ಪುರುಷಾರ್ಥೋಽತಃ ಶಬ್ದಾದಿತಿ ಬಾದರಾಯಣಃ ।
ಸ್ಥಿತಂ ಕೃತ್ವೋಪನಿಷದಾಮಪವರ್ಗಾಖ್ಯಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನಾತ್ಮಜ್ಞಾನಪರತ್ವಮುಪಾಸನಾನಾಂ ಚ ತತ್ತತ್ಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನತ್ವಮಧಸ್ತನಂ ವಿಚಾರಜಾತಮಭಿನಿರ್ವರ್ತಿತಮ್ । ಸಂಪ್ರತಿ ತು ಕಿಮೌಪನಿಷದಾತ್ಮತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಮಪವರ್ಗಸಾಧನತಯಾ ಪುರುಷಾರ್ಥಮಾಹೋ ಕ್ರತುಪ್ರಯೋಗಾಪೇಕ್ಷಿತಕರ್ತೃಪ್ರತಿಪಾದಕತಯಾ ಕ್ರತ್ವರ್ಥಮಿತಿ ಮೀಮಾಂಸಾಮಹೇ । ಯದಾ ಚ ಕ್ರತ್ವರ್ಥಂ ತದಾ ಯಾವನ್ಮಾತ್ರಂ ಕ್ರತುಪ್ರಯೋಗವಿಧಿನಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ಕರ್ತೃತ್ವಮಾಮುಷ್ಮಿಕಫಲೋಪಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ಚ ನ ಚೈತದನಿತ್ಯತ್ವೇ ಘಟತೇ ಕೃತವಿಪ್ರಣಾಶಾಕೃತಾಭ್ಯಾಗಮಪ್ರಸಂಗಾದತೋ ನಿತ್ಯತ್ವಮಪಿ, ತಾವನ್ಮಾತ್ರಮುಪನಿಷತ್ಸು ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ । ಇತೋಽನ್ಯದನಪೇಕ್ಷಿತಂ ವಿಪರೀತಂ ಚ ನೋಪನಿಷದರ್ಥಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಯಥಾ ಶುದ್ಧತ್ವಾದಿ । ಯದ್ಯಪಿ ಜೀವಾನುವಾದೇನ ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಪರತ್ವಮುಪನಿಷದಾಮಿತಿ ಮಹತಾ ಪ್ರಬಂಧೇನ ತತ್ರ ತತ್ರ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಂ ತಥಾಪ್ಯತ್ರ ಕೇಷಾಂಚಿತ್ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಶಂಕಾಬೀಜಾನಾಂ ನಿರಾಕರಣೇ ತದೇವ ಸ್ಥೂಣಾನಿಖನನನ್ಯಾಯೇನ ನಿಶ್ಚಲೀಕ್ರಿಯತ ಇತ್ಯಪ್ಯಸ್ತಿ ವಿಚಾರಪ್ರಯೋಜನಮ್ । ತತ್ರ ಯದ್ಯಪಿ ಪ್ರೋಕ್ಷಣಾದಿವದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ನ ಕಂಚಿತ್ಕ್ರತುಮಾರಭ್ಯಾಧೀತಮ್ , ಯದ್ಯಪಿ ಚ ಕರ್ತೃಮಾತ್ರಂ ನಾವ್ಯಭಿಚಾರಿತಕ್ರತುಸಂಬಂಧಂ ಕರ್ತೃಮಾತ್ರಸ್ಯ ಲೌಕಿಕೇಷ್ವಪಿ ಕರ್ಮಸು ದರ್ಶನಾದ್ಯೇನ ಪರ್ಣತಾದಿವದನಾರಭ್ಯಾಧೀತಮಪ್ಯವ್ಯಭಿಚರಿತಕ್ರತುಸಂಬಂಧಜುಹೂದ್ವಾರೇಣ ವಾಕ್ಯೇನೈವ ಕ್ರತ್ವರ್ಥಮಾಪದ್ಯತೇ ತಥಾಪಿ ಯಾದೃಶ ಆತ್ಮಾ ಕರ್ತಾಮುಷ್ಮಿಕಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಭೋಗಭಾಗೀದೇಹಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತೋ ವೇದಾಂತೈಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ ನ ತಾದೃಶಸ್ಯಾಸ್ತಿ ಲೌಕಿಕೇಷು ಕರ್ಮಸೂಪಯೋಗಃ । ತೇಷಾಮೈಹಿಕಫಲಾನಾಂ ಶರೀರಾನತಿರಿಕ್ತೇನಾಪಿ ಯಾದೃಶತಾದೃಶೇನ ಕರ್ತ್ರೋಪಪತ್ತೇಃ । ಆಮುಷ್ಮಿಕಫಲಾನಾಂ ತು ವೈದಿಕಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ತಮಂತರೇಣಾಸಂಭವಾತ್ತತ್ಸಂಬಂಧ ಏವಾಯಮೌಪನಿಷದಃ ಕರ್ತೇತಿ ತದವ್ಯಭಿಚಾರಾತ್ತಾನ್ಯನುಸ್ಮಾರಯಜ್ಜುಹ್ವಾದಿವದ್ವಾಕ್ಯೇನೈವ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಪರ್ಣತಾವತ್ಕ್ರತ್ವೈದಮರ್ಥ್ಯಮಾಪದ್ಯತ ಇತಿ ಫಲಶ್ರುತಿರರ್ಥವಾದಃ । ತದುಕ್ತಮ್ “ದ್ರವ್ಯಸಂಸ್ಕಾರಕರ್ಮಸು ಪರಾರ್ಥತ್ವಾತ್ಫಲಶ್ರುತಿರರ್ಥವಾದಃ ಸ್ಯಾತ್”(ಜೈ.ಸೂ. ೪-೩-೧) ಇತಿ ಔಪನಿಷದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸಂಸ್ಕೃತೋ ಹಿ ಕರ್ತಾ ಪಾರಲೌಕಿಕಫಲೋಪಭೋಗಯೋಗ್ಯೋಽಸ್ಮೀತಿ ವಿದ್ಯಾವಾಂಛ್ರದ್ಧಾವಾನ್ಕ್ರತುಪ್ರಯೋಗಾಂಗಂ ನಾನ್ಯಥಾ ಪ್ರೋಕ್ಷಿತಾ ಇವ ವ್ರೀಹಯಃ ಕ್ರತ್ವಂಗಮಿತಿ । ಪ್ರಿಯಾದಿಸೂಚಿತಸ್ಯ ಚ ಸಂಸಾರಿಣ ಏವಾತ್ಮನೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಪನಾದಪಹತಪಾಪ್ಮತ್ವಾದಿ ತು ತದ್ವಿಶೇಷಣಂ ತಸ್ಯೈವ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮ್ । ನ ತು ತತ್ಪರತ್ವಮುಪನಿಷದಾಮ್ । ತಸ್ಮಾತ್ಕ್ರತ್ವರ್ಥಮೇವಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ತೃಸಂಸ್ಕಾರದ್ವಾರಾ ನ ಪುನಃ ಪುರುಷಾರ್ಥಮಿತಿ । ಏತದುಪೋದ್ಬಲನಾರ್ಥಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಮಾಚಾರಾದಿಃ ಶ್ರುತ್ಯವಗತ ಉಪನ್ಯಸ್ತಃ । ನ ಕೇವಲಂ ವಾಕ್ಯಾದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕ್ರತ್ವರ್ಥತ್ವಮ್ । ತೃತೀಯಾಶ್ರುತೇಶ್ಚ । ನ ತ್ವೇತತ್ಪ್ರಕೃತೋದ್ಗೀಥವಿದ್ಯಾವಿಷಯಂ ಯದೇವ ವಿದ್ಯಯೇತಿ ಸರ್ವನಾಮಾವಧಾರಣಾಭ್ಯಾಂ ವ್ಯಾಪ್ತೇರಧಿಗಮತ್ । ಯಥಾ ಯ ಏವ ಧೂಮವಾಂದೇಶಃ ಸ ವಹ್ನಿಮಾನಿತಿ । ಸಮನ್ವಾರಂಭವಚನಂ ಚ ಫಲಾರಂಭೇ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಣೋಃ ಸಾಹಿತ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ । ತಚ್ಚ ಯದ್ಯಪ್ಯಾಗ್ನೇಯಾದಿಯಾಗಷಟ್ಕವತ್ಸಮಪ್ರಧಾನತ್ವೇನಾಪಿ ಭವತಿ ತಥಾಪ್ಯುಕ್ತಯಾ ಯುಕ್ತ್ಯಾ ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ಮ ಪ್ರತ್ಯಂಗಭಾವೇನೈವ ನೇತವ್ಯಮ್ । ವೇದಾರ್ಥಜ್ಞಾನವತಃ ಕರ್ಮವಿಧಾನಾದುಪನಿಷದೋಽಪಿ ವೇದಾರ್ಥ ಇತಿ ತಜ್ಜ್ಞಾನಮಪಿ ಕರ್ಮಾಂಗಮಿತಿ ॥ ೧ ॥
ಶೇಷತ್ವಾತ್ಪುರುಷಾರ್ಥವಾದೋ ಯಥಾನ್ಯೇಷ್ವಿತಿ ಜೈಮಿನಿಃ ॥ ೨ ॥
ಆಚಾರದರ್ಶನಾತ್ ॥ ೩ ॥
ತಚ್ಛ್ರುತೇಃ ॥ ೪ ॥
ಸಮನ್ವಾರಂಭಣಾತ್ ॥ ೫ ॥
ತದ್ವತೋ ವಿಧಾನಾತ್ ॥ ೬ ॥
ನಿಯಮಾಚ್ಚ ।
ಸುಗಮಮ್ ॥ ೭ ॥
ಸಿದ್ಧಾಂತಯತಿ –
ಅಧಿಕೋಪದೇಶಾತ್ತು ಬಾದರಾಯಣಸ್ಯೈವಂ ತದ್ದರ್ಶನಾತ್ ।
