ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த் ।
ஸ்யாதே³தத் । வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வயே த³ர்ஶிதே ஸமாப்தம் ஸமந்வயலக்ஷணமிதி கிமபரமவஶிஷ்யதே யத³ர்த²மித³மாரப்⁴யத இதி ஶங்காம் நிராகர்தும் ஸங்க³திம் த³ர்ஶயந்நவஶேஷமாஹ -
யதா²ப்⁴யுத³யேதி ।
அத்ர ச லக்ஷணஸ்ய ஸங்க³திமுக்த்வா லக்ஷணேநாஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய ஸங்க³திருக்தா । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - ஸத்யம் ஜக³த்காரணே ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாமுக்த: ஸமந்வய: ।
தத்ர காரணபா⁴வஸ்யோப⁴யதா² த³ர்ஶநாஜ்ஜக³த்காரணத்வம் ப்³ரஹ்மண: கிம் நிமித்தத்வேநைவ, உதோபாதா³நத்வேநாபி । தத்ர யதி³ ப்ரத²ம: பக்ஷஸ்தத உபாதா³நகாரணாநுஸரணே ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴ம் ப்ரதா⁴நமப்⁴யுபேயம் । ததா² ச “ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:” (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 2) இதி ப்³ரஹ்மலக்ஷணமஸாது⁴, அதிவ்யாப்தே: ப்ரதா⁴நே(அ)பி க³தத்வாத் । அஸம்ப⁴வாத்³வா । யதி³ தூத்தர: பக்ஷஸ்ததோ நாதிவ்யாப்திர்நாப்யவ்யாப்திரிதி ஸாது⁴ லக்ஷணம் । ஸோ(அ)யமவஶேஷ: । தத்ர “ஈக்ஷாபூர்வகர்த்ருத்வம் ப்ரபு⁴த்வமஸரூபதா । நிமித்தகாரணேஷ்வேவ நோபாதா³நேஷு கர்ஹிசித்” ॥ ததி³த³மாஹ -
தத்ர நிமித்தகாரணமேவ தாவதி³தி ।
ஆக³மஸ்ய காரணமாத்ரே பர்யவஸாநாத³நுமாநஸ்ய தத்³விஶேஷநியமமாக³மோ ந ப்ரதிக்ஷிபத்யபி த்வநுமந்யத ஏவேத்யாஹ -
பாரிஶேஷ்யாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யதி³தி ।
ப்³ரஹ்மோபாதா³நத்வஸ்ய ப்ரஸக்தஸ்ய ப்ரதிஷேதே⁴(அ)ந்யத்ராப்ரஸங்கா³த்ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த⁴மாநுமாநிகம் ப்ரதா⁴நம் ஶிஷ்யத இதி । ஏகவிஜ்ஞாநேந ச ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநம் “உத தமாதே³ஶம்”(சா². உ. 6 । 1 । 3) இத்யாதி³நா, “யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³ந” (சா². உ. 6 । 1 । 4) இதி ச த்³ருஷ்டாந்த:, பரமாத்மந: ப்ராதா⁴ந்யம் ஸூசயத: । யதா² ஸோமஶர்மணைகேந ஜ்ஞாதேந ஸர்வே கடா² ஜ்ஞாதா ப⁴வந்தி ।
ஏவம் ப்ராப்த உச்யதே -
