ப்ராக³பா⁴வஸ்ய க⁴டபா⁴வாநப்⁴யுபக³மாத் அநுமாநம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் இதி ஶங்கதே -

நந்விதி ।

அபா⁴வஸ்ய பா⁴வாபத்த்யநப்⁴யுபக³மே பா⁴வஸ்யைவ பா⁴வாபத்தி: இதி அநிஷ்டம் ஸ்யாத் இதி தூ³ஷயதி -

பா⁴வஸ்யைவேதி ।

தஸ்ய ததா³பத்தே: அயோக்³யத்வே த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -

யதே²தி ।

அபா⁴வஸ்ய பா⁴வாபத்தி: அநிஷ்டா இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஸ்பஷ்டயதி -

ஏதத³பீதி ।

ஆரம்ப⁴வாதோ³க்தம் தோ³ஷம் பரிணாமவாதே³(அ)பி ஸஞ்சாரயதி -

ஸாங்க்²யஸ்யேதி ।

த⁴ர்ம: - பரிணாம: । அஸத: அபூர்வபரிணாமஸ்ய உத்பத்தே:, ஸதஶ்ச பூர்வபரிணாமஸ்ய நாஶாத் , அஸத் அஸதே³வ, ஸச்ச ஸதே³வ இதி வ்யவஸ்தா² அத்ராபி து³ர்க⁴டா இத்யர்த²: । நநு கார்யம் காரணாத்மநா ப்ராக³பி ஸதே³வ அவ்யக்தம் காரகவ்யாபாராத் வ்யஜ்யதே । தேந வ்யக்த்யவ்யக்த்யோ: ஜந்மநாஶவ்யவஹாராத் மதாந்தராத் விஶேஷஸித்³தி⁴: ।

தத்ர ஆஹ -

அபி⁴வ்யக்தீதி ।

காரகவ்யாபாராத் ப்ராக் அநபி⁴வ்யக்திவத் அபி⁴வ்யக்தே: ஸத்த்வம் அஸத்த்வம் வா ? ஸத்த்வே காரகவ்யாபாரவையர்த்²யாத் தத்³விஷயப்ரமாணவிரோத⁴: । த்³விதோயே பக்ஷாந்தரவத் அத்யந்தாஸத: தந்நிர்வர்த்யத்வாயோகே³ ஸ ஏவ தோ³ஷ: । காரகவ்யாபாராத் ஊர்த்⁴வம் வ்யக்திவத் அவ்யக்தேரபி ஸத்த்வே ஸ ஏவ தோ³ஷ: । அஸத்த்வே(அ)பி ஸதோ அஸத்த்வாநங்கீ³காராத் மாநமேயவ்யவஹாரே ந க்காபி விஶ்வாஸ: । ஸத் ஸதே³வ, அஸத் அஸதே³வ இதி அநிர்தா⁴ரணாத் இத்யர்த²: ।

ஸாங்க்²யபக்ஷப்ரதிக்ஷேபந்யாயேந பக்ஷாந்தரமபி ப்ரதிக்ஷிப்தம் இத்யாஹ -

ஏதேநேதி ।

காரணஸ்யைவ கார்யரூபாபத்தி: உத்பத்தி: । தஸ்யைவ தத்³ரூபத்யாகே³ந ஸ்வரூபாபத்தி: நாஶ: இதி ஏதத³பி ந । பூர்வரூபே ஸ்தி²தே நஷ்டே ச, பரஸ்ய பரரூபாபத்தே: அநுபபத்தே: । ந ச ப்ராப்தம் ரூபம் ஸ்தி²தேந நஷ்டேந வா த்யக்தும் ஶக்யம் இத்யர்த²: ।