न निन्द्यादिति ।
अपकृष्टमन्नं प्राप्तं न निन्द्यादित्यर्थः, ‘यदृच्छया चोपपन्नमद्याच्छ्रेष्ठमुतावरम्’ इति स्मृतिदर्शनात् ।
ननु ब्रह्मविदः कर्तव्याभावात्कथं तस्यानुष्ठेयतया व्रतमुपदिश्यते ? तत्राह –
व्रतोपदेश इति ।
ननु विदुषा निरसनीयस्यान्नस्य कथं स्तुत्यर्थत्वम् ? तत्राह –
स्तुतिभाक्त्वं चेति ।
शरीरमनआदिरूपेण परिणतिद्वारा अन्नस्य विद्यासाधनत्वादित्यर्थः ।
प्रसङ्गात्काम्यान्युपासनान्याह –
प्राणो वा इत्यादिना ।
तेषां सकामानां प्रजादिफलसम्पादकत्वेऽपि निष्कामनयानुष्ठितानां चित्तैकाग्र्यद्वारा विद्यासाधनत्वाद्विद्याप्रकरणे सङ्गतिरिति वा मन्तव्यम् ।
ननु प्राणस्य कथमन्नत्वमित्याशङ्क्य प्रसिद्धान्नसादृश्यादित्याशयेनाह –
शरीरेऽन्तर्भावादिति ।
एतदेवविवृणोति –
यद्यस्येति ।
तत्तस्यान्नमितीह विवक्षितमित्यर्थः ।
‘प्राणो वा अन्नम्’ इत्यत्र हेतुप्रतिपादकत्वेन ‘शरीरे प्राणः प्रतिष्ठितः’ इति वाक्यमाकृष्य योजयति -
शरीरे चेति ।
तस्मादिति ।
प्राणस्य शरीरे प्रतिष्ठितत्वादित्यर्थः ।
'प्राणे शरीरं प्रतिष्ठितम्’ इति वाक्यसङ्गत्यर्थं श्रुतावपेक्षितं पूरयति –
तथेति ।
प्राणे शरीरस्यान्तर्भावाभावेऽपि प्राणाधीनास्थितिकत्वमात्रेणान्नत्वविवक्षेति भावः ।
'प्राणो वा अन्नम्’ इत्यादेः फलितार्थकथनपरम् ‘तदेतदन्नम्’ इति वाक्यं व्याचष्टे –
तत्तस्मादिति ।
उभयमिति ।
प्रकृतत्वाविशेषादिति भावः ।
श्रुतावपेक्षितं पूरयति –
अन्नादं चेति ।
यत उभयमप्यन्नमन्नादं च तस्मादन्नमन्ने प्रतिष्ठितम् अन्नादश्चान्नादे प्रतिष्ठित इति पर्यवसितार्थ इति भावः ।
उभयोरप्यन्नत्वे अन्नादत्वे च श्रुत्युक्तं नियामकं विशदयति –
येनेति ।
फलितं स्वयमुपसंहरति –
तस्मादिति ।
उभयोरन्नान्नादत्वगोचरमुपासनं विधत्ते –
स य इति ।
अन्नान्नादात्मनैवेति ।
शरीरप्राणात्मनैवेत्यर्थः । प्रतितिष्ठति, चिरं जीवतीति यावत् ॥