ததே³வம் ப்ரத²மஸூத்ரேண மீமாம்ஸாரம்ப⁴முபபாத்³ய ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாமாரப⁴தே -
ஜந்மாத்³யஸ்ய யத: ।
ஏதஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய பாதநிகாமாஹ பா⁴ஷ்யகார: -
ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமித்யுக்தம் ।
கிம்லக்ஷணம் புநஸ்தத்³ப்³ரஹ்ம ।
யத்ர யத்³யபி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞயா தத³ங்கா³ந்யபி ப்ரமாணாதீ³நி ப்ரதிஜ்ஞாதாநி, ததா²பி ஸ்வரூபஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாத்ததே³வாக்ஷிப்ய ப்ரத²மம் ஸமர்த்²யதே । தத்ர யத்³யாவத³நுபூ⁴யதே தத்ஸர்வம் பரிமிதமவிஶுத்³த⁴மபு³த்³த⁴ம் வித்⁴வம்ஸி, ந தேநோபலப்³தே⁴ந தத்³விருத்³த⁴ஸ்ய நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபம் ஶக்யம் லக்ஷயிதும் , ந ஹி ஜாது கஶ்சித்க்ருதகத்வேந நித்யம் லக்ஷயதி । ந ச தத்³த⁴ர்மேண நித்யத்வாதி³நா தல்லக்ஷ்யதே, தஸ்யாநுபலப்³த⁴சரத்வாத் । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லக்ஷணம் ப⁴வதி, நாத்யந்தாப்ரஸித்³த⁴ம் । ஏவம் ச ந ஶப்³தோ³(அ)ப்யத்ர ப்ரக்ரமதே, அத்யந்தாப்ரஸித்³த⁴தயா ப்³ரஹ்மணோ(அ)பதா³ர்த²ஸ்யாவாக்யார்த²த்வாத் । தஸ்மால்லக்ஷணாபா⁴வாத் , ந ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமித்யாத்யாக்ஷேபாபி⁴ப்ராய: । தமிமமாக்ஷேபம் ப⁴க³வாந் ஸூத்ரகார: பரிஹரதி - “ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:” (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 2) இதி । மா பூ⁴த³நுபூ⁴யமாநம் ஜக³த்தத்³த⁴ர்மதயா தாதா³த்ம்யேந வா ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் , தது³த்பத்த்யா து ப⁴விஷ்யதி । தே³ஶாந்தரப்ராப்திரிவ ஸவிதுர்வ்ரஜ்யாயா இதி தாத்பர்யார்த²: ।
ஸூத்ராவயவாந் விப⁴ஜதே -
ஜந்மோத்பத்திராதி³ரஸ்யேதி ।
லாக⁴வாய ஸூத்ரக்ருதா ஜந்மாதீ³தி நபும்ஸகப்ரயோக³: க்ருதஸ்தது³பபாத³நாய ஸமாஹாரமாஹ -
ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³மிதி ।
ஜந்மநஶ்ச இத்யாதி³:
காரணநிர்தே³ஶ:
இத்யந்த: ஸந்த³ர்போ⁴ நிக³த³வ்யாக்²யாத: ।
ஸ்யாதே³தத் । ப்ரதா⁴நகாலக்³ரஹலோகபாலக்ரியாயத்³ருச்சா²ஸ்வபா⁴வாபா⁴வேஷூபப்லவமாநேஷு ஸத்ஸு ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்திஸ்வபா⁴வம் ப்³ரஹ்ம ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³காரணமிதி குத: ஸம்பா⁴வநேத்யத ஆஹ -
அஸ்ய ஜக³த இதி ।
அத்ர
நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ருதஸ்ய இதி
சேதநபா⁴வகர்த்ருகத்வஸம்பா⁴வநயா ப்ரதா⁴நாத்³யசேதநகர்த்ருகத்வம் நிருபாக்²யகர்த்ருகத்வம் ச வ்யாஸேத⁴தி । யத்க²லு நாம்நா ரூபேண ச வ்யாக்ரியதே தச்சேதநகர்த்ருகம் த்³ருஷ்டம் , யதா² க⁴டாதி³ । விவாதா³த்⁴யாஸிதம் ச ஜக³ந்நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ருதம் தஸ்மாச்சேதநகர்த்ருகம் ஸம்பா⁴வ்யதே । சேதநோ ஹி பு³த்³தா⁴வாலிக்²ய நாமரூபே க⁴ட இதி நாம்நா, ரூபேண ச கம்பு³க்³ரீவாதி³நா பா³ஹ்யம் க⁴டம் நிஷ்பாத³யதி । அத ஏவ க⁴டஸ்ய நிர்வர்த்யஸ்யாப்யந்த: ஸங்கல்பாத்மநா ஸித்³த⁴ஸ்ய கர்மகாரகபா⁴வோ க⁴டம் கரோதீதி । யதா²ஹு: - “பு³த்³தி⁴ஸித்³த⁴ம் து ந தத³ஸத்”(ந்யா.ஸூ. 4 । 1 । 50) இதி । ததா² சாசேதநோ பு³த்³தா⁴வநாலிகி²தம் கரோதீதி ந ஶக்யம் ஸம்பா⁴வயிதுமிதி பா⁴வ: ।
ஸ்யாதே³தத் । சேதநா க்³ரஹா லோகபாலா வா நாமரூபே பு³த்³தா⁴வாலிக்²ய ஜக³ஜ்ஜநயிஷ்யந்தி, க்ருதமுக்தஸ்வபா⁴வேந ப்³ரஹ்மணேத்யத ஆஹ -
அநேககர்த்ருபோ⁴க்த்ருஸம்யுக்தஸ்யேதி ।
கேசித்கர்தாரோ ப⁴வந்தி, யதா² ஸூத³ர்த்விகா³த³ய:, ந போ⁴க்தார: । கேசித்து போ⁴க்தார:, யதா² ஶ்ராத்³த⁴வைஶ்வாநரீயேஷ்ட்யாதி³ஷு பிதாபுத்ராத³ய:, ந கர்தார: । தஸ்மாது³ப⁴யக்³ரஹணம் । தே³ஶகாலநிமித்தக்ரியாப²லாநி இதீதரேதரத்³வந்த்³வ: । தே³ஶாதீ³நி ச தாநி ப்ரதிநியதாநி சேதி விக்³ரஹ: । ததா³ஶ்ரயோ ஜக³த்தஸ்ய । கேசித்க²லு ப்ரதிநியததே³ஶோத்பாதா³:, யதா² க்ருஷ்ணம்ருகா³த³ய: । கேசித்ப்ரதிநியதகாலோத்பாதா³:, யதா² கோகிலாலாபாத³யோ வஸந்தே । கேசித்ப்ரதிநியதநிமித்தா:, யதா² நவாம்பு³த³த்⁴வாநாதி³நிமித்தா ப³லாகாக³ர்பா⁴த³ய: । கேசித்ப்ரதிநியதக்ரியா:, யதா² ப்³ராஹ்மணாநாம் யாஜநாத³யோ நேதரேஷாம் । ஏவம் ப்ரதிநியதப²லா:, யதா² கேசித்ஸுகி²ந:, கேசித்³து³:கி²ந:, ஏவம் ய ஏவ ஸுகி²நஸ்த ஏவ கதா³சித்³து³:கி²ந: । ஸர்வமேததா³கஸ்மிகாபரநாம்நி யாத்³ருச்சி²கத்வே வா ஸ்வாபா⁴விகத்வே வா ஸர்வஜ்ஞாஸர்வஶக்திகர்த்ருகத்வே ச ந க⁴டதே, பரிமிதஜ்ஞாநஶக்திபி⁴ர்க்³ரஹலோகபாலாதி³பி⁴ர்ஜ்ஞாதும் கர்தும் சாஶக்யத்வாத் ।
ததி³த³முக்தம் -
மநஸாப்யசிந்த்யரசநாரூபஸ்யேதி ।
