ದ್ವಿದೀಯಾಧ್ಯಾಯೇ ತೃತೀಯಃ ಪಾದಃ ।

ನ ವಿಯದಶ್ರುತೇಃ ।

ಪೂರ್ವಂ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧಃ ಶ್ರುತೇರ್ನಿರಾಕೃತಃ । ಸಂಪ್ರತಿ ತು ಶ್ರುತೀನಾಮೇವ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧೋ ನಿರಾಕ್ರಿಯತೇ । ತತ್ರ ಸೃಷ್ಟಿಶ್ರುತೀನಾಂ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಮಾಹ

ವೇದಾಂತೇಷು ತತ್ರ ತತ್ರೇತಿ ।

ಶ್ರುತಿವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾಚ್ಚ ಪರಪಕ್ಷಾಣಾಮನಪೇಕ್ಷಿತತ್ವಂ ಸ್ಥಾಪಿತಂ ತದ್ವತ್ಸ್ವಪಕ್ಷಸ್ಯ ಶ್ರುತಿವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾದಿತಿ । ತದರ್ಥನಿರ್ಮಲತ್ವಮರ್ಥಾಭಾಸವಿನಿವೃತ್ತ್ಯಾರ್ಥತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಮ್ । ತಸ್ಯ ಫಲಂ ಸ್ವಪಕ್ಷಸ್ಯ ಜಗತೋ ಬ್ರಹ್ಮಕಾರಣತ್ವಸ್ಯಾನಪೇಕ್ಷತ್ವಾಶಂಕಾನಿವೃತ್ತಿಃ । ಇಹ ಹಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ಶ್ರುತೀನಾಂ ಮಿಥೋ ವಿರೋಧಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ, ಸಿದ್ಧಾಂತೇ ತ್ವವಿರೋಧಃ । ತತ್ರ ಸಿದ್ಧಾಂತ್ಯೇಕದೇಶಿನೋವಚನಂ “ನ ವಿಯದಶ್ರುತೇಃ”(ಬ್ರ. ಸೂ. ೨ । ೩ । ೧) ಇತಿ । ತಸ್ಯಾಭಿಸಂಧಿಃ ಯದ್ಯಪಿ ತೈತ್ತಿರೀಯಕೇ ವಿಯದುತ್ಪತ್ತಿಶ್ರುತಿರಸ್ತಿ ತಥಾಪಿ ತಸ್ಯಾಃ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧಾದ್ಬಹುಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾಚ್ಚ ಗೌಣತ್ವಮ್ । ತಥಾಚ ವಿಯತೋ ನಿತ್ಯತ್ವಾತ್ತೇಜಃಪ್ರಮುಖ ಏವ ಸರ್ಗಃ, ತಥಾಚ ನ ವಿರೋಧಃ ಶ್ರುತೀನಾಮಿತಿ । ತದಿದಮುಕ್ತಮ್

ಪ್ರಥಮಂ ತಾವದಾಕಾಶಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಚಿಂತ್ಯತೇ ಕಿಮಸ್ಯಾಕಾಶಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿರಸ್ತ್ಯುತ ನಾಸ್ತೀತಿ ।

ಯದಿ ನಾಸ್ತಿ ನ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾಶಂಕಾ । ಅಥಾಸ್ತಿ ತತಃ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧ ಇತಿ ತತ್ಪರಿಹಾರಾಯ ಪ್ರಯತ್ನಾಂತರಮಾಸ್ಥೇಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧ ॥

ತತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಸೂತ್ರಮ್

ಅಸ್ತಿ ತು ।

ತೈತ್ತಿರೀಯೇ ಹಿ ಸರ್ಗಪ್ರಕರಣೇ ಕೇವಲಸ್ಯಾಕಾಶಸ್ಯೈವ ಪ್ರಥಮಃ ಸರ್ಗಃ ಶ್ರೂಯತೇ । ಛಾಂದೋಗ್ಯೇ ಚ ಕೇವಲಸ್ಯ ತೇಜಸಃ ಪ್ರಥಮಃ ಸರ್ಗಃ । ನಚ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾನುರೋಧೇನಾಸಹಾಯಸ್ಯಾಧಿಗತಸ್ಯಾಪಿ ಸಸಹಾಯತಾಕಲ್ಪನಂ ಯುಕ್ತಮಸಹಾಯತ್ವಾವಗಮವಿರೋಧಾತ್ । ಶ್ರುತಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಖಲ್ವಶ್ರುತಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ನ ತು ತದ್ವಿಘಾತಾಯ, ವಿಹನ್ಯತೇ ಚಾಸಹಾಯತ್ವಂ ಶ್ರುತಂ ಕಲ್ಪಿತೇನ ಸಸಹಾಯತ್ವೇನ । ನಚ ಪರಸ್ಪರಾನಪೇಕ್ಷಾಣಾಂ ವ್ರೀಹಿಯವವದ್ವಿಕಲ್ಪಃ । ಅನುಷ್ಠಾನಂ ಹಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯತೇ ನ ವಸ್ತು । ನಹಿ ಸ್ಥಾಣುಪುರುಷವಿಕಲ್ಪೋ ವಸ್ತುನಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಂ ಲಭತೇ । ನಚ ಸರ್ಗಭೇದೇನ ವ್ಯವಸ್ಥೋಪಪದ್ಯತೇ, ಸಾಂಪ್ರತಿಕಸರ್ಗವದ್ಭೂತಪೂರ್ವಸ್ಯಾಪಿ ತಥಾತ್ವಾತ್ । ನ ಖಲ್ವಿಹ ಸರ್ಗೇ ಕ್ಷೀರಾದ್ದಧಿ ಜಾಯತೇ ಸರ್ಗಾಂತರೇ ತು ದಧ್ನಃ ಕ್ಷೀರಮಿತಿ ಭವತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ಗಶ್ರುತಯಃ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಿನ್ಯೋ ನಾಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ಪ್ರಮಾಣಂ ಭವಿತುಮರ್ಹಂತೀತಿ ಪೂರ್ವಃ ಪಕ್ಷಃ ॥ ೨ ॥

ಸಿದ್ಧಾಂತ್ಯೇಕದೇಶೀ ಸೂತ್ರೇಣ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾವಿಷ್ಕರೋತಿ

ಗೌಣ್ಯಸಂಭವಾತ್ ।

ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧೇನ ಬಹುಶ್ರುತ್ಯಂತರವಿರೋಧೇನ ಚಾಕಾಶೋತ್ಪತ್ತ್ಯಸಂಭವಾದ್ಗೌಣ್ಯೇಷಾಕಾಶೋತ್ಪತ್ತಿಶ್ರುತಿರಿತ್ಯವಿರೋಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧಮಾಹ

ನ ಹ್ಯಾಕಾಶಸ್ಯೇತಿ ।

ಸಮವಾಯ್ಯಸಮವಾಯಿನಿಮಿತ್ತಕಾರಣೇಭ್ಯೋ ಹಿ ಕಾರ್ಯಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿರ್ನಿಯತಾ ತದಭಾವೇ ನ ಭವಿತುಮರ್ಹತಿ ಧೂಮ ಇವ ಧೂಮಧ್ವಜಾಭಾವೇ । ತಸ್ಮಾತ್ಸದಕಾರಣಮಾಕಾಶಂ ನಿತ್ಯಮಿತಿ । ಅಪಿಚ ಯ ಉತ್ಪದ್ಯಂತೇ ತೇಷಾಂ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರನುಭವಾರ್ಥಕ್ರಿಯೇ ನೋಪಲಭ್ಯೇತೇ ಉತ್ಪನ್ನಸ್ಯ ಚ ದೃಶ್ಯೇತೇ, ಯಥಾ ತೇಜಃಪ್ರಭೃತೀನಾಮ್ । ನ ಚಾಕಾಶಸ್ಯ ತಾದೃಶೋ ವಿಶೇಷ ಉತ್ಪಾದಾನುತ್ಪಾದಯೋರಸ್ತಿ, ತಸ್ಮಾನ್ನೋತ್ಪದ್ಯತ ಇತ್ಯಾಹ

