ததே³வமஹங்காரக்³ரந்தி²ரஸ்மச்ச²ப்³த³ஸம்ஶப்³தி³த: । ப்ரத்யயஶ்சாஸௌ ; ஆத³ர்ஶ இவ ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய அநித³ஞ்சித்ஸம்வலிதத்வேந தஸ்யாபி⁴வ்யக்திஹேதுத்வாத் । அத: தஸ்ய விஷயவத் ப⁴வதீத்யுபசாரேண அநித³ஞ்சிதா³த்மதா⁴துரஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷய உச்யதே । ஸ புநரேவம்பூ⁴தோ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரஹமுல்லேக²ரூபேண, ஸுஷுப்தே தத்ஸம்ஸ்காரரஞ்ஜிதாக்³ரஹணாவித்³யாப்ரதிப³த்³த⁴ப்ரகாஶத்வேந ச க³தாக³தமாசரந் ஸம்ஸாரீ, ஜீவ: விஜ்ஞாநக⁴ந:, விஜ்ஞாநாத்மா, ப்ராஜ்ஞ:, ஶரீரீ, ஶாரீர:, ஆத்மா, ஸம்ப்ரஸாத³:, புருஷ:, ப்ரத்யகா³த்மா, கர்தா, போ⁴க்தா, க்ஷேத்ரஜ்ஞ: இதி ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரவாதே³ஷு கீ³யதே ।
கிஞ்ச ந கேவலமஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாத³த்⁴யாஸார்ஹ: -
அபரோக்ஷத்வாச்ச ।
தத்ஸாத⁴நார்த²மாஹ —
ப்ரத்யகா³த்மப்ரஸித்³தே⁴ரிதி ॥
ந ஹ்யாத்மந்யப்ரஸித்³தே⁴ ஸ்வபரஸம்வேத்³யயோ: விஶேஷ: । ந ச ஸம்வேத்³யஜ்ஞாநேநைவ தத்ஸித்³தி⁴: ; அகர்மகாரகத்வாத³திப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஜ்ஞாநாந்தரேண ; பி⁴ந்நகாலத்வே ஸம்வேத்³யஸம்ப³ந்தா⁴நவக³மாத் , ஸ்வபரஸம்வேத்³யாவிஶேஷாத் । ந ஹ்யேககாலம் விருத்³த⁴விஷயத்³வயக்³ராஹிஜ்ஞாநத்³வயோத்பாத³: । ந ஹி தே³வத³த்தஸ்யாக்³ரப்ருஷ்ட²தே³ஶஸ்தி²தார்த²வ்யாபிக³மநக்ரியாத்³வயாவேஶோ யுக³பத் த்³ருஶ்யதே । ஆஹ — மா பூ⁴த் சலநாத்மகம் க்ரியாத்³வயம் யுக³பத் , பரிணாமாத்மகம் து ப⁴வத்யேவ ; மைவம் ; பரிஸ்பந்தா³த்மகமபி ப⁴வத்யவிருத்³த⁴ம் , யதா² கா³யந் க³ச்ச²தீதி, பரிணாத்மகமபி ந ப⁴வதி விருத்³த⁴ம், யதா² யௌவநஸ்தா²விரஹேது: । தஸ்மாத் ப்ரத்யகா³த்மா ஸ்வயம்ப்ரஸித்³த⁴: ஸர்வஸ்ய ஹாநோபாதா³நாவதி⁴: ஸ்வயமஹேயோ(அ)நுபாதே³ய: ஸ்வமஹிம்நைவாபரோக்ஷத்வாத³த்⁴யாஸயோக்³ய: ॥
அர்த²ம் ப்ரதிபாத்³ய இதா³நீமஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி -
ததே³வமிதி ।
வ்யஞ்ஜகத³ர்பணஸ்ய பி³ம்பா³த³ந்யதே³ஶஸ்த²த்வவச்சைதந்யவ்யஞ்ஜகாந்த:கரணஸ்ய சைதந்யாத³ந்யதே³ஶத்வம் ப⁴வேதி³த்யாஶங்க்ய த்⁴வநிவத்³வ்யங்க்³யஸம்ஶ்லிஷ்டதயா உபாதி⁴த்வாத் ந பி⁴ந்நதே³ஶத்வமித்யாஹ -
அநித³ம் சித்ஸம்வலிதத்வேநேதி ।
ஶாரீர: க்ஷேத்ரஜ்ஞ இத்யாத்³யநேகோபாதி⁴யுக்தமாத்மாநம் வர்ணயதி ஶ்ருதி: । தத்ர கத²மஹங்காரஸ்யைவோபாதி⁴த்வமித்யாஶங்க்யாஹங்காராத்மதயா தத்ஸம்ஸ்காராத்மதயா வா அவஸ்தி²தா அவித்³யைவாத்மோபாதி⁴:, தது³பஹிதஸ்யைவ ஜாக்³ரதா³ஜாக்³ரதாதி³ஷு இதிதி³ஷு பா³ஹ்யப³ஹுவிதோ⁴பாதி⁴யோக³நிமித்தோ(அ)யம் வ்யபதே³ஶபே⁴த³ இத்யாஹ -
ஸ புநரேவம்பூ⁴த இதி ।
க³தாக³தமாசரந்நிதி ।
அவித்³யோபாதி⁴நாப்ரதிப³த்³த⁴ப்ரகஶ ஏவ பா³ஹ்யப³ஹுவிதோ⁴பாத்⁴யுபரக்த: ஸந்நித்யர்த²: ।
அத்³விதீயரூபஸ்யாச்ச²ந்நத்வாத் ஜீவ இத்யாஹ -
ஜீவ இதி ।
தேஜோரூபாந்த:கரணேந ஐக்யாத்⁴யாஸவந்த்வாத் விஜ்ஞாநக⁴ந இத்யாஹ -
விஜ்ஞாநக⁴ந இதி ।
