ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ಯಾಽಽಧಿದೈವಿಕೇನಾಂತರ್ಯಾಮಿಣಾ ಸಹಾಭೇದಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಂ ದರ್ಶಯತಿ –
ಏಷ ಹೀತಿ ।
ಸ್ವರೂಪಾವಸ್ಥತ್ವಮುಪಾಧಿಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮವಧೂಯ ಚೈತನ್ಯಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮ್ । ಅನ್ಯಥಾ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾನುಪಪತ್ತೇಃ ।
ನೈಯಾಯಿಕಾದಯಸ್ತು ತಾಟಸ್ಥ್ಯಮೀಶ್ವರಸ್ಯಾಽಽತಿಷ್ಠಂತೇ, ತದಯುಕ್ತಂ, ಪತ್ಯುರಸಾಮಂಜಸ್ಯಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಾಹ –
ನೈತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾದಪಿ ನ ತಸ್ಯ ತಾಟಸ್ಥ್ಯಮಾಸ್ಥೇಯಮಿತ್ಯಾಹ –
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಮಜ್ಞಾತಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸದಾಖ್ಯಂ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಿತಂ ತದ್ಬಂಧನಂ ಬಧ್ಯತೇಽಸ್ಮಿನ್ ಪರ್ಯವಸ್ಯತೀತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇಃ । ನ ಹಿ ಜೀವಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮಾತಿರೇಕೇಣ ಪರ್ಯವಸಾನಮಸ್ತಿ । ಮನಸ್ತದುಪಹಿತಂ ಜೀವಚೈತನ್ಯಮಾತ್ರಂ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಸ್ಯಾಽಽಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಾರ್ಥಸ್ಯ ಪರಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಯೋಗಾನ್ಮನಃಶಬ್ದಿತಸ್ಯ ಚ ಜೀವಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ ಪರ್ಯವಸಾನಾಭಿಧಾನಾದ್ವಸ್ತುತೋ ಭೇದೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ದ್ಯೋತಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ಯೈವ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಂ ಸಾಧಯತಿ –
ಅಯಮೇವೇತಿ ।
ನನ್ವವಧಾರಣಂ ನೋಪಪದ್ಯತೇ ।
ವ್ಯಾಸಪರಾಶರಪ್ರಭೃತೀನಾಮನ್ಯೇಷಾಮಪಿ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ –
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಅಂತರ್ಯಾಮಿತ್ವಂ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಂ ವಿಶದಯತಿ –
ಅಂತರಿತಿ ।
ಅನ್ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದಂತರನುಪ್ರವೇಶೇ ನಿಯಮನೇ ಚ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಭಾವಾದವಧಾರಣಮ್ ।
ಉಕ್ತಂ ವಿಶೇಷಣತ್ರಯಂ ಹೇತುಂ ಕೃತ್ವಾ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ಯ ಸರ್ವಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವಂ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮಾಹ –
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತಸ್ಥಾನದ್ವಯಪ್ರವಿಭಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಭೇದಮಧ್ಯಾತ್ಮಾಧಿದೈವಾಧಿಭತಭೇದಸಹಿತಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನಿಮಿತ್ತಕಾರಣತ್ವನಿಯಮೇಽಪಿ ಪ್ರಾಚೀನಾನಿ ವಿಶೇಷಣಾನಿ ನಿರ್ವಹಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಕೃತಿಶ್ಚ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾದೃಷ್ಟಾಂತಾನುಪರೋಧಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯಾನ್ನಿಮಿತ್ತೋಪಾದಾನಯೋರ್ಜಗತಿ ನ ಭಿನ್ನತ್ವಮಿತ್ಯೇವಂ ನಿಯಮತಃ ಸಿದ್ಧಮತೋ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮಿತ್ಯಾಹ –
ಯತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಭವತ್ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ಪ್ರಭವಃ । ಅಪ್ಯೇತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಪ್ಯಯಃ। ನ ಚೈತೌ ಭೂತಾನಾಮೇಕತ್ರೋಪಾದಾನಾದೃತೇ ಸಂಭಾವಿತಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೬॥