பூ⁴மா ஸம்ப்ரஸாதா³த³த்⁴யுபதே³ஶாத் ।

நாரத³: க²லு தே³வர்ஷி: கர்மவித³நாத்மவித்தயா ஶோச்யமாத்மாநம் மந்யமாநோ ப⁴க³வந்தமாத்மஜ்ஞமாஜாநஸித்³த⁴ம் மஹாயோகி³நம் ஸநத்குமாரமுபஸஸாத³ । உபஸத்³ய சோவாச , ப⁴க³வந் , அநாத்மஜ்ஞதாஜநிதஶோகஸாக³ரபாரமுத்தாரயது மாம் ப⁴க³வாநிதி । தது³பஶ்ருத்ய ஸநத்குமாரேண ‘நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்ஸ்வ’ இத்யுக்தே நாரதே³ந ப்ருஷ்டம் கிம்நாம்நோ(அ)ஸ்தி பூ⁴ய இதி । தத்ர ஸநத்குமாரஸ்ய ப்ரதிவசநம் - “வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ”(சா². உ. 7 । 2 । 1) இதி ததே³வம் நாரத³ஸநத்குமாரயோர்பூ⁴யஸீ । ப்ரஶ்நோத்தரே வாகி³ந்த்³ரியமுபக்ரம்ய மந:ஸங்கல்பசித்தத்⁴யாநவிஜ்ஞாநப³லாந்நதோயவாயுஸஹிததேஜோநப⁴:ஸ்மராஶாப்ராணேஷு பர்யவஸிதே । கர்தவ்யாகர்தவ்யவிவேக: ஸங்கல்ப:, தஸ்ய காரணம் பூர்வாபரவிஷயநிமித்தப்ரயோஜநநிரூபணம் சித்தம் । ஸ்மர: ஸ்மரணம் । ப்ராணஸ்ய ச ஸமஸ்தக்ரியாகாரகப²லபே⁴தே³ந பித்ராத்³யாத்மத்வேந ச ரதா²ரநாபி⁴த்³ருஷ்டாந்தேந ஸர்வப்ரதிஷ்ட²த்வேந ச ப்ராணபூ⁴யஸ்த்வத³ர்ஶிநோ(அ)திவாதி³த்வேந ச நாமாதி³ப்ரபஞ்சாதா³ஶாந்தாத்³பூ⁴யஸ்த்வமுக்த்வாப்ருஷ்ட ஏவ நாரதே³ந ஸநத்குமார ஏகக்³ரந்தே²ந “ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி”(சா². உ. 7 । 15 । 1) இதி ஸத்யாதீ³ந்க்ருதிபர்யந்தாநுக்த்வோபதி³தே³ஶ - “ஸுக²ம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்”(சா². உ. 7 । 22 । 1) இதி । தது³பஶ்ருத்ய நாரதே³ந - “ஸுக²ம் த்வேவ ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸே”(சா². உ. 7 । 21 । 1) இத்யுக்தே ஸநத்குமார: “யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²ம்”(சா². உ. 7 । 23 । 1) இத்யுபக்ரம்ய பூ⁴மாநம் வ்யுத்பாத³யாம்ப³பூ⁴வ - “யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி”(சா². உ. 7 । 24 । 1) இத்யாதி³நா । ததீ³த்³ருஶே விஷயே விசார ஆரப்⁴யதே । தத்ர ஸம்ஶய:கிம் ப்ராணோ பூ⁴மா ஸ்யாதா³ஹோ பரமாத்மேதி । பா⁴வப⁴வித்ரோஸ்தாதா³த்ம்யவிவக்ஷயா ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஸம்ஶயஸ்ய பீ³ஜமுக்தம் பா⁴ஷ்யக்ருதா । தத்ர “ஏதஸ்மிந் க்³ரந்த²ஸந்த³ர்பே⁴ யது³க்தாத்³பூ⁴யஸோ(அ)ந்யத: । உச்யமாநம் து தத்³பூ⁴ய உச்யதே ப்ரஶ்நபூர்வகம்” ॥ நச ப்ராணாத்கிம் பூ⁴ய இதி ப்ருஷ்டம் । நாபி பூ⁴மா வாஸ்மாத்³பூ⁴யாநிதி ப்ரத்யுக்தம் । தஸ்மாத்ப்ராணபூ⁴யஸ்த்வாபி⁴தா⁴நாநந்தரமப்ருஷ்டே²ந பூ⁴மோச்யமாந: ப்ராணஸ்யைவ ப⁴விதுமர்ஹதி । அபிச பூ⁴மேதி பா⁴வோ ந ப⁴விதாரமந்தரேண ஶக்யோ நிரூபயிதுமிதி ப⁴விதாரமபேக்ஷமாண: ப்ராணஸ்யாநந்தர்யேண பு³த்³தி⁴ஸம்நிதா⁴நாத்தமேவ ப⁴விதாரம் ப்ராப்ய நிர்வ்ருணோதி । “யஸ்யோப⁴யம் ஹவிரார்திமார்ச்சே²த்” இத்யத்ரார்திரிவார்தம் ஹவி: । யதா²ஹு: “ம்ருஷ்யாமஹே ஹவிஷா விஶேஷணம்” இதி । ந சாத்மந: ப்ரகரணாதா³த்மைவ பு³த்³தி⁴ஸ்த² இதி தஸ்யைவ பூ⁴மா ஸ்யாதி³தி யுக்தம் । ஸநத்குமாரஸ்ய ‘நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்ஸ்வ’ இதி ப்ரதீகோபதே³ஶரூபேணோத்தரேண நாரத³ப்ரஶ்நஸ்யாபி தத்³விஷயத்வேந பரமாத்மோபதே³ஶப்ரகரணஸ்யாநுத்தா²நாத் । அதத்³விஷயத்வே சோத்தரஸ்ய ப்ரஶ்நோத்தரயோர்வையதி⁴கரண்யேந விப்ரதிபத்தேரப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத³ஸதி ப்ரகரணே ப்ராணஸ்யாநந்தர்யாத்தஸ்யைவ பூ⁴மேதி யுக்தம் । ததே³தத்ஸம்ஶயபீ³ஜம் த³ர்ஶயதா பா⁴ஷ்யகாரேண ஸூசிதம் பூர்வபக்ஷஸாத⁴நமிதி ந புநருக்தம் । நச பூ⁴யோபூ⁴ய: ப்ரஶ்நாத்பரமாத்மைவ நாரதே³ந ஜிஜ்ஞாஸித இதி யுக்தம் । ப்ராணோபதே³ஶாநந்தரம் தஸ்யோபரமாத் । ததே³வம் ப்ராண ஏவ பூ⁴மேதி ஸ்தி²தே யத்³யத்தத்³விரோதி⁴தயா வச: ப்ரதிபா⁴தி தத்தத³நுகு³ணதயா நேயம் । நீதம் ச பா⁴ஷ்யக்ருதா ।