ಉತ್ಪತ್ತಿಮತಾಂ ಚೇತಿ ।

ಪ್ರಕಾಶನಂ ಪ್ರಕಾಶೋ ಘಟಪಟಾದಿಗೋಚರಃ ।

ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿವೈಧರ್ಮ್ಯಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಆದಿಗ್ರಹಣೇನ ದ್ರವ್ಯತ್ವೇ ಸತ್ಯಸ್ಪರ್ಶವತ್ತ್ವಾದಾತ್ಮವನ್ನಿತ್ಯಮಾಕಾಶಮಿತಿ ಗೃಹೀತಮ್ ।

ಆರಣ್ಯಾನಾಕಾಶೇಷ್ವಿತಿ ।

ವೇದೇಽಪ್ಯೇಕಸ್ಯಾಕಾಶಸ್ಯೌಪಾಧಿಕಂ ಬಹುತ್ವಮ್ ॥ ೩ ॥

ತದೇವಂ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧೇನ ಗೌಣತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಶ್ರುತ್ಯಂತರವಿರೋಧೇನಾಪಿ ಗೌಣತ್ವಮಾಹ

ಶಬ್ದಾಚ್ಚ ।

ಸುಗಮಮ್ ॥ ೪ ॥

ಸ್ಯಾಚ್ಚೈಕಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದವತ್ ।

ಪದಸ್ಯಾನುಷಂಗೋ ನ ಪದಾರ್ಥಸ್ಯ । ತದ್ಧಿ ಕ್ವಚಿನ್ಮುಖ್ಯಂ ಕ್ವಚಿದೌಪಚಾರಿಕಂ ಸಂಭವಾಸಂಭವಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯವಿರೋಧಃ । ಚೋದ್ಯದ್ವಯಂ ಕರೋತಿ

ಕಥಮಿತಿ ।

ಪ್ರಥಮಂ ಚೋದ್ಯಂ ಪರಿಹರತಿ

ಏಕಮೇವೇತಿ ತಾವದಿತಿ ।

ಕುಲಂಗೃಹಮ್ । ಅಮತ್ರಾಣಿ । ಪಾತ್ರಾಣಿ ಘಟಶರಾವಾದೀನಿ । ಆಪೇಕ್ಷಿಕಮವಧಾರಣಂ ನ ಸರ್ವವಿಷಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಉಪಪತ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ

ನಚ ನಭಸಾಪೀತಿ ।

ಅಪಿರಭ್ಯುಪಗಮೇ । ಯದಿ ಸರ್ವಾಪೇಕ್ಷಂ ತಥಾಪ್ಯದೋಷ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನಚ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇಃ ।

ಜಗತ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ದ್ವಿತೀಯಂ ಚೋದ್ಯಮಪಾಕರೋತಿ

ಅತ ಏವ ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿಜ್ಞಾನೇನೇತಿ ।

ಲಕ್ಷಣಾನ್ಯತ್ವಾಭಾವೇನಾಕಾಶಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನನ್ಯತ್ವಾದಿತಿ । ಅಪಿ ಚಾವ್ಯತಿರಿಕ್ತದೇಶಕಾಲಮಾಕಾಶಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಕಾರ್ಯೈಶ್ಚ ತದಭಿನ್ನಸ್ವಭಾವೈರತಃ ಕ್ಷೀರಕುಂಭಪ್ರಕ್ಷಿಪ್ತಕತಿಪಯಪಯೋಬಿಂದುವದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ತತ್ಕಾರ್ಯೇ ಚ ವಿಜ್ಞಾತೇ ನಭೋ ವಿದಿತಂ ಭವತೀತ್ಯಾಹ