ಯದಿ ಶರೀರಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತಃ ಕರ್ತಾ ಭೋಕ್ತಾತ್ಮೇತ್ಯೇತನ್ಮಾತ್ರ ಉಪನಿಷದಃ ಪರ್ಯವಸಿತಾಃ ಸ್ಯುಸ್ತತಃ ಸ್ಯಾದೇವಂ, ನ ತ್ವೇತದಸ್ತಿ । ತಾಸ್ತ್ವೇವಂಭೂತಜೀವಾನುವಾದೇನ ತಸ್ಯ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೋದಾಸೀನಬ್ರಹ್ಮರೂಪತಾಪ್ರತಿಪಾದನಪರಾ ಇತಿ ತತ್ರ ತತ್ರಾಸಕೃದಾವೇದಿತಮ್ । ಅನಧಿಗತಾರ್ಥಬೋಧನಸ್ವರಸತಾ ಹಿ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಸಿದ್ಧಾನುವಾದೇನ । ತಥಾ ಚೌಪನಿಷದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕ್ರತ್ವನುಷ್ಠಾನವಿರೋಧಿನಃ ಕ್ರತುಸಂಬಂಧ ಏವ ನಾಸ್ತಿ । ಕಿಮಂಗ ಪುನಃ ತದವ್ಯಭಿಚಾರಸ್ತತಶ್ಚ ಕ್ರತುಶೇಷತಾ । ತಥಾಚ ನಾಪವರ್ಗಫಲಶ್ರುತೇರರ್ಥವಾದಮಾತ್ರತ್ವಮಪಿ ತು ಫಲಪರತ್ವಮೇವ । ಅತ ಏವ ಪ್ರಿಯಾದಿಸೂಚಿತೇನ ಸಂಸಾರಿಣಾತ್ಮನೋಪಕ್ರಮ್ಯ ತಸ್ಯೈವಾತ್ಮನೋಽಧಿಕೋಪದಿದೀಕ್ಷಾಯಾಂ ಪರಮಾತ್ಮನಾತ್ಯಂತಾಭೇದ ಉಪದಿಶ್ಯತೇ । ಯಥಾ ಸಮಾರೋಪಿತಸ್ಯ ಭುಜಂಗಸ್ಯ ರಜ್ಜುರೂಪಾದತ್ಯಂತಾಭೇದಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ ಯೋಽಯಂ ಸರ್ಪಃ ಸಾ ರಜ್ಜುರಿತಿ । ಯಥಾ ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ಮಾಂಗತ್ವೇ ದರ್ಶನಮುಪನ್ಯಸ್ತಮೇವಮಕರ್ಮಾಂಗತ್ವೇ ದರ್ಶನಮುಕ್ತಮ್ । ತತ್ರ ಕರ್ಮಾಂಗತ್ವದರ್ಶನಾನಾಮನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿರುಕ್ತಾ ಕೇವಲವಿದ್ಯಾದರ್ಶನಾನಾಂ ತು ನಾನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿಃ ॥ ೮ ॥
ತುಲ್ಯಂ ತು ದರ್ಶನಮ್ ॥ ೯ ॥
ಅಸಾರ್ವತ್ರಿಕೀ ।
ವ್ಯಾಪ್ತಿರಪ್ಯುದ್ಗೀಥವಿದ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ತಸ್ಯಾ ಏವ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾನ್ನ ತ್ವಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಯಾ । ಯಥಾ ಸರ್ವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಭೋಜ್ಯಂತಾಮಿತಿ ನಿಮಂತ್ರಿತಾಪೇಕ್ಷಯಾ ತೇಷಾಮೇವ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ ॥ ೧೦ ॥
ವಿಭಾಗಃ ಶತವತ್ ।
ಸುಗಮಮ್ ।
ಅವಿಭಾಗೇಽಪಿ ನ ದೋಷ ಇತ್ಯಾಹ –
ನ ಚೇದಂ ಸಮನ್ವಾರಂಭವಚನಮಿತಿ ।
ಸಂಸಾರಿವಿಷಯಾ ವಿದ್ಯಾವಿಹಿತಾಯಥೋದ್ಗೀಥವಿದ್ಯಾ । ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಾ ಚ ಯಥಾಸಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಾಧಿಗಮನಲಕ್ಷಣಾ ॥ ೧೧ ॥
ಅಧ್ಯಯನಮಾತ್ರವತಃ ।