ஸ்யாதே³தத் । “ஏஷ து வா அதிவத³தி”(சா². உ. 7 । 17 । 1) இதி துஶப்³தே³ந ப்ராணத³ர்ஶிநோ(அ)திவாதி³நோ வ்யவச்சி²த்³ய ஸத்யேநாதிவாதி³த்வம் வத³ந் கத²ம் ப்ராணஸ்ய பூ⁴மாநமபி⁴த³தீ⁴தேத்யத ஆஹ -

ப்ராணமேவ த்விதி ।

ப்ராணத³ர்ஶிநஶ்சாதிவாதி³த்வமிதி ।

நாமாத்³யாஶாந்தமதீத்ய வத³நஶீலத்வமித்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - நாயம் துஶப்³த³: ப்ராணாதிவாதி³த்வாத்³வயவச்சி²நத்தி, அபிது தத³திவாதி³த்வமபரித்யஜ்ய ப்ரத்யுத தத³நுக்ருஷ்ய தஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய ஸத்யஸ்ய ஶ்ரவணமநநஶ்ரத்³தா⁴நிஷ்டா²க்ருதிபி⁴ர்விஜ்ஞாநாய நிஶ்சயாய ஸத்யேநாதிவத³தீதி ப்ராணவ்ரதமேவாதிவாதி³த்வமுச்யதே । துஶப்³தோ³ நாமாத்³யதிவாதி³த்வாத்³வ்யவச்சி²நத்தி । ந நாமாத்³யாஶாந்தவாத்³யதிவாதி³, அபிது ஸத்யப்ராணவாத்³யதிவாதீ³த்யர்த²: । அத்ர சாக³மாசார்யோபதே³ஶாப்⁴யாம் ஸத்யஸ்ய ஶ்ரவணம் । அதா²க³மாவிரோதி⁴ந்யாயநிவேஶநம் மநநம், மத்வா ச கு³ருஶிஷ்யஸப்³ரஹ்மசாரிபி⁴ரநஸூயுபி⁴: ஸஹ ஸம்வாத்³ய தத்த்வம் ஶ்ரத்³த⁴த்தே । ஶ்ரத்³தா⁴நந்தரம் ச விஷயாந்தரத³ர்ஶீ விரக்தஸ்ததோ வ்யாவ்ருத்தஸ்தத்த்வஜ்ஞாநாப்⁴யாஸம் கரோதி, ஸேயமஸ்ய க்ருதி: ப்ரயத்ந: । அத² தத்த்வஜ்ஞாநாப்⁴யாஸநிஷ்டா² ப⁴வதி, யத³நந்தரமேவ தத்த்வவிஜ்ஞாநமநுப⁴வ: ப்ராது³ர்ப⁴வதி । ததே³தத்³பா³ஹ்யா । அப்யாஹு: - “பூ⁴தார்த²பா⁴வநாப்ரகர்ஷபர்யந்தஜம் யோகி³ஜ்ஞாநம்” இதி பா⁴வநாப்ரகர்ஷஸ்ய பர்யந்தோ நிஷ்டா² தஸ்மாஜ்ஜாயதே தத்த்வாநுப⁴வ இதி । தஸ்மாத்ப்ராண ஏவ பூ⁴மேதி ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே “ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி”(சா². உ. 7 । 17 । 1) இத்யுக்த்வா பூ⁴மோச்யதே । தத்ர ஸத்யஶப்³த³: பரமார்தே² நிரூட⁴வ்ருத்தி: ஶ்ருத்யா பரமார்த²மாஹ । பரமார்த²ஶ்ச பரமாத்மைவ । ததோ ஹ்யந்யத்ஸர்வம் விகாரஜாதமந்ருதம் கயாசித³பேக்ஷயா கத²ஞ்சித்ஸத்யமுச்யதே । ததா²ச “ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி”(சா². உ. 7 । 