ಅಪಿ ಚ ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಮುತ್ಪದ್ಯಮಾನಮಿತಿ ॥ ೫ ॥

ಏವಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೈಕದೇಶಮಿತೇ ಪ್ರಾಪ್ತ ಇದಮಾಹ

ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹಾನಿರವ್ಯತಿರೇಕಾಚ್ಛಬ್ದೇಭ್ಯಃ ।

ಬ್ರಹ್ಮವಿವರ್ತಾತ್ಮತಯಾಜಗತಸ್ತದ್ವಿಕಾರಸ್ಯ ವಸ್ತುತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಾಭೇದೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಜ್ಞಾತೇ ಜ್ಞಾನಮುಪಪದ್ಯತೇ । ನಹಿ ಜಗತ್ತತ್ತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯತ್ । ತಸ್ಮಾದಾಕಾಶಮಪಿ ತದ್ವಿವರ್ತತಯಾ ತದ್ವಿಕಾರಃ ಸತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನೇನ ಜ್ಞಾತಂ ಭವತಿ ನಾನ್ಯಥಾ । ಅವಿಕಾರತ್ವೇ ತು ತತಸ್ತತ್ತ್ವಾಂತರಂ ನ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವಿದಿತೇ ವಿದಿತಂ ಭವತಿ । ಭಿನ್ನಯೋಸ್ತು ಲಕ್ಷಣಾನ್ಯತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ದೇಶಕಾಲಾಭೇದೇಽಪಿ ನಾನ್ಯತರಜ್ಞಾನೇನಾನ್ಯತರಜ್ಞಾನಂ ಭವತಿ । ನಹಿ ಕ್ಷೀರಸ್ಯ ಪೂರ್ಣಕುಂಭೇ ಕ್ಷೀರೇ ಗೃಹ್ಯಮಾಣೇ ಸತ್ಸ್ವಪಿ ಪಾಥೋಬಿಂದುಷು ಪಾಥಸ್ತತ್ತ್ವಂ ಪ್ರತಿ ಜ್ಞಾತತ್ವಮಸ್ತಿ ವಿಜ್ಞಾನೇ । ತಸ್ಮಾನ್ನ ತೇ ಕ್ಷೀರೇ ವಿದಿತೇ ವಿದಿತಾ ಇತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾದೃಷ್ಟಾಂತಪ್ರಚಯಾನುಪರೋಧಾಯ ವಿಯತ ಉತ್ಪತ್ತಿರಕಾಮೇನಾಭ್ಯುಪೇಯೇತಿ । ತದೇವಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೈಕದೇಶಿನಿ ದೂಷಿತೇ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೀ ಸ್ವಪಕ್ಷೇ ವಿಶೇಷಮಾಹ

ಸತ್ಯಂ ದರ್ಶಿತಮ್ । ಅತ ಏವವಿರುದ್ಧಂ ತು ತದಿತಿ ।

ಸಿದ್ಧಾಂತಸಾರಮಾಹ

ನೈಷ ದೋಷಃ । ತೇಜಃಸರ್ಗಸ್ಯ ತೈತ್ತಿರೀಯಕ ಇತಿ ।

ಶ್ರುತ್ಯೋರನ್ಯಥೋಪಪದ್ಯಮಾನಾನ್ಯಥಾನುಪಪದ್ಯಮಾನಯೋರನ್ಯಥಾನುಪಪದ್ಯಮಾನಾ ಬಲವತೀ ತೈತ್ತಿರೀಯಕಶ್ರುತಿಃ । ಛಾಂದೋಗ್ಯಶ್ರುತಿಶ್ಚಾನ್ಯಥೋಪಪದ್ಯಮಾನಾ ದುರ್ಬಲಾ । ನನ್ವಸಹಾಯಂ ತೇಜಃ ಪ್ರಥಮಮವಗಮ್ಯಮಾನಂ ಸಸಹಾಯತ್ವೇನ ವಿರುಧ್ಯತ ಇತ್ಯುಕ್ತಮತ ಆಹ