ஏகஸ்யா அபி ஹி ஶரீரரசநாயா ரூபம் மநஸா ந ஶக்யம் சிந்தயிதும் கதா³சித் , ப்ராகே³வ ஜக³த்³ரசநாயா:, கிமங்க³ புந: கர்துமித்யர்த²: ।
ஸூத்ரவாக்யம் பூரயதி -
தத்³ப்³ரஹ்மேதி வாக்யஶேஷ: ।
ஸ்யாதே³தத் । கஸ்மாத்புநர்ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³மாத்ரமிஹாதி³க்³ரஹணேந க்³ருஹ்யதே, ந து வ்ருத்³தி⁴பரிணாமாபக்ஷயா அபீத்யத ஆஹ -
அந்யேஷாமபி பா⁴வவிகாராணாம் -
வ்ருத்³த்⁴யாதீ³நாம்
த்ரிஷ்வேவாந்தர்பா⁴வ இதி ।
வ்ருத்³தி⁴ஸ்தாவத³வயவோபசய: । தேநால்பாவயவாத³வயவிநோ த்³விதந்துகாதே³ரந்ய ஏவ மஹாந்படோ ஜாயத இதி ஜந்மைவ வ்ருத்³தி⁴: । பரிணாமோ(அ)பி த்ரிவிதோ⁴ த⁴ர்மலக்ஷணாவஸ்தா²லக்ஷண: உத்பத்திரேவ । த⁴ர்மிணோ ஹி ஹாடகாதே³ர்த⁴ர்மலக்ஷண: பரிணாம: கடகமுகுடாதி³ஸ்தஸ்யோத்பத்தி:, ஏவம் கடகாதே³ரபி ப்ரத்யுத்பந்நத்வாதி³லக்ஷண: பரிணாம உத்பத்தி: । ஏவமவஸ்தா²பரிணாமோ நவபுராணத்வாதி³ருத்பத்தி: । அபக்ஷயஸ்த்வவயவஹ்ராஸோ நாஶ ஏவ । தஸ்மாஜ்ஜந்மாதி³ஷு யதா²ஸ்வமந்தர்பா⁴வாத்³வ்ருத்³த்⁴யாத³ய: ப்ருத²ங்நோக்தா இத்யர்த²: ।
அதை²தே வ்ருத்³த்⁴யாத³யோ ந ஜந்மாதி³ஷ்வந்தர்ப⁴வந்தி, ததா²ப்யுத்பத்திஸ்தி²திப⁴ங்க³மேவோபாதா³தவ்யம் । ததா² ஸதி ஹி தத்ப்ரதிபாத³கே “யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி” (தை.உ. 3-1-1) இதி வேத³வாக்யே பு³த்³தி⁴ஸ்தீ²க்ருதே ஜக³ந்மூலகாரணம் ப்³ரஹ்ம லக்ஷிதம் ப⁴வதி । அந்யதா² து ஜாயதே(அ)ஸ்தி வர்த⁴தே இத்யாதீ³நாம் க்³ரஹணே தத்ப்ரதிபாத³கம் நைருக்தவாக்யம் பு³த்³தௌ⁴ ப⁴வேத் , தச்ச ந மூலகாரணப்ரதிபாத³நபரம் , மஹாஸர்கா³தூ³ர்த்⁴வம் ஸ்தி²திகாலே(அ)பி தத்³வாக்யோதி³தாநாம் ஜந்மாதீ³நாம் பா⁴வவிகாராணாமுபபத்தே:, இதி ஶங்காநிராகரணார்த²ம் வேதோ³க்தோத்பத்திஸ்தி²திப⁴ங்க³க்³ரஹணமித்யாஹ -
யாஸ்கபரிபடி²தாநாம் த்விதி ।
நந்வேவமப்யுத்பத்திமாத்ரம் ஸூச்யதாம் , தந்நாந்தரீயகதயா து ஸ்தி²திப⁴ங்க³ம் க³ம்யத இத்யத ஆஹ -
யோத்பத்திர்ப்³ரஹ்மண:
காரணாதி³தி । த்ரிபி⁴ரஸ்யோபாதா³நத்வம் ஸூச்யதே । உத்பத்திமாத்ரம் து நிமித்தகாரணஸாதா⁴ரணமிதி நோபாதா³நம் ஸூசயேத் ।
ததி³த³முக்தம் -
தத்ரைவேதி ।
பூர்வோக்தாநாம் கார்யகாரணவிஶேஷணாநாம் ப்ரயோஜநமாஹ -
ந யதோ²க்தேதி ।
தத³நேந ப்ரப³ந்தே⁴ந ப்ரதிஜ்ஞாவிஷயஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய லக்ஷணத்³வாரேண ஸம்பா⁴வநோக்தா । தத்ர ப்ரமாணம் வக்தவ்யம் । யதா²ஹுர்நையாயிகா: - “ஸம்பா⁴வித: ப்ரதிஜ்ஞாயாம் பக்ஷ: ஸாத்⁴யேத ஹேதுநா । ந தஸ்ய ஹேதுபி⁴ஸ்த்ராணமுத்பதந்நேவ யோ ஹத:” ॥
யதா² ச வந்த்⁴யா ஜநநீ” இத்யாதி³ரிதி । இத்த²ம் நாம ஜந்மாதி³ ஸம்பா⁴வநாஹேது:, யத³ந்யே வைஶேஷிககாத³ய இத ஏவாநுமாநாதீ³ஶ்வரவிநிஶ்சயமிச்ச²ந்தீதி ஸம்பா⁴வநாஹேதுதாம் த்³ரட⁴யிதுமாஹ -
ஏததே³வேதி ।
சோத³யதி -
நந்விஹாபீதி ।
ஏதாவதைவாதி⁴கரணார்தே² ஸமாப்தே வக்ஷ்யமாணாதி⁴கரணார்த²மநுவத³ந் ஸுஹ்ருத்³பா⁴வேந பரிஹரதி -
ந வேதா³ந்தேதி ।
வேதா³ந்தவாக்யகுஸுமக்³ரத²நார்த²தாமேவ த³ர்ஶயதி -
வேதா³ந்தேதி ।
விசாரஸ்யாத்⁴யவஸாநம் ஸவாஸநாவித்³யாத்³வயோச்சே²த³: । ததோ ஹி ப்³ரஹ்மாவக³தேர்நிவ்ருத்திராவிர்பா⁴வ: । தத்கிம் ப்³ரஹ்மணி ஶப்³தா³த்³ருதே ந மாநாந்தரமநுஸரணீயம் ।
ததா² ச குதோ மநநம் , குதஶ்ச தத³நுப⁴வ: ஸாக்ஷாத்கார இத்யத ஆஹ -
ஸத்ஸு து வேதா³ந்தவாக்யேஷ்விதி ।
அநுமாநம் வேதா³ந்தாவிரோதி⁴ தது³பஜீவி சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஶப்³தா³விரோதி⁴ந்யா தது³பஜீவிந்யா ச யுக்த்யா விவேசநம் மநநம் । யுக்திஶ்ச அர்தா²பத்திரநுமாநம் வா ।
ஸ்யாதே³தத் । யதா² த⁴ர்மே ந புருஷபு³த்³தி⁴ஸாஹாய்யம் , ஏவம் ப்³ரஹ்மண்யபி கஸ்மாந்ந ப⁴வதீத்யத ஆஹ -
ந த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாமிவேதி ।
ஶ்ருத்யாத³ய இதி ।
ஶ்ருதீதிஹாஸபுராணஸ்ம்ருதய: ப்ரமாணம் । அநுப⁴வோ(அ)ந்த:கரணவ்ருத்திபே⁴தோ³ ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்தஸ்யாவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரேண ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவிர்பா⁴வ: ப்ரமாணப²லம் । தச்ச ப²லமிவ ப²லமிதி க³மயிதவ்யம் ।
யத்³யபி த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாமபி ஸாமக்³ர்யாம் ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் வ்யாபாரஸ்ததா²பி ஸாக்ஷாந்நாஸ்தி । ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் து ஸாக்ஷாத³நுப⁴வாதீ³நாம் ஸம்ப⁴வோ(அ)நுப⁴வார்தா² ச ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யாஹ -
அநுப⁴வாவஸாநத்வாத் ।
ப்³ரஹ்மாநுப⁴வோ ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்கார: பர: புருஷார்த²:, நிர்ம்ருஷ்டநிகி²லது³:க²பரமாநந்த³ரூபத்வாதி³தி ।
