ஏவம் விசாரம் அவதார்ய ஸித்³தா⁴ந்தம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி -
ஆத்மேதி ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருண்வந் ஆதௌ³ ஆத்மஜ்ஞாநாபோஹ்யாம் அவித்³யாம் த³ர்ஶயதி-
க்ரியேதி ।
ஆஶ்ரயோக்த்யா தத³நாதி³த்வம் ஆஹ -
ஆத்மநீதி ।
தமேவ அவித்³யாம் அநாத்³யவித்³யோத்தா²ம் அநர்தா²த்மிகாம் ப்ரபஞ்சயதி -
மமேதி ।
அநாத்³யவித்³யாகார்யத்வாத் ப்ரவாஹரூபேண அநாதி³த்வம் அஸ்யா: விவக்ஷித்வா விஶிநஷ்டி -
அநாதீ³தி ।
தத்ர காரணாவித்³யாநிவர்தகத்வம் ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய உபந்யஸ்யதி-
அஸ்யா இதி ।
நநு ந இத³ம் உத்பந்நம் ஜ்ஞாநம் நிவர்தயதி, அவிரோதே⁴ந உத்பந்நத்வாத் । ந ச அநுத்பந்நம் , அலப்³தா⁴த்மகஸ்ய அர்த²க்ரியாகாரித்வாபா⁴வத் । தத்ர ஆஹ -
உத்பத்³யமாநம் இதி ।
கத²ம் தஸ்ய காரணாவித்³யாநிவர்தகத்வம் இதி ஆஶஙக்ய கார்யாவித்³யாநிவர்தகத்வத்³ருஷ்டே: இத்யாஹ -
கர்மேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய இத்யாதி³ஸங்க்³ரஹவாக்யே துஶப்³த³த்³யோத்யவிஶேஷாபா⁴வாத் ததா³நர்த²க்யம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
துஶப்³த³ இதி ।
பக்ஷத்³வயவ்யாவர்தகத்வம் ஏவ அஸ்ய ஸ்பு²டயதி -
நேத்யாதி³நா ।
இதஶ்ச கர்மாஸாத்⁴யதா முக்தே: இத்யாஹ -
அகார்யத்வாச்சேதி ।
‘ஏஷ நித்யோ மஹிமா’ இதி ஶ்ருதே: நித்யத்வேந மோக்ஷஸ்ய அகார்யத்வாத் ந தத்ர ஹேத்வபேக்ஷா இதி உபபாத³யதி -
ந ஹீதி ।
ஜ்ஞாநேநாபி மோக்ஷ: ந க்ரியதே சேத் , தர்ஹி கேவலமபி ஜ்ஞாநம் முக்த்யநுபயுக்தம் இதி, குத: தஸ்ய ஹேதுத்வதீ⁴: ? இதி ஆஶங்கதே-
கேவலேதி ।
ஜ்ஞாநாநர்த²க்யம் தூ³ஷயதி -
நேதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
அவித்³யேதி ।
யத் உக்தம் அவித்³யாநிவர்தகஜ்ஞாநஸ்ய கைவல்யப²லாவஸாயித்வம் த்³ருஷ்டம் இதி, தத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
ரஜ்ஜ்வாதீ³தி ।
உக்தே விஷயே தமோநிவர்தகப்ரகாஶஸ்ய கஸ்மிந் ப²லே பர்யவஸாநம் ? தத்ர ஆஹ-
விநிவ்ருத்தேதி ।
ப்ரதீ³பப்ரகாஶஸ்ய ஸர்பப்⁴ரமநிவ்ருத்தித்³வாரா ரஜ்ஜுமாத்ரே பர்யவஸாநவத் ஆத்மஜ்ஞாநஸ்யாபி தத³வித்³யாநிவ்ருத்த்யாத்மகைவல்யாவஸாநமிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஆஹ -
ததே²தி ।