ನಹೀಯಂ ಶ್ರುತಿಸ್ತೇಜೋಜನಿಪ್ರಧಾನೇತಿ ।

ಸರ್ಗಸಂಸರ್ಗಃ ಶ್ರೌತೋ ಭೇದಸ್ತ್ವಾರ್ಥಃ । ಸ ಚ ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇಣ ವಿರೋಧಿನಾ ಬಾಧ್ಯತೇ, ಜಘನ್ಯತ್ವಾತ್ । ನಚ ತೇಜಃ ಪ್ರಮುಖಸರ್ಗಸಂಸರ್ಗವದಸಹಾಯತ್ವಮಪ್ಯಸ್ಯ ಶ್ರೌತಂ, ಕಿಂತು ವ್ಯತಿರೇಕಲಭ್ಯಮ್ । ನಚ ಶ್ರುತೇನ ತದಪವಾದಬಾಧನೇ ಶ್ರುತಸ್ಯ ತೇಜಃಸರ್ಗಸ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿಃ, ತದಿದಮುಕ್ತಮ್ “ತೇಜೋಜನಿಪ್ರಧಾನಾ” ಇತಿ । ಸ್ಯಾದೇತತ್ । ಯದ್ಯೇಕಂ ವಾಕ್ಯಮನೇಕಾರ್ಥ ನ ಭವತ್ಯೇಕಸ್ಯ ವ್ಯಾಪಾರದ್ವಯಾಸಂಭವಾತ್ , ಹಂತ ಭೋಃ ಕಥಮೇಕಸ್ಯ ಸ್ರಷ್ಟುರನೇಕವ್ಯಾಪಾರತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯತ ಆಹ

ಸ್ರಷ್ಟಾ ತ್ವೇಕೋಽಪೀತಿ ।

ವೃದ್ಧಪ್ರಯೋಗಾಧೀನಾವಧಾರಣಂ ಶಬ್ದಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ । ನಚಾನಾವೃತ್ತಸ್ಯ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಕ್ರಮಾಕ್ರಮಾಭ್ಯಾಮನೇಕತ್ರಾರ್ಥೇ ವ್ಯಾಪಾರೋ ದೃಷ್ಟಃ । ದೃಷ್ಟಂ ತು ಕ್ರಮಾಕ್ರಮಾಭ್ಯಾಮೇಕಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ತುರನೇಕವ್ಯಾಪಾರತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನಚಾಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥ ಏಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಪಾರೋಽಪಿ ತು ಭಿನ್ನಾನಾಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಮಿತ್ಯಾಹ

ನಚಾಸ್ಮಾಭಿರಿತಿ ।

ಸುಗಮಮ್ ।

ಚೋದಯತಿ

ನನು ಶಮವಿಧಾನಾರ್ಥಮಿತಿ ।

ಯತ್ಪರಃ ಶಬ್ದಃ ಸ ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ನ ಚೈಷ ಸೃಷ್ಟಿಪರೋಽಪಿ ತು ಶಮಪರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪರಹರತಿ

ನಹಿ ತೇಜಃಪ್ರಾಥಮ್ಯಾನುರೋಧೇನೇತಿ ।

ಗುಣತ್ವಾದಾರ್ಥತ್ವಾಚ್ಚ ಕ್ರಮಸ್ಯ ಶ್ರುತಪ್ರಧಾನಪದಾರ್ಥವಿರೋಧಾತ್ತತ್ತ್ಯಾಗೋಽಯುಕ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಿಂಹಾವಲೋಕಿತನ್ಯಾಯೇನ ವಿಯದನುತ್ಪತ್ತಿವಾದಿನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ

ಅಪಿಚ ಛಾಂದೋಗ್ಯ ಇತಿ ।

ಯತ್ಪುನರನ್ಯಥಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞೋಪಪಾದನಂ ಕೃತಂ, ತದ್ದೂಷಯತಿ