நநு ப⁴வது ப்³ரஹ்மாநுப⁴வார்தா² ஜிஜ்ஞாஸா, தத³நுப⁴வ ஏவ த்வஶக்ய:, ப்³ரஹ்மணஸ்தத்³விஷயத்வாயோக்³யத்வாதி³த்யத ஆஹ -
பூ⁴தவஸ்துவிஷயத்வாச்ச ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸ்ய ।
வ்யதிரேகஸாக்ஷாத்காரஸ்ய விகல்பரூபோ விஷயவிஷயிபா⁴வ: ।
நத்வேவம் த⁴ர்மஜ்ஞாநமநுப⁴வாவஸாநம் , தத³நுப⁴வஸ்ய ஸ்வயமபுருஷார்த²த்வாத் , தத³நுஷ்டா²நஸாத்⁴யத்வாத்புருஷார்த²ஸ்ய, அநுஷ்டா²நஸ்ய ச விநாப்யநுப⁴வம் ஶாப்³த³ஜ்ஞாநமாத்ராதே³வ ஸித்³தே⁴ரித்யாஹ -
கர்தவ்யே ஹீத்யாதி³நா ।
ந சாயம் ஸாக்ஷாத்காரவிஷயதாயோக்³யோ(அ)ப்யவர்தமாநத்வாத் , அவர்தமாநஶ்சாநவஸ்தி²தத்வாதி³த்யாஹ -
புருஷாதீ⁴நேதி ।
புருஷாதீ⁴நத்வமேவ லௌகிகவைதி³ககார்யாணாமாஹ -
கர்துமகர்துமிதி ।
லௌகிகம் கார்யமநவஸ்தி²தமுதா³ஹரதி -
யதா²ஶ்வேநேதி ।
லௌகிகேநோதா³ஹரணேந ஸஹ வைதி³கமுதா³ஹரணம் ஸமுச்சிநோதி -
ததா²திராத்ர இதி ।
கர்துமகர்துமித்யஸ்யேத³முதா³ஹரணமுக்தம் । கர்துமந்யதா² வா கர்துமித்யஸ்யோதா³ஹரணமாஹ -
உதி³த இதி ।
ஸ்யாதே³தத் । புருஷஸ்வாதந்த்ர்யாத்கர்தவ்யே விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴நாமாநர்த²க்யம் , அதத³தீ⁴நத்வாத்புருஷப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோரித்யத ஆஹ -
விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ஶ்சாத்ரார்த²வந்த: ஸ்யு: ।
க்³ருஹ்ணாதீதி விதி⁴: । ந க்³ருஹ்ணாதீதி ப்ரதிஷேத⁴: । உதி³தாநுதி³தஹோமயோர்விதீ⁴ । ஏவம் நாராஸ்தி²ஸ்பர்ஶநநிஷேதோ⁴ ப்³ரஹ்மக்⁴நஶ்ச தத்³வாரணவிதி⁴ரித்யேவம்ஜாதீயகா விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ அர்த²வந்த: ।
குத இத்யத ஆஹ -
விகல்போத்ஸர்கா³பவாதா³ஶ்ச ।
சோ ஹேதௌ । யஸ்மாத்³க்³ரஹணாக்³ரஹணயோருதி³தாநுதி³தஹோமயோஶ்ச விரோதா⁴த்ஸமுச்சயாஸம்ப⁴வே துல்யப³லதயா ச பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வாபா⁴வே ஸத்யக³த்யா விகல்ப: । நாராஸ்தி²ஸ்பர்ஶநநிஷேத⁴தத்³வாரணாயோஶ்ச விருத்³த⁴யோரதுல்யப³லதயா ந விகல்ப: । கிந்து ஸாமாந்யஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸ்பர்ஶநநிஷேத⁴ஸ்ய தா⁴ரணவிதி⁴விஷயேண விஶேஷஶாஸ்த்ரேண பா³த⁴: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - விதி⁴ப்ரதிஷேதை⁴ரேவ ஸ தாத்³ருஶோ விஷயோ(அ)நாக³தோத்பாத்³யரூப உபநீத:, யேந புருஷஸ்ய விதி⁴நிஷேதா⁴தீ⁴நப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோரபி ஸ்வாதந்த்ர்யம் ப⁴வதீதி ।
பூ⁴தே வஸ்துநி து நேயமஸ்தி விதே⁴த்யாஹ -
ந து வஸ்த்வேவம் நைவமிதி ।
தத³நேந ப்ரகாரவிகல்போ நிரஸ்த: ।
ப்ரகாரிவிகல்பம் நிஷேத⁴தி -
அஸ்தி நாஸ்தீதி ।
ஸ்யாதே³தத் । பூ⁴தே(அ)பி வஸ்துநி விகல்போ த்³ருஷ்ட:, யதா² ஸ்தா²ணுர்வா புருஷோ வேதி, தத்கத²ம் ந வஸ்து விகல்ப்யத இத்யத ஆஹ -
விகல்பநாஸ்த்விதி ।
புருஷபு³த்³தி⁴: = அந்த:கரணம், தத³பேக்ஷா விகல்பநா: = ஸம்ஶயவிபர்யாஸா: । ஸவாஸநமநோமாத்ரயோநயோ வா, யதா² ஸ்வப்நே । ஸவாஸநேந்த்³ரியமநோயோநயோ வா, யதா²ஸ்தா²ணுர்வா புருஷோ வேதிஸ்தா²ணௌ ஸம்ஶய:, புருஷ ஏவேதி வா விபர்யாஸ: । அந்யஶப்³தே³ந வஸ்துத: ஸ்தா²ணோரந்யஸ்ய புருஷஸ்யாபி⁴தா⁴நாத் । ந து புருஷதத்த்வம் வா ஸ்தா²ணுதத்த்வம் வாபேக்ஷந்தே । ஸமாநத⁴ர்மத⁴ர்மித³ர்ஶநமாத்ராதீ⁴நஜந்மத்வாத் । தஸ்மாத³யதா²வஸ்தவோ விகல்பநா ந வஸ்து விகல்பயந்தி வாந்யத²யந்தி வேத்யர்த²: ।
தத்த்வஜ்ஞாநம் து ந பு³த்³தி⁴தந்த்ரம் , கிம் து வஸ்துதந்த்ரம் , அதஸ்ததோ வஸ்துவிநிஶ்சயோ யுக்த:, ந து விகல்பநாப்⁴ய இத்யாஹ -
ந வஸ்துயாதா²த்ம்யேதி ।
ஏவமுக்தேந ப்ரகாரேண பூ⁴தவஸ்துவிஷயாணாம் ஜ்ஞாநாநாம் ப்ராமாண்யஸ்ய வஸ்துதந்த்ரதாம் ப்ரஸாத்⁴ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய வஸ்துதந்த்ரதாமாஹ -
தத்ரைவம் ஸதீதி ।
அத்ர சோத³யதி -
நநு பூ⁴தேதி ।
யத்கில பூ⁴தார்த²ம் வாக்யம் தத்ப்ரமாணாந்தரகோ³சரார்த²தயாநுவாத³கம் த்³ருஷ்டம் । யதா² நத்³யாஸ்தீரே ப²லாநி ஸந்தீதி । ததா² ச வேதா³ந்தா: । தஸ்மாத் பூ⁴தார்த²தயா ப்ரமாணாந்தரத்³ருஷ்டமேவார்த²மநுவதே³யு: । உக்தம் ச ப்³ரஹ்மணி ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³ஹேதுகமநுமாநம் ப்ரமாணாந்தரம் । ஏவம் ச மௌலிகம் ததே³வ பரீக்ஷணீயம் , ந து வேதா³ந்தவாக்யாநி தத³தீ⁴நஸத்யத்வாநீதி கத²ம் வேதா³ந்தவாக்யக்³ரத²நார்த²தா ஸூத்ராணாமித்யர்த²: ।
பரிஹரதி -
ந । இந்த்³ரியாவிஷயத்வேதி ।
கஸ்மாத்புநர்நேந்த்³ரியவிஷயத்வம் ப்ரதீச இத்யத ஆஹ -
ஸ்வபா⁴வத இதி ।
அத ஏவ ஶ்ருதி: - “பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத் ஸ்வயம்பூ⁴ஸ்தஸ்மாத்பராங்பஶ்யதி நாந்தராத்மந்” (க. உ. 2 । 1 । 1) இதி ।
ஸதி ஹீந்த்³ரியேதி ।
