ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಯತ್ತು ಕಾಮೇಪ್ಸುನಾ ಕರ್ಮ ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ವಾ ಪುನಃ ।
ಕ್ರಿಯತೇ ಬಹುಲಾಯಾಸಂ ತದ್ರಾಜಸಮುದಾಹೃತಮ್ ॥ ೨೪ ॥
ಯತ್ತು ಕಾಮೇಪ್ಸುನಾ ಕರ್ಮಫಲಪ್ರೇಪ್ಸುನಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ಕರ್ಮ ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ಇತಿ ನ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾಪೇಕ್ಷಯಾ । ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ? ಲೌಕಿಕಶ್ರೋತ್ರಿಯನಿರಹಂಕಾರಾಪೇಕ್ಷಯಾ । ಯೋ ಹಿ ಪರಮಾರ್ಥನಿರಹಂಕಾರಃ ಆತ್ಮವಿತ್ , ನ ತಸ್ಯ ಕಾಮೇಪ್ಸುತ್ವಬಹುಲಾಯಾಸಕರ್ತೃತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಅಸ್ತಿ । ಸಾತ್ತ್ವಿಕಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ಮಣಃ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ ಸಾಹಂಕಾರಃ ಕರ್ತಾ, ಕಿಮುತ ರಾಜಸತಾಮಸಯೋಃ । ಲೋಕೇ ಅನಾತ್ಮವಿದಪಿ ಶ್ರೋತ್ರಿಯೋ ನಿರಹಂಕಾರಃ ಉಚ್ಯತೇ ‘ನಿರಹಂಕಾರಃ ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ’ ಇತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ ತದಪೇಕ್ಷಯೈವ ‘ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ವಾ’ ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ । ಪುನಃಶಬ್ದಃ ಪಾದಪೂರಣಾರ್ಥಃ । ಕ್ರಿಯತೇ ಬಹುಲಾಯಾಸಂ ಕರ್ತ್ರಾ ಮಹತಾ ಆಯಾಸೇನ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯತೇ, ತತ್ ಕರ್ಮ ರಾಜಸಮ್ ಉದಾಹೃತಮ್ ॥ ೨೪ ॥
ಯತ್ತು ಕಾಮೇಪ್ಸುನಾ ಕರ್ಮ ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ವಾ ಪುನಃ ।
ಕ್ರಿಯತೇ ಬಹುಲಾಯಾಸಂ ತದ್ರಾಜಸಮುದಾಹೃತಮ್ ॥ ೨೪ ॥
ಯತ್ತು ಕಾಮೇಪ್ಸುನಾ ಕರ್ಮಫಲಪ್ರೇಪ್ಸುನಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ಕರ್ಮ ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ಇತಿ ನ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾಪೇಕ್ಷಯಾ । ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ? ಲೌಕಿಕಶ್ರೋತ್ರಿಯನಿರಹಂಕಾರಾಪೇಕ್ಷಯಾ । ಯೋ ಹಿ ಪರಮಾರ್ಥನಿರಹಂಕಾರಃ ಆತ್ಮವಿತ್ , ನ ತಸ್ಯ ಕಾಮೇಪ್ಸುತ್ವಬಹುಲಾಯಾಸಕರ್ತೃತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಅಸ್ತಿ । ಸಾತ್ತ್ವಿಕಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ಮಣಃ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ ಸಾಹಂಕಾರಃ ಕರ್ತಾ, ಕಿಮುತ ರಾಜಸತಾಮಸಯೋಃ । ಲೋಕೇ ಅನಾತ್ಮವಿದಪಿ ಶ್ರೋತ್ರಿಯೋ ನಿರಹಂಕಾರಃ ಉಚ್ಯತೇ ‘ನಿರಹಂಕಾರಃ ಅಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ’ ಇತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ ತದಪೇಕ್ಷಯೈವ ‘ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ವಾ’ ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ । ಪುನಃಶಬ್ದಃ ಪಾದಪೂರಣಾರ್ಥಃ । ಕ್ರಿಯತೇ ಬಹುಲಾಯಾಸಂ ಕರ್ತ್ರಾ ಮಹತಾ ಆಯಾಸೇನ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯತೇ, ತತ್ ಕರ್ಮ ರಾಜಸಮ್ ಉದಾಹೃತಮ್ ॥ ೨೪ ॥

ರಾಜಸಂ ಕರ್ಮ ನಿರ್ದಿಶತಿ -

ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।

ಫಲಪ್ರೇಪ್ಸುನಾ ಕರ್ತ್ರಾ ಯತ್ ಕರ್ಮ ಕ್ರಿಯತೇ, ತತ್  ರಾಜಸಮ್ ಇತಿ ಉತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।

ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನವತಾ ನಿರಂಹಂಕಾರೇಣ, ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ತು ಅಜ್ಞೇನ ಕ್ರಿಯತೇ ಕರ್ಮ ಇತಿ ವಿವಕ್ಷಾಂ ವಾರಯತಿ -

ಸಾಹಂಕಾರೇಣೇತಿ ।

ತತ್ತ್ವಾಜ್ಞಾನವತಾ ನಿರಹಂಕಾರೇಣ ಕೃತಂ ಕರ್ಮ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ, ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ಅಜ್ಞೇನ ಕೃತಮ್ ಏತತ್ ಕರ್ಮ ಇತಿ ನ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ಚೇತ್ ತರ್ಹಿ ಕಿಮ್ ಅತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ ? ಇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ಇತಿ ।

ಯೋ ಹಿ ದುರಿತರಹಿತಃ ಶ್ರೋತ್ರಿಯಃ ಲೋಕಾತ್ ಅನಪೇತಃ ತಸ್ಯ ಯತ್ ಅಹಂಕಾರವರ್ಜಿತಂ ಕರ್ಮ, ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ಇದಂ ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ಕೃತಂ ಕರ್ಮ ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ಲೌಕಿಕೇತಿ ।

ನನು ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನವತಃ ನಿರಹಂಕಾರಸ್ಯ ಕರ್ಮಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ಇತ್ಯಾದಿ ಕಿಂ ನ ಇಷ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಯೋ ಹೀತಿ ।

ವಿಶೇಷಣಾಂತರವಶಾದೇವ ತತ್ತ್ವವಿದಃ ನಿವಾರಿತತ್ವಾತ್ ನ ತದಪೇಕ್ಷಂ ಇದಂ ವಿಶೇಷಣಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಾಹಂಕಾರಸ್ಯೈವ ರಾಜಸೇ ಕರ್ಮಣಿ ಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಕೈಮುತಿಕನ್ಯಾಯೇನ ಸಾಧಯತಿ -

ಸಾತ್ತ್ವಿಕಸ್ಯೇತಿ ।

ನನು ಆತ್ಮವಿದಃ ಅನ್ಯಸ್ಯ ನಿರಹಂಕಾರತ್ವಾಯೋಗಾತ್ ಕಥಂ ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ಸಾಹಂಕಾರೇಣ ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಲೋಕ ಇತಿ

॥ ೨೪ ॥