இஹ க²லு ‘ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய:’(ஶ॰ப்³ரா॰ 11-57) இதி நித்யாத்⁴யயநவிதி⁴நாதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயே ‘தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’ (தை.உ. 3 । 1 । 1), ’ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:’ (சா².உ. 8 । 7 । 1), ’ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்ய:’ (ப்³ரு.உ. 2 । 4 । 5) இதி ஶ்ரவணவிதி⁴ருபலப்⁴யதே । தஸ்யார்த²: அம்ருதத்வகாமேநாத்³வைதாத்மவிசார ஏவ வேதா³ந்தவாக்யை: கர்தவ்ய இதி । தேந காம்யேந நியமவிதி⁴நார்தா²தே³வ பி⁴ந்நாத்மஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்தி:(ஏவகாரோ நஸ்தி)* வைதி³காநாம் புராணாதி³ப்ராதா⁴ந்யம் வா நிரஸ்யத இதி வஸ்துக³தி: । தத்ர கஶ்சிதி³ஹ ஜந்மநி ஜந்மாந்தரே வாநுஷ்டி²தயஜ்ஞாதி³பி⁴ர்நிதாந்தம் நிர்மலஸ்வாந்தோ(அ)ஸ்ய-நிதாந்தவிமலஸ்வாந்த- ஶ்ரவணவிதே⁴: கோ விஷய:, கிம் ப²லம் , கோ(அ)தி⁴காரீ, க: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ஜிஜ்ஞாஸதே । தம் ஜிஜ்ஞாஸுமுபலப⁴மாநோ ப⁴க³வாந்பா³த³ராயணஸ்தத³நுப³ந்த⁴சதுஷ்டயம் ஶ்ரவணாத்³யாத்மகஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ப்ரயோஜகம்(ஶ்ரவணாத்மக)* ந்யாயேந நிர்ணேதுமித³ம் ஸூத்ரம் ரசயாஞ்சகார ‘அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா’ (ப்³ர.ஸூ. 1 । 1 । 1) இதி ॥ நந்வநுப³ந்த⁴ஜாதம் விதி⁴ஸந்நிஹிதார்த²வாத³வாக்யைரேவ ஜ்ஞாதும் ஶக்யம் । ததா²ஹி - ‘தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயத ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே’ (சா². உ. 8 । 1 । 6) இதி ஶ்ருத்யா ‘யத்க்ருதகம் தத³நித்யம்’ இதி ந்யாயவத்யா ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’ (க. உ. 1 । 2 । 18) ‘யோ வை பூ⁴மா தத³ம்ருதம்’ (சா².உ. 7 । 24 । 1) ‘அதோ(அ)ந்யதா³ர்தம்’ (ப்³ரு॰உ॰ 3-4-2) இத்யாதி³ ஶ்ருத்யா ச பூ⁴மாத்மா நித்யஸ்ததோ(அ)ந்யத³நித்யமிதி(ததோ(அ)ந்யத³நித்யமஜ்ஞாநஸ்வரூபமிதி)* விவேகோ லப்⁴யதே । கர்மணா க்ருஷ்யாதி³நா சித: ஸம்பாதி³த: ஸஸ்யாதி³ர்லோக:(ஸஸ்யாதி³லோக:)* - போ⁴க்³ய இத்யர்த²: । விபஶ்சிந்நித்யஜ்ஞாநஸ்வரூப: । ‘பரீக்ஷ்ய லோகாந்கர்மசிதாந்ப்³ராஹ்மணோ நிர்வேத³மாயாந்நாஸ்த்யக்ருத: க்ருதேந’ (மு.உ. 1 । 2 । 12), ‘ஆத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இத்யாதி³ஶ்ருத்யாநாத்மமாத்ரே(தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஸகலபதா³ர்த²ஜாதே இத்யதி⁴க:। வைராக்³யம் லப்⁴யதே । பரீக்ஷ்யாநித்யத்வேந நிஶ்சித்ய, அக்ருதோ மோக்ஷ: க்ருதேந கர்மணா நாஸ்தீதி கர்மதத்ப²லேப்⁴யோ வைராக்³யம் ப்ராப்நுயாதி³த்யர்த²: । ‘ஶாந்தோ தா³ந்த உபரதஸ்திதிக்ஷு: ஸமாஹித: ஶ்ரத்³தா⁴வித்தோ பூ⁴த்வாத்மந்யேவாத்மாநம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு.உ. 4 । 4 । 23) இதி ஶ்ருத்யா ஶமாதி³ஷட்கம் லப்⁴யதே । ‘ஸமாஹிதோ பூ⁴த்வா’ இதி காண்வபாட²: । உபரதி: ஸந்ந்யாஸ: । ‘ந ஸ புநராவர்ததே’ (காலாக்³நிரு0 2) இதி ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிராநந்தா³த்மகமோக்ஷஸ்ய நித்யத்வஶ்ருத்யா முமுக்ஷா லப்⁴யதே । ததா² ச விவேகாதி³விஶேஷணவாநதி⁴காரீதி ஜ்ஞாதும் ஶக்யம் । யதா² ‘ய ஏதா ராத்ரீருபயந்தி’ இதி ராத்ரிஸத்ரவிதௌ⁴ ‘ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி’ இத்யர்த²வாத³ஸ்த²ப்ரதிஷ்டா²காமஸ்தத்³வத் ததா² ‘ஶ்ரோதவ்ய:’ (ப்³ரு.உ. 2 । 4 । 5) இத்யத்ர ப்ரத்யயார்த²ஸ்ய நியோக³ஸ்ய ப்ரக்ருத்யர்தோ² விசாரோ விஷய: விசாரஸ்ய வேதா³ந்தா விஷய இதி ஶக்யம் ஜ்ஞாதும் , ‘ஆத்மா த்³ரஷ்டவ்ய:’ இத்யத்³வைதாத்மத³ர்ஶநமுத்³தி³ஶ்ய ‘ஶ்ரோதவ்ய:’ இதி விசாரவிதா⁴நாத் । ந ஹி விசார: ஸாக்ஷாத்³த³ர்ஶநஹேது:, அப்ரமாணத்வாத் , அபி து ப்ரமாணவிஷயத்வேந । ப்ரமாணம் சாத்³வைதாத்மநி வேதா³ந்தா ஏவ, ‘தம் த்வௌபநிஷத³ம்ம் புருஷம்’, ‘வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தா²:’ (மு.உ. 3 । 2 । 6) இதி ஶ்ருதே: । வேதா³ந்தாநாம் ச ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மைக்யம் விஷய:, ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7), ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ (ப்³ரு.உ. 1 । 4 । 10) இதி ஶ்ருதே: । ஏவம் விசாரவிதே⁴: ப²லமபி ஜ்ஞாநத்³வாரா முக்தி:, ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ (சா².உ. 7 । 1 । 3), ‘ப்³ரஹ்மவித்³ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு.உ. 3 । 2 । 9) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ததா² ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ப்யதி⁴காரிணா விசாரஸ்ய கர்தவ்யதாரூப:, ப²லஸ்ய ப்ராப்யதாரூப இதி யதா²யோக³ம் (யதா²யோக்³யம்)* ஸுபோ³த⁴: । தஸ்மாதி³த³ம் ஸூத்ரம் வ்யர்த²மிதி சேத் । ந । தாஸாமதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ஸ்வார்தே² தாத்பர்யநிர்ணாயகந்யாயஸூத்ராபா⁴வே கிம் விவேகாதி³விஶேஷணவாநதி⁴காரீ உதாந்ய:, கிம் வேதா³ந்தா: பூர்வதந்த்ரேண அக³தார்தா² வா, கிம் ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யக³பி⁴ந்நம் ந வா, கிம் முக்தி: ஸ்வர்கா³தி³வல்லோகாந்தரம் , ஆத்மஸ்வரூபா வேதி ஸம்ஶயாநிவ்ருத்தே: । தஸ்மாதா³க³மவாக்யைராபாதத: ப்ரதிபந்நாதி⁴கார்யாதி³நிர்ணயார்த²மித³ம் ஸூத்ரமாவஶ்யகம் । தது³க்தம் ப்ரகாஶாத்மஶ்ரீசரணை: - ‘அதி⁴கார்யாதீ³நாமாக³மிகத்வே(அ)பி ந்யாயேந நிர்ணயார்த²மித³ம் ஸூத்ரம்’ இதி । யேஷாம் மதே ஶ்ரவணே விதி⁴ர்நாஸ்தி தேஷாமவிஹிதஶ்ரவணே(அ)தி⁴கார்யாதி³நிர்ணயாநபேக்ஷணாத்ஸூத்ரம் வ்யர்த²மித்யாபததீத்யலம் ப்ரஸங்கே³ந ॥ ததா² சாஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஶ்ரவணவித்⁴யபேக்ஷிதாதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ஸ்வார்த²நிர்ணயாயோத்தா²பிதத்வாத்³தே⁴துஹேதுமத்³பா⁴வ: ஶ்ருதிஸங்க³தி:, ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ஹேத்வநுப³ந்த⁴நிர்ணாயகத்வேநோபோத்³கா⁴தத்வாச்சா²ஸ்த்ராதௌ³ ஸங்க³தி:, அதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ஸ்வார்தே² ஸமந்வயோக்தே: ஸமந்வயாத்⁴யாயஸங்க³தி:, ‘ஐததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ (சா².உ. 6 । 8 । 7) இத்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ஸர்வாத்மத்வாதி³ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் விஷயாதௌ³ ஸமந்வயோக்தே: பாத³ஸங்க³தி:, ஏவம் ஸர்வஸூத்ராணாம் ஶ்ருத்யர்த²நிர்ணாயகத்வாச்ச்²ருதிஸங்க³தி:, தத்தத³த்⁴யாயே தத்தத்பாதே³ ச ஸமாநப்ரமேயத்வேந ஸங்க³திரூஹநீயா । ப்ரமேயம் ச க்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்³ரஹ்ம । அத்⁴யாயாநாம் து ஸமந்வயாவிரோத⁴ஸாத⁴நப²லாநி । தத்ர ப்ரத²மபாத³ஸ்ய ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ஶ்ருதீநாம் ஸமந்வய: ப்ரமேய: । த்³விதீயத்ருதீயயோரஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் । சதுர்த²பாத³ஸ்ய பத³மாத்ரஸமந்வய இதி பே⁴த³: । அஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய ப்ராத²ம்யாந்நாதி⁴கரணஸங்க³திரபேக்ஷிதா ॥ அதா²தி⁴கரணமாரச்யதே - ‘ஶ்ரோதவ்ய:’ (ப்³ரு.உ. 2 । 4 । 5) இதி விஹிதஶ்ரவணாத்மகம் வேதா³ந்தமீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரம் விஷய: । தத்கிமாரப்³த⁴வ்யம் ந வேதி விஷயப்ரயோஜநஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாம் ஸம்ஶய: । தத்ர நாஹம் ப்³ரஹ்மேதி பே⁴த³க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷேண கர்த்ருத்வாகர்த்ருத்வாதி³விருத்³த⁴த⁴ர்மவத்த்வலிங்க³காநுமாநேந ச விரோதே⁴ந ப்³ரஹ்மாத்மநோரைக்யஸ்ய விஷயஸ்யாஸம்ப⁴வாத் , ஸத்யப³ந்த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திரூபப²லாஸம்ப⁴வாந்நாரம்ப⁴ணீயமிதி ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த: ‘அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா’ இதி । அத்ர ஶ்ரவணவிதி⁴ஸமாநார்த²த்வாய ‘கர்தவ்யா’ இதி பத³மத்⁴யாஹர்தவ்யம் । அத்⁴யாஹ்ருதம் ச பா⁴ஷ்யக்ருதா ‘ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா கர்தவ்யா’ இதி । தத்ர ப்ரக்ருதிப்ரத்யயார்த²யோர்ஜ்ஞாநேச்ச²யோ: கர்தவ்யத்வாநந்வயாத்ப்ரக்ருத்யா ப²லீபூ⁴தம் ஜ்ஞாநமஜஹல்லக்ஷணயோச்யதே । ப்ரத்யயேநேச்சா²ஸாத்⁴யோ விசாரோ ஜஹல்லக்ஷணயா । ததா² ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய விசார: கர்தவ்ய இதி ஸூத்ரஸ்ய ஶ்ரௌதோ(அ)ர்த²: ஸம்பத்³யதே । தத்ர ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வத:ப²லத்வாயோகா³த்ப்ரமாத்ருத்வகர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாத்மகாநர்த²நிவர்தகத்வேநைவ ப²லத்வம் வக்தவ்யம் । தத்ராநர்த²ஸ்ய ஸத்யத்வே ஜ்ஞாநமாத்ராந்நிவ்ருத்த்யயோகா³த³த்⁴யஸ்தத்வம் வக்தவ்யமிதி ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வமர்தா²த்ஸூசிதம் । தச்ச ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷயப்ரயோஜநவத்த்வஸித்³தி⁴ஹேது: । ததா²ஹி ஶாஸ்த்ரமாரப்³த⁴வ்யம் , விஷயப்ரயோஜநவத்த்வாத் , போ⁴ஜநாதி³வத் । ஶாஸ்த்ரம் ப்ரயோஜநவத் , ப³ந்த⁴நிவர்தகஜ்ஞாநஹேதுத்வாத் , ரஜ்ஜுரியமித்யாதி³வாக்யவத் । ப³ந்தோ⁴ ஜ்ஞாநநிவர்த்யோ(அ)த்⁴யஸ்தத்வாத் , ரஜ்ஜுஸர்பவத் । இதி ப்ரயோஜநஸித்³தி⁴: । ஏவமர்தா²த்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாஜ்ஜீவக³தாநர்த²ப்⁴ரமநிவ்ருத்திம் ப²லம் ஸூத்ரயந் ஜீவப்³ரஹ்மணோரைக்யம் விஷயமப்யர்தா²த்ஸூசயதி, அந்யஜ்ஞாநாத³ந்யத்ர ப்⁴ரமாநிவ்ருத்தே: । ஜீவோ ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்ந:, தஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யாத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வாத் । யதி³த்த²ம் தத்ததா², யதா² ஶுக்த்யபி⁴ந்ந இத³மம்ஶ இதி விஷயஸித்³தி⁴ஹேதுரத்⁴யாஸ: । இத்யேவம் விஷயப்ரயோஜநவத்த்வாச்சா²ஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயமிதி। । அத்ர பூர்வபக்ஷே ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸத்யத்வேந ஜ்ஞாநாத³நிவ்ருத்தேருபாயாந்தரஸாத்⁴யா முக்திரிதி ப²லம் । ஸித்³தா⁴ந்தே ஜ்ஞாநாதே³வ முக்திரிதி விவேக: । இதி ஸர்வம் மநஸி நிதா⁴ய ப்³ரஹ்மஸூத்ராணி வ்யாக்²யாதுகாமோ ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகார: ஸூத்ரபோ³தி⁴தவிசாரகர்தவ்யதா(ஸூத்ரேண விசாரகர்தவ்யதா)*ரூபஶ்ரௌதார்தா²ந்யதா²நுபபத்த்யார்தா²த்ஸூத்ரிதவிஷய(ஸூத்ரிதம் விஷய)*ப்ரயோஜநவத்வமுபோத்³தா⁴தத்வாத்தத்ஸித்³தி⁴ஹேத்வத்⁴யாஸமாக்ஷேப-ஹேத்வத்⁴யாஸாக்ஷேப-ஸமாதா⁴நபா⁴ஷ்யாப்⁴யாம் ப்ரத²மம் வர்ணயதி -
யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோரிதி ।
ஏதேந ஸூத்ரார்தா²ஸ்பர்ஶித்வாத³த்⁴யாஸக்³ரந்தோ² ந பா⁴ஷ்யமிதி நிரஸ்தம் , ஆர்தி²கார்த²ஸ்பர்ஶித்வாத் ॥ யத்து மங்க³லாசரணாபா⁴வாத³வ்யாக்²யேயமித³ம் பா⁴ஷ்யமிதி, தந்ந । ‘ஸுதராமிதரேதரபா⁴வாநுபபத்தி:’ இத்யந்தபா⁴ஷ்யரசநார்த²ம் தத³ர்த²ஸ்ய ஸர்வோபப்லவரஹிதஸ்ய விஜ்ஞாநக⁴நப்ரத்யக³ர்த²ஸ்ய தத்த்வஸ்ய ஸ்ம்ருதத்வாத் । அதோ நிர்தோ³ஷத்வாதி³த³ம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யேயம் ॥
லோகே ஶுக்தாவித³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரம:, ஸத்யரஜதே இத³ம் ரஜதமித்யதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யாரோப்யவிஶேஷயோரைக்யப்ரமாஹிதஸம்ஸ்காரஜந்யோ த்³ருஷ்ட இத்யத்ராப்யாத்மந்யநாத்மாஹங்காராத்⁴யாஸே பூர்வப்ரமா வாச்யா, ஸா சாத்மாநாத்மநோர்வாஸ்தவைக்யமபேக்ஷதே, ந ஹி தத³ஸ்தி । ததா²ஹி ஆத்மாநாத்மாநாவைக்யஶூந்யௌ, பரஸ்பரைக்யாயோக்³யத்வாத் , தம:ப்ரகாஶவத் । இதி மத்வா ஹேதுபூ⁴தம் விரோத⁴ம் வஸ்துத: ப்ரதீதிதோ வ்யவஹாரதஶ்ச ஸாத⁴யதி -
யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோரிதி ।
ந ச ‘ப்ரத்யயோத்தரபத³யோஶ்ச’(பா॰ஸூ॰ 7-2-98) இதி ஸூத்ரேண ‘ப்ரத்யயே உத்தரபதே³ ச பரதோ யுஷ்மத³ஸ்மதோ³ர்மபர்யந்தஸ்ய த்வமாதே³ஶௌ ஸ்த:’ இதி விதா⁴நாத் , த்வதீ³யம் மதீ³யம் த்வத்புத்ரோ மத்புத்ர இதிவத் ‘த்வந்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோ:’ இதி ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ‘த்வமாவேகவசநே’(பா॰ஸூ॰ 7-2-97) இத்யேகவசநாதி⁴காராத் । அத்ர ச யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோரேகார்த²(யுஷ்மத³ஸ்மதோ³ரேகார்த²)*வாசித்வாபா⁴வாத³நாத்மநாம் யுஷ்மத³ர்தா²நாம் ப³ஹுத்வாத³ஸ்மத³ர்த²சைதந்யஸ்யாப்யுபாதி⁴தோ ப³ஹுத்வாத் ॥ நந்வேவம் ஸதி கத²மத்ர பா⁴ஷ்யே விக்³ரஹ: । ந ச யூயமிதி ப்ரத்யயோ யுஷ்மத்ப்ரத்யய:, வயமிதி ப்ரத்யயோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயஸ்தத்³கோ³சரயோரிதி விக்³ரஹ இதி வாச்யம் , ஶப்³த³ஸாது⁴த்வே(அ)ப்யர்தா²ஸாது⁴த்வாத் । ந ஹ்யஹங்காராத்³யநாத்மநோ யூயமிதி ப்ரத்யயவிஷயத்வமஸ்தீதி சேத் , ந । கோ³சரபத³ஸ்ய யோக்³யதாபரத்வாத் । சிதா³த்மா தாவத³ஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³ய:, தத்ப்ரயுக்தஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்திப²லபா⁴க்த்வாத் , ‘ந தாவத³யமேகாந்தேநாவிஷய:, அஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாத்’ இதி பா⁴ஷ்யோக்தேஶ்ச । யத்³யப்யஹங்காராதி³ரபி தத்³யோக்³யஸ்ததா²பி சிதா³த்மந: ஸகாஶாத³த்யந்தபே⁴த³ஸித்³த்⁴யர்த²ம் யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³ய இத்யுச்யதே ॥ ஆஶ்ரமஶ்ரீசரணாஸ்து டீகாயோஜநாயாமேவமாஹு: ‘ஸம்போ³த்⁴யசேதநோ யுஷ்மத்பத³வாச்ய:, அஹங்காராதி³விஶிஷ்டசேதநோ(அ)ஸ்மத்பத³வாச்ய:, ததா² ச யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: ஸ்வார்தே² ப்ரயுஜ்யமாநயோரேவ த்வமாதே³ஶநியமோ ந லாக்ஷணிகயோ:, ‘யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: ஷஷ்டீ²சதுர்தீ²த்³விதீயாஸ்த²யோர்வாநாவௌ’(பா0ஸூ0 8-1-20) இதி ஸூத்ராஸாங்க³த்யப்ரஸட்³கா³த் । அத்ர ஶப்³த³லக்ஷகயோரிவ சிந்மாத்ரஜட³மாத்ரலக்ஷகயோரபி ந த்வமாதே³ஶௌ (த்வமாதே³ஶோ)* லக்ஷகத்வாவிஶேஷாத்’ இதி । யதி³ தயோ: ஶப்³த³போ³த⁴கத்வே ஸத்யேவ த்வமாதே³ஶாபா⁴வ இத்யநேந ஸூத்ரேண ஜ்ஞாபிதம் ததா³ஸ்மிந்பா⁴ஷ்யே யுஷ்மத்பதே³ந யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஜந்யப்ரத்யயயோக்³ய: பராக³ர்தோ² லக்ஷ்யதே, அஸ்மச்ச²ப்³தே³ந அஸ்மச்ச²ப்³த³ஜந்யப்ரத்யயயோக்³ய: ப்ரத்யகா³த்மா । ததா² ச லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கதயா ஶப்³தோ³(அ)பி போ³த்⁴யத இதி ந த்வமாதே³ஶ: । ந ச பராக்த்வப்ரத்யக்த்வயோரேவ லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கத்வம் , ந ஶப்³த³யோக்³யத்வாம்ஶஸ்ய, கௌ³ரவாதி³தி வாச்யம் । பராக்ப்ரதீசோர்விரோத⁴ஸ்பு²ரணார்த²ம் விருத்³த⁴ஶப்³த³யோக்³யத்வஸ்யாபி வக்தவ்யத்வாத் । அத ஏவேத³மஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோரிதி வக்தவ்யே(அ)பீத³ம்ஶப்³தோ³(அ)ஸ்மத³ர்தே² லோகே வேதே³ ச ப³ஹுஶ:, இமே வயமாஸ்மஹே, இமே விதே³ஹா:, அயமஹமஸ்மீதி ச ப்ரயோக³த³ர்ஶநாந்நாஸ்மச்ச²ப்³த³விரோதீ⁴தி மத்வா யுஷ்மச்ச²ப்³த³: ப்ரயுக்த:, இத³ம்ஶப்³த³ப்ரயோகே³ விரோதா⁴ஸ்பூ²ர்தே: । ஏதேந சேதநவாசித்வாத³ஸ்மச்ச²ப்³த³: பூர்வம் ப்ரயோக்தவ்ய: ‘அப்⁴யர்ஹிதம் பூர்வ’ இதி ந்யாயாத் , ‘த்யதா³தீ³நி ஸர்வைர்நித்யம்’(பா0ஸூ0 1-2-72) இதி ஸூத்ரேண விஹித ஏகஶேஷஶ்ச ஸ்யாதி³தி நிரஸ்தம் । ‘யுஷ்மத³ஸ்மதோ³:’ இதி ஸூத்ர இவாத்ராபி பூர்வநிபாதைகஶேஷயோரப்ராப்தே:, ஏகஶேஷே விவக்ஷிதவிரோதா⁴ஸ்பூ²ர்தேஶ்ச । வ்ருத்³தா⁴ஸ்து ‘யுஷ்மத³ர்தா²த³நாத்மநோ நிஷ்க்ருஷ்ய ஶுத்³த⁴ஸ்ய சித்³தா⁴தோரத்⁴யாரோபாபவாத³ந்யாயேந க்³ரஹணம் த்³யோதயிதுமாதௌ³ யுஷ்மத்³க்³ரஹணம் ’ இத்யாஹு: । தத்ர யுஷ்மத³ஸ்மத்பதா³ப்⁴யாம் பராக்ப்ரத்யக்த்வேநாத்மாநாத்மநோர்வஸ்துதோ விரோத⁴ உக்த: । ப்ரத்யயபதே³ந ப்ரதீதிதோ விரோத⁴ உக்த: । ப்ரதீயத இதி ப்ரத்யயோ(அ)ஹங்காராதி³ரநாத்மா த்³ருஶ்யதயா பா⁴தி । ஆத்மா து ப்ரதீதித்வாத்ப்ரத்யய: ஸ்வப்ரகாஶதயா பா⁴தி । கோ³சரபதே³ந வ்யவஹாரதோ விரோத⁴ உக்த: । யுஷ்மத³ர்த²: ப்ரத்யகா³த்மதிரஸ்காரேண கர்தாஹமித்யாதி³வ்யவஹாரகோ³சர:, அஸ்மத³ர்த²ஸ்த்வநாத்மப்ரவிலாபேந, அஹம் ப்³ரஹ்மேதி வ்யவஹாரகோ³சர இதி த்ரிதா⁴ விரோத⁴: ஸ்பு²டீக்ருத: । யுஷ்மச்சாஸ்மச்ச யுஷ்மத³ஸ்மதீ³, தே ஏவ ப்ரத்யயௌ ச தௌ கோ³சரௌ சேதி யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரௌ, தயோஸ்த்ரிதா⁴ விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரிதரேதரபா⁴வோ(அ)த்யந்தாபே⁴த³ஸ்தாதா³த்ம்யம் வா தத³நுபபத்தௌ ஸித்³தா⁴யாமித்யந்வய: ।
ஐக்யாஸம்ப⁴வே(அ)பி ஶுக்லோ க⁴ட இதிவத்தாதா³த்ம்யம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ -
விஷயவிஷயிணோரிதி ।
சிஜ்ஜட³யோர்விஷயவிஷயித்வாத்³தீ³பக⁴டயோரிவ ந தாதா³த்ம்யமிதி பா⁴வ: ।
யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ பராப்ரத்யக்³வஸ்துநீ, தே ஏவ ப்ரத்யயஶ்ச கோ³சரஶ்சேதி வா விக்³ரஹ: । அத்ர ப்ரத்யயகோ³சரபதா³ப்⁴யாமாத்மாநாத்மநோ: ப்ரத்யக்பராக்³பா⁴வே சித³சித்த்வம் ஹேதுருக்தஸ்தத்ர ஹேதுமாஹ -
விஷயவிஷயிணோரிதி ।
அநாத்மநோ க்³ராஹ்யத்வாத³சித்த்வம் , ஆத்மநஸ்து க்³ராஹகத்வாச்சித்த்வம் வாச்யம் । அசித்த்வே ஸ்வஸ்ய ஸ்வேந க்³ரஹஸ்ய கர்மகர்த்ருத்வவிரோதே⁴நாஸம்ப⁴வாத³ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தேரித்யர்த²: । யதே²ஷ்டம் வா ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வ: ।
நந்வேவமாத்மாநாத்மநோ: பராக்ப்ரத்யக்த்வேந, சித³சித்த்வேந, க்³ராஹ்யக்³ராஹகத்வேந ச விரோதா⁴த்தம:ப்ரகாஶவதை³க்யஸ்ய தாதா³த்ம்யஸ்ய வாநுபபத்தௌ ஸத்யாம் , தத்ப்ரமித்யபா⁴வேநாத்⁴யாஸாபா⁴வே(அ)பி தத்³த⁴ர்மாணாம் சைதந்யஸுக²ஜாட்³யது³:கா²தீ³நாம் விநிமயேநாத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்த்வித்யத ஆஹ -
தத்³த⁴ர்மாணாமபீதி ।
தயோராத்மாநாத்மநோர்த⁴ர்மாஸ்தத்³த⁴ர்மாஸ்தேஷாமபீதரேதரபா⁴வாநுபபத்தி: । இதரத்ர த⁴ர்ம்யந்தரே இதரேஷாம் த⁴ர்மாணாம் பா⁴வ: ஸம்ஸர்க³ஸ்தஸ்யாநுபபத்திரித்யர்த²: । ந ஹி த⁴ர்மிணோ: ஸம்ஸர்க³ம் விநா த⁴ர்மாணாம் விநிமயோ அஸ்தி । ஸ்ப²டிகே லோஹிதவஸ்துஸாந்நித்⁴யால்லௌஹித்யத⁴ர்மஸம்ஸர்க³: ।
அஸங்கா³த்மத⁴ர்மிண: கேநாப்யஸம்ஸர்கா³த்³த⁴ர்மிஸம்ஸர்க³பூர்வகோ த⁴ர்மஸம்ஸர்க³: குதஸ்த்ய இத்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தம் -
ஸுதராமிதி ।
நந்வாத்மாநாத்மநோஸ்தாதா³த்ம்யஸ்ய தத்³த⁴ர்மஸம்ஸர்க³ஸ்ய சாபா⁴வே(அ)ப்யத்⁴யாஸ: கிம் ந ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ -
இத்யத இதி ।
இத்யுக்தரீத்யா தாதா³த்ம்யாத்³யபா⁴வேந தத்ப்ரமாயா அபா⁴வாத³த: ப்ரமாஜந்யஸம்ஸ்காரஸ்யாத்⁴யாஸஹேதோரபா⁴வாத் ‘அத்⁴யாஸோ மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தம்’ இத்யந்வய: । மித்²யாஶப்³தோ³ த்³வ்யர்த²: அபஹ்நவவசந:, அநிர்வசநீயதாவசநஶ்சேதி । அத்ர சாபஹ்நவார்த²: ।
நநு குத்ர கஸ்யாத்⁴யாஸோ(அ)பஹ்நூயத இத்யாஶங்க்ய, ஆத்மந்யநாத்மதத்³த⁴ர்மாணாமநாத்மந்யாத்மதத்³த⁴ர்மாணாமத்⁴யாஸோ நிரஸ்யத இத்யாஹ -
அஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சர இத்யாதி³நா ।
நநு ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய விஷயவாக்யத்வேநாபி⁴மதா ஶ்ரோதவ்யாதி³ஶ்ருதி: விதி⁴ப்ரதிபாதி³கா, ப்ரத²மஸூத்ரம் து ஜிஜ்ஞாஸாப்ரதிபாத³கம் , யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யமத்⁴யாஸப்ரதிபாத³கம் ப⁴வதி, ததா² ச பி⁴ந்நார்த²ப்ரதிபாத³கத்வாத் ஶ்ருதிஸூத்ராத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யாணாம் கத²மேகவாக்யதேத்யாஶங்க்ய வ்யாசிக்²யாஸிதஸ்ய வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரஸ்யாநாரம்ப⁴ணீயத்வதோ³ஷநிராஸே ப்ரவ்ருத்தப்ரத²மஸூத்ராத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யயோ: ஶ்ரோதவ்ய இத்யாதி³ஶ்ருதிஸூத்ரயோஶ்ச ஸூத்ரோத்பத்திஸாத⁴நபூர்வகமேகார்த²த்வப்ரதிபாத³நத்³வாரை ஏகவாக்யதாம் ஸாத⁴யிதும் பாதநிகாம் ரசயதி –
இஹ க²ல்வித்யாதி³நா – ப்ரத²மம் வர்ணயதீத்யந்தேந ।
தத்ர இஹ க²ல்வித்யாரப்⁴ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா கர்தவ்யேதீத்யந்தக்³ரந்த²: ஸூத்ரஸாத⁴நத்³வாரா ஶ்ருதிஸூத்ரயோ: ப்ராதா⁴ந்யேநைகவாக்யதாப்ரதிபாத³நபர: । தத்ர ப்ரக்ருதிப்ரத்யயார்த²யோரித்யாரப்⁴ய ப்ரத²மம் வர்ணயதீத்யந்தக்³ரந்த²ஸ்து ஸூத்ராத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யயோ: ப்ராதா⁴ந்யேநைகவாக்யதாப்ரதிபாத³நபர இதி பாதநிகாக்³ரந்த²விபா⁴க³: । இதா³நீம் பாதநிகாயாம் காநிசித் பதா³நி ஸங்க்³ருஹ்ய ஸுக²போ³தா⁴ய வாக்யார்தோ² விரச்யதே । இஹ வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரே ஶ்ரோதவ்ய இதி விதி⁴ருபலப்⁴யதே, உபலப்⁴யமாநஸ்ய விதே⁴: கஶ்சித³நுப³ந்த⁴சதுஷ்டயம் ஜிஜ்ஞாஸதே தஜ்ஜிஜ்ஞாஸிதமநுப³ந்த⁴சதுஷ்டயம் ந்யாயேந நிர்ணேதும் ஶ்ரீபா³த³ராயண: ஸூத்ரம் ரசயாஞ்சகார, தஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ப்ரஸக்தாநுப்ரஸக்திபூர்வகமேகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வரூபம் ஶ்ரோதவ்ய இத்யாதி³ஶ்ருதிஸம்ப³ந்த⁴ம் கத²யந்நத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யஸம்ப³ந்த⁴ம் கத²யதீதி பீடி²காக்³ரந்த²ஸ்ய நிஷ்க்ருஷ்டோ(அ)ர்த²: । இஹ வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரே ஶ்ரவணவிதி⁴ருபலப்⁴யத இத்யந்வய: ।
நநு கிம் ஜ்ஞாநிநம் ப்ரதி விதி⁴ருபலப்⁴யதே உதாஜ்ஞாநிநம் ப்ரதி, உப⁴யதா² விதி⁴வையர்த்²யம் ஸ்யாத் , ஜிஜ்ஞாஸா(அ)நுபபத்தேரித்யத ஆஹ –
ஸ்வாத்⁴யாய இதி ।
