మాణ్డూక్యోపనిషద్భాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (మాణ్డూక్య)
 
ద్వైతస్యాగ్రహణం తుల్యముభయోః ప్రాజ్ఞతుర్యయోః ।
బీజనిద్రాయుతః ప్రాజ్ఞః సా చ తుర్యే న విద్యతే ॥ ౧౩ ॥
నిమిత్తాన్తరప్రాప్తాశఙ్కానివృత్త్యర్థోఽయం శ్లోకః — కథం ద్వైతాగ్రహణస్య తుల్యత్వే కారణబద్ధత్వం ప్రాజ్ఞస్యైవ, న తురీయస్యేతి ప్రాప్తా ఆశఙ్కా నివర్త్యతే ; యస్మాత్ బీజనిద్రాయుతః, తత్త్వాప్రతిబోధో నిద్రా ; సైవ చ విశేషప్రతిబోధప్రసవస్య బీజమ్ ; సా బీజనిద్రా ; తయా యుతః ప్రాజ్ఞః । సదాసర్వదృక్స్వభావత్వాత్తత్త్వాప్రతిబోధలక్షణా బీజనిద్రా తుర్యే న విద్యతే ; అతో న కారణబన్ధస్తస్మిన్నిత్యభిప్రాయః ॥

అనుమానప్రయుక్తాం తురీయేఽపి కారణబద్ధత్వాశఙ్కాం పరిహరతి –

ద్వైతస్యేతి ।

శ్లోకస్య తాత్పర్యం గృహ్ణాతి –

నిమిత్తాన్తరేతి ।

విమతం కారణబద్ధం ద్వైతాగ్రహణవత్త్వాత్ ప్రాజ్ఞవదిత్యనుమానమేవ దర్శయన్నిమిత్తాన్తరమేవ స్ఫోరయతి –

కథమితి ।

అనుమానకృతాశఙ్కానివర్తకత్వేన శ్లోకమవతారయతి –

ప్రాప్తేతి ।

ప్రాజ్ఞస్యోత్తరభావిప్రబోధాదికార్యాపేక్షయా నియతపూర్వభావిత్వం కారణబద్ధత్వప్రయోజకమ్ ।

న చ తురీయస్య తదస్తీత్యప్రయోజకో హేతురిత్యాహ –

యస్మాదితి ।

కిం చ తురీయస్య విశుద్ధచిద్ధాతుత్వప్రసాధనప్రమాణబాధాత్ కాలాత్యయాపదిష్టో హేతురిత్యాహ –

సదేతి ।

న చ పూర్వోక్తోపాధేః సాధనవ్యాప్తిస్తురీయస్యోత్తరభావికార్యాపేక్షయా నియతప్రాగ్భావిత్వాభావాదితి మత్వాఽఽహ –

తత్త్వేతి ।

దోషద్వయవత్త్వేనానుమానస్యామానత్వే ఫలితమాహ –

అతో నేతి ॥౧౩॥