ಮುಂಡಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮಂ ಮುಂಡಕಮ್ಪ್ರಥಮಃ ಖಂಡಃ
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಮುಂಡಕ)
 
ಶೌನಕೋ ಹ ವೈ ಮಹಾಶಾಲೋಽಂಗಿರಸಂ ವಿಧಿವದುಪಸನ್ನಃ ಪಪ್ರಚ್ಛ ಕಸ್ಮಿನ್ನು ಭಗವೋ ವಿಜ್ಞಾತೇ ಸರ್ವಮಿದಂ ವಿಜ್ಞಾತಂ ಭವತೀತಿ ॥ ೩ ॥
ಶೌನಕಃ ಶುನಕಸ್ಯಾಪತ್ಯಂ ಮಹಾಶಾಲಃ ಮಹಾಗೃಹಸ್ಥಃ ಅಂಗಿರಸಂ ಭಾರದ್ವಾಜಶಿಷ್ಯಮಾಚಾರ್ಯಂ ವಿಧಿವತ್ ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಮಿತ್ಯೇತತ್ ; ಉಪಸನ್ನಃ ಉಪಗತಃ ಸನ್ ಪಪ್ರಚ್ಛ ಪೃಷ್ಟವಾನ್ । ಶೌನಕಾಂಗಿರಸೋಃ ಸಂಬಂಧಾದರ್ವಾಗ್ವಿಧಿವದ್ವಿಶೇಷಣಾಭಾವಾದುಪಸದನವಿಧೇಃ ಪೂರ್ವೇಷಾಮನಿಯಮ ಇತಿ ಗಮ್ಯತೇ । ಮರ್ಯಾದಾಕರಣಾರ್ಥಂ ವಿಶೇಷಣಮ್ । ಮಧ್ಯದೀಪಿಕಾನ್ಯಾಯಾರ್ಥಂ ವಾ ವಿಶೇಷಣಮ್ , ಅಸ್ಮದಾದಿಷ್ವಪ್ಯುಪಸದನವಿಧೇರಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ । ಕಿಮಿತ್ಯಾಹ — ಕಸ್ಮಿನ್ನು ಭಗವೋ ವಿಜ್ಞಾತೇ, ನು ಇತಿ ವಿತರ್ಕೇ, ಭಗವಃ ಹೇ ಭಗವನ್ , ಸರ್ವಂ ಯದಿದಂ ವಿಜ್ಞೇಯಂ ವಿಜ್ಞಾತಂ ವಿಶೇಷೇಣ ಜ್ಞಾತಮವಗತಂ ಭವತೀತಿ ‘ಏಕಸ್ಮಿನ್ವಿಜ್ಞಾತೇ ಸರ್ವವಿದ್ಭವತಿ’ ಇತಿ ಶಿಷ್ಟಪ್ರವಾದಂ ಶ್ರುತವಾಞ್ಶೌನಕಃ ತದ್ವಿಶೇಷಂ ವಿಜ್ಞಾತುಕಾಮಃ ಸನ್ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ವಿತರ್ಕಯನ್ಪಪ್ರಚ್ಛ । ಅಥವಾ, ಲೋಕಸಾಮಾನ್ಯದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಜ್ಞಾತ್ವೈವ ಪಪ್ರಚ್ಛ । ಸಂತಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ಸುವರ್ಣಾದಿಶಕಲಭೇದಾಃ ಸುವರ್ಣತ್ವಾದ್ಯೇಕತ್ವವಿಜ್ಞಾನೇನ ವಿಜ್ಞಾಯಮಾನಾ ಲೌಕಿಕೈಃ ; ತಥಾ ಕಿಂ ನ್ವಸ್ತಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಜಗದ್ಭೇದಸ್ಯೈಕಂ ಕಾರಣಮ್ ಯತ್ರೈಕಸ್ಮಿನ್ವಿಜ್ಞಾತೇ ಸರ್ವಂ ವಿಜ್ಞಾತಂ ಭವತೀತಿ । ನನ್ವವಿದಿತೇ ಹಿ ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ಪ್ರಶ್ನೋಽನುಪಪನ್ನಃ ; ಕಿಮಸ್ತಿ ತದಿತಿ ತದಾ ಪ್ರಶ್ನೋ ಯುಕ್ತಃ ; ಸಿದ್ಧೇ ಹ್ಯಸ್ತಿತ್ವೇ ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ಸ್ಯಾತ್ , ಯಥಾ ಕಸ್ಮಿನ್ನಿಧೇಯಮಿತಿ । ನ ; ಅಕ್ಷರಬಾಹುಲ್ಯಾದಾಯಾಸಭೀರುತ್ವಾತ್ಪ್ರಶ್ನಃ ಸಂಭವತ್ಯೇವ — ಕಿಂ ನ್ವಸ್ತಿ ತದ್ಯಸ್ಮಿನ್ನೇಕಸ್ಮಿನ್ವಿಜ್ಞಾತೇ ಸರ್ವವಿತ್ಸ್ಯಾದಿತಿ ॥

ಪ್ರಶ್ನಬೀಜಮಾಹ –

ಏಕಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।

ಉಪಾದಾನಾತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಪೃಥಕ್ಸತ್ತ್ವಾಭಾವಾದುಪಾದಾನೇ ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ತತಃ ಪೃಥಙನಾಸ್ತೀತಿ ಜ್ಞಾತಂ ಭವತೀತಿ ಸಾಮಾನ್ಯವ್ಯಾಪ್ತಿಸ್ತದ್ಬಲಾದ್ವಾ ಪಪ್ರಚ್ಛೇತ್ಯಾಹ –

ಅಥವೇತಿ ।

ಪ್ರಶ್ನಾಕ್ಷರಾಂಜಸ್ಯಮಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ –

ನನ್ವವಿದಿತೇ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಕಿಮಸ್ತಿ ತದಿತಿ ಪ್ರಯೋಗೇಽಕ್ಷರಬಾಹುಲ್ಯೇನಾಽಽಯಾಸಃ ಸ್ಯಾತ್ತದ್ಭೀರುತಯಾ ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಕ್ಷರಾಂಜಸ್ಯೇ ಲಾಘವಾತ್ಪ್ರಶ್ನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧.೧.೩॥೧.೧.೪॥