விதே⁴ர்நித்யத்வம் நாமாகரணே ப்ரத்யவாயபோ³த⁴கத்வம் । அதீ⁴த: ஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயோ யேந ஸ இதி விக்³ரஹ: । அதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயே புருஷே - இத்யர்த²: । ததா² சாதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயேநாபாதநிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஜ்ஞாநவந்தம் புருஷமுத்³தி³ஶ்ய விதி⁴ருபலப்⁴யத இதி பா⁴வ: ।
விதி⁴வாக்யாந்யுதா³ஹரதி –
தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேதி ।
கேசித்து – ஶ்ரோதவ்ய இத்யத்ர ந விதி⁴:, ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாமத்³விதீயப்³ரஹ்மதாத்பர்யநிஶ்சயாத்மகே ஶ்ரவணே வித்⁴யயோகா³த் , கிந்து ஶ்ரோதவ்ய இத்யாதி³: விதி⁴ச்சா²யாப(அ)(அ)ந்ந: ஸ்வாபா⁴விகப்ரவ்ருத்திவிஷயவிமுகீ²கரணார்த²ம் இதி வத³ந்தி । கேசித³பூர்வவிதி⁴ரிதி । கேசித்பரிஸங்க்யாவிதி⁴ரிதி வத³ந்தி । தேஷாம் மதம் நிராகர்தும் நியமவிதி⁴ம் ஸாத⁴யதி –
தஸ்யார்த² இதி ।
ஶ்ரவணபத³ஸ்ய விசாரார்த²கத்வம் கத²யந் வேதே⁴ரர்த²ம் கத²யதி –
அம்ருதத்வேதி ।
விசாரோ நாமோ ஹாபோஹாத்மகமாநஸக்ரியாரூபஸ்தர்க: । ஏவகாரஸ்யோப⁴யத்ராந்வய: । வேதா³ந்தவாக்யைரேவ விசார இத்யநேந ஸ்த்ரீஶூத்³ராதீ³நாம் புராணாதி³ஶ்ரவணேந பரோக்ஷமேவ ஜ்ஞாநம் ஜாயதே, தேந ஜந்மாந்தரே வேதா³ந்தஶ்ரவணே(அ)தி⁴கார:, தேநாபரோக்ஷஜ்ஞாநமித்யர்தோ²(அ)பி க³ம்யதே । அத்³வைதாத்மவிசார ஏவேத்யநேந த்³வைதஶாஸ்த்ரவிசாரோ நிரஸ்யதே ।
வேதா³ந்தவாக்யைரேவேத்யநேந வைதி³காநாம் புராணாதி³ப்ராதா⁴ந்யம் நிரஸ்யத இதி விபா⁴க³மபி⁴ப்ரேத்ய நியமவித்⁴யங்கீ³காரே ப²லிதமர்த²மாஹ –
தேநேதி ।
தேநேதித்ருதீயா ஸமாநாதி⁴கரணா । விதே⁴: காம்யத்வம் நாம காமநாவிஷயஸாத⁴நபோ³த⁴கத்வம் । பக்ஷப்ராப்தஸ்யாப்ராப்தாம்ஶபரிபூரணப²லகோ விதி⁴: நியமவிதி⁴ரித்யர்த²: ।
பரிஸங்க்²யாவிதி⁴பே⁴த³ம் ஜ்ஞாபயதி –
அர்தா²தி³தி ।
விதி⁴ப்ரதிபாத்³யவிசாரஸ்ய விதி⁴ஸந்நிஹிதவேதா³ந்தவாக்யாகாங்க்ஷாஸத்த்வேந புராணாதி³ப்ராதா⁴ந்யாதே³ர்நிராகாங்க்ஷத்வாதி³த்யர்த²: । வாஶப்³த³ஶ்சார்தே², வஸ்துக³தி: வாஸ்தவிகம் ஜ்ஞாநம் , ததா² சோக்தார்தே² ஸர்வேஷாம் வைதி³காநாம் ப்ரமா(அ)(அ)த்மகநிஶ்சய ஏவ ந ஸந்தே³ஹ இதி பா⁴வ: ।
தத்ரேதி ।
ஶ்ரவணவிதா⁴வுபலப்⁴யமாநே ஸதீத்யர்த²: ।
உபலம்பே⁴ ஹேதுமாஹ –
ப⁴க³வாநிதி ।
“உத்பத்திம் ச விநாஶம் ச பூ⁴தாநாமாக³திம் க³திம் ॥
வேத்தி வித்³யாமவித்³யாம் ச ஸ வாச்யோ ப⁴க³வாநிதி”
ப⁴க³வச்ச²ப்³தா³ர்த²: । ப³த³ரா: ப³த³ரீவ்ருக்ஷா: யஸ்மிந் தே³ஶே ஸந்தி ஸ தே³ஶவிஶேஷோ பா³த³ர: ஸ ஏவாயநம் ஸ்தா²நம் யஸ்ய ஸ பா³த³ராயண: ஶ்ரீவேத³வ்யாஸ:, அத்ர ஸம்ஜ்ஞாத்வாண்ணத்வப்ராப்த்யா கீடாதி³வ்ருத்திர்போ³த்⁴யா । ததி³தி ஜிஜ்ஞாஸாவிஷயீபூ⁴தமித்யர்த²: ।
ஶ்ரவணாத்³யாத்மகேதி ।
ஶ்ரவணாத்³யாத்மகம் யச்சா²ஸ்த்ரம் தஸ்யாரம்ப⁴: ப்ரவ்ருத்தி: தஸ்மிந் ப்ரயோஜகம் காரணமித்யர்த²: । ஶ்ரவணாதி³போ³த⁴கஶப்³தா³த்மகத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய ஶ்ரவணாத்³யாத்மகத்வமிதி பா⁴வ: । ஏவமுத்தரத்ர விஜ்ஞேயம் ।
ந்யாயேநேதி ।
“விஶயோ விஷயஶ்சைவ பூர்வபக்ஷஸ்ததோ²த்தரம் ।
ஸங்க³திஶ்சேதி பஞ்சாங்க³ம் ஶாஸ்த்ரே(அ)தி⁴கரணம் ஸ்ம்ருதம் “
இதி பஞ்சாவயவோபேதாதி⁴கரணாத்மகந்யாயேநேத்யர்த²: ।
ஸூத்ரமிதி ।
“அல்பாக்ஷரமஸந்தி³க்³த⁴ம் ஸாரவத்³விஶ்வதோ முக²ம் ।
அஸ்தோப⁴மநவத்³யம் ச ஸூத்ரம் ஸூத்ரவிதோ³ விது³:”
இதி ஸூத்ரலக்ஷணம் விஜ்ஞேயம் । (ஸாம்நி “ஹா வூஹா வூஹா” இத்யாத்³யர்த²ரஹிதவர்ண: ஸ்தோப⁴ஸம்ஜ்ஞக:, தத்³ரஹிதமஸ்தோப⁴மித்யர்த²: । )
அர்த²வாத³வாக்யைரதி⁴காரீ ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே, கர்தவ்யதாரூபஸம்ப³ந்த⁴ஸ்து விதி⁴நா ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே, விஷயப்ரயோஜநே தூப⁴யதா² ஜ்ஞாதும் ஶக்யேதே இத்யத: ப்ரத²மஸூத்ரம் வ்யர்த²மிதி ஶங்கதே –
நந்விதி ।
விதி⁴வத்ஸந்நிஹிதார்த²வாத³வாக்யைரித்யர்த²: । விதி⁴ஸந்நிஹிதத்வம் வித்⁴யேகவாக்யதாபந்நத்வம் । அர்த²வாத³வாக்யத்வம் நாம வித்⁴யக⁴டிதத்வே ஸதி வைதி³கவாக்யத்வம் । தேந ஸ்வார்த²தாத்பர்யகாணாம் “தத்த்வமஸி, அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி” இத்யாதீ³நாமர்த²வாத³வாக்யத்வம் யுஜ்யத இதி பா⁴வ: ।
ப்ரத²மதோ(அ)தி⁴காரிணாம் நிரூபயதி –
ததா² ஹீத்யாதி³நா ।
ஶ்ரோதவ்ய இதி விதி⁴ஸந்நிஹிதார்த²வாத³வாக்யை: ஸாத⁴நசதுஷ்டயமுபபாத³யதி –
தத்³யதே²தி ।
க்ருதகம் கார்யம் । லோக்யதே(அ)நுபூ⁴யத இதி லோக: ஸஸ்யாதி³ரித்யர்த²: । நிர்வேத³ம் வைராக்³யமித்யர்த²: । ஶ்ரத்³தை⁴வ வித்தம் யஸ்ய ஸ: ஶ்ரத்³தா⁴வித்த: । ஸமாஹித: = ஏகாக்³ரசித்த: ।
நநு ஶ்ருதிபி⁴ர்விவேகாதி³விஶேஷணாந்யேவ ப்ரதிபாத்³யந்தே நாதி⁴காரீ ப்ரதிபாத்³யதே, உப⁴யத்ர தாத்பர்யே வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்ய விஶேஷணாநாம் த⁴ர்மத்வேந த⁴ர்மிணம் விநா ஸத்த்வாஸம்ப⁴வாத்³த⁴ர்பி⁴ரூபாதி⁴காரீ சார்தா²ஜ்ஜ்ஞாதும் ஶக்யத ஏவேத்யாஹ –
ததா² சேதி ।
யதே²தி ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி ஹ வா ய ஏதா ராத்ரீருபயந்தீதி வாக்யம் । அஸ்யார்த²: – ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி ப்ரதிதிஷ்டா²ஸந்தீத்யர்த²: । ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ராப்துமிச்ச²ந்தீதி யாவத் । உபயந்தீத்யத்ர உபேயுரிதி விதே⁴: பரிணாம:, யே ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ராப்துமிச்ச²ந்தீதி யாவத் । உபயந்தீத்யத்ர உபேயுரிதி விதே⁴: பரிணாம:, யே ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ராப்துமிச்ச²ந்தி தே ராத்ரிஸத்ராக்²யாநி கர்மாணி குர்யுரிதி । ப்ரதிஷ்டா²காமோ யதா²(அ)தி⁴காரீ தத்³வதி³த்யந்வய: ।
அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யாதி³நா விதி⁴ஸந்நிஹிதவாக்யேந ஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யரூபம் விஷயம் விதி⁴தத்த்வமஸீத்யாதி³ஶ்ருத்யோரேகவாக்யத்வாய தா³ர்ட்⁴யாய ச பரம்பரயா விதி⁴தோ(அ)பி ஸாத⁴யதி –
ததா² ஶ்ரோதவ்ய இத்யாதி³நா ।
ததா²(அ)தி⁴காரிவதி³த்யர்த²: ।
நியோகோ³(அ)பூர்வமிதி ப்ராபா⁴கரமதம் , தந்மதமவலம்ப்³ய விதே⁴ரர்த²ம் கத²யதி –
ஶ்ரோதவ்ய இதி ।
ப்ரத்யயஸ்தவ்யப்ரத்யய:, ஶ்ரு ஶ்ரவண இதி ஶ்ருதா⁴து: ப்ரக்ருதிரிதி விவேக: । விசாரஸ்ய நியோக³விஷயத்வம் நாம நியோக³ஹேதுகக்ருதிவிஷயத்வம் ।
ப⁴வது விசாரோ விஷயஸ்ததா²(அ)பி ப்ரக்ருதே கிமாயாதமித்யத ஆஹ –
விசாரஸ்யேதி ।
விஷயா உத்³தே³ஶ்யா இத்யர்த²: ।
உக்தார்தே² ஹேதுமாஹ –
ஆத்மேதி ।
உக்தம் ஹேதும் விவ்ருணோதி -
ந ஹீதி ।
அத²வா –
நநு விசாரஸ்ய த³ர்ஶநஹேதுத்வே(அ)பி கத²ம் வேதா³ந்தாநாம் விசாரவிஷயத்வமித்யாஶங்க்ய கிம் தத்³தே³துத்வம் ஸாக்ஷாத்பரம்பரயா வா, நாத்³ய இத்யாஹ –
நஹீதி ।
ப்ரமாணமேவ ஸாக்ஷாத்³த³ர்ஶநஹேது:, ப்ரமாணந்து வேதா³ந்தா ஏவ, அத: ப்ரமாணபி⁴ந்நத்வாத்தர்கரூபவிசாரோ ந ஸாக்ஷாத்³த³ர்ஶநஹேதுரிதி பா⁴வ: ।
த்³விதீயே வேதா³ந்தாநாம் தத்³விஷயத்வம் து³ர்வாரமித்யாஹ –
அபி த்விதி ।
