ತೈತ್ತಿರೀಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ವನಮಾಲಾವ್ಯಾಖ್ಯಾ
 
ಭೂರ್ಭುವಃ ಸುವಃ ಸ್ವರೂಪಾ ಮಹ ಇತ್ಯೇತಸ್ಯ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯ ವ್ಯಾಹೃತ್ಯಾತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಂಗಾನ್ಯನ್ಯಾ ದೇವತಾ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಯಸ್ಯ ತಾ ಅಂಗಭೂತಾಃ, ತಸ್ಯೈತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಾಕ್ಷಾದುಪಲಬ್ಧ್ಯರ್ಥಮುಪಾಸನಾರ್ಥಂ ಚ ಹೃದಯಾಕಾಶಃ ಸ್ಥಾನಮುಚ್ಯತೇ, ಸಾಲಗ್ರಾಮ ಇವ ವಿಷ್ಣೋಃ । ತಸ್ಮಿನ್ಹಿ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಉಪಾಸ್ಯಮಾನಂ ಮನೋಮಯತ್ವಾದಿಧರ್ಮವಿಶಿಷ್ಟಂ ಸಾಕ್ಷಾದುಪಲಭ್ಯತೇ, ಪಾಣಾವಿವಾಮಲಕಮ್ । ಮಾರ್ಗಶ್ಚ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಪ್ರತಿಪತ್ತಯೇ ವಕ್ತವ್ಯ ಇತ್ಯನುವಾಕ ಆರಭ್ಯತೇ -
ಭೂರ್ಭುವಃ ಸುವಃ ಸ್ವರೂಪಾ ಮಹ ಇತ್ಯೇತಸ್ಯ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯ ವ್ಯಾಹೃತ್ಯಾತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಂಗಾನ್ಯನ್ಯಾ ದೇವತಾ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಯಸ್ಯ ತಾ ಅಂಗಭೂತಾಃ, ತಸ್ಯೈತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಾಕ್ಷಾದುಪಲಬ್ಧ್ಯರ್ಥಮುಪಾಸನಾರ್ಥಂ ಚ ಹೃದಯಾಕಾಶಃ ಸ್ಥಾನಮುಚ್ಯತೇ, ಸಾಲಗ್ರಾಮ ಇವ ವಿಷ್ಣೋಃ । ತಸ್ಮಿನ್ಹಿ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಉಪಾಸ್ಯಮಾನಂ ಮನೋಮಯತ್ವಾದಿಧರ್ಮವಿಶಿಷ್ಟಂ ಸಾಕ್ಷಾದುಪಲಭ್ಯತೇ, ಪಾಣಾವಿವಾಮಲಕಮ್ । ಮಾರ್ಗಶ್ಚ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಪ್ರತಿಪತ್ತಯೇ ವಕ್ತವ್ಯ ಇತ್ಯನುವಾಕ ಆರಭ್ಯತೇ -

ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರಾನುವಾಕತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಭೂರ್ಭುವರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಮಹ ಇತಿ ವ್ಯಾಹೃತ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಅನ್ಯಾ ಭೂರ್ಭುವಃಸುವಃಸ್ವರೂಪಾ ವ್ಯಾಹೃತಯೋ ದೇವತಾದಿರೂಪಾಶ್ಚತುರ್ಥವ್ಯಾಹೃತ್ಯಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಂಗಾನೀತ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಏತಸ್ಯೇತಿ ।

ಸ ಇತಿ ತಚ್ಛಬ್ದೇನಾಸ್ಮಿನ್ನನುವಾಕೇ ಸಮಾಕೃಷ್ಟಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪುರುಷಪದಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಸ ಇತಿ ಪುಂಲಿಂಗನಿರ್ದೇಶ ಇತಿ ನ ತದ್ವಿರೋಧಃ । ಉಪಾಸನಾರ್ಥಂ ಸಾಕ್ಷಾದುಪಲಬ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಚೇತ್ಯರ್ಥಕ್ರಮಃ ಉಪಾಸನಫಲತ್ವಾತ್ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಸ್ಯ ।

ಉಪಾಸನಾರ್ಥಂ ಸ್ಥಾನವಿಶೇಷೋಪದೇಶೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —

ಸಾಲಗ್ರಾಮ ಇವೇತಿ ।

ಸಾಕ್ಷಾದುಪಲಬ್ಧ್ಯರ್ಥಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —

ತಸ್ಮಿನ್ಹೀತಿ ।

ಉಪಾಸಕಾನಾಮಿದಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ದ್ಯೋತನಾರ್ಥೋ ಹಿ-ಶಬ್ದಃ ।