पञ्चपादिका
वक्तव्यकाशिका
 

अथापि स्यात् अन्यत् जिज्ञास्यमिति, तदर्थमाह

जिज्ञास्यान्तरानिर्देशाच्चेति

पुनः शेषषष्ठीवाद्याह

ननु शेषषष्ठीपरिग्रहेऽपि ब्रह्मणो जिज्ञासाकर्मत्वं विरुध्यते ; सम्बन्धसामान्यस्य विशेषनिष्ठत्वादिति

यद्यपिशेषे षष्ठी’ति सम्बन्धमात्रे षष्ठी विहिता ; तथाऽपि व्यवहारो विशेषमवलम्बते, बहवश्च सम्बन्धविशेषाः, तत्रावश्यमन्यतमः प्रतिपत्तव्यः ; अन्यथा व्यवहारानुपपत्तेःतत्र प्रकरणोपपदयोर्विशेषहेत्वोरभावादर्थाद्विशेषक्रियोपादानात् कारकत्वेनैव सम्बन्धःतत्रापि सकर्मिकायाः कर्मकारकमभ्यर्हितम् , इति कर्मत्वं ब्रह्मणो विरुध्यतेएवमपि साधारणे शब्देऽभिप्रेतमर्थं विहायार्थान्तरं परिगृह्य, पुनस्तद्द्वारेणाभिप्रेतमर्थं प्रतिपद्यमानस्य व्यर्थः प्रयासः स्यात् , तदाह

एवमपि प्रत्यक्षं ब्रह्मणः कर्मत्वमुत्सृज्य सामान्यद्वारेण परोक्षं कर्मत्वं कल्पयतो व्यर्थः प्रयासः स्यादिति

अन्यज्जिज्ञास्यमिति ।

ब्रह्मलोकजिज्ञासेत्यत्र ब्रह्मणोऽन्यलोकस्य जिज्ञास्यत्ववदिहापि अन्यज्जिज्ञास्यमित्यर्थः ।

तदर्थं

तत्परिहारार्थमित्यर्थः ।

शेष इति सम्बन्धसामान्यमुच्यते । न कारकपञ्चकव्यतिरिक्ताः स्वस्वामित्वादिसम्बन्धविशेषा उच्यन्ते । अतः सामान्याभिधानेऽपि कर्मत्वाख्यसम्बन्ध विशेषे पर्यवसानात् इच्छापेक्षितकर्मत्वप्रतीतिसिद्धेः शेषषष्ठ्येवाभ्युपेयेति चोदयति -

ननु शेषषष्ठीपरिग्रहेऽपि इति ।

भाष्यं व्याचष्टे -

यद्यपीति ।

अर्थात् विशेष इति । व्यवहारान्यथानुपपत्त्या विशेषे पर्यवसानभूमित्वेनाभ्युपगम्यमाने सतीत्यर्थः ।

क्रियोपादानादिति ।

जिज्ञासाशब्देनोपादानादित्यर्थः ।

साधारणे शब्द इति ।

सम्बन्धसामान्यस्य कर्मत्वाख्यविशेषस्य च षष्ठ्याख्यशब्दे साधारणे सतीत्यर्थः ।

अभिप्रेतमर्थं विहायेतिविहायेति न दृश्यते ।

इच्छापेक्षितत्वात् अभिप्रेतं कर्मत्वं विहायेत्यर्थः । अर्थान्तरं सामान्यमित्यर्थः । कर्मणि षष्ठीपरिग्रहे वृत्या व्यक्तेःव्यक्ती इति प्रधानतयाप्रधानतया इति प्रतीतत्वात् स्फुटत्वमस्तीत्यभिप्रेत्य प्रत्यक्षत्वमुच्यत इति द्रष्टव्यम् । शेषे षष्ठीपरिग्रहे सामान्यमभिधाय तत्र ग्रस्ततया कर्मत्वबोधनात् अस्फुटं भवतीति परोक्षमित्युच्यते ।