அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா ॥1॥ வ்ருத்திவ்யக்தஸ்வரூபஜ்ஞாநமபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

தத்ர ஸாக்ஷாதி³தி ।

இஷ்யமாணத்வேந ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரயோஜநஸூசநமுபபாத்³ய ஸம்ஶயஸூசநமுபபாத³யதி —

ஜிஜ்ஞாஸாத்விதி ।

ஸா ஹீதி ।

ஸா ந்யாயாத்மிகா மீமாம்ஸா அநேந க்³ரந்தே²ந ஶிஷ்யத இத்யர்த²: । விஷயப்ரயோஜநப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரமாணயுக்திஸாத⁴நப²லவிசாராணாம் ச ப்ரதிஜ்ஞாநாத் ப³ஹ்வர்த²ஸூசநதா । லகூ⁴நி அஸம்தி³க்³தா⁴ர்தா²நி । ஸாம்ஶயிகம் ஹி நாநார்த²ஸ்போ²ரகத்வேந கு³ரு । ஸூசிதார்த²த்வே ஹி முக்²யார்த²ஸ்யாபி அவஶ்யம்பா⁴வித்வாத் ப³ஹ்வர்த²ஸித்³தி⁴: ।

ப³ஹூநாமப்ரக்ருதத்வாத்தத்ரேதி நிர்தா⁴ரணாயோக³மாஶங்க்யாஹ —

தேஷ்விதி ।

அதை²ஷ ஜ்யோதிரித்யத்ராபூர்வஸம்ஜ்ஞாயோகி³விதா⁴ஸ்யமாநகர்மப்ராரம்பா⁴ர்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: । அதி⁴கரணம் து (ஜை. அ.2 பா.2 ஸூ. 22) கு³ணோபஸம்ஹாரே(அ)நுக்ரமிஷ்யதே ।

ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸாயா: ஶாஸ்த்ரேணாப்ரதிபாத்³யமாநத்வாத் தத்ப்ரதிபாத³நப்ராரம்பா⁴ர்தோ² மா பூ⁴த், ப்³ரஹ்மதஜ்ஜ்ஞாநப்ராரம்பா⁴ர்தோ² ப⁴வத்வித்யாஶங்க்யாஹ —

ந சேதி ।

'த³ண்டீ³ ப்ரைஷாநி"த்யத்ர ஹி 'மைத்ராவருண: ப்ரேஷ்யதி சாந்வாஹேதி' மைத்ராவருணஸ்ய ப்ரைஷாநுவசநே ப்ராப்தத்வாத³விவக்ஷா, இஹ து ஜிஜ்ஞாஸாயா நாவிவக்ஷா காரணம், ப்ரத்யுத தத³விவக்ஷாயாம் விஷயப்ரயோஜநஸூசநம் ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: । ।

நநு கிம் ஸம்ஶயஸூசநேந? நிர்தி³ஷ்டே ப்³ரஹ்மதஜ்ஜ்ஞாநே ஏவ விஷயப்ரயோஜநே ஸித்³த்⁴யதஸ்தத்ராஹ —

ந ஹீதி ।

அப்ரஸ்தூயமாநத்வாத் ப்ரத்யதி⁴கரணமப்ரதிபாத்³யமாநத்வாத் । 'மாந்ப³த⁴தா³ந்ஶாந்ப்⁴யோ தீ³ர்க⁴ஶ்சாப்⁴யாஸஸ்யே'தி ஸூத்ரே 'மாங்மாநே' இத்யஸ்ய ஙாநுப³ந்த⁴ஸ்ய தா⁴தோர்நாந்தத்வம் நிபாதிதம் । அஸ்ய ச பூஜிதவிசாரார்த²த்வம் ப்ரஸித்³தி⁴ப³லாத்வாத் ஸ்வதோ, நாந்தஸ்ய து தத³ர்த²த்வம் ஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴மிதி । மாநித்யாதி³தா⁴துப்⁴ய: ஸந் ப⁴வத்யப்⁴யாஸஸ்ய ச தீ³ர்க⁴ இத்யர்த²: । தா⁴தோ: கர்மண இத்யுத்தரஸூத்ரே இச்சா²ர்தே² ஸவிதா⁴நாத³யமநிச்சா²ர்த² இதி க³ம்யதே ।

லக்ஷிதவிசாரநாரம்பா⁴ர்தோ²(அ)த²ஶப்³தோ³(அ)ஸ்து நேத்யாஹ —

ந ச ஸ்வார்த²பரஸ்யேதி ।

வாச்யாயா ஜிஜ்ஞாஸாயா: ஸம்ஶயஸூசநேந வாக்யார்தா²ந்வயோபபத்தௌ ந லக்ஷணா, அதி⁴க³தவிஷயப்ரயோஜநஸ்து ஸ்வத ஏவ விசாரே ப்ரவர்த்யதீத்யர்த²: ।

அதா²தி⁴காரார்த² இத்யத்ர அத²ஶப்³த³ஸ்யாநந்தர்யார்த²த்வம் வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய:, கிம் பூர்வப்ரக்ருதாத³த²ஶப்³தா³த் ஆநந்தர்யம் உத நிரந்தராதா³நந்தர்யபக்ஷாத், நாத்³ய இத்யாஹ —

பூர்வப்ரக்ருதஸ்யேதி ।

த்³விதீயே, பூர்வப்ரக்ருதமத²ஶப்³த³மபேக்ஷ்ய கிம் நிரந்தராநந்தர்யார்த²த்வபக்ஷாத் ஆநந்தர்யம் ப்³ரூயாத்³, த்³விதீயோ(அ)த²ஶப்³தோ³(அ)தி⁴காரார்த²த்வபக்ஷஸ்ய, உத அநபேக்ஷ்யைவ । நாத்³ய:, அவஶ்யாபேக்ஷணீயத்வாத் பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாயா அத²ஶப்³த³ஸ்ய தாத³ர்தே² ஸதி அர்தா²ந்தரகல்பநாநவகாஶாத் ।

ந த்³விதீய: இத்யாஹ —

ந ச ப்ரக்ருதாநபேக்ஷேதி ।

ஏகத⁴ர்ம்யபேக்ஷணே ஹி தந்நிரூபகயோ: பக்ஷயோ: துல்யார்த²த்வேந விகல்ப: கல்ப்யத இத்யர்த²: ।

நாநேந பா⁴ஷ்யேண பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாயா ஆநந்தர்யரூபத்வமுச்யதே, ஆநந்தர்யரூபத்வபக்ஷே விகல்பாப்ரதிபா⁴நாத், கிம்தூப⁴யத்ராபி ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாஹேதுபூ⁴தப்ரக்ருதஸித்³தி⁴ரஸ்தி ப்ரயோஜநம் அத: ப²லத்³வாரேணாவ்யதிரேக இத்யுச்யதே, இத்யாஹ —

அஸ்யாயமர்த² இதி ।

நநு உப⁴யதா² ப²லாபே⁴தே³ கிமித்யாநந்தர்யாக்³ரஹ:, தத்ராஹ —

பரமார்த²தஸ்த்விதி ।

அந்யத³ப்யத்³ருஷ்டாதி³கமபேக்ஷ்ய ப⁴வந்தீ ஜிஜ்ஞாஸா யஸ்மிந் ஸதி ப⁴வத்யேவ இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மேதி ।

ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநாநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா ப⁴விதும் யோக்³யத்வாத் ததா³நந்தர்யமத²ஶப்³தே³ந வக்தும் யுக்தமித்யர்த²: ।

யோக்³யத்வே காரணமாஹ —

ப்³ரஹ்மணோ(அ)பீதி ।

அத்ர சேதி ।

ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய நித்யத்வாத் ததா³நந்தர்யமயுக்தமிதி தத்³விஷயமத்⁴யயநம் லக்ஷயதீத்யர்த²: ।

நநு த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரே ப்³ரஹ்மாநுபாதா³நாத் கத²ம் தேந க³தார்த²தா, தத்ராஹ —

த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்யேதி ।

நநு இச்சா²யாம் விநியோகோ³ ந ஜ்ஞாநே இதி, தத்ராஹ —

ஜ்ஞாநஸ்யைவேதி ।

அர்த²த: ப்ராதா⁴ந்யாத்³ ஜ்ஞாநஸ்ய தத்ரைவ விநியோக³ இத்யர்த²: ।

ஸாக்ஷாத்காரோபயோக³ யஜ்ஞாதீ³நாமாஹ —

தத்ராபீத்யாதி³நா ।

விஶேஷஹேத்வபா⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴ இத்யாஹ —

தத்த்வமஸீதி ।

யோக்³யதாவதா⁴ரணே கர்ம கிமப்ரமாணதயோபயுஜ்யதே, உத ப்ரமாணதயா ।

நாத்³ய:, அப்ரமாணாத் ப்ரமாணகார்யோத்பாத³வ்யாகா⁴தாதி³த்யாஹ —

தத்கிமிதி ।

ப்ரமாணம் காரணம் யஸ்ய தத்ததா² ।

ந த்³விதீய:, கர்மண: ப்ரமாணத்வப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாதி³த்யாஹ —

ப்ரத்யக்ஷாதீ³தி ।

பாதஜலஸூத்ரே ஸ இதி சித்தவ்ருத்திநிரோத⁴ உக்த: । த்³ருட⁴பூ⁴மி: தத்த்வப்ரதிபத்தௌ த்³ருட⁴ உபாய: இத்யர்த²: ।

நித்யாநாமேவ ஸம்ஸ்காரத்³வாரா பா⁴வநாங்க³த்வமுக்த்வா ஸர்வகர்மணாமுத்பத்திவிதி⁴விஹிதரூபமுபாதா³ய பா⁴வநாங்க³தாம் விநியோக³வசந — வஶேநாஹ —

அந்யே த்விதி ।

ஸம்யோக³: ஶேஷத்வபோ³த⁴நம் சதுர்தே² சிந்திதம் ।

ஏகஸ்ய த்விதி ।

'கா²தி³ரே பஶும் ப³த்⁴நாதி', 'கா²தி³ரம் வீர்யகாமஸ்ய யூபம் குர்வீதேதி ச ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய:, கிம் காம்யே இவ கா²தி³ரதா நித்யேபி ஸ்யாது³த நேதி, தத்ர ப²லார்த²த்வேந அநித்யாயா: நித்யப்ரயோகா³ங்க³தா ந யுக்தா । யத்து நித்யே(அ)பி கா²தி³ரத்வஶ்ரவணம், தத்காம்யஸ்யைவ பஶுப³ந்த⁴நயுக்தயூபரூபாஶ்ரயதா³நார்த²ம், ததோ ந நித்யே கா²தி³ரதேதி ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:, ஏகஸ்ய கா²தி³ரத்வஸ்ய உப⁴யத்வே க்ரத்வர்த² — புருஷார்த²லரூபோப⁴யாத்மகத்வே வசநத்³வயேந க்ரதுஶேஷத்வப²லஶேஷவத்வக்ஷணஸம்யோக³பே⁴தா³வக³மாத் ந நித்யாநித்யஸம்யோக³விதி⁴விரோத⁴: । ந சாஶ்ரயதா³நாய நித்யவாக்யம், ஸந்நிதா⁴நாதே³வாஶ்ரயலாபா⁴த் । தத உப⁴யார்தா² கா²தி³ரதேதி (ஜை. அ. 4 பா. 3 ஸூ. 5)

விஶேஷணத்ரயவதீதி ।

ஆத³ரநைரந்தர்யதீ³ர்க⁴காலத்வவதீத்யர்த²: ।

கர்மாபேக்ஷத்வேந ப்³ரஹ்மபா⁴வநாயா: தத³வபோ³தா⁴பேக்ஷாம் உபபாத³யந் கர்மாவபோ³தா⁴நந்தர்யமிதி பா⁴ஷ்யம் க⁴டயதி —

ந சேதி ।

த்³ருஷ்ட உபகார: துஷவிமோகாதி³:, அத்³ருஷ்ட: ப்ரோக்ஷணாதி³ஜ: ப்ரயாஜாதி³ஜஶ்ச । ஸ சாஸௌ யதா²யோக³ம் ஸாமவாயிக: க்ரதுஸ்வரூபஸமவாயீ, ஆராத்³ தூ³ரே ப²லாபூர்வஸித்³தௌ⁴ உபகாரஶ்ச, தஸ்ய ஹேதுபூ⁴தாநி ஔபதே³ஶிகாநி ப்ரத்யக்ஷவிஹிதாநி ஆதிதே³ஶிகாநி ப்ரக்ருதே: விக்ருதாவதிதே³ஶப்ராப்தாநி க்ரமபர்யந்தாநி க்ரமேணாபி அவச்சி²ந்நாந்யங்கா³நி தேஷாம் க்³ராம: ஸமூஹ:, தத்ஸஹிதம் பரஸ்பரவிபி⁴ந்நம் கர்மஸ்வரூபம், தத³பேக்ஷிதாதி⁴காரிவிஶேஷஶ்ச, தயோ: பரிஜ்ஞாநம் விநா கர்மாணி ந ஶக்யாநி அநுஷ்டா²துமித்யந்வய: । ஔபதே³ஶிகாதிதே³ஶிகேதி ஶேஷலக்ஷணாதா³ரப்⁴ய உபரிதநதந்த்ரஸ்ய அபேக்ஷோக்தா । க்ரமபர்யந்தேதி பஞ்சமநயஸ்ய । அங்க³க்³ராமேதி தார்தீயஸ்ய । ஸஹிதேதி சாதுர்தி²கஸ்ய ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகவிசாரஸ்ய । பரஸ்பரவிபி⁴ந்நஸ்யேதி த்³விதீயலக்ஷணார்த²ஸ்ய । தத³தி⁴காரீதி ஷஷ்டா²த்⁴யாயார்த²ஸ்ய । த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேதி ஸம்ஸ்காரகர்மவகு³ணகர்ம ஸ்வப்நதா⁴நகர்மத்வாதி³சிந்தாயாஶ்ச த்³விதீயாத்⁴யாயக³தாயா அபேக்ஷேத்யுக்தம் ।

த்³விரவத்தேதி ।

த³ஆக்³நேயயாக³: ஸ்வோத்பத்தயே 'த்³வ்யவதா³நம் ஜுஹோதீதி வசநாத்³ த்³விர்ஹவிஷோ(அ)வத்³யதீதி விஹிதம் த்³விரவத்தபுரோடா³ஶமபேக்ஷத இதி । பா⁴வநாஸாத்⁴யே ஸாக்ஷாத்காரே யதி³ கமாபேக்ஷா, தர்ஹி ஸ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம், அந்யோ வா ।