ப்ரத்யகா³த்மநஸ்த்வவிஷயத்வமுபபாதி³தம் । யதா² ச ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டமப்யநுமாநம் ப்³ரஹ்மணி ந ப்ரவர்ததே ததோ²பரிஷ்டாந்நிபுணதரமுபபாத³யிஷ்யாம: । உபபாதி³தம் சைதத³ஸ்மாபி⁴ர்விஸ்தரேண ந்யாயகணிகாயாம் । ந ச பூ⁴தார்த²தாமாத்ரேணாநுவாத³தேத்யுபரிஷ்டாது³பபாத³யிஷ்யாம: । தஸ்மாத்ஸர்வமவதா³தம் । ஶ்ருதிஶ்ச - “யதோ வா”(தை. உ. 3 । 1 । 1) இதி ஜந்ம த³ர்ஶயதி, “யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி” இதி ஜீவநம் ஸ்தி²திம் , “யத்ப்ரயந்தி” இதி தத்ரைவ லயம் ।
தஸ்ய ச நிர்ணயவாக்யம் ।
அத்ர ச ப்ரதா⁴நாதி³ஸம்ஶயே நிர்ணயவாக்யம் -
ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவேதி ।
ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - யதா² ரஜ்ஜ்வஜ்ஞாநஸஹிதரஜ்ஜூபாதா³நா ஹி தா⁴ரா ரஜ்ஜ்வாம் ஸத்யாமஸ்தி, ரஜ்ஜ்வாமேவ ச லீயதே, ஏவமவித்³யாஸஹிதப்³ரஹ்மோபாதா³நம் ஜக³ஜ்ஜாயதே, ப்³ரஹ்மண்யேவாஸ்தி, தத்ரைவ ச லீயத இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 2 ॥
ஸூத்ராந்தரமவதாரயிதும் புர்வஸூத்ரஸங்க³திமாஹ -
ஜக³த்காரணத்வப்ரத³ர்ஶநேநேதி ।
ஜந்மாத்³யஸ்ய யத: ॥2॥ அநந்தராதி⁴கரணேந ப்ராரிப்ஸிதஸமஸ்த விசாரஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ —
ததே³வமிதி ।
ஸகலஶாஸ்த்ரம் ப்ரதீகேந ஸம்க்³ருஹீதம் । விஷயாதி³ஸத்³பா⁴வாத் ஸமர்தி²தே விசாராரம்மே தமுபஜீவ்யோத்தரவிசாரப்ரவ்ருத்தேர்ஹேதுஹேதுமல்லக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ।
ப்ரத²மஸூத்ரேண த்³விதீயஸூத்ரஸ்யாக்ஷேபலக்ஷணாம் ஸங்க³திமாஹ —
ஏதஸ்யேதி ।
முமுக்ஷுணா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவாக்யவிசார: கர்தவ்ய இதி ப்ரதிஜ்ஞாயாம் ப்³ரஹ்மக²ரூபவிசாரவத்ப்ரமாணயுக்திஸாத⁴நப²லவிசாராணாமர்தா²த் ப்ரதிபா⁴நே கத²ம் ப்ரத²மம் ப்³ரஹ்மைவ விசார்யதே(அ)த ஆஹ—
அத்ரேதி ।
அத்ர யதோ வேத்யாதி³வாக்யம் ப்³ரஹ்ம லக்ஷயதி, உத நேதி லக்ஷணஸ்ய லோகப்ரஸித்³த்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் விஶயே பூர்வபக்ஷமாஹ —
தத்ர யத்³யாவதி³தி ।
பூர்வாதி⁴கரணாக்ஷேபபரிஹாரத்வாத³ஸ்ய தத்ரத்யப்³ரஹ்மலக்ஷணநிரூபகத்வாச்ச ததீ³யமேவ முமுக்ஷ்வபி⁴லஷிதமோக்ஷலாப⁴: ப்ரயோஜநமிதி ந ப்ருத²க்³வக்தவ்யம் । யதா³ஹாசார்ய: ஶப³ரஸ்வாமீ ஆக்ஷேபே சாபவாதே³ ச ப்ராப்த்யாம் லக்ஷணகர்மணி । ப்ரயோஜநம் ந வக்தவ்யம் யச்ச க்ருத்வா ப்ரவர்ததே॥‘ இதி । யத்ர பூர்வாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தாக்ஷேபேண பூர்வ:பக்ஷ: தத்ராக்ஷேபிகீ, யத்ர து பூர்வாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தேந பூர்வபக்ஷ: தத்ராபவாதி³கீ ஸங்க³தி: । ப்ராப்தி: தத³ர்த²சிந்தா, க்ருத்வா ப்ரவர்தநம் க்ருத்வாசிந்தா, ஸா சாப்⁴யுபக³மவாத³ இதி । ஸஜாதீயவிஜாதீயவ்யாவ்ருத்திப்ரயோஜநோ த⁴ர்மோ லக்ஷணம் நாம ।
ததி³ஹ பரித்³ருஶ்யமாநம் ஜக³தே³வ லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மண:, உத நித்யஶுத்³த⁴த்வாதி³ஸ்வரூபமிதி விகல்ப்ய நாத்³ய இத்யுக்தே த்³விதீயமாஶங்க்யாஹ —
நசேதி ।
நநு லோகாஸித்³த⁴மபி வேதே³ந ஜ்ஞாப்யதாமத ஆஹ —
ஐவம் சேதி ।
ந ஜக³த்³ ப்³ரஹ்மலக்ஷணம், கிம்து தத்ப்ரதி காரணத்வம் , தச்ச ஜீவாவித்³யாவிஷயீக்ருதஸ்ய த⁴ர்ம இத்யுபலக்ஷணமுபபாத³யதி —
மாபூ⁴தி³தி ।
தாதா³த்ம்யேநேதி ।
ஐக்யேந ।
ததோ பே⁴தே³ந தத்³த⁴ர்மதயேதி ।
தது³த்பத்த்யா த்விதி ।
தது³த்பந்நத்வேந ஜக³த் ஸ்வகாரணம் லக்ஷயதி ஜ்ஞாபயதி, காரணத்வம் து ப்³ரஹ்மலக்ஷணமித்யர்த²: । வ்ரஜ்யாயா க³தே: । ஜந்ம ஆதி³ர்யயோ: ஸ்தி²திப⁴ங்க³யோஸ்தௌ ஜந்மாதீ³ இத்யந்யபதா³ர்தோ² யதி³ விஶேஷரூபேண விவக்ஷ்யதே, தர்ஹி ஜந்மாதீ³ அஸ்யேதி நிர்தே³ஶே கௌ³ரவம் ஸ்யாத்தந்மா பூ⁴தி³தி ஸாமாந்யவிவக்ஷயா நபும்ஸகப்ரயோக³: ஸூத்ரே க்ருத: ।
தத்ர நபும்ஸகைகவசநப்ரயோகா³ர்ஹம் ஸமாஹாரமாஹேத்யாஹ —
லாக⁴வாயேதி ।
‘ஶ்ருதீரவிஶதா³: காஶ்சித்³பா⁴ஷ்யாணி விஷமாணி ச । வாசஸ்பத்யுக்தபா⁴வாநி பத³ஶோ விப⁴ஜாமஹே’॥
தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாந இதி ।
தச்ச²ப்³தே³ந ப³ஹுவ்ரீஹ்யர்தோ²ந்யபதா³ர்த² உச்யதே । தஸ்ய கு³ணத்வேந ஸம்விஜ்ஞாநம் யஸ்மிந்ஸமாஸே ஸ: ததோ²க்த: । ஸர்வஸ்ய விஶேஷணத்வே ஸமாஸா(அ)ஸம்ப⁴வாத் ஸமாஸார்தை²கதே³ஶோ விஶேஷணமிதி லப்⁴யதே ।
அநாதௌ³ ஸம்ஸாரே கத²ம் ஜந்மாதி³ஸ்தத்ராஹ —
ஜந்மந இதி ।
ஶ்ருத்யா வா கத²மயுக்தம் நிர்தி³ஷ்டமத ஆஹ —
வஸ்த்விதி ।
நாநாதே³: ஸம்ஸாரஸ்யாதி³ர்ஜந்மோச்யதே, கிம் தர்ஹி ப்ரதிவஸ்து ।
க⁴டஸ்ய ஹி ஜந்மைவாதி³ரதி ।
இத³ம: ஸந்நிஹிதவசநத்வாத்ப்ரத்யக்ஷமாத்ரபராமர்ஶித்வமாஶங்க்ய ப்ரதீதிமாத்ரம் ஸந்நிதி⁴ரித்யாஹ —
அஸ்யேதீதி ।
ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ ந ஜந்ம; ஆகாஶாதே³ரநாதி³த்வாத், தத்ராஹ —
ஷஷ்டீ²தி ।
வியத³தி⁴கரண (ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.1) ந்யாயாத்தஸ்யாப்யஸ்தி ஜந்மாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ।
ஜக³தோ ஜந்மாதே³ர்வா ப்³ரஹ்மாஸம்ப³ந்தா⁴ந்ந லக்ஷணத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —
யத இதி ।
வ்யாக்²யாதமேதத³த⁴ஸ்தாத் । ஏவம் ஸூத்ரபதா³நி வ்யாக்²யாய ப்ரத²மஸூத்ராத்³ ப்³ரஹ்மபதா³நுஷங்கே³ண தச்ச²ப்³தா³த்⁴யாஹாரேண ச வாக்யார்த²மாஹ — அஸ்ய ஜக³த இத்யாதி³நா பா⁴ஷ்யேண ।
தத்³க³தைர்விஶேஷணைர்லக்ஷணே(அ)திவ்யாப்தி: பரிஹ்ரியத இத்யாஹ —
ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।
ஸ்வபா⁴வ ஏவ நியந்தேதி ஸ்வபா⁴வபக்ஷ:, யத்³ருச்சா²பக்ஷஸ்து ந கிம்சிந்நியாமகமஸ்தீதி । வ்யாஸேத⁴தி=ப்ரதிஷேத⁴தி ।
உத்பத்தே: ப்ரக³ஸத: கத²ம் பு³த்³தா⁴வாலேக²நமத ஆஹ —
அத ஏவேதி ।
யத³ஸதி³தி ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்³, பு³த்⁴த்³யாரூட⁴ரூபேண ஸதே³வ; அந்யதா² துரங்க³ஶ்ருங்க³வத்கர்மத்வநிர்தே³ஶாயோகா³தி³தி ஸத்கார்யவாதி³ந ஆஹு: ।
வைஶ்வாநரீயேஷ்ட்யாதி³ஷ்விதி ।
சதுர்தே² ஸ்தி²தம் — ப²லஸம்யோக³ஸ்த்வசோதி³தேந ஸ்யாத³ஶேஷபூ⁴தத்வாத்(ஜை.அ.4.பா.3.ஸூ.38) “வைஶ்வாநரம் த்³வாத³ஶகபாலம் நிர்வபேத்புத்ரே ஜாதே’’ இத்யுபக்ரம்ய ‘‘யஸ்மிந் ஜாத ஏதாபி⁴ஷ்டிம் நிர்வபதி பூத ஏவ ஸ தேஜஸ்வ்யந்நாத³ இந்த்³ரியாவீ பஶுமாந் ப⁴வதீ’’தி ஶ்ரூயதே । தத்ர கிம் பூதத்வாதி³ பிது: ப²லம், உத புத்ரஸ்யேதி ஸம்தே³ஹே, ப²லஸ்ய கர்த்ருகா³மித்வநியமாதி³தரதா² ப்ரேரணாநுபபத்தே: பிதுரிதி ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; யஸ்மிந் ஜாதே ஏதாமிஷ்டிம் நிர்வபதி ஸ பூத இதி ஜாதகா³மித்வேந ப²லாம்நாநாத் ப²லபோ⁴க்த்ருத்வேநாசோதி³தே பிதரி ப²லஸம்யோகோ³ ந ஸ்யாத்³வசநஸ்ய தம் ப்ரத்யஶேஷபூ⁴தத்வாத் ।
யத்த்வப²லபா⁴கி³நோ ந ப்ரேரணேதி ।
தந்ந; பூதத்வாதி³கு³ணவத்புத்ரவத்தயைவ பிது: ப்ரீத்யுத்பத்தே: ப்ரேரணாவகல்பநாத் ।
அத: புத்ரகா³மி ப²லமிதி ।
அத்ராநேககர்த்ருபோ⁴க்த்ருஜீவாநாம் ஸ்ருஜ்யத்வேந நிர்தே³ஶாஜ்ஜக³த்கர்த்ருத்வாயோக்³யதோக்தா ।
மநஸாபீதி ।
ஜக³தஸ்தாந்ப்ரதி கார்யத்வாயோக்³யதேதி விஶேஷணத்³வயேந ஜீவகர்த்ருகத்வநிஷேத⁴: । வ்யாக்ருதஸ்ய இத்யநேநாநபி⁴வ்யக்தபீ³ஜாவஸ்த²ஜக³தோபி⁴வ்யக்த்யபி⁴தா⁴நாத³ணவ: ப்ராக³ஸத்³ த்³வ்யணுகாத்³யாரப⁴ந்த இதி மதவ்யுதா³ஸ: । ஶேஷம் விஶத³ம் டீகாயாம் । ததே³வ லிலக்ஷயிஷிதஜக³த்³யோநிப்³ரஹ்மஸஜாதீயயா பரப்⁴ரமபரிகல்பிதப்ரதா⁴நாதே³ருக்தவித⁴ஜக³த்ப்ரக்ருதித்வம் ப்³ரஹ்ம வ்யவச்சி²நத்தி । விஜாதீயாத்புந: கார்யாத்காரணத்வாதே³வ । ததா² ச ஸஜாதீயவிஜாதீயவ்யவச்சே²த³கத்வேந ஜக³த்ப்ரக்ருதித்வஸ்ய ஸித்³த⁴ம் லக்ஷணத்வம் ।
த⁴ர்மலக்ஷணேதி ।
த⁴ர்ம இதி லக்ஷணமிதி அவஸ்தே²தி த்ரீணி லக்ஷணாநி யஸ்ய பரிணாமஸ்ய ஸ ததோ²க்த: ।
ஸ சோத்பத்தாவந்தர்ப⁴வதீதி ।
த⁴ர்மபரிணாமம் விவ்ருணோதி —
த⁴ர்மிணோ ஹீதி ।
கநகாதே³ர்த⁴ர்மிணோ த⁴ர்மரூபபரிமாணோ நாம முகுடகடகாதி³ரிதி ஸாம்க்²யப்ரக்ரியா । தத்ர நிரூப்யமாணே பரிணாமஶப்³தா³லம்ப³நே தஸ்ய கடகாதே³ர்ஹேமாதி³த உத்பத்திரித்யர்த²: ।
லக்ஷணபரிணாமமுதா³ஹரதி —
ஏவமிதி ।
ப்ரத்யுத்பந்நத்வம் வர்தமாநத்வம் கடகாதி³கார்யஸ்ய வர்தமாநத்வாதீதத்வப⁴விஷ்யத்வரூபோ லக்ஷணபரிணாம: ஸோ(அ)ப்யுத்பத்திரித்யர்த²: ।
அவஸ்தா²பரிணாமமுதா³ஹரதி —
ஏவமவஸ்தே²தி ।
அதீதாதே³ரேவாதீதத்வாதீததரத்வாதீததமத்வாதி³ரூபோ நவபுராணத்வாத்³யாபத்திரவஸ்தா²பரிணாமோ நாம, ஸ சோத்பத்திரேவேத்யர்த²: ।
அபக்ஷயஸ்ய விநாஶாந்தர்பா⁴வமாஹ —
அபக்ஷயஸ்த்விதி ।
தச்ச ந மூலகாரணேதி ।
புருஷாணாம் ஶ்ருதிமந்தரேணாதீந்த்³ரியார்தே² த³ர்ஶநஸாமர்த்²யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
ந ச வ்ருத்⁴த்³யாதி³விகாரகத²நாதே³வ மூலகாரணே த்³ரஷ்ட்ருத்வமநுமேயம் அந்யதா²ப்யுபபத்தேரித்யாஹ —
மஹாஸர்கா³தி³தி ।
பரமகாரணாது³த்பத்த்யாத³யோ ந க்³ருஹீதா இதி ஶங்காபநுத்தயே யோத்பத்திர்ப்³ரஹ்மணோ ‘யதோ வேதி’ வாக்யே ஜாயந்த இத்யுத்பத்திரபி⁴ஹிதா யா ச தத்ரைவ ஸ்தி²திஜீவந்தீத்யுக்தா, யஶ்ச தத்ரைவ ப்ரலயோ(அ)பி⁴ஸம்விஶந்தீத்யுக்தஸ்த உத்பத்த்யாத³ய: ஸூத்ரே க்³ருஹ்யந்த இதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।
தத்ரோத்பத்திமாத்ராதே³வ லக்ஷணஸ்யாலக்ஷ்யவ்யாவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ ஸ்தி²திலயோபாதா³நமாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²மித்யாஹ —
உத்பத்திமாத்ரமிதி ।