ಯಚ್ಚೋಕ್ತಮಿತಿ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತಾನುರೂಪತ್ವಾದ್ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಸ್ಯ, ತಸ್ಯ ಚ ಪ್ರಕೃತಿವಿಕಾರರೂಪತ್ವಾದ್ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಸ್ಯಾಪಿ ತಥಾಭಾವಃ । ಅಪಿಚ ಭ್ರಾಂತಿಮೂಲಂ ಚೈತದ್ವಚನಮ್ “ಏಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮ್” ಇತಿ ತೋಯೇ ಕ್ಷೀರಬುದ್ಧಿವತ್ । ಔಪಚಾರಿಕಂ ವಾ ಸಿಂಹೋ ಮಾಣವಕ ಇತಿವತ್ । ತತ್ರ ನ ತಾವದ್ಭ್ರಾಂತಮಿತ್ಯಾಹ

ಕ್ಷೀರೋದಕನ್ಯಾಯೇನೇತಿ ।

ಭ್ರಾಂತೇರ್ವಿಪ್ರಲಂಭಾಭಿಪ್ರಾಯಸ್ಯ ಚ ಪುರುಷಧರ್ಮತ್ವಾದಪೌರುಷೇಯೇ ತದಸಂಭವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನಾಪ್ಯೌಪಚಾರಿಕಮಿತ್ಯಾಹ

ಸಾವಧಾರಣಾ ಚೇಯಮಿತಿ ।

ಕಾಮಮುಪಚಾರಾದಸ್ತ್ವೇಕತ್ವಮ್ , ಅವಧಾರಣಾದ್ವಿತೀಯಪದೇ ನೋಪಪದ್ಯೇತೇ । ನಹಿ ಮಾಣವಕೇ ಸಿಂಹತ್ವಮುಪಚರ್ಯ ನ ಸಿಂಹಾದನ್ಯೋಽಸ್ತಿ ಮನಾಗಪಿ ಮಾಣವಕ ಇತಿ ವದಂತಿ ಲೌಕಿಕಾಃ । ತಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಮೈಕಾಂತಿಕಂ ಜಗತೋ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಶ್ರುತ್ಯಾ ನ ತ್ವೌಪಚಾರಿಕಮ್ । ಅಭ್ಯಾಸೇ ಹಿ ಭೂಯಸ್ತ್ವಮರ್ಥಸ್ಯ ಭವತಿ ನತ್ವಲ್ಪತ್ವಮಪಿ ಪ್ರಾಗೇವೌಪಚಾರಿಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನಚ ಸ್ವಕಾರ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯೇತಿ ।

ನಿಃಶೇಷವಚನಃ ಸ್ವರಸತಃ ಸರ್ವಶಬ್ದೋ ನಾಸತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರವಿರೋಧೇ ಏಕದೇಶವವಿಷಯೋ ಯುಜ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೬ ॥

ಆಕಾಶಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತೌ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧಮುಕ್ತಮನುಭಾಷ್ಯ ತಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧೇನಾಪ್ರಮಾಣಭೂತಸ್ಯ ನ ಗೌಣತ್ವಾಪಾದನಸಾಮರ್ಥ್ಯಮತ ಆಹ

ಯಾವದ್ವಿಕಾರಂ ತು ವಿಭಾಗೋ ಲೋಕವತ್ ।

ಸೋಽಯಂ ಪ್ರಯೋಗಃ ಆಕಾಶದಿಕ್ಕಾಲಮನಃಪರಮಾಣವೋ ವಿಕಾರಾಃ, ಆತ್ಮಾನ್ಯತ್ವೇ ಸತಿ ವಿಭಕ್ತತ್ವಾತ್ , ಘಟಶರಾವೋದಂಚನಾದಿವದಿತಿ ।

ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಂ ನಿರಾತ್ಮಕಮಿತಿ ।

ನಿರೂಪಾದಾನಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಶೂನ್ಯವಾದಶ್ಚ ನಿರಾಕೃತಃ ಸ್ವಯಮೇವ ಶ್ರುತ್ಯೋಪನ್ಯಸ್ಯ “ಕಥಮಸತಃ ಸಜ್ಜಾಯೇತ”(ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೨) ಇತಿ । ಉಪಪಾದಿತಂ ಚ ತನ್ನಿರಾಕರಣಮಧಸ್ತಾದಿತಿ । ಆತ್ಮತ್ವಾದೇವಾತ್ಮನಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋ ನಿರಾಕರಣಾಶಂಕಾನುಪಪತ್ತಿಃ । ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ ಸೋಪಾದಾನಂ ಚೇತ್ಕಾರ್ಯಂ ತತ ಆತ್ಮೈವೋಪಾದಾನಮುಕ್ತಂ, ತಸ್ಯೈವೋಪಾದಾನತ್ವೇನ ಶ್ರುತೇರುಪಾದಾನಾಂತರಕಲ್ಪನಾನುಪಪತ್ತೇರಿತಿ । ಸ್ಯಾದೇತತ್ । ಅಸ್ತ್ವಾತ್ಮೋಪಾದಾನಮಸ್ಯ ಜಗತಃ, ತಸ್ಯ ತೂಪಾದಾನಾಂತರಮಶ್ರೂಯಮಾಣಮಪ್ಯನ್ಯದ್ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯತ ಆಹ

ನಹ್ಯಾತ್ಮಾಗಂತುಕಃ ಕಸ್ಯಚಿತುಪಾದಾನಾಂತರಸ್ಯೋಪಾದೇಯಃ ।

ಕುತಃ ।

ಸ್ವಯಂಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ।

ಸತ್ತಾ ವಾ ಪ್ರಕಾಶೋ ವಾಸ್ಯ ಸ್ವಯಂಸಿದ್ಧೀ । ತತ್ರ ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಿಕಾಯಾಃ ಸಿದ್ಧೇಸ್ತಾವದನಾಗಂತುಕತ್ವಮಾಹ

ನಹ್ಯಾತ್ಮಾತ್ಮನ ಇತಿ ।

ಉಪಪಾದಿತಮೇತದ್ಯಥಾ ಸಂಶಯವಿಪರ್ಯಾಸಪಾರೋಕ್ಷ್ಯಾನಾಸ್ಪದತ್ವಾತ್ಕದಾಪಿ ನಾತ್ಮಾ ಪರಾಧೀನಪ್ರಕಾಶಃ, ತದಧೀನಪ್ರಕಾಶಾಸ್ತು ಪ್ರಮಾಣಾದಯಃ । ಅತ ಏವ ಶ್ರುತಿಃ “ತಮೇವ ಭಾಂತಮನುಭಾತಿ ಸರ್ವಂ ತಸ್ಯ ಭಾಸಾ ಸರ್ವಮಿದಂ ವಿಭಾತಿ”(ಮು. ಉ. ೨ । ೨ । ೧೧) ಇತಿ ।

ನಚೇದೃಶಸ್ಯ ನಿರಾಕಾರಣಂ ಸಂಭವತೀತಿ ।

ನಿರಾಕರಣಮಪಿ ಹಿ ತದಧೀನಾತ್ಮಲಾಭಂ ತದ್ವಿರುದ್ಧಂ ನೋದೇತುಮರ್ಹತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಸತ್ತಾಯಾ ಅನಾಗಂತುಕತ್ವಮಸ್ಯಾಹ