17 । 1) இதி ப்³ரஹ்மணோ(அ)திவாதி³த்வம் ஶ்ருத்யாந்யநிரபேக்ஷயா லிங்கா³தி³ப்⁴யோ ப³லீயஸ்யாவக³மிதம் கத²மிவ ஸம்நிதா⁴நமாத்ராத் ஶ்ருத்யாத்³யபேக்ஷாத³திது³ர்ப³லாத்கத²ம் சித்ப்ராணவிஷயத்வேந ஶக்யம் வ்யாக்²யாதும் । ஏவம் ச ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வம் ப்³ரஹ்மணி பூ⁴மாவக³ம்யமாநோ ந ப்ராணவிஷயோ ப⁴விதுமர்ஹதி, கிந்து ஸத்யஸ்ய பரமாத்மந ஏவ । ஏவம் சாநாத்மவித³ ஆத்மாநம் விவிதி³ஷோர்நாரத³ஸ்ய ப்ரஶ்நே பரமாத்மாநமேவாஸ்மை வ்யாக்²யாஸ்யாமீத்யபி⁴ஸந்தி⁴மாந்ஸநத்குமார: ஸோபாநாரோஹணந்யாயேந ஸ்தூ²லாதா³ரப்⁴ய தத்தத்³பூ⁴மவ்யுத்பாத³நக்ரமேண பூ⁴மாநமதிது³ர்ஜ்ஞாநதயா பரமஸூக்ஷ்மம் வ்யுத்பாத³யாமாஸ । நச ப்ரஶ்நபூர்வதாப்ரவாஹபதிதேநோத்தரேண ஸர்வேண ப்ரஶ்நபூர்வேணைவ ப⁴விதவ்யமிதி நியமோ(அ)ஸ்தீத்யாதி³ஸுக³மேந பா⁴ஷ்யேண வ்யுத்பாதி³தம் । விஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴நபரம்பரா மநநஶ்ரத்³தா⁴தி³:, ப்ராணாந்தே சாநுஶாஸநே தாவந்மாத்ரேணைவ ப்ரகரணஸமாப்தேர்ந ப்ராணஸ்யாந்யாயத்ததோச்யேத । தத³பி⁴தா⁴நே ஹி ஸாபேக்ஷத்வேந ந ப்ரகரணம் ஸமாப்யேத । தஸ்மாந்நேத³ம் ப்ராணஸ்ய ப்ரகரணமபி து யதா³யத்த: ப்ராணஸ்தஸ்ய, ஸ சாத்மேத்யாத்மந ஏவ ப்ரகரணம் ।

ஶங்கதே -

ப்ரகரணாந்த இதி ।

ப்ராணப்ரகரணஸமாப்தாவித்யர்த²: ।

நிராகரோதி -

ந ।

ஸ ப⁴க³வ இதி ।

ஸந்த³ம்ஶந்யாயேந ஹி பூ⁴ம்ந ஏதத்ப்ரகரணம், ஸ சேத்³பூ⁴மா ப்ராண:, ப்ராணஸ்யைதத்ப்ரகரணம் ப⁴வேத் । தச்சாயுக்தமித்யுக்தம் ॥ 8 ॥

ந கேவலம் ஶ்ருதேர்பூ⁴மாத்மதா பரமாத்மந:, லிங்கா³த³பீத்யாஹ ஸூத்ரகார: -

த⁴ர்மோபபத்தேஶ்ச ।

யத³பி பூர்வபக்ஷிணா கத²ஞ்சிந்நீதம் தத³நுபா⁴ஷ்ய பா⁴ஷ்யகாரோ தூ³ஷயதி -

யோ(அ)ப்யஸௌ ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாமிதி ।

ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாமிந்த்³ரியாத்³யஸம்யோக்³யாத்மைவ । ந ப்ராண: । பரமாத்மப்ரகரணாத் । அந்யதா³ர்தம் । விநஶ்வரமித்யர்த²: । அதிரோஹிதார்த²மந்யத் ॥ 9 ॥