ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಭೂತಾಶ್ಚೋತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಗನಪಾಯಿಸ್ವರೂಪಭೂತಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ನನ್ವರ್ಥೇಭ್ಯೋ ಮನಸ ಆರಂಭಕಂ ಭೂತಸೂಕ್ಷ್ಮಂ ಪರಮ್ ತಸ್ಮಾದ್ ಬುದ್ಧ್ಯಾರಂಭಕಂ ಭೂತಸೂಕ್ಷ್ಯಂ ಪರಮಿತಿ ನ ಯುಕ್ತಮ್ । ಕಾರ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಹ್ಯಪಾದಾನಮುಪಚಿತಾವಯವಂ ವ್ಯಾಪಕಮನಪಾಯಿಸ್ವರೂಪಂ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ । ಯಥಾ ಘಟಾದೇರ್ಮೃದಾದಿಃ । ನ ಚೇಹ ಭೂತಸೂಕ್ಷ್ಮಾಣಾಂ ಪರಸ್ಪರಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವೇ ಮಾನಮಸ್ತಿ । ಸತ್ಯಮ್ , ತಥಾಽಪಿ ವಿಷಯೇಂದ್ರಿಯವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ಮನೋಽಧೀನತಾದರ್ಶನಾನ್ಮನಸ್ತಾವದ್ವ್ಯಾಪಕಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ । ತಚ್ಚ ಪರಮಾರ್ಥತ ಏವಾಽಽತ್ಮಭೂತಮಿತಿ ಕೇಷಾಂಚಿದ್ ಭ್ರಮಸ್ತನ್ನಿರಾಸಾಯೋಕ್ತಂ ಮನಃ ಶಬ್ದವಾಚ್ಯಂ ಭೂತಸೂಕ್ಷ್ಮಮಿತಿ । ‘ಅನ್ನಮಯಂ ಹಿ ಸೋಮ್ಯ ಮನ’(ಛಾ. ಉ. ೬ । ೫ । ೪) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರ್ಭೌತಿಕತ್ವಾವಗಮಾದನ್ನಭಾವಾಭಾವಾಭ್ಯಾಮುಪಚಯಾಪಚಯದರ್ಶನಾದ್ಭೌತಿಕಮೇವ ತತ್ । ತಸ್ಯ ಚ ಸಂಕಲ್ಪಾದಿಲಕ್ಷಣಸ್ಯಾಧ್ಯವಸಾಯನಿಯಮ್ಯತ್ವಾದ್ ಬುದ್ಧೇೇಸ್ತತಃ ಪರತ್ವಮಿತಿ ।

ಬುದ್ಧಿಶ್ಚಾಽಽತ್ಮೇತಿ ಕೇಷಾಂಚಿದಭಿಮಾನಸ್ತದಪನಯಾರ್ಥಮಾಹ -

ಬುದ್ಧಿಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮಿತಿ ।

ಕರಣತ್ವಾದಿಂದ್ರಿಯವತ್ ಬುದ್ಧೇರ್ಭೌತಿಕತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಮ್ । ಕರಣತ್ವಂ ಚ ಸ್ವಬುದ್ಧ್ಯಾಽಹಮುಪಲಭೇ ಇತ್ಯನುಭವಾತ್ಸಿದ್ಧಮ್ । ತತೋ ಭೂತಾವಯವಸಂಸ್ಥಾನೇಷ್ವೇವಾರ್ಥಾದಿಷೂತ್ತರೋತ್ತರಂ ಪರತ್ವಂ ಕಲ್ಪ್ಯಂ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥದಿದರ್ಶಯಿಷಯಾ । ನ ತ್ವರ್ಥಾದೀನಾಂ ಪರತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಿಪಾದಯಿಷಿತಂ ಪ್ರಯೋಜನಾಭಾವಾದ್ವಾಕ್ಯಭೇದಪ್ರಸಂಗಾಚ್ಚೇತಿ । ಸುರನರತಿರ್ಯಗಾದಿಬುದ್ಧೀನಾಂ ವಿಧಾರಕತ್ವಾತ್ಸಾತತ್ಯಗಮನಾದಾತ್ಮೋಚ್ಯತೇ । ಸೂತ್ರಸಂಜ್ಞಕಂ ಹೈರಣ್ಯಗರ್ಭತತ್ತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಬೋಧಾಬೋಧಾತ್ಮಕಮಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತ್ಯಾತ್ಮಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಥವಾಽಧಿಕಾರಿಪುರುಷಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಬೋಧಾತ್ಮಕತ್ವಮವ್ಯಕ್ತಸ್ಯಾಽಽದ್ಯಃ ಪರಿಣಾಮ ಉಪಾಧಿರಪಂಚೀಕೃತಭೂತಾತ್ಮಕಸ್ತೇನ ರೂಪೇಣಾಬೋಧಾತ್ಮಕತ್ವಂ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೦ ॥