ஜ்ஞாத்ராதீ³நாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஹேதூநாம் கர்மாந்தரே ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் , கர்மஸஹிதைவ ஸா கைவல்யாவஸாயிநீ, இதி சேத் தத்ர ஆஹ -
த்³ருஷ்டார்தா²யாமிதி ।
கர்மஸாஹித்யம், ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யா:, த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யந் ஆஶங்கதே -
பு⁴ஜீதி ।
பு⁴ஜிக்ரிாயா: லௌகிக்யா:, வைதி³க்யாஶ்ச அக்³நிஹோத்ராதி³க்ரியாயா: ஸஹாநுஷ்டா²நவத் அக்³நிஹோத்ராதி³க்ரியாயா: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாஶ்ச ஸாஹித்யம் இத்யர்த²: । பு⁴ஜிப²லே த்ருப்த்யாக்²யே ப்ராப்தே(அ)பி, ஸ்வர்கா³தௌ³ ச அக்³நிஹோத்ராதௌ³ அர்தி²த்வத்³ருஷ்டே: யுக்தம் தத்ர ஸாஹித்யம் । ந ததா² முக்திப²லஜ்ஞாநநிஷ்டா²லாபே⁴, ஸ்வர்கா³தௌ³ தத்³தே⁴தௌ வா கர்மணி அர்தி²த்வம் ।
தேந ஜ்ஞாநநிஷ்டா²கர்மணோ: ந ஸாஹித்யம் இதி பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி -
கைவல்யேதி ।
ஜ்ஞாநே ப²லவதி லப்³தே⁴, ப²லாந்தரே தத்³தே⁴தௌ ச ந அர்தி²தா, இத்யத்ர த்³ருஷ்டா²ந்தம் ஆஹ -
ஸர்வத இதி ।
ஸர்வத்ர ஸம்ப்லுதம் வ்யாப்தம் உத³கம் இதி ஸமு்த்³ரோக்தி: । தத்ப²லம் ஸ்நாநாதி³ । தஸ்மிந் ப்ராப்தே, ந தடா³கா³தி³நிர்மாணக்ரியாயாம், தத³தீ⁴நே ச ஸ்நாநாதௌ³ கஸ்யசித் அர்தி²த்வம் , ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி, இத்யர்த²: ।
நிரதிஶயப²லே ஜ்ஞாநே லப்³தே⁴, ஸாதிஶயப²லே கர்மணி ந அர்தி²த்வம் இத்யேதத் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பு²டயதி-
ந ஹீதி ।
கர்மண: ஸாதிஶயப²லத்வம் உக்தம் உபஜீவ்ய ப²லிதம் ஆஹ-
தஸ்மாந்நேதி ।
ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸாஹித்யாஸம்ப⁴வமபி பூர்வோக்தம் நிக³மயதி -
ந சேதி ।
ந ஹி ப்ரகாஶதமஸோரிவ மித²: விருத்³த⁴யோ: தயோ: ஸாக்ஷாத் ஏகஸ்மிந் ப²லே ஸாஹித்யம் இத்யர்த²: ।
நநு ஜ்ஞாநமேவ மோக்ஷம் ஸாத⁴யத் ஆத்மஸஹாயத்வேந கர்ம அபேக்ஷதே, கரணஸ்ய உபகரணாபேக்ஷத்வாத் । தத்ர ஆஹ -
நாபீதி ।
ஜ்ஞாநம் உத்பத்தௌ யஜ்ஞாத்³யபேக்ஷமபி, ந உத்பந்நம் ப²லே தத³பேக்ஷம் । ஸ்வோத்பத்திநாந்தரீயகத்வேந முக்தே: தந்மாத்ராயத்தத்வாத் இத்யர்த²: ।
யத் உக்தம் இதிகர்தவ்யத்வேந ஜ்ஞாநம் கர்மாபேக்ஷம் இதி, தத்ர ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாத் , தத்ர கர்மண: விருத்³த⁴தயா ஸஹகாரித்வாயோகா³த் ந ப²லே தத³பேக்ஷா இத்யர்த²: ।
