ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ತಥಾಪ್ನೋತಿ ನಿಬೋಧ ಮೇ
ಸಮಾಸೇನೈವ ಕೌಂತೇಯ ನಿಷ್ಠಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ ॥ ೫೦ ॥
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಆತ್ಮನಃ ಜ್ಞಾನಮ್ ? ಸರ್ವಂ ಹಿ ಯದ್ವಿಷಯಂ ಯತ್ ಜ್ಞಾನಮ್ , ತತ್ ತದಾಕಾರಂ ಭವತಿನಿರಾಕಾರಶ್ಚ ಆತ್ಮಾ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ಜ್ಞಾನಾತ್ಮನೋಶ್ಚ ಉಭಯೋಃ ನಿರಾಕಾರತ್ವೇ ಕಥಂ ತದ್ಭಾವನಾನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ? ; ಅತ್ಯಂತನಿರ್ಮಲತ್ವಾತಿಸ್ವಚ್ಛತ್ವಾತಿಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವೋಪಪತ್ತೇಃ ಆತ್ಮನಃಬುದ್ಧೇಶ್ಚ ಆತ್ಮವತ್ ನೈರ್ಮಲ್ಯಾದ್ಯುಪಪತ್ತೇಃ ಆತ್ಮಚೈತನ್ಯಾಕಾರಾಭಾಸತ್ವೋಪಪತ್ತಿಃಬುದ್ಧ್ಯಾಭಾಸಂ ಮನಃ, ತದಾಭಾಸಾನಿ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ, ಇಂದ್ರಿಯಾಭಾಸಶ್ಚ ದೇಹಃಅತಃ ಲೌಕಿಕೈಃ ದೇಹಮಾತ್ರೇ ಏವ ಆತ್ಮದೃಷ್ಟಿಃ ಕ್ರಿಯತೇ
ಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಾಪ್ತೋ ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮ ತಥಾಪ್ನೋತಿ ನಿಬೋಧ ಮೇ
ಸಮಾಸೇನೈವ ಕೌಂತೇಯ ನಿಷ್ಠಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ ॥ ೫೦ ॥
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಆತ್ಮನಃ ಜ್ಞಾನಮ್ ? ಸರ್ವಂ ಹಿ ಯದ್ವಿಷಯಂ ಯತ್ ಜ್ಞಾನಮ್ , ತತ್ ತದಾಕಾರಂ ಭವತಿನಿರಾಕಾರಶ್ಚ ಆತ್ಮಾ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ಜ್ಞಾನಾತ್ಮನೋಶ್ಚ ಉಭಯೋಃ ನಿರಾಕಾರತ್ವೇ ಕಥಂ ತದ್ಭಾವನಾನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ? ; ಅತ್ಯಂತನಿರ್ಮಲತ್ವಾತಿಸ್ವಚ್ಛತ್ವಾತಿಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವೋಪಪತ್ತೇಃ ಆತ್ಮನಃಬುದ್ಧೇಶ್ಚ ಆತ್ಮವತ್ ನೈರ್ಮಲ್ಯಾದ್ಯುಪಪತ್ತೇಃ ಆತ್ಮಚೈತನ್ಯಾಕಾರಾಭಾಸತ್ವೋಪಪತ್ತಿಃಬುದ್ಧ್ಯಾಭಾಸಂ ಮನಃ, ತದಾಭಾಸಾನಿ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ, ಇಂದ್ರಿಯಾಭಾಸಶ್ಚ ದೇಹಃಅತಃ ಲೌಕಿಕೈಃ ದೇಹಮಾತ್ರೇ ಏವ ಆತ್ಮದೃಷ್ಟಿಃ ಕ್ರಿಯತೇ

ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಆತ್ಮಾಕಾರತ್ವಾಭಾವೇ ಸತಿ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಮಿತಿ ವ್ಯಪದೇಶಾಸಿದ್ಧಿಃ ಇತಿ ಏಕದೇಶೀ ಶಂಕತೇ -

ಕಥಂ ತರ್ಹೀತಿ ।

ಕಾ ಅತ್ರ ಅನುಪಪತ್ತಿಃ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಸರ್ವಂ ಹೀತಿ ।

ಆತ್ಮನೋಽಪಿ ತರ್ಹಿ ವಿಷಯತ್ವೇನ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ತದಾಕಾರತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ನಿರಾಕಾರಶ್ಚೇತಿ ।

ಆತ್ಮನೋ ವಿಷಯತ್ವರಾಹಿತ್ಯಂ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।

ಆತ್ಮವತ್ ತಜ್ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪಿ ತರ್ಹಿ ನಿರಾಕಾರತ್ವಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಆಹ -

ಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಗೃಹ್ಯತೇ । ತಸ್ಯ ಭಾವನಾ - ಪೌನಃಪುನ್ಯೇನ ಅನುಸಂಧಾನಮ್ । ತಸ್ಯಾಃ ನಿಷ್ಠಾ - ಸಮಾಪ್ತಿಃ ಆತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರದಾರ್ಢ್ಯಂಮ್ । ನ ಚ ಏತತ್ ಸರ್ವಮ್ ಆತ್ಮನಃ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಾ ನಿರಾಕಾರತ್ವೇ ಸಿಧ್ಯತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಜ್ಞಾನಾತ್ಮನೋಃ ಸಾಮ್ಯೋಪನ್ಯಾಸೇನ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಸಮಾಧತ್ತೇ-

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಯಥೋಕ್ತಸಾಮ್ಯಾನುಸಾರಾತ್ ಆತ್ಮಚೈತನ್ಯಾಭಾಸವ್ಯಾಪ್ತಾ ಜ್ಞಾನಪರಿಣಾಮವತೀ ಬುದ್ಧಿಃ । ಸಾಭಾಸಬುದ್ಧಿವ್ಯಾಪ್ತಂ ಮನಃ ಸಾಭಾಸಮನೋ ವ್ಯಾಪ್ತಾನಿ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ । ಸಾಭಾಸೇಂದ್ರಿಯವ್ಯಾಪ್ತಃ ಸ್ಥೂಲಃ ದೇಹಃ ।

ತತ್ರ ಲೌಕಿಕಭ್ರಾಂತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ -

ಅತ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮದೃಷ್ಟೇಃ ದೇಹಮಾತ್ರೇ ದೃಷ್ಟತ್ವಾತ್ , ತತ್ರ ಚೈತನ್ಯಾಭಾಸವ್ಯಾಪ್ತಿಃ ಇಂದ್ರಿಯದ್ವಾರಾ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ । ಇಂದ್ರಿಯೇಷು ಚ ತದ್ದೃಷ್ಟಿದರ್ಶನಾತ್ ಚೈತನ್ಯಾಭಾಸವತ್ತ್ವಂ ಮನೋದ್ವಾರಾ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ । ಮನಸಿ ಚ ಆತ್ಮದೃಷ್ಟೇಃ ಚೈತನ್ಯಾಭಾಸವತ್ತ್ವಂ ಬುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ಲಭ್ಯತೇ । ಬುದ್ಧೌ ಚ ಆತ್ಮದೃಷ್ಟೇಃ ಅಜ್ಞಾನದ್ವಾರಾ ಚೈತನ್ಯಾಭಾಸಸಿದ್ಧಿಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।