ಅಧ್ಯಯನಮಾತ್ರವತ ಏವ ಕರ್ಮವಿಧಿರ್ನತೂಪನಿಷದಧ್ಯಯನವತಃ । ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ - ಯದಧ್ಯಯನಮರ್ಥಾವಬೋಧಪರ್ಯಂತಂ ಕರ್ಮಸೂಪಯುಜ್ಯತೇ ಯಥಾ ಕರ್ಮವಿಧಿವಾಕ್ಯಾನಾಂ ತನ್ಮಾತ್ರವತ ಏವಾಧಿಕಾರಃ ಕರ್ಮಸು ನೋಪನಿಷದಧ್ಯನವತಃ ತದಧ್ಯಯನಸ್ಯ ಕರ್ಮಸ್ವನುಪಯೋಗಾದಿತಿ ।
ಅಧ್ಯಯನಮಾತ್ರವತ ಏವೇತಿ ಮಾತ್ರಗ್ರಹಣೇನಾರ್ಥಜ್ಞಾನಂ ವಾ ವ್ಯವಚ್ಛಿನ್ನಮಿತಿ ಮನ್ವಾನೋ ಭ್ರಾಂತಶ್ಚೋದಯತಿ - –
ನನ್ವೇವಂ ಸತೀತಿ ।
ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯಮುದ್ಘಾಟಯನ್ಸಮಾಧತ್ತೇ –
ನ ವಯಮಿತಿ ।
ಉಪನಿಷದಧ್ಯಯನಾಪೇಕ್ಷಂ ಮಾತ್ರಗ್ರಹಣಂ ನಾರ್ಥಬೋಧಾಪೇಕ್ಷಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೨ ॥
ನಾವಿಶೇಷಾತ್ ।
ಕುರ್ವನ್ನೇವೇಹ ಕರ್ಮಾಣೀತ್ಯವಿದ್ಯಾವದ್ವಿಷಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೩ ॥
ವಿದ್ಯಾವದ್ವಿಷಯತ್ವೇಽಪ್ಯವಿರೋಧೋ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ –
ಸ್ತುತಯೇಽನುಮತಿರ್ವಾ ॥ ೧೪ ॥
ಅಪಿಚ ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ದರ್ಶಯಂತೀ ಶ್ರುತಿಃ ಕಾಲಾಂತರಭಾವಿಫಲಕರ್ಮಾಂಗತ್ವಂ ವಿದ್ಯಾಯಾ ನಿರಾಕರೋತೀತ್ಯಾಹ –
ಕಾಮಕಾರೇಣ ಚೈಕೇ ।
ಕಾಮಕಾರ ಇಚ್ಛಾ ॥ ೧೫ ॥
ಉಪಮರ್ದಂ ಚ ।
ಅಧಿಕೋಪದೇಶಾದಿತ್ಯನೇನಾತ್ಮನ ಏವ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೋದಾಸೀನತ್ವಾದಯ ಉಕ್ತಾಃ । ಇಹ ತು ಸಮಸ್ತಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲವಿಭಾಗೋಪಮರ್ದಂ ಚೇತಿ ॥ ೧೬ ॥
ಊರ್ಧ್ವರೇತಃಸು ಚ ಶಬ್ದೇ ಹಿ ।
ಸುಬೋಧಮ್ ॥ ೧೭ ॥
ಪುರುಷಾರ್ಥೋಽತಃ ಶಬ್ದಾದಿತಿ ಬಾದರಾಯಣಃ ॥೧॥ ಪೂರ್ವಂ ಪರಾಪರಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾನಾಂ ಗುಣೋಪಸಂಹಾರನಿರೂಪಣೇನ ಪರಿಮಾಣಮವಧಾರಿತಮ್, ಇಹ ತಾಸಾಂ ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷಾಣಾಮೇವ ಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನತ್ವಂ ನಿರೂಪ್ಯತೇ । ತತ್ರ ಕರ್ಮಾನಪೇಕ್ಷಾಣಾಮಮೂಷಾಂ ಕಾ ನು ನಾಮೇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾ, ನ ಹಿ ತಾಮಂತರೇಣ ಕರಣತ್ವಮ್, ಇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ಯಜ್ಞಾದಯಃ ಶಮಾದಯಃ ಶ್ರವಣಾದಯಶ್ಚ ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತ್ಯುಪಯೋಗಿನ್ಯ ಇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾಶ್ಚ ನಿರೂಪ್ಯಂತೇ ।