ப்ரமாணம் விஷய: உத்³தே³ஶ்யம் யஸ்ய விசாரஸ்ய ஸ ததா², வேதா³ந்தவாக்யாந்யுத்³தி³ஶ்ய விசார: க்ரியதே(அ)தோ வேதா³ந்தாநாமுத்³தே³ஶ்யத்வரூபவிஷயத்வம் ஸம்ப⁴வதி நிஶ்சிதவேதா³ந்தாநாமேவ ஶாப்³த³பு³த்³தௌ⁴ ஹேதுத்வாந்நிஶ்சயவிஶிஷ்டவேதா³ந்தப்ரமாணத்³வாரா விசாரஸ்ய ஹேதுத்வம் ச ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: । நநு ப்ரமாணஸ்ய விசாரஜந்யத்வாபா⁴வாத் கத²ம் விசாரஸ்ய ப்ரமாணத்³வாரா ஹேதுத்வமிதி சேத்³ ? ந – ஸர்வம் வேதா³ந்தவாக்யம் ப்³ரஹ்மதாத்பர்யகமிதி தாத்பர்யநிஶ்சயஸ்ய விசாரஜந்யத்வேந விஶிஷ்டப்ரமாணஸ்யாபி விசாரஜந்யத்வோபசாராதி³தி பா⁴வ: ।
அதீந்த்³ரியார்தே² ஶ்ருதிரேவ ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணமித்யாஹ –
ப்ரமாணஞ்சேதி ।
ஏவகாரேணாநுமாநாதே³: ப்ராமாண்யம் நிரஸ்யதே, ஶ்ரௌதார்த²ஸம்பா⁴வநா(அ)ர்த²த்வேந கு³ணதயா ப்ராமாண்யாங்கீ³காரே(அ)பி ந முக்²யப்ராமாண்யமிதி பா⁴வ: । ஔபநிஷத³முபநிஷதே³கக³ம்யமித்யர்த²: ।
பரமப்ரக்ருதமாஹ –
வேதா³ந்தாநாமிதி ।
விஷய: ப்ரதிபாத்³ய: ।
நநு விதி⁴நா ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் ஸ்பு²டம் ந ப்ரதிபா⁴ஸதே தஸ்மாத்கத²ம் விஷயஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்காயாம் தத்ர ஸ்பு²டப்ரதிபாத³கம் ப்ரமாணமாஹ –
தத்த்வமிதி ।
விதி⁴ஸந்நிஹிதஸ்ய ஸ்வார்த²தாத்பர்யகார்த²வாத³ஸ்ய தரதி ஶோகமாத்மவிதி³த்யாதி³வாக்யத்³வயஸ்ய விதி⁴நா ஸஹைகவாக்யத்வாய தா³ர்ட்⁴யாய ச விதி⁴ப²லம் நிரூபயந் ப்ரயோஜநம் நிரூபயதி –
ஏவமிதி ।
யேந தரதி ஶோகமித்யாதி³வாக்யேந ப்ரயோஜநம் விதி³தம் தேநைவ ப்ராப்யதாரூபஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி வேதி³தவ்ய இத்யாஹ –
ததே²தி ।
கர்தவ்யதாரூபஸம்ப³ந்த⁴: இதி விதி⁴நைவ வேதி³தவ்ய இதி பா⁴வ: । நநு அதி⁴காரிணா விசாரஸ்ய கர்தவ்யதாரூப: கத²ம் ஸம்ப³ந்த⁴:, உப⁴யநிஷ்ட²த்வாபா⁴வாதி³தி சேத்³ ? ந – கர்த்ருநிரூபிதகர்தவ்யதாரூபஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாஶ்ரயதாஸம்ப³ந்தே⁴ந விசாரநிஷ்ட²த்வாந்நிரூபகதாஸம்ப³ந்தே⁴ந கர்த்ருநிஷ்ட²த்வாச்சோப⁴யநிஷ்ட²த்வமுபபத்³யத இதி பா⁴வ: । ஏவமந்யத்ர யோஜநீயம் । இதிபத³ஸ்ய பூர்வேண வ்யவஹிதேநாப்யந்வய: । ததா² ச யதா² ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நோ(அ)தி⁴காரீதி ஜ்ஞாதும் ஶக்யம் ததா² ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் விஷய இதி, முக்திஶ்ச ப²லமிதி, கர்தவ்யதாரூப: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி, ஜ்ஞாதும் ஶக்யமிதி பா⁴வ: ।
நநூக்தஸம்ப³ந்த⁴: ஜ்ஞாநமோக்ஷயோர்ந ஸம்ப⁴வதீத்யத: ப்ரத²மஸூத்ரமாவஶ்யகமித்யத ஆஹ –
யதா²யோக³மிதி ।
ஜ்ஞாநமோக்ஷயோ: ஜந்யஜநகபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸோ(அ)பி தரதி ஶோகமாத்மவிதி³த்யாதி³ஶ்ருத்யைவ ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே(அ)தோ ந ஸூத்ரமாவஶ்யகமிதி பா⁴வ: । ஸுபோ³த⁴: அநாயாஸேந போ³த்³து⁴ம் யோக்³ய இத்யர்த²: ।
தஸ்மாதி³தி ।
ஸௌத்ராதா²தி³ஶப்³த³போ³தி⁴தஸ்யாதி⁴கார்யாத்³யர்த²ஸ்யாதி⁴கார்யாதி³ப்ரதிபாத³கஶ்ருதிபி⁴ரேவ ஜ்ஞாதும் ஶக்யத்வாத்ஸூத்ரம் வ்யர்த²மிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।
ந்யாயஸூத்ரேதி ।
ந்யாயாத்மகஸூத்ரேத்யர்த²: ।
அநுப³ந்த⁴சதுஷ்டயே ஸம்ஶயமுபபாத³யதி –
கிம் விவேகேதி ।
விஷயே ஸம்ஶயமாஹ –
கிம் வேதா³ந்தா இதி ।
விசாரவிஷயா வேதா³ந்தா இத்யர்த²: ।
அத²வா ஶ்ரோதவ்ய இதி விதி⁴ப்ரதிபாதி³தே கர்தவ்யதாரூபஸம்ப³ந்தே⁴ ஸம்ஶயமாஹ –
கிம் வேதா³ந்தா இதி ।
ஸம்ஶயேதி ।
ஶ்ருத்யா ப்ரதீதே(அ)ப்யந்யதா²ந்யதா²ர்த²ஸ்ய ஸ்வஸ்யைவ பா⁴ஸமாநத்வாத்³வாதி³பி⁴ர்வா ப்ரதிபாதி³தத்வாத்ஸம்ஶயாநிவ்ருத்திரிதி பா⁴வ: । ஆபாதத: ஸ்வபு³த்⁴யா வாதி³பி⁴ர்வா ப்ரயுக்தாப்ராமாண்யஶங்காகலங்கிதத்வேந ஜாயமாநா யா ப்ரதிபத்தி: ஸம்ஶயாதி³ஸ்தத்³விஷயீபூ⁴த: ப்ரதிபந்ந: ஸ சாஸாவதி⁴கார்யாதி³ஶ்ச தஸ்யேத்யர்த²: ।
ஆகா³மிகத்வே(அ)பீதி ।
ஆக³மேந ப்ரதிபாத்³யத்வே(அ)பீத்யர்த²: ।
வாசஸ்பதிதந்மதாநுஸாரிணாம் மதம் தூ³ஷயதி –
யேஷாமிதி ।
வாதி³நாம் மதே ஶ்ரவணம் நாம ஆக³மாசார்யோபதே³ஶஜந்யம் ஜ்ஞாநம் , ததா² ச க்ருத்யஸாத்⁴யே ஜ்ஞாநே விதி⁴ர்ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।
நந்வவிஹிதஶ்ரவணே மா(அ)ஸ்த்வதி⁴கார்யாதி³நிர்ணயாபேக்ஷா, தத்³விஜ்ஞாநார்த²ம் ஸ கு³ருமேவாபி⁴க³ச்சே²தி³தி ஜ்ஞாநார்த²தயா விதீ⁴யமாநே கு³ரூபஸத³நே(அ)தி⁴கார்யாதி³நிர்ணயாபேக்ஷாயா: ஸத்த்வாத்கத²ம் ஸூத்ரம் வ்யர்த²ம் ? இத்யத ஆஹ –
இத்யலமிதி ।
இதிஶப்³த³: ஶங்கார்த²க:, ஏதஸ்யா: ஶங்காயா: பரிஹார: உக்தஶ்சேத்³க்³ரந்த²விஸ்தரோ ப⁴வதி தஸ்மாத³லமிதி பா⁴வ: । அயமாஶய: – கு³ரூபஸத³நஸ்ய ஶ்ரவணாங்க³தயா(அ)ங்கி³ஶ்ரவணவித்⁴யபா⁴வே கு³ரூபஸத³நவிதே⁴ரபா⁴வேநாதி⁴கார்யாதி³நிர்ணயாநபேக்ஷணாத் ஸூத்ரம் வ்யர்த²மேவேதி தி³க் ।
நநு ப⁴க³வதோ வேத³வ்யாஸஸ்ய ஶ்ருத்யர்தே² ஸந்தே³ஹாபா⁴வாத் ஸூத்ரகரணம் வ்யர்த²மிதி சேத்³ ? ந – ஶிஷ்யஸந்தே³ஹம் நிமித்தீக்ருத்ய தேஷாம் நிஶ்சயார்த²ம் ஸூத்ராணாமவஶ்யகரணீயத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய ஶ்ருதிஸூத்ரயோ: ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –
ததா² சேதி ।
ஶ்ரவணவிதி⁴நா(அ)பேக்ஷிதோ யோ(அ)தி⁴கார்யாதி³: தத்ப்ரதிபாதி³காபி⁴: ஶ்ருதிபி⁴ரதி⁴கார்யாத்³யர்த²நிர்ணயாயோத்பாதி³தத்வாத்ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகபா⁴வ: ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய ஶ்ருத்யா ஸஹ ஸங்க³திரித்யர்த²: । நந்வதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வம் சேத்ஸர்வாஸாம் ஶ்ருதீநாம் ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்தவிரோத⁴ இதி சேத்³ ? ந – ஶக்த்யா ஸ்வார்த²போ³த⁴நத்³வாரா தாத்பர்யேண ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வாந்ந விரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।
நநு ததா²பி கத²மஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ராத்⁴யாயபாதே³ஷு ப்ரவ்ருத்தி: ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய தை: ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –
ஶாஸ்த்ரேத்யாதி³நா ।
ததா² ச ஏதத்ஸூத்ரவிஶிஷ்டத்வம் ஶாஸ்த்ராத்⁴யாயபாதா³நாம் யுக்தமிதி பா⁴வ: ।
“சிந்தாம் ப்ரக்ருதஸித்³த்⁴யர்தா²முபோத்³கா⁴தம் ப்ரசக்ஷதே” இத்யுபோத்³கா⁴தலக்ஷணமுபபாத³யந் ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ராதி³ஸ்வரூபேண ஜந்மாத்³யஸ்ய யத இதி ஸுத்ரேண ஸங்க³திமாஹ –
ஶாஸ்த்ராரம்பே⁴தி ।
ஸூத்ரார்த²விசாரம் விநா நிர்ணயாநுத³யாத்³ நிர்ணாயகபத³ம் நிர்ணயாநுகூலவிசாரஜநகபரம் । ததா² ச ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴: ப்ரக்ருத: தத்³தே⁴த்வநுப³ந்த⁴சதுஷ்டயநிஶ்சயாநுகூலவிசார ஏவ தத்ஸித்⁴யர்த²சிந்தாரூபோபோத்³கா⁴த: தத்³தே⁴துத்வேந ஸூத்ரஸ்யோபோத்³கா⁴தத்வமுபசர்யத இதி பா⁴வ: ।
ஶாஸ்த்ராதா³விதி ।
ஶாஸ்த்ரம் ஸூத்ரஸந்த³ர்ப⁴: தஸ்யாதி³ர்ஜந்மாதி³ஸூத்ரம் தஸ்மிந்நித்யர்த²: । வர்தத இதி ஶேஷ: । ஶாஸ்த்ராதி³ஸங்க³திப்ரத³ர்ஶநேந ஶாஸ்த்ரஸங்க³திரப்யுக்தைவேதி பா⁴வ: ।
அதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்ட²ம் யத்ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வம் தத்³ரூபைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ஸூத்ரஸமந்வயாத்⁴யாயயோ: ஸம்ப³ந்த⁴: இத்யாஹ –
அதி⁴காரீதி ।