ப்ரக்ருதிஶ்ச ।
ந கேவலம் ப்³ரஹ்ம நிமித்தகாரணம், குத:, ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தயோரநுபரோதா⁴த் । நிமித்தகாரணத்வமாத்ரே து தாவுபருத்⁴யேயாதாம் । ததா²ஹி - “ந முக்²யே ஸம்ப⁴வத்யர்தே² ஜக⁴ந்யா வ்ருத்திரிஷ்யதே । ந சாநுமாநிகம் யுக்தமாக³மேநாபபா³தி⁴தம் ॥ ஸர்வே ஹி தாவத்³வேதா³ந்தா: பௌர்வாபர்யேண வீக்ஷிதா: । ஐகாந்திகாத்³வைதபரா த்³வைதமாத்ரநிஷேத⁴த:” ॥ ததி³ஹாபி ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தௌ முக்²யார்தா²வேவ யுக்தௌ ந து “யஜமாந: ப்ரஸ்தர:” இதிவத்³கு³ணகல்பநயா நேதவ்யௌ, தஸ்யார்த²வாத³ஸ்யாதத்பரத்வாத் । ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தவாக்யயோஸ்த்வத்³வைதபரத்வாது³பாதா³நகாரணாத்மகத்வாச்சோபாதே³யஸ்ய கார்யஜாதஸ்யோபாதா³நஜ்ஞாநேந தஜ்ஜ்ஞாநோபபத்தே: । நிமித்தகாரணம் து கார்யாத³த்யந்தபி⁴ந்நமிதி ந தஜ்ஜ்ஞாநே கார்யஜ்ஞாநம் ப⁴வதி । அதோ ப்³ரஹ்மோபாதா³நகாரணம் ஜக³த: । நச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யந்நிமித்தகாரணம் ஜக³த இத்யபி யுக்தம் । ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தோபரோதா⁴தே³வ । நஹி ததா³நீம் ப்³ரஹ்மணி ஜ்ஞாதே ஸர்வம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி । ஜக³ந்நிமித்தகாரணஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யஸ்ய ஸர்வமத்⁴யபாதிநஸ்தஜ்ஜ்ஞாநேநாவிஜ்ஞாநாத் । யத இதி ச பஞ்சமீ ந காரணமாத்ரே ஸ்மர்யதே அபி து ப்ரக்ருதௌ, “ஜநிகர்து: ப்ரக்ருதி:”(பா. ஸூ. 1 । 4 । 30) இதி । ததோ(அ)பி ப்ரக்ருதித்வமவக³ச்சா²ம: । து³ந்து³பி⁴க்³ரஹணம் து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தக்³ரஹணம் ச தத்³க³தஶப்³த³த்வஸாமாந்யோபலக்ஷணார்த²ம் ॥ 23 ॥ அநாக³தேச்சா²ஸங்கல்போ(அ)பி⁴த்⁴யா । ஏதயா க²லு ஸ்வாதந்த்ர்யலக்ஷணேந கர்த்ருத்வேந நிமித்தத்வம் த³ர்ஶிதம் । “ப³ஹு ஸ்யாம்” (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி ச ஸ்வவிஷயதயோபாதா³நத்வமுக்தம் ॥ 24 ॥
ஆகாஶாதே³வ ।
ப்³ரஹ்மண ஏவேத்யர்த²: ।
ஸாக்ஷாதி³தி சேதி ஸூத்ராவயவமநூத்³ய தஸ்யார்த²ம் வ்யாசஷ்டே -
ஆகாஶாதே³வேதி ।
ஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மணோ ஜக³து³பாதா³நத்வமவதா⁴ரயந்தீ உபாதா³நாந்தராபா⁴வம் ஸாக்ஷாதே³வ த³ர்ஶயதீதி
ஸாக்ஷாதி³தி
ஸூத்ராவயவேந த³ர்ஶிதமிதி யோஜநா ॥ 25 ॥
ஆத்மக்ருதே: பரிணாமாத் ।
ப்ரக்ருதிக்³ரஹணமுபலக்ஷணம், நிமித்தமித்யபி த்³ரஷ்டவ்யம், கர்மத்வேநோபாதா³நத்வாத்கர்த்ருத்வேந ச தத்ப்ரதி நிமித்தத்வாத் ।
கத²ம் புநரிதி ।
ஸித்³த⁴ஸாத்⁴யயோரேகத்ராஸமவாயோ விரோதா⁴தி³தி ।
பரிணாமாதி³தி ப்³ரூம இதி ।
பூர்வஸித்³த⁴ஸ்யாப்யநிர்வசநீயவிகாராத்மநா பரிணாமோ(அ)நிர்வசநீயத்வாத்³பே⁴தே³நாபி⁴ந்ந இவேதி ஸித்³த⁴ஸ்யாபி ஸாத்⁴யத்வமித்யர்த²: ।
ஏகவாக்யத்வேந வ்யாக்²யாயா பரிணாமாதி³த்யவச்சி²த்³ய வ்யாசஷ்டே -
பரிணாமாதி³தி வேதி ।
ஸச்சத்யச்சேதி த்³வே ப்³ரஹ்மணோ ரூபே । ஸச்ச ஸாமாந்யவிஶேஷேணாபரோக்ஷதயா நிர்வாச்யம், ப்ருதி²வ்யப்தேஜோலக்ஷணம் । த்யச்ச பரோக்ஷமத ஏவாநிர்வாச்யமித³ந்தயா வாய்வாகாஶலக்ஷணம், கத²ம் ச தத்³ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் யதி³ தஸ்ய ப்³ரஹ்மோபாதா³நம், தஸ்மாத்பரிணாமாத்³ப்³ரஹ்ம பூ⁴தாநாம் ப்ரக்ருதிரிதி ॥ 26 ॥
பூர்வபக்ஷிணோ(அ)நுமாநமநுபா⁴ஷ்யாக³மவிரோதே⁴ந தூ³ஷயதி -
யத்புநரிதி ।
ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - ஈஶ்வரோ ஜக³தோ நிமித்தகாரணமேவ ஈக்ஷாபூர்வகஜக³த்கர்த்ருத்வாத் , கும்ப⁴கர்துகுலாலவத் । அத்ரேஶ்வரஸ்யாஸித்³தே⁴ராஶ்ரயாஸித்³தோ⁴ ஹேது: பக்ஷஶ்சாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷ: । யதா²ஹு: - “நாநுபலப்³தே⁴ ந்யாய: ப்ரவர்ததே” இதி । ஆக³மாத்தத்ஸித்³தி⁴ரிதி சேத் , ஹந்த தர்ஹி யாத்³ருஶமீஶ்வரமாக³மோ க³மயதி தாத்³ருஶோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: ஸ ச நிமித்தகாரணம் சோபாதா³நகாரணம் சேஶ்வரமவக³மயதி । விஶேஷ்யாஶ்ரயக்³ராஹ்யாக³மவிரோதா⁴ந்நாநுமாநமுதே³துமர்ஹதீதி குதஸ்தேந நிமித்தத்வாவதா⁴ரணேத்யர்த²: । இயம் சோபாதா³நபரிணாமாதி³பா⁴ஷா ந விகாராபி⁴ப்ராயேணாபி து ததா² ஸர்பஸ்யோபாதா³நம் ரஜ்ஜுரேவம் ப்³ரஹ்ம ஜக³து³பாதா³நம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ந க²லு நித்யஸ்ய நிஷ்கலஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மநைகதே³ஶேந வா பரிணாம: ஸம்ப⁴வதி, நித்யத்வாத³நேகதே³ஶத்வாதி³த்யுக்தம் । நச ம்ருத³: ஶராவாத³யோ பி⁴த்³யந்தே, ந சாபி⁴ந்நா:, ந வா பி⁴ந்நாபி⁴ந்நா: கிந்த்வநிர்வசநீயா ஏவ । யதா²ஹ ஶ்ருதி: - “ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்”(சா². உ. 6 । 