ನನು ಫಲಭೇದಾಭೇದಾವಂತರೇಣ ನ ವಿದ್ಯಾಭೇದಾಭೇದೌ, ನ ಚ ತಾವಂತರೇಣ ಗುಣೋಪಸಂಹಾರಾನುಪಸಂಹಾರೌ, ತತಃ ಪ್ರಾಗೇವ ವಿದ್ಯಾನಾಂ ಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನತ್ವಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ಕಿಂ ಪುನರಾರಂಭೇಣಾತ ಆಹ –
ಸ್ಥಿತಂ ಕೃತ್ವೇತಿ ।
ಫಲಭೇದೇನ ಹಿ ವಿದ್ಯಾಭೇದಮ್ ಉಪಪಾದ್ಯ ತದಸಿದ್ಧಿಶಂಕಾಯಾಂ ಸ ಉಪಪಾದನೀಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ ಏವ ಸಂಗತಿಶ್ಚಾಪರಾ ದರ್ಶಿತಾ ।ಔಪನಿಷದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಕ್ರತ್ವರ್ಥತ್ವೇ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಸಿದ್ಧಾಂತಯೋಃ ಫಲೇ ಉಕ್ತೇ ತೇ ತೂಪಲಕ್ಷಣೇ । ಉಪಾಸನಾವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಿತಕರ್ತೃಸ್ತಾವಕತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೇ ತು ಸಗುಣೈಶ್ವರ್ಯಫಲೋಪಾಸನಾವಿಧಾಯಕತ್ವಮಿತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ನನೂಪನಿಷತ್ಸು ಕರ್ತೃಭೋಕ್ತೃತ್ವಾತಿರಿಕ್ತಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮತ್ವಮಾತ್ಮನ ಉಪದಿಶ್ಯತೇ, ತದ್ವಿಷಯಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕಥಂ ಕರ್ಮೋಪಯೋಗಸ್ತತ್ರಾಹ –
ಯದಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಾವನ್ಮಾತ್ರಂ ಕ್ರತ್ವಪೇಕ್ಷಿತಂ ಕರ್ತೃತ್ವಮಾಮುಷ್ಮಿಕಫಲೋಪಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ಚೇತ್ಯಸ್ಯಾತೋ ನಿತ್ಯತ್ವಮಪೀತ್ಯನೇನ ಸಂಬೋಧ್ಯಮಾನಸ್ಯ ತಾವನ್ಮಾತ್ರಮುಪನಿಷತ್ಸು ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯುಪರಿತನೇನಾನ್ವಯಃ ।
ನನು ಕರ್ತೃತ್ವಭೋಕ್ತೃತ್ವೇ ದೇಹಸ್ಯಾಪಿ ಘಟೇತೇ, ಅತೋ ನ ನಿತ್ಯತ್ವಾಪೇಕ್ಷಾ, ನತರಾಂ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾಪೇಕ್ಷಾಽತ ಆಹ –
ನ ಚೈತದಿತಿ ।
ಕೇಷಾಂಚಿತ್ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಶಂಕಾಬೀಜಾನಾಮ್, ಇತ್ಯುಕ್ತಂ, ತಾನ್ಯೇವಾಹ –
ತತ್ರ ಯದ್ಯಪೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಯದ್ವದತಿ ನ ಪ್ರಕರಣಾದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮಾಂಗಮಿತಿ, ತದನುವದತಿ –
ಪ್ರೋಕ್ಷಣಾದಿವದಿತಿ ।
ಯಚ್ಚ ನ ವಾಕ್ಯಾದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕ್ರತ್ವಂಗಮಿತಿ ವದತಿ; ತದಪ್ಯನುವದತಿ –
ಯದ್ಯಪಿ ಚ ಕರ್ತೃಮಾತ್ರಮಿತಿ ।