ஸ்வரூபத்வே ந கர்மாபேக்ஷேத்யாஹ —

ஸ சேத்யாதி³நா ।

பிஷ்டம் ஸம்யௌதீதி விஹிதமிஶ்ரணஸ்ய பிண்ட³ உத்பாத்³ய:, கா³ம் தோ³க்³தீ⁴தி விஹிததோ³ஹநேந ப்ராப்யம் பய: ।

ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாத்³பே⁴தே³ ப்³ரஹ்ம ஜட³ம் ஸ்யாத், தச்சேந்த்³ரியாத்³யகோ³சர: ஶப்³த³ஶ்ச பரோக்ஷப்ரமாஹேதுரிதி கேவலபா⁴வநாபூ⁴: ஸாக்ஷாத்கார: அப்ரமா ஸ்யாதி³த்யாஹ —

ததோ பி⁴ந்நஸ்ய சேதி ।

மந்த²ர: ஸ்திமித: । ஸ்பு²ரந்த்யோ ஜ்வாலா ஜடாகாரா அஸ்ய ஸந்தீதி ஜடில: ।

ந ச கூடஸ்தே²தி ।

கூடஸ்த²நித்யதயா பூர்வரூபாபாயலக்ஷணோ விகார: அபி⁴நவகு³ணோத³யரூபஸம்ஸ்காரஶ்ச ந ஸ்த:, ஸர்வவ்யாபிதயா ந ப்ராப்தி: ।

கூடஸ்த²நித்யத்வாவிருத்³த⁴ம் தோ³ஷவிகா⁴தஸம்ஸ்காரமாஹ —

அநிர்வசநீயேதி ।

ப்ரதிஸீரா திரஸ்கரிணீ । ரங்க³வ்யாவ்ருதோ நட: । ஆரோஹ உச்ச்²ரய: । விஸ்தாரபரிமாணம் பரிணாஹ: । உபாஸநா கிமாபாதஜ்ஞாநாப்⁴யாஸ:, நிஶ்சயாப்⁴யாஸோ வா ।

ஆத்³யம் ப⁴ங்க்த்வா த்³விதீயம் ஶங்கதே —

நந்விதி ।

நநு உபாஸநைவ அவித்³யாம் நிவர்தயது, கிம் ஸாக்ஷாத்காரேண, யத்ர கர்மோபயோக³ஸ்தத்ராஹ —

ந சேதி ।

நநு ரஜ்ஜுஸர்பாதி³ப்⁴ரமா அபரோக்ஷா அபி ஆப்தவசநாதி³ஜநிதபரோக்ஷஜ்ஞாநை: நிவர்தந்தே — ஸத்யம், தே நிருபாதி⁴கா:, கர்த்ருவாதி³ஸ்து ஸோபாதி⁴க இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ததா²வித⁴முதா³ஹரதி —

தி³ங்மோஹேதி ।

நௌஸ்த²ஸ்ய தடக³ததருஷு சலத்³வ்ருக்ஷப்⁴ரம: ।

அபரோக்ஷே ப்³ரஹ்மணி ஶப்³த³ ஏவ அபரோக்ஷஜ்ஞாநஹேது:, அந்யதா² து தத்ர பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமத்வாபாதாதி³தி, தத்ராஹ —

ந சைஷ இதி ।

அயமபி⁴ஸந்தி⁴: — ஸ்வதோ(அ)பரோக்ஷஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண: பாரோக்ஷ்யம் ப்⁴ரமக்³ருஹீதம் । தத்ராபரோக்ஷப்ரமாகரணாதே³வ தத்ஸாக்ஷாத்கார: । அந்த:கரணம் ச ஸோபாதி⁴கே ஆத்மநி ஜநயத்யஹம்வ்ருத்திம் இதி ஸித்³த⁴ம் அஸ்ய ஆத்மநி அபரோக்ஷதீ⁴ஹேதுத்வம் । தத்து ஶப்³த³ஜநிதப்³ரஹ்மாத்மைக்யதீ⁴ஸந்ததிவாஸிதம் தத்பத³லக்ஷ்யப்³ரஹ்மாத்மதாம் ஜீவஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரயதி, அக்ஷமிவ பூர்வாநுப⁴வஸம்ஸ்காரவாஸிதம் தத்தேத³ந்தோபலக்ஷிதைக்யவிஷயப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஹேது:, ஶப்³த³ஸ்து நாபரோக்ஷப்ரமாஹேது: க்ல்ருப்த:, ப்ரமேயாபரோக்ஷ்யயோக்³யத்வேந ப்ரமாயா: ஸாக்ஷாத்காரத்வே தே³ஹாத்மபே⁴த³விஷயாநுமிதேரபி ததா³பத்தி:, த³ஶமஸ்வமஸீத்யத்ராபி தத்ஸசிவாத³க்ஷாதே³வ ஸாக்ஷாத்கார:, அந்தா⁴தே³ஸ்து பரோக்ஷதீ⁴ரேவ । அபிச — வேதா³ந்தவாக்யஜஜ்ஞாநபா⁴வநாஜா(அ)பரோக்ஷதீ⁴: । மூலப்ர மாணதா³யந ந ப்⁴ரமத்வம் ப்ரபத்³யதே । 'ந ச ப்ராமாண்யபரதஸ்வாபாத: அபவாத³நிராஸாய மூலஶுத்³த்⁴யநுரோதா⁴த் । த்³ருஶ்யதே த்வக்³ரயா பு³த்³த்⁴யத்யாதே³ர்நயப்³ரும்ஹிதவசநாதி³த்த²முரரீகார: ।

ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாதி³த்யேவமாகாரைவ தீ⁴: ஶப்³தா³து³தே³தி, நது பரோக்ஷம் ப்³ரஹ்மதி, ஸா து கரண ஸ்வபா⁴வாத்பரோக்ஷா(அ)வதிஷ்ட²தே ந ப்⁴ரம இதி ஸர்வமவதா³தம் ॥ஸ்வரூபப்ரகாஶஸ்யாபி⁴வ்யக்திஸம்ஸ்காரமுபபாத்³ய வ்யஞ்ஜகாந்த:கரணவ்ருத்தேருத்பாத்³ய தாமாஹ —

நசேதி ।

வ்ருத்திவிஷயத்வே ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸ்வப்ரகாஶத்வமாஶங்க்யாஸமுச்சயமதேந கர்மோபயோகா³ய ஸாம்யமாஹ —

ந சைதாவதேதி ।

ஸ்வப்ரகாஶஸ்யைவ ஶாப்³த³ஜ்ஞாநவிஷயத்வம் த்வயா(அ)பீஷ்டமித்யர்த²: ।

பரிஹாரஸாம்யமாஹ —

ஸர்வேதி ।

நநு நிருபாதி⁴ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரகோ³சரே கத²முபஹிததேதி, தத்ராஹ —

நசாந்த:கரணேதி ।

நிருபாதி⁴ ப்³ரஹ்மேதி விஷயீகுர்வாணா வ்ருத்தி: ஸ்வஸ்வேதரோபாதி⁴நிவ்ருத்திஹேதுருத³யதே; ஸ்வஸ்யா அப்யுபாதே⁴ர்நிவர்தகாந்தராபேக்ஷேதி பா⁴வ: । நநு — வ்ருத்திவிஶிஷ்டஸ்ய ஶப³லதயா ந தத்த்வஸாக்ஷாத்காரகோ³சரதா;  வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நாத்மவிஷயத்வே ச வ்ருத்தே: ஸ்வவிஷயத்வாபாத:, விஶேஷணாக்³ரஹே விஶிஷ்டாக்³ரஹாத், உபலக்ஷிதஸ்ய து ந வ்ருத்த்யுபாதி⁴கதா — இதி । உச்யதே; வ்ருத்த்யுபராகோ³(அ)த்ர ஸத்தயோபயுஜ்யதே ந ப்ரதிபா⁴ஸ்யதயா(அ)தோ வ்ருத்திஸம்ஸர்கே³ ஸத்யாத்மா விஷயோ ப⁴வதி, ந து ஸ்வத இதி ந தோ³ஷ: ।

நநூபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த்³விஷயத்வம், விஷயத்வே சோபாதி⁴ஸம்ப³ந்தோ⁴ விஷயவிஷயித்வலக்ஷண இதீதரேதராஶ்ரயமத ஆஹ —

அந்யதே²தி ।

ந ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வப்ரயுக்தம் சைதந்யப்ரதிபி³ம்பி³தத்வம், கிம் து ஸ்வத:, க⁴டாதி³வ்ருத்திஷ்வபி ஸாம்யாத் । சைதந்யம் ச ப்³ரஹ்மேதி ஸ்வபா⁴விகோ வ்ருத்தேஸ்தத்ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ।

யச்ச ஸ்வரூபவ்யதிரிக்தஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்⁴ரமத்வமிதி தத்ராஹ —

நசேதி ।

விஷயவிஸம்வாதா³பா⁴வாத் ப்ரமாத்வமித்யர்த²: ।

ஜீவசைதந்யமாத்ராபரோக்ஷேபி ஶுத்³தா⁴நந்தா³த்மத்வாதே³: பாரோக்ஷ்யாந்ந ததா³காரஸாக்ஷாத்காரோ யதா²ர்த² இத்யாஶங்க்யாஹ —

ந ஹீதி ।

ஶுத்³தா⁴தீ³நாம் ஸ்வபா⁴வத்வே(அ)ப்யுபாதி⁴திரோதா⁴நாத³விபா⁴வநம் ।

வேதா³ந்தஜஜ்ஞாநேந தத்தது³பாத்⁴யபக³மே யதா²வத³பி⁴வ்யக்தோ ஜீவோ ப்³ரஹ்மேதி கீ³யதே, ஸ சேது³பாத்⁴யபா⁴வஸ்தர்ஹி தத³திரிக்த: பரோக்ஷ: கத²ம் ஸாக்ஷாத்காரே பா⁴யாத³த ஆஹ —

நசேதி ।

யதா² பரைரந்யோந்யாபா⁴வோ ந ப⁴வதி க⁴ட இதி வ்யபதி³ஶ்யமாநோபி க⁴டதத³ந்யோந்யாபா⁴வவ்யதிரிக்தோ நாபா⁴வ உபேயதே, ந ச க⁴டதத³ந்யோந்யாபா⁴வயோரேகதா, ஏவமஸ்மாகம் நிருபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்ம, ந சோபத்⁴யபா⁴வஸ்ததோ(அ)ந்ய இத்யர்த²: ।

நநு சைதந்யாபி⁴ந்நாஶ்சேதா³நந்தா³த³யஸ்தத்³வத³வித்³யாத³ஶாயாம் விபா⁴வ்யேரந், உபாதி⁴ருத்³தா⁴ஶ்சேச்சைதந்யே(அ)பி நிரோத⁴ஸ்துல்யஸ்தத³பே⁴தா³தி³தி ஶங்காமுபஸம்ஹாரவ்யாஜேந பரிஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

யதா² ஷட³ஜாத³யோ க³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ராப்⁴யாஸாத் ப்ராக³பி ஸ்பு²ரந்தஸ்தத்³ரூபேணாநுல்லிகி²தா ந ஶ்ரோத்ரேண வ்யஜ்யந்தே, வ்யஜ்யந்தே து ஶாஸ்த்ரவாஸிதேந தேந; ஏவம் வேதா³ந்தவாக்யஜந்யப்³ரஹ்மாத்மைகதாகாரஜ்ஞாநவாஸிதாந்த:கரணேந தத்³பா⁴வாபி⁴வ்யக்திர்ந ப்ராகி³தி । நிஷாத³ர்ஷப⁴கா³ந்தா⁴ரஷட்³ஜமத்⁴யமதை⁴வதபஞ்சமா: ஸ்வரா: । ஏஷாம் ஸமுதா³யோ க்³ராம: । மூர்ச்ச²நா து தேஷாமாரோஹாவரோஹௌ ।˳

ஸமுச்சயபக்ஷமிதா³நீம் நிராகரோதி —

நேதி ।

தத்ர கிமிஹ வா ஜந்மாந்தரே வா(அ)நுஷ்டி²தம் கர்ம ஸம்ஸ்காரத்³வாரா ஜ்ஞாநோத்பத்தாவுபயுஜ்யதே, உதேஹைவாவக³தே ப்³ரஹ்மணி க்ருதகர்மணாம் பா⁴வநயா ஸமுச்சய இதி । த்³விதீயே கிம் பா⁴வநாப²லஸாக்ஷாத்காரே கர்மோபயோக³:, உத பா⁴வநாஸ்வரூபே இதி ।

ந தாவத்கார்ய இத்யாஹ —

தஸ்யா இத்யாதி³நா ।

தது³ச்சே²த³கஸ்ய கர்மண இதி ஸமாநாதி⁴கரணே ஷஷ்ட்²யௌ ।

ஸஜாதீயேதி ।

ஸஜாதீயாஶ்ச தே ஸ்வயம் ச பரே ச தேஷாம் விரோதி⁴நஸ்ததோ²க்தா: ।

அவக³தே தத்த்வே விபர்யாஸத³ர்ஶநேந கர்மாநுஷ்டா²நஸம்ப⁴வாத் ஸமுச்சய இதி ப்ரத்யவஸ்தா²நம் தூ³ஷயதி —

அத்ரோச்யத இதி ।

விது³ஷ இதி ।

க்ரியாகர்த்ராதி³ர்வாஸ்தவ இதி நிஶ்சயவத இத்யர்த²: ।

நநு விது³ஷஶ்சேத³தி⁴காரஸ்தர்ஹி க்ரியாகர்த்ராதே³ர்வாஸ்தவத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —

க்ரியாகர்த்ராதீ³தி ।

வித்³வஸ்யமாந: அவித்³வாநேவ வித்³வாந்ப⁴வந்வித்³வதா³பா⁴ஸ இத்யர்த²: । லோஹிதாதி³டா³ஜ்ப்⁴ய: க்யஷிதி க்யஷந்தஸ்ய ரூபம் । அதஏவாவித்³வாந்கர்மகாண்டே³(அ)தி⁴கார்யபி⁴மத இதி । அவித்³வத்³விஷயத்வம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய வர்ணயாம்ப³பூ⁴வேதி । ப்ராக் சேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேணேத்யர்த²: ।