உத்பாத³கத்வம் நிமித்தே(அ)பி த்³ருஷ்டமித்யுபாதா³நத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் லயாஶ்ரயத்வமுக்தமித்யர்த²: । நந்வேவமபி லயாதா⁴ரத்வாதே³வோபாதா³நத்வம் லப்⁴யதே, நஹி த³ண்டா³தி³ஷு கும்பா⁴த³யோ லீயந்தே(அ)த இதரவையர்த்²யம் — இதிசேத், மைவம்; உபாதா³நத்வமேவ ந குலத⁴ர்மதயோக்தம், கிம்து ப்ரக்ருதிவிகாராபே⁴த³ந்யாயேநாத்³வைதஸித்³த⁴யே । ஏவம் ச ப⁴வது ப்³ரஹ்ம ஜக³த உபாதா³நம், அதி⁴ஷ்டா²தா து உத்பத்திஸ்தி²த்யோரந்ய: ஸ்யாத் கும்ப⁴கார இவ கும்ப⁴ஸ்யோத்பத்தௌ ராஜேவ ச ராஜஸ்தே²ம்நீதி மா ஶங்கீத்யுத்பத்திஸ்தி²திக்³ரஹணமிதி ।
லக்ஷணாக்²யகேவலவ்யதிரேக்யநுமாநாதே³வ ப்ரதிஜ்ஞாதப்³ரஹ்மப்ரமிதே: ஶாஸ்த்ரயோநித்வ (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.3) ஸமந்வயாதி⁴கரண (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.4) யோர்வையர்த்²யேத்யாஶங்க்யாஹ —
தத³நேநேதி ।
ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவிசார ஆரப்⁴ய இதி ப்ரதிஜ்ஞாயாம் விஶேஷணத்வேந ப்³ரஹ்மவிஷய இதி ப்ரதிஜ்ஞாவிஷயஸ்யேத்யுக்தம் । லக்ஷணம் ஹி ஸித்³த⁴ஸ்ய வஸ்துதோ பே⁴த³மவக³மயதி, ஈத்³ருஶம் ததி³தி தத்ஸ்வரூபம் வா, ந ஸத்தாம் । கார்யேண ச காரணம் கிம்சித³ஸ்தீதி மிதம் । தத்த்வேகமநேகம் வேதி ஸம்தி³க்³த⁴ம் । தஸ்ய யதை³கத்வம் ஸேத்ஸ்யதி, ததா³ ப⁴வதி தத்ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி ச, நேதரதா² । அயமேவ ஸம்ஶய: கல்பநாலாக⁴வஸம்ஜ்ஞகதர்கேணோத்கடைககோடிகதாம் நீத: ஸம்பா⁴வநா ஸமப⁴வந்ந நிர்ணய: ।
விசித்ரப்ராஸாதா³தீ³நாம் ப³ஹுகர்த்ருகத்வஸ்ய ப்ராயேண த்³ருஷ்டத்வாத்ததி³த³முக்தம் —
ஸம்பா⁴வநோக்தேதி ।
ஏவம்ச வக்ஷ்யமாணாதி⁴கரணத்³வயேந ப்ரமாணம் வாச்யமித்யர்த²: ।
ஏததே³வேதி பா⁴ஷ்யேண யுக்தீநாமாஸாம் ஸம்பா⁴வநாஹேதுத்வம் த்³ருடீ⁴க்ரியத இத்யாஹ —
இத்த²ம் நாமேதி ।
நைய்யாயிகைரபி ப்ரமாணாத³மூஷாம் பே⁴தோ³ நாஜ்ஞாயி யுக்தீநாம் । தத: ஸ்தோகைவாஸாம் ப்ரமாணாதூ³நதைவம் ச ஸம்பா⁴வயந்திதராமித்யர்த²: ।
ஸுஹ்ருத்³பா⁴வேநேதி ।
உத்தராதி⁴கரணாரம்பா⁴த்ப்ராக் க்ஷணமபி ஶிஷ்யாணாமநுபபத்திஶங்கா மா பூ⁴தி³தி க்ருபயேத்யர்த²: ।
அத்ர ‘‘நாவேத³விந்மநுதே தம் ப்³ருஹந்தம்’’ ‘‘நைஷா தர்கேண மதிராபநேயே’’ த்யாதி³ஶாஸ்த்ராத்ப்ராகு³க்தயுக்த்யா ச வேதை³கக³ம்யம் ப்³ரஹ்மேதி ஸமாத⁴த்த இத்யாஹ —
பரிஹரதீதி ।
வாக்யார்த²விசாரணாஶப்³தே³ந ஶாப்³த³போ³த⁴ உபாஸநாஸஹித உக்த:, பரஸ்தாத³வக³திரேவேதி மத்⁴யே(அ)த்⁴யவஸாநஶப்³தோ³ ந யுக்த இத்யாஶங்க்ய நாயம் ஜ்ஞாநவசந: கிது ஸம்ஸ்காரஸஹிதலயவிக்ஷேபாவித்³யாஸமாப்திவசந இத்யாஹ —
ஸவாஸநேதி ।
வ்ருத்திரூபஸாக்ஷாத்காரஸ்யாவித்³யாத்⁴வம்ஸிநோ மத்⁴யே வித்³யாமாநத்வே(அ)பி ந ஸோ(அ)த்⁴யவஸாநஶப்³தே³ந க்³ருஹீத அவித்³யாநிவ்ருத்த்யா ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்திம் ப்ரதி வ்யவதா⁴நாதி³தி ।
விமதம், சேதநபூர்வகம், கார்யத்வாதி³த்யாதி³யுக்தி: ஶப்³தா³விரோதி⁴நீ வஸ்துவிஶேஷநிர்தா⁴ரணே தது³பஜீவிநீதி வக்தவ்யம், ப்³ரஹ்மாத்மத்வஸ்ய கேவலயுக்த்யகோ³சரத்வஸ்வாபா⁴வ்யாதி³த்யாஹ —
தது³பஜீவி சேத்யபீதி ।
யதா²ஹி கில க³ந்தா⁴ரதே³ஶேப்⁴ய ஆநீய சௌரைரரண்யே கஶ்சித்³ப³த்³த⁴சக்ஷுர்நிஹித ஆப்தோபதே³ஶதஸ்தது³பதி³ஷ்டஸ்ய ஸாகல்யேந ந க்³ருஹீதத்வாத்பண்டி³த: ஸ்வயமூஹாபோஹக்ஷமதயா ச மேதா⁴வீ க³ந்தா⁴ராந்ப்ராப்நோதி, ஏவம் பரப்³ரஹ்மண ஆச்சி²த்³ய விவேகத்³ருஷ்டிம் நிருத்⁴யாவித்³யாதி³பி⁴: ஸம்ஸாராரண்யே நிஹிதோ ஜந்து: பரமகாருணிககு³ரூபதே³ஶத: ஸ்வஸ்வபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யத இதி பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶ்ருத்யர்த²: ।
யது³க்தம் ப்³ரஹ்மணோ மாநாந்தராவிஷயத்வே குதோ மநநமிதி, தத்ராஹ —
ஶப்³தா³விரோதி⁴ந்யேதி ।
காரணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ஸித்³தௌ⁴ யுக்தி: ஶப்³த³முபஜீவதி, ந ஸ்வதந்த்ரா; காரணமாத்ரம் து ஸம்பா⁴வயந்தீதிகர்தவ்யதா ந மாநாந்தரமித்யர்த²: ।
பா⁴ஷ்யஸ்தா²நுப⁴வஶப்³தா³ர்த²மாஹ —
அந்த:கரணேதி ।
நநு கத²ம் வ்ருத்தி: ப்ரமாணமிதி பா⁴ஷ்யே உக்தம்? நிஷ்ப²லத்வாதி³த்யாஶங்க்ய தத்க்ருதாவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரா ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்தி:, உபசாராத்ப²லமஸ்தீத்யாஹ —
தஸ்யேதி ।
த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் ஶ்ருத்யாத³ய ஏவ ப்ரமாணமித்யயுக்தம், வேத³விஷயஶ்ரோத்ரப்ரத்யக்ஷாத்³யபேக்ஷணாதி³த்யாஶங்க்ய ஜ்ஞாதவ்யே த⁴ர்மே ந ஸாக்ஷாத்காரதது³பயோகி³யுக்த்யாதீ³நாம் ஸம்ப⁴வோ, ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா து ஸாக்ஷாத்காரபர்யந்தேத்யாஹ —
யத்³யபீத்யாதி³நா ।
