ನಾನಾಶಬ್ದಾದಿಭೇದಾತ್ ।

ಸಿದ್ಧಂ ಕೃತ್ವಾ ವಿದ್ಯಾಭೇದಮಧಸ್ತನಂ ವಿಚಾರಜಾತಮಭಿನಿರ್ವರ್ತಿತಮ್ । ಸಂಪ್ರತಿ ತು ಸರ್ವಾಸಾಮೀಶ್ವರಗೋಚರಾಣಾಂ ವಿದ್ಯಾನಾಂ ಕಿಮಭೇದೋ ಭೇದೋ ವಾ, ಏವಂ ಪ್ರಾಣಾದಿಗೋಚರಾಸ್ವಿತಿ ವಿಚಾರಯಿತವ್ಯಮ್ । ನನು ಯಥಾ ಪ್ರತ್ಯಯಾಭಿಧೇಯಾಯಾ ಅಪೂರ್ವಭಾವನಾಯಾ ಆಜಾನತೋ ಭೇದಾಭಾವೇಽಪಿ ಧಾತ್ವರ್ಥೇನ ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ಯಾಗಾದೇರ್ಭೇದಾತ್ಪ್ರಕೃತ್ಯರ್ಥಯಾಗಾದಿಧಾತ್ವರ್ಥಾನುಬಂಧಭೇದಾದ್ಭೇದಃ । ತದನುರಕ್ತಾಯಾ ಏವ ತಸ್ಯಾಃ ಪ್ರತೀಯಮಾನತ್ವಾತ್ । ಏವಂ ವಿದ್ಯಾನಾಮಪಿ ರೂಪತೋ ವೇದ್ಯಸ್ಯೇಶ್ವರಸ್ಯಾಭೇದೇಽಪಿ ತತ್ತತ್ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪತ್ವಾದಿಗುಣೋಪಧಾನಭೇದಾದ್ವಿದ್ಯಾಭೇದ ಇತಿ ನಾಸ್ತ್ಯಭೇದಾಶಂಕಾ । ಉಚ್ಯತೇ - ಯುಕ್ತಮನುಬಂಧಭೇದಾತ್ಕಾರ್ಯರೂಪಾಣಾಮಪೂರ್ವಭಾವನಾನಾಂ ಭೇದ ಇತಿ । ಇಹ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಿದ್ಧರೂಪತ್ವಾದ್ಗುಣಾನಾಮಪಿ ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪತ್ವಾದೀನಾಂ ತದಾಶ್ರಯಾಣಾಂ ಸಿದ್ಧತಯಾ ಸರ್ವತ್ರಾಭೇದೋ ವಿದ್ಯಾಸು । ನಹಿ ವಿಶಾಲವಕ್ಷಾಶ್ಚಕೋರೇಕ್ಷಣಃ ಕ್ಷತ್ರಿಯಯುವಾ ದುಶ್ಚ್ಯವನಧರ್ಮೇತಿ ಏಕತ್ರೋಪದಿಷ್ಟೋಽನ್ಯತ್ರ ಸಿಂಹಾಸ್ಯೋ ವೃಷಸ್ಕಂಧಃ ಸ ಏವೋಪದಿಶ್ಯಮಾನಶ್ಚಕೋರೇಕ್ಷಣತ್ವಾದ್ಯಪಜಹಾತಿ ನ ಖಲು ಪ್ರತ್ಯುಪದೇಶಂ ವಸ್ತು ಭಿದ್ಯತೇ । ತಸ್ಯ ಸರ್ವತ್ರ ತಾದವಸ್ಥ್ಯಾತ್ । ಅತಾದವಸ್ಥ್ಯೇ ವಾ ತದೇವ ನ ಭವೇತ್ । ನಹಿ ವಸ್ತು ವಿಕಲ್ಪ್ಯತ ಇತಿ । ತಸ್ಮಾದ್ವೇದ್ಯಾಭೇದಾದ್ವಿದ್ಯಾನಾಂ ಭೇದ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ । ಏವಂ ಪ್ರಾಪ್ತ ಉಚ್ಯತೇ - ಭವೇದೇತದೇವಂ ಯದಿ ವಸ್ತುನಿಷ್ಠಾನ್ಯುಪಾಸನವಾಕ್ಯಾನಿ ಕಿಂತು ತದ್ವಿಷಯಾಮುಪಾಸನಾಭಾವನಾಂ ವಿದಧತಿ । ಸಾ ಚ ಕಾರ್ಯರೂಪಾ । ಯದ್ಯಪಿ ಚೋಪಾಸನಾಭಾವನಾ ಉಪಾಸನಾಧೀನನಿರೂಪಣೋಪಾಸನಂ ಚೋಪಾಸ್ಯಾಧೀನನಿರೂಪಣಮುಪಾಸ್ಯಂ ಚೇಶ್ವರಾದಿ ವ್ಯವಸ್ಥಿತರೂಪಮ್ , ತಥಾಪ್ಯುಪಾಸನಾವಿಷಯೀಭಾವೋಽಸ್ಯ ಕದಾಚಿತ್ಕಸ್ಯಚಿತ್ಕೇನಚಿದ್ರೂಪೇಣೇತ್ಯಪರಿನಿಷ್ಠಿತ ಏವ । ಯಥೈಕಃ ಸ್ತ್ರೀಕಾಯಃ ಕೇನಚಿದ್ಭಕ್ಷ್ಯತಯಾ ಕೇನಚಿದುಪಗಂತವ್ಯತಯಾ ಕೇನಚಿದಪತ್ಯತಯಾ ಕೇನಚಿನ್ಮಾತೃತಯಾ ಕೇನಚಿದುಪೇಕ್ಷಣೀಯತಯಾ ವಿಷಯೀಕ್ರಿಯಮಾಣಃ ಪುರುಷೇಚ್ಛಾತಂತ್ರಃ । ಏವಮಿಹಾಪಿ ಉಪಾಸನಾನಿ ಪುರುಷೇಚ್ಛಾತಂತ್ರತಯಾ ವಿಧೇಯತಾಂ ನಾತಿಕ್ರಾಮಂತಿ । ನಚ ತತ್ತದ್ಗುಣತಯೋಪಾಸನಾನಿ ಗುಣಭೇದಾನ್ನ ಭಿದ್ಯಂತೇ । ನ ಚಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಮಿವೋಪಸನಾಂ ವಿಧಾಯ ದಧಿತಂಡುಲಾದಿಗುಣವದಿಹ ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪತ್ವಾದಿಗುಣವಿಧಿರ್ಯೇನೈಕಶಾಸ್ತ್ರತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಅಪಿ ತೂತ್ಪತ್ತಾವೇವೋಪಾಸನಾನಾಂ ತತ್ತದ್ಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಾನಾಮವಗಮಾತ್ । ತತ್ರಾಗೃಹ್ಯಮಾಣವಿಶೇಷತಯಾ ಸರ್ವಾಸಾಂ ಭೇದಸ್ತುಲ್ಯಃ । ನಚ ಸಮಸ್ತಶಾಖಾವಿಹಿತಸರ್ವಗುಣೋಪಸಂಹಾರಃ ಶಕ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಸ್ತಸ್ಮಾದ್ಭೇದಃ ।

ನ ಚಾಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ಸಾಮಾನಾ ಸಂತಃ ಸತ್ಯಕಾಮಾದಯ ಇತಿ ।

ಕೇಚಿತ್ಖಲು ಗುಣಾಃ ಕಾಸುಚಿದ್ವಿದ್ಯಾಸು ಸಮಾನಾಸ್ತೇನೈಕವಿದ್ಯಾತ್ವೇ ಆವರ್ತಯಿತವ್ಯಾಃ । ಏಕತ್ರೋಕ್ತತ್ವಾತ್ । ವಿದ್ಯಾಭೇದೇ ತು ನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮೇಕಸ್ಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಮುಕ್ತಾ ವಿದ್ಯಾಂತರೇ ನೋಕ್ತಾ ಇತಿ ವಿದ್ಯಾಂತರಸ್ಯಾಪಿ ತದ್ಗುಣತ್ವಾಯ ವಕ್ತವ್ಯಾ ಅನುಕ್ತಾನಾಮಪ್ರಾಪ್ತೇರಿತಿ ॥ ೫೮ ॥