ಕಠೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಾ ವಲ್ಲೀ
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಕಾಠಕ)
 
ಋತಂ ಪಿಬಂತೌ ಸುಕೃತಸ್ಯ ಲೋಕೇ ಗುಹಾಂ ಪ್ರವಿಷ್ಟೌ ಪರಮೇ ಪರಾರ್ಧೇ ।
ಛಾಯಾತಪೌ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ವದಂತಿ ಪಂಚಾಗ್ನಯೋ ಯೇ ಚ ತ್ರಿಣಾಚಿಕೇತಾಃ ॥ ೧ ॥
ಋತಂ ಪಿಬಂತಾವಿತ್ಯಸ್ಯಾ ವಲ್ಲ್ಯಾಃ ಸಂಬಂಧಃ — ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯೇ ನಾನಾ ವಿರುದ್ಧಫಲೇ ಇತ್ಯುಪನ್ಯಸ್ತೇ, ನ ತು ಸಫಲೇ ತೇ ಯಥಾವನ್ನಿರ್ಣೀತೇ । ತನ್ನಿರ್ಣಯಾರ್ಥಾ ರಥರೂಪಕಕಲ್ಪನಾ, ತಥಾ ಚ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸೌಕರ್ಯಮ್ । ಏವಂ ಚ ಪ್ರಾಪ್ತೃಪ್ರಾಪ್ಯಗಂತೃಗಂತವ್ಯವಿವೇಕಾರ್ಥಂ ರಥರೂಪಕದ್ವಾರಾ ದ್ವಾವಾತ್ಮಾನಾವುಪನ್ಯಸ್ಯೇತೇ — ಋತಂ ಸತ್ಯಮ್ ಅವಶ್ಯಂಭಾವಿತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಫಲಂ ಪಿಬಂತೌ ; ಏಕಸ್ತತ್ರ ಕರ್ಮಫಲಂ ಪಿಬತಿ ಭುಂಕ್ತೇ ನೇತರಃ, ತಥಾಪಿ ಪಾತೃಸಂಬಂಧಾತ್ಪಿಬಂತಾವಿತ್ಯುಚ್ಯೇತೇ ಚ್ಛತ್ರಿನ್ಯಾಯೇನ । ಸುಕೃತಸ್ಯ ಸ್ವಯಂಕೃತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಋತಮಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಲೋಕೇ ಅಸ್ಮಿಞ್ಶರೀರೇ, ಗುಹಾಂ ಗುಹಾಯಾಂ ಬುದ್ಧೌ ಪ್ರವಿಷ್ಟೌ, ಪರಮೇ, ಬಾಹ್ಯಪುರುಷಾಕಾಶಸಂಸ್ಥಾನಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪರಮಮ್ , ಪರಾರ್ಧೇ ಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽರ್ಧಂ ಸ್ಥಾನಂ ಪರಾರ್ಧಂ ಹಾರ್ದಾಕಾಶಮ್ । ತಸ್ಮಿನ್ಹಿ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಲಭ್ಯತೇ । ತತಃ ತಸ್ಮಿನ್ಪರಮೇ ಪರಾರ್ಧೇ ಹಾರ್ದಾಕಾಶೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತೌ ಚ ಚ್ಛಾಯಾತಪಾವಿವ ವಿಲಕ್ಷಣೌ ಸಂಸಾರಿತ್ವಾಸಂಸಾರಿತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ವದಂತಿ ಕಥಯಂತಿ । ನ ಕೇವಲಮಕರ್ಮಿಣ ಏವ ವದಂತಿ । ಪಂಚಾಗ್ನಯೋ ಗೃಹಸ್ಥಾಃ । ಯೇ ಚ ತ್ರಿಣಾಚಿಕೇತಾಃ ತ್ರಿಃಕೃತ್ವೋ ನಾಚಿಕೇತೋಽಗ್ನಿಶ್ಚಿತೋ ಯೈಸ್ತೇ ತ್ರಿಣಾಚಿಕೇತಾಃ ॥

ರಥರೂಪಕಕಲ್ಪನೇತಿ ।

ಪ್ರಸಿದ್ಧರಥಸಾದೃಶ್ಯಕಲ್ಪನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಋತಪಾನಕರ್ತಾ ಜೀವಸ್ತಾವದೇಕಶ್ಚೇತನಃ ಸಿದ್ಧೋ ದ್ವಿತೀಯಾನ್ವೇಷಣಾಯಾಂ ಲೋಕೇ ಸಂಖ್ಯಾಶ್ರವಣೇ ಸಮಾನಸ್ವಭಾವೇ ಪ್ರಥಮಪ್ರತೀತಿದರ್ಶನಾಚ್ಚೇತನತಯಾ ಸಮಾನಸ್ವಭಾವಃ ಪರಮಾತ್ಮೈವ ದ್ವಿತೀಯಃ ಪ್ರತೀಯತೇ । ತಸ್ಯ ಚೋಪಚಾರಾದೃತಪಾತೃತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಬಾಹ್ಯಪುರುಷಾಕಾಶಸಂಸ್ಥಾನಂ ದೇಹಾಶ್ರಯ ಆಕಾಶಪ್ರದೇಶಃ ।

ಪಂಚಾಗ್ನಯ ಇತಿ ।

ಗಾರ್ಹಪತ್ಯೋ ದಕ್ಷಿಣಾಗ್ನಿರಾಹವನೀಯಃ ಸಭ್ಯ ಆವಸಥ್ಯಶ್ಚೇತ್ಯೇತೇ ಪಂಚಾಗ್ನಯೋ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಯಥೋಕ್ತಾಃ । ದ್ಯುಪರ್ಜನ್ಯಪೃಥಿವೀಪುರುಷಯೋಷಿತ್ಸ್ವಗ್ನಿದೃಷ್ಟಿಂ ಯೇ ಕುರ್ವಂತಿ ತೇಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕಾರಿಣಸ್ತೇ ವಾ ಪಂಚಾಗ್ನಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧ ॥