శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
భక్త్యా మామభిజానాతి
యావాన్యశ్చాస్మి తత్త్వతః
తతో మాం తత్త్వతో జ్ఞాత్వా
విశతే తదనన్తరమ్ ॥ ౫౫ ॥
అత్ర సర్వం నివృత్తివిధాయి శాస్త్రం వేదాన్తేతిహాసపురాణస్మృతిలక్షణం న్యాయప్రసిద్ధమ్ అర్థవత్ భవతివిదిత్వా . . . వ్యుత్థాయాథ భిక్షాచర్యం చరన్తి’ (బృ. ఉ. ౩ । ౫ । ౧) తస్మాన్న్యాసమేషాం తపసామతిరిక్తమాహుః’ (తై. నా. ౭౯) న్యాస ఎవాత్యరేచయత్’ (తై. నా. ౭౮) ఇతిసంన్యాసః కర్మణాం న్యాసః’ ( ? ) వేదానిమం లోకమముం పరిత్యజ్య’ (ఆ. ధ. ౨ । ౯ । ౧౩) త్యజ ధర్మమధర్మం ’ (మో. ధ. ౩౨౯ । ౪౦) ఇత్యాదిఇహ ప్రదర్శితాని వాక్యాని తేషాం వాక్యానామ్ ఆనర్థక్యం యుక్తమ్ ; అర్థవాదత్వమ్ , స్వప్రకరణస్థత్వాత్ , ప్రత్యగాత్మావిక్రియస్వరూపనిష్ఠత్వాచ్చ మోక్షస్య హి పూర్వసముద్రం జిగమిషోః ప్రాతిలోమ్యేన ప్రత్యక్సముద్రజిగమిషుణా సమానమార్గత్వం సమ్భవతిప్రత్యగాత్మవిషయప్రత్యయసన్తానకరణాభినివేశశ్చ జ్ఞాననిష్ఠా ; సా ప్రత్యక్సముద్రగమనవత్ కర్మణా సహభావిత్వేన విరుధ్యతేపర్వతసర్షపయోరివ అన్తరవాన్ విరోధః ప్రమాణవిదాం నిశ్చితఃతస్మాత్ సర్వకర్మసంన్యాసేనైవ జ్ఞాననిష్ఠా కార్యా ఇతి సిద్ధమ్ ॥ ౫౫ ॥
భక్త్యా మామభిజానాతి
యావాన్యశ్చాస్మి తత్త్వతః
తతో మాం తత్త్వతో జ్ఞాత్వా
విశతే తదనన్తరమ్ ॥ ౫౫ ॥
అత్ర సర్వం నివృత్తివిధాయి శాస్త్రం వేదాన్తేతిహాసపురాణస్మృతిలక్షణం న్యాయప్రసిద్ధమ్ అర్థవత్ భవతివిదిత్వా . . . వ్యుత్థాయాథ భిక్షాచర్యం చరన్తి’ (బృ. ఉ. ౩ । ౫ । ౧) తస్మాన్న్యాసమేషాం తపసామతిరిక్తమాహుః’ (తై. నా. ౭౯) న్యాస ఎవాత్యరేచయత్’ (తై. నా. ౭౮) ఇతిసంన్యాసః కర్మణాం న్యాసః’ ( ? ) వేదానిమం లోకమముం పరిత్యజ్య’ (ఆ. ధ. ౨ । ౯ । ౧౩) త్యజ ధర్మమధర్మం ’ (మో. ధ. ౩౨౯ । ౪౦) ఇత్యాదిఇహ ప్రదర్శితాని వాక్యాని తేషాం వాక్యానామ్ ఆనర్థక్యం యుక్తమ్ ; అర్థవాదత్వమ్ , స్వప్రకరణస్థత్వాత్ , ప్రత్యగాత్మావిక్రియస్వరూపనిష్ఠత్వాచ్చ మోక్షస్య హి పూర్వసముద్రం జిగమిషోః ప్రాతిలోమ్యేన ప్రత్యక్సముద్రజిగమిషుణా సమానమార్గత్వం సమ్భవతిప్రత్యగాత్మవిషయప్రత్యయసన్తానకరణాభినివేశశ్చ జ్ఞాననిష్ఠా ; సా ప్రత్యక్సముద్రగమనవత్ కర్మణా సహభావిత్వేన విరుధ్యతేపర్వతసర్షపయోరివ అన్తరవాన్ విరోధః ప్రమాణవిదాం నిశ్చితఃతస్మాత్ సర్వకర్మసంన్యాసేనైవ జ్ఞాననిష్ఠా కార్యా ఇతి సిద్ధమ్ ॥ ౫౫ ॥

ఔపదేశికైక్యజ్ఞానస్య సర్వకర్మసంన్యాససహితస్య స్వరూపావస్థానాత్మకస్య పరమపురుషార్థౌపయికత్వమ్ ఇతి అస్మిన్ అర్థే మానమ్ ఆహ -

అత్ర చేతి ।

తదేవ శాస్త్రమ్ ఉదాహరతి -

విదిత్వేత్యాదినా ।

దర్శితాని వాక్యాని - ‘సర్వకర్మాణి మనసా’ (భ. గీ. ౫-౧౩) ఇత్యాదీని ।

నను ఎషాం వాక్యానామ్ అవివక్షితార్థత్వత్ నాస్తి స్వార్థే ప్రామాణ్యమ్ ఇతి ఆశఙ్క్య అధ్యయనవిధ్యుపాత్తత్వాత్ వేదవాక్యాన్తం తదనురోధిత్వాచ్చ ఇతరేషాం నైవమ్ ఇత్యాహ -

న చేతి ।

తథాపి ‘సోఽరోదీత్ ‘  ఇత్యాదివత్ న స్వార్థే మానతా ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ -

న చార్థవాదత్వమితి ।

ఇతశ్చ ముముక్షోః అపేక్షితమోక్షౌపయికజ్ఞాననిష్ఠస్య సంన్యాసే అధికారః, న కర్మనిష్ఠాయామ్ ఇత్యాహ -

ప్రత్యగితి ।

జ్ఞాననిష్ఠస్య కర్మనిష్ఠా విరుద్ధా ఇత్యత్ర దృష్టాన్తమ్ ఆహ -

న హీతి ।

జ్ఞాననిష్ఠాస్వరూపానువాదపూర్వకం కర్మనిష్ఠయా తస్యాః సహభావిత్వం విరుద్ధమ్ ఇతి దార్ష్టాన్తికమ్ ఆహ -

ప్రత్యగాత్మేతి ।

కథం జ్ఞానకర్మణోః విరోధధీః ? ఇతి ఆశఙ్క్య, కర్మణాం జ్ఞాననివర్త్యత్వస్య శ్రుతిస్మృతిసిద్ధత్వాత్ ఇత్యాహ -

పర్వతేతి ।

అన్తరవాన్ ఉభయోః ఎకధర్మినిష్ఠత్వేన సాఙ్కర్యాభావసమ్పాదకభేదవాన్ ఇత్యర్థః ।

జ్ఞానకర్మణోః అసముచ్చయే ఫలితమ్ ఉపసంహరతి -

తస్మాదితి

॥ ౫౫ ॥