‘నైషా తర్కేణ మతిరాపనేయా’ (క. ఉ. ౧ । ౨ । ౯) ఇతి శ్రుతేశ్చ । ‘ఆచార్యవాన్పురుషో వేద’ (ఛా. ఉ. ౬ । ౧౪ । ౨) ‘ఆచార్యాద్ధైవ విద్యా విదితా సాధిష్ఠం ప్రాపదితి’ (ఛా. ఉ. ౪ । ౯ । ౩) ‘తద్విద్ధి ప్రణిపాతేన’ (భ. గీ. ౪ । ౩౪) ఇత్యాదిశ్రుతిస్మృతినియమాచ్చ కశ్చిద్గురుం బ్రహ్మనిష్ఠం విధివదుపేత్య ప్రత్యగాత్మవిషయాదన్యత్ర శరణమపశ్యన్నభయం నిత్యం శివమచలమిచ్ఛన్పప్రచ్ఛేతి కల్ప్యతే — కేనేషితమిత్యాది । కేన ఇషితం కేన కర్త్రా ఇషితమ్ ఇష్టమభిప్రేతం సత్ మనః పతతి గచ్ఛతి స్వవిషయం ప్రతీతి సమ్బధ్యతే । ఇషేరాభీక్ష్ణ్యార్థస్య గత్యర్థస్య చేహాసమ్భవాదిచ్ఛార్థస్యైవైతద్రూపమితి గమ్యతే । ఇషితమితి ఇట్ప్రయోగస్తు చ్ఛాన్దసః । తస్యైవ ప్రపూర్వస్య నియోగార్థే ప్రేషితమిత్యేతత్ । తత్ర ప్రేషితమిత్యేవోక్తే ప్రేషయితృప్రేషణవిశేషవిషయాకాఙ్క్షా స్యాత్ — కేన ప్రేషయితృవిశేషేణ, కీదృశం వా ప్రేషణమితి । ఇషితమితి తు విశేషణే సతి తదుభయం నివర్తతే, కస్యేచ్ఛామాత్రేణ ప్రేషితమిత్యర్థవిశేషనిర్ధారణాత్ । యద్యేషోఽర్థోఽభిప్రేతః స్యాత్ , కేనేషితమిత్యేతావతైవ సిద్ధత్వాత్ప్రేషితమితి న వక్తవ్యమ్ । అపి చ శబ్దాధిక్యాదర్థాధిక్యం యుక్తమితి ఇచ్ఛయా కర్మణా వాచా వా కేన ప్రేషితమిత్యర్థవిశేషోఽవగన్తుం యుక్తః । న, ప్రశ్నసామర్థ్యాత్ ; దేహాదిసఙ్ఘాతాదనిత్యాత్కర్మకార్యాద్విరక్తః అతోఽన్యత్కూటస్థం నిత్యం వస్తు బుభుత్సమానః పృచ్ఛతీతి సామర్థ్యాదుపపద్యతే । ఇతరథా ఇచ్ఛావాక్కర్మభిర్దేహాదిసఙ్ఘాతస్య ప్రేరయితృత్వం ప్రసిద్ధమితి ప్రశ్నోఽనర్థక ఎవ స్యాత్ । ఎవమపి ప్రేషితశబ్దస్యార్థో న ప్రదర్శిత ఎవ । న ; సంశయవతోఽయం ప్రశ్న ఇతి ప్రేషితశబ్దస్యార్థవిశేష ఉపపద్యతే । కిం యథాప్రసిద్ధమేవ కార్యకరణసఙ్ఘాతస్య ప్రేషయితృత్వమ్ , కిం వా సఙ్ఘాతవ్యతిరిక్తస్య స్వతన్త్రస్యేచ్ఛామాత్రేణైవ మనఆదిప్రేషయితృత్వమ్ , ఇత్యస్యార్థస్య ప్రదర్శనార్థం కేనేషితం పతతి ప్రేషితం మన ఇతి విశేషణద్వయముపపద్యతే । నను స్వతన్త్రం మనః స్వవిషయే స్వయం పతతీతి ప్రసిద్ధమ్ ; తత్ర కథం ప్రశ్న ఉపపద్యతే ఇతి, ఉచ్యతే — యది స్వతన్త్రం మనః ప్రవృత్తినివృత్తివిషయే స్యాత్ , తర్హి సర్వస్యానిష్టచిన్తనం న స్యాత్ । అనర్థం చ జానన్సఙ్కల్పయతి । అభ్యగ్రదుఃఖే చ కార్యే వార్యమాణమపి ప్రవర్తత ఎవ మనః । తస్మాద్యుక్త ఎవ కేనేషితమిత్యాదిప్రశ్నః । కేన ప్రాణః యుక్తః నియుక్తః ప్రేరితః సన్ ప్రైతి గచ్ఛతి స్వవ్యాపారం ప్రతి । ప్రథమ ఇతి ప్రాణవిశేషణం స్యాత్ , తత్పూర్వకత్వాత్సర్వేన్ద్రియప్రవృత్తీనామ్ । కేన ఇషితాం వాచమ్ ఇమాం శబ్దలక్షణాం వదన్తి లౌకికాః । తథా చక్షుః శ్రోత్రం చ స్వే స్వే విషయే క ఉ దేవః ద్యోతనవాన్ యునక్తి నియుఙ్క్తే ప్రేరయతి ॥