ಸಾಭಾವ್ಯಾಪತ್ತಿರುಪಪತ್ತೇಃ ॥೨೨॥

ಅತ್ರಾಕಾಶಂ ವಾಯುಮಿತಿ ಕರ್ಮತ್ವನಿರ್ದೇಶಾದ್ಧೂಮೋ ಭವತೀತ್ಯಾದಿ ಭವತಿ ಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಸಂಶಯಃ , ತದಾಹ –

ಯದ್ಯಪೀತಿ ।

ಯುಕ್ತಂ ಮಾರ್ಗ ಪ್ರಕ್ರಮ್ಯ ತೃತೀಯತ್ವನಿರ್ದೇಶಾತ್ಸ್ಥಾನಶಬ್ದಸ್ಯ ಮಾರ್ಗಲಕ್ಷಣಾರ್ಥತ್ವಮ್ ; ನ ತು ಭವತಿಶ್ರುತೇಃ ಸಾದೃಶ್ಯಲಕ್ಷಣಾರ್ಥತ್ವೇಽಸ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ಸಂಗತಿಃ ।

ವಾಯುಮಿತಿ ಕರ್ಮತ್ವೇನ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಸ್ಯ ವಾಯುರ್ಭೂತ್ವೇತಿ ತಾದಾತ್ಮ್ಯವತ್ತ್ವೇನ ಪರಾಮರ್ಶಕವಾಕ್ಯಶೇಷಾನ್ನಿರ್ಣಯೇನ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ –

ವಾಯುರ್ಭೂತ್ವೇತ್ಯಾದೇರಿತಿ ।

ವಾಕ್ಯಶೇಷಸ್ಯಾಸಂಭವದರ್ಥತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ನ ಚಾನ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।

ನಂದಿಕೇಶ್ವರೋ ಹಿ ರುದ್ರಮಾರಾಧ್ಯ ಮಾನುಷಶರೀರೇಣೈವ ದೇವದೇಹತ್ವೇನ ಪರಿಣನಾಮ । ನಹುಷೋಽಪೀಂದ್ರತ್ವಂ ಗತೋಽಗಸ್ತ್ಯಶಾಪಾದಜಗರತ್ವಂ ಜಗಾಮ । ಏವಂ ಹಿ ಶ್ರುತಿರ್ಭವತಿ । ಇತರಥಾ ಲಕ್ಷಣಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾಷ್ಯಂ ತದನುಪಪನ್ನಂ ಭವತಿ ।

ಶ್ರುತೇರ್ಹಿ ಸಾದೃಶ್ಯಾಲಂಬನತ್ವೇ ಮಾಣವಕೇ ಇವ ವಹ್ನಿಶ್ರುತೇಃ ಗೌಣತಾಸ್ಯಾನ್ನ ಲಕ್ಷಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ಗೌಣ್ಯಾಮಿತಿ ।

ಗೌಣ್ಯಾಮಪಿ ಗುಣಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಾಽಸ್ತಿ , ಲಕ್ಷಣಾಯಾಂ ತ್ವಭಿಧೇಯಸಂಬಂಧಾತ್ ಪ್ರವರ್ತಮಾನಾಯಾಂ ಸಂಬಂಧಿವಸ್ತ್ವಂತರಪರತ್ವಮ್ , ನ ಸಂಬಂಧಪರತ್ವಮ್ , ಗುಣಾತ್ ಪ್ರವರ್ತಮಾನಾಯಾಂ ತು ಗೌಣ್ಯಾಂ ವೃತ್ತೌ ಗುಣಪರತ್ವಂ ನ ಗುಣಯುಕ್ತವಸ್ತುಪರತ್ವಮಿತಿ ವಿವೇಕಃ । ಸ್ವಾಭಾವ್ಯಾಪತ್ತಿರಿತಿ ಪಾಠೇ ಸ್ವಸಮೋ ಭಾವೋ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಸ್ವಭಾವಾಸ್ತೇಷಾಂ ಭಾವಃ ।