கர்மணோ(அ)பி ஜ்ஞாநவத் அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வே குத: விருத்³த⁴தா ? இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ந ஹீதி ।
கேவலஸ்ய ஸமுச்சிதஸ்ய வா கர்மம்ண: மோக்ஷே ஸாக்ஷாத் அநந்வயே ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
கேவலம் ஜ்ஞாநம் முக்திஸாத⁴நம் இதி உக்தம் । தத் நிஷேத⁴யந் ஆஶங்கதே -
நேத்யாதி³நா ।
நிஷேத்⁴யம் அநூத்³ய நஞர்த²ம் ஆஹ -
யத்தாவதி³தி ।
நித்யாநுஷ்டா²நஸ்ய ஆவஶ்யகத்வாத் ந கேவலஜ்ஞாநஸ்ய கைவல்யஹேதுதா இத்யர்த²: ।
கைவல்யஸ்ய ச நித்யத்வாத் இத்யஸ்ய வ்யாவர்த்யம் த³ர்ஶயதி -
நந்விதி ।
யதி³ நித்யநைமித்திககர்மாணி ஶ்ரௌதாநி, அகரணே ப்ரத்யவாயகாரீணி அவஶ்யாநுஷ்டே²யாநி, ஏவம் தர்ஹி தேப்⁴ய: ஸமுச்சிதேப்⁴ய: அஸமுச்சிதேப்⁴யஶ்ச மோக்ஷ: ந இதி உக்தத்வாத் கேவலஜ்ஞாநஸ்ய ச அதத்³தே⁴துத்வாத் அநிப³ந்த⁴நா முக்தி: ந ஸித்⁴யேத் இத்யர்த²: ।
கைவல்யஸ்ய ச இத்யாதி³ வ்யாகுர்வந் அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ம் ப்ரத்யாதி³ஶதி-
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
முக்தே: நித்யத்வேந அயத்நஸித்³தே⁴: ந தத³பா⁴வஶங்கா இத்யுக்தம் ப்ரபஞ்சயதி -
நித்யாநாமிதி ।
காம்யகர்மவஶாத் இஷ்டஶரீராபத்திம் ஶங்கித்வா உக்தம் -
காம்யாநாம் சேதி ।
ஆரப்³த⁴கர்மவஶாத் தர்ஹி தே³ஹாந்தரம் ந இத்யாஹ -
வர்தமாநேதி ।
தர்ஹி தே³ஹாந்தரம் ஶேஷகர்மணா ஸ்யாத் , இதி ஆஶங்க்ய கர்மாஶயஸ்ய ஐகப⁴விகத்வாத் ந இத்யாஹ -
பதிதே(அ)ஸ்மிந் இதி ।
ராகா³தி³நா கர்மாந்தரம், தத: தே³ஹாந்தரம் ச ப⁴விஷ்யதி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ராகா³தீ³நாம் சேதி ।
ஆத்மந: ஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அதீதாஸங்க்²யஜந்மபே⁴தே³ஷு அர்ஜிதஸ்ய கர்மண: நாநாப²லஸ்ய அநாரப்³த⁴ஸ்ய போ⁴கே³ந விநா அக்ஷயாத் , தத: தே³ஹாந்தராரம்பா⁴த் , ஐகப⁴விகத்வஸ்ய அப்ராமாணிகத்வாத் ந முக்தே: அயத்நஸித்³த⁴தா இதி சோத³யதி -
அதிக்ராந்தேதி ।
ந உக்தகர்மநிமித்தம் தே³ஹாந்தரம் ஶங்கிதவ்யம் இத்யாஹ -
நேதி ।
நித்யநைமித்திககர்மாணி ஶ்ரௌதாநி அவஶ்யம் அநுஷ்டே²யாநி । தத³நுஷ்டா²நே ச மஹாந் ஆயாஸ: । தத: து³:கோ²பபோ⁴க³: ।
தஸ்ய உக்தாநாரப்³த⁴கர்மப²லபோ⁴க³த்வோபக³மாத் ந தத: தே³ஹாந்தரம் இத்யாஹ-
நித்யேதி ।