ஸூத்ரஸ்யேத்யஸ்யாத்ராப்யநுஷங்க³: । தஸ்ய ஸங்க³திரித்யநேநாந்வய: । அதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ய: ஸ்வார்தோ²(அ)தி⁴கார்யாதி³: தஸ்மிந்நதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ய: ஸமந்வயோ(அ)வாந்தரதாத்பர்யேண போ³த⁴கத்வம் தஸ்யோக்தே: ஸூத்ரஸமந்வயாத்⁴யாயாப்⁴யாம் ப்ரதிபாத³நாதி³த்யர்த²: । அதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்ட²: ய: ஸ்வார்த²ஸமந்வய: தத்ப்ரதிபாத³கத்வாத்ஸூத்ராத்⁴யாயயோரிதி யாவத் । ததா² ச விவேகாதி³விஶேஷணவிஶிஷ்டோ(அ)தி⁴காரீ, அந்யோ வேத்யாத்³யுக்தரீத்யா ஶ்ருதிப்ரதிபாதி³தாதி⁴கார்யாத்³யநுப³ந்த⁴சதுஷ்டயே ஸந்தே³ஹம் ப்ராப்தே(அ)தி⁴காரிஶ்ருதே: விவேகாத³விஶேஷணவிஶிஷ்டாதி⁴காரிபோ³த⁴கத்வமேவ । விஷயஶ்ருதே: ப்³ரஹ்மாத்மைக்யரூபவிஷயஸமந்வய ஏவேத்யேவம் ஸமந்வயப்ரதிபாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தயோ: ப்ரத²மஸூத்ராத்⁴யாயயோரதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்டா²தி⁴கார்யாதி³ஸமந்வயப்ரதிபாத³கத்வஸ்ய ஸத்த்வாத் ப்ரத²மாத்⁴யாயேந ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய ஸங்க³திரிதி பா⁴வ: । நநு ஸமந்வயாத்⁴யாயேநாதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்ட²ஸமந்வயோ ந குத்ராபி ப்ரதிபாத்³யதே(அ)த: கத²மதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிஸமந்வயப்ரதிபாத³கத்வமஸ்யேதி சேத்³ ! ந – அத்⁴யாயஸ்தி²தஸமந்வயஸூத்ரேண ஸர்வஶ்ருதீநாம் ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வப்ரதிபாத³நத்³வாரா தாத்பர்யேண ப்³ரஹ்மஸமந்வயஸ்ய ப்ரதிபாத³நாத³தி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ஸமந்வயோ(அ)பி தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யத ஏவ । அத²வா(அ)த்⁴யாயஸம்ப³ந்தி⁴ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரேண தத்ப்ரதிபாத³நமேவாத்⁴யாயேந தத்ப்ரதிபாத³நமித்யங்கீ³காராந்ந பூர்வோக்ததோ³ஷ: । ததா² சாதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்ட²மவாந்தரதாத்பர்யேண ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வத்³வாரா மஹாதாத்பர்யேண யத்³ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வம் தத்³ரூபைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ஸூத்ராத்⁴யாயயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ப்ரத²மாத்⁴யாயே ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரஸ்ய ப்ரவேஶ இதி நிஷ்க்ருஷ்டோ(அ)ர்த²: । ஏவமேவ பாத³ஸங்க³தாவப்யூஹநீயம் ।
ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஶ்ருதிநிஷ்ட²ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வரூபைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ஸூத்ரப்ரத²மபாத³யோ: ஸங்க³திரித்யாஹ –
ஐததா³த்ம்யமிதி ।
அத்⁴யாயஸம்ப³ந்த⁴வைலக்ஷண்யாய த்³விதீயாதி³பாத³வைலக்ஷண்யாய ச ஶ்ருதீநாம் ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³த்வவிஶேஷணம் । விஷயாதா³வித்யத்ராதி³ஶப்³தே³ந ப்ரயோஜநாதி³கம் போ³த்⁴யதே । ப்ரத²மஸூத்ரப்ரத²மபாத³யோ: ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஶ்ருதிநிஷ்ட²விஷயாதி³ஸமந்வயப்ரதிபாத³கத்வாத்ஸூத்ரஸ்ய பாதே³ந ஸஹ ஸங்க³திரிதி பா⁴வ: ।
நநு ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய ஶ்ருத்யா ஸஹோக்தஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்து கோ வேதரேஷாம் ஸூத்ராணாம் ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யத ஆஹ –
ஏவமிதி ।
ததே²த்யர்த²: । யதா² ப்ரத²மஸூத்ரஸ்யாதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴: ததே²தரேஷாம் தத்தத்ஸூத்ராணாம் ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி பா⁴வ: ।
நந்வத்⁴யாயாதௌ³ ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய கத²மிதரஸூத்ராணாமத்⁴யாயே ப்ரவேஶ:, ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதி³த்யத ஆஹ –
தத்ததி³தி ।
ஸூத்ராணாமித்யஸ்யாத்ராநுஷங்க³: கர்தவ்யஸ்தேஷாம் ஸங்க³திரூஹநீயேத்யநேநாந்வய: ஶாஸ்த்ரபத³ஸ்யாப்யநுஷங்க³:, ததா² ச தத்தத்ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ரேண தத்தத³த்⁴யாயேந தத்தத்பாதே³ந ச ஸஹைகவிஷயத்வாத்ஸங்க³திரூஹநீயேதி பா⁴வ: ।
ஶாஸ்த்ராத்⁴யாயபாதா³நாம் கிம் தத்ப்ரமேயமித்யாகாங்க்ஷாயாம் க்ரமேண தந்நிரூபயதி –
ப்ரமேயமிதி ।
ஸம்பூர்ணஶாஸ்த்ரேண ப்ரதிபாத்³யம் ப்³ரஹ்மைவேதி பா⁴வ: ।
ஶாஸ்த்ரஸ்யாத்⁴யாயசதுஷ்டயாத்மகத்வேநாத்⁴யாயபே⁴த³கம் தத³வாந்தரப்ரமேயமாஹ –
அத்⁴யாயாநாமிதி ।
ப²லாநீத்யஸ்ய பூர்வேண ப்ரமேயமித்யநேநாந்வய:, ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய ஸமந்வய: ப்ரமேயம் , த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்யாவிரோத⁴: ப்ரமேயமித்யேவம் வாக்யயோஜநா । ததா² சாத்⁴யாயை: ஸமந்வயாதி³கம் ப்ரதிபாத்³யத இதி பா⁴வ: ।
அத்⁴யாயஸ்ய பாத³சதுஷ்டயாத்மகத்வேந பாத³பே⁴த³கம் ப்ரமேயமாஹ -
தத்ரேதி ।
ப்ரத²மாத்⁴யாய இத்யர்த²: । ப்ரமேயம் விஷய இத்யர்த²: ।
த்³விதீயத்ருதீயபாத³யோ: ப்ராயேண ஸவிஶேஷநிர்விஶேஷப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கத்வாத்பரஸ்பரம் பே⁴த³ இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரமேயம் நிரூபயதி –
த்³விதீயேதி ।
அஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ஸமந்வய: ப்ரமேயமித்யர்த²: ।
வேதா³ந்தேதி ।
வேதா³ந்தவிஷயகபூஜிதவிசாராத்மகஶாஸ்த்ரமித்யர்த²: । விஷய உத்³தே³ஶ்யமித்யர்த²: ।
விஷயப்ரயோஜநேதி ।
நந்வதி⁴காரிஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாமப்யதி⁴கரணம் ரச்யதாம் ; கிம் விஷயப்ரயோஜநஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாமேவ, சதுர்ணாம் ப்ரஸக்தேஸ்துல்யத்வாதி³தி சேத்³ ? ந – த்ருதீயசதுர்த²வர்ணகயோரதி⁴காரிஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாமதி⁴கரணஸ்ய நிரூபணீயத்வாந்நாத்ர ப்ரத²மவர்ணகே தாப்⁴யாமதி⁴கரணம் ரச்யதே । ந ச விநிக³மநாவிரஹ இதி வாச்யம் ? ப்ரயோஜநஸ்ய ப்ரத²மமாகாங்க்ஷிதத்வேந முக்²யத்வாத்தத்ஸித்³தே⁴: விஷயஸித்³தி⁴மந்தரா நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத்³விஷயப்ரயோஜநே புரஸ்க்ருத்யாதி⁴கரணம் ரச்யத இதி பா⁴வ: ।
ப்³ரஹ்மாத்மநா ஐக்யஶூந்யௌ விருத்³த⁴த⁴ர்மவத்வாத்³த³ஹநதுஹிநவதி³த்யநுமாநமபி⁴ப்ரேத்ய பூர்வபக்ஷயதி -
அத்ரேதி ।
நாஹம் ப்³ரஹ்மேதி ப்ரத்யக்ஷஸ்யாஹமம்ஶே விஶிஷ்டவிஷயகத்வேந விஶிஷ்டத்வேந ரூபேணாத்மந: ப்³ரஹ்மைக்யாநங்கீ³காரேண ப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴பா⁴வாது³க்தாநுமாநஸ்ய ஸத்ப்ரதிபக்ஷத்வாதி³தோ³ஷக்³ரஸ்தத்வாத்³ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வாச்ச விஷயப்ரயோஜநஸித்³தி⁴ரிதி ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரம் பட²தி –
ஸித்³தா⁴ந்த இதி ।
ஸத்ப்ரதிபக்ஷாநுமாநமநுபத³ம் வக்ஷ்யதே ।
நந்வஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய கத²ம் ஶ்ரோதவ்ய இதி ஶ்ருதிமூலகத்வம் பி⁴ந்நார்த²கத்வாதி³த்யத ஆஹ –
அத்ரேதி ।
இத³முபலக்ஷணம் புருஷப்ரவ்ருத்திஸித்³த்⁴யநுவாத³பரிஹாரயோ: । ததா² ச விதி⁴ஸமாநார்த²த்வாயாநுவாத³பரிஹாராய ச ஶாஸ்த்ரே புருஷப்ரவ்ருத்திஸித்³த⁴யே ச ஸூத்ரே கர்தவ்யேதி பத³மத்⁴யாஹர்தவ்யமிதி பா⁴வ: ।
