పఞ్చపాదికా
వక్తవ్యకాశికా
 

ననుఅహమి’తి యది దేహసమానాధికరణః ప్రత్యయః, తర్హి తద్వ్యతిరిక్త ఆత్మా సిధ్యతి ; అన్యస్య తథాగ్రాహిణః ప్రత్యయస్యాభావాత్ , ఆగమానుమానయోరపి తద్విరోధే ప్రమాణత్వాయోగాత్మిథ్యాత్వాత్ తస్య విరోధః ఇతి చేత్ , కుతస్తర్హి మిథ్యాత్వమ్ ? ఆగమాదనుమానాద్వా అన్యథాఽవగమాదితి చేత్ , నైతత్ ; అన్యోఽన్యాశ్రయతా తథా స్యాత్ ఆగమానుమానయోః ప్రవృత్తౌ తన్మిథ్యాత్వం తన్మిథ్యాత్వే తయోః ప్రవృత్తిరితితస్మాత్ దేహాదివ్యతిరిక్తవిషయ ఎవాయమహఙ్కారః ఇత్యాత్మవాదిభిరభ్యుపేయమ్ ; అన్యథా ఆత్మసిద్ధిరప్రామాణికీ స్యాత్ , అతో గౌణో మనుష్యత్వాభిమానఃఉచ్యతేయద్యపి దేహాదివ్యతిరిక్తభోక్తృవిషయ ఎవాయమహఙ్కారః ; తథాపి తథా అనధ్యవసాయాత్ తద్ధర్మానాత్మన్యధ్యస్యతిదృశ్యతే హి స్వరూపేణావభాసమానేఽపి వస్త్వన్తరభేదానధ్యవసాయాత్ తత్సమ్భేదేనావభాసః, యథా ఎకస్మిన్నప్యకారే హృస్వాదిసమ్భేదః

ననుఅహమి’తి యది దేహసమానాధికరణః ప్రత్యయః, తర్హి తద్వ్యతిరిక్త ఆత్మా సిధ్యతి ; అన్యస్య తథాగ్రాహిణః ప్రత్యయస్యాభావాత్ , ఆగమానుమానయోరపి తద్విరోధే ప్రమాణత్వాయోగాత్మిథ్యాత్వాత్ తస్య విరోధః ఇతి చేత్ , కుతస్తర్హి మిథ్యాత్వమ్ ? ఆగమాదనుమానాద్వా అన్యథాఽవగమాదితి చేత్ , నైతత్ ; అన్యోఽన్యాశ్రయతా తథా స్యాత్ ఆగమానుమానయోః ప్రవృత్తౌ తన్మిథ్యాత్వం తన్మిథ్యాత్వే తయోః ప్రవృత్తిరితితస్మాత్ దేహాదివ్యతిరిక్తవిషయ ఎవాయమహఙ్కారః ఇత్యాత్మవాదిభిరభ్యుపేయమ్ ; అన్యథా ఆత్మసిద్ధిరప్రామాణికీ స్యాత్ , అతో గౌణో మనుష్యత్వాభిమానఃఉచ్యతేయద్యపి దేహాదివ్యతిరిక్తభోక్తృవిషయ ఎవాయమహఙ్కారః ; తథాపి తథా అనధ్యవసాయాత్ తద్ధర్మానాత్మన్యధ్యస్యతిదృశ్యతే హి స్వరూపేణావభాసమానేఽపి వస్త్వన్తరభేదానధ్యవసాయాత్ తత్సమ్భేదేనావభాసః, యథా ఎకస్మిన్నప్యకారే హృస్వాదిసమ్భేదః

ఆహ గౌణవాదీ -

నన్వహమితి ।

యదీతి ।

అయో దహతీతి అయసి దహతిప్రత్యయేఽప్యయోవ్యతిరిక్తదాహకసిద్ధివత్ దేహే మనుష్యోఽహమితి ప్రత్యయేఽపి దేహవ్యతిరిక్తాత్మసిద్ధిః స్యాదిత్యాశఙ్క్య అయసో నిష్కృష్టవహ్నిదర్శనవద్దేహాన్నిష్కృష్టాత్మాసిద్ధేః దేహస్యాహంప్రత్యయవిషయత్వం ముఖ్యమితి ప్రసజ్యేతేతి మత్వాహ -

అన్యస్య తథాగ్రాహిణ ఇతి ।

తద్విరోధ ఇతి ।

మనుష్యోఽహమితి ప్రత్యక్షవిరోధ ఇత్యర్థః ।

తథా స్యాదితి ।

తథా సతి స్యాదిత్యర్థః ।

అహంప్రత్యయస్య వ్యతిరేకవిషయత్వే వ్యతిరిక్తో వ్యతిరిక్త ఇతివత్ అహం వ్యతిరిక్త ఇత్యుక్తే పునరుక్తిప్రసఙ్గాత్ । వ్యక్తిరేకవిషయత్వమహంప్రత్యయస్యేత్యాశఙ్క్యాహ –

అన్యథేతి ।

కిమర్థతో వ్యతిరిక్తాత్మవిషయోఽహంప్రత్యయ ఉచ్యతే, కిం వా ప్రతిభాసతః, అర్థతశ్చేత్ తదధ్యాసః సమ్భవాత్ ఇతితదధ్యాససమ్భవాత్ న గౌణత్వమిత్యాహ –

యద్యపీతి ।

తథా అనధ్యవసాయాదితి ।

అర్థతో వ్యతిరిక్తవిషయత్వేఽపి వ్యతిరిక్త ఇతి వ్యతిరేకస్యాస్ఫురణాదిత్యర్థః ।

తద్ధర్మానితి ।

కృశస్థూలాదిధర్మవిశిష్టదేహమిత్యర్థః ।

స ఎవాయమకార ఇతి ప్రత్యభిజ్ఞయా సర్వగతత్వాది సిద్ధేర్నస్వతోఽహ్రస్వత్వాది । కిన్త్వధ్యాసకిన్త్వధ్యా ఎవేతి ఎవేత్యభిప్రేత్య ఆహ –

యథైకస్మిన్నితి ।