ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ತಥಾಪ್ನೋತಿ ನಿಬೋಧ ಮೇ ।
ಸಮಾಸೇನೈವ ಕೌಂತೇಯ ನಿಷ್ಠಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ ॥ ೫೦ ॥
ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಸ್ವಕರ್ಮಣಾ ಈಶ್ವರಂ ಸಮಭ್ಯರ್ಚ್ಯ ತತ್ಪ್ರಸಾದಜಾಂ ಕಾಯೇಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯೋಗ್ಯತಾಲಕ್ಷಣಾಂ ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಃ — ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಇತಿ ತದನುವಾದಃ ಉತ್ತರಾರ್ಥಃ । ಕಿಂ ತತ್ ಉತ್ತರಮ್ , ಯದರ್ಥಃ ಅನುವಾದಃ ಇತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಯಥಾ ಯೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾರೂಪೇಣ ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಮಾತ್ಮಾನಮ್ ಆಪ್ನೋತಿ, ತಥಾ ತಂ ಪ್ರಕಾರಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಪ್ರಾಪ್ತಿಕ್ರಮಂ ಮೇ ಮಮ ವಚನಾತ್ ನಿಬೋಧ ತ್ವಂ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಅವಧಾರಯ ಇತ್ಯೇತತ್ । ಕಿಂ ವಿಸ್ತರೇಣ ? ನ ಇತಿ ಆಹ — ಸಮಾಸೇನೈವ ಸಂಕ್ಷೇಪೇಣೈವ ಹೇ ಕೌಂತೇಯ, ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ತಥಾ ನಿಬೋಧೇತಿ । ಅನೇನ ಯಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಾ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಃ, ತಾಮ್ ಇದಂತಯಾ ದರ್ಶಯಿತುಮ್ ಆಹ — ‘ನಿಷ್ಠಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ’ ಇತಿ । ನಿಷ್ಠಾ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಿಃ ಇತ್ಯೇತತ್ । ಕಸ್ಯ ? ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ । ಕೀದೃಶೀ ಸಾ ? ಯಾದೃಶಮ್ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಮ್ । ಕೀದೃಕ್ ತತ್ ? ಯಾದೃಶಃ ಆತ್ಮಾ । ಕೀದೃಶಃ ಸಃ ? ಯಾದೃಶೋ ಭಗವತಾ ಉಕ್ತಃ, ಉಪನಿಷದ್ವಾಕ್ಯೈಶ್ಚ ನ್ಯಾಯತಶ್ಚ ॥
ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ತಥಾಪ್ನೋತಿ ನಿಬೋಧ ಮೇ ।
ಸಮಾಸೇನೈವ ಕೌಂತೇಯ ನಿಷ್ಠಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ ॥ ೫೦ ॥
ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಸ್ವಕರ್ಮಣಾ ಈಶ್ವರಂ ಸಮಭ್ಯರ್ಚ್ಯ ತತ್ಪ್ರಸಾದಜಾಂ ಕಾಯೇಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯೋಗ್ಯತಾಲಕ್ಷಣಾಂ ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಃ — ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಇತಿ ತದನುವಾದಃ ಉತ್ತರಾರ್ಥಃ । ಕಿಂ ತತ್ ಉತ್ತರಮ್ , ಯದರ್ಥಃ ಅನುವಾದಃ ಇತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಯಥಾ ಯೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾರೂಪೇಣ ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಮಾತ್ಮಾನಮ್ ಆಪ್ನೋತಿ, ತಥಾ ತಂ ಪ್ರಕಾರಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಪ್ರಾಪ್ತಿಕ್ರಮಂ ಮೇ ಮಮ ವಚನಾತ್ ನಿಬೋಧ ತ್ವಂ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಅವಧಾರಯ ಇತ್ಯೇತತ್ । ಕಿಂ ವಿಸ್ತರೇಣ ? ನ ಇತಿ ಆಹ — ಸಮಾಸೇನೈವ ಸಂಕ್ಷೇಪೇಣೈವ ಹೇ ಕೌಂತೇಯ, ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ತಥಾ ನಿಬೋಧೇತಿ । ಅನೇನ ಯಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಾ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಃ, ತಾಮ್ ಇದಂತಯಾ ದರ್ಶಯಿತುಮ್ ಆಹ — ‘ನಿಷ್ಠಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ’ ಇತಿ । ನಿಷ್ಠಾ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಿಃ ಇತ್ಯೇತತ್ । ಕಸ್ಯ ? ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ । ಕೀದೃಶೀ ಸಾ ? ಯಾದೃಶಮ್ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಮ್ । ಕೀದೃಕ್ ತತ್ ? ಯಾದೃಶಃ ಆತ್ಮಾ । ಕೀದೃಶಃ ಸಃ ? ಯಾದೃಶೋ ಭಗವತಾ ಉಕ್ತಃ, ಉಪನಿಷದ್ವಾಕ್ಯೈಶ್ಚ ನ್ಯಾಯತಶ್ಚ ॥

ಸಿದ್ಧಿಂಪ್ರಾಪ್ತಃ ಇತಿ ಉಕ್ತಮೇವ ಕಸ್ಮಾತ್ ಅನೂದ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ತದನುವಾದ ಇತಿ ।

ಉತ್ತರಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ -

ಕಿಂ ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಪ್ರಾಪ್ತಿಕ್ರಮಸ್ಯ ವಿಸ್ತರೇಣ ಉಕ್ತೌ ದುರ್ಬೋಧತ್ವಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ -

ಕಿಮಿತಿ ।

ಚತುರ್ಥಪಾದಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಅಸಂಗತಿಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಯಥೇತಿ ।

ನಿಷ್ಠಾಯಾಃ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ ಪ್ರತಿಸಂಬಂಧಿ ಪ್ರತಿನಿರ್ದೇಷ್ಟವ್ಯಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ಕಸ್ಯೇತಿ ।

ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪರಾ ನಿಷ್ಠಾ, ಸಾ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿಷ್ಠಾ ಇತ್ಯಾಹ -

ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।

ತಸ್ಯ ಪರಾ ನಿಷ್ಠಾ ನ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ಇತಿ ಕೃತ್ವಾ ಸಾಧನಾನುಷ್ಠಾನಾಧೀನತಯಾ ಸಾಧ್ಯಾ ಇತಿ ಮತ್ವಾ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ಕೀದೃಶೀತಿ ।

ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಮ್ ಅನುರುಧ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಸುಜ್ಞಾನಾ ಇತ್ಯಾಹ -

ಯಾದೃಶಮಿತಿ ।

ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಃ ಅಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ಇತಿ ಶಂಕತೇ -

ಕೀದೃಗಿತಿ ।

ಅರ್ಥೇನೈವ ವಿಶೇಷೋ ಹಿ ಇತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಉತ್ತರಮ್ ಆಹ -

ಯಾದೃಶಃ ಇತಿ ।

ತಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇಃ ಅಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮ್ ಅಭಿಸಂಧಾಯ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ಕೀದೃಶಃ ಇತಿ ।

ಭಗವದ್ವಾಕ್ಯಾನಿ ಉಪನಿಷದ್ವಾಕ್ಯಾನಿ ಚ ಆಶ್ರಿತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ -

ಯಾದೃಶಃ ಇತಿ ।

ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವೇತ್ಯಾದೀನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ । ಕೂಟಸ್ಥತ್ವಮ್ ಅಸಂಗತ್ವಮ್ ಇತ್ಯಾದಿ ನ್ಯಾಯಃ ।