ப்ரஶ்நோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²ம: ப்ரஶ்ந:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்ரஶ்ந)
 
ஸம்வத்ஸரோ வை ப்ரஜாபதிஸ்தஸ்யாயநே த³க்ஷிணம் சோத்தரம் ச । தத்³யே ஹ வை ததி³ஷ்டாபூர்தே க்ருதமித்யுபாஸதே தே சாந்த்³ரமஸமேவ லோகமபி⁴ஜயந்தே । த ஏவ புநராவர்தந்தே தஸ்மாதே³த ருஷய: ப்ரஜாகாமா த³க்ஷிணம் ப்ரதிபத்³யந்தே । ஏஷ ஹ வை ரயிர்ய: பித்ருயாண: ॥ 9 ॥
யஶ்சாஸௌ சந்த்³ரமா மூர்திரந்நமமூர்திஶ்ச ப்ராணோ(அ)த்தாதி³த்யஸ்ததே³ததே³கம் மிது²நம் ஸர்வம் கத²ம் ப்ரஜா: கரிஷ்யத இதி, உச்யதே — ததே³வ கால: ஸம்வத்ஸரோ வை ப்ரஜாபதி:, தந்நிர்வர்த்யத்வாத்ஸம்வத்ஸரஸ்ய । சந்த்³ராதி³த்யநிர்வர்த்யதித்²யஹோராத்ரஸமுதா³யோ ஹி ஸம்வத்ஸர: தத³நந்யத்வாத்³ரயிப்ராணைதந்மிது²நாத்மக ஏவேத்யுச்யதே । தத்கத²ம் ? தஸ்ய ஸம்வத்ஸரஸ்ய ப்ரஜாபதே: அயநே மார்கௌ³ த்³வௌ த³க்ஷிணம் சோத்தரம் ச । ப்ரஸித்³தே⁴ ஹ்யயநே ஷண்மாஸலக்ஷணே, யாப்⁴யாம் த³க்ஷிணேநோத்தரேண ச யாதி ஸவிதா கேவலகர்மிணாம் ஜ்ஞாநஸம்யுக்தகர்மவதாம் ச லோகாந்வித³த⁴த் । கத²ம் ? தத் தத்ர ச ப்³ராஹ்மணாதி³ஷு யே ஹ வை ருஷய: தது³பாஸத இதி । க்ரியாவிஶேஷணோ த்³விதீயஸ்தச்ச²ப்³த³: । இஷ்டம் ச பூர்தம் ச இஷ்டாபூர்தே இத்யாதி³ க்ருதமேவோபாஸதே நாக்ருதம் நித்யம் , தே சாந்த்³ரமஸமேவ சந்த்³ரமஸி ப⁴வம் ப்ரஜாபதேர்மிது²நாத்மகஸ்யாம்ஶம் ரயிமந்நபூ⁴தம் லோகம் அபி⁴ஜயந்தே க்ருதரூபத்வாச்சாந்த்³ரமஸஸ்ய । தே ஏவ ச க்ருதக்ஷயாத் புநராவர்தந்தே இமம் லோகம் ஹீநதரம் வா விஶந்தீதி ஹ்யுக்தம் । யஸ்மாதே³வம் ப்ரஜாபதிமந்நாத்மகம் ப²லத்வேநாபி⁴நிர்வர்தயந்தி சந்த்³ரமிஷ்டாபூர்தகர்மணா ப்ரஜாகாமா: ப்ரஜார்தி²ந: ஏதே ருஷய: ஸ்வர்க³த்³ரஷ்டார: க்³ருஹஸ்தா²:, தஸ்மாத்ஸ்வக்ருதமேவ த³க்ஷிணம் த³க்ஷிணாயநோபலக்ஷிதம் சந்த்³ரம் ப்ரதிபத்³யந்தே । ஏஷ ஹ வை ரயி: அந்நம் , ய: பித்ருயாண: பித்ருயாணோபலக்ஷிதஶ்சந்த்³ர: ॥

ஸ மிது²நமுத்பாத³யத இத்யுபக்ராந்தம் மிது²நமுபஸம்ஹரதி –

யஶ்சாஸாவிதி ।

யஶ்சாஸௌ சந்த்³ரமா யஶ்சாமூர்த: ப்ராணஸ்ததே³கம் மிது²நம் ஸர்வம் ஸர்வாத்மகமித்யந்வய: ।

ஏதௌ மே ப³ஹுதா⁴ ப்ரஜா: கரிஷ்யத இத்யுக்தம் தத்கேந ப்ரகாரேணேதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

