ప్రాజ్ఞస్యాఽఽధిదైవికేనాన్తర్యామిణా సహాభేదం గృహీత్వా విశేషణాన్తరం దర్శయతి –
ఎష హీతి ।
స్వరూపావస్థత్వముపాధిప్రాధాన్యమవధూయ చైతన్యప్రాధాన్యమ్ । అన్యథా స్వాతన్త్ర్యానుపపత్తేః ।
నైయాయికాదయస్తు తాటస్థ్యమీశ్వరస్యాఽఽతిష్ఠన్తే, తదయుక్తం, పత్యురసామఞ్జస్యాదితి న్యాయవిరోధాదిత్యాహ –
నైతస్మాదితి ।
శ్రుతివిరోధాదపి న తస్య తాటస్థ్యమాస్థేయమిత్యాహ –
ప్రాణేతి ।
ప్రకృతమజ్ఞాతం పరం బ్రహ్మ సదాఖ్యం ప్రాణశబ్దితం తద్బన్ధనం బధ్యతేఽస్మిన్ పర్యవస్యతీతి వ్యుత్పత్తేః । న హి జీవస్య పరమాత్మాతిరేకేణ పర్యవసానమస్తి । మనస్తదుపహితం జీవచైతన్యమాత్రం ప్రాణశబ్దస్యాఽఽధ్యాత్మికార్థస్య పరస్మిన్ ప్రయోగాన్మనఃశబ్దితస్య చ జీవస్య తస్మిన్ పర్యవసానాభిధానాద్వస్తుతో భేదో నాస్తీతి ద్యోతితమిత్యర్థః ।
ప్రాజ్ఞస్యైవ విశేషణాన్తరం సాధయతి –
అయమేవేతి ।
నన్వవధారణం నోపపద్యతే ।
వ్యాసపరాశరప్రభృతీనామన్యేషామపి సర్వజ్ఞత్వప్రసిద్ధేరిత్యాశఙ్క్య విశినష్టి –
సర్వేతి ।
అన్తర్యామిత్వం విశేషణాన్తరం విశదయతి –
అన్తరితి ।
అన్యస్య కస్యచిదన్తరనుప్రవేశే నియమనే చ సామర్థ్యాభావాదవధారణమ్ ।
ఉక్తం విశేషణత్రయం హేతుం కృత్వా ప్రకృతస్య ప్రాజ్ఞస్య సర్వజగత్కారణత్వం విశేషణాన్తరమాహ –
అత ఎవేతి ।
యథోక్తం స్వప్నజాగరితస్థానద్వయప్రవిభక్తమిత్యర్థః । సభేదమధ్యాత్మాధిదైవాధిభతభేదసహితమితి యావత్ ।
నిమిత్తకారణత్వనియమేఽపి ప్రాచీనాని విశేషణాని నిర్వహన్తీత్యాశఙ్క్య ప్రకృతిశ్చ ప్రతిజ్ఞాదృష్టాన్తానుపరోధాదితి న్యాయాన్నిమిత్తోపాదానయోర్జగతి న భిన్నత్వమిత్యేవం నియమతః సిద్ధమతో విశేషణాన్తరమిత్యాహ –
యత ఇతి ।
ప్రభవత్యస్మాదితి ప్రభవః । అప్యేత్యస్మిన్నిత్యప్యయః। న చైతౌ భూతానామేకత్రోపాదానాదృతే సమ్భావితావిత్యర్థః ॥౬॥