ந கேவலம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாமநுப⁴வாதீ³நாம் ஸம்ப⁴வ:, கிம்து தத்த்வஸாக்ஷாத்காரமந்தரேணாபரோக்ஷஸம்ஸாரப்⁴ரமநிவ்ருத்த்யயோகா³த்தேந விநா ந பர்யவஸாநம் சேத்யாஹ —
அநுப⁴வார்தே²தி ।
ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாமிதி ஸப்தம்யந்தம் பத³ம் ஷஷ்ட்²யந்தத்வேந விபரிணமய்யாநுப⁴வாவஸாநத்வாத்³ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா இதி பா⁴ஷ்யம் யோஜ்யம் । அநுப⁴வோ(அ)வஸாநே ஸமாப்தௌ ப²லத்வேந யஸ்யா: ஸா ததோ²க்தா । த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் த்வநுப⁴வ: காரணத்வேநோபக்ரமே உபயுக்த இத்யர்த²: ।
இஹாநுப⁴வ: ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்திர்ந வ்ருத்தி:, தத்ர ஹேதுமாஹ —
பரேதி ।
ந வ்ருத்திரநித்யத்வாத்³விசாரஸ்ய புஷ்கலம் ப²லமித்யர்த²: । தத³நுப⁴வ ஏவ த்வித்யத்ர வ்ருத்திருக்தா, ஏவகாரேண து தத்க்ருதாவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரேண ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்திரஶக்யதரேதி ஸூசிதம் । பா⁴ஷ்யே — பூ⁴தஶப்³த³: பரமார்த²வசந:, சஶப்³த³: ஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²:, வ்யதிரேக: ப்ரபஞ்சாபா⁴வோபலக்ஷிதஸ்வரூபம், தத்³விஷயஸாக்ஷாத்காரஸ்ய விகல்பரூபோ ப்³ரஹ்மணா ஸஹ விஷயவிஷயிபா⁴வரூப: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி, நது தத்த்வத: । உக்தம் ஹீத³ம் ப்ரத²மஸூத்ரே — வ்ருத்திவிஷயத்வமபி தயைவோபஹிதஸ்ய ந நிருபாதே⁴ரிதி, தத்ர ப்ரஸ்மர்தவ்யமித்யர்த²: । அந்யதா²கர்துமித்யத்ர கர்துமித்யஸ்யாநுஷங்கோ³ பா⁴ஷ்யே கார்ய:; கரணாபேக்ஷத்வாத³ந்யதா²கரணஸ்ய ।
உதி³தஹோம: கர்தும் ஶக்யோ(அ)நுதி³தே த்வந்யதே²தி ததா³ஹ —
கர்துமிதி ।
பா⁴ஷ்யஸ்த²வித்⁴யாதி³ஶப்³தா³நுதா³ஹ்ருதவாக்யேஷு யோஜயதி —
க்³ருஹ்ணாதீத்யாதி³நா ।
‘‘நாரம் ஸ்ப்ருஷ்ட்வா(அ)ஸ்தி² ஸஸ்நேஹம் ஸவாஸா ஜலமாவிஶேதி³’’தி நாராஸ்தி²ஸ்பர்ஶநிஷேத⁴: । ‘‘ஶிர:கபாலீ த்⁴வஜவாந் பி⁴க்ஷாஶீ கர்ம வேத³யந் । ப்³ரஹ்மஹா த்³வாத³ஶாப்³தா³நி மிதபு⁴க் ஶுத்³தி⁴மாப்நுயாத்’’ (யாஜ்ஞ0 அ.3 ஶ்லோ.243) இதி ப்³ரஹ்மக்⁴ந: ஶவஶிரஸோ நாராஸ்தோ² த்⁴வஜத்வேந தா⁴ரணவிதி⁴:॥
பா⁴ஷ்யே ப்ரதிஜ்ஞைவ பா⁴தி, ந ஹேதுரத ஆஹ —
ஏதது³க்தமிதி ।
ஸ்வாதந்த்ர்யேண கர்தும் ஸமர்தோ²(அ)பி ஹிதாஹிதோபாயத்வமஜாநந், தத்³போ³த⁴கவிதி⁴நிஷேதா⁴பேக்ஷ இத்யர்த²: ।
அந்த:கரணஜகல்பநாத்³வைவித்⁴யமாஹ —
ஸவாஸநேதி ।
ஜாக்³ரத்³வாஸநாவாஸிதம் மந ஏவ ஸ்வப்நகாரணம், ஜாக்³ரத்ஸம்ஶயவிபர்யயா: ஸம்ஸ்காரஸஹிதாந்தர்ப³ஹி:கரணஜா இத்யர்த²: । யதா²வஸ்துத்வம் வஸ்த்வநுஸாரித்வம் யாஸாம் நாஸ்தி தாஸ்ததோ²க்தா: ।
ந வஸ்த்விதி ।
ஸம்ஶயா ந விகல்பயந்தி, விபர்யயா நாந்யத²யந்தீத்யர்த²: ।
கா²நி=இந்த்³ரியாணி, வ்யத்ருணத்=ஹிம்ஸிதவாந், பராங் பஶ்யதி லோக: ப்ரத்யகா³த்மநஸ்த்வவிஷயத்வமிதி —
அபரோக்ஷத்வாத் ப்ரத்யகா³த்மப்ரஸித்³தே⁴ரித்யத்ரேதி ।
உபரிஷ்டாத் தர்கபாதே³ (அ.2.பா.2) உபபாதி³தம் சேதி । விமதம், தீ⁴மத்க்ருதம், கார்யத்வாதி³த்யநுமாநாந்நேஶ்வரஸித்³தி⁴:; ஜீவஜத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத், உபகரணாத்³யபி⁴ஜ்ஞகர்த்ருகத்வஸாத⁴நே கதிபயதத³பி⁴ஜ்ஞதாயாம் ஸர்வஜ்ஞாஸித்³தே⁴:, ஸர்வதத³பி⁴ஜ்ஞகர்த்ருகத்வே ஸபக்ஷஸ்ய ஸாத்⁴யஹீநத்வாத், கும்ப⁴ம் நிர்மிதவத: கும்ப⁴காரஸ்ய சைத்ரக்ரய்யோ(அ)யமித்யநவபோ³தா⁴த், ஸாதா⁴ரணே(அ)பி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத், மந:ஸம்யோக³ஹீநஸ்ய சோபலப்³தே⁴ரபா⁴வாத³மநஸ்கஸ்யாப்யைஶ்வர்யாது³பலப்³தி⁴ஸம்ப⁴வே தத ஏவ விநைவோபலப்³த்⁴யா ஜக³ந்நிர்மாணஸம்ப⁴வேநோபலப்³தி⁴மத்கர்த்ருகத்வஸ்யைவ விலோபேந வ்ருத்³தி⁴க்³ருஹ்ணதோ மூலச்சே²தா³தி³த்யாதி³ ந்யாயகணிகாயாம் வ்யுத³பாதி³தி । உபரிஷ்டாத் ஸமந்வயஸூத்ரே ।
ஜந்மாதி³ஸூத்ரேண யதோ வேத்யாதி³வாக்யம் லக்ஷ்யமிதி பா⁴ஷ்யே உக்தம், தத³ர்த²ம் ஶ்ருதிஸூத்ரயோரர்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாம் த³ர்ஶயதி —
ஶ்ருதிரிதி ।
அத்ர ஸ்வரூபலக்ஷணபரத்வம் ஸூத்ரஸ்ய த³ர்ஶயிதும் தஸ்ய சேதி பா⁴ஷ்யம் ।
தத்³வ்யாசஷ்டே —
அத்ர சேதி ।