விஜ்ஞாநஸ்ய ஆத்மா விஜ்ஞாநாத்மேத்யாஹ –
விஜ்ஞாநாத்மேதி ।
ஸுஷுப்தே(அ)ஜ்ஞாநைக்யேந அத்⁴யஸ்தம் ஸ்வரூபமாஹ -
ப்ராப்ரஜ்ஞ இதிஜ்ஞ இதி ।
ஶரீரேண தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸவத்³ரூபமாஹ -
ஶாரீர ஆத்மேதி ।
ஸுஷுப்த்யவஸ்த²யா ஐக்யேநாத்⁴யஸ்தம் ரூபமாஹ -
ஸம்ப்ரஸாத³ இதி ।
பூர்யாம் ஶேத இதி புருஷ இத்யாஹ -
புருஷ இதி ।
ஸர்வாந்தர இத்யாஹ –
ப்ரத்யகா³த்மேதி ।
ப்ராணாத்மரூபமாஹ -
கர்தா போ⁴க்தேதி ।
பஞ்சகோஶேஷுபஞ்சகோஶே இதி ப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யப்ரதிபி³ம்ப³தயா கோஶஜ்ஞ இத்யாஹ -
க்ஷேத்ரஜ்ஞ இதி ।
கிஞ்ச ந கேவலமிதி ।
பரிச்சி²ந்நதயா ஸ்பு²ரிதத்வம் அதி⁴ஷ்டா²நத்வாஅதி⁴ஷ்டா²நத்வாபேயேதியாபேக்ஷிதமித்யங்கீ³க்ருத்ய பரிச்சி²ந்நதயா ஸ்பு²ரிதத்வம் ஸம்பாதி³தம் । இதா³நீம் பரிச்சி²ந்நதயா ஸ்பு²ரிதத்வமநபேக்ஷிதமபரோக்ஷத்வமேவாதி⁴ஷ்டா²நஅதி⁴ஷ்ட²நத்வயாலமிதித்வாயாலமித்யாஹ பா⁴ஷ்யகார இத்யர்த²: ।
தத்ஸாத⁴நார்த²மாஹேதி ।
அபரோக்ஷத்வஸாத⁴நார்த²மாஹேத்யர்த²: ।
நித்யாநுமேய ஆத்மா கத²மபரோக்ஷதயா ஸித்³த⁴ இதி நேத்யாஹ -
ந ஹ்யாத்மந்யப்ரஸித்³த⁴ இதி ।
விஷயாநுப⁴வகாலே ப்ரமிதிவிஶிஷ்டவிஷயஸம்ப³ந்தி⁴தயா விஷயப்ரமித்யோரிவ ஸ்வாத்மந: ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வே ஆத்மாந்தரஸித்³தே⁴நேவ மயேத³மிதி ஸம்ப³ந்தா⁴வபா⁴ஸோ ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
விஷயாநுப⁴வாஶ்ரயதயாநாத்மநோ பரோக்ஷபரோக்ஷப்ரஸித்³தி⁴ரிதித்வஸித்³தி⁴ரித்யாஹ -
ந ச ஸம்வேத்³யஜ்ஞாநேநைவேதி ।
ஜ்ஞாநாந்தரேணேதி ।
ஆத்மவிஷயஜ்ஞாநாந்தரேணேத்யர்த²: ।
பி⁴ந்நகாலத்வ இதி ।
விஷயாநுப⁴வகாலாத் பி⁴ந்நகாலத்வ இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநத்³வயோத்பாத³ இதி ।
நிரவயவஸ்யைகவிஷயே பி⁴ந்நவிஷயே வா யுக³பத்³ ஜ்ஞாநத்³வயோத்பாத³ இதி பா⁴வ: ।
ஏகஸ்ய யுக³பத் கார்த்ஸ்ந்யேந பரிணாமத்³வயம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய தத³பி ந யுக்தமித்யாஹ -
ஆஹ மா பூ⁴தி³தி ।
அவிருத்³த⁴மிதி ।
க³மநத்³வயஸ்யைககரணஸாத்⁴யத்வாவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தி, க³திகா³யத்யோஸ்து பி⁴ந்நேந்த்³ரியஸாத்⁴யத்வாத் அவிரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।
பரிணாமே(அ)ப்யவிருத்³த⁴த்வம் யௌக³பத்³யே ப்ரயோஜகம் , விருத்³த⁴த்வமயௌக³பத்³யே ப்ரயோஜகமித்யாஹ -
பரிணாமாத்மகமபி ந ப⁴வதீதி ।
யௌவநஸ்தா²விரஹேதுரித்யத்ரபரிணாம ? ...... இத்யத்⁴யாஹார: ।
பரிஶேஷாத் ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வமேவேத்யாஹ -
ஸ்வயம் ப்ரஸித்³த⁴ இதி ।
அதோ பா³த்⁴யத்வமாரோபிதத்வம் ச நாஸ்தீத்யாஹ -
ஸ்வயமஹேயோ(அ)நுபாதே³ய இதி ।
அத: ஸர்வபா³தா⁴வதி⁴த்வம் ஸர்வாரோபஸ்தா²நத்வம் ச ஸ்யாதி³த்யாஹ -
ஸர்வஸ்ய ஹாநோபாதா³நாவதி⁴ரிதி ।
ஸ்வமஹிம்நைவேதி ।
ந த்வஹங்காரேண பரிச்சி²ந்நதயா ஸ்பு²ரிதத்வாதா³த்மநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வமிதி பா⁴வ: ।