யதி³ ப்ரதீயமாநாதி⁴காரநிமித்தஸ்ய ப்³ராஹ்மண்யாதே³: ஶாஸ்த்ரநிமித்தமித்²யாத்வப்ரத்யயாத³ஶ்ரத்³த³தா⁴நோ வித்⁴யநதி⁴காரீ, தர்ஹ்யதிப்ரஸங்க³ இதி ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

பி⁴ந்நமுல்லங்கி³தம் ஶாஸ்த்ரநிஷித்³த⁴ம் கர்ம யேந ஸ ததா² தஸ்ய பா⁴வஸ்ததா அதிக்ராந்தநிஷேத⁴தேத்யர்த²: । அவக³தமித்²யாபா⁴வஸ்யாப்யதி⁴காரநிமித்தஸ்ய ப்ரதீயமாநத்வாந்நிஷேதா⁴தி⁴காரஹேதுதா । ந ச ஶ்ரத்³த⁴தா⁴நதா; இஹாதி⁴காரஹேதுரதத்த்வவிதோ³(அ)பி நாஸ்திகத்வேநாஶ்ரத்³த⁴த⁴தோ நிஷேதா⁴தி⁴காராத், இதரதா² நிஷேத⁴லங்கி³நஸ்தஸ்ய ப்ரத்யவாயாபா⁴வாபாதாத்³விதி⁴ஷு து ஶ்ரத்³தா⁴ப்யதி⁴காரஹேதுரிதி ।

ப்³ரஹ்மவிதோ³ நாதி⁴கார இத்யாஹ —

மைவமித்யாதி³நா ।

யத்³யபி யதே³வ வித்³யயா கரோதி ஶ்ரத்³த⁴யோபநிஷதா³ ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதீதி ஶ்ரத்³தா⁴ரஹிதமபி கர்ம வீர்யவதி³தி ஸ்தா²ஸ்யதி; ததா²பி ஸா ஶ்ரத்³தா⁴ ப⁴க்திரூபா, இயம் து ப்ரமாணத்³வாரா விஶ்வாஸாத்மிகைவ தத³பா⁴வே(அ)நதி⁴கார ஏவேதி । ந ஶ்ரத்³த⁴தா⁴ந இதி । நகாரோ(அ)யம் ப்ரதிஷேத⁴வாசீ । யத ஏவாவக³தப்³ரஹ்மபா⁴வோ விதி⁴ஷு நாதி⁴கார்யத ஏவ ।

ஜ்ஞாநாநந்தரம் கர்மாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வாந்நோபாஸநோத்பத்தௌ கர்மாபேக்ஷேதி த்³விதீயகல்பாநவகாஶ இத்யாஹ —

அதஏவேதி ।

ஏதத்³விப⁴ஜதே —

நிர்விசிகித்ஸேதி ।

பித்ருமநுஷ்யதே³வலோகாப்திஹேதுபி⁴: கர்மப்ரஜாத⁴நஶப்³த³வாச்யாபரவித்³யாபி⁴ர்நாம்ருதத்வமாப்தவந்த:, கிம்து த்யாக³ஸாத்⁴யஜ்ஞாநேநேத்யர்த²: । ததா² ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் – ‘புத்ரேணைவாயம் லோகோ ஜய்யோ வித்³யயா தே³வலோக: கர்மணா பித்ருலோக’ இதி ।

இஹ ப⁴வாந்தரே வா(அ)நுஷ்டி²தம் கர்ம ஸத்த்வஶுத்³தி⁴த்³வாரேண ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுரிதி பக்ஷமங்கீ³கர்தும் ஶங்கதே —

தத்கிமிதி ।

ஆராத் தூ³ரே ।

இமம் பக்ஷமுபபாத³யதி —

ததா² ஹீதி । ப்ரதா⁴நேந ப்ரத்யயார்தே²நேச்ச²யா(அ)(அ)க்²யாதோபாத்தபா⁴வநாயா: கார்யஸ்ய ஸம்ப்ரத்யயாத்ஸமந்வயாதி³தி ।

அநேந கர்மணா இத³ம் மமாங்க³மந்த:கரணம் ஸம்ஸ்க்ரியதே புண்யேந சோபதீ⁴யத உபசீயத இதி யோ விதி³த்வா சரதி கர்ம, ஸ ஆத்மஶுத்³த்⁴யர்த²ம் யஜந்நாத்மயாஜீ, ஸ ச தே³வயாஜிந: காம்யகர்து: ஶ்ரேயாநிதி ஶாதபத²ஶ்ருத்யர்த²: । ஸ யதே³வ யஜேதேத்யத்ர ப்ரக்ருதம் யஜ்ஞாதி³ ।

ஶ்ருத்யந்தரமாஹ —

நித்யேதி ।

நித்யாநாம் ஸம்ஸ்காரத்³வாரா ஜ்ஞாநோத்பாத³கதோக்தா, இதா³நீம் யது³க்தம் ஸமுச்சயவாதி³நா ஸர்வேஷாம் கர்மணாம் ஜ்ஞாநகார்யே மோக்ஷே ஸமுச்சய இதி தத்ராஹ —

க்ல்ருப்தேநைவேதி ।

நித்யாநாம் ப²லம் பாபக்ஷயம் ஜ்ஞாநமாகாங்க்ஷதே, ந ஸ்வர்கா³தி³ । தத்ர யதா² ப்ரக்ருதௌ க்ல்ருப்தோபகாராணாம் அங்கா³நாமதிதே³ஶேந ந ப்ராக்ருதோபகாராதிரிக்தோபகாரகல்பநமேவம் ஜ்ஞாநே விநியுக்தயஜ்ஞாதீ³நாம் க்ல்ருப்தநித்யப²லபாபக்ஷயாதிரேகேண ந நித்யகாம்யகர்மஸாதா⁴ரணமோக்ஷோபயோக்³யுபகார: கல்ப்ய: । பாபக்ஷயஸ்ய ச ஜ்ஞாநோத்பத்தித்³வாரத்வம் ததஸ்து தமித்யாதி³ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴ம் । ந ச வாச்யம் — நித்யேப்⁴ய: பாபக்ஷயஸ்ய தஸ்மாச்ச ஜ்ஞாநோத்பத்தேரந்யத: ஸித்³தௌ⁴ கிம் யஜ்ஞேநேத்யாதி³நா — இதி; நித்யாநாம் ஜ்ஞாநோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴கது³ரிதநிப³ர்ஹகத்வஸ்ய விஶேஷத: ஶாஸ்த்ராந்தராத³ஸித்³தே⁴: । அஸ்மிம்ஶ்ச விநியோகே³ ஸதி ஜ்ஞாநோத்³தே³ஶேந நித்யாந்யநுதிஷ்ட²தோ(அ)வஶ்யம் ஜ்ஞாநம் ப⁴வதி, இதரதா² ஶுத்³தி⁴மாத்ரமநியதா ச ஜ்ஞாநோத்பத்திரிதி விநியோகோ³பயோக³: । ‘ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத்பாபஸ்ய கர்மண’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதேரியம் ஶ்ருதிர்மூலம் । ஶ்ருதிஸ்த்வேதாத்³ருஶீ துல்யத்வே நைதாமநுவாத³யதி । ந  ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வேந ஸாக்ஷாத³ங்க³பா⁴வ இத்யநேந ஸாக்ஷாத³ங்க³பா⁴வோ நிஷித்⁴யதே, ந ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வம்; ஸர்வாபேக்ஷாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.3.பா.4.ஸூ.26.) ஸம்யோக³பே⁴த³ஸ்யாஶ்ரயிஷ்யமாணத்வாத் । தஸ்மாத³யமர்த²: — ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வமஸ்தீத்யேதாவதா ந ஸாக்ஷாத³ங்க³பா⁴வஸித்³தி⁴ராராத³ங்க³பா⁴வே(அ)பி தது³பபத்தேரிதி । நித்யாநாம் து³ரிதக்ஷயப²லத்வே நித்யகாம்யவைஷம்யாயோக³மாஶங்க்ய — நித்யேஹிதேநேயுக்தம் । சித்தஸத்த்வம் சித்தக³த: ஸத்த்வகு³ண: ।

ப்ரத்யக்ஷோபபத்தீதி ।

ஸம்ஸாரஸ்யாஸாரத்வம் த்³ருஷ்டிவிஷயே ப்ரத்யக்ஷக்³ராஹ்யமத்³ருஷ்டே தூபபத்த்யா । ப்ரத்யக்ஷோபபத்த்யோஶ்ச ப்ரவ்ருத்தித்³வாரம் சித்தக³தஸத்த்வம், தஸ்ய பாபகபாடநிவ்ருத்த்யபாவரணே உத்³தா⁴டநே ஸதீத்யர்த²: ।

த⁴ர்மப்³ரஹ்மாவபோ³த⁴யோர்ஹேதுமத்³பா⁴வாபா⁴வே(அ)பி க்த்வாஶ்ருத்யா பௌர்வாபர்யமாஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

அக்³நிஹோத்ரயவாகூ³பாகவதி³தி ।

பஞ்சமே ஸ்தி²தம் – ‘அர்தா²ச்ச’ (ஜை.அ.5.பா.1. ஸூ.2) அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி யவாகூ³ம் பசதீத்யத்ர கிம் ஹோமபாகயோர்யதா²பாட²ம் க்ரம:, உத பாக ஏவ ப்ரத²ம இதி ஸம்ஶயே, நியாமகஶ்ருத்யபா⁴வாத்³தோ⁴மநிர்வ்ருதேஶ்ச த்³ரவ்யாந்தரேண ஸம்ப⁴வாத்³யவாகூ³பாகஸ்ய சாராது³பகாரகத்வாத்³தோ⁴மப்ராத²ம்யே ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; பதா³ர்த²: ப்ரயோஜநாபேக்ஷோ(அ)நுஷ்டா²நவிதி⁴ரேவ ப்ரயோஜநோபயோகி³நம் க்ரமவிஶேஷம் நியச்ச²தீதி பக்த்வைவ ஹோதவ்யம் । ந ச த்³ரவ்யாந்தராநயநம்; ஶ்ருதத்³ரவ்யவையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । ந ச த்³ருஷ்டார்த²த்வே ஸத்யாராது³பகாரகத்வம் பாகஸ்யேதி ।

பாட²ஸ்தா²நேதி ।

க்ரமேண வா நியம்யேத க்ரத்வேகத்வே தத்³கு³ணத்வாத் (ஜை.அ.5.பா.1.ஸூ.4) ஸமிதோ⁴ யஜதீத்யாதி³ஷு க்ரமபடி²தப்ரயாஜேஷு சிந்தா — கிம் யதா²பாட²மநுஷ்டா²நக்ரம:, உத ந । தத்ர வாக்யாநாம் ஸ்வார்த²மாத்ராவஸிதத்வாந்ந க்ரமபரதேத்யநியமப்ராப்தௌ ஸித்³தா⁴ந்த:; யதை²தாநி வாக்யாநி ஸ்வார்த²விதா⁴யீநி, ததா²நுஷ்டா²நாபேக்ஷிதஸ்ம்ருத்யுபயோகீ³ந்யபி । தாநி ச க்ரமவந்தி ஸ்வாத்⁴யாயவித்⁴யத்⁴யாபிதாநி க்ரமவந்த்யேவ ஸ்மரணாநி ஜநயந்தி, ஸ்ம்ருதஸ்ய சாநுஷ்டா²நமிதி ஸ்மரணக்ரமேணாநுஷ்டா²நம் நியம்யதே, ஏவம் க்ரமபாடோ²(அ)பி த்³ருஷ்டார்தோ² ப⁴விஷ்யதி । தஸ்மாத் பாட²க்ரமேண நியம இதி । ஸூத்ரார்த²ஸ்து ஏகஸ்மிந் க்ரதௌ ஶ்ரூயமாணாநாம் ப்ரயாஜாதீ³நாம் பாட²க்ரமேண ப்ரயோக³க்ரமோ நியம்யேத; தஸ்ய பாட²க்ரமஸ்யாநுஷ்டா²நே லோகே கு³ணத்வாவக³மாத், தத்³யதா² ஸ்நாயாத³நுலிம்பேத பு⁴ஞ்ஜீதேதி॥

