ವ್ಯುತ್ಕ್ರಮ್ಯೇತಿ ।
ಸಂನಿಹಿತಮಾಕಾಶಮುಲ್ಲಂಘ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಹೃದಯಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ಪುಂಡರೀಕೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾಯತನ ಇತಿ ।
‘ಹೃದಿ ಪ್ರಾಣಃ’ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅನೇಕೇತಿ ।
ಅನೇಕನಾಡ್ಯಾಶ್ರಯಭೂತಾನಿ ಸುಷಿರಾಣಿ ಯಸ್ಯೇತಿ ವಿಗ್ರಹಃ ।
ಪುಂಡರೀಕಾಕಾರತ್ವಾಧೋಮುಖತ್ವೋರ್ಧ್ವನಾಲತ್ವವಿಶಿಷ್ಟೇ ಮಾಂಸಖಂಡೇ ಮಾನಮಾಹ —
ವಿಶಸ್ಯಮಾನ ಇತಿ ।
‘ಪದ್ಮಕೋಶಪ್ರತೀಕಾಶಂ ಹೃದಯಂ ಚಾಪ್ಯಧೋಮುಖಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಯಥೋಕ್ತಮಾಂಸಖಂಡೋ ವಿಶಸ್ಯಮಾನೇ ಪಶೌ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ ಉಪಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಏವೇತಿ ।
‘ಯೋಽಯಮಂತರ್ಹೃದಯ ಆಕಾಶಃ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಷ್ವಿತಿ ಶೇಷಃ । ಕರಕಾಕಾಶೋ ಯಥಾ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಯೋಜನಾ । ಪುರಿ ಹೃದಯೇ ಶರೀರೇ ವಾ ಶಯನಾದವಸ್ಥಾನಾತ್ಪುರುಷಃ, ಪೂರ್ಣತ್ವಾದ್ವಾ ಪುರುಷಃ, ಭೂರಾದಯಃ ಪೂರ್ಣಾ ಯೇನ ಸ ಪುರುಷ ಇತಿ ವಾ ।
ಮನನಂ ಮನ ಇತಿ ಭಾವವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಹ —
ಮನೋ ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।
ಮನನಂ ಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮನುತೇರಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ಕ್ರಿಯಾ ವಾಚ್ಯಭೂತಾ ಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಾನ್ಮನುತೇರ್ಧಾತೋರ್ನಿಷ್ಪನ್ನೋ ಮನಃಶಬ್ದೋ ಯತೋ ಜ್ಞಾನವಾಚೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪುರುಷಸ್ಯ ಮನೋವಿಕಾರತ್ವಾಭಾವಾದಾಹ —
ತತ್ಪ್ರಾಯ ಇತಿ ।
ಮನಃಪ್ರಧಾನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ತದುಪಲಭ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ತೇನೋಪಾಸನಸಂಸ್ಕೃತೇನ ಮನಸೋಪಲಭ್ಯಮಾನತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಲ್ಲಿಂಗೋ ವೇತಿ ।
ಅಸ್ಮದಾದಿಮನಸಾ ಅಸ್ಮದಾದಿಭಿರನಿವಾರ್ಯೇಣ ತನ್ನಿಯಂತೃತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನುಮಾನಸಂಭವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಜ್ಯೋತಿರ್ಮಯ ಇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ರಕಾಶ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ವ್ಯಾಹೃತಿಶರೀರೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಮನೋಮಯತ್ವಾದಿಗುಣವತ್ಯಹಂಗ್ರಹಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವಿದುಷ ಆತ್ಮಭೂತಸ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ , ಅಹಂಗ್ರಹಂ ವಿನಾ ತದ್ಭಾವಾಯೋಗಾತ್ ತದ್ಭಾವಂ ವಿನಾ ಚ ಸ್ವಾರಾಜ್ಯಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಯೋಗಾತ್ ; ಅತಃ ಸ್ವಾರಾಜ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿವಚನಾನುರೋಧೇನ ವಿದುಷೋ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಹಂಗ್ರಹಶ್ಚ ಕಲ್ಪ್ಯತ ಇತಿ ಭಾವಃ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ - ‘ದೇವೋ ಭೂತ್ವಾ ದೇವಾನಪ್ಯೇತಿ’ ಇತಿ । ಇಹೈವ ಭಾವನಯಾ ದೇವಭಾವಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ದೇಹಪಾತೋತ್ತರಕಾಲಂ ದೇವಭಾವಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತಿ ತದರ್ಥಃ ।
ಇಂದ್ರರೂಪಸ್ಯೇತಿ ।
‘ಸೇಂದ್ರಯೋನಿಃ’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷದರ್ಶನಾದಿಂದ್ರರೂಪತ್ವಮುಕ್ತಮ್ ।
‘ಶತಂ ಚೈಕಾ ಚ ಹೃದಯಸ್ಯ ನಾಡ್ಯಸ್ತಾಸಾಂ ಮೂರ್ಧಾನಮಭಿ ನಿಃಸೃತೈಕಾ । ತಯೋರ್ಧ್ವಮಾಯನ್ನಮೃತತ್ವಮೇತಿ’ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮನುಸೃತ್ಯಾಹ —
ಹೃದಯಾದೂರ್ಧ್ವಮಿತಿ ।
ಶ್ರುತಿಪ್ರಸಿದ್ಧಾಯಾಂ ಶತಾಧಿಕಾಯಾಂ ನಾಡ್ಯಾಂ ನಾಮಾಂತರೇಣ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಕಥಯತಿ —
ಸುಷುಮ್ನೇತಿ ।
ಸ್ತನ ಇವೇತಿ ।
ಆಸ್ಯಾಂತರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತೇನೇತಿ ।
ತಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ತಸ್ಯ ಚಾಂತರೇಣ ಅಂತರ್ದೇಶಂ ಪ್ರಾಪ್ಯಮಾಣಾ ಶೀರ್ಷಕಪಾಲೇ ವ್ಯಪೋಹ್ಯ ಯಾ ನಿರ್ಗತೇತಿ ಯೋಜನಾ । ವಿನಿಷ್ಕ್ರಮ್ಯ ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಲೋಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಋಗ್ವೇದಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇಮಂ ಲೋಕಮಿತಿ ।
ಋಗ್ವೇದಂ ಪ್ರಾಣಂ ಚೇತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಪ್ರಥಮವ್ಯಾಹೃತೌ ಲೋಕಾಗ್ನಿಋಗ್ವೇದಪ್ರಾಣಾನಾಂ ಚತುರ್ಣಾಂ ದೃಷ್ಟತ್ವೇನ ಲೋಕಾಗ್ನಿಭಾವವದೃಗ್ವೇದಪ್ರಾಣಭಾವಸ್ಯಾಪಿ ವಕ್ತವ್ಯತ್ವಾತ್ । ನ ಚ ಪ್ರಧಾನಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಫಲವಚನೇನ ‘ಮಹ ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ’ ಇತ್ಯನೇನ ಸರ್ವಾತ್ಮಕಬ್ರಹ್ಮಭಾವೇ ಕಥಿತೇ ಸತಿ ವಿದುಷ ಋಗ್ವೇದಪ್ರಾಣಭಾವಸ್ಯಾಪಿ ಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನ ಪೃಥಕ್ತದ್ಭಾವೋ ವಕ್ತವ್ಯ ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ತಥಾ ಸತಿ ಲೋಕಾಗ್ನಿಭಾವಸ್ಯಾಪಿ ತತ ಏವ ಸಿದ್ಧತ್ವೇನ ‘ಅಗ್ನೌ ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತಿ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿವಚನಮಗ್ನ್ಯಾತ್ಮನೇಮಂ ಲೋಕಂ ವ್ಯಾಪ್ನೋತೀತಿ ಭಾಷ್ಯವಚನಂ ಚಾನರ್ಥಕಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಏತೇನ ಭೂರಿತಿ ವ್ಯಾಹೃತೌ ಋಗ್ವೇದಪ್ರಾಣದೃಷ್ಟ್ಯೋರ್ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಂ ಪ್ರತ್ಯಂಗತಯಾ ಪ್ರಧಾನಫಲೇನೈವ ಫಲವತ್ತ್ವಾಚ್ಛ್ರುತೌ ಭಾಷ್ಯೇ ಚ ಪೃಥಕ್ತದ್ಭಾವವಚನಾಭಾವ ಇತಿ ಶಂಕಾಪಿ ನಿರಸ್ತಾ, ತಸ್ಯಾಂ ಲೋಕಾಗ್ನಿದೃಷ್ಟ್ಯೋರಪ್ಯಂಗತ್ವೇನ ತತ್ಫಲಸ್ಯಾಪ್ಯವಕ್ತವ್ಯತ್ವಾಪತ್ತೇಃ । ಯದಿ ಚಾಂಗಾನಾಂ ಪ್ರಧಾನಫಲೇನೈವ ಫಲವತ್ತ್ವೇಽಪ್ಯಂಗಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ಪೃಥಕ್ಫಲವಚನಮಪೇಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯುಚ್ಯೇತ, ತದಾ ಋಗ್ವೇದಾದಿದೃಷ್ಟಾವಪಿ ತದರ್ಥಂ ಪೃಥಕ್ಫಲಂ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ ; ಏವಮುತ್ತರತ್ರಾಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಸಂಕ್ಷೇಪಃ ।
ಆತ್ಮಭಾವೇನ ಸ್ಥಿತ್ವೇತಿ ।
ಅತ್ರ ಕ್ರಮಕಥನಂ ಪಾಠಕ್ರಮಮಾಶ್ರಿತ್ಯ । ವಸ್ತುತಸ್ತು ಕ್ರಮೋ ನ ವಿವಕ್ಷಿತಃ, ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಾತ್ಮಕಬ್ರಹ್ಮಭಾವ ಏವಾಗ್ನ್ಯಾದಿಭಾವಸ್ಯಾಂತರ್ಭಾವೇಣ ಕ್ರಮಾಭಾವಾದಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಮಿತಿ ।
‘ಮಹ ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯೋಕ್ತಬ್ರಹ್ಮಭಾವಪ್ರಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಾಸಕಃ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹಿ ಮನಸಾಂ ಪತಿರ್ಭವತೀತ್ಯತ್ರ ಹಿ-ಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯ ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಜೀವಾತ್ಮಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ತದ್ಭಾವಮಾಪನ್ನಸ್ಯ ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ , ತದೇವ ಕುತ ಇತ್ಯತ್ರಾಹ —
ಸರ್ವೈರ್ಹೀತಿ ।
ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವೈರುಪಾಧಿಭೂತೈರ್ಮನೋಭಿಃ ಪ್ರಾಪ್ತಜೀವಭಾವಂ ಸನ್ಮನುತೇ ಚಕ್ಷುರಾದಿದ್ವಾರಾ ರೂಪಾದಿಕಮನುಭವತಿ । ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜೀವಭಾವೇ ಮಾನತ್ವೇನ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಾದಿಸೂಚನಾರ್ಥೋ ಹಿ-ಶಬ್ದಃ ।
ನ ಕೇವಲಮುಪಾಸಕಃ ಸರ್ವಮನಸಾಂ ಪತಿಃ, ಕಿಂ ತು ವಾಗದೀನಾಮಪೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವಾದಿತಿ । ವಿದುಷ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನು ತ್ವಗಾದಿಪತಿತ್ವಮಪಿ ಕುತೋ ನೋಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಪ್ನೋತಿ ಮನಸಸ್ಪತಿಮಿತ್ಯಾದೇರ್ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿನಾಮಿತಿ ।
ತದ್ವಾನಿತಿ । ನಿಯಮ್ಯನಿಯಾಮಕಭಾವಸಂಬಂಧೋ ಮತ್ವರ್ಥಃ ।