ಯೇನ ಕರ್ತೃಮಾತ್ರೇಣಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮವ್ಯಭಿಚರಿತಕ್ರತುಸಂಬಂಧಜುಹೂದ್ವಾರೇಣ ಪರ್ಣತಾವದ್ವಾಕ್ಯೇನೇವ ಕ್ರತುಸಂಬಂಧಮಾಪದ್ಯೇತ, ತತ್ಕರ್ತೃಮಾತ್ರಂ ನಾವ್ಯಭಿಚರಿತಕ್ರತುಸಂಬಂಧಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಏವಂ ಸಿದ್ಧಾಂತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಮನೂದ್ಯ ಪೂರ್ವವಾದೀ ದೂಷಯತಿ –
ತಥಾಪೀತಿ ।
ದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಯಾತ್ಮನೋ ವೈದಿಕೈಃ ಕರ್ಮಭಿರವ್ಯಭಿಚಾರಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಲೌಕಿಕಕರ್ಮಸ್ವನುಪಯೋಗಮಾಹ –
ನ ತಾದೃಶಸ್ಯೇತಿ ।
ವೈದಿಕೈಃ ಕರ್ಮಭಿಸ್ತಸ್ಯ ಹೇತುತ್ವೇನ ಸಬಂಧಮಾಹ –
ಆಮುಷ್ಮಿಕಫಲಾನಾಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಯಥಾ ಧೂಮೋಽಗ್ನಿಮವ್ಯಭಿಚಾರಾದನುಸ್ಮಾರಯತಿ, ಏವಮೌಪನಿಷದಃ ಪುರುಷೋಽಪಿ ಕರ್ಮಭಿರವ್ಯಭಿಚಾರಾತ್ತಾನ್ಯನುಸಾರಯನ್ ವರ್ತತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।ಯದ್ಯಪಿ ಹೇತೌ ಸತಿ ಕಾರ್ಯಂ ಭವತ್ಯೇವೇತಿ ನ ವ್ಯಾಪ್ತಿಃ; ತಥಾಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತ ಆತ್ಮನಿ ಜ್ಞಾತೇ ಪಾರಲೌಕಿಕಸಾಧನೇಚ್ಛಾದಿರೂಪಾ ಕಾಽಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ಭವತ್ಯೇವೇತಿ ।
ವ್ಯಾಪ್ಯವ್ಯತಿರೇಕವಿಜ್ಞಾನಮನುಸ್ಮಾರಿತೇಷು ಚ ದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮನಾಂ ಕರ್ಮಸ್ವಾತ್ಮಾ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯ ಇತಿ ವಾಕ್ಯೇನಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕ್ರತುಶೇಷತ್ವಂ ನೀಯತ ಇತ್ಯಾಹ –
ವಾಕ್ಯೇನೈವೇತಿ ।
ನನು ಫಲವತೋ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕಥಂ ಕ್ರತ್ವರ್ಥತ್ವಮತ ಆಹ –
ಅರ್ಥವಾದ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಫಲಶ್ರುತಿರ್ನ ಫಲಪರಾ ಪರಾರ್ಥಫಲಶ್ರುತಿತ್ವಾದ್ ಅಂಜನಾದಿಫಲಶ್ರುತಿವದಿತ್ಯನುಮಾನಮ್ ।
ಅದೃಷ್ಟದ್ವಾರೇಣಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಂಗತ್ವಮಾಹ –
ಔಪನಿಷದಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಆಚಾರಾದ್ಯನ್ಯಾರ್ಥದರ್ಶನಂ ಪ್ರಾಪಕಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾನ್ನ ಸ್ವತಂತ್ರಮಿತ್ಯಾಹ –
ಏತದುಪೋದ್ಬಲನಾರ್ಥಮಿತಿ ।