ஜக³த்³விஶேஷணை: பூர்வநிர்ணயே(அ)பி ஶ்ருதித இஹ நிர்ணீயதே । காரணம் ப்³ரஹ்மா(அ)நூத்³ய வாக்யேநாநந்த³த்வவிதா⁴நாத்ஸ்வரூபலக்ஷணஸித்³தி⁴: । ஆநந்த³: ஸத்யாதே³ருபலக்ஷணம் நநு — ஆநந்தா³தே³ர்பே⁴தே³ ந ப்³ரஹ்மலக்ஷணத்வம், அபே⁴தே³ வாக்யார்தா²ஸித்³தி⁴:, கு³ணபூ⁴தபதா³ர்த²விஶிஷ்ட: ப்ரதா⁴நபதா³ர்தோ² ஹி வாக்யார்த²: — அத்ரோச்யதே; யத்ர பதா³ர்த²: ப்ரமித: தத்ர ஸ ஏவேதரபதா³ர்த²விஶிஷ்ட: ப்ரதிபாத்³ய: । யஸ்த்வஜ்ஞாத: ஸ நாந்யை: ஶக்யோ விஶேஷ்டுமிதி ஸ ஏவ வாக்யேந ப்ரமேய: । ப்ரமிதே சைதஸ்மிந் வாக்யஸ்ய ஸமாப்தேர்ந விஶிஷ்டபரத்வம் । யதா² ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதி ப்ரகர்ஷப்ரகாஶத்³வாரா சந்த்³ரலக்ஷணாந்ந தத்³வைஶிஷ்ட்யம் ; மாநாந்தராதே³வ தத்ஸித்³தே⁴:, உபாயஸ்து வைஶிஷ்ட்யம் அக²ண்ட³சந்த்³ரஸித்³தௌ⁴ । தச்சாவிரோதா⁴ச்சந்த்³ரே(அ)நுஜ்ஞாயதே, ஸத்யாதி³வாக்யே த்வநந்தாதி³பதை³ர்பா³த்⁴யதே வைஶிஷ்ட்யம் । ஏவம்ச அவிஶிஷ்டமபர்யாயாநேகஶப்³த³ப்ரகாஶிதம் । ஏகம் வேதா³ந்தநிஷ்ணாதா அக²ண்ட³ம் ப்ரதிபேதி³ரே॥ நநு — சந்த்³ரலக்ஷணமித³ம்; ததஶ்சந்த்³ர:, இதரஸ்மாத்³பி⁴த்³யதே, சந்த்³ரஶப்³தே³ந வ்யவஹர்தவ்யோ வா, ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶத்வாத், வ்யதிரேகேண தமோவதி³தி வ்யாவ்ருத்திவிஶிஷ்டஸ்ய வாச்யத்வவிஶிஷ்டஸ்ய ச வாக்யேந ப்ரதிபாத்³யத்வம் — இதி । தந்ந; அப்ரமிதே சந்த்³ரே வ்யாவ்ருத்தேரநவபோ³தா⁴த், ப்ரமிதே(அ)பி ப்ரமாணாந்தராத் ப்ரமிதிர்லக்ஷணவாக்யாத்³வா । ப்ரத²மே ஸாமாந்யத; ப்ரமிதிர்விஶேஷதோ வா । நாக்³ரிம:; ஸாமாந்யஸ்யைவ வ்யாவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ சந்த்³ரஸ்ய தத³ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த், ந சரம:; விஶேஷக்³ராஹிப்ரமாணாதே³வ வ்யாவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ லக்ஷணவைப²ல்யாத் । ந த்³விதீய:; லக்ஷணவாக்யாச்சந்த்³ரப்ரமிதௌ தஸ்ய தத்ரைவ பர்யவஸாநே வ்யாவ்ருத்திபரத்வாநுபபத்தே: । ந ச சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வம் ஸாத்⁴யதே; அசந்த்³ரே சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வஸாத⁴நே வ்யாகா⁴தாத் । அத² சந்த்³ரத்வமப்யபி⁴ப்ரேத்ய சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வம் ஸாத்⁴யதே, தர்ஹி சந்த்³ரத்வமேவ ஸாத்⁴யதாமவஶ்யாபேக்ஷிதத்வாத்க்ருதமஶ்ருதவாச்யத்வகல்பநயா । தஸ்மாத்ப்ரக்ருஷ்டத்வே ஸதி ப்ரகாஶத்வமஜ்ஞாதசந்த்³ரஜ்ஞாபகம்; அர்தா²த்³வ்யாவ்ருத்த்யாதி³ஸித்³தி⁴: । ஏவம்சைதத³பாஸ்தத் — ஏகேந பதே³ந யாவது³க்தம் தாவதோ(அ)பரேணாபி⁴தா⁴நே பர்யாயத்வம், அதி⁴காபி⁴தா⁴நே விஶிஷ்டவாக்யார்த²த்வாபத்தி: — இதி; வாச்யார்த²நாநாத்வஸ்யேஷ்டத்வால்லக்ஷ்யஸ்ய சைகத்வாத் । நஹி சந்த்³ரத்³வயமஸ்தி, ந ச லக்ஷணஸ்ய விஶிஷ்டத்வால்லக்ஷ்யம் விஶிஷ்டம் ஸ்யாத் । மா பூ⁴த் ஸாமாந்யவத்த்வே ஸத்யஸ்மத்³பா³ஹ்யேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வம் விஶிஷ்டமித்யநித்யத்வமபி விஶிஷ்டம், தர்ஹி அநித்யத்வஸ்யேவ லக்ஷணாநாத்மகத்வால்லக்ஷ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸத்யாத்³யாத்மகத்வம் ந ஸ்யாதி³தி சேத், நைதத³ஸ்தி; யத:; ‘ஸத்தாதீ³நாம் ஹி ஜாதீநாம் வ்யக்திதாதா³த்ம்யத³ர்ஶநாத் । லக்ஷ்யவ்யக்திரபி ப்³ரஹ்ம ஸத்த்வாதி³ ந ஜஹாதி ந:॥’‘ இஹ ஹி கல்பிதபே⁴த³வ்யக்த்யாஶ்ரிதை: ஸாமாந்யைர்யா வ்யக்தயோ லக்ஷ்யந்தே, தாஸ்தத்³ரூபத்வம் ந ஜஹதி; தரங்க³சந்த்³ராநுக³தசந்த்³ரத்வேந லக்ஷ்யசந்த்³ரவ்யக்திரிவ சந்த்³ராத்மத்வம், ஏவம் ப்³ரஹ்மாபி மாயாகார்யகும்பா⁴தி³கல்பிதவ்யக்தயநுக³தம் ஸத்தயா லக்ஷ்யமாணம் ஸத்த்வம் ந ஹாஸ்யதி । ததா² ஜ்ஞாநத்வாநந்த³த்வாப்⁴யாமப்யந்த:கரணவ்ருத்த்யுபதா⁴நலப்³த⁴பே⁴த³சிதா³நந்த³விஶேஷாநுக³தாப்⁴யாம் லக்ஷ்யமாணசிதா³நந்த³வ்யக்தயோரபி யோஜ்யம் । யதா² ச ஸத்³பே⁴த³ ஔபாதி⁴க:, ஏவம் ஸஜ்ஜ்ஞாநாநந்த³பே⁴தோ³(அ)பி, ஸத்த்வரஹிதஜ்ஞாநாநந்த³யோ: ஶூந்யத்வப்ரஸங்கா³த், போ³தா⁴த்மத்வரஹிதஸதஶ்ச பா⁴நாபா⁴வப்ரஸங்கா³த்³, த்³ருஶ்யத்வே கல்பிதத்வேந ஸத்த்வாயோகா³த்ஸத்³போ³தா⁴த்மகஸாக்ஷிணஶ்ச பரப்ரேமாஸ்பத³த்வேநாநந்த³ஸ்வாபா⁴வ்யாவக³மாதி³தி । ததா²ச கல்பிதபே⁴த³ஸாமாந்யதத³பேக்ஷவ்யக்த்யாகாரபா³தே⁴ந ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தா³த்மகம் ப்³ரஹ்ம நிஶ்சீயதே । ப்ரயோகோ³(அ)பி ஸத்யாதி³வாக்யம், விஶிஷ்டார்த²பரத்வரஹிதம், லக்ஷணவாக்யத்வாத்ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³வாக்யவதி³தி । ததா² — உபாதி⁴பே⁴த³பி⁴ந்நோ(அ)ர்தோ² யேநைக: ப்ரதிபாத்³யதே । தத³பி ஸ்யாத³க²ண்டா³ர்தே² மஹத்க²ம் கும்ப⁴கம் யதா²॥ நிரம்ஶஸ்ய ஹி ஜீவஸ்யாணுத்வமநந்தத்வம் வா ஸ்யாத் । தத்ர நாணுத்வம்; ஸகலதே³ஹவ்யாபி ஹ்லாதா³நுபலம்ப⁴ப்ரஸங்கா³த்³, விபோ⁴ஶ்ச நபோ⁴வத்³ த்³ரவ்யத்வாவாந்தரஜாத்யநாதா⁴ரஸ்யேஶ்வராத்³பே⁴தா³யோகா³த் । தஸ்மாத³நந்தப்³ரஹ்மாத்மநோ(அ)ஸ்ய பரிச்சே²த³ ஔபாதி⁴க: । ஶ்ரூயதே ச ஜீவஸ்ய பரஸ்மாதௌ³பாதி⁴கோ பே⁴த³: — யதா² ஹ்யயம் ஜ்யோதிராத்மா விவஸ்வாநபோ பி⁴ந்நா ப³ஹுதை⁴கோ(அ)நுக³ச்ச²ந் । உபாதி⁴நா க்ரியதே பே⁴த³ரூபோ தே³வ: க்ஷேத்ரேஷ்வேவமஜோ(அ)யமாத்மா॥இதி ।
நந்வேவம் பூ⁴தப்³ரஹ்மண: கத²ம் ஜக³த்³யோநித்வமத ஆஹ —
ஏததி³தி॥
இதி த்³விதீயம் ஜந்மாத்³யதி⁴கரணம்॥