‘ஸ்தா²நாச்சோத்பத்திஸம்யோகா³த்’ (ஜை.அ.5.பா1.ஸூ.13) । ஜ்யோதிஷ்டோமவிகாரே ஸாத்³யஸ்கஸம்ஜ்ஞே(அ)திதே³ஶப்ராப்தேஷ்வக்³நிஷோமீயாதி³பஶுஷு ஸஹத்வகு³ணவிதா⁴நார்த²ம் வசநம் ஶ்ரூயதே ‘ஸஹ பஶூநாலப⁴த’ இதி । தத்³விதா⁴நாச்ச ப்ராக்ருத: ப்ரத²மமக்³நீஷோமீயஸ்தத: ஸவநீய: ததோ(அ)நுப³ந்த்⁴ய இத்யேவம்ரூப: க்ரமோ நிவர்ததே । ஸஹத்வம் சேத³ம் ஸவநீயஸ்தா²நே; ததா² ஸதி ஹீதரயோஸ்துல்யவத் ஸ்தா²ந சலநம் ப⁴வதி । ஸவநீயஶ்சாஶ்விநக்³ரஹக்³ரஹணாநந்தரகால: ப்ரக்ருதாவாம்நாயதே; ஆஶ்விநம் க்³ரஹம் க்³ருஹீத்வா த்ரிவ்ருதா யூபம் பரிவீயாக்³நேயம் ஸவநீயம் பஶுமுபாகரோதீதி । தத்ரைக காலத்வலக்ஷணஸஹத்வாஸம்ப⁴வாத³வஶ்யம்பா⁴விநி க்ரமே க: ப்ரத²மம் ப்ரயுஜ்யதாமித்யபேக்ஷாயா கிமநியமேநைஷாம் ப்ராத²ம்யமுத ஸவநீயஸ்யேதி ஸம்ஶய: । தத்ர நியாமகஶ்ருத்யாத்³யபா⁴வாத³நியமே ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; ஸ்தா²நாத்ஸவநீயப்ராத²ம்யம் நியம்யேத, குத:? உத்பத்திஸம்யோகா³த், ப்ரக்ருதௌ ஸவநீயஸ்யாஶ்விநக்³ரஹணாநந்தர்யமுத்பத்தாவவக³தம் விக்ருதௌ ச தேநைவ காலேந ஸ உபஸ்தா²பித:, அக்³நீஷோமீயஸ்து ஸஹத்வவசநேந ஸ்வஸ்தா²நாச்சாலிதஸ்தத: ப்ரத²மம் ஸவநீயஸ்யைவோபாகரணாதி³ப்ரயோக³: । இதரயோஸ்து தத்ஸாஹித்யவசநாத் ததா³நந்தர்யம், மித²ஸ்த்வநியம: । அத²வா ப்ரக்ருதித்³ருஷ்டபௌர்வாபர்யஸ்யாஸதி பா³த⁴கே த்யாகா³யோகா³த் ப்ரத²மமக்³நீஷோமீயமுபாக்ருத்யாநுப³ந்த்⁴ய உபாகர்தவ்ய இதி॥ முக்²யக்ரமேண சாங்கா³நாம் தத³ர்த²த்வாத்’ (ஜை.அ.5.பா.1.ஸூ.14) ‘ஸாரஸ்வதௌ ப⁴வத ஏதத்³வை தை³வ்யம் மிது²நம் யத்ஸரஸ்வதீ ஸரஸ்வாம்ஶ்சேதி’ ஸரஸ்வதீதை³வதம் ஸரஸ்வத்³தை³வதம் ச யுக³பத்கர்மத்³வயம் ஶ்ரூயதே । தத்ர ச ஸரஸ்வதீதை³வதஸ்ய யாஜ்யாநுவாக்யாயுக³லம் ப்ரத²மமாம்நாயதே, தத³நந்தரம் பும்தை³வதஸ்ய । தத்ர மந்த்ராணாம் ப்ரயோக³ஶேஷத்வாத்³யாஜ்யாநுவாக்யாபாட²க்ரமேண ப்ரதா⁴நக்ரமோ(அ)வக³த: । அங்க³விஶேஷே நிர்வாபாதௌ³ ஸம்ஶய:, கிமநியதோ(அ)ஸ்ய க்ரம; உத ப்ரதா⁴நக்ரமேண நியத இதி । தத்ர யாஜ்யாநுவாக்யாபாட²க்ரமஸ்ய ப்ரதா⁴நமாத்ரகோ³சரத்வாத³ங்கா³நாமநுஷ்டா²நக்ரமே ஶ்ருத்யாத்³யபா⁴வாந்முக்²யக்ரமஸ்ய ச ப்ரமேயத்வேந ப்ரமாணத்வாநுபபத்தேரநியமே ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:; முக்²யக்ரமேணாங்கா³நாம் க்ரமோ நியம்யேத, தத³ர்த²த்வாத், ப்ரதா⁴நார்த²த்வாத³ங்கா³நாம் । யத்³யபி முக்²யக்ரமஸ்ய யாஜ்யாநுவாக்யாபாட²க்ரமாபேக்ஷயா ப்ரமேயத்வம்; ததா²பி ப்ரமிதஸ்யாஸ்ய தூ⁴மாதே³ரிவாந்யத்ர ப்ரமாணத்வமவிருத்³த⁴ம் । ப்ரதா⁴நஸ்ய ஹி ப்ரயோக³விதி⁴நா ஸாங்க³ஸ்யைவ ப்ரயோக³ஶ்சோதி³த:, ஸ சாவர்ஜநீயாத்³வ்யவதா⁴நாத³தி⁴கவ்யவதி⁴மங்கா³நாம் ந ஸஹதே । யதி³ து ப்ரதா⁴நாந்தரஸந்நிதா⁴ வந்யாங்கா³நுஷ்டா²நம், ததா³ தேநைவ ஸ்வப்ரதா⁴நாத³ங்கா³நி விப்ரக்ருஷ்யேரந் ; அதோ முக்²யக்ரமாத³ங்க³க்ரமநியம இதி॥

‘ப்ரவ்ருத்யா துல்யகாலாநாம் கு³ணாநாம் தது³பக்ரமாத்’ (ஜை.அ.5.பா.1.ஸூ.8) வாஜபேயே – ‘ஸப்தத³ஶ ப்ராஜாபத்யாந்பஶூநாலப⁴த’ இதி ஸப்தத³ஶ யாகா³ அங்க³த்வேந ஶ்ரூயந்தே ; தேஷாம் ச வைஶ்வதே³வீம் க்ருத்வா ஸஹ ப்ரசரந்தீதி ப்ரயோக³ஸாஹித்யஶ்ரவணாதே³கோபக்ரமோபஸம்ஹார ஏக ஏவாவாந்தரப்ரயோக³: । தேநைஷாமதிதே³ஶப்ராப்தா: ப்ரோக்ஷணாதி³த⁴ர்மா ந ஏகைகத்ர ஸமாபநீயா: , கிம் தர்ஹி , பஶுஷ்வேக ஏவ பதா³ர்த²: பரிஸமாபநீயஸ்ததோ(அ)ந்யஸ்ததோ(அ)ந்ய:; இதரதா² ஹ்யேகஸ்மிந்பஶௌ ஸர்வாங்கா³நுஷ்டா²நே ப்ரதா⁴நஸ்யாங்கை³ர்விப்ரகர்ஷ: ஸ்யாத் । தத்ர ப்ரத²மமேகபதா³ர்தா²நுஷ்டா²நே விஶேஷதோ வேதா³ப்⁴யநுஜ்ஞாபா⁴வாதி³ச்சை²வ நியாமிகா । ததே³வம்  ஸ்தி²தே த்³விதீயாதி³பதா³ர்த²ப்ரயோகே³ ஸம்ஶய:; கிம் ப்ரத²ம ஏவ த்³விதீயாதா³வபீச்சை²வ காரணமுத ப்ரத²மப்ரவ்ருத்த்யைவ நியம இதி । தத்ர பூர்வபக்ஷ: — ந தாவத் ஶ்ருத்யாத்³யஸ்தி நியாமகம்; ப்ரத²மாங்க³ப்ரவ்ருத்திஶ்ச பௌருஷேயீ வேதே³ந நாப்⁴யநுஜ்ஞாயத இதி ந தத்³வஶாது³க்தரநியம: । தேந ப்ரத²மதராங்கா³ஶ்ரிதபுருஷேச்சை²வ சரமதராங்க³நியாமிகா । ப்ரயோக³ஸௌகர்யம் சைவம் லப்⁴யதே; இதரதா² ஹி ப்ரத²மம் ப்ரயோகா³நுஸம்தா⁴நவ்யக்³ரமநஸ உபரிதநம் ச ப்ரயோக³ம் தத்³வஶேந தந்வாநஸ்ய மதிக்லேஶ: ஸ்யாத் ।

தஸ்மாத³நியம இதி ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; ஏகப்ரயோக³தயா துல்யகாலாநாம் ப்ரோக்ஷணாத்³யங்கா³நாம் ப்ரவ்ருத்த்யா க்ரமநியம: ; குத:? தது³பக்ரமாத் தேந ப்ரதா⁴நேநாங்கா³நாமுபக்ரமாத், ததே³கப்ரயோக³த்வாதி³த்யர்த²: । ஸப்தத³ஶ யாகா³ங்கா³நி ஸஹ ப்ரயோஜ்யாநி ப்ரத²மாங்கா³நுஷ்டா²நே ஸதி த்³விதீயாதௌ³ ஷோட³ஶபி⁴ர்வ்யவதா⁴நமப்⁴யநுஜாநந்தி ந ததோ(அ)தி⁴கம்; ப்ராவ்ருத்திகக்ரமாஶ்ரயணே ச ஸப்தத³ஶஸு ப்ரத²மாங்கா³நுஷ்டா²நே த்³விதீயோ த⁴ர்ம: ப்ரத²மாதி³பஶுஷு க்ரியமாண: ஷோட³ஶபி⁴ரேவ வ்யவதீ⁴யதே, க்ரமாநந்தராஶ்ரயணே(அ)தி⁴கைரபி வ்யவதா⁴நம் ஸ்யாத்; அத: ப்ரயோக³வசநகோபபரிஹாராய ப்ரவ்ருத்த்யா நியம இதி ।  ஶேஷாணாம் ஶேஷிணாம் ச க்ரமாபேக்ஷாயாம் ஹேதுமாஹ —

யுக³பதி³தி ।

யுக³பத³நுஷ்டா²நப்ராப்தௌ க்ரம: ஸ்யாத்ததே³வ குதஸ்தத்ராஹ —

ஏகபௌர்ணமாஸீதி ।

ஷண்ணாம் மத்⁴யே த்ரய: பூர்ணமாஸ்யா ஸம்ப³த்³தா⁴ஸ்த்ரயோ(அ)மாவாஸ்யயா ।

காலைக்யே(அ)பி யதி³ கர்த்ருபே⁴த³: ஸ்யாத், ததா³ ந க்ரமோ(அ)பேக்ஷ்யேத தந்மாபூ⁴தி³த்யாஹ —

ஏகாதி⁴காரீதி ।

ஸ்வாமித்வேநாதி⁴காரித்வம் தஸ்யைவாநுஷ்டா²த்ருத்வேந கர்த்ருத்வம் ।

ஏகாதி⁴காரிகர்த்ருகத்வே ஹேதுமாஹ —

ஏகப்ரயோக³வசநேதி ।

யஜேதேத்யாக்²யாதே கர்த்ரைக்யஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத்ப்ரயோக³வசநே கர்த்ரைக்யம் ஸித்³த⁴ம் ।

ஏகப்ரயோக³வசநபரிக்³ரஹே ஹேதுமாஹ —

ஏகப²லவதி³தி ।

ஏகஶ்சாஸௌ ப²லவத: ப்ரதா⁴நஸ்ய உபகாரஶ்ச தஸ்மிந் ஸமுச்சித்ய ஸாத⁴நத்வேந உபநிப³த்³தா⁴: ஶேஷா:; ஏகேந ப²லேநாவச்சி²ந்நா: ஶேஷிணோ(அ)த ஏகப்ரயோக³வசநோபக்³ருஹீதா இதி ।

ஸௌர்யார்யமணேதி ।

ஏகாத³ஶே ஸ்தி²தம் – ‘அங்க³வத்க்ரதூநாமாநுபூர்வ்யம்’ (ஜை.அ.5.பா.3.ஸூ.32) ஸௌர்யம் சரும் நிர்வபேத்³ ப்³ரஹ்மவர்சஸகாம:’ ‘ஆர்யமணம் சரும் நிர்வபேத்ஸ்வர்க³காம:’ ‘ப்ராஜாபத்யம் சரும் நிர்வபேச்ச²தக்ருஷ்ணாலமாயுஷ்காம:’ இத்யாதி³ஷு க்ரமபடி²தக்ரதுஷு சிந்தா । கிம் பாட²க்ரமேண ப்ரயோஜ்யா, உதாநியமேநேதி । தத்ர யதா²ங்கா³நாம் ஸமிதா³தீ³நாமேகேந யுக³பத்கரணாஶக்தே: க்ரமாகாங்க்ஷாயாம் பாடா²த் க்ரமநியம:, ஏவம் க்ரதூநாமபீதி ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; ‘ந வா(அ)ஸம்ப³ந்தா⁴த்’(ஜை.அ.5.பா.3 ஸூ.33) அங்கே³ஷ்வேகப்ரயோக³வசநபரிக்³ரஹாத³ஸ்தி க்ரமாகாங்க்ஷா, க்ரதுஷு நாநாப²லேஷு நைக: ப்ரயோக³வசநோ(அ)ஸ்தி, ந ச ஸர்வே மிலித்வா ப்ரயோஜயந்தி, தேநைஷாமேகப்ரயோக³வசநஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாந்நாஸ்தி க்ரமாகாங்க்ஷா, கிது புருஷஸ்ய । ந ச ததா³காங்க்ஷிதம் விதி⁴ப்ரதிபாத்³யமிதி ததி³ச்ச²யைவ க்ரம:, பாட²க்ரமஸ்த்வத்⁴யயநார்த² இதி । யுக³பத்பாடா²ஸம்ப⁴வேநாவர்ஜநீயதயா பாட²க்ரமஸ்யாக³தத்வாத்தந்நியமஸ்ய சாத்⁴யயநார்த²த்வாதி³த்யர்த²: । கோ³தோ³ஹநஸ்ய புருஷார்த²த்வம் சதுர்தே² சிந்திதம் — யஸ்மிந்ப்ரீதி: புருஷஸ்ய தஸ்ய லிப்ஸா(அ)ர்த²லக்ஷணா(அ)விப⁴க்தத்வாத் (ஜை.அ.4.பா.1.ஸூ.2) த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோர்கோ³தோ³ஹநேந பஶுகாமஸ்ய ப்ரணயேதி³தி ஶ்ரூயதே । தத்ர கோ³தோ³ஹநே க்ரத்வர்த²த்வபுருஷார்த²த்வஸம்தே³ஹே பஶுகாமஸ்யேதி ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³வாக்யேந க்ரதூபகாரகத்வேந சோப⁴யார்த²மிதி ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:; நோபகாரகத்வம் ஶேஷத்வம், கிம்து தாத³ர்த்²யம்; ததா²ச கோ³தோ³ஹநஸ்ய பஶுஶேஷத்வாந்ந க்ரத்வங்க³த்வம், அங்கா³பேக்ஷா ச க்ரதோருபகாராய; அந்யார்த²ஸ்யாபி க்ரதூபகாரகத்வமவிருத்³த⁴ம், தேந வாக்யாத்புருஷார்த²மேவேதி । யஸ்மிந்நிர்வ்ருத்தே பும்ஸ: ப்ரீதி: ப²லம் ப⁴வதி, தஸ்ய லிப்ஸா ப²லப்ரயுக்தா, ந விதி⁴த:; குத:? தஸ்ய ப²லஸாத⁴நஸ்ய ப்ரீத்யா விபா⁴கா³பா⁴வாதி³தி ஸூத்ரார்த²: ।

அஸ்ய சாப்ப்ரணயநாஶ்ரிதத்வாத்தத்க்ரம ஏவ க்ரம இதி கோ³தோ³ஹநஸ்ய ப்ரணயநாஶ்ரிதத்வமுபபாத³யதி —

நோ க²ல்விதி ।

கல்ப்யதாம் தர்ஹி வ்யாபாராந்தராவேஶஸ்தத்ராஹ —

அப்ப்ரணயநாஶ்ரிதமிதி ।

ப்ரணயநாந்தரவிஶிஷ்டவிதி⁴மாஶங்க்ய ப்ரதீயத இத்யுக்தம் । ஸந்நிஹிதலாபே⁴ந விஶிஷ்டவிதி⁴ரித்யர்த²: ।

ஸாமர்த்²யரூபாத்³ லிங்கா³ச்சாப்ப்ரணயநாஶ்ரிதத்வமாஹ —

யோக்³யத்வாச்சேதி ।

யதா² வா த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிதி ।

சதுர்தே² சிந்திதம் — உத்பத்திகாலாங்க³விஶயே கால: ஸ்யாத்³வாக்யஸ்ய தத்ப்ரதா⁴நத்வாத் (ஜை.அ.4.பா.3.ஸூ.37) த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிஷ்ட்வா ஸோமேந யஜேதேதி ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்தே³ஹ, கிமித³மங்க³ஸ்ய விதா⁴யகமுத காலஸ்யேதி । தத்ர க்த்வாஶ்ருதேரங்க³ஸ்ய, தச்சாங்க³த்வம் யஜேதேதி விதி⁴ப்ரத்யாஸத்தே: ஸோமஸ்யைவ । நநு த்³ரவ்யத்³வாரேணாந்யத்ர விஹிதஸோமயாக³ஸ்ய ப்ரத்யாபி⁴ஜ்ஞாநாத்கத²ம் தத்³விதி⁴: । உச்யதே; தத்கார்யஸ்யேஹாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்³வாஜபேயேநேஷ்ட்வா ப்³ருஹஸ்பதிஸவேந யஜேதேதிவத் । நஹ்யத்ர ப்³ரஹ்மவர்சஸம் ப்³ருஹஸ்பதிஸவகார்ய ப்ரதீதம், அதோ(அ)ங்க³ம் ப்³ருஹஸ்பதிஸவோ வாஜபேயஸ்ய । ஏவம்ச ஸோமயாகோ³(அ)பி த³ர்ஶபூர்ணமாஸேஷ்டிம் ப்ரத்யங்க³த்வேந விதீ⁴யத இதி ப்ராப்தே — உச்யதே ; அஸ்மிந்காலாங்க³விதி⁴ஸம்ஶயே காலோ விதே⁴ய: ஸ்யாத் । குத: , அஸ்ய வாக்யஸ்ய காலப்ரதா⁴நத்வாத் । யதி³ கர்மவிதி⁴ரேவ ஸ்யாத் , தர்ஹி ரூபேண த்³ரவ்யதே³வதேந பா⁴வ்யம் ; நசேஹ தே³வதாரூபமஸ்தி । அதா²வ்யக்தத்வேநோத்³பி⁴தா³தி³ஷ்விவ ஸௌமிகீ தே³வதா(அ)திதே³ஶேந ப்ராப்யேத, தர்ஹி ஸோமோ(அ)பி ப்ராப்யேதேதி ஸோமேநேதி வ்யர்த²ம் ஸ்யாத³த: ஸோமயாக³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞார்த²மேவ தத் । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே ச ந விதி⁴ஸம்ப⁴வ: ; ப்³ருஹஸ்பதிஸவஸ்து வாஜபேயப்ரகரணே ஶ்ருதஸ்தத்ர ப்ரகரணாந்தரந்யாயாத்கர்மாந்தரமேவ விதீ⁴யதே । நாமதே⁴யமபி யஜிபரதந்த்ரதயா ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகம், கிம்து தத்ரைவ த⁴ர்மலக்ஷணயா வர்ததே । அதோ நாம்நைவ ப்ரஸித்³த⁴ப்³ருஹஸ்பதிஸவத⁴ர்மாணாம் ப்ராபிதத்வாத்³யுக்தம் கர்மவிதா⁴நமிதி ।

யதா²க்³நேயாதீ³நாமிதி ।

ஏகாத³ஶே சிந்திதம் — ப்ரயோஜநாபி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த் ப்ருத²க்த்வம் தத: ஸ்யாதை³ககர்ம்யமேகஶப்³தா³பி⁴ஸம்யோகா³த் (ஜை.அ.11,பா.1,ஸூ.1) । ஆக்³நேயாதி³ஷு  ஸம்ஶய: கிம் தந்த்ரமேஷாம் ப²லமுத பே⁴தே³நேதி । தத்ர பரஸ்பரநிரபேக்ஷைருத்பத்திவிதி⁴பி⁴ர்விஹிதாநாம் ப்ரதா⁴நாநாம் ப்ருத²க்ப²லாகாங்க்ஷத்வாத்தத்ஸம்நிதௌ⁴ ஶ்ரூயமாணம் ப²லம் பே⁴தே³நாபி⁴ஸம்ப³த்⁴யதே; தத: ப்ரதிப்ரதா⁴நம் ப²லபே⁴தே³ இதி ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த: । யத்³யப்யேஷாம் ப்ருத²க்த்வம் ப்ருத²கு³த்பத்திவிஹிததா; ததா²ப்யைககர்ம்யம், க்ரியத இதி வ்யுத்பத்த்யா ப²லம் கர்ம, ஏககர்ம்யமேகப²லத்வமித்யர்த²: । குத: , ப்ரயோஜநேந ஸமுச்சிதாநாம் ஸப³ந்தா⁴த்³தே⁴தோ: । ஸ ஏவ குத:, ஏகஶப்³தா³பி⁴ஸம்யோகா³த் । த³ர்ஶபூர்ணமாஸஶப்³தே³ந ஹி ஸமுதா³யவாசிநா நிர்தே³ஶ்ய ப²லே விதீ⁴யந்தே ஆக்³நேயாத³ய, யதா² க்³ராமேணோத³பாந கே²ய இதி ஸமுதா³யஶப்³த³நிர்தே³ஶாத்ஸமுதி³தை: பும்பி⁴ருத³பாந: க²ந்யதே, ந ப்ரதிபுருஷம் கூபபே⁴த³: ஏவமிஹாபி । நநு க³ணாயாநுலேபநமித்யாதௌ³ ஸமுதா³யஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டமப்யநுலேபநாதி³ ப்ரதிபுருஷமாவர்ததே தத்³வத் கிம் ந ஸ்யாத் । நேதி வதா³ம:; யுக்தமநுலேபநாதே³: ஸம்ஸ்காரத்வாத்³த்³ருஷ்டார்த²த்வாச்ச ப்ரதிஸம்ஸ்கார்யமாவ்ருத்திரிஹ ப²லமுத்³தி³ஶ்ய விதீ⁴யமாநாநாமுபாதீ³யமாநாநாமேவாக்³நேயாதீ³நாம் விவக்ஷிதம் ஸாஹித்யமிதி ப²லதந்த்ரதேதி ।

ஸம்க்³ரஹே ஜிஜ்ஞாஸயோ: ப²லாதி³பே⁴த³ம் நிர்தி³ஶ்ய விப⁴ஜநே ஜ்ஞாநயோஸ்தத்கத²நமயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ —

ஜிஜ்ஞாஸாயா இதி ।

இச்சா²யா ஜ்ஞாநபராதீ⁴நதயா ஜ்ஞாநப²லமேவ தத்ப²லமித்யர்த²: ।

ப²லபே⁴தே³ வக்தவ்யே காரணபே⁴த³கத²நம் பா⁴ஷ்யே அநுபயோகீ³த்யாஶங்க்யாஹ —

ந கேவலமிதி ।

விதே⁴யாவிதே⁴யக்ரியாஜ்ஞாநப²லயோருத்பாத்³யதா । வ்யங்க்³யதா ச பே⁴த³ இத்யர்த²: ।

அநுஷ்டா²நாந்தரேத்யத்ராந்தரஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ஶாப்³த³ஜ்ஞாநேதி ।

க்வசித் ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பர’மித்யாதௌ³ ஜ்ஞாநப²லம் ஸாத்⁴யத்வேந ப்ரதீதமபி ந்யாயப³லாத்³வசநாந்தரவஶாச்சாபி⁴வ்யக்திபரத்வேந வ்யாக்²யாய ப²லபே⁴த³ உக்த:, ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴த³ஸ்து ப்ரதீதிஸமய ஏவ ஸ்பு²ட இத்யாஹ —

ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴த³மிதி ।

நநு ப⁴வதேரகர்மகத்வாத்³பா⁴வார்த²த்வே ச நம்புஸகத்வப்ரஸங்கா³த்³ப⁴வ்யஶப்³தே³ந கத²ம் ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரத ஆஹ —

ப⁴விதேதி ।

நநு ‘தயோரேவ க்ருத்யக்தக²லார்தா²:’ இதி க்ருத்யாநாம் பா⁴வகர்மணோ: ஸ்மரணாத் ‘அசோ யதி³’ தி ஸூத்ரவிஹிதயத்ப்ரத்யயாந்தஸ்ய ப⁴வ்யஶப்³த³ஸ்ய கர்த்ருவாசித்வமயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ —

கர்தரி க்ருத்ய இதி ।

‘ப⁴வ்யகே³யே’த்யாதி³நா ஹி ஸூத்ரேண பா⁴வகர்மவாசிதாநியமமபோத்³ய க்ருத்யப்ரத்யயாந்தா ஏவ ப⁴வ்யாதி³ஶப்³தா³ விகல்பேந கர்தரி நிபாத்யந்தே । அதோ ப⁴வதீதி வ்யுத்பத்த்யா ப⁴வ்யஶப்³த³: கர்த்ருவாசீ । பக்ஷே ச ‘பா⁴வகர்மணோ:’ । அஸ்ய ச ப⁴வதேரநுபஸர்க³த்வாத்ப்ராப்திவாசித்வாபா⁴வாச்ச கர்மாப்ராப்தி: । பா⁴வே து ப⁴வ்யமநேநேதி ஸ்யாத்³ நேஹ ஸ; பும்ல்லிங்க³நிர்தே³ஶாத், உத்பாத்³யத⁴ர்மாபேக்ஷணாச்ச । அத: கர்தரி க்ருத்ய இதி ।

நநு ப⁴விது: கத²ம் ஜ்ஞாநகாலே ஸத்த்வாபா⁴வ இத்யாஶங்க்ய ஜ்ஞாநோத்தரபா⁴விப்ரயோஜகவ்யாபாராபேக்ஷணாதி³த்யாஹ —

ப⁴விதா சேதி ।

ப⁴வதிர்ஹ்யஸித்³த⁴கர்த்ருகக்ரியாவாசீ ந பச்யாதி³வத்ஸித்³த⁴கர்த்ருகக்ரியஸ்ததோ ப⁴விதா ஸ்வதோ(அ)ஸித்³த⁴: ஸந்பா⁴வகவ்யாபாராபக்ஷநிஷ்பத்திரர்தா²த்ஸாத்⁴யோ பா⁴தீதி । அத ஏவாஹு: – ‘கரோத்யர்த²ஸ்ய ய: கர்தா ப⁴விது: ஸ ப்ரயோஜக: । ப⁴விதா தமபேக்ஷ்யாத² ப்ரயோஜ்யத்வம் ப்ரபத்³யதே॥‘ இதி ।

பா⁴ஷ்யே பூ⁴தஶப்³த³ஸ்யாதீதவாசித்வப்⁴ரமம் நிரஸ்யதி —

பூ⁴தமிதி ।

நந்வாஜ்ஞாப்⁴யர்த²நாநுஜ்ஞாநாம் லோகே சோத³நாத்வாத்கத²ம் வேதே³ சோத³நா? அத ஆஹ —

ஆஜ்ஞாதீ³நாமிதி ।

உத்க்ருஷ்டபும்ஸ ஸ்வாபி⁴லஷிதோபாயகார்யத்வாபி⁴தா⁴நமாஜ்ஞா, யதா² கா³மாநயேதி । ஏததே³வ ஹீநஸ்யாப்⁴யர்த²நா, யதா² மாணவக்ரமத்⁴யாபயேதி । ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ப்ரயோஜ்யஸ்ய தத்³தி⁴தோபாயோக்திரநுஜ்ஞா, ததா² குரு யதா² ஹிதமிதி । நைதாஸாம் ஸம்ப⁴வோ வேதே³ இத்யுபதே³ஶஶ்சோத³நா । உபதே³ஶோ ஹ்யப்ரவ்ருத்தநியோஜ்யஸ்ய ப்ரயோஜநோபாயபோ³த⁴கோ லோகே(அ)வக³தோ, யதா² கோ³பாலவசஸி ஸுபத²கத²நபரே(அ)நேந பதா² யாஹீதி । நஹீஹாஜ்ஞா; ப்ரயோக்துர்நிகர்ஷாத் । நாப்⁴யர்த²நா; ஸ்வப்ரயோஜநாபா⁴வாத் । நாப்யநுஜ்ஞா; ப்ரயோஜ்யஸ்யாப்ரவ்ருத்தத்வாத்ததி³ஹ நியோஜ்யஸ்யாப்ரவ்ருத்தஸ்ய ஹிதோபாயகர்தவ்யதோக்திரபௌருஷேயே(அ)பி வேதே³ ப⁴வத்யேவேதி । தஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய, ஜ்ஞாயதே(அ)நேநேதி ஜ்ஞாநம், ப்ரமாணமுபதே³ஶோ விதி⁴ரிதி ஜைமிநீயஸூத்ராவயவார்த²: ।

ஸ்வவிஷய இதி பா⁴ஷ்யே ஸ்வஶப்³தே³ந சோத³நாபி⁴தீ⁴யத இதி மத்வாஹ —

ஸ்வஸாத்⁴யே இதி ।

ஸ்வஸ்யா: ப்ரதிபாத்³யே விஷயே பா⁴வநாயாமித்யர்த²: ।

த⁴ர்மஸ்யேத்யுக்த்யா பா⁴வநோபஸர்ஜநபூ⁴தா(அ)பி ஶப்³த³தோ(அ)ர்த²த: ப்ராதா⁴ந்யாத் ஸ்வஶப்³தா³ர்த² இதி க்³ருஹீத்வா(அ)(அ)ஹ —

தத்³விஷயே இதி ।

நநு பா⁴வநாதா⁴த்வர்த²யோர்விதி⁴ஶப்³தே³ந புருஷப்ரவர்தநமஶக்யம்; ப்ரமாணஸ்ய வாய்வாதி³வத்ப்ரேரகத்வாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ —

பா⁴வநாயா இதி ।

ஸாக்ஷாத்³பா⁴வநாயாஸ்தத³வச்சே²த³கத்வத்³வாரேண சார்தா²த்³தா⁴த்வர்த²ஸ்யேஷ்டோபாயதாம் போ³த⁴யதி, விதி⁴ர்போ³த⁴யித்வா ச தத்ரேச்சா²முபாஹரதி, இச்ச²ம்ஶ்ச புருஷ: ப்ரவர்ததே, தத³நேந க்ரமேண நியுஞ்ஜாநா சோத³நா த⁴ர்மமவபோ³த⁴யதீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மசோத³நா ப்³ரஹ்மவாக்யம் ।