ತಚ್ಛ್ರುತೇರಿತ್ಯಾದೀನಿ ಸೂತ್ರಾಣಿ ಲಿಂಗಪರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ನ ಕೇವಲಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ಮಭಿಃ ಸಹ ಕರ್ತ್ರನುಗಮಸ್ಯ ಸಮಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇಽಪಿ ಸಂಭವಾತ್ ಪ್ರಕೃತಕರ್ಮಶೇಷತ್ವಪ್ರತಿಜ್ಞಯಾ ಸಹಾಸಂಗತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ತಚ್ಚ ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಉಕ್ತಯಾ ಯುಕ್ತಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಾಽದೃಷ್ಟದ್ವಾರೇಣ ಕರ್ಮಸೂಪಯೋಗೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶುದ್ಧಬುದ್ಧಾದ್ಯೇವ ವೇದಾಂತಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಂ, ನ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೀತ್ಯತ್ರ ವಿನಿಗಮಕಮಾಹ –
ಅನಧಿಗತಾರ್ಥೇತಿ ।
ಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಸಿದ್ಧಾನುವಾದೇನಾನಧಿಗತಾರ್ಥಬೋಧನಸ್ವರಸತಾ ಹಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪರಾರ್ಥೇ ಫಲಶ್ರುತಿತ್ವಾದಿತಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಹೇತೋರ್ವಿಶೇಷಣಾಸಿದ್ಧಿಮಾಹ –
ತಥಾ ಚೌಪನಿಷದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ತದವ್ಯಭಿಚಾರಸ್ತು ತತಶ್ಚ ಕ್ರತುಶೇಷತೇತಿ ಯದೇತತ್ಪುನಃ, ಕಿಮಂಗ ಸ್ಯಾದ್? ನ ಸ್ಯಾದೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದಿ ಪರಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮೇವೋಪನಿಷದಾಮರ್ಥಃ, ತರ್ಹಿ ಪ್ರಿಯಾದಿಸಂಸೂಚಿತಜೀವಸ್ಯ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯತ್ವಂ ಕಿಮಿತ್ಯುಪದಿಶ್ಯತೇ? ಅತ ಆಹ –
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಭೋಕ್ತೃರ್ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವವ್ಯಪದೇಶೇನಾಸಂಸಾರಿಬ್ರಹ್ಮಣಾ ದರ್ಶನಾರ್ಹೇಣ ತಸ್ಯಾತ್ಯಂತಾಭೇದಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ, ತಥಾ ಚ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮವಸ್ಥಿತೇರಿತಿ ಕಾಶಕೃತ್ಸ್ನ(ಬ್ರ.ಸು.ಅ ೧ ಪಾ.೪ ಸೂ.೨೨) ಇತ್ಯತ್ರ ॥೮॥ ಏವಂ ತಾವದ್ - ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ನ ಕರ್ಮಾಂಗಂ ಫಲವತ್ತ್ವಾತ್ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮವದಿತಿ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯವಾಕ್ಯಕೃತಕರ್ಮಸಂಬಂಧೋ ವಾರಿತಃ, ಆಚಾರಾದಿಲಿಂಗದರ್ಶನಾನಾಂ ಪ್ರತಿಲಿಂಗಮುಪನ್ಯಸ್ತಮ್ ।
