ನನು ತತ್ರಾಪಿ ಯದಿ ನಾಮೇದಾನೀಮಸನ್ನಿಹಿತಃ ಸರ್ಪಃ, ತಥಾಪಿ ಪೂರ್ವನಿರ್ವೃತ್ತತದನುಭವಸಂಸ್ಕಾರಃ ಸಮಸ್ತ್ಯೇವ, ಬಾಢಮ್ ; ಇಹಾಪ್ಯಹಂಕರ್ತೃತಾತತ್ಸಂಸ್ಕಾರಯೋರ್ಬೀಜಾಂಕುರಯೋರಿವಾನಾದೇಃ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್ ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರೋ ವಿಭ್ರಮಹೇತುಃ ವಿದ್ಯತೇ । ತತ್ರ ಯದ್ಯಪಿ ಅನಿರ್ವಚನೀಯತಯೈವ ಅರುಣಾದಿನಾ ಸ್ಫಟಿಕಾದೇಃ ಸಾವಯವತ್ವೇನ ಸಂಭೇದಯೋಗ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಅಸಂಭೇದಾವಭಾಸಃ ಸಿದ್ಧಃ ; ತಥಾಪಿ ತದಾಸಂಗೀವ ಸ್ಫಟಿಕಪ್ರತಿಬಿಂಬಮುತ್ಪ್ರೇಕ್ಷತೇ, ರಜ್ಜ್ವಾಂ ಪುನಃ ಸರ್ಪಬುದ್ಧಿರೇವ, ನ ತತ್ಸಂಭಿನ್ನತ್ವಮಸಂಭಿನ್ನತ್ವಂ ವಾ ತಸ್ಯಾಮ್ । ತೇನ ‘ಅಸಂಗೋ ನ ಹಿ ಸಜ್ಜತೇ’ (ಬೃ. ಉ. ೩-೯-೨೬) ‘ಅಸಂಗೋ ಹ್ಯಯಂ ಪುರುಷಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೪-೩-೧೫) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸಮರ್ಪಿತಾಸಂಗತಾ ಆತ್ಮನೋ ನ ಸ್ಪಷ್ಟಂ ದರ್ಶಿತೇತಿ ತದರ್ಥಂ ಘಟಾಕಾಶೋದಾಹರಣಮ್ । ತತ್ರ ಹಿ ತತ್ಪರಾಮರ್ಶಾದೃತೇ ನ ಭೇದರೂಪಕಾರ್ಯಸಮಾಖ್ಯಾಃ ಸ್ವಗತಾ ದೃಶ್ಯಂತೇ । ಏತಚ್ಚ ಸರ್ವಮುದಾಹರಣಜಾತಂ ಶ್ರುತಿತನ್ನ್ಯಾಯಾನುಭವಸಿದ್ಧಸ್ಯ ತದಸಂಭಾವನಾಪರಿಹಾರಾಯ ಬುದ್ಧಿಸಾಮ್ಯಾರ್ಥಂ ಚ, ನ ವಸ್ತುನ ಏವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಸಿದ್ಧಯೇ । ತದೇವಂ ಯದ್ಯಪಿ ಚೈತನ್ಯೈಕರಸೋಽನಿದಮಾತ್ಮಕತ್ವಾದವಿಷಯಃ ; ತಥಾಪ್ಯಹಂಕಾರೇ ವ್ಯವಹಾರಯೋಗ್ಯೋ ಭವತೀತಿ ಗೌಣ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯಾ ಅಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತೋಚ್ಯತೇ ; ಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಚ ವ್ಯವಹಾರಯೋಗ್ಯತ್ವಾವ್ಯಭಿಚಾರಾತ್ ॥
ರಜ್ಜುಸರ್ಪಭ್ರಾಂತಾವಪಿ ಪೂರ್ವಮನುಭೂತಸತ್ಯಸರ್ಪೋಪಾಧಿಸರ್ವೋಪಾಧಿರಿತಿರಸ್ತೀತಿ ಚೋದಯತಿ -
ನನು ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಅಹಂಕಾರ ಭ್ರಮಸ್ಯ ದರ್ಪಣಾದಿವತ್ ಸ್ವತಂತ್ರತಯಾ ಭ್ರಮಕಾಲೀನೋಪಾಧಿನಾ ಭವಿತವ್ಯಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ, ಕಿಂ ವಾ ಪೂರ್ವಮನುಭೂತತಯಾ ಸ್ವಸಂಸ್ಕಾರದ್ವಾರೇಣ ಭ್ರಮಹೇತೂಪಾಧಿರಪೇಕ್ಷಿತವ್ಯ ಇತ್ಯುಚ್ಯತ ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ಸ್ವತಂತ್ರೋಪಾಧಿಶ್ಚೇತ್ ಸಃ ಸರ್ಪಭ್ರಮೇಽಪಿ ನಾಸ್ತಿ । ಇತರಶ್ಚೇತ್ ಸೋಽತ್ರಾಪ್ಯಸ್ತಿ । ಪೂರ್ವಭ್ರಮಸಿದ್ಧಾಹಂಕಾರಸಂಸ್ಕಾರಾತ್ ಅದ್ಯತನಾಹಂಕಾರಾಧ್ಯಾಸೋತ್ಪತ್ತೇರಿತ್ಯಾಹ –
ಬಾಢಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಹಂಕರ್ತೃತೇತಿ ।
ಅಹಂಕಾರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತಿಷು ಘಟಾಕಾಶೋದಾಹರಣೇನ ಕಿಂ ಪ್ರಯೋಜನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆತ್ಮನೋಽಸಂಗತ್ವಸಿದ್ಧಿಃ ಪ್ರಯೋಜನಮಿತ್ಯಾಹ -
ತದರ್ಥಂ ಘಟಾಕಾಶೋದಾಹರಣಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋಽಸಂಗತ್ವಾಭಾವಾತ್ ನೋದಾಹರಣಾಪೇಕ್ಷೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಅಸಂಗತ್ವಪ್ರಮಾಣಮಾಹ -
‘ಅಸಂಗೋ ನ ಹೀ’ಬೃ೦ಉ೦ ೩ - ೯ - ೨೬, (೪ - ೨ - ೪, ೪ - ೪ - ೨೨, ೪ - ೫ - ೧೫)ತಿ ।
ಸ್ಫಟಿಕೋದಾಹರಣೇನಾಸಂಗತ್ವಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ನೇತ್ಯಾಹ -
