ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ತಥಾಪ್ನೋತಿ ನಿಬೋಧ ಮೇ
ಸಮಾಸೇನೈವ ಕೌಂತೇಯ ನಿಷ್ಠಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ ॥ ೫೦ ॥
ನನು ವಿಷಯಾಕಾರಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ಜ್ಞಾನವಿಷಯಃ, ನಾಪಿ ಆಕಾರವಾನ್ ಆತ್ಮಾ ಇಷ್ಯತೇ ಕ್ವಚಿತ್ನನು ಆದಿತ್ಯವರ್ಣಮ್’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೩ । ೮) ಭಾರೂಪಃ’ (ಛಾ. ಉ. ೩ । ೧೪ । ೨) ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೯) ಇತಿ ಆಕಾರವತ್ತ್ವಮ್ ಆತ್ಮನಃ ಶ್ರೂಯತೇ ; ತಮೋರೂಪತ್ವಪ್ರತಿಷೇಧಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ತೇಷಾಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಮ್ದ್ರವ್ಯಗುಣಾದ್ಯಾಕಾರಪ್ರತಿಷೇಧೇ ಆತ್ಮನಃ ತಮೋರೂಪತ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ತತ್ಪ್ರತಿಷೇಧಾರ್ಥಾನಿ ಆದಿತ್ಯವರ್ಣಮ್’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೩ । ೮) ಇತ್ಯಾದೀನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿಅರೂಪಮ್’ (ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೫) ಇತಿ ವಿಶೇಷತಃ ರೂಪಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ಅವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಚ ಸಂದೃಶೇ ತಿಷ್ಠತಿ ರೂಪಮಸ್ಯ ಚಕ್ಷುಷಾ ಪಶ್ಯತಿ ಕಶ್ಚನೈನಮ್’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೪ । ೨೦) ಅಶಬ್ದಮಸ್ಪರ್ಶಮ್’ (ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೫) ಇತ್ಯಾದೇಃತಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮಾಕಾರಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ಇತಿ ಅನುಪಪನ್ನಮ್
ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ತಥಾಪ್ನೋತಿ ನಿಬೋಧ ಮೇ
ಸಮಾಸೇನೈವ ಕೌಂತೇಯ ನಿಷ್ಠಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ ॥ ೫೦ ॥
ನನು ವಿಷಯಾಕಾರಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ಜ್ಞಾನವಿಷಯಃ, ನಾಪಿ ಆಕಾರವಾನ್ ಆತ್ಮಾ ಇಷ್ಯತೇ ಕ್ವಚಿತ್ನನು ಆದಿತ್ಯವರ್ಣಮ್’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೩ । ೮) ಭಾರೂಪಃ’ (ಛಾ. ಉ. ೩ । ೧೪ । ೨) ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೯) ಇತಿ ಆಕಾರವತ್ತ್ವಮ್ ಆತ್ಮನಃ ಶ್ರೂಯತೇ ; ತಮೋರೂಪತ್ವಪ್ರತಿಷೇಧಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ತೇಷಾಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಮ್ದ್ರವ್ಯಗುಣಾದ್ಯಾಕಾರಪ್ರತಿಷೇಧೇ ಆತ್ಮನಃ ತಮೋರೂಪತ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ತತ್ಪ್ರತಿಷೇಧಾರ್ಥಾನಿ ಆದಿತ್ಯವರ್ಣಮ್’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೩ । ೮) ಇತ್ಯಾದೀನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿಅರೂಪಮ್’ (ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೫) ಇತಿ ವಿಶೇಷತಃ ರೂಪಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ಅವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಚ ಸಂದೃಶೇ ತಿಷ್ಠತಿ ರೂಪಮಸ್ಯ ಚಕ್ಷುಷಾ ಪಶ್ಯತಿ ಕಶ್ಚನೈನಮ್’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೪ । ೨೦) ಅಶಬ್ದಮಸ್ಪರ್ಶಮ್’ (ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೫) ಇತ್ಯಾದೇಃತಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮಾಕಾರಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ಇತಿ ಅನುಪಪನ್ನಮ್

ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಿಷಯಾಕಾರತ್ವಾತ್ , ಆತ್ಮನಶ್ಚ ಅವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಅನಾಕಾರತ್ವಾಚ್ಚ ತದಾಕಾರಜ್ಞಾನಾಯೋಗಾತ್ , ಆತ್ಮಪ್ರಸಿದ್ಧಾವಪಿ ನ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಪ್ರಸಿದ್ಧಿಃ ಇತಿ ಶಂಕತೇ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ಆಕಾರವತ್ತ್ವಮ್ ಆತ್ಮನಃ ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಮ್ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಶಂಕತೇ-

ನನ್ವಾದಿತ್ಯೇತಿ ।

ಉಕ್ತವಾಕ್ಯಾನಾಮ್ ಅನ್ಯಾರ್ಥತ್ವದರ್ಶನೇನ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಪರಿಹರತಿ -

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ದ್ರವ್ಯೇತಿ ।

ಇತಶ್ಚ ಆಕಾರವತ್ತ್ವಮ್ ಆತ್ಮನಃ ನಾಸ್ತಿ ಇತಿ ಆಹ-

ಅರೂಪಮಿತಿ ।

ಯತ್  ಆತ್ಮನಃ ವಿಷಯತ್ವಾಭಾವಾತ್ ತದ್ವಿಷಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ನ ಸಂಭವತಿ  ಇತಿ ಉಕ್ತಂ ತತ್ ಉಪಪಾದಯತಿ-

ಅವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಆತ್ಮನಃ ಅವಿಷಯತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಮ್ ಉದಾಹರತಿ -

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸಂದೃಶೇ - ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನವಿಷಯತ್ವಾಯ, ಅಸ್ಯ - ಆತ್ಮನಃ, ರೂಪಂ ನ ತಿಷ್ಠತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತದೇವ ಕರಣಾಗೋಚರತ್ವೇನ ಉಪಪಾದಯತಿ -

ನೇತಿ ।

ಶಬ್ದಾದಿಶೂನ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ಆತ್ಮಾ ವಿಷಯಃ ನ ಭವತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಅಶಬ್ದಮಿತಿ ।

ಆತ್ಮನಃ ವಿಷಯತ್ವಾಕಾರವತ್ತ್ವಯೋಃ ಅಭಾವೇ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।