ತುಲ್ಯಂ ತು ದರ್ಶನಮಿತಿ, ತತ್ರ ತು ಶಬ್ದೇನಾಕರ್ಮಾಂಗತ್ವಲಿಂಗದರ್ಶನಸ್ಯ ಪ್ರಾಬಲ್ಯಂ ವಿಶೇಷ ಉಕ್ತಸ್ತದ್ದರ್ಶಯತಿ –
ತತ್ರ ಕರ್ಮಾಂಗತ್ವೇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿರುಕ್ತೇತಿ ।
ಯಕ್ಷಮಾಣೋ ಹ ವೈ ಭಗವಂತೋಽಹಮಸ್ಮಿ ಇತ್ಯೇತಲ್ಲಿಂಗದರ್ಶನಂ ವೈಶ್ವಾನರವಿದ್ಯಾವಿಷಯಮಿತ್ಯಾದಿಭಾಷ್ಯೇಣೇತಿ ಶೇಷಃ ।
‘‘ಯದೇವ ವಿದ್ಯಯಾ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ಮಾಂಗತ್ವಮಾಶಂಕಿತಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ, ತಸ್ಯಾ ಅಪ್ಯುದ್ಗೀಥವಿದ್ಯಾವಿಷಯತ್ವೇನಾನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿರುಕ್ತಾ ಅಸಾರ್ವತ್ರಿಕೀತಿ ಸೂತ್ರೇಣ, ತತ್ರಾಸ್ಯಾಃ ಶ್ರುತೇಃ ಸರ್ವವಿಷಯತ್ವಶಂಕಾಂ ಪರೋಕ್ತಾಂ ಪರಿಹರತಿ –
ವ್ಯಾಪ್ತಿರಪೀತಿ ।
ಅಸಂಸಾರ್ಯಾತ್ಮಪ್ರತಿಪಾದನಸ್ಯ ಸೂತ್ರದ್ವಯೇಽಪ್ಯವಿಶೇಷಾತ್ಪುನರುಕ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ – ಅಧಿಕೋಪದೇಶಾದಿತ್ಯನೇನೇತಿ ॥ ವೈದೇಹೋ ವಿದೇಹದೇಶಾನಾಂ ರಾಜಾ ಬಹುದಕ್ಷಿಣೇನ ವಿಶ್ವಜಿದಾದಿನಾ ಈಜೇ ಇಷ್ಟವಾನ್ । ಹೇ ಭಗವಂತೋ ಯಕ್ಷ್ಯಮಾಣೋ ಯಾಗಂ ಕರಿಷ್ಯನ್ ಅಸ್ಮಿ ತಂ ದ್ರಷ್ಟುಂ ವಸಂತು ಭಗವಂತ ಇತಿ ವೈಶ್ವಾನರವಿದ್ಯಾಂ ಗ್ರಹೀತುಮಾಗತಾನುದ್ದಾಲಕಾದೀನ್ ಪ್ರತಿ ಅಶ್ವಪತಿರಾಜವಚನಮ್ । ಗುರೋಃ ಕರ್ಮಾತಿಶೇಷೇಣ ಗುರುಶುಶ್ರೂಷಾವಶಿಷ್ಟೇನ ಕಾಲೇನ ಯಥಾವಿಧಿ ವೇದಮಧೀತ್ಯಾಚಾರ್ಯಕುಲಾದಭಿಸಮಾವೃತ್ಯ ಕುಟುಂಬೇ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯೇ ತಿಷ್ಠನ್ ವೇದಮಧೀಯಾನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮಾಪ್ನೋತೀತಿ ಶೇಷಃ । ಶತಂ ಸಮಾಃ ಯಾವದಾಯುರ್ಜಿಜೀವಿಷೇತ್ ಜೀವಿತುಮಿಚ್ಛೇತ್, ತತ್ಕುರ್ವನ್ನೇವ ಕರ್ಮಾಣಿ ವರ್ತೇತ । ಏವಂ ವರ್ತಮಾನೇ ತ್ವಯಿ ನರೇ ನರಾಭಿಮಾನಿನಿ ಅಜ್ಞೇ ಕರ್ಮಾಶುಭಂ ನ ಲಿಪ್ಯತೇ ಕರ್ಮಣಾ ತ್ವಂ ನ ಲಿಪ್ಯಸ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತಃ ಪ್ರಕಾರಾದನ್ಯಥಾ ಪ್ರಕಾರಾಂತರಂ ನಾಸ್ತಿ ಯತೋ ನ ಕರ್ಮಲೇಪಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯೇಷಾಂ ನಾಯಮಪರೋಕ್ಷ ಆತ್ಮಾ ಅಯಂ ಲೋಕಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಫಲಂ ತೇ ವಯಂ ಕಿಂ ಪ್ರಜಯಾ ಕರಿಷ್ಯಾಮ ಇತಿ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ನ ಜುಹವಾಂಚಕ್ರುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೯॥೧೦॥೧೧॥೧೨॥೧೩॥೧೪॥೧೫॥೧೬॥೧೭॥