ಭಾಮತೀವ್ಯಾಖ್ಯಾ
ವೇದಾಂತಕಲ್ಪತರುಃ
 

ವಿಕಲ್ಪೋಽವಿಶಿಷ್ಟಫಲತ್ವಾತ್ ।

ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಾದಿಷು ಪೃಥಗಧಿಕಾರಾಣಾಮಪಿ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ದೃಷ್ಟೋ ನಿಯಮವಾಂಸ್ತೇಷಾಂ ನಿತ್ಯತ್ವಾದುಪಾಸನಾಸ್ತು ಕಾಮ್ಯತಯಾ ನ ನಿತ್ಯಾಸ್ತಸ್ಮಾನ್ನಾಸಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯನಿಯಮಃ । ತೇನ ಸಮಾನಫಲಾನಾಂ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಾದೀನಾಮಿವ ನ ನಿಯಮವಾನ್ವಿಕಲ್ಪಃ ಫಲಭೂಮಾರ್ಥಿನಃ ಸಮುಚ್ಚಯಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಭವಾದಿತಿ ಪೂರ್ವಃ ಪಕ್ಷಃ । ಉಪಾಸನಾನಾಮಮೂಷಾಮುಪಾಸ್ಯಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಣಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ಫಲಭೇದಸ್ಯೈಕೇನೋಪಾಸನೇನೋಪಾಸ್ಯಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಣೇ ತತ ಏವ ಫಲಪ್ರತಿಲಾಭೇ ತು ಕೃತಮುಪಾಸನಾಂತರೇಣ । ನಚ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಣಸ್ಯಾತಿಶಯಸಂಭವಸ್ಯೋಪಾಯಸಹಸ್ರೈರಪಿ ತಾದವಸ್ಥ್ಯಾತ್ತನ್ಮಾತ್ರಸಾಧ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ಫಲಾವಾಪ್ತೇಃ । ಉಪಾಸನಾಂತರಾಭ್ಯಾಸೇ ಚ ಚಿತ್ತೈಕಾಗ್ರತಾವ್ಯಾಘಾತೇನ ಕಸ್ಯ ಚಿದುಪಾಸನಾನಿಷ್ಪತ್ತೇರಿಹ ವಿಕಲ್ಪ ಏವ ನಿಯಮವಾನಿತಿ ರಾದ್ಧಾಂತಃ ॥ ೫೯ ॥

ವಿಕಲ್ಪೋಽವಿಶಿಷ್ಟಫಲತ್ವಾತ್ ॥೫೯॥ ವಿದ್ಯಾಭೇದಾದಿಚಿಂತಾನಂತರಮ್ ಅಹಂಗ್ರಹಪತೀಕಾಂಗಾವಬದ್ಧೋಪಾಸ್ತೀನಾಮನುಷ್ಠಾನಪ್ರಕಾರೋಽಧಿಕರಣತ್ರಯೇಣ ನಿರೂಪ್ಯತೇ ।

ಅಹಂಗ್ರಹೋಪಾಸ್ತೀನಾಂ ಯಥಾಕಾಮಮನುಷ್ಠಾನಮಿತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಯಿಷ್ಯನ್ ಸಮುಚ್ಚಯನಿಯಮೇನ ಕಿಮಿತಿ ನ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಃ ಕ್ರಿಯತೇ ? ಭಿನ್ನಾಧಿಕಾರಾಣಾಮಪಿ ದರ್ಶಾದೀನಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯನಿಯಮದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕತೇ ತಾವತ್ –

ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರೇತಿ ।

ಪೃಥಗಧಿಕಾರಣಾಮಪಿ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ನಿಯಮವಾನ್ ದೃಷ್ಟಃ , ಯಥಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರದರ್ಶಾದೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪರಿಹರತಿ –

ತೇಷಾಂ ನಿತ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಯಸ್ಯಾದ್ಧಾ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಸ್ಯಾದುಪಾಸ್ಯಂ ನ ಚ ವಿಚಿಕಿತ್ಸಾ ಸಂಶಯೋಽಸ್ತಿ ಪ್ರಾಪ್ನುಯಾಮ್ ಅಹಂ ಫಲಂ ನ ವೇತಿ । ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ಭವೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೇಣ ಅಹಂಗ್ರಹೋಪಾಸ್ಯದೇವೋ ಭೂತ್ವಾ ದೇವಾನಪ್ಯೇತಿ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ॥೫೯॥

ಇತಿ ಚತುಸ್ತ್ರಿಂಶಂ ವಿಕಲ್ಪಾಧಿಕರಣಮ್ ॥