ಅಂಗೇಷು ಯಥಾಶ್ರಯಭಾವಃ ॥೬೧॥

ನನು ತನ್ನಿರ್ಧಾರಣಾನಿಯಮ (ವ್ಯಾ.ಸೂ.ಅ.೩ ಪಾ.೩ ಸೂ.೪೨) ಇತ್ಯತ್ರಾಂಗಾವಬದ್ಧೋಪಾಸನಾನಾಂ ಪೃಥಕ್ ಫಲತ್ವಾದನಿತ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಂ , ತತ್ಕಥಮಿದಾನೀಮಾಶ್ರಯವನ್ನಿತ್ಯತಯಾ ಶಂಕ್ಯತೇ ? ಅತ ಆಹ –

ಉಪಾಸನಾಸ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನನ್ವಂಗಂ ಪ್ರಯುಂಕ್ತೇ ಪ್ರಯೋಗವಿಧಿಃ , ಕಾಮ್ಯಫಲಸಾಧನತ್ವೇ ಚೋಪಾಸ್ತೀನಾಮನಂಗತ್ವಾತ್ ಕಥಂ ತಾಸಾಂ ಪ್ರಯೋಗವಚನಪರಿಗ್ರಹಸ್ತತ್ರಾಹ –

ಯದ್ಯಪಿ ಕಾಮ್ಯ ಇತಿ ।

ತತ್ತತ್ಫಲೋದ್ದೇಶೇನೇತಿ ।

ಕಾಮ್ಯಮಾನಫಲೋದ್ದೇಶೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಕ್ರತ್ವರ್ಥಾಶ್ರಿತಾ ಉಪಾಸನಾಃ ಫಲೇ ವಿಧೀಯಂತೇ , ಏತಾವತಾ ಕಥಂ ತಾಸಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯಸಿದ್ಧಿರತ ಆಹ –

ಏವಂ ಚೇತಿ ।

ಸಾಂಗಂ ಪ್ರಧಾನಂ ಯುಗಪತ್ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶ್ರಯಾಣಾಂ ಕ್ರತ್ವಂಗಾನಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯನಿಯಮಃ ಪ್ರಯೋಗವಚನೇನ ಕೃತಃ । ತನ್ನಿಯಮೇನಾಶ್ರಿತಾನಾಮಪ್ಯುಪಾಸನಾನಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯನಿಯಮೋ ಯುಕ್ತಃ । ಕುತಃ ? ಆಶ್ರಯತಂತ್ರತ್ವಾದಾಶ್ರಿತಾನಾಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ನನು ಫಲಕಾಮನಾಯಾಂ ಸತ್ಯಾಮುಪಾಸನಾ ಅನುಷ್ಠೀಯಂತೇ , ಕಥಮಾಸಾಂ ಕ್ರತ್ವಂಗೈಃ ಸಹ ನಿತ್ಯಂ ಸಮುಚ್ಚಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಮ್ ? ನಿತ್ಯಾಽನಿತ್ಯಸಂಯೋಗವಿರೋಧಾದ್ , ಅತ ಆಹ –

ಸ ಚ ಪ್ರಯೋಗವಚನ ಇತಿ ।

ಉಪಾಸ್ತೀನಾಂ ಕ್ರತ್ವಂಗಸಮುಚ್ಚಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಫಲಕಾಮನಾ ಅಪಿ ಪ್ರಯೋಗವಿಧಿರೇವಾನುಷ್ಠಾಪಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಕಾಮನಾಯಾ ಅವಿಧೇಯತ್ವಾನ್ನ ಪ್ರಯೋಗವಿಧಿಪ್ರಯೋಜ್ಯತ್ವಮಿತಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಮನ್ವಾನಸ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।

ಪ್ರಯೋಗವಿಧಿಃ ಫಲಕಾಮನಾನಾಮವಶ್ಯಂ ಭಾವಮಾಕ್ಷಿಪತೀತ್ಯೇತದ್ದೂಷಯತಿ –

ಯಥಾವಿಹಿತೇತಿ ।

ಯಃ ಪದಾರ್ಥೋ ಯಥಾ ವಿಹಿತಃ ಯಶ್ಚ ಪದಾರ್ಥೋ ಯಥೋದ್ದಿಷ್ಟಃ ಸಿದ್ಧವದ್ಗೃಹೀತಃ ತದನುರೋಧೀ ಪ್ರಯೋಗವಚನೋ ನ ಪದಾರ್ಥಸ್ವಭಾವಂ ನಿತ್ಯತ್ವಾದಿಕಮನ್ಯಥಾ ಕರೋತಿ , ಕಿತ್ವನ್ಯತಃ ಪ್ರಮಿತಪದಾರ್ಥಸ್ವಭಾವಮನುಸರತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತಃ ಕಿಂ ಜಾತಮತ ಆಹ –

