अतश्चायनेऽपि दक्षिणे ।
अत एवेत्युक्तहेतुपरामर्श इत्याह –
अत एव चोदीक्षानुपपत्तेरिति ।
पूर्वपक्षबीजमाह –
उत्तरायणमरणप्राशस्त्य इति ।
अपनोदमाह –
प्राशस्त्यप्रसिद्धिरिति ।
अतःपदपरामृष्टहेतुबलादविदुषो मरणं प्रशस्तमुत्तरायणे विदुषस्तूभयत्राप्यविशेषो विद्यासामर्थ्यादिति । विदुषोऽपि च भीष्मस्योत्तरायणप्रतीक्षणमविदुष आचारं ग्राहयति “यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः”(भ. गी. ३-२१) इति न्यायात् । आपूर्यमाणपक्षादित्याद्या च श्रुतिर्न कालविशेषप्रतिपत्त्यर्था, अपि त्वातिवाहिकीर्देवताः प्रतिपादयतीति वक्ष्यति । तस्मादविरोधः ॥ २० ॥
सूत्रान्तरावतरणाय चोदयति –
ननु च यत्र काले त्विति ।
काल एवात्र प्राधान्येनोच्यते न त्वातिवाहिकी देवतेत्यर्थः ।
योगिनः प्रति च स्मर्यते स्मार्ते चैते ।
स्मार्तीमुपासनां प्रत्ययं स्मार्तः कालभेदविनियोगः प्रत्यासत्तेः न तु श्रौतीं प्रतीत्यर्थः । अत्र यदि स्मृतौ कालभेदविधिः श्रुतौ चाग्निज्योतिरादिविधिस्तत्राग्न्यादीनामातिवाहिकतया विषयव्यवस्थया विरोधाभाव उक्तः । अथ तु प्रत्यभिज्ञानं तथापि यत्र काल इत्यत्रापि कालाभिधानद्वारेणातिवाहिक्य एव देवता उक्ता इत्यविरोध एवेति ॥ २१ ॥
अतश्चायनेऽपि दक्षिणे॥२०॥ प्राशस्त्यप्रसिद्धेरविद्वद्विषयत्वेन सङ्कोचे हेतुमाह –
अतःपदपरामृष्टेति ।
प्रतीक्षणमित्यत उपर्यविदुष इति द्वितीयाबहुवचनम्॥२०॥
अग्निर्ज्योतिरादीति ।
अग्निरर्चिरादिदेवता ज्योतिरादित्यदेवता ।
विषयव्यवस्थयेति ।
स्मार्तकालविधेर्निर्गुणपुरुषमात्रविवेकचित्तवृत्तिनिरोधात्मकसांख्ययोगविषयत्वेन श्रौतातिवाहिकदेवताविधेः सगुणविद्याविषयत्वेन च व्यवस्थयेत्यर्थः ।
अथ तु प्रत्यभिज्ञानमिति ।
स्मृतावग्न्यादिशब्दैः श्रौतार्चिरादिदेवतानां प्रत्यभिज्ञानमित्यर्थः॥२१॥