మాణ్డూక్యోపనిషద్భాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (మాణ్డూక్య)
 
జాగరితస్థానో వైశ్వానరోఽకారః ప్రథమా మాత్రాప్తేరాదిమత్త్వాద్వాప్నోతి హ వై సర్వాన్కామానాదిశ్చ భవతి య ఎవం వేద ॥ ౯ ॥
తత్ర విశేషనియమః క్రియతే — జాగరితస్థానః వైశ్వానరః యః, స ఓఙ్కారస్య అకారః ప్రథమా మాత్రా । కేన సామాన్యేనేత్యాహ — ఆప్తేః ; ఆప్తిర్వ్యాప్తిః ; అకారేణ సర్వా వాగ్వ్యాప్తా, ‘అకారో వై సర్వా వాక్’ (ఐ. ఆ. ౨ । ౩ । ౧౯) ఇతి శ్రుతేః । తథా వైశ్వానరేణ జగత్ , ‘తస్య హ వా ఎతస్యాత్మనో వైశ్వానరస్య మూర్ధైవ సుతేజాః’ (ఛా. ఉ. ౫ । ౧౮ । ౨) ఇత్యాదిశ్రుతేః । అభిధానాభిధేయయోరేకత్వం చావోచామ । ఆదిరస్య విద్యత ఇత్యాదిమత్ ; యథైవ ఆదిమదకారాఖ్యమక్షరమ్ , తథా వైశ్వానరః ; తస్మాద్వా సామాన్యాదకారత్వం వైశ్వానరస్య । తదేకత్వవిదః ఫలమాహ — ఆప్నోతి హ వై సర్వాన్కామాన్ , ఆదిః ప్రథమశ్చ భవతి మహతామ్ , య ఎవం వేద, యథోక్తమేకత్వం వేదేత్యర్థః ॥

పాదానాం మాత్రాణాం చ మధ్యే విశ్వాఖ్యవిశేషస్యాకారాఖ్యవిశేషత్వం నిగమయతి –

తత్రేతి ।

విశ్వాకారయోరేకత్వం సాదృశ్యే సత్యారోపయితుం శక్యమన్యత్ర సత్యేవ తస్మిన్నారోపసందర్శనాత్, తథా చ కిం తదారోపప్రయోజకం సాదృశ్యమితి పృచ్ఛతి –

కేనేతి ।

సామాన్యోపన్యాసపరాం శ్రుతిమవతారయతి –

ఆహేతి ।

వ్యాప్తిమేవాకారస్య శ్రుత్యుపన్యాసేన వ్యనక్తి –

అకారేణేతి ।

అధ్యాత్మాధిదైవికయోరేకత్వం పూర్వముక్తముపేత్య విశ్వస్య వైశ్వానరస్య జగద్వ్యాప్తిం శ్రుత్యవష్టమ్భేన స్పష్టయతి –

తథేతి ।

కిం చ సామాన్యద్వారా వాచ్యవాచకయోరేకత్వమారోప్యం న భవతి, తయోరేకత్వస్య ప్రాగేవోక్తత్వాదిత్యాహ –

అభిధానేతి ।

సామాన్యాన్తరమాహ –

ఆదిరితి ।

తదేవ స్ఫుటయతి –

యథైవేతి ।

ఉకారో మకారశ్చేత్యుభయమపేక్ష్య ప్రథమపాఠాదాదిమత్త్వమకారస్య ద్రష్టవ్యమ్ । విశ్వస్య పునరాదిమత్త్వం తైజసప్రాజ్ఞావపేక్ష్యాఽఽద్యస్థానే వర్తమానత్వాదిత్యర్థః ।

ఉక్తస్య సామన్యాన్తరస్య ఫలం దర్శయతి –

తస్మాదితి ।

కిమర్థమిత్థం సామాన్యద్వారా తయోరేకత్వముచ్యతే ? తద్విజ్ఞానస్య ఫలవత్త్వాదిత్యాహ –

తదేకత్వేతి ।

సాదృశ్యవికల్పాదేవ ఫలవికల్పః ॥౯॥