ತತ್ರೇತಿ ।

ಕ್ರತ್ವರ್ಥಾನಾಮುದ್ಗೀಥಾದೀನಾಂ ಯಥಾಽನ್ಯನ್ನಿತ್ಯಂ ಫಲಂ ಪರಾಮರ್ಶಮಂತರೇಣಾಮ್ನಾಯತೇ , ತದ್ವದಾಮ್ನಾನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ವಿಶ್ವಜಿದಾದೌ ಫಲಾಶ್ರವಣೇಽಪಿ ಫಲಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ , ತದ್ವದಿಹ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ –

ತಥಾಭಾವಸ್ಯ ಚೇತಿ ।

ಫಲವತ್ಸಂನಿಧಾವಾಮ್ನಾತತ್ವೇನ ಫಲಕಲ್ಪನಾನುಪಪತ್ತೇಸ್ಥಥಾಭಾವಸ್ಯ ಸಂಭವಾದೇತಾನುದ್ಗೀಥಾದೀನ್ನಿಯಮೇನ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತು ಪ್ರಯೋಗವಚನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ನನು ವಿಧ್ಯುಪಾಧಿತ್ವಾದುದ್ದೇಶೋಽಪಿ ಸಮುಚ್ಚಯೇನ ಪ್ರವರ್ತತಾಂ ।

ನೇತ್ಯಾಹ –

ಮಾನಾಂತರಾನುಸಾರೀತಿ ।

ಸಿದ್ಧವದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಂ ಹ್ಯುದ್ದೇಶಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಂ , ಮಾನಾಂತರಾಪ್ರಮಿತಾವುದ್ದೇಶ್ಯತ್ವವ್ಯಾಘಾತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಪಸಂಹರತಿ –

ತಸ್ಮಾತ್ಕಾಮಾನಾಮಿತಿ ।

ಸತ್ಯಪ್ಯುಪಾಸನಾಶ್ರಯಾಣಾಂ ನಿತ್ಯತ್ವೇ ಉಪಾಸನಾನಾಂ ಕಾಮಾವಬದ್ಧಾನಾಮನಿತ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ । ಅಸ್ಯಾಂ ಹೇತುಃ - ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯಸಂಯೋಗವಿರೋಧಾದಿತಿ । ಉದ್ಗೀಥಾದೀನಾಂ ಹಿ ನಿತ್ಯಃ ಕ್ರತುಸಂಯೋಗಃ , ಉಪಾಸನಾನಾಮನಿತ್ಯಃ ಫಲಸಂಯೋಗಃ । ಏತೌ ಚೇತರೇತರವಿರುದ್ಧೌ , ಉದ್ಗೀಥಾದೀನಾಂ ಚ ನಿತ್ಯತ್ವಾನಿತ್ಯತ್ವೇ ಇತರೇತರವಿರುದ್ಧೌ ಧರ್ಮಾವಾಪಾದಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನ್ವಾಶ್ರಯತಂತ್ರತ್ವಾದಾಶ್ರಿತೋಪಾಸನನಿತ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಂ , ತತಶ್ಚ ಸಮುಚ್ಚಯನಿಯಮೇ ಉಪಾಸ್ತೀನಾಂ ಪ್ರಯೋಗವಿಧ್ಯಾಕ್ಷಿಪ್ತೇ ತದರ್ಥಂ ಕಾಮಾನಾಂ ನಿತ್ಯತ್ವಮಪ್ಯಾಕ್ಷೇಪ್ಯಮಿತಿ , ತತ್ರಾಹ –

ಇದಮೇವ ಚೇತಿ ।

ಯಥಾ ಧೂಮಸ್ಯಾಗ್ನಿತಂತ್ರತ್ವೇಽಪಿ ನ ಯಾವದಗ್ನ್ಯನುವೃತ್ತಿಃ , ಕಿಂತು ಸತ್ಯೇವಾಗ್ನೌ ಭವನಮೇವಂ ಸತ್ಯೇವಾಶ್ರಯೇ ಭವನಂ ತತ್ತಂತ್ರತಾ , ಇತಶ್ಚಾನಿತ್ಯಾನಾಮಪ್ಯಾಶ್ರಯತಂತ್ರತ್ವೋಪಪತ್ತೇರ್ನ ತತ್ಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಕಾಮಾನಾಂ ನಿತ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಗವಿಧಿನಾಽಽಕ್ಷೇಪ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೬೧॥೬೨॥