கர்தவ்யபதா³த்⁴யாஹாரே ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகாரஸம்மதிமாஹ –
அத்⁴யாஹர்தவ்யமிதி ।
மிஶ்ரமதாநுஸாரிணஸ்து - ஶ்ருதிஸூத்ரயோரைக்யரூபநியமாபா⁴வம், விஷயப்ரயோஜநஜ்ஞாநாதே³வ புருஷப்ரவ்ருத்திஸித்³தி⁴ம், ஶ்ரவணே வித்⁴யஸம்ப⁴வம் ச மந்வாநா: கர்தவ்யபத³ம் நாத்⁴யாஹர்தவ்யமிதி வத³ந்தி । தந்மதே ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பத்த்யநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேச்சா² ப⁴வதி, கர்மப²லஸ்யாநித்யத்வாத்³ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத்பரமபுருஷார்த²ஶ்ரவணாச்சேதி ஶ்ரௌதோ(அ)ர்த²: । ஜ்ஞாநஸ்ய விசாரஸாத்⁴யத்வாத் விசாரகர்தவ்யதா(அ)ர்தி²கைவேதி । அத்ர விசாராநாரம்ப⁴வாதி³ந: உபாயாந்தரஸாத்⁴யா முக்திரிதி ப²லமிதி ஜ்ஞேயம் ।
நநு கர்தவ்யத்வம் க்ருதிஸாத்⁴யத்வம், ததா² ச ஜ்ஞாநேச்ச²யோ: க்ருத்யஸாத்⁴யத்வேந கர்தவ்யத்வஸ்யாநந்வயாத்கர்தவ்யபத³ம் கத²மத்⁴யாஹர்தவ்யமத: ஶ்ருதிரூபமூலப்ரமாணரஹிதத்வேநேத³ம் ஸூத்ரப்ரமாணமித்யாஶங்காம் ஸங்க்³ரஹேணோத்³கா⁴ட்ய பரிஹரதி -
தத்ரேதி ।
ஸூத்ரே(அ)த்⁴யாஹாரே(அ)வஶ்யகர்தவ்யே ஸதீத்யர்த²: । ஜ்ஞா(அ)வபோ³த⁴ந இதி தா⁴து: ப்ரக்ருதி:, ப்ரத்யய: ஸந்ப்ரத்யய இதி விவேக: ।
ப²லீபூ⁴தமிதி ।
அஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரூபப²லஸாத⁴நத்வேந ப²லீபூ⁴தமித்யர்த²: ।
அஜஹதி³தி ।
வாச்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாத்யாகா³த³ஜஹல்லக்ஷணேதி பா⁴வ: ।
நநு ததா²(அ)ப்யுக்ததோ³ஷதாத³வஸ்த்²யமித்யத ஆஹ –
ப்ரத்யயேநேதி ।
ஶக்யஸம்ப³ந்தி⁴நீ லக்ஷணேதி ஜ்ஞாநார்த²ம் இச்சா²ஸாத்⁴யபத³ம் । வாச்யார்தே²ச்சா²யா: பரித்யாகா³ஜ்ஜஹல்லக்ஷணேதி பா⁴வ: । ஶ்ரௌதோ(அ)ர்த²: வ்யங்க்³யார்தா²த்³பி⁴ந்நோ(அ)ர்த²: லாக்ஷணிகார்த² இதி யாவத் । ஸௌத்ராத²ஶப்³தே³ந விஶிஷ்டாதி⁴காரீ போ³த்⁴யதே । ததா² ச ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நேநாதி⁴காரிணா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய விசார: கர்தவ்ய இதி ஸூத்ரவாக்யஸ்ய ஶ்ரௌதோ(அ)ர்த²: । மோக்ஷேச்சா²யா அதி⁴காரிவிஶேஷணத்வேந தத்³த்³வாரா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணீபூ⁴தோ யோ மோக்ஷஸ்தத்ஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமித்யர்தா²த்ஸித்³த்⁴யதி । அஸ்தி தாவத்³வேதா³ந்தவாக்யஸாந்நித்⁴யம் ஶ்ரவணவிதே⁴: விதி⁴ஸமாநார்த²கத்வேந ஸூத்ரஸ்யாபி தத்ஸாந்நித்⁴யமஸ்தீத்யத: வேதா³ந்தவாக்யைரத்³வைதாத்மவிசார: ஸித்³த்⁴யதி । ததா² ச ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நேநாதி⁴காரிணா மோக்ஷஸாத⁴நப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவாக்யைரத்³வைதாத்மவிசார: கர்தவ்ய இதி ஸூத்ரஸ்ய தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யோ(அ)ர்த²: । நநு விசாரலக்ஷணாயைவ கர்தவ்யபத³ஸ்யாந்வயாஸம்ப⁴வாத³ப்ரமாணிகீ ஜ்ஞாநலக்ஷணேதி சேத்³ ? ந – ஜ்ஞாநலக்ஷணாநங்கீ³காரே ஜ்ஞாநஸ்ய ஸுக²ப்ராப்திது³:க²நிவ்ருத்த்யந்தரரூபத்வாபா⁴வேந ஸ்வத: புருஷார்த²த்வாயோகா³த்³ ஜ்ஞாநாய விசார: கிமர்த² இதி விசாரலக்ஷணாயா அப்யப்ரயோஜகத்வேநாநாவஶ்யகத்வாத³ந்வயாநுபபத்தேஸ்தாத³வஸ்த்²யமித்யாஶங்காம் வாரயிதும் ஜ்ஞாநே(அ)பி லக்ஷணாயா: ஸ்வீகார்யத்வாத் ।
நநு ததா²பி ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வத: ப²லத்வாயோகோ³ து³ர்வார இத்யாக்ஷேபே தத³யோக³ம் ஸூசயந் ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லத்வம் ஸூத்ரதாத்பர்யார்த²கத²நவ்யாஜேந விவ்ருணோதி –
தத்ரேதி ।
ஸூத்ரஜ்ஞாநபத³ஸ்ய லக்ஷணாங்கீ³கார இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய இச்சா²விஷயத்வாத்புருஷார்த²ரூபப²லத்வம் ப்ரதீயதே ப்ரதீயமாநஸ்ய ப²லத்வஸ்ய ஸ்வரூபேணாயோகா³த்ப²லஸாத⁴நத்வேநைவ தத் வக்தவ்யம் தத்ஸாத்⁴யப²லம் கிமித்யாகாங்க்ஷாயாம் அத²ஶப்³தோ³பாத்தாதி⁴காரிவிஶேஷணீபூ⁴தோ(அ)நர்த²நிவ்ருத்திரூபோ மோக்ஷ: ப²லத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே । யதா² – ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேத்யத்ர அதி⁴காரிவிஶேஷணீபூ⁴த: ஸ்வர்க³: ப²லத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே தத்³வத் । அத: ப²லீபூ⁴தமோக்ஷஸாத⁴நத்வேந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லத்வம் யுஜ்யத இதி ஜ்ஞாநாய விசாரோ யுக்த இதி பா⁴வ: ।
ஹேதூக்தித்³வாரா அநர்த²நிவர்தகத்வமுபபாத³யதி –
தத்ராநர்த²ஸ்யேதி ।
அத்⁴யஸ்தத்வம் மித்²யாத்வம் । நநு ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸத்யத்வமேவாஸ்து மாஸ்து ஜ்ஞாநமாத்ரநிவ்ருத்திரிதி சேந்ந । ஶ்ருதிஸூத்ரவித்³வத³நுப⁴வாநாம் விரோதா⁴த் । தஸ்மாத் தத³ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நர்த²நிவர்தகத்வேந ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வம் ஸித்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।
நந்வேத³ம் ஸர்வமிதிசித்ரதுல்யத்வேநாநுபபந்நம் ஶக்த்யா லக்ஷணயா வா(அ)த்⁴யஸ்தத்வஸ்ய ஸூத்ரேணாப்ரதிபாத³நாதி³த்யத ஆஹ –
இதி ப³ந்த⁴ஸ்யேதி ।
இதி ஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²க: । ஸௌத்ரஜ்ஞாநநிஷ்ட²நிவர்தகாந்யதா²நுபபத்திப்ரமாணப³லாதி³த்யர்த²: । அர்தா²த் ஸூத்ரவ்யங்க்³யார்த²தயா ஸூத்ரேணைவ ப்ரதிபாதி³தமித்யர்த²: ।
அஸ்து வா ப²லீபூ⁴தஜ்ஞாநவிசாரயோர்லக்ஷணா ததா²பி விஷயப்ரயோஜநஸித்³த்⁴யபா⁴வாத³நாரம்ப⁴ணீயத்வதோ³ஷோ து³ர்வார இத்யத ஆஹ –
தச்சேதி ।
நநு கத²ம் ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேணார்த²ஸித்³தி⁴ரித்யத ஆஹ –
ததா²ஹீதி ।
போ⁴ஜநஸ்யாந்நாதி³ர்விஷய: க்ஷுந்நிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநமிதி விவேக: ।
ஶாஸ்த்ரமிதி ।
நநு பக்ஷே ஹேத்வஸித்³தி⁴ஶங்காயாஸ்துல்யத்வாத் ஹேதௌ ப்ரத²மோபஸ்தி²தத்வாச்ச விஷய ஏவ ஸாத⁴நீய: கத²ம் ப்ரயோஜநம் ப்ரத²மத: ஸாத்⁴யதே । ந ச ப்ரயோஜநாந்யதா²நுபபத்த்யா ஸித்³த⁴ஸ்ய விஷயஸ்ய ப்ரயோஜநஸாத⁴நமந்தரா ஸாத⁴யிதுமஶக்யத்வாத் ப்ரத²மம் ப்ரயோஜநம் ஸாத⁴யதீதி வாச்யம் । விஷயஸ்ய ப்ரயோஜநாபேக்ஷா யதா² தத்³வத³ஸ்த்யேவ ப்ரயோஜநஸ்யா(அ)பி விஷயாபேக்ஷா ஸ்வாஜ்ஞாநத்³வாரா விஷயஸ்யாபி ப்ரயோஜநம் ப்ரதி ஹேதுத்வாத் ததா² ப்ரத²மோபஸ்தி²தத்வேந ப்ரத²மம் விஷயஸ்யைவ நிரூபயிதுமுசிதத்வாத்கத²ம் ப்ரயோஜநம் நிரூப்யத இதி சேத் , அத்ரோச்யதே – ப்ரயோஜநம் விஷயாபேக்ஷயா அப்⁴யர்ஹிதத்வாத்ப்ரத²மம் நிரூப்யத இதி । ததா² ச ஜீவக³தாநர்த²நிவ்ருத்த்யாத்மகப்ரயோஜநரூபகார்யாந்யதா²நுபபத்த்யா காரணீபூ⁴தவிஷயஸித்³தி⁴ரிதி ஸமுதா³யக்³ரந்தா²ர்த²: ।
ரஜ்ஜுவிஷயகாஜ்ஞாநரூபகாரணஸஹித: ஸர்பஜ்ஞாநஜநிதப⁴யகம்பாதி³ரூபோ(அ)நர்த²: ப³ந்த⁴: தஸ்ய நிவர்தகம் நாயம் ஸர்ப: கிந்து ரஜ்ஜுரேவேதி விஶேஷத³ர்ஶநாத்மகம் யஜ்ஜ்ஞாநம் தத்³தே⁴துத்வம் வர்தத இதி த்³ருஷ்டாந்தே ஹேதுஸமந்வய: । ஜ்ஞாநே ப³ந்த⁴நிவர்தகத்வரூபவிஶேஷணம் கத²மித்யாஶங்காயாம் பூர்வோக்தாநுமாநேந ஸாத⁴யதி –
ப³ந்த⁴ இதி ।
ப³ந்த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வே ஸாதி⁴தே ஹி ஜ்ஞாநமர்தா²த்³ப³ந்த⁴நிவர்தகம் ப⁴வதி ததா² ச ப³ந்த⁴நிவர்தகத்வாத்⁴யஸ்தத்வயோ: ஜ்ஞப்தௌ கார்யகாரணபா⁴வ: ந ஸ்வரூப இதி பா⁴வ: ।