1 । 4) இதி । தஸ்மாத³த்³வைதோபக்ரமாது³பஸம்ஹாராச்ச ஸர்வ ஏவ வேதா³ந்தா ஐகாந்திகாத்³வைதபரா: ஸந்த: ஸாக்ஷாதே³வ க்வசித³த்³வைதமாஹு:, க்வசித்³த்³வைதநிஷேதே⁴ந, க்வசித்³ப்³ரஹ்மோபாதா³நத்வேந ஜக³த: । ஏதாவதாபி தாவத்³பே⁴தோ³ நிஷித்³தோ⁴ ப⁴வதி, ந தூபாதா³நத்வாபி⁴தா⁴நமாத்ரேண விகாரக்³ரஹ ஆஸ்தே²ய: । நஹி வாக்யைகதே³ஶஸ்யார்தோ²(அ)ஸ்தீதி ॥ 27 ॥
ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த்॥23॥ மத்⁴யே பாத³ம் வ்ருத்தகீர்தநஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ –
ஸ்யாதே³ததி³தி ।
வ்யவஹிதஸம்ப³ந்தா⁴பௌநருக்தயே ப²லே இத்யர்த²:।
ஜந்மாதி³ஸூத்ர (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.2) ஸங்க³த்யபி⁴தி⁴த்ஸாயாம் ப்ரத²மஸூத்ரார்தா²நுவாதே³ந யதா²ப்⁴யுத³யஹேதுத்வாதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யோக்தேந கிம் ப்ரயோஜநமத ஆஹ –
அத்ர சேதி ।
ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸ்ய காரணத்வஸ்ய விசாரப்ரதிஜ்ஞயா ஸங்க³திமுக்த்வா தேநாஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய காரணவிஶேஷவிசாரபரஸ்ய ஸங்க³திருக்தா। ஆகஸ்மிகே ஹி லக்ஷணே தத்³விஶேஷசிந்தாப்யாகஸ்மிகீ ஸ்யாதி³த்யர்த²:। அத ஏவாத்⁴யாயஸங்க³திஶ்ச। ப்³ரஹ்மகாரணத்வாப்⁴யுபக³மேந விஶேஷவிப்ரதிபத்திநிராஸஸாம்யாத்பாத³ஸங்க³தி:।
அவஶேஷமாஹேத்யுக்தே தமவஶிஷ்யமாணமர்த²மாஹ –
ஏதது³க்தமிதி ।
காரணத்வமாத்ரம் லக்ஷணமுக்த்வா யதி³ ப்³ரஹ்ம நிமித்தமேவேதி பக்ஷ ஆஶ்ரீயேத, ததா³ ஜக³து³பாதா³நமப்⁴யுபேயம் ந வா।
ஆத்³யம் நிரஸ்ய த்³விதீயம் நிரஸ்யதி –
அஸம்ப⁴வாத்³வேதி ।
பா⁴வகார்யஸ்ய க³க³நாதே³ரவஶ்யாஶ்ரயணீயே உபாதா³நே தத³தி⁴ஷ்டா²த்ருத்வேந நிமித்தத்வம் வக்தவ்யம் தத³நப்⁴யுபக³மே தந்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²:। உப⁴யகாரணத்வபக்ஷே ப்ரதா⁴நாநந்யுபக³மாந்நாதிவ்யாப்தி:। அத்³வைதா(அ)வ்யாஸேத⁴கத்வாச்ச ஏவம்வித⁴காரணத்வஸ்ய ந லக்ஷ்யாவ்யாப்திர்நாஸம்ப⁴வ இத்யர்த²:। ஏதத³தி⁴கரணஸித்³த⁴வத்காரேண ச ஜந்மாதி³ஸூத்ரே உப⁴யகாரணத்வவ்யவஹார:। யத்³யபி தத³நந்தரமித³மாரப்³த⁴வ்யம்; ததா²பி நிர்ணீததாத்பர்யைர்வேதா³ந்தை: நிமித்தத்வமாத்ரஸாத⁴காநுமாநஸ்ய காலாதீதத்வம் முவசமிதி ஸமந்வயாவஸாநே லிலிகே²।