ಏವಮಧಿಕರಣಸ್ಯಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ಗ್ರಂಥಸಂಯೋಜನಾಂ ಕರೋತಿ –

ಅಪಿರ್ಭಿನ್ನಕ್ರಮ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಭಿನ್ನಕ್ರಮತ್ವಮಭಿನಯೇನ ದರ್ಶಯತಿ –

ದುರುದ್ಗೀಥಮಪೀತಿ ।

ಏವಂ ಹಿ ಯೋಜಿತೇ ಯಥಾ ಪ್ರಶಂಸಾಧಿಕ್ಯಂ ಲಭ್ಯತೇ , ನ ತಥಾ ಹೋತೃಷದನಾದಪೀತಿ ಯೋಜಿತ ಇತಿ ವೇದಾಂತರೋದಿತಂ ಪ್ರಣವಃ ಸ್ವವೇದೇ ಚೋದ್ಗೀಥಂ ತಯೋರೇಕತ್ವಜ್ಞಾನಮಥ ಖಲು ಯ ಉದ್ಗೀಥಃ ಸ ಪ್ರಣವಃ ಯಃ ಪ್ರಣವಃ ಸ ಉದ್ಗೀಥಃ ಇತ್ಯುಪಾಸನಂ , ತತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದುದ್ಗಾತಾ ಸ್ವಕರ್ಮಣ್ಯದ್ಗಾತೃವತ್ಕ್ಷತಂ ಸ್ವರಾದಿಪ್ರಮಾದರೂಪಂ ಜಾತಂ , ತದ್ಧೋತೃಕೃತಸಮ್ಯಕ್ ಶಸ್ತ್ರಶಂಸನಂ ಹೇತುಂ ಕೃತ್ವಾ ಸಮಾದಧಾತಿ ಋಗ್ವೇದಾದಿವ್ಯಾಪಿನಃ ಪ್ರಣವಸ್ಯ ಸ್ವವೇದಗತೋದ್ಗೀಥಸ್ಯ ಚೈಕತ್ವಸ್ಯ ತೇನ ಚಿಂತಿತತ್ವಾದಿತ್ಯೇತಮರ್ಥಂ ಹೋತೃಷದನಾದ್ಧೈವಾಪೀತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರ್ದರ್ಶಯತಿ –

ವೇದಾಂತರೋದಿತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ದುರುದ್ಗೀಥಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ ವೇದಾಂತರೋದಿತೇ ಚೇತಿ । ಋಗ್ವೇದಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಸಾಮವೇದೋ ವೇದಾಂತರಮ್ ।

ಏವಂ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯಿತ್ವಾ ತಸ್ಮಿನ್ ಸಮುಚ್ಚಯಲಿಂಗದರ್ಶನತ್ವಘಟಕಂ ಭಾಷ್ಯಮವತಾರಯತಿ –

ಏವಂ ಬ್ರುವನ್ನಿತಿ ।

ಅನ್ವಯಮುಖೇನೇತಿ ।

ಆಶ್ರಯಸಾಧಾರಣ್ಯೇ ಆಶ್ರಿತಸಾಧಾರಣ್ಯಮನ್ವಯಃ , ಸ ಆಶ್ರಯಸಾಧಾರಣ್ಯಾಭಾವೇ ಆಶ್ರಿತಸಾಧಾರಣ್ಯಾಭಾವರೂಪವ್ಯತಿರೇಕವ್ಯಾಖ್ಯಯಾ ಭಾಷ್ಯೇ ದೃಢೀಕೃತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಚಮಸಂ ಚೋನ್ನೀಯೋದ್ಧೃತ್ಯ ಸ್ತೋತ್ರಕರಣಾರ್ಥಮುಪಾಕರೋತಿ ಪ್ರೈಷತಿ ।

ಏವಂ ವಿದಿತಿ ।

ಋಗ್ವೇದಾದಿವಿಹಿತಾಂಗಲೋಪೇ ವ್ಯಾಹೃತಿಹೋಮಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಾದಿಜ್ಞತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವಂವಿತ್ತ್ವಮ್ ॥೬೩॥೬೪॥೬೫॥೬೬॥

ಇತಿ ಷಟ್ತ್ರಿಂಶಂ ಯಥಾಶ್ರಯಭಾವಾಧಿಕರಣಮ್ ॥

ಇತಿ ಶ್ರೀಮತ್ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕಾಮಲಾನಂದವಿರಚಿತೇ ವೇದಾಂತಕಲ್ಪತರೌ ತೃತೀಯಾಧ್ಯಾಯಸ್ಯ ತೃತೀಯಃ ಪಾದಃ ॥