ಮುಂಡಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮಂ ಮುಂಡಕಮ್ಪ್ರಥಮಃ ಖಂಡಃ
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಮುಂಡಕ)
 
ತತ್ರಾಪರಾ, ಋಗ್ವೇದೋ ಯಜುರ್ವೇದಃ ಸಾಮವೇದೋಽಥರ್ವವೇದಃ ಶಿಕ್ಷಾ ಕಲ್ಪೋ ವ್ಯಾಕರಣಂ ನಿರುಕ್ತಂ ಛಂದೋ ಜ್ಯೋತಿಷಮಿತಿ । ಅಥ ಪರಾ ಯಯಾ ತದಕ್ಷರಮಧಿಗಮ್ಯತೇ ॥ ೫ ॥
ತತ್ರ ಕಾ ಅಪರೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಋಗ್ವೇದೋ ಯಜುರ್ವೇದಃ ಸಾಮವೇದೋಽಥರ್ವವೇದಃ ಇತ್ಯೇತೇ ಚತ್ವಾರೋ ವೇದಾಃ । ಶಿಕ್ಷಾ ಕಲ್ಪೋ ವ್ಯಾಕರಣಂ ನಿರುಕ್ತಂ ಛಂದೋ ಜ್ಯೋತಿಷಮ್ ಇತ್ಯಂಗಾನಿ ಷಟ್ ; ಏಷಾ ಅಪರಾ ವಿದ್ಯೋಕ್ತಾ । ಅಥ ಇದಾನೀಮ್ ಇಯಂ ಪರಾ ವಿದ್ಯೋಚ್ಯತೇ ಯಯಾ ತತ್ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಿಶೇಷಣಮ್ ಅಕ್ಷರಮ್ ಅಧಿಗಮ್ಯತೇ ಪ್ರಾಪ್ಯತೇ, ಅಧಿಪೂರ್ವಸ್ಯ ಗಮೇಃ ಪ್ರಾಯಶಃ ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವಾತ್ ; ನ ಚ ಪರಪ್ರಾಪ್ತೇರವಗಮಾರ್ಥಸ್ಯ ಚ ಭೇದೋಽಸ್ತಿ ; ಅವಿದ್ಯಾಯಾ ಅಪಾಯ ಏವ ಹಿ ಪರಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ನಾರ್ಥಾಂತರಮ್ । ನನು ಋಗ್ವೇದಾದಿಬಾಹ್ಯಾ ತರ್ಹಿ ಸಾ ಕಥಂ ಪರಾ ವಿದ್ಯಾ ಸ್ಯಾತ್ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಂ ಚ । ‘ಯಾ ವೇದಬಾಹ್ಯಾಃ ಸ್ಮೃತಯೋ ಯಾಶ್ಚ ಕಾಶ್ಚ ಕುದೃಷ್ಟಯಃ. . . ’ (ಮನು. ೧೨ । ೯೫) ಇತಿ ಹಿ ಸ್ಮರಂತಿ । ಕುದೃಷ್ಟಿತ್ವಾನ್ನಿಷ್ಫಲತ್ವಾದನಾದೇಯಾ ಸ್ಯಾತ್ ; ಉಪನಿಷದಾಂ ಚ ಋಗ್ವೇದಾದಿಬಾಹ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಋಗ್ವೇದಾದಿತ್ವೇ ತು ಪೃಥಕ್ಕರಣಮನರ್ಥಕಮ್ ಅಥ ಪರೇತಿ । ನ, ವೇದ್ಯವಿಷಯವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾತ್ । ಉಪನಿಷದ್ವೇದ್ಯಾಕ್ಷರವಿಷಯಂ ಹಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಿಹ ಪರಾ ವಿದ್ಯೇತಿ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ , ನೋಪನಿಷಚ್ಛಬ್ದರಾಶಿಃ । ವೇದಶಬ್ದೇನ ತು ಸರ್ವತ್ರ ಶಬ್ದರಾಶಿರ್ವಿವಕ್ಷಿತಃ । ಶಬ್ದರಾಶ್ಯಧಿಗಮೇಽಪಿ ಯತ್ನಾಂತರಮಂತರೇಣ ಗುರ್ವಭಿಗಮನಾದಿಲಕ್ಷಣಂ ವೈರಾಗ್ಯಂ ಚ ನಾಕ್ಷರಾಧಿಗಮಃ ಸಂಭವತೀತಿ ಪೃಥಕ್ಕರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾ ಅಥ ಪರಾ ವಿದ್ಯೇತಿ ॥

ಕಲ್ಪಃ ಸೂತ್ರಗ್ರಂಥಃ । ಅನುಷ್ಠೇಯಕ್ರಮಃ ಕಲ್ಪ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅವಿದ್ಯಾಯಾ ಅಪಗಮ ಏವ ಪರಪ್ರಾಪ್ತಿರುಪಚರ್ಯತೇ । ಅವಿದ್ಯಾಪಗಮಶ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಾವಗತಿರೇವೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಸ್ಮಾಭಿರ್ಜ್ಞಾತೋಽರ್ಥಸ್ತಜ್ಜ್ಞಪ್ತಿರ್ವಾಽವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯೇತದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾವಸರೇ । ಅತೋಽಧಿಗಮಶಬ್ದೋಽತ್ರ ಪ್ರಾಪ್ತಿಪರ್ಯಾಯ ಏವೇತ್ಯಾಹ —

ನ ಚ ಪರಪ್ರಾಪ್ತೇರಿತಿ ।

ಸಾಂಗಾನಾಂ ವೇದಾನಾಮಪರವಿದ್ಯಾತ್ವೇನೋಪನ್ಯಾಸಾತ್ತತಃ ಪೃಥಕ್ಕರಣಾದ್ವೇದಬಾಹ್ಯತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಪರತ್ವಂ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ –

ನನ್ವಿತಿ ।

“ಯಾ ವೇದಬಾಹ್ಯಾಃ ಸ್ಮೃತಯೋ ಯಾಶ್ಚ ಕಾಶ್ಚ ಕುದೃಷ್ಟಯಃ । ಸರ್ವಾಸ್ತಾ ನಿಷ್ಫಲಾಃ ಪ್ರೇತ್ಯ ತಮೋನಿಷ್ಠಾ ಹಿ ತಾಃ ಸ್ಮೃತಾಃ”(ಮನು. ೧೨-೯೫) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಃ ಕುದೃಷ್ಟಿತ್ವಾದನುಪಾದೇಯಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿದ್ಯಾಯಾ ವೇದಬಾಹ್ಯತ್ವೇ ತದರ್ಥಾನಾಮುಪನಿಷದಾಮಪ್ಯೃಗ್ವೇದಾದಿಬಾಹ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತೇತ್ಯರ್ಥಃ । ವೇದಬಾಹ್ಯತ್ವೇನ ಪೃಥಕ್ಕರಣಂ ನ ಭವತಿ ।

ಕಿಂತು ವೈದಿಕಸ್ಯಾಪಿ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಸ್ತುವಿಷಯಸ್ಯ ಶಬ್ದರಾಶ್ಯತಿರೇಕಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣೇತ್ಯಾಹ –

ನ ವೇದ್ಯವಿಷಯೇತಿ ॥೧.೧.೫॥