ரயிப்ராணயோ: ஸம்வத்ஸராதி³த்³வாரா ப்ரஜாஸ்ரஷ்ட்ருத்வமித்யாஹ –

உச்யத இதி ।

ததே³வ மிது²நமேவ ஸம்வத்ஸர: கால: ।

ஸ ச ப்ரஜாபதி: ப்ரஜாபத்யாத்மகமிது²நநிர்வர்த்யத்வாதி³த்யாஹ –

தந்நிர்வர்த்யத்வாதி³தி ।

தது³பபாத³யதி –

சந்த்³ரேதி ।

சந்த்³ரநிர்வர்த்யாஸ்தித²ய ஆதி³த்யநிர்வர்த்யாந்யஹோத்ராணீதி விபா⁴க³: ।

தந்நிர்வர்த்யத்வே(அ)பி காலஸ்ய கத²ம் ததா³த்மகதேத்யாஶங்க்ய கார்யகாரணயோரபே⁴தா³தி³த்யாஹ –

தத³நந்யத்வாதி³தி ।

ந கேவலம் தித்²யாதி³த்³வாரா சந்த்³ராதி³நிர்வர்த்யத்வம் ஸம்வத்ஸரஸ்ய கிம் த்வயநத்³வயத்³வாரா(அ)பீதி வக்தும் தஸ்யாயநே இத்யாதி³வாக்யம் தத்ப்ரஶ்நபூர்வகம் வ்யாசஷ்டே –

தத்கத²மிதி ।

சந்த்³ராதி³த்யநிர்வர்த்யத்வம் குதோ ஹேத்வந்தராதி³த்யர்த²: । கேவலகர்மிணாம் லோகாந்வித³த⁴த்³த³க்ஷிணேந யாதி । ஜ்ஞாநயுக்தகர்மவதாம் லோகாந்வித³த⁴து³த்தரேண யாதீத்யந்வய: । ஸவிதேத்யுபலக்ஷணம் சந்த்³ரஸ்யாபி । ஜ்யேஷ்டா²தி³ர்த³க்ஷிணாயநம் மார்க³ஶீர்ஷாதி³ருத்தராயணமிதி ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³தே⁴: ததஶ்ச கர்மிணாம் லோகாந்விதா⁴தும் தயோர்த³க்ஷிணோத்தராப்⁴யாம் மார்கா³ப்⁴யாம் க³மநாத்தந்நிமித்தத்வாச்சாயநத்³வயப்ரஸித்³தே⁴ஸ்தந்நிர்வர்த்யத்வம் தயோரயநயோரிதி தத்³த்³வாரா ஸம்வத்ஸரஸ்யாபி தந்நிர்வர்த்யத்வமித்யர்த²: ।

சந்த்³ராதி³த்யயோ: கத²ம் லோகவிதா⁴யகத்வமிதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

சந்த்³ராதி³த்யநிர்வர்த்யத³க்ஷிணோத்தராயணத்³வாரா லோகப்ராப்தே: ப்ராப்யஸ்ய லோகஸ்யாபி சந்த்³ராதி³த்யாத்மகத்வாச்ச தயோஸ்தத்³விதா⁴யகத்வமிதி தத்³யே ஹ வா இத்யாதி³வாக்யேந பரிஹரதி –

தத்தத்ரேதி ।

இஷ்டம் சேதி ।

அக்³நிஹோத்ரம் தப: ஸத்யம் வேதா³நாம் சாநுபாலநம் । ஆதித்²யம் வைஶ்வதே³வஶ்ச இஷ்டமித்யபி⁴தீ⁴யதே ॥ வாபீகூபதடா³கா³தி³ தே³வதாயதநாநி ச । அந்நப்ரதா³நமாராம: பூர்தமித்யபி⁴தீ⁴யதே ॥ இதி தயோர்பே⁴த³: ।

க்ருதமித்யுபாஸத இதி க்ருதஶப்³தோ³பரிதநமிதிஶப்³த³மிஷ்டாபூர்தே இதி பூர்தஶப்³தோ³பர்யாக்ருஷ்யா(அ)(அ)தி³ஶப்³த³பர்யாயதயா வ்யாசஷ்டே –

இத்யாதீ³தி ।

த³த்தமாதி³ஶப்³தா³ர்த²: । க்ருதமேவோபாஸதே கார்யமேவாநுதிஷ்ட²ந்தீத்யர்த²: । இத³ம் ச விஶேஷணம் புநராவ்ருத்தௌ ஹேதுதயோக்தம் ।

க்ருதரூபேஷ்ட்யாதி³ஜந்யத்வாச்சந்த்³ரஸ்யாபி க்ருதத்வேநாநித்யத்வாத்புநராவ்ருத்திரித்யாஹ –

க்ருதரூபத்வாதி³தி ।

புநராவ்ருத்தௌ மந்த்ரவாக்யம் ப்ரமாணயதி –

இமம் லோகமிதி ॥ 9 ॥