ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನತ್ವನಿರೂಪಣಮುಪಶ್ರುತ್ಯ ಲಬ್ಧಾವಕಾಶ ಆಶ್ರಮಾಂತರಾಣ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಯದಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತೌ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ, ತರ್ಹ್ಯಾಶ್ರಮಾಂತರಾಣಾಂ ನೈಷ್ಠಿಕವಾನಪ್ರಸ್ಥಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಲಕ್ಷಣಾನಾಮನುಪಪತ್ತಿರನನುಷ್ಠೇಯತಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತೇಃ ಕರ್ಮನಿಮಿತ್ತಕತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಮಾಶ್ರಮಾಂತರಾನುಪಪತ್ತಿಃ ? ಅತ ಆಹ —
ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯೇ ಚೇತಿ ।
ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯ ಏವಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ವಿಹಿತಾನಿ ನಾಶ್ರಮಾಂತರೇಷು, ಅತೋ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಮೇಕಮೇವಾನುಷ್ಠೇಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಸ್ಯೈವಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅತಶ್ಚೇತಿ ।
ಅತ ಏವಾನುಕೂಲತರಾ ಭವಂತೀತಿ ಯೋಜನಾ । ಆಶ್ರಮಾಂತರಾಣಾಮನುಷ್ಠಾನಪಕ್ಷೇ ಸರ್ವೇಷಾಮಧಿಕಾರಿಣಾಂ ಯಾವಜ್ಜೀವಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾಲಾಭಾದ್ಯಾವಜ್ಜೀವಾದಿಶ್ರುತಯೋ ನಾನುಕೂಲತರಾಃ ಸ್ಯುರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಆಶ್ರಮಾಂತರಾನುಷ್ಠಾನಪಕ್ಷೇಽಪಿ ಯಾವಜ್ಜೀವಾದಿಶ್ರುತಯೋಽನುಕೂಲಾ ಭವಂತ್ಯೇವ, ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾಹೇತುತ್ವೇಽಪಿ ವಿದ್ಯಾಮಕಾಮಯಮಾನೈರ್ಗೃಹಸ್ಥೈಃ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಪರಿಹಾರಾರ್ಥಂ ಯಾವಜ್ಜೀವಂ ಕರ್ಮಣಾಮನುಷ್ಠಾನಾತ್ , ಇದಾನೀಂ ತು ವಿದ್ಯಾಕಾಮೈರಪಿ ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತಯೇ ಯಾವಜ್ಜೀವಂ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯ ಏವ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ಕರ್ಮಾಣ್ಯನುಷ್ಠೇಯಾನೀತಿ ವಿಶೇಷಲಾಭಾದನುಕೂಲತರಾಃ ಸ್ಯುರಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ । ಆದಿಪದೇನ ‘ವೀರಹಾ ವಾ ಏಷ ದೇವಾನಾಂ ಯೋಽಗ್ನಿಮುದ್ವಾಸಯತೇ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಆಶ್ರಮಾಂತರನಿಷೇಧಶ್ರುತಯೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ಅತ್ರ ಕಿಮಾಶ್ರಮಾಂತರಾಣಾಮವಿಹಿತತ್ವಾದನನುಷ್ಠೇಯತ್ವಮ್ , ಕಿಂ ವಾ ತೇಷಾಂ ಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ , ಅಥ ವಾ ತೇಷು ವಿದ್ಯಾಹೇತುಕರ್ಮಾಭಾವಾತ್ ? ನಾದ್ಯಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋರಾಶ್ರಮಾಂತರಾಣಾಂ ವಿಧಿದರ್ಶನಾತ್ । ನ ದ್ವಿತೀಯಃ, ನಿಷೇಧಶ್ರುತೇರ್ಯಾವಜ್ಜೀವಾದಿಶ್ರುತೇಶ್ಚಾವಿರಕ್ತವಿಷಯತಯಾ ಸಂಕೋಚೋಪಪತ್ತೇಃ, ಅನ್ಯಥಾ ಸಾಂಸಾರಿಕಫಲಾದ್ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ‘ಯದಹರೇವ ವಿರಜೇತ್’ ಇತ್ಯಾದಿಸಂನ್ಯಾಸವಿಧಿವಿರೋಧಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನ ತೃತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಕರ್ಮಾನೇಕತ್ವಾದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಹೇತುಭೂತಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ನಾನಾವಿಧತ್ವಾದಾಶ್ರಮಾಂತರೇಷ್ವಪಿ ಸಂತ್ಯೇವ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ, ಅತೋ ನಾಶ್ರಮಾಂತರಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಯಾನಿ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯೇ ವಿಹಿತಾನಿ ತಾನ್ಯೇವ ಕರ್ಮಾಣಿ, ನಾಶ್ರಮಾಂತರೇಷು ವಿಹಿತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೀನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ನ ಹ್ಯಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನ್ಯೇವ ಕರ್ಮಾಣಿ, ಕಿಂ ತು ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೀನ್ಯಪಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಭವಂತ್ಯೇವ ಅನುಷ್ಠೇಯತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾನ್ಯೇವಾಶ್ರಮಾಂತರೇಷು ಶ್ರುತ್ಯಾದಿಸಿದ್ಧಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಪ್ರಪಂಚಯನ್ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಂ ಪ್ರತಿ ತೇಷಾಂ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯೇ ವಿಹಿತಕರ್ಮಭ್ಯಃ ಸಕಾಶಾದತಿಶಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ತಪ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಸಂಕೀರ್ಣಾನೀತಿ ।
ಹಿಂಸಾನೃತವಚನಾದಿದೋಷೈರಸಂಕೀರ್ಣಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಶ್ರಮಾಂತರಸ್ಥಾನಾಂ ಚಿತ್ತೈಕಾಗ್ರ್ಯತತ್ತ್ವವಿಚಾರಾದಿಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನತ್ವೇ ಮಾನಮಾಹ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೇತಿ ।
‘ಸತ್ಯೇನ ಲಭ್ಯಸ್ತಪಸಾ ಹ್ಯೇಷ ಆತ್ಮಾ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯೇಣ ನಿತ್ಯಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ ।
ಇತಶ್ಚ ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನತ್ವೇಽಪಿ ನ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಮಾವಶ್ಯಿಕಮ್ , ಅತೋ ನೈಕಾಶ್ರಮ್ಯನಿರ್ಬಂಧ ಇತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ —
ಜನ್ಮಾಂತರೇತಿ ।
ಕೇಷಾಂಚಿಜ್ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಕರ್ಮಭ್ಯ ಏವ ದಾರಸಂಗ್ರಹಾತ್ಪ್ರಾಗಪಿ ವಿದ್ಯೋದಯಸಂಭವಾತ್ತೇಷಾಂ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿರನರ್ಥಿಕಾ ।
ನನೂತ್ಪನ್ನವಿದ್ಯಾನಾಮಪಿ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿರಸ್ತು ; ನೇತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮಾರ್ಥತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
‘ಜಾಯಾ ಮೇ ಸ್ಯಾದಥ ಪ್ರಜಾಯೇಯಾಥ ವಿತ್ತಂ ಮೇ ಸ್ಯಾದಥ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವೀಯ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಪರ್ಯಾಲೋಚನಯಾ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಪ್ರಾಪ್ತೇಃ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾರ್ಥತ್ವಸ್ಯೈವಾವಗಮಾತ್ಕರ್ಮಫಲಭೂತಾಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಸಿದ್ಧಾಯಾಂ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿರನರ್ಥಿಕೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯಾಯಾಂ ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಭಿಃ ಸಾಧನೀಯಾಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಚಕಾರೋ ವಿದುಷಃ ಕರ್ಮಾಸಂಭವಸೂಚನಾರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯನಿರ್ಬಂಧಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಲೋಕಾರ್ಥತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ನನು ಪುತ್ರಕರ್ಮಾಪರವಿದ್ಯಾನಾಂ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯೇ ಸಂಪಾದನೀಯಾನಾಂ ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಕರ್ಮಭಿರುತ್ಪನ್ನವಿದ್ಯೇನ ಪುಂಸಾ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಂ ಪ್ರಾಪ್ತವ್ಯಮೇವ, ತಸ್ಯಾಪಿ ಲೋಕಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ; ನೇತ್ಯಾಹ —
ಪುತ್ರಾದೀತಿ ।
‘ಅಯಂ ಲೋಕಃ ಪುತ್ರೇಣೈವ ಜಯ್ಯಃ ಕರ್ಮಣಾ ಪಿತೃಲೋಕೋ ವಿದ್ಯಯಾದೇವಲೋಕಃ’ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಪೃಥಿವೀಲೋಕಾದೀನಾಂ ಪುತ್ರಾದಿಸಾಧ್ಯತ್ವಮವಗಮ್ಯತೇ । ಏತೇಭ್ಯಶ್ಚ ಪುತ್ರಾದಿಸಾಧ್ಯೇಭ್ಯೋ ಲೋಕೇಭ್ಯೋ ವ್ಯಾವೃತ್ತಕಾಮತ್ವಾನ್ನ ತಸ್ಯಾತ್ಮದರ್ಶಿನಃ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನೋಪಯೋಗಿನಿ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿರುಪಪದ್ಯತೇ । ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧ ಆತ್ಮೈವ ಲೋಕನಂ ಲೋಕ ಇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಲೋಕಃ ಲೋಕನಂ ಚೈತನ್ಯಮ್ । ಇದಂ ಚ ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧಾತ್ಮಲೋಕದರ್ಶಿತ್ವಂ ವ್ಯಾವೃತ್ತಕಾಮತ್ವೇ ಹೇತುತಯೋಪಾತ್ತಮ್ । ತದುಕ್ತಂ ಭಗವತಾ — ‘ರಸೋಽಪ್ಯಸ್ಯ ಪರಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ನಿವರ್ತತೇ’ ಇತಿ । ರಸೋ ರಾಗಃ ।
ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾಶ್ರಮ ಏವೋತ್ಪನ್ನವಿದ್ಯಾನಾಂ ನ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಮಪೇಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ಗೃಹಸ್ಥಸ್ಯ ಸತೋ ವಿದ್ಯೋದಯೇಽಪಿ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಪರಿತ್ಯಾಗ ಏವ ನ್ಯಾಯ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರತಿಪನ್ನೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಪರಿಪಾಕಃ ಪ್ರತಿಬಂಧರಾಹಿತ್ಯಮ್ ; ಅಪ್ರತಿಬಂಧಾತ್ಮವಿದ್ಯಾಬಲೇನ ಕರ್ಮಫಲೇಭ್ಯೋ ನಿತರಾಂ ವಿರಕ್ತಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿವೃತ್ತಿರೇವೇತಿ ।
ವಿಧಿನಾ ಕರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗರೂಪಸಂನ್ಯಾಸ ಏವ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅರೇ ಮೈತ್ರೇಯಿ, ಅಸ್ಮಾತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾತ್ಸ್ಥಾನಾದ್ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಾತ್ ಪ್ರವ್ರಜಿಷ್ಯನ್ನೇವಾಸ್ಮಿ ತ್ಯಕ್ತ್ವೇದಂ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಕರಿಷ್ಯನ್ನಸ್ಮೀತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕಂ ಯಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಃ ಪ್ರವವ್ರಾಜೇತಿ ವಿದುಷೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಸ್ಯ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿದರ್ಶನಾಲ್ಲಿಂಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಏವಮಾದೀತ್ಯಾದಿಪದೇನ ‘ಆತ್ಮಾನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ಪುತ್ರೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವಿತ್ತೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ಲೋಕೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾಯಾಥ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತಿ’ ಇತ್ಯಾದೀನಿ ಶ್ರುತಿಲಿಂಗಾನಿ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ನ ಕರ್ಮಾನೇಕತ್ವಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನತ್ವೇಽಪಿ ಯಥಾ ವಿದ್ಯಾಕಾಮೇನ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಮನುಷ್ಠಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ತಥೈವಾಶ್ರಮಾಂತರಾಣ್ಯಪಿ ಯಥಾರುಚ್ಯನುಷ್ಠಾತುಂ ಶಕ್ಯಂತೇ, ತೇಷ್ವಪಿ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನಕರ್ಮಣಾಂ ಸತ್ತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಚ ವಚನಮ್ ‘ತಸ್ಯಾಶ್ರಮವಿಕಲ್ಪಮೇಕೇ ಸಮಾಮನಂತಿ’ ಇತಿ । ಅತ್ರ ಚ ವಚನೇ ತಚ್ಛಬ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಪರಃ । ಅನಂತರಂ ಚ ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತೇತ್ಯಾದಿನಾ ವಿದುಷಃ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇವೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಇತ್ಥಂ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಸ್ಯಾನಾವಶ್ಯಿಕತ್ವಾದಾಶ್ರಮಾಣಾಂ ವೈಕಲ್ಪಿಕಮನುಷ್ಠಾನಮುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕರ್ಮ ಪ್ರತೀತಿ ।
ಶ್ರುತೇರಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕರ್ಮಸು ತಾತ್ಪರ್ಯಾತಿಶಯವತ್ತ್ವಾದಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಧರ್ಮಯುಕ್ತಂ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಂ ಪ್ರಬಲಮ್ , ಅತೋಽತುಲ್ಯತ್ವಾದ್ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಾನಧಿಕೃತವಿಷಯಮಾಶ್ರಮಾಂತರವಿಧಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಕ್ಷೇಪಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀತಿ ।
ಅಧಿಕೋ ಯತ್ನಃ ತಾತ್ಪರ್ಯಾತಿಶಯಃ । ‘ಏಷ ಆದೇಶಃ’ ಇತ್ಯಾದಿವಚನಪರ್ಯಾಲೋಚನಯಾ ಶ್ರುತೇರ್ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಾವಗಮಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಬಲ್ಯೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಮಹಾಂಶ್ಚೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಬಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಪೋಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೀನಾಂ ಚೇತಿ ।
ಯಾನಿ ಚಾಶ್ರಮಾಂತರಸ್ಥಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ತಾನ್ಯಪಿ ಯಥಾಸಂಭವಂ ಗೃಹಸ್ಥಾನಾಂ ಸಂತ್ಯೇವ, ಪರಂ ತ್ವಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನ್ಯಧಿಕಾನಿ ; ತಥಾ ಚ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಸ್ಯ ಧರ್ಮಬಾಹುಲ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಬಲ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತರಾಶ್ರಮಕರ್ಮಣಾಮಾಯಾಸಾಧಿಕ್ಯಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅನನ್ಯೇತಿ ।
ಋತ್ವಿಗ್ವಿತ್ತಾದಿಸಾಧನಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಗೃಹಸ್ಥಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಾಯಾಸಬಾಹುಲ್ಯಧರ್ಮಬಾಹುಲ್ಯಾನಾಮನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧತ್ವಾದ್ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಪ್ರಾಬಲ್ಯಪ್ರಯೋಜಕತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಮನ್ವಾನಃ ಕರ್ಮಫಲಭೂತಾಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ವಿರಕ್ತೌ ವಾ ಲಬ್ಧಾಯಾಂ ಪುನಃ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನೈಕಪ್ರಯೋಜನೇ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ವಿಫಲೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಾನುಗ್ರಹಾದಿತಿ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದುಕ್ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದಿಲಕ್ಷಣಂ ಚೇತಿ ।
ಆಶ್ರಮಾಂತರಸ್ಥಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಶುಭಾಶುಭಕರ್ಮಣಾಮಸ್ಮಿಂಜನ್ಮನಿ ಸ್ವಫಲೋತ್ಪಾದಕತ್ವೇ ಲಿಂಗಮಾಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಕರ್ಮಸು ಪ್ರವೃತ್ತೌ ಹೇತುಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಅವಿರಕ್ತಾ ಇತಿ ।
ಅತ ಏವಾಹ —
ವಿದ್ಯಾವಿದ್ವೇಷಿಣ ಇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸಾಂಸಾರಿಕಭೋಗವಿರೋಧಿತ್ವಾತ್ತತ್ರ ರಾಗಿಣಾಂ ವೈಮುಖ್ಯಂ ಯುಕ್ತಮ್ । ಇದಂ ಚ ವೈಮುಖ್ಯಮಶುಭಕರ್ಮಫಲಮನರ್ಥಪರಂಪರಾವಹತ್ವಾತ್ । ಯೇನ ಜನ್ಮನೈವ ವೈರಾಗ್ಯಾದಿಕಂ ಕೇಷಾಂಚಿದ್ದೃಶ್ಯತೇ ತೇನ ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಮಪ್ಯನುಗ್ರಾಹಕಂ ಭವತಿ ; ಯತೋ ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಮಪ್ಯನುಗ್ರಾಹಕಂ ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾಜ್ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಕರ್ಮಜನಿತಸಂಸ್ಕಾರೇಭ್ಯೋ ವಿರಕ್ತಾನಾಮುತ್ಪನ್ನವಿದ್ಯಾನಾಮನುತ್ಪನ್ನವಿದ್ಯಾನಾಂ ಚ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿರೇವೇಷ್ಯತೇ ನ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಃ, ಕರ್ಮಪ್ರಯೋಜನಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇದಾನೀಂ ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಾದೇರನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿಮಾಹ —
ಕರ್ಮಫಲಬಾಹುಲ್ಯಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಯದ್ವಾ ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಾನುಗ್ರಹಾದಿತ್ಯನೇನ ಜನ್ಮಾಂತರಕೃತಾನಾಮಪ್ಯಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಯತೋ ವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರತ್ಯನುಗ್ರಾಹಕತ್ವಮತೋಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕರ್ಮಸು ಶ್ರುತೇರ್ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಾದಿಕಮುಪಪದ್ಯತ ಇತಿ ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಾದೇರನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಾವೇಕೋ ಹೇತುರುಕ್ತಃ ।
ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಕರ್ಮಫಲಬಾಹುಲ್ಯಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಕಾಮಬಾಹುಲ್ಯಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮನುಭವೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಆಶಿಷಾಮಿತಿ ।
ಅಭ್ಯುದಯಫಲಾನಾಮಸಂಖ್ಯೇಯತ್ವಾದೇವ ತತ್ಸಾಧನಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನೋಪಯೋಗಿನಿ ಗೃಹಾಶ್ರಮೇ ಕರ್ಮಬಾಹುಲ್ಯಂ ಕರ್ಮಣಾಮಾಯಾಸಬಾಹುಲ್ಯಂ ಚೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರತ್ಯುಪಾಯತ್ವಾಚ್ಚ ತತ್ರ ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಾದಿಕಮಿತ್ಯನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧೌ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಉಪಾಯತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಉಪೇಯಂ ಫಲಮ್ । ತಥಾ ಚ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಪ್ರಾಬಲ್ಯೇ ಮಾನಾಭಾವಾದಾಶ್ರಮಾಂತರಸ್ಥಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿ ಸಾಧಕತಮತ್ವೇನಾಶ್ರಮಾಂತರಾಣಾಮೇವ ಪ್ರಾಬಲ್ಯಸಂಭವಾಚ್ಚ ವಿರಕ್ತಾನಾಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯೇ ಸತ್ಯಪಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇವ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪೂರ್ವಂ ಸ್ವಾತ್ಮಲಾಭೇ ತ್ವಿತ್ಯಾದಾವಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕರ್ಮಣಾಂ ಪ್ರತಿಬಂಧಕದುರಿತಕ್ಷಯದ್ವಾರಾ ವಿದ್ಯಾಹೇತುತ್ವಮುಕ್ತಮ್ ; ತದುಪಶ್ರುತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಕರ್ಮನಿಮಿತ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಕಿಂ ತದ್ಯತ್ನಾಂತರಮಿತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ಸಂಗ್ರಹಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕರ್ಮಭ್ಯ ಏವೇತಿ ।
ಶ್ರವಣಾದಿವೈಯರ್ಥ್ಯಂ ಪರಿಹರತಿ —
ನ, ನಿಯಮಾಭಾವಾದಿತಿ ।
ಈಶ್ವರಪ್ರಸಾದಪದೇನ ತದ್ಧೇತುಭೂತೋಪನಿಷಚ್ಛ್ರವಣಾದಿಯತ್ನೋ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ, ಈಶ್ವರಪ್ರಸಾದಸ್ಯಾನನುಷ್ಠೇಯತ್ವಾಚ್ಛ್ರವಣಾದಿಯತ್ನಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾಚ್ಚ । ತಥಾ ಚ ಲೋಕೇ ಕರ್ಮಕೃತಾತ್ಪ್ರತಿಬಂಧಕ್ಷಯಾದೇವ ವಿದ್ಯಾ ಜಾಯತೇ ನ ತು ಶ್ರವಣಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾದಿತಿ ನಿಯಮೋ ನಾಸ್ತಿ, ನಾಸ್ಮಾಭಿಸ್ತಥಾಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕುತ ಇತ್ಯತ ಆಹ —
ಅಹಿಂಸೇತಿ ।
ಸಂನ್ಯಾಸಾಶ್ರಮಕರ್ಮಣಾಮಹಿಂಸಾದೀನಾಮಪಿ ವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರತ್ಯಂತರಂಗಸಾಧನತ್ವೇನ ತೈರ್ವಿನಾ ಕರ್ಮಭಿಃ ಕ್ಷೀಣಪಾಪಸ್ಯಾಪಿ ವಿದ್ಯೋದಯಾಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಹಿಂಸಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾಪಿ ಶ್ರವಣಾದೌ ವಿಶೇಷಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ —
ಸಾಕ್ಷಾದೇವೇತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣಾದ್ಯಸಂಭಾವನಾದಿಲಕ್ಷಣದೃಷ್ಟಪ್ರತಿಬಂಧನಿರಾಸೇನ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನತ್ವಾಚ್ಛ್ರವಣಾದೇರಾವಶ್ಯಕತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಸಂಹರತಿ —
ಅತಃ ಸಿದ್ಧಾನೀತಿ ।
ವಿಹಿತತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿಯುಕ್ತೇರಿತ್ಯತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಮಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಸಾಧನಕರ್ಮಸು ಸರ್ವೇಷಾಮಾಶ್ರಮಿಣಾಮಧಿಕಾರಃ ಸಿದ್ಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಮುಚ್ಚಯನಿರಾಕರಣಫಲಮುಪಸಂಹೃತಮಪಿ ಪುನರುಪಸಂಹರತಿ ಚಿಂತಾಸಮಾಪ್ತಿದ್ಯೋತನಾರ್ಥಮ್ —
ಪರಂ ಶ್ರೇಯ ಇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾ ಇತಿ ಪಂಚಮೀ ॥