ಸ್ವಾಭಾವ್ಯಮಿತಿ ಸಮಪದಾಧ್ಯಾಹಾರಃ ಸ್ಯಾದತಃ ಸಾಭಾವ್ಯಾಪತ್ತಿರಿತಿ ಯುಕ್ತಃ ಪಾಠಸ್ತಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಸಮಾನ ಇತಿ ।

ಚಂದ್ರಲೋಕೇ ಉಷಿತ್ವಾಽಥ ತತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಫಲಕರ್ಮಕ್ಷಯಾನಂತರಮೇತಮೇವ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಪಂಥಾನಂ ಪುನರ್ನಿವರ್ತಂತೇ , ಪುನಃ ಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಾದನಾದೌ ಸಂಸಾರೇ ಪೂರ್ವಮಪಿ ಚಂದ್ರಮಂಡಲಂ ಗತಾ ನಿವೃತ್ತಾಶ್ಚೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ । ಕೋಽಸಾವಧ್ವಾ ಯಂ ಪ್ರತಿ ನಿವರ್ತಂತ ಇತಿ , ಉಚ್ಯತೇ – ಯಥೇತಮ್ । ಯಥಾಗತಮ್ । ಮಾಸೇಭ್ಯಃ ಪಿತೃಲೋಕಂ ಪಿತೃಲೋಕಾದಾಕಾಶಮಾಕಾಶಾಚ್ಚಂದ್ರಮಿತಿ ಗಮನಕ್ರಮಃ । ಆಗಮನೇಽಪ್ಯಾಕಾಶನಿರ್ದೇಶಾದ್ ಯಥೇತಮಿತಿ ಪ್ರತೀಯತೇ । ಆಗಮನೇ ಪಿತೃಲೋಕಾದ್ಯಸಂಕೀರ್ತನಾದಭ್ರಾದಿಸಂಕೀರ್ತನಾಚ್ಚಾನೇವಮಪೀತಿ ಗಮ್ಯತೇಽತೋ ಯಥೇತಮಿತಿ ಉಪಲಕ್ಷಣಮ್ । ಆಕಾಶಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ , ಯಾ ಆಪಶ್ಚಂದ್ರಮಂಡಲೇ ಶರೀರಮಾರಬ್ಧವಂತ್ಯಸ್ತಾಃ ಕರ್ಮಕ್ಷಯೇ ದ್ರುತಾ ಆಕಾಶಗತಾ ಆಕಾಶಸದೃಶಾ ಭವಂತಿ । ತದುಪಹಿತಾ ಅನುಶಯಿನೋಽಪ್ಯಾಕಾಶಸಮಾನಾ ಭವಂತಿ । ಆಪೋ ವಾಯುನಾ ಇತಶ್ಚಾಮುತಶ್ಚ ನೀಯಮಾನಾ ವಾಯುಸಮಾ ಭವಂತಿ । ಅನುಶಯ್ಯಪಿ ತಾದೃಶೋ ಭವತಿ । ತದನಂತರಂ ಗಮನಕಾಲೇ ಯೋ ಧೂಮ ಆಸೀತ್ ತತ್ತುಲ್ಯೋ ಭವತಿ । ತತಃ ಅಪಾಂ ಭರಣಾತ್ ಸಂಭೃತೋದಕಮಭ್ರಂ ತದ್ ಭವತಿ । ತತೋ ಜಲಸೇಚನಾನ್ಮೇಧೋ ವರ್ಷಣಕರ್ತಾ ಸಂಭವತಿ । ತದ್ಭಾವಂ ತತ್ಸಾದೃಶ್ಯಮಾಪದ್ಯ ಪ್ರವರ್ಷತಿ । ವರ್ಷಧಾರಾಭಿರನುಶಯೀ ಪೃಥಿವೀಮಾಪದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೨೨॥

ಇತಿ ಚತುರ್ಥಂ ಸಾಭಾವ್ಯಾಪತ್ತ್ಯಧಿಕರಣಮ್ ।