ತಥಾಹಮೇವೇದಾನೀಂ ಜಾನಾಮೀತಿ ।

ಪ್ರಮಾಪ್ರಮಾಣಪ್ರಮೇಯಾಣಾಂ ವರ್ತಮಾನಾತೀತಾನಾಗತತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಮಾತುಃ ಸದಾ ವರ್ತಮಾನತ್ವೇನಾನುಭವಾದಪ್ರಚ್ಯುತಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ನಾಗಂತುಕಂ ಸತ್ತ್ವಮ್ । ತ್ರೈಕಾಲ್ಯಾವಚ್ಛೇದೇನ ಹ್ಯಾಗಂತುಕತ್ವಂ ವ್ಯಾಪ್ತಂ, ತತ್ಪ್ರಮಾತುಃ ಸದಾವರ್ತಮಾನಾದ್ವ್ಯಾವರ್ತಮಾನಮಾಗಂತುಕತ್ವಂ ಸ್ವವ್ಯಾಪ್ಯಮಾದಾಯ ನಿವರ್ತತ ಇತಿ ।

ಅನ್ಯಥಾಭವತ್ಯಪಿ ಜ್ಞಾತವ್ಯ ಇತಿ ।

ಪ್ರಕೃತಿಪ್ರತ್ಯಯಾಭ್ಯಾಂ ಜ್ಞಾನಜ್ಞೇಯಯೋರನ್ಯಥಾಭಾವೋ ದರ್ಶಿತಃ । ನನು ಜೀವತಃ ಪ್ರಮಾತುರ್ಮಾ ಭೂದನ್ಯಥಾಭಾವೋ ಮೃತಸ್ಯ ತು ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯತ ಆಹ

ತಥಾ ಭಸ್ಮೀಭವತ್ಯಪೀತಿ ।

ಯತ್ಖಲು ಸತ್ಸ್ವಭಾವಮನುಭವಸಿದ್ಧಂ ತಸ್ಯಾನಿರ್ವಚನೀಯತ್ವಮನ್ಯತೋ ಬಾಧಕಾದವಸಾತವ್ಯಮ್ । ಬಾಧಕಂ ಚ ಘಟಾದೀನಾಂ ಸ್ವಭಾವಾದ್ವಿಚಲನಂ ಪ್ರಮಾಣೋಪನೀತಮ್ । ಯಸ್ಯ ತು ನ ತದಸ್ಯಾತ್ಮನೋ ನ ತಸ್ಯ ತತ್ಕಲ್ಪನಂ ಯುಕ್ತಮ್ , ಅಬಾಧಿತಾನುಭವಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಸತ್ಸ್ವಭಾವಸ್ಯಾನಿರ್ವಚನೀಯತ್ವಕಲ್ಪನಾಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್ । ತದಿದಮುಕ್ತಮ್

ನ ಸಂಭಾವಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತಿ ।

ತದನೇನ ಪ್ರಬಂಧೇನ ಪ್ರತ್ಯನುಮಾನೇನಾಕಾಶಾನುತ್ಪತ್ತ್ಯನುಮಾನಂ ದೂಷಯಿತ್ವಾನೈಕಾಂತಿಕತ್ವೇನಾಪಿ ದೂಷಯತಿ

ಯತ್ತೂಕ್ತಂ ಸಮಾನಜಾತೀಯಮಿತಿ ।

ನಾಪ್ಯನೇಕಮೇವೋಪಾದಾನಮುಪಾದೇಯಮಾರಭತೇ ।

ಯತ್ರ ಹಿ ಕ್ಷೀರಂ ದಧಿಭಾವೇನ ಪರಿಣಮತೇ ತತ್ರ ನಾವಯವಾನಾಮನೇಕೇಷಾಮುಪಾದನತ್ವಮಭ್ಯುಪಗಂತವ್ಯಂ ಕಿಂತೂಪಾತ್ತಮೇವ ಕ್ಷೀರಮೇಕಮುಪಾದೇಯದಧಿಭಾವೇನ ಪರಿಣಮತೇ । ಯಥಾ ನಿರವಯವಪರಮಾಣುವಾದಿನಾಂ ಕ್ಷೀರಪರಮಾಣುರ್ದಧಿಪರಮಾಣುಭಾವೇನೇತಿ । ಶೇಷಮತಿರೋಹಿತಾರ್ಥಮ್ ॥ ೭ ॥