அப்ரத³ர்ஶிதே து விஷயே ஸமந்வயோ து³ஷ்ப்ரதிபாத³ இதி காரணதாமாத்ரம் தத்ரோக்தம்। ஈக்ஷத்ருத்வஶ்ருதேரேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநாச்ச ப்³ரஹ்ம நிமித்தமேவோதோபாதா³நமபீதி ஸம்ஶயே பூர்வத்ர ப்ரதிஜ்ஞாம் முக்²யாமாஶ்ரித்ய ஜீவபரத்வம் வாக்யஸ்ய நிரஸ்தம், இஹ து நிமித்தோபாதா³நபே⁴தா³த்³கௌ³ணீ ஸேதி ஸங்க³திமபி⁴ஸந்தா⁴ய பூர்வபக்ஷமாஹ –
ஈக்ஷேதி ।
ப்³ரஹ்ம ந த்³ரவ்யப்ரக்ருதி: ஈக்ஷித்ருத்வாத், கர்த்ருத்வாத் ஸ்வதந்த்ரத்வாதி³தி யாவத்। ப்ரபு⁴த்வாச்ச ராஜவத்। ஸுகா²த்³யுபாதே³ந ராஜ்ஞி ஸாத்⁴யவைகல்யவ்யாவ்ருத்தயே ப்ரதிஜ்ஞாயாம் த்³ரவ்யபத³ம்।
ப்³ரஹ்ம ந ப்ருதி²வீப்ரக்ருதி: நிர்க³ந்த⁴த்வாத் அபா⁴வவதி³த்யப்ரயோகா³ந்மத்வா(அ)(அ)ஹ –
அஸரூபதேதி ।
ஏதேஷாமநுமாநாநாமாஶங்க்யாதீதகாலதாம் விஷயவ்யவஸ்த²யா பரிஹரதி –
ஆக³மஸ்யேதி ।
ஆக³மே ஹி யத இதி பஞ்சமீ ந ப்ரக்ருதாவபி து ஹேதுத்வமாத்ரே ‘ஹேதுமநுஷ்யேப்⁴யோ(அ)ந்யதரஸ்யாம் ரூப்ய’ இதி ஹேதோர்மநுஷ்யாச்ச ரூப்யாப்ரத்யயவிதௌ⁴ ‘தத ஆக³த’ இதி ப்ரக்ருதஸ்ய பஞ்சம்யர்த²ஸ்ய ஹேதோரிதி விஶேஷணேந ஹேதாவபி பஞ்சமீஜ்ஞாபநாத்। அதோ ந விரோத⁴ இத்யர்த²:।
நநு நிமித்தோபாதா³நபே⁴தே³ கத²ம் ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தயோஜநா தத்ராஹ –
ஏகேதி ।
இத்யாதி³நா யத்ப்ரதிஜ்ஞாதமித்யந்வய:।
நநு ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தௌ ப்ராதா⁴ந்யபரௌ, நேத்யாஹ –
ந முக்²யே இதி।
நந்வநுமாநவாதா⁴த்³கௌ³ணதா(அ)த ஆஹ -
ந சேதி ।
அஸ்த்வாக³மோ நிமித்தத்வபரஸ்தத்ராஹ –
ஸர்வே ஹீதி ।
கத²மைகாந்திகா(அ)த்³வைதபரத்வம் ப்ரக்ருதிவிகாராபி⁴தா⁴யிவேதா³ந்தாநாமத ஆஹ –
த்³வைதேதி ।
கார்யஸ்ய விவர்தத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நந்யதிரேணாபா⁴வே வேதா³ந்தாநாம் தாத்பர்யமித்யர்த²:।
யதி³ தஜ்ஜ்ஞாநாத்ஸர்வகார்யஜ்ஞாநார்த²ம் ப்³ரஹ்மோபாதா³நம், அஸ்து தர்ஹி ததோ(அ)ந்யந்நிமித்தமத ஆஹ –
ந சேதி ।