நித்யாதி³நா து³ரிதநிவ்ருத்தாவபி அவிரோதா⁴த் ந ஸுக்ருதநிவ்ருத்தி:, தத: தே³ஹாந்தரம் இதி ஆஶங்க்ய, ஸுக்ருதஸ்ய நித்யாதே³: அந்யத்வே அநாரப்³த⁴த்வே ச, ந்யாயவிருத்³த⁴ஸ்ய தஸ்ய அஸித்³த⁴த்வாத் தத: தே³ஹாந்தராயோகா³த் நித்யாதே³: அநந்யத்வே ச ந தஸ்ய ப²லாந்தரம் இதி மத்வா, யதா² ப்ராயஶ்சித்தம் உபாத்தது³ரிதநிப³ர்ஹணார்த²ம், ந ப²லாந்தராபேக்ஷம், ததா² இத³ம் ஸர்வமபி நித்யாதி³கர்ம உபாத்தபாபநிராகரணார்த²ம் தஸ்மிந்நேவ பர்யவஸ்யத் ந தே³ஹாந்தராரம்ப⁴கம் இதி பக்ஷாந்தரம் ஆஹ -
ப்ராயஶ்சித்தவதி³தி ।
ததா²பி ப்ராரப்³த⁴வஶாதே³வ தே³ஹாந்தரம் ஶங்க்யதே, நாநாஜந்மாரம்ப⁴காணாமபி தேஷாம் யாவத³தி⁴காரந்யாயேந ஸம்ப⁴வாத் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஆரப்³தா⁴நாம் சேதி ।
பூர்வார்ஜிதகர்மணாம் ஏவம் க்ஷீணத்வே(அ)பி, காநிசித் அபூர்வகர்மாணி தே³ஹாந்தரம் ஆரபே⁴ரந் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அபூர்வாணாம் சேதி ।
விநா ஜ்ஞாநம் கர்மணைவ முக்தி: இதி பக்ஷம் ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந நிராசஷ்டே²-
நேத்யாதி³நா ।
வித்³யதே அயநாய இதி ஶ்ருதே: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஏவகாரார்த²ம் விவ்ருண்வந் நேத்யாதி³பா⁴க³ம் வ்யாகரோதி -
அந்யஇதி ।
“யதா³ சர்மவதா³காஶம் வேஷ்டயிஷ்யந்தி மாநவா: ।
ததா³ தே³வமவிஜ்ஞாய து³:க²ஸ்யாந்தோ ப⁴விஷ்யதி ।“
இதி ஶ்ருதிம் அர்த²த: அநுவத³தி -
சர்மவதி³தி ।
ஶ்ரௌதார்தே² ஸ்ம்ருதிம் ஸம்வாத³யதி -
ஜ்ஞாநாதி³தி ।
கிஞ்ச த்வதீ³யந்யாயஸ்ய அநுக்³ராஹ்யமாநஹீநத்வேந ஆபா⁴ஸதயா புண்யகர்மணாம் அநாரப்³த⁴ப²லாநாம் க்ஷயாபா⁴வே தே³ஹாந்தராரம்ப⁴ஸம்பா⁴வத் ந ஜ்ஞாநம் விநா முக்தி: இத்யாஹ -
அநாரப்³தே⁴தி ।
ததா²விதா⁴நாம் கர்மணாம் நாஸ்தி ஸம்பா⁴வநா இதி ஆஶங்க்ய அஹ -
யதே²தி ।
அநாரப்³த⁴ப²லபுண்யகர்மாபா⁴வே(அ)பி கத²ம் மோக்ஷாநுபபத்தி: ? இதி தத்ர ஆஹ -
தேஷாம் சேதி ।
இதஶ்ச கர்மக்ஷயாநுபபத்த்யா மோக்ஷாநுபபத்தி:, இதி தத்ர ஆஹ -
த⁴ர்மேதி ।
‘கர்மணா பித்ருலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1-5-16) இதி ஶ்ருதிம் ஆஶ்ரித்ய கர்மாக்ஷயே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
நித்யாநாமிதி ।
ஸ்ம்ருத்யாபி யதோ²க்தம் அர்த²ம் ஸமர்த²யதி -
வர்ணா இதி ।
ப்ரேத்ய கர்மப²லம் அநுபூ⁴ய, தத: ஶேஷேண விஶிஷ்டஜாத்யாதி³பா⁴ஜ: ஜந்ம ப்ரதிபத்³யந்தே இதி ஏததா³தி³பதா³ர்த²: ।