ನ ಕೇವಲಮೇತಾವದೇವ ವಿದುಷಃ ಫಲಂ ಭವತಿ, ಕಿಂ ತ್ವಿತೋಽಪಿ ಬಹು ಫಲಂ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ಚ ತತೋಽಪೀತಿ ।
ಶರೀರಮಸ್ಯೇತಿ ।
ಶರೀರಪದಂ ಸ್ವರೂಪಪರಮ್ ; ತತಶ್ಚ ಆಕಾಶಮಧಿಷ್ಠಾನಭೂತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಕಲ್ಪಿತಂ ಸ್ವರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸೂಕ್ಷ್ಮಮಿತಿ ।
ಜಲಾದಿಭಿರ್ದುಃಖಾದಿಭಿಶ್ಚ ಸಂಶ್ಲೇಷಾಯೋಗ್ಯತ್ವಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವಮ್ ; ತದಾಹ ಭಗವಾನ್ - ‘ಯಥಾ ಸರ್ವಗತಂ ಸೌಕ್ಷ್ಮ್ಯಾದಾಕಾಶಂ ನೋಪಲಿಪ್ಯತೇ । ಸರ್ವತ್ರಾವಸ್ಥಿತೋ ದೇಹೇ ತಥಾತ್ಮಾ ನೋಪಲಿಪ್ಯತೇ’ ಇತಿ ।
ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಸದ್ಭೂತತ್ರಯಲಕ್ಷಣಂ ಮೂರ್ತಮ್ , ತ್ಯದ್ವಾಯ್ವಾಕಾಶಾತ್ಮಕಮಮೂರ್ತಮ್ , ತದುಭಯಂ ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚ ಸತ್ತ್ಯಮಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಸತ್ತ್ಯಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮ್ , ತದಾತ್ಮಾ ಕಲ್ಪಿತಂ ರೂಪಮಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸತ್ಯಶಬ್ದಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥವಸ್ತುನಿ ರೂಢಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಹ —
ಅವಿತಥಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣೇಷ್ವಿತಿ ।
ಸವಿಷಯೇಷ್ವಿಂದ್ರಿಯೇಷ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಇದಂ ಚ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜೀವಭಾವಾಭಿಪ್ರಾಯಮ್ ।
ಕೇವಲಬ್ರಹ್ಮಪರತ್ವೇನಾಪಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಪ್ರಾಣಾನಾಂ ವೇತಿ ।
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಯಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ನಿಯಂತೃರೂಪೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮನಆನಂದಮಿತಿ ಪದಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜೀವಭಾವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣೈವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಮನ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶಾಂತಿಶ್ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವದ್ವೈತನಿವೃತ್ತಿರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಜ್ಞಾನತತ್ಕಾರ್ಯಧ್ವಂಸಸ್ಯಾಧಿಷ್ಠಾನಬ್ರಹ್ಮಾನತಿರೇಕಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸಮೃದ್ಧಂ ಚೇತಿ ।
ಸಮ್ಯಗಾತ್ಮಭಾವೇನ ಋದ್ಧಿಂ ವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ಗತಂ ಸಮೃದ್ಧಮ್ , ಸರ್ವವ್ಯಾಪಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಾಂತ್ಯಾ ವೇತಿ ।