ந கேவலமநுமாநஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞாதி³லிங்கை³ர்பா³தோ⁴(அ)பி து ஶ்ருத்யா(அ)பீத்யாஹ –
யத இதீதி ।
யத்து ஜ்ஞாபகாத்³தே⁴தௌ பஞ்சமீதி, தத்ராஹ –
ந காரணமாத்ர இதி ।
ஜ்ஞாபநேந வித்⁴யுந்நயநாத்³வரமிஹ ப்ரத்யக்ஷவிதி⁴ப்ராப்தப்ரக்ருதித்வோபாதா³நமிதி பா⁴வ:। அபி ச கு³ணவசநேஷு ஹேதுபஞ்சமீ த்³ருஶ்யதே ஜாட்³யாத்³வத்³த⁴ இத்யாதி³ஷு। ந ச ப்³ரஹ்ம கு³ணோ(அ)நாஶ்ரிதத்வாத்³, யேந ‘யத’ இத்யஸ்ய கு³ணவசநதா ஸ்யாதி³தி ஜநிகர்துர்ஜாயமாநஸ்ய ப்ரக்ருதிரபாதா³நஸம்ஜ்ஞா ப⁴வதி ததோ(அ)பாதா³நே பஞ்சமீதி ஸூத்ரேண ப்ரக்ருதௌ ஸ்மர்யத இத்யர்த²:।
பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶ்ருதிம் வ்யாசஷ்டே -
து³ந்து³பீ⁴தி॥23॥
ஸௌத்ர்யபி⁴த்⁴யா (அ)நாக³தவஸ்துநீச்சா², தஸ்யா வ்யாக்²யா –
ஸம்கல்ப இதி ।
ஏதயா(அ)பி⁴ஷ்யயா த்வாத யம் த³ர்ஶிதம் தேந ச நிமித்தத்வம் ஶ்ருதௌ த³ர்ஶிதமித்யர்த²:।
ப³ஹு ஸ்யாமித்யாபி⁴த்⁴யாயா ஈஶ்வரவிஷயத்வேந கார்யகாரணா(அ) பே⁴த³ஸூசநாது³பாதா³நத்வமுக்தமித்யர்த²:॥24॥ ஸாக்ஷாச்சேதி ஸூத்ரோதா³ஹ்ருதஶ்ருதாவாகாஶஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மவசந இத்யாஹ –
ப்³ரஹ்மண இதி ।
வ்யாசஷ்டே இதி ।
உபாதா³நாந்தரேத்யாதி³நேதி ஶேஷ:।
ஆகாஶாதே³வேதி ।
ஶ்ரௌதாவதா⁴ரணோக்தோபாதா³நாந்தராபா⁴வம் ஸாக்ஷாதி³தி ஸூத்ரபதே³ந த³ர்ஶயதி இத்யேவம் வ்யவஹிதாந்வயேந பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –
ஆகாஶாதே³வேதி ॥25॥
பா⁴ஷ்யே ப்ரக்ருதிக்³ரஹணமுபலக்ஷணார்த²மித்யர்த²:।
நிமித்தோபாதா³நத்வேஹேதுபரம் யத்காரணமித்யாதி³பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –
கர்மத்வேநேதி ।
பூர்வஸித்³த⁴ஸ்யேதி ।
பே⁴தே³நாநிர்வசநாதி³பி⁴ந்ந இவேதி யோஜநா। ஸாமாந்யேந த்³ரவ்யத்வாதி³நா விஶேஷேண ப்ருதி²வீத்வாதி³நா நிர்வாச்யமிதி நிருக்தபத³வ்யாக்²யா।
த்³வே வா வ ப்³ரஹ்மணோ ரூபே இதி மூர்தாமூர்தம் ப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ந ஶ்ருதம் தத்கத²ம் ஸ்யாத்³யதி³ ப்³ரஹ்மோபாதா³நம் ந ஸ்யாதி³தி வ்யதிரேகம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்யாந்வயமாஹ –
யதீ³தி ।
தர்ஹ்யேவம்ரூபம் ஸ்யாதி³தி ஶேஷ:॥26॥
விஶேஷ்யேதி ।