யதா² த⁴ர்மசோத³நா ப்ரவ்ருத்திஹேதும் போ³த⁴ம் ஜநயதி, நைவம் ப்³ரஹ்மசோத³நேத்யாஹ —

அவபோ³த⁴ஸ்யேதி ।

ப்³ரஹ்மசோத³நயா ஸித்³த⁴வஸ்துவிஷயஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யஹேத்வர்த²மாத்ராவபோ³த⁴ஸ்ய ஜந்யத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

நநு — மா நாம ஜநித⁴ர்மபோ³த⁴வத்³ப்³ரஹ்மபோ³தா⁴த்³விஷயே ப்ரவ்ருத்தி:, ஸ ஏவ து விதி⁴த: கிம் ந ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

வித்⁴யேகவாக்யத்வேந வஸ்துபோ³த⁴நாத்³வேதா³ந்தாநாம் ந ஸித்³த⁴போ³த⁴மாத்ரபர்யவஸாநமித்யர்த²:॥

பா⁴ஷ்யே(அ)வபோ³த⁴நிர்தே³ஶ ஏவ வித்⁴யவிஷயத்வே ஹேதுக³ர்ப⁴ இதி வ்யாசஷ்டே —

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

யதா² விஶிஷ்டவிதௌ⁴ விஶேஷணவிதி⁴ரர்தா²த், ந விஶேஷணே தாத்பர்யம் , வாக்யபே⁴தா³தே³வம் விஷயவிஶிஷ்டப்ரதிபத்திவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத்³ப்³ரஹ்மநிஶ்சய இத்யாஶங்க்யாஹ —

ந ச போ³த⁴ஸ்யேதி ।

விஶிஷ்டக்ரியாவிதா⁴நாத்³யுக்தா விஶேஷணஸ்ய ப்ரமா; வைஶிஷ்ட்²யஸ்ய வாஸ்தவத்வாத், ப்ரதிபத்திவிதி⁴ஸ்து ந விஶேஷணஸத்தாமாக்ஷிபதி; வாசம் தே⁴நுமுபாஸீதேத்யாதா³வாரோப்யஸ்யாபி விதே⁴யதீ⁴விஷயத்வாதி³த்யர்த²: । ஏவம் க்ரமப்ரமாணாபா⁴வஸித்³தௌ⁴ – ‘ப்³ரஹ்மதீ⁴ர்ந நியோகே³ந த⁴ர்மபு³த்³தே⁴ரநந்தரா ।

தத்க்ரமே மாநஹீநத்வாத்ஸ்நாநபு⁴ஜ்யாதி³தீ⁴ரிவ॥‘ நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக இதி பா⁴ஷ்யமாக்ஷிபதி —

தத்³விஷயஶ்சேதி³தி ।

அநித்யாத³ப்³ரஹ்மணோ விவேக: கிம் நிஶ்சய:, உத ஜ்ஞாநமாத்ரம் ।

ஆத்³யம் தூ³ஷயதி —

க்ருதமிதி ।

த்³விதீயே விபர்யய:, ஸம்ஶயோ வா । நாத்³ய:; தத: ஶாஸ்த்ரஶ்ரவணே ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் ।

ந த்³விதீய:; ப்ரபஞ்சாநித்யத்வாநிஶ்சயே தத்³வைராக்³யாயோகா³தி³த்யாஹ —

ததா²சேதி ।

ஸமாத⁴த்தே —

தஸ்மாதி³தி ।

நிஶ்சய ஏவ விவேக: । ந ச ஶாஸ்த்ராநாரம்ப⁴:; இத³ம் நித்யமித³மநித்யமித்யநிஶ்சயாத் । ஆத்மாநாத்மஸமுதா³யே நித்யத்வமநித்யத்வம் ச ஸ்தோ த⁴ர்மா தயோஶ்ச த⁴ர்மிப்⁴யாம் ப⁴விதவ்யமித்யேதாவந்மாத்ரம் நிஶ்சிதம் । யத்³யபி க⁴டாதே³ரநித்யதாவதா⁴ரிதா; ததா²பி ஸகலாநாத்மஸு நாவதா⁴ரிதேதி ।

நித்யத்வஸ்ய வ்யாக்²யா —

ருதமிதி ।

உக்தவிவேகஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ —

ததா²சேதி ।

ஸத்யாஸத்யயோருபாதே³யாநுபாதே³யத்வே ஹேதுமாஹ —

ததே³தேஷ்விதி ।

ஸுக²த்வாந்நித்யமுபாதே³யம் து³:க²த்வாத³நித்யம் த்யாஜ்யமித்யர்த²: । த்³ருஷ்டே(அ)நுப⁴வ:, உபபத்திஸ்த்வத்³ருஷ்டே ।

விகீ³தம், ஸத³தி⁴ஷ்டா²நம், அஸத்யத்வாத்³க³ந்த⁴ர்வபுரீவதி³த்யாதி³வ்யாப்த்யஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ —

ந க²ல்விதி ।

ந சேயதோ விவேகஸ்ய ஸ்வரஸத உத³யே ஶாஸ்த்ரவிப²லத; ஸகு³ணநிர்கு³ணவிவேகாக²ண்ட³ஸமந்வயாதே³ரஸித்³தே⁴ரிதி ।

ந நித்யாதி³விவேகமாத்ரம் வைராக்³யஹேது:, கிம்து தத³ப்⁴யாஸ இத்யாஹ —

அதா²ஸ்யேதி ।

அஸ்ய புருஷஶ்ரேஷ்ட²ஸ்ய ஸம்ஸாரஸமூஹே(அ) நித்யத்வாதி³விஷயம் ப்ரஸம்க்²யாநம் தீ⁴ஸந்ததிருபாவர்ததே இத்யந்வய: । அவீசி: நரகவிஶேஷ: ।

ஜாயஸ்வ ம்நியஸ்வேதி ।

புந: புநர்ஜாயதே ம்ரியதே சேத்யர்த²: । க்ரியாஸமபி⁴ஹாரே லோடி³தி பௌந:புந்யே ஸர்வலகாராபவாதே³ந லோட: ஸ்வாதே³ஶஸ்ய ச விதா⁴நாத் । ஆரப்⁴ய ப்³ரஹ்மலோகமவீசிபர்யந்தம் ஜநநமரணாப்⁴யாமாவர்தமாநம் க்ஷணாத்³யவாந்தரஸர்க³பர்யந்தை: காலை: ஸம்ஸாரஸாக³ரஸ்யோர்மிபூ⁴தைரநிஶமுஹ்யமாநமிதஸ்ததோ நீயமாநமாத்மாநமந்யம் ச ஜீவஸமூஹமவலோக்யேதி யோஜநா ।

உக்தபரிபா⁴வநாயா இஹாமுத்ரார்த²போ⁴க³விராக³ஹேதுதாமாஹ —

ததோ(அ)ஸ்யேதி ।

அநித்யஸம்ஸாரஸ்ய கிம்சித³தி⁴ஷ்டா²நமஸ்தீதி இயாந் விவேகோ ந து ப்³ரஹ்மேதி ।

தது³க்தம் —

ஈத்³ருஶாதி³தி ।

ஆபோ⁴கோ³ மநஸ்கார: । ஆத³ர இதி யாவத் । அததா³த்மிகா ।

வைராக்³யஸ்ய ஶமாதி³ஹேதுதாமாஹ —

தத இதி ।

ஜ்வாலா ஜடாகாரா அஸ்ய ஸந்தீதி ததோ²க்த: । ஶ்ரத்³தை⁴வ தத்த்வவிஷயா வித்தமஸ்ய ந க³வாதீ³தி ததா²(அ)பி⁴ஹித: ।

மோக்ஷேச்சா² ப⁴வது, குதஸ்தாவதா ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா? அத ஆஹ —

தஸ்ய சேதி ।

நித்யா(அ) நித்யவிவேகாதி³ஹேதுத்வஸ்யாத²ஶப்³தா³த³வக³தே: கிமத:ஶப்³தே³நேத்யாஶங்க்ய நாநேந ஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ரதி ஸாத⁴நகலாபஸ்ய ஹேதுதோச்யதே, கிம்து தத்ஸ்வரூபா(அ)ஸித்³தி⁴பரிஹாரஹேதுரபி⁴தீ⁴யதே இத்யாஹ —

அத்ரைவமித்யாதி³நா ।

ஶல்கம் ஶகலம் । ஶுசி நரஶிர:கபாலம் ப்ராண்யங்க³த்வாச்ச²ங்க்ஷவதி³த்யஸ்ய ‘நாரம் ஸ்ப்ருஷ்ட்வா(அ)ஸ்தி² ஸஸ்நேஹம் ஸவாஸா ஜலமாவிஶே’தி³த்யாக³மவிரோத⁴: ।

க்ருதகத்வாநுமாநாநுக்³ருஹீதாத்தத்³யதே²தி வாக்யாத்³ ந்யாயஹீநம் அபாமேத்யாதி³வாக்யமாபேக்ஷிகாம்ருதத்வாதி³பரம் வ்யாக்²யேயமித்யாஹ —

க்ஷயிதேதி ।

யத்த்வபி⁴ஹிதம் பா⁴ஸ்கரேண நித்யாநித்யவிவேகாதே³ரப்ரக்ருதத்வாந்ந ததா³நந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்தோ²(அ)த ஏவ கர்மணாம் க்ஷயிஷ்ணுப²லத்வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ச மோக்ஷஹேதுத்வமத:ஶப்³தே³ந ந பராம்ரஷ்டும் யுக்தமிதி தம் பா⁴ஷ்யபா⁴வவ்யாக்²யயா(அ)நுகம்பதே ।

அத்ர சேதி ।

தர்ஹி ஸகலா வேதா³ந்தா: பராம்ருஶ்யேரந் நேத்யாஹ —

யோக்³யத்வாதி³தி ।

அத²ஶப்³தோ³க்தஹேதுத்வஸமர்த²நயோக்³யத்வாதி³த்யர்த²: । ஹேதுமத்³ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா ஹேதூநாம் நித்யாநித்யவிவேகாதீ³நாம் ஸூத்ரகாரஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாத்ததா³நந்தர்யார்த²த்வமத²ஶப்³த³ஸ்ய யுக்தமேவ ।

சதுர்தீ²ஸமாஸாபா⁴வே ஹேதுமாஹ —

தாத³ர்த்²யேதி ।

பாணிநி: கில ‘சதுர்தீ² தத³ர்தா²ர்த²ப³லிஹிதஸுக²ரக்ஷிதை’ரிதி தாத³ர்த்²யஸமாஸம் ஸஸ்மார । சதுர்த்²யந்த: ஶப்³த³ஸ்தத³ர்த²வசநாதி³பி⁴: ஶப்³தை³: ஸமஸ்யதே । சதுர்த்²யந்தஶப்³தா³ர்த²ஸ்தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்யதே । தஸ்மை இத³ம் தத³ர்த²ம் । யதா² குண்ட³லாய ஹிரண்யமித்யத்ர குண்ட³லம் சதுர்த்²யந்தஶப்³தா³ர்த²ஸ்தச்சே²ஷோ ஹிரண்யம், தத்ர குண்ட³லஶப்³த³ஶ்சதுர்த்²யந்த:, குண்ட³லஶேஷவாசிநா ஹிரண்யஶப்³தே³ந ஸமஸ்யதே, குண்ட³லஹிரண்யமிதி । ததா²(அ)ர்த²ஶப்³தா³தி³நாபி, ப்³ராஹ்மணார்த²ம் பய: இத்யாதி³ த்³ரஷ்டவ்யம் । காத்யாயநேந த்வயம் ஸமாஸ: ப்ரக்ருதிவிக்ருத்யோர்நியமித: – ‘சதுர்தீ² தத³ர்த²மாத்ரேணேதி சேத்தர்ஹி ஸர்வத்ர ப்ரஸங்கோ³(அ)விஶேஷாத், ‘ப்ரக்ருதிவிக்ருத்யோரிதி சேத³ஶ்வகா⁴ஸாதீ³நாமுபஸம்க்²யாநம்’ இதி ।

ஏவம் சார்தா²த்ப்ரஸ்துதே தந்நிஷேத⁴ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ —

ப்ரக்ருதீதி ।

இத்யேவமாதௌ³ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யேவமாதா³வித்யர்த²: ।

நந்வஶ்வார்தோ² கா⁴ஸோ(அ) ஶ்வகா⁴ஸ இத்யாதா³வப்ரக்ருதிவிகாரே(அ)பி தாத³ர்த்²யஸமாஸோ த்³ருஷ்ட இத்யாஶங்க்ய  காத்யாயநேநைவ ஸமாஸாந்தரமுபஸம்க்²யாதமித்யாஹ —

அஶ்வகா⁴ஸாத³ய இதி ।

நநு ஷஷ்டீ²ஸமாஸாப்⁴யுபக³மே ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸா(அ)வ்யாவர்தகத்வேந கு³ணத்வாத்ப்ரதா⁴நபரிக்³ரஹ இதி பா⁴ஷ்யஸ்த²ப்ராதா⁴ந்யப⁴ங்க³ஸ்தத்ராஹ —

ஷஷ்டீ²ஸமாஸே(அ)பீதி ।

ப்³ரஹ்மோஜ்ஜ²ம் வேத³த்யாக³: । ப்ரதிபத்தௌ விஶேஷணத்வேநாநுப³த்⁴யத இத்யநுப³ந்த⁴: । ஸ்வரூபேண நிரூபிதாயாம் ஜிஜ்ஞாஸாயாம் பஶ்சாத்ஸம்ப³ந்தி⁴ந்யபேக்ஷா, ப்³ரஹ்ம ச ஜ்ஞாநத்³வாரா ஜிஜ்ஞாஸாரூபநிரூபகமிதி ப்ரத²மோதி³தாகாங்க்ஷாவஶேந ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸாயா: கர்மத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே, நநு ஸம்ப³ந்தி⁴மாத்ரதயேத்யர்த²: ।

ஜிஜ்ஞாஸாஜ்ஞாநயோர்விஷயாதீ⁴நநிரூபணம் வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரபஞ்சயதி —