ಸರ್ವವೃತ್ತ್ಯುಪರಮಲಕ್ಷಣಯಾ ಸಮಾಧಿಶಬ್ದಿತಯಾ ಶಾಂತ್ಯಾ ಸಮೃದ್ಧವತ್ಪೂರ್ಣಾಂದರೂಪೇಣ ಯೋಗಿಭಿರುಪಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏತಚ್ಚೇತಿ ।
ನನು ಫಲತ್ವೇನೋಕ್ತಸ್ಯಾಧಿಕತರವಿಶೇಷಣಸ್ಯ ಕಥಮುಪಾಸ್ಯಗುಣಾಂತರ್ಭಾವ ಉಚ್ಯತೇ ? ನೈಷ ದೋಷಃ, ‘ತಂ ಯಥಾ ಯಥೋಪಾಸತೇ’ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಫಲತ್ವೇನಾವಗತಸ್ಯಾಪಿ ವಿಶೇಷಣಜಾತಸ್ಯ ಧ್ಯೇಯತ್ವಾವಗಮಾತ್ , ವಿಶಿಷ್ಯಾತ್ರ ವ್ಯವಹಿತಸಂನಿಹಿತಸಕಲಗುಣಪೂಗಲಕ್ಷಣಪ್ರಕಾರಪರಾಮರ್ಶಿನೇತಿಪದೇನಾಧಿಕತರವಿಶೇಷಣಸ್ಯಾಪ್ಯುಪಾಸ್ತಿಂ ಪ್ರತಿ ವಿಷಯತಯಾ ಸಮರ್ಪಣಾಚ್ಚ । ನ ಚೈವಮ್ ‘ಆಪ್ನೋತಿ ಸ್ವಾರಾಜ್ಯಮ್’ ಇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಾನಾಂ ಸರ್ವದೇವಾಧಿಪತಿತ್ವಸರ್ವದೇವಪೂಜ್ಯತ್ವಸರ್ವಕರಣಪತಿತ್ವಾನಾಮಪಿ ಫಲರೂಪಾಣಾಮುಪಾಸ್ಯಗುಣತ್ವಪ್ರಸಂಗ ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಇಷ್ಟತ್ವಾತ್ । ತತ್ಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥ ಏವೈತಚ್ಚೇತ್ಯತ್ರ ಚಕಾರ ಇತಿ ಸಂಕ್ಷೇಪಃ ।
ನನು ಉಪಾಸನಸ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಸ್ವೇನ ರೂಪೇಣೋಕ್ತಾವಪ್ಯನುಷ್ಠಾನಸಿದ್ಧೇಃ ಆಚಾರ್ಯೋಕ್ತಿಕಲ್ಪನಂ ಮುಧಾ, ನೇತ್ಯಾಹ —
ಆದರಾರ್ಥೇತಿ ।
ಉಪಾಸನಾನುಷ್ಠಾನೇ ಆದರಾತಿಶಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತ ಏವೇತಿ ।
ಉಪಾಸನಂ ಚ ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಮಿತ್ಯಾದಾವಿತಿ ಶೇಷಃ । ನನ್ವತ್ರ ಕಿಮಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸ್ಯಂ ಕಿಂ ವಾ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ? ಕಿಮತ್ರ ಸಂಶಯಕಾರಣಮ್ ? ಪರಂ ಚಾಪರಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾದಾವುಭಯತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗದರ್ಶನಮೇವ । ಅತ್ರ ಕೇಚಿದಪರಮೇವ ಧ್ಯೇಯಮಿತಿ ವದಂತಿ । ತಥಾಹಿ - ಪ್ರಾಣಾರಾಮತ್ವ ಮನಆನಂದತ್ವಯೋಃ ಸೂತ್ರಾತ್ಮನಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೇ ಸ್ವಾರಸ್ಯಾನ್ಮನೋಮಯಪದಸ್ಯ ಮನೋಭಿಮಾನೀತಿ ಭಾಷ್ಯದರ್ಶನೇನ ಭಾಷ್ಕಾರಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ರಾನುಮತ್ಯವಗಮಾಚ್ಚ, ಅನ್ಯೇಷಾಮಪಿ ವಿಶೇಷಣಾನಾಂ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಯಥಾಕಥಂಚಿದುಪಪಾದನಸಂಭವಾಚ್ಚಾಪರಮೇವಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ । ಅನ್ಯೇ ತು ಪರಮೀಶ್ವರರೂಪಮೇವಾತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮ ಧ್ಯೇಯಮಿತಿ ವದಂತಿ । ತಥಾ ಹಿ - ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ , ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ತತ್ರ ಮುಖ್ಯತ್ವಾತ್ ; ನಾಪರಮ್ , ತತ್ರ ತಸ್ಯಾಮುಖ್ಯತ್ವಾತ್ ; ತದುಕ್ತಂ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ‘ಸಾಮೀಪ್ಯಾತ್ತು ತದ್ವ್ಯಪದೇಶಃ’ ಇತಿ । ಪರಬ್ರಹ್ಮಸಾಮೀಪ್ಯಾದೇವ ಸೂತ್ರಾತ್ಮನಿ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೋ ನ ಮುಖ್ಯವೃತ್ತ್ಯೇತಿ ತದರ್ಥಃ । ತಥಾ ಅಮೃತತ್ವಂ ಪರಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಲಿಂಗಮ್ । ನ ಚ ‘ಸೈಷಾನಸ್ತಮಿತಾ ದೇವತಾ’ ಇತ್ಯಾದಾವಪರಸ್ಯಾಪಿ ನಾಶರಾಹಿತ್ಯರೂಪಮಮೃತತ್ವಂ ಶ್ರೂಯತ ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ತಸ್ಯಾವಾಂತರಪ್ರಲಯೇ ನಾಶಾಭಾವಶ್ರವಣೇಽಪಿ ಮಹಾಪ್ರಲಯೇ ನಾಶಶ್ರವಣೇನ ಮುಖ್ಯಾಮೃತತ್ವಾಸಂಭವಾತ್ । ನ ಚ ‘ಪ್ರಾಣಾರಾಮಂ ಮನಆನಂದಮ್’ ಇತಿ ಲಿಂಗದ್ವಯಾನುರೋಧೇನಾಪೇಕ್ಷಿಕಮೇವಾಮೃತತ್ವಮಿಹಾಸ್ತ್ವಿತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಬ್ರಹ್ಮಶ್ರುತ್ಯನುರೋಧೇನ ಮುಖ್ಯಾಮೃತತ್ವಗ್ರಹಣಸಂಭವೇ ದುರ್ಬಲಲಿಂಗಾನುರೋಧೇನಾಪೇಕ್ಷಿಕಾಮೃತತ್ವಗ್ರಹಣಾಯೋಗಾತ್ , ಉಪಸಂಹಾರೇಽಪ್ಯಮೃತತ್ವಶ್ರವಣೇನೋಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರಸ್ಪರ್ಶಿತ್ವಲಕ್ಷಣತಾತ್ಪರ್ಯಲಿಂಗ - ಯುಕ್ತಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಸ್ಯ ತದ್ರಹಿತಪ್ರಾಣಾರಾಮತ್ವಾದಿಲಿಂಗಾನುರೋಧೇನಾನ್ಯಥಾನಯನಾಯೋಗಾಚ್ಚ । ತಥಾ ಪುರುಷಪದೋದಿತಂ ಪೂರ್ಣತ್ವಂ ಹಿರಣ್ಮಯಪದೋದಿತಂ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿಂದ್ರಪದೋದಿತಂ ಪಾರಮೈಶ್ವರ್ಯಮಾಕಾಶಶರೀರಪದೋದಿತಮಾಕಾಶದೇಹತ್ವಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವಂ ವಾ ಸತ್ಯಾತ್ಮಪದೋದಿತಮವಿತಥಸ್ವಭಾವತ್ವಂ ಶಾಂತಿಸಮೃದ್ಧಪದೋದಿತಂ ಸರ್ವಪ್ರಪಂಚೋಪಶಮಾತ್ಮಕತ್ವಮಿತ್ಯೇತೇಷಾಂ ಲಿಂಗಾನಾಂ ಪರಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ಸ್ವಾರಸ್ಯಾಚ್ಚ । ಮನೋಮಯಪದಸ್ಯಾಪ್ಯರ್ಥತ್ರಯಂ ಭಾಷ್ಯೇ ದರ್ಶಿತಮ್ । ತತ್ರ ಪ್ರಥಮತೃತೀಯಾರ್ಥೌ ಪರಾಪರಬ್ರಹ್ಮಣೋಃ ಸಾಧಾರಣೌ । ಮನೋಭಿಮಾನೀತ್ಯರ್ಥಪ್ರದರ್ಶನಮಾತ್ರಮಪರಬ್ರಹ್ಮಪಕ್ಷಪಾತಿ । ತಥಾ ಪ್ರಾಣಾರಾಮತ್ವಮನಆನಂದತ್ವೇ ಅಪಿ । ನ ಚೈತಾವತಾ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾಖ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಶ್ರುತಿಭಾಷ್ಯಯೋರಭಿಪ್ರೇತಮಿತಿ ನಿಶ್ಚೇತುಂ ಶಕ್ಯತೇ । ಶಾಂಡಿಲ್ಯವಿದ್ಯಾದೌ ಮನೋಮಯತ್ವಪ್ರಾಣಶರೀರತ್ವವದತ್ರಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಾರ್ವಾತ್ಮ್ಯಪ್ರಯುಕ್ತತಯಾ ತೇಷಾಮಪಿ ಪರಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯುಪಪತ್ತೇಃ ಸಾರ್ವಾತ್ಮ್ಯಂ ಚ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ದರ್ಶಿತಮ್ । ನ ಚೈತತ್ಪರಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯತ್ರ ಮುಖ್ಯಂ ಸಂಭವತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ರೋಪಾಸ್ಯಮಿತಿ ಸಂಕ್ಷೇಪಃ ॥