ஸாத்⁴யம் ப்ரதி விஶேஷ்யஸ்ய ஹேதும் ப்ரத்யாஶ்ரயஸ்ய ச க்³ராஹகதயோபஜீவ்யாக³மவிரோதா⁴தி³த்யர்த²:।
பா⁴ஸ்கரஸ்த்விஹ ப³ப்⁴ராம யோநிரிதி பரிணாமாதி³தி ச ஸூத்ரநிர்தே³ஶாச்சா²ந்தோ³க்³யவாக்யகாரேண ப்³ரஹ்மநந்தி³நா பரிணாமஸ்து ஸ்யாதி³த்யபி⁴தா⁴நாச்ச பரிணாமவாதோ³ வ்ருத்³த⁴ஸம்மத இதி, தம் ப்ரதிபோ³த⁴யதி –
இயம் சேதி ।
ப்³ரஹ்மநந்தி³நா ஹி நாஸதோ(அ)நிஷ்பாத்³யத்வாத்ப்ரவ்ருத்த்யாநர்த²க்யம் து ஸத்த்வாவிஶேஷாதி³தி ஸத³ஸத்பக்ஷப்ரதிக்ஷேபேண பூர்வபக்ஷமாத³ர்ஶ்ய ந ஸம்வ்யவஹாரமாத்ரத்வாதி³தி அநிர்வசநீயதா ஸித்³தா⁴ந்திதா அத: பரிணாமஸ்த்விதி மித்²யாபரிணாமாபி⁴ப்ராயம், ஸூத்ரம் த்வேதத³பி⁴ப்ராயமேவேத்யர்த²:।
உதா³ஹரிஷ்யமாணஶ்ருதிஸம்மதாம் யுக்திமாஹ –
ந க²ல்விதி ।
பரிணாம: ஸர்வாத்மநா ஏகதே³ஶேந வா। நாத்³ய: ஸர்வாத்மநா ப்ராக்தநரூபத்யாகா³த³நித்யத்வாபத்தௌ ஶ்ரௌதநித்யவிரோதா⁴த்। ந த்³விதீய:; நிஷ்கலஶ்ருத்யவக³தாநம்ஶத்வவிரோதா⁴தி³த்யர்த²:। நித்யத்வாதி³தி ஹேதுக³ர்ப⁴நிர்தே³ஶயோர்விவரணம்। ஏவம் ஸௌத்ரபரிணாமஶப்³தோ³ விவர்தபரதயா யோஜித:।
இதா³நீம் து யதா²ஶ்ருதமாஶ்ரித்ய பரிணாமத்வேந லோகஸித்³த⁴ஸ்ய யுக்தயஸஹத்வேந விவர்ததாமாஹ –
ந ச ம்ருத³ இதி ।
ம்ருத³ ஏவ ஸத்யத்வாவதா⁴ரணாத்கார்யமித்²யாத்வம் ஶ்ருதிராஹ - ஏகமேவாத்³விதீயமித்யாதௌ³ ஸாக்ஷாந்நேதி நேதீத்யாதௌ³ நிஷேதே⁴ந।
நநு ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதே: ஸப்ரபஞ்சதா(அ)ஸ்து, நேத்யாஹ –
ந ஹீதி ।
உபக்ரமாத்³யவக³ததாத்பர்யமஹாவாக்யமத்⁴யஸ்தா²வாந்தரவாக்யஸ்ய ப்ரதா⁴நாநுரோதே⁴ந மாயாமயஸ்ருஷ்டிவிஷயத்வமித்யர்த²:। அத்ர கஶ்சிதா³ஹ - ப்⁴ராந்தே ப்³ரஹ்மோபாதா³நத்வே பூர்வபக்ஷ ஏவ ஸமர்தி²த: ஸ்யாத்³, நிர்விகாரத்வஶ்ருதய: ப்ராக் ஸ்ருஷ்டேரவிகாரிதாமாஹு: - இதி। தந்ந; வாக்யாபா⁴ஸோத்த²ப்⁴ரமமாத்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மோபாதா³நத்வமிதி ஹி பூர்வபக்ஷாஶய:; ஸ்வப்நவத³ர்த²க்ரியாஸமர்த²ப்ரபஞ்சாஸ்பத³த்வம் ஸித்³தா⁴ந்தஸம்மதமிதி பே⁴தோ³பபத்தே:। ப்ரலயஶ்ருதிபி⁴ரேவ ப்ராக³விகாரித்வஸித்³தி⁴ர்ந நிர்விகாரஶ்ருதிஸ்தத்பரா, நிர்விகாரித்வம் விகாராத்யந்தாபா⁴வோ ப்³ரஹ்மத⁴ர்ம: ஸ சாநிர்வாச்யோ விகாரமநிர்வாச்யம் ந ஸஹதே ஸத்ய இவ தவ க⁴டாபா⁴வ: ஸத்யக⁴டம் ந சாத்³வைதம் வ்யாஹந்தீதி॥27॥