కార్యకారణబద్ధౌ తావిత్యాదిశ్లోకోక్తమర్థమనుభవావష్టమ్భేన ప్రపఞ్జయతి –

స్వప్నేతి ।

నను తైజసస్యైవ స్వప్నయుక్తత్వం యుక్తం న తు విశ్వస్య ప్రబుద్ధ్యమానస్య తద్యోగో యుజ్యతే ప్రబుధ్యమానత్వావ్యాఘాతాత్ । కథమవిశేషేణ విశ్వతైజసౌ స్వప్ననిద్రాయుతావితి ।

తత్ర స్వప్నశబ్దార్థమాహ –

స్వప్న ఇతి ।

యథా రజ్జ్వాం సర్పో గృహ్యమాణోఽన్యథా గృహ్యతే తథాఽఽత్మని దేహాదిగ్రహణమన్యథాగ్రహణమ్ । ఆత్మనో దేహాదివైలక్షణ్యస్య శ్రుతియుక్తిసిద్ధత్వాత్, తేన స్వప్నశబ్దితేనాన్యథాగ్రహణేన సంసృష్టత్వం విశ్వతైజసయోరవిశిష్టమిత్యర్థః ।

తథా నిద్రాణస్యైవ నిద్రా యుక్తా న తు ప్రబోధవతో విశ్వస్యేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ –

నిద్రేతి ।

ఉక్తాభ్యాం స్వప్ననిద్రాభ్యాం విశ్వతైజసయోర్వైశిష్ట్యం నిగమయతి –

తాభ్యామితి ।

తయోరన్యథాగ్రహణేన అగ్రహణేన చ వైశిష్ట్యం ప్రాగపి సూచితమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ –

అత ఇతి ।

ద్వితీయం పాదం విభజతే –

ప్రాజ్ఞస్త్వితి ।

ద్వితీయార్ధం వ్యాచష్టే –

నోభయమితి ।

తురీయే నిద్రాస్వప్నయోరదర్శనే హేతుమాహ –

విరుద్ధత్వాదితి ।

అజ్ఞానతత్కార్యయోర్నిత్యవిజ్ఞప్తిరూపే తురీయే విరుద్ధత్వాదనుపలబ్ధిరిత్యత్ర దృష్టాన్తమాహ –

సవితరీవేతి ।

తురీయే వస్తుతో నావిద్యాతత్కార్యయోః సఙ్గతిరస్తీత్యఙ్గీకృత్య ప్రాగపి సూచితమిత్యాహ –

అతో నేతి ॥౧౪॥