ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಜಗತಃ ಕಥಂ ಪಾಂಕ್ತತ್ವಮಿತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ಪಂಕ್ತ್ಯಾಖ್ಯಸ್ಯ ಚ್ಛಂದಸಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾದೌ ಸಂಪಾದನಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಪಂಚಸಂಖ್ಯೇತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಪಂಚಸಂಖ್ಯಾಯೋಗಾತ್ಪಂಕ್ತಿಚ್ಛಂದಃಸಂಪಾದನಮ್ , ಯಜ್ಞತ್ವಸಂಪಾದನಮಪಿ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪಾಂಕ್ತಶ್ಚ ಯಜ್ಞ ಇತಿ ।
ಪತ್ನೀಯಜಮಾನಪುತ್ರದೈವಮಾನುಷವಿತ್ತೈಃ ಪಂಚಭಿರ್ಯೋಗಾದ್ಯಜ್ಞಃ ಪಾಂಕ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ದೈವವಿತ್ತಮುಪಾಸನಂ ಮಾನುಷವಿತ್ತಂ ಗವಾದೀತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಪಂಕ್ತಿಚ್ಛಂದಸೋ ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಚ ಪಂಚಸಂಖ್ಯಾಯೋಗಾತ್ಪಾಂಕ್ತತ್ವೇ ಕ್ರಮೇಣ ಶ್ರುತೀರ್ದರ್ಶಯತಿ —
ಪಂಚಾಕ್ಷರೇತಿ ।
ಜಗತೋ ಯಜ್ಞತ್ವಸಂಪಾದನಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಪಂಚಸಂಖ್ಯಾಯೋಗಲಕ್ಷಣೇನ ಯಜ್ಞಸಾಮ್ಯೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಲೋಕಾದ್ಯಾತ್ಮಾಂತಂ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾದಿಮಜ್ಜಾಂತಂ ಚೇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ । ಪರಿಕಲ್ಪಯತಿ, ಶ್ರುತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಧಿಭೂತಂ ಸರ್ವಂ ಜಗತ್ಪಂಕ್ತಿಚ್ಛಂದೋರೂಪಂ ಯಜ್ಞರೂಪಂ ಚ ಪರಿಕಲ್ಪ್ಯ ತಾದೃಕ್ಪಾಂಕ್ತಜಗದಾತ್ಮಕಂ ಪ್ರಕೃತಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಸ್ಮೀತಿ ಚಿಂತಯತಃ ಕಿಂ ಫಲಂ ಭವತೀತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ತೇನ ಯಜ್ಞೇನೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿಮಿತಿ ।
ಸ್ಥೂಲಸರ್ವಪ್ರಪಂಚೋಪಾಧಿಕಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರಜಾಪತಿರೂಪತ್ವಾತ್ ‘ತಂ ಯಥಾ ಯಥೋಪಾಸತೇ’ ಇತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಜಗದಾತ್ಮಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಾಜ್ಜಗದಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಜಾಪತಿಮೇವ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಜಗತಃ ಪಂಚಸಂಖ್ಯಾಯೋಗಾತ್ಪಾಂಕ್ತಸ್ವರೂಪತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಶ್ರುತ್ಯಾ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿರಾಡಿತಿ ।
‘ಆಪ ಓಷಧಯಃ’ ಇತ್ಯಾದಿಸ್ಥೂಲಭೂತಾಧಿಕಾರಾದ್ಭೂತಮಯೋ ವಿರಾಡ್ದೇಹ ಇಹಾತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತ್ಯಧಿಭೂತಮಿತ್ಯುಪಸಂಹಾರವಚನಮಿತ್ಯಧಿಲೋಕಮಿತ್ಯಧಿದೈವತಮಿತ್ಯೇವಂರೂಪಯೋರಧಿಲೋಕಾಧಿದೈವತಪಾಂಕ್ತದ್ವಯೋಪಸಂಹಾರವಚನಯೋರುಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಲೋಕದೇವತಾಪಾಂಕ್ತಯೋಶ್ಚೇತಿ ।
ತಯೋರಪಿ ಪೂರ್ವಮುಕ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ದೇಹಃ, ತಮಧಿಕೃತ್ಯ ವರ್ತಮಾನಮಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಪಾಂಕ್ತಷಟ್ಕಕಥನೇನ ಕಥಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಜಗತಃ ಪಾಂಕ್ತತ್ವಮುಕ್ತಮ್ ? ತತ್ರಾಹ —
ಏತಾವದ್ಧೀತಿ ।
ಯದ್ಬಾಹ್ಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಚ ಪಾಂಕ್ತಂ ಶ್ರುತ್ಯಾ ದರ್ಶಿತಮ್ ಏತಾವದೇವೇದಂ ಸರ್ವಂ ಜಗತ್ , ನ ತತೋಽಧಿಕಮಸ್ತೀತ್ಯವಗಂತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತಿಪ್ರದರ್ಶಿತಪಾಂಕ್ತಷಟ್ಕೇ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಜಗತೋಽಂತರ್ಭಾವಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ಹಿ-ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಉಪಾಸನಾವಿಧಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏತದೇವಮಿತಿ ।
ಏತಜ್ಜಗದೇವಂ ಪಾಂಕ್ತರೂಪೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಉಕ್ತವಾನಿತ್ಯಸ್ಯೇತಿಶಬ್ದೇನ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯಾದಿತಿ ।
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಮಪಿ ಪಾಂಕ್ತತ್ರಯಂ ಬಾಹ್ಯಮಪಿ ಪಾಂಕ್ತತ್ರಯಮಿತ್ಯಸ್ಮಾತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾದಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕೇನ ಪಾಂಕ್ತೇನ ಬಾಹ್ಯಪಾಂಕ್ತಸ್ಯ ಪೂರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ತೇನ ತಸ್ಯ ಪೂರಣಂ ಕುಸೂಲಾದರಿವ ಧಾನ್ಯಾದಿನಾ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಏಕಾತ್ಮತಯೇತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಮಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಂ ಚ ಸರ್ವಂ ಪಾಂಕ್ತಜಾತಮೇಕಾತ್ಮತ್ವೇನೋಪಲಭತೇ, ಪಾಂಕ್ತಜಗದಾತ್ಮಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಸ್ಮೀತಿ ಚಿಂತಯೇದಿತ್ಯುಕ್ತವಾನಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಏತದಧಿವಿಧಾಯೇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಮುಪಾಸನಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯ ಫಲಮುಪಕ್ರಮೇ ಕಥಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏತದೇವಮಿತಿ ॥