ತೈತ್ತಿರೀಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ವನಮಾಲಾವ್ಯಾಖ್ಯಾ
 
ॐ ಸಹ ನಾವವತು । ಸಹ ನೌ ಭುನಕ್ತು । ಸಹ ವೀರ್ಯಂ ಕರವಾವಹೈ । ತೇಜಸ್ವಿ ನಾವಧೀತಮಸ್ತು ಮಾ ವಿದ್ವಿಷಾವಹೈ ॥ ॐ ಶಾಂತಿಃ ಶಾಂತಿಃ ಶಾಂತಿಃ ॥
ಸಹ ನಾವವತ್ವಿತಿ । ಸಹ ನಾವವತು, ನೌ ಶಿಷ್ಯಾಚಾರ್ಯೌ ಸಹೈವ ಅವತು ರಕ್ಷತು । ಸಹ ನೌ ಭುನಕ್ತು ಬ್ರಹ್ಮ ಭೋಜಯತು । ಸಹ ವೀರ್ಯಂ ವಿದ್ಯಾನಿಮಿತ್ತಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಕರವಾವಹೈ ನಿರ್ವರ್ತಯಾವಹೈ । ತೇಜಸ್ವಿ ನೌ ತೇಜಸ್ವಿನೋರಾವಯೋಃ ಅಧೀತಂ ಸ್ವಧೀತಮ್ ಅಸ್ತು ಅರ್ಥಜ್ಞಾನಯೋಗ್ಯಮಸ್ತ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಮಾ ವಿದ್ವಿಷಾವಹೈ, ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣನಿಮಿತ್ತಂ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಆಚಾರ್ಯಸ್ಯ ವಾ ಪ್ರಮಾದಕೃತಾದನ್ಯಾಯಾದ್ವಿದ್ವೇಷಃ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ; ತಚ್ಛಮನಾಯೇಯಮಾಶೀಃ - ಮಾ ವಿದ್ವಿಷಾವಹೈ ಇತಿ । ಮೈವ ನಾವಿತರೇತರಂ ವಿದ್ವೇಷಮಾಪದ್ಯಾವಹೈ । ಶಾಂತಿಃ ಶಾಂತಿಃ ಶಾಂತಿರಿತಿ ತ್ರಿರ್ವಚನಮುಕ್ತಾರ್ಥಮ್ । ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಿದ್ಯಾವಿಘ್ನಪ್ರಶಮನಾರ್ಥಾ ಚೇಯಂ ಶಾಂತಿಃ । ಅವಿಘ್ನೇನಾತ್ಮವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತಿರಾಶಾಸ್ಯತೇ, ತನ್ಮೂಲಂ ಹಿ ಪರಂ ಶ್ರೇಯ ಇತಿ ॥

‘ಸಹ ನಾವವತು’ ಇತಿ ಶಾಂತಿಂ ಪ್ರತೀಕಗ್ರಹಣಪೂರ್ವಕಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಸಹ ನಾವವತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಗುರೋಃ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಾಚ್ಛಿಷ್ಯ ಏವ ಗುರೋಃ ಸ್ವಸ್ಯ ಚ ಕ್ಷೇಮಂ ಪ್ರಾರ್ಥಯತ ಇತ್ಯಾಹ —

ರಕ್ಷತ್ವಿತಿ ।

ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಭೋಜಯತ್ವಿತಿ ।

ಪಾಲಯತ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಥಾ ಗುರುರ್ನಿರಾಲಸ್ಯ ಉಪದಿಶತಿ ಯಥಾ ಚಾಹಮುಪದಿಷ್ಟಮರ್ಥಮಪ್ರತಿಪತ್ತಿವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಾದಿರಹಿತೋ ಗೃಹ್ಣಾಮಿ ತಥಾ ಪಾಲಯತ್ವಿತಿ ಭಾವಃ ।

ವಿದ್ಯಾನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ।

ಮಮ ವಿದ್ಯೋದಯಂ ಪ್ರತಿ ನಿಮಿತ್ತತಯಾ ಯದಾವಯೋಃ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಪೇಕ್ಷಿತಮೂಹಾಪೋಹಾದಿಲಕ್ಷಣಂ ತತ್ಸಹಿತಾವೇವ ನಿರ್ವರ್ತಯಾವಹೈ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಧೀತಮಿತಿ ।

ಆವಯೋಃ ಸಂಬಂಧಿ ಯದಧೀತಮುಪನಿಷದ್ಗ್ರಂಥಜಾತಂ ತತ್ತೇಜಸ್ವ್ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಅಧೀತಸ್ಯ ತೇಜಸ್ವಿತ್ವಂ ಸೌಷ್ಠವಮಿತ್ಯಾಹ —

ಸ್ವಧೀತಮಿತಿ ।

ಅಪೇಕ್ಷಿತಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೋಪಯೋಗಿತ್ವೇನ ತದೇವ ಸೌಷ್ಠವಂ ನಿರೂಪಯತಿ —

ಅರ್ಥಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ನನು ಶಿಷ್ಯಾಚಾರ್ಯಯೋರ್ದ್ವೇಷೋ ನ ಪ್ರಸಜ್ಯತೇ ಪರಸ್ಪರಮತ್ಯಂತಹಿತೈಷಿತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —

ವಿದ್ಯೇತಿ ।

ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯ ಕದಾಚಿದ್ವೈಮನಸ್ಯರೂಪೋ ದ್ವೇಷೋ ಪ್ರಸಜ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಾರಸಿಕತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —

ಪ್ರಮಾದೇತಿ ।

ಅನ್ಯಕೃತದುರ್ಬೋಧನಾದಿನಾ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯಾಚಾರ್ಯವಿಷಯೇಽನಾದರರೂಪೋಽಪರಾಧೋ ಭವತಿ, ತಥಾ ಆಚಾರ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಶಿಷ್ಯವಿಷಯೇ ತಾದೃಗ್ವಿಧ ಏವಾಪರಾಧೋ ಭವತಿ, ಇದಂ ಚ ಲೋಕೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಭಾವಃ । ಶಿಷ್ಯೇಣ ತಾವತ್ಸ್ವವಿಷಯೇ ಆಚಾರ್ಯಕರ್ತೃಕದ್ವೇಷೋಽವಶ್ಯಂ ಪರಿಹರ್ತವ್ಯಃ, ಇತರಥಾ ಅವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿಪರ್ಯಂತವಿದ್ಯೋದಯಾಸಂಭವಾತ್ ; ತದುಕ್ತಂ ವಾರ್ತ್ತಿಕೇ - ‘ಸ್ಯಾಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಫಲವದ್ಯಸ್ಮಾಚ್ಛಾಂತಾಂತಃಕರಣೇ ಗುರೌ’ ಇತಿ ; ತಥಾ ಸ್ವಸ್ಯಾಚಾರ್ಯವಿಷಯಕದ್ವೇಷೋಽಪಿ ಸಮ್ಯಕ್ಪರಿಹರ್ತವ್ಯಃ, ತಸ್ಯ ತದ್ಭಕ್ತಿವಿಘಟಕತ್ವೇನ ಭಕ್ತಿಹೀನಸ್ಯ ತಾದೃಶವಿದ್ಯೋದಯಾಸಂಭವಾತ್ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ - ‘ಯಸ್ಯ ದೇವೇ ಪರಾ ಭಕ್ತಿರ್ಯಥಾ ದೇವೇ ತಥಾ ಗುರೌ । ತಸ್ಯೈತೇ ಕಥಿತಾ ಹ್ಯರ್ಥಾಃ ಪ್ರಕಾಶಂತೇ ಮಹಾತ್ಮನಃ’ ಇತೀತಿ ಭಾವಃ ।

ಉಕ್ತಾರ್ಥಮಿತಿ ।

ತ್ರಿರ್ವಚನಮಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಾಧಿಭೌತಿಕಾಧಿದೈವಿಕಾನಾಂ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಸರ್ಗಾಣಾಂ ಪ್ರಶಮನಾರ್ಥಮಿತಿ ಗ್ರಂಥೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಸಹ ನಾವವತ್ವಿತಿ ಶಾಂತೇರ್ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಿದ್ಯಾಶೇಷತ್ವಂ ನಿರ್ವಿವಾದಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ —

ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೇತಿ ।

‘ಶ್ರವಣಾಯಾಪಿ ಬಹುಭಿರ್ಯೋ ನ ಲಭ್ಯಃ ಶೃಣ್ವಂತೋಽಪಿ ಬಹವೋ ಯಂ ನ ವಿದ್ಯುಃ’ ಇತ್ಯಾದಿವಚನೈರಾತ್ಮವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತೌ ವಿಘ್ನಬಾಹುಲ್ಯಾವಗಮಾತ್ತನ್ನಿವೃತ್ತಿರವಶ್ಯಂ ಪ್ರಾರ್ಥನೀಯೇತ್ಯಾಹ —

ಅವಿಘ್ನೇನ ಹೀತಿ ।

ಇತರಥಾ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ಹಿ-ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।

ನನು ಮುಮುಕ್ಷುಣಾ ಆತ್ಮವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಕಿಮರ್ಥಮಾಶಾಸ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ —

ತನ್ಮೂಲಂ ಹೀತಿ ।

ಪ್ರಕೃಷ್ಟಶ್ರೇಯಸೋ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾತ್ಮವಿದ್ಯಾಮೂಲಕತ್ವೇ ‘ತರತಿ ಶೋಕಮಾತ್ಮವಿತ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಪ್ರಸಿದ್ಧಿಸೂಚನಾರ್ಥೋ ಹಿ-ಶಬ್ದಃ ॥