ந ஹீதி ।

நநு — ப்ரமாணயுக்த்யாதி³ ஜிஜ்ஞாஸாயா: கர்ம ப⁴விஷ்யதி, ப்³ரஹ்ம து ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந நிர்தி³ஶ்யதாம் ।

ந; நிர்தி³ஷ்டகர்மலாபே⁴ கல்பநாநுபபத்தேரித்யாஹ —

நந்வித்யாதி³நா ।

ஸம்ப⁴ந்த்ஸ்யதே ஸம்ப³த்³த⁴ம் ப⁴விஷ்யதி ।

நநு ஶ்ருதகர்மத்யாகா³யோகே³ ஸ்தி²தே கத²ம் ஶேஷஷஷ்டீ² ஶங்க்யத இத்யத ஆஹ —

நிகூ³டா⁴பி⁴ப்ராய இதி ।

ப்ரமாணாதி³ப³ஹுப்ரதிஜ்ஞாநாம் ஶ்ரௌதத்வஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ப்ராயஸ்ய நிகூ³ட⁴தா ।

நநு ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴நீ ஜிஜ்ஞாஸேத்யுக்தே கர்மாநிர்தே³ஶாத³நிரூபிதரூபா ஜிஜ்ஞாஸா ஸ்யாத்³, நேத்யாஹ —

ஸாமாந்யேதி ।

ப³ஹுப்ரதிஜ்ஞாநாம் ஶ்ரௌதத்வலாபா⁴த்கத²ம் ப்ரயாஸவையர்த்²யேந பரிஹாரஸ்தத்ராஹ —

நிகூ³டே⁴தி ।

ஏகஸ்யாபி ப்ரதா⁴நஸ்ய ஶ்ரௌதத்வம் வரம், நது கு³ணாநாம் ப³ஹுநாமபீதி ।

வாச்யஸ்யேதி ।

ஶப்³தோ³பாத்தத்வேந ஸாக்ஷாத்ஸம்நிதி⁴: । ப்ரத²மாபேக்ஷிதஸ்யேத்யாகாங்க்ஷா । ப்ரத²மஸம்ப³ந்தா⁴ர்ஹஸ்யேதி யோக்³யதா । ஏதைர்யுக்தஸ்ய கர்மத்வஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரத²ம: ஸந்நபி ஜக⁴ந்ய: । ஏதை: ரஹிதஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴மாத்ரஸ்ய ஸம்ப³ந்தோ⁴ ஜக⁴ந்ய: ஸந் ப்ரத²ம இதி கல்பநம் வ்யாஹதமித்யர்த²: । ‘கர்த்ருகர்மணோ: க்ருதீ’தி க்ருத்³யோகே³ கர்மணி ஷஷ்டீ²ஸ்மரணாத்³வாச்யம் கர்மத்வம் । ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்ய சாகாரப்ரத்யயாந்தத்வாத் க்ருத்³யோக³: । யஸ்து ‘கர்மணிசே’தி கர்மணி ஷஷ்ட்²யா ஸமாஸப்ரதிஷேத⁴:, ஸ ச ‘உப⁴யப்ராப்தௌ கர்மணீ’தி யா கர்த்ருகர்மணோருப⁴யோரபி ஸாமர்த்²யாது³பாதா³நப்ராப்தௌ கர்மண்யேவேதி நியமிதா ஷஷ்டீ² தத்³விஷய: । யதா²(அ)(அ)ஶ்சர்யோ க³வாம் தோ³ஹோ(அ)கோ³பாலகேநேதி । ஏவம் ஹ்யத்ராஶ்சர்யம் வ்யஜ்யேத யதி³ து³ர்தோ³ஹாநாம் க³வாம் தோ³ஹே கர்மத்வமகுஶலஸ்ய சோகோ³பாலஸ்ய கர்த்ருத்வம், ப்ரஸ்துதே து ப்³ரஹ்மகர்மத்வமேவோபாதீ³யதே, ந கர்த்ருக³தோ(அ) திஶய இத்யுப⁴யப்ராப்த்யபா⁴வாத் ‘கர்த்ருகர்மணோ: க்ருதீ’த்யேவ ஷஷ்டீ²; தேந ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யுபபந்ந: ஸமாஸ: இதி ।

பா⁴ஷ்யே ப்ரத்யக்ஷநிர்தே³ஶோ ந யுக்த ஶாப்³த³த்வாத்கர்மத்வஸ்ய, தத்ராஹ —

ப்ரத்யக்ஷேதி ।

அவிருத்³த⁴மபி பரோக்ஷத்வம் வ்யாக்²யேயப்ரத்யக்ஷத்வஸ்ய ப்ரதியோகி³த்வாத்³வ்யாக்²யாதம் । பரமதே கர்மத்வஸ்ய லாக்ஷணிகத்வம் சரமாந்வயப்ரஸஞ்ஜநார்த²ம் ।

நந்வயுக்தமபி ஜ்ஞாநஸ்யேச்சா²விஷயத்வம் ஸௌத்ரஜிஜ்ஞாஸாபதா³த்ப்ரமீயதாம்? ந; ந்யாயஸூத்ரே உபதே³ஶமாத்ரேணா(அ)விஶ்வாஸாதி³த்யாஹ —

நேதி ।

ஸாக்ஷாத்காரஸாத⁴நம் ஜ்ஞாநமிச்சா²விஷய இதி ப்ரதிஜ்ஞாய ப²லவிஷயத்வாதி³ச்சா²யா இதி ஹேதுரயுக்தோ வ்யதி⁴கரணத்வாத்தத்ராஹ —

தது³பாயமிதி ।

ப²லேச்சா²யா ஏவோபாயபர்யந்தம் ப்ரஸாராத³விரோத⁴ இத்யர்த²: ।

ப⁴வது ப்³ரஹ்மவிஷயாவக³திரிதி ।

ஸ்வரூபாவக³தி: ஸ்வவிஷயவ்யவஹாரஹேதுத்வேந தத்³விஷயோக்தா ।

ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி த⁴ர்மவத³ஸுக²த்வாந்ந தத³வக³தி: புமர்த² இத்யாஹ —

ஏவமபீதி ।

ஶ்ருதிஸ்வாநுப⁴வாவக³தநிர்து³:கா²நந்த³மபி⁴ப்ரேத்ய பரிஹார: —

ப்³ரஹ்மாவக³திர்ஹீதி ।

ப்ரதிபா⁴ந் ப்ரதிபா⁴ஸமாந: । அர்த்²யமாநத்வாத் ப்ரார்த்²யமாநத்வாத் ।

அவித்³யாநிவ்ருத்திர்ந ஸ்வரூபாவக³த்யா; நித்யநிவ்ருத்த்யாபாதாத், அபி து வ்ருத்தித இத்யாஹ —

அவித்³யேதி ।

விக³லித(நிகி²ல?) து³:கே²தி வ்ருத்திவ்யக்தஸ்வரூபாபி⁴ப்ராயம் ।பதா³ர்தா²ந்வ்யாக்²யாய ஸூத்ரதாத்பர்யமாஹ —

தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

ஸூத்ரஸ்யாநுவாத³த்வவ்யாவ்ருத்தயே தவ்யப்ரத்யயமத்⁴யாஹரதி —

ஏஷிதவ்யமிதி ।

கிமிதி ஜ்ஞாநமேஷிதவ்யம் வேதா³ந்தேப்⁴ய ஏவ தத்ஸித்³தே⁴ரிதி ।

ந; ஸம்தே³ஹாதி³நா ப்ரதிப³ந்தா⁴தி³த்யாஹ —

தச்சேதி ।

நந்விச்சா²யா விஷயஸௌந்த³ர்யலப்⁴யத்வாத்கிம் தத்கர்தவ்யதோபதே³ஶேந? தத்ராஹ —

இச்சா²முகே²நேதி ।

ஜ்ஞாதுமிச்சா² ஹி ஸம்தி³க்³தே⁴ விஷயே நிர்ணயாய ப⁴வதி, நிர்ணயஶ்ச விசாரஸாத்⁴ய இதி தத்கர்தவ்யதா(அ)ர்தா²த்³க³ம்யத இத்யர்த²: । ஆர்தி²கே சாஸ்மிந்நர்தே² கர்தவ்யபதா³த்⁴யாஹார: । ஶ்ரௌதஸ்து முமுக்ஷாநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேச்சா² ப⁴விதும் யுக்தா இத்யேஷ ஏவ । ததா² சாதி⁴காரார்த²த்வமத²ஶப்³த³ஸ்ய நிஷேத்³து⁴ம் ஜ்ஞாநேச்சா² ஜிஜ்ஞாஸாஶப்³தா³ர்த² இத்யுபபாத³நேந ந விரோத⁴ இதி ।

நநு த⁴ர்மக்³ரஹணாத்³விதீ⁴நாமர்த²விவக்ஷா தத்ர க்ருதா, ந வேதா³ந்தாநாம், நேத்யாஹ —

த⁴ர்மக்³ரஹணஸ்யேதி ।

உபலக்ஷணதயா வேதா³ந்தாநாமர்த²விவக்ஷாப்ரதிஜ்ஞாவத்³விசாரப்ரதிஜ்ஞாபி தத்ரைவாஸ்த்வித்யாஶங்க்யோபரி ப்ரதிபாத³நாத³ர்ஶநாந்நேத்யாஹ —

யத்³யபீதி ।

ப்³ரஹ்மவிசாரப்ரதிஜ்ஞாயாஸ்தத்ர ஸம்ப⁴வமங்கீ³க்ருத்ய பரிஹார உக்த:, இதா³நீம் ஸம்ப⁴வ ஏவ நாஸ்தீத்யாஹ —

நாபீதி ।

அவிரக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மவிசாரே ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³தி³த்யர்த²: । ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாரம்பா⁴யேதி ப்ராசா தந்த்ரேணாக³ததோக்தா ।

நித்யாதி³விவேகாநந்தர்யாயேதி ।

தத்ரத்யப்ரத²மஸூத்ரேணேஹத்யப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய । யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³நா ஹ்யஹம்ப்ரத்யயே ஜீவஸ்ய ப்ரஸித்³தே⁴ரஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மாத்மத்வஸ்ய சாபா⁴வாத்³ விஷயமாசிக்ஷிபே ।

அத்ர தூபேத்ய ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வம் வேதா³ந்தேப்⁴யஸ்தத்ஸித்⁴யஸித்³தி⁴ப்⁴யாமாக்ஷேப இதி விபா⁴க³மாஹ —

வேதா³ந்தேப்⁴ய இதி ।

ஸம்தி³க்³த⁴ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வஸம்ப⁴வாதா³க்ஷேபாயோக³மாஶங்க்யாஹ —

நிஶ்சயஜ்ஞாநேநேதி ।

அநிஶ்சாயகத்வம் து வேதா³ந்தாநாமயுக்தம் நிர்தோ³ஷத்வாதி³த்யாஹ —

அபௌருஷேயதேதி ।

நிஷ்பாதி³தா ப்ரமிதிலக்ஷணா க்ரியா யஸ்ய கர்மணோ விஷயஸ்ய ஸ இஹ ததோ²க்த: ।

யத்³யபி நிர்தோ³ஷோ வேத³: ; ததா²பி ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டநிப³ந்த⁴நவசநவ்யக்த்யாபா⁴ஸப்ரதிப³த்³த⁴: ஸம்தி³க்³தா⁴ர்த²: ஸ்யாத³தோ விசாராத்ப்ராகா³பாதப்ரஸித்³தி⁴ம் த³ர்ஶயந்நப்ரஸித்³த⁴த்வபக்ஷோக்தம் தோ³ஷமுத்³த⁴ரதி —

ப்ராக³பி ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாயா இதி ।

பா⁴ஷ்யே ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வப்ரதிஜ்ஞா பா⁴தி, கத²ம் ப்ரதீதிபரத்வவ்யாக்²யேத்யாஶங்க்ய ப்ரத்யாய்யேந ப்ரத்யயலக்ஷணாமாஹ —

அத்ரசேதி ।

முக்²யார்த²பரிக்³ரஹே பா³த⁴மாஹ —

தத³ஸ்தித்வஸ்யேதி ।

விமர்ஶே ஸம்ஶயே । தே³ஹாத்³யபே⁴தே³நேதி பே⁴தா³பே⁴த³மதேந ஶங்கா ।

தத்த்வமஸிவாக்யநிர்தி³ஷ்டதத்பத³லக்ஷ்யப்ரஸித்³தி⁴முக்த்வா வாச்யப்ரஸித்³தி⁴மாஹ —

அவித்³யோபாதி⁴கமிதி ।

அவித்³யாவிஷயீக்ருதமித்யர்த²: ।

ஶக்தீதி ।

ஶக்திஜ்ஞாநாப்⁴யாம் காரணம் லக்ஷ்யதே । யோ ஹி ஜாநாதி ஶக்நோதி ச ஸ கரோதி, நேதர இத்யநுவிதா⁴நாதி³த்யர்த²: ।

ஸதே³வேத்யாதி³வாக்யாத்ப்ரஸித்³தி⁴முக்த்வா பதா³த³பி ஸோச்யத இதி வக்தும் ப்ருச்ச²தி —

குத: புநரிதி ।

வாக்யாத்ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யைவ புநரபி குதோ ஹேத்வந்தராத்ப்ரஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

நநு ப்³ருஹதிதா⁴துரதிஶாயநே வர்ததாமாபேக்ஷிகம் து தத்³, ப்³ருஹத் கும்ப⁴ இதிவத்³ , நேத்யாஹ —

அநவச்சி²ந்நமிதி ।

ப்ரகரணாதி³ப்ரஸங்கோசகாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । பதா³ந்தரம் ஸாக்ஷாந்நித்யத்வாதி³போ³த⁴கம் நித்யாதி³பத³ம் । உக்தவிஶேஷணாநாமந்யதமேநாபி ரஹிதஸ்ய ந மஹத்த்வஸித்³தி⁴ரதோ ப்³ரஹ்மபதா³து³க்தவஸ்துஸித்³தி⁴ரிதி । தத்பதா³ர்த²ஸ்ய ஶுத்³த⁴த்வாதே³ரிதி ஸாமாநாதி⁴கரணே ஷஷ்ட்²யௌ । ஜீவஸ்ய ஹி  விஶுத்³த⁴த்வாத்³யேவ தத்பதே³ந ஸமர்ப்யதே, ந பதா³ர்தா²ந்தரமிதி । ப்ரஸித்³தி⁴ர்ஹி ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாதாரமாகாங்க்ஷதி, தேந வ்யவஹிதமபி ஸர்வஸ்யேத்யேதத³ஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴ரித்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴நீயம் ।

ததா² ஸதி ப்ரதிஜ்ஞாவிஶேஷணம் ஸத்கைமுதிகந்யாயம் த்³யோதயிஷ்யதி, நது ஸர்வஸ்யாத்மத்வாதி³தி ஹேதுவிஶேஷணம், வையர்த்²யாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

ஸர்வஸ்யேதி ।

பாம்ஸுமந்தௌ பாதௌ³ யஸ்ய ஸ ததா² । ஹலம் வஹதீதி ஹாலிக: ।

ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴:, ஸர்வோ ஹி தத்ப்ரத்யேதீதி ஸாத்⁴யஹேத்வோரவிஶேஷமாஶங்க்யாஹ —

ப்ரதீதிமேவேதி ।

அஹம் ந நாஸ்மீதி ப்ரத்யேதீதி யோஜநாயாம் அஸ்தீத்வம் ந ஸித்⁴த்³யேத்; அஸத்த்வநிஷேதே⁴(அ)ப்யநிர்வாச்யத்வஸ்யாநிவாரணாத், அதோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ப்ரத்யேதீதி யோஜநைவ ஸாத்⁴வீதி ।

அஹமிதி ப்ரதீதேரஹம்காரமாத்ரவிஷயத்வாந்நாத்மப்ரஸித்³தி⁴: ஸித்⁴யேதி³தி ஶங்கதே —

நந்வஹமிதி ।

ருஜுயோஜநாயாம் ஹ்யவ்யாப்யாத³வ்யாபகப்ரஸஞ்ஜநம் ஸ்யாத், நஹி ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வோ நாஸ்தித்வப்ரதீத்யா வ்யாப்த:; ஸுஷுப்தௌ விஶ்வாபா⁴வப்ரதீதிப்ரஸங்கா³த், தந்மா பூ⁴தி³தி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴யதி —

அஹமஸ்மீதி ந ப்ரதீயாதி³தி ।

ஶங்கிதுரநுஶயமபாகரோதி —

அஹம்காராஸ்பத³மிதி ।

அஹமிதி ப்ரதிபா⁴ஸஸ்ய சித³சித்ஸம்வலிதவிஷயத்வமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே ஸமர்தி²தம் । ததா²சாஹமிதி ப்ரதீதிராத்மவிஷயாபி, அத ஆத்மப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வே(அ)ஹமிதி ப்ரதீதிர்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

தத³ஸ்த்வமேதி ।

‘தத்த்வமஸி’ வாக்யே தத்பத³ஸ்ய ப்ரக்ருதஸச்ச²ப்³த³வாச்யப்³ரஹ்மபராமர்ஶிநஸ்த்வம்பதே³ந ஸமாநாதி⁴கரண்யாதி³த்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வஸ்ய வாக்யார்த²ஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வேநாப்ரதிபாத்³யத்வாக்ஷேபே பதா³ர்த²ப்ரஸித்³தி⁴ப்ரத³ர்ஶநமநுபயோகீ³த்யாஶங்க்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

பதா³ர்த²யோரவத்⁴ருதயோஸ்தாப்⁴யாம் க்³ருஹீதஸம்ப³ந்த⁴பத³த்³வயஸமபி⁴வ்யாஹாராத³பூர்வோ வாக்யார்த²: ஸுஜ்ஞாந இத்யர்த²: ।

ஏவம் தாவதா³பாததோ வாக்யாத்பத³தஶ்ச ப்ரஸித்³தே⁴ர்ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரேண ஶக்யப்ரதிபாத³நத்வஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸாமர்த்²யாஸாதா⁴ரணரூபவிஷயத்வம் ஸமாதா⁴துமாக்ஷிபதீத்யாஹ —

ஆக்ஷேப்தேதி ।

ப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வேந லோகப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத்³வாக்யீயப்ரஸித்³தி⁴ரநூத்³யத இத்யாஹ —

தத்த்வமஸீதி ।

நநு த்ருதீயாயா இத்த²ம்பா⁴வார்த²த்வம் விஹாயாத்மத்வேந ஹேதுநா ப்³ரஹ்ம யதி³ லோகே ப்ரஸித்³த⁴மாத்மா ச ப்³ரஹ்மேதி த்வயைவோக்தத்வாதி³தி வ்யாக்²யாயதாம், ததா³ ஹி லோகஶப்³தோ³ ரூடா⁴ர்த²: ஸ்யாத், உச்யதே; தத்பதா³ர்த²மாத்ரஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴ஸ்ததா³நூதி³தா ஸ்யாத், தஸ்யாஶ்சாஜிஜ்ஞாஸ்யத்வம் ப்ரதி ந ஹேதுத்வம்; ஜ்ஞாதே(அ)பி பதா³ர்தே² வாக்யார்த²ஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸோபபத்தேரிதி ।

ஸ்யாதே³தத்³யதி³ ப்³ரஹ்மாத்மத்வேந ப்ரஸித்³த⁴மிதி பா⁴ஷ்யமநுபபந்நம்; நஹி மஹாவாக்யே ப்³ரஹ்மாநுவாதே³நாத்மத்வம் விதீ⁴யதே, கிம்து லோகஸித்³த⁴ஜீவாநுவாதே³நாக³மமாத்ரஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மத்வம், அத ஆஹ —

அபே⁴த³விவக்ஷயேதி ।

அந்யத்ர ஹி வாக்யார்த²போ³தோ⁴த்தரகாலம் பதா³ர்தா²நாமுத்³தே³ஶ்யோபாதே³யபா⁴வோ ந வ்யாவர்ததே, அத்ர த்வக²ண்ட³வாக்யார்த²ஸாக்ஷாத்காரே ஸ பா³த்⁴யத இதி த்³யோதயிதுமாத்மபதே³ ப்ரயோஜ்யே ப்³ரஹ்மபத³ம் ப்³ரஹ்மபதே³ சாத்மபத³ம் ப்ரயுக்தமித்யர்த²: ।

நநு விருத்³தா⁴ ப்ரதிபத்திர்விப்ரதிபத்தி:, ஸா ச வஸ்த்வபா⁴வஸாதி⁴கேதி கத²ம் விஷயலாப⁴:, தத்ராஹ —

தத³நேநேதி ।

ந விருத்³த⁴ப்ரதிபத்திமாத்ரேணாபா⁴வாவக³ம:, கிம்து ப்ரமாணமூலதயா; அத: ஸாத⁴கபா³த⁴கப்ரமாணபா⁴வே விப்ரதிபத்தி: ஸம்ஶயபீ³ஜமித்யர்த²: ।

நநு ஸாதா⁴ரணாகாரத்³ருஷ்டௌ ஸம்ஶயோ, நத்விஹ க்ஷணிகவிஜ்ஞாநஸ்தி²ரபோ⁴க்த்ராதா³வஸ்தி ஸாதா⁴ரணோ த⁴ர்மீ இத்யாஶங்க்ய விப்ரதிபத்த்யந்யதா²நுபபத்த்யா தம் ஸாத⁴யதி —

விவாதா³தி⁴கரணமிதி ।

தே³ஹ ஆத்மா இத்யாதி³விவாதா³ஶ்ரயோ த⁴ர்மீ பராக்³வ்யாவ்ருத்தோ(அ)ஹமாஸ்பத³ம் ஸர்வதந்த்ரேஷ்வப்⁴யுபக³த இதி மந்தவ்யம் ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

அந்யதே²தி ।

ஆஶ்ரயஶப்³தோ³ விஷயவாசீ । பி⁴ந்நவிஷயா விப்ரதிபத்தயோ ந ஸ்யுரதோ விவத³மாநாநாமப்யேகமாலம்ப³நமவிகீ³தம் ।

அத்ரோபபத்திமாஹ —

விருத்³தா⁴ ஹீதி ।

விப்ரதிபத்திஶப்³தா³வயவப்ரதிபத்திஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாலம்ப³நத்வாத் யத்கிம்சிதா³லம்ப³நம் ஸித்³த⁴ம்; வீத்யுபஸர்க³ப்ரதீதவிரோத⁴வஶாச்ச ததே³கமிதி ஸித்³த்⁴யதி ।

ஏகார்தோ²பநிபாதே ஹி தி⁴யாம் விரோத⁴:; அத்ர வைத⁴ர்ம்யோதா³ஹரணமாஹ —

ந ஹீதி ।

ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மிஸ்பு²ரணே(அ)பி ந ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய பு³த்³தி⁴ ஸமாரோஹ:, நஹி ஸாதா⁴ரண: ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்தத்ராஹ —

தஸ்மாதி³தி । 

யஸ்மாத்³விப்ரதிபத்திரேகாலம்ப³நா, யத்தஶ்சைகஸ்மிந்நாலம்ப³நே பூர்வதீ⁴விஷயநிஷேதே⁴ந விருத்³த⁴தீ⁴ருதே³தி; தஸ்மாத்ப்ரதியோகி³தயா விப்ரதிபத்த்யேகஸ்கந்த⁴த்வேந தத்த்வம்பதா³ர்த²ததே³கத்வப்ரதீதிர்லோகஶாஸ்த்ராப்⁴யாம் ஸர்வைரேஷ்டவ்யேதி ।

தர்ஹி க்வ விகா³நமத ஆஹ —

ததா³பா⁴ஸத்வேதி ।

லௌகாயதிகாதீ³நாம் ஸா ப்ரதீதிராபா⁴ஸ: । ஆஸ்திகாநாம் தத்பதா³ர்த²ப்ரதீதேஸ்தத்த்வமர்தை²கத்வப்ரதீதேஶ்ச கௌ³ணதாயாம் ததா² த்வம்பதா³ர்த²தி⁴யோ(அ) ஸங்க³ஸாக்ஷ்யாலம்ப³நத்வே ச விகா³நமிதி ।

த்வம்பதா³ர்த²விப்ரதிபத்திப்ரத³ர்ஶநஸ்ய வாக்யார்த²விப்ரதிபத்தௌ பர்யவஸாநமாஹ —

அத்ரேதி ।

தே³ஹாதி³க்ஷணிகவிஜ்ஞாநபர்யந்தாநாம் சைதந்யம் சேதநத்வமாத்மத்வமித்யர்த²: । போ⁴க்தைவாத்மேதி — பக்ஷே போ⁴க்த்ருத்வம் கிம் விக்ரியா, உத சிதா³த்மத்வம் । நாத்³ய: ।

கர்த்ருத்வபக்ஷாத³விஶேஷாதி³த்யாஹ —

கர்த்ருத்வே(அ)பீதி ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ —

அபோ⁴க்த்ருத்வே(அ)பீதி ।

ஸக்ரியத்வரூபபோ⁴க்த்ருத்வாபா⁴வே(அ)பீத்யர்த²: । ஸம்க்²யா ஹி ஜநநமரணாதி³நியமாந்நிர்விஶேஷா அபி சேதநா: ப்ரதிதே³ஹம் பி⁴ந்நா இதி மேநிரே । பி⁴ந்நாநாம் ச கும்ப⁴வத்³விநாஶஜாட்³யாபத்திரதோ ந நித்யதத்பதா³ர்தை²கதேதி ।

அத²வா மைவாநுமாயி பே⁴தா³த³நித்யதா, ஆத்மபே⁴தா³ப்⁴யுபக³ம ஏவ ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிரோதீ⁴த்யாஹ —

அத்³வைதேதி ।

லௌகாயதிகாதி³நிரீஶ்வரமதாநுபா⁴ஷணேநைவ தத்பதா³ர்த²ம் ஈஶ்வரே(அ)பி விப்ரதிபத்தி: ஸூசிதா, அதஸ்தாத்³ருஶப்³ரஹ்மாத்மைக்யவாக்யார்தே²(அ)பி விப்ரதிபத்திரர்தா²த்³யுக்தேத்யாஹ —

த்வம்பதா³ர்தே²தி ।

வேத³ப்ராமாண்யவாதி³நோ மீமாம்ஸகாத³ய: । ஶரீராதி³ப்⁴ய இதி=ஶரீராதி³ஶூந்யபர்யந்தேப்⁴ய இதி । ஜீவாத்மப்⁴ய இதி= கர்த்ருபோ⁴க்த்ருப்⁴ய: ।

கேவலபோ⁴க்த்ருப்⁴ய இதி ।

ஸ்வாபா⁴விகமஸ்யேதி = நையாயிகாதி³மதேநேத்யர்த²: ।

யுக்திவாக்யேதி பா⁴ஷ்யஸ்த²தச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்ரத்யேகம் யுக்திவாக்யாப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் கரோதி —

யுக்தீதி ।

ஆத்மா ஸ போ⁴க்துரிதி பக்ஷே மூலம் யுக்திவாக்யே, அந்யத்ர ததா³பா⁴ஸாவிதி ।

அநர்த²ம் சேயாதி³தி பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ —

அபிசேதி ।

பா⁴ஷ்யே தர்கஸ்ய ப்ருத²கு³க்தேர்வேதா³ந்தமீமாம்ஸா கிம் ந தர்க:, நேத்யாஹ —

வேதா³ந்தமீமாம்ஸேதி ।

அர்தா²பத்திரநுமாநம் சாத்ர தர்கோபி⁴மத:, தத்³ரூபா வேதா³ந்தமீமாம்ஸா, தஸ்யா அவிரோதி⁴ந: ஶ்ருதிலிங்கா³த³யஸ்தார்தீயா: பாஞ்சமிகாஶ்ச ஶ்ருத்யர்தா²த³யோ வேத³ப்ராமாண்யபரிஶோத⁴கா: கர்மமீமாம்ஸாயாம் விசாரிதா: । வேத³ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் தத³ர்தா²தீ³நாம் ச லக்ஷணாதீ³நி ந்யாயஶாஸ்த்ரைர்விசாரிதாநி । ஸ்ம்ருத்யாதி³பி⁴ஶ்ச வேதா³நுமாநே(அ)நுமாநசிந்தோபயோக³: । தேந விஹிதஜாதிவ்யக்திபதா³ர்த²விவேகே வேத³ஸ்வரூபக்³ரஹணே ச ந்யாயஶாஸ்த்ரஸ்யோபயோக³: । ஸர்வே சைதே ப்ரமாணாநுக்³ராஹகத்வேந தர்கா உச்யந்த இதி॥ இதி ஜிஜ்ஞாஸாதி⁴கரணம்॥1॥