कर्मकाण्डश्रुतेः तात्त्विकप्रामाण्याभावे, ब्रह्मकाण्डश्रुतेरपि तदसिद्धिः, अविशेषात् , इति शङ्कते -
कर्मेति ।
उत्पन्नायाः ब्रह्मविद्यायाः बाधकाभावेन प्रमाणत्वात् , तद्धेतुश्रुतेः तात्विकं प्रामाण्यम् , इति दूषयति -
न बाधकेति ।
ब्रह्मविद्यायाः बाधकानुपपत्तिं दृष्टान्तेन साधयति -
यथेति ।
देहादिसङ्घातवत् इति अपेः अर्थः ।
लौकिकावगतेरिव आत्मावगतेरपि फलाव्यतिरेकम् उदाहरणेन स्फोरयति -
यथेति ।
कर्मविधिश्रुतिवत् इति उक्तं दृष्टान्तं विघटयति -
न चेति ।
अनादिकालप्रवृत्तस्वाभाविकप्रवृत्तिव्यक्तीनां प्रतिबन्धेन यागाद्यलौकिकप्रवृत्तिव्यक्तीः जनयति कर्मकाण्डश्रुतिः । तज्जननं च चित्तशुद्धिद्वारा प्रत्यगात्माभिमुख्यप्रवृत्तिम् उत्पादयति । तथा च कर्मविधिश्रुतीनां पारम्पर्येण प्रत्यगात्मज्ञानार्थत्वात् तात्त्विकप्रामाण्यसिद्धिः इत्यर्थः ।
ऩनु एवमपि श्रुतेः मिथ्यात्वात् धूमाभासवत् अप्रामाण्यम् , इति चेत् , न, इत्याह -
मिथ्यात्वेऽपि इति ।
स्वरूपेण असत्यत्वेऽपि सत्योपेयद्वारा प्रामाण्यम् , इत्यत्र दृष्टान्तम् आह -
यथेति ।
मन्त्रार्थवादेतिहासपुराणानां श्रुते अर्थे प्रामाण्याभावेऽपि शेषिविध्यनुरोधेन प्रामाण्यवत् , प्रकृतेऽपि, श्रुतेः स्वरूपेण असत्यायाः विषयसत्यतया सत्यत्वे प्रामाण्यम् अविरुद्धम् इत्यर्थः ।
वाक्यस्य शेषिविध्यनुरोधेन प्रामाण्यं न अलौकिकम् , इत्याह -
लोकेऽपिति ।
कर्मकाण्डश्रुतीनाम् उक्तरीत्या परम्परया प्रामाण्येऽपि, साक्षात् प्रामाण्यम् उपेक्षितम् , इति आशङ्क्य आह -
प्रकारान्तरेति ।
आत्मज्ञानोदयात् प्रागवस्था प्रकारान्तरम् । तत्र स्थितानां कर्मश्रुतीनाम् अज्ञातं सम्बन्धबोधकत्वेन साक्षादेव प्रामाण्यम् इष्टम् , इत्यर्थः ।
ज्ञानात् पूर्वं कर्मश्रुतीनां व्यावहारिकप्रामाण्ये दृष्टान्तम् आह-
प्रागिति ।
प्रातीतिककर्तृत्वस्य आविद्यकत्वेऽपि श्रुतिप्रामाण्यम् अप्रत्यूहम् इत्युक्तम् ।
सम्प्रति कर्तृत्वस्य प्रकारान्तरेण पारमार्थिकत्वम् उत्थापयति -
यत्त्विति ।
स्वव्यापाराभावे सन्निधिमात्रेण कुतः मुख्यं कर्तृत्वम् ? इति आशङ्क्य दृष्टान्तम् आह -
यथेति ।
स्वयम् अयुध्यमानत्वे कथं तत्फलवत्त्वम् ? इति आशङ्क्य, प्रसिद्धिवशात् इत्याह -
जित इति ।
कायिकव्यापाराभावेऽपि कर्तृत्वस्य मुख्यत्वे दृष्टान्तमाह -
सेनापतिरिति ।
तस्यापि फलवत्त्वं राजवत् अविशिष्टम् , इत्याह -
क्रियेति ।
अन्यकर्मणा अन्यस्य सन्निहितस्य मुख्ये कर्तृत्वे वैदिकम् उदाहरणम् आह -
यथा चेति ।
कथम् ऋत्विजां कर्म यजमानस्य ? इति आशङ्क्य आह -
तत्फलस्येति ।
स्वव्यापारादृते सन्निधेरेव अन्यव्यापारहेतोः मुख्यकर्तृत्वे दृष्टान्तान्तरम् आह-
यथा वेति ।
क्रियां कुर्वत् कारणं कारकम् इति अङ्गीकारविगेधात् न एतत् इति दूषयति -
तदसदिति ।
कारकविशेषविषयत्वेन अङ्गीकारोपपत्तिः इति शङ्कते -
कारकमिति ।
स्वव्यापारम् अन्तरेण न किञ्चिदपि कारकम् इति परिहरति -
न राजेति ।
दर्शनमेव विशदयति -
राजेति ।
यथा राज्ञः युद्धे योधयितृत्वेन धनदानेन च मुख्यं कर्तृत्वं, तथा फलभोगेऽपि मुख्यमेव तस्य कर्तृत्वम् , इत्याह -
तथेति ।
यत् उक्तम् , ऋत्विक्कर्म यजमानस्य इति, तत्र आह -
यजमानस्यापीति ।
स्वव्यापारादेव मुख्यं कर्तृत्वम् इति स्थिते फलितम् आह -
तस्मादिति ।
तदेव प्रपञ्चयति -
यदीति ।
तर्हि सन्निधानादेव मुख्यं कर्तृत्वं राजादीनाम् उपगतम् इति ? न इत्याह -
न तथेति ।
राजादीनां स्वव्यापारवत्त्वे पूर्वोक्तं सिद्धम् इत्याह -
तस्मादिति ।
राजप्रभृतीनां सन्निधेरेव कर्तृत्वस्य गौणत्वे जयादिफलवत्त्वस्यापि सिद्धं गौणत्वम् , इत्याह -
तथा चेति ।
तत्र पूर्वोक्तं हेतुत्वेन स्मारयति-
नेति ।
अन्यव्यापारेण अन्यस्य मुख्यकर्तृत्वाभावे फलितम् उपसंहरति-
तस्मादिति ।
कथं तर्हि त्वया आत्मनि कर्तृत्वादि स्वीकृतम् ? न हि बुद्धेः तत् इष्टम् , कर्ता शास्त्रार्थवत्त्वात् इति न्यायात् । तत्र आह -
भ्रान्तीति ।
कर्तृत्वादि आत्मनि भ्रान्तम् इति एतत् उदाहरणेन स्फोरयति -
यथेति ।
मिथ्याज्ञानकृतम् आत्मानि कर्तृत्वादि, इत्यत्र व्यतिरेकं दर्शयति - न चेति । उक्ताव्यतिरेकफलं कथयति -
तस्मादिति ।
संसारभ्रमस्य अविद्याकृतत्वे सिद्धे परमप्रकृतम् उपसंहरति-
इति सम्यक् इति ।
॥ ६६ ॥