ತತ್ರ ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಸ್ಫಟಿಕಾದೇಃ ಸಾವಯವತ್ವೇನ ಅರುಣಾದಿನಾ ಸಂಭೇದಯೋಗ್ಯಸ್ಯಾಪ್ಯರೂಣಾದೇಃಅರುಜಾದೇರಿತಿ ಅನಿರ್ವಚನೀಯತಯಾ ಅಸಂಭೇದಾವಗಮೋ ಯದ್ಯಪಿ ಸಿದ್ಧ ಇತ್ಯನ್ವಯಃ ।
ತದಸಂಗೀವೇತಿ ।
ದ್ರವ್ಯಗುಣರೂಪತ್ವಾತ್ ತೇನಾರೂಣಾದಿನಾ ಸಂಬಂಧೀವ ಸ್ಫಟಿಕೋ ಲಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ರಜ್ಜುಸರ್ಪೋದಾಹರಣೇನಾಸಂಗತ್ವಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತತ್ರ ಸರ್ಪೇಣ ಐಕ್ಯಬುದ್ಧಿತ್ವಾದೇವ ಸಂಸರ್ಗಿತ್ವೇನ ಪ್ರತೀತ್ಯಭಾವಾತ್ ಸಂಸರ್ಗಿತ್ವೇನ ಪ್ರತೀತತಯಾ ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣೇ ಅಸಂಗಿತ್ವೇನೋದಾಹರಣತ್ವಂ ರಜ್ಜೋರ್ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -
ರಜ್ಜ್ವಾಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಅಸಂಭಿನ್ನತ್ವಂ ವೇತಿ ।
ಅಸಂಸೃಷ್ಟತ್ವಮಿವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ರೂಪ ಇತಿ ।
ಘಟಪರಿಮಿತಾಕಾಶರೂಪತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಜಲಾದಿಧಾರಣಕಾರ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಮಾಖ್ಯೇತಿ ।
ಘಟಾಕಾಶಃ ಕರಕಾಕಾಶ ಇತ್ಯಾದಿಶಬ್ದವಿಷಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉದಾಹರಣೈರೇವಾವಿಕಾರಿತ್ವೈಕತ್ವಾಸಂಗತ್ವಸಿದ್ಧೇ ; ನಾಗಮೋಪಯೋಗ ಇತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ -
ಏತಚ್ಚ ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಚೇತಿ ।
ತದ್ವದಿದಮಪಿ ಸಂಭವತೀತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಮತ್ವಗ್ರಹಣಲಕ್ಷಣಸಂಭಾವನಾಬುದ್ಧ್ಯುತ್ಪತ್ತಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಸ್ಮತ್ಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾಷ್ಯಗತವಿಷಯಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ -
ತದೇವಂ ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಅನಿದಮಾತ್ಮಕತ್ವಾದವಿಷಯ ಇತಿ ।
ಶುಕ್ತಿವದನಿಂದ್ರಿಯವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಜನ್ಯಜ್ಞಾನಾವಿಷಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಪ್ಯಹಂಕಾರೇ ವ್ಯವಹಾರಯೋಗ್ಯೋ ಭವತೀತಿ ।
ಯಾದೃಗ್ಜ್ಞಾನಾಧೀನತ್ವೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರತಿ ಯಃ ಪದಾರ್ಥಃ ಸ ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವೇನ ದೃಷ್ಟಃ, ತದ್ವದಾತ್ಮಾಪ್ಯಹಂಕಾರೇಽಭಿವ್ಯಕ್ತತ್ವೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರತೀತಿ ತಂ ಪ್ರತ್ಯಾತ್ಮಾಪ್ರತ್ಯಾತ್ಮವಿಷಯ ಇತಿ ವಿಷಯ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಸ್ಫುರಣಸ್ವಭಾವತ್ವೇಽಪಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಯ ಅಹಂಕಾರಾಧೀನತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ವ್ಯವಹಾರಯೋಗ್ಯತ್ವಾವ್ಯಭಿಚಾರಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಪ್ರಮೇಯಸ್ಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಾವ್ಯಭಿಚಾರಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।