అథ పునరేకాన్తతో భిన్న ఎవ దేహాదేరహఙ్కర్తా అవభాసేత, రసాదివ గన్ధః, తతః తత్సద్భావే న విప్రతిపత్తిరితి, తత్సిద్ధయే జిజ్ఞాసా నావకల్పేత । జిజ్ఞాసోత్తరకాలం తర్హి గౌణ ఎవ యుక్తః, కథమ్ ? జిజ్ఞాసా నామ యుక్త్యనుసన్ధానమ్ । న హి యుక్తిః పృథక్ జ్ఞానాన్తరజననీ, కిన్తు సిద్ధస్యైవాహంప్రత్యయస్య విషయవివేచినీ । తస్మాత్ వివిక్తవిషయత్వాత్ వ్యతిరిక్తాత్మానుభవపర్యన్త ఎవాహఙ్కారో జిజ్ఞాసోత్తరకాలం యుక్తః, న యుక్తః ; అకార ఇవ హృస్వత్వాభిమానః । నను తత్రాపి కథమ్ ? అనుభవ ఎవ । ఎవమహఙ్కారేఽపి సమానశ్చర్చః । నను అనుభవః తర్కబలాద్యథావభాసిన్యప్యకారే సమ్భవతి ; హృస్వాదేః పృథక్సతస్తథానవగమాత్ , తన్న ; ఎకస్య పృథక్త్వేఽపి అర్థాదితరస్యాపి పృథక్త్వాత్ ॥
వ్యతిరిక్త ఇతి వ్యతిరేకస్యాపి స్ఫురణమహంప్రత్యయే నేతి పక్షమాహ -
అథ పునరితి ।
అత్యన్తభేదస్ఫూర్తౌ దృష్టాన్తమాహ -
రసాదివ గన్ధ ఇతి ।
పరిహరతి -
తతస్తత్సద్భావ ఇతి ।
విప్రతిపత్తిర్నాస్త్యేవేత్యాశఙ్క్యాహ -
తత్సిద్ధయ ఇతి ।
యుక్తిసహకృతాహంప్రత్యయేన వ్యతిరేకస్యాపి ప్రతీతేః పాశ్చాత్యాహం మనుష్య ఇతి జ్ఞానం గౌణమేవ స్యాత్ , తథా ప్రాక్తనమపీత్యభిప్రేత్యాహ -
జిజ్ఞాసోత్తరకాలం తర్హీతి ।
జిజ్ఞాసోర్ధ్వం యుక్తిజ్ఞానసిద్ధస్య భేదస్య ప్రత్యక్షరూపాహంప్రత్యయసిద్ధత్వాభావాజ్జిజ్ఞాసోత్తరకాలీనస్య మనుష్యోఽహమితి సామానాధికరణ్యవ్యవహారస్య కథం గౌణత్వమిత్యాహ –
కథమితి ।
దేహాత్మనోః సాధారణతయా ప్రతిపన్నాహంప్రత్యయస్య దేహాదిర్విషయత్వస్య యోగ్యో న భవతి, తద్వ్యతిరిక్తాత్మైవ విషయోగ్యేతివిషయత్వయోగ్య ఇతి యుక్త్యా వివేచనే పశ్చాద్వ్యతిరిక్త ఇత్యహంప్రత్యయస్య వ్యతిరేకసాధకత్వమస్తీత్యాహ -
జిజ్ఞాసా నామేత్యాదినా ।
అకార ఇవ హ్రస్వాభిమాన ఇతిహ్రస్వత్వాభిమాన ఇత్యస్యాయమర్థః । అకారవిషయజ్ఞానస్య యుక్త్యనుసన్ధానాదూర్ధ్వమప్యకారమాత్రవిషయత్వాదేవ హ్రస్వాద్యైక్యభ్రమవిరోధిభేదప్రత్యక్షత్వాభావాత్ యుక్తిసిద్ధభేదస్య పరోక్షత్వాచ్చ యథా ఐక్యభ్రమః తద్వదితి ।
నను తత్రాపి కథమితి ।
తత్ర అపినా అధ్యాస ఇతి భావః ।
అనుభవ ఎవేతి ।
అనుభవ ఎవాధ్యాసం సాధయతీతి భావః ।
అకారస్య వ్యతిరేకప్రతీతావపి హ్రస్వాదేస్తదభావాదధ్యాస ఇతి చోదయతి -
నను అనుభవ ఇతి ।
తత్ర తర్కబలాద్యథావభాసిన్యపి అకారే దైవగత్యా పృథక్సతో హ్రస్వాదేః తథానవగమాదైక్యాధ్యాసానుభవః సమ్భవతీత్యన్వయః ।
ఎకస్య పృథక్త్వ ఇతి ।
ఎకస్యైవ భేదస్యోభయగతత్వాదిత్యర్థః ।