ந கேவலமத்⁴யஸ்தத்வமேவார்தா²த் தத்ஸூத்ரிதம் கிந்து விஷயப்ரயோஜநத்³வயமபீஹீத்யாஹ –
ஏவமிதி ।
உக்தேந ப்ரகரணேத்யர்த²: ।
அர்தா²தி³தி ।
யத³த்⁴யஸ்தம் தஜ்ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யமிதி வ்யாப்திவிஷயகாநுமாநப்ரமாணப³லாதி³த்யர்த²: ।
ஈஶ்வர ஹ்யஜ்ஞாநே ஸத்யபி ஜீவக³த ஏவாநர்த² இத்யாஹ –
ஜீவேதி ।
ஜீவக³த: அநர்த²ரூபோ யோ ப்⁴ரம: காரணஸஹிதகர்த்ருத்வாதி³ப³ந்த⁴: தந்நிவ்ருத்திரூபம் ப²லமித்யர்த²: ।
நநு யத்³விஷகமஜ்ஞாநம் தத்³விஷயகஜ்ஞாநேநைவ நிவர்த்யமிதி ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோ: ஸமாநவிஷயகத்வநியமேநாந்யஜ்ஞாநாத³ந்யவிஷயகாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேரயோகா³த் கத²ம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத்³ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நஜீவக³தாத்⁴யாஸாத்மகதூலாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரித்யாஶங்க்யாபே⁴தோ³(அ)பி ஸூத்ரித இத்யாஹ –
ஜீவப்³ரஹ்மணோரிதி ।
அர்தா²தி³தி ।
ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸாத்⁴யகாத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வஹேதுகாநுமாநப³லாதி³த்யர்த²: । யத்³யபி ஜீவோ நாம விஶிஷ்ட: தத்³க³தமத்⁴யாஸாத்மகதூலாஜ்ஞாநம் தத்³தே⁴துகோ ப³ந்த⁴ஶ்ச தத்³க³த ஏவ ததா²பி ஸ ஏவ ஜீவ: ஶோதி⁴தஶ்சேத் ப்ரத்யக்ஸ்வரூபத்வேந ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்ந இதி தத³பே⁴த³ஸ்தஸ்மாத்³விஶேஷ்யாம்ஶமாதா³ய ஸமாநவிஷயகத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।
பூர்வவாத்³யநுமாநஸ்ய ஸத்ப்ரதிபக்ஷாநுமாநம் ரசயதி –
ஜீவ இதி ।
விஶிஷ்டே ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸ்யாஸம்ப⁴வாத³ந்த:கரணாதிரிக்தோ ஜீவ: பக்ஷ இத்யர்த²: । ப்ரப³லஶ்ருதிமூலகத்வாதி³த³மநுமாநம் ப்ரப³லமிதி பா⁴வ: । அத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வாத³த்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதி³த்யர்த²: । ஶுத்³த⁴ஸ்யாத்மந: அத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வாபா⁴வே(அ)பி தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வமப்ரதிஹதமிதி பா⁴வ: ।
ஸத்யஜ்ஞாநஸுகா²த்மா கேநாயம் ஶோகஸாக³ரே மக்³ந: ॥
இத்யாலோச்ய யதீந்த்³ர: ப்ராக³த்⁴யாஸம் ப்ரத³ர்ஶயாமாஸ ॥ 1 ॥
யத் யத் ஜ்ஞாநநிவர்த்யாத்⁴யாஸாஶ்ரய: தத்தத³பி⁴ந்நமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்திம் ப்ரத³ர்ஶயதி –
யதி³தி ।
இத்த²ம் யத³ஜ்ஞாநநிவர்த்யாத்⁴யாஸாஶ்ரய இத்யர்த²: । ததா² தத³பி⁴ந்நமித்யர்த²: ।
இத³மம்ஶ: ஶ்ருதிஜ்ஞாநநிவர்த்யாத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வாச்சு²க்த்யபி⁴ந்ந இதி விஶேஷே ஸாமாந்யவ்யாப்தே: பர்யவஸாநமாஹ –
யதே²தி ।
ஹேது: ஹேதுப்ரவிஷ்டத்வேந ஹேதுரித்யர்த²: ।
உபாயேதி ।
கேவலகர்மணோ வா ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயாத்³வா ஷோட³ஶபதா³ர்த²ஜ்ஞாநாத்³வா ஸாத்⁴யா முக்திரிதி பா⁴வ: ।
பூர்வோக்தமுபஸம்ஹரந் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி -
ஏததி³தி ।
ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வபோ³த⁴காநி ஸூத்ராணி ப்³ரஹ்மஸூத்ராணி ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகாரோ(அ)த்⁴யாஸம் வர்ணயதீதி க்ரியாகாரகயோஜநா ।
நநு ஸூத்ரேண ப்ரத²மப்ரதிபந்நம் ப்ரதிபாத்³யம் ஶ்ரௌதார்த²முல்லங்க்⁴ய சரமப்ரதிபந்நமார்தி²கார்த²மேவ ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகார: ப்ரத²மம் கிமிதி வர்ணயதீத்யத ஆஹ –
ஸூத்ரேணேதி ।
ஸூத்ரேண லக்ஷிதா யா விசாரகர்தவ்யதா தத்³ரூபஶ்ரௌதா(அ)ர்த²ஸ்யாந்யதா²நுபபத்திர்நாம விநா விஷயப்ரயோஜநே கர்தவ்யதா ந ஸம்ப⁴வதீத்யாகாரிகா தயேத்யர்த²: ।
ஶ்ரௌதார்தோ² நாமார்தி²கார்தா²த்³பி⁴ந்நோ(அ)ர்த²: –
அர்தா²தி³தி ।
அர்தா²த்ஸூத்ரிதத்வம் நாமார்தி²கார்த²தயா ஸூத்ரேண ப்ரதிபாதி³தத்வம் । விஷயஶ்ச ப்ரயோஜநம் ச தே அஸ்ய ஸ்த இதி விஷயப்ரயோஜநவச்சா²ஸ்த்ரம் தத்³வதோ பா⁴வம் தத்³வத்த்வம் விஷயப்ரயோஜநத்³வயவதி³தி யாவத் । ஸூத்ரிதம் ச தத்³விஷயப்ரயோஜநவத்த்வம் ச தஸ்யேதி விக்³ரஹ: । உபோத்³கா⁴தத்வாது³போத்³கா⁴தவிஷயத்வேநோபோத்³கா⁴தத்வாதி³த்யர்த²: । அத்ர விவரணாசார்யா: ப்ரதிபாத்³யமர்த²ம் பு³த்³தௌ⁴ ஸங்க்³ருஹ்ய ப்ராகே³வ தத³ர்த²மர்தா²ந்தரவர்ணநமுபோத்³கா⁴தஸங்க³திரிதி உபோத்³கா⁴தலக்ஷணம் வத³ந்தி । வர்ணநம் சிந்தேத்யர்த²: । ததா² ச விஷயப்ரயோஜநத்³வயஸ்ய ப்ரதிபாத்³யவிசாரகர்தவ்யதாஸித்³த்⁴யர்த²சிந்தாவிஷயத்வாது³போத்³கா⁴தத்வமுபசர்யத இதி பா⁴வ: । தஸ்யோபோத்³கா⁴தஸங்க³த்யா அவஶ்யம் நிரூபணீயஸ்ய விஷயப்ரயோஜநத்³வயஸ்ய ஸித்³தி⁴: தத்ஸித்³தி⁴: ।
ஆர்தி²கார்தே²தி ।
வ்யங்க்³யார்த²பூ⁴தவிஷயப்ரயோஜநத்³வயஸித்³தி⁴ஹேத்வத்⁴யாஸப்ரதிபாத³கத்வாதி³த்யர்த²: ।
பா⁴ஷ்யமிதி ।
ஸூத்ரார்தோ² வர்ண்யதே யத்ர வாக்யை: ஸூத்ராநுகாரிபி⁴: ।
ஸ்வபதா³நி ச வர்ணந்தே பா⁴ஷ்யம் ’பா⁴ஷ்யவிதோ³ விது³:’ ॥
இதி பா⁴ஷ்யலக்ஷணம் । யத்ரார்தோ² வர்ண்யதே தத்³பா⁴ஷ்யமித்யுக்தே ஸாக³ரகி³ரிவர்ணநஸ்யாபி பா⁴ஷ்யத்வப்ரஸங்க³ஸ்தத்³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸூத்ரபத³ம் । “அல்பாக்ஷரமஸந்தி³க்³த⁴ம் ஸாரவத்³விஶ்வதோமுக²மி”த்யாதி³விஶேஷணவிஶிஷ்டம் ஸங்க்³ரஹவாக்யம் ஸூத்ரஶப்³தா³ர்த²:, ததா² ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ஸூத்ரத்வஸம்ப⁴வாச்ச்²ருதிஸ்ம்ருதிஸூத்ராணாம் யத்³பா⁴ஷ்யம் தத்ஸாதா⁴ரணமித³ம் லக்ஷணம் ப⁴வதி । கி³ரிநதீ³ப்ரதிபாத³ககாவ்யே ஸங்க்³ரஹவாக்யத்வாபா⁴வாந்ந ஸூத்ரத்வமிதி ந பா⁴ஷ்யலக்ஷணஸ்யாதிவ்யாப்திரிதி பா⁴வ: । வார்திகவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸூத்ராநுகாரிபி⁴ரிதி, வார்திகே ஸூத்ரப்ரதிகூலவர்ணநஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத்தத்³வ்யாவ்ருத்திர்போ³த்⁴யா । வ்ருத்திவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸ்வபதா³நீத்யுக்தம் ।
ஸர்வதா³ ஸர்வகார்யேஷு நாஸ்தி தேஷாமமங்க³லம் ।
யேஷாம் ஹ்ருதி³ஸ்தோ² ப⁴க³வாந்மங்க³லாயதநம் ஹரி: ॥
இதி ஸ்ம்ருதே: ।
விஶிஷ்டாசாரபரிபாலநாய விக்⁴நோபஶமநாய ச விஶிஷ்டேஷ்டதே³வதாதத்த்வாநுஸ்மரணலக்ஷணம் மங்க³லம் க்³ரந்த²கரணரூபகார்யாரம்ப⁴ஸமயே க்ருதம் ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகாரேணேத்யபி⁴ப்ரேத்ய தூ³ஷயதி –
தந்நேதி ॥
ஸர்வோபப்லவரஹிதஸ்ய நிரஸ்தஸமஸ்தது³ரிதஸ்யேத்யர்த²: । விஜ்ஞாநக⁴நத்வம் சைதந்யைகதாநத்வம் ப்ரத்யக்பத³ஸ்யார்த²ஸ்யாத்⁴யாஸப்ரமாணக்³ரந்தே² வக்ஷ்யதே ।
ஸ்ம்ருதத்வாதி³தி ।
வாக்யரசநாயாமர்த²போ³த⁴ஸ்ய ஹேதுத்வேந வாக்யார்த²ஸ்ய ஸ்ம்ருதத்வாதி³த்யர்த²: । யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³ஸுதராமிதரேதரபா⁴வாநுபபத்திரித்யந்தபா⁴ஷ்யமேவ மங்க³லாசரணே ப்ரமாணம் । ததா² ச நிரஸ்தஸமஸ்தோபப்லவம் சைதந்யைகதாநமபே⁴தே³ந ப்ரதிபாத்³யமாநஸ்ய ஶ்ரீபா⁴ஷ்யக்ருத: குத: ஶிஷ்டாசாரோல்லங்க⁴நதோ³ஷ: தஸ்மாத³க்³ரணீ: ஶிஷ்டாசாரபரிபாலநே ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகார: இதி பா⁴வ: । நநு விஶிஷ்டேஷ்டதே³வதாதத்த்வமநுஸ்மர்யதே சேத்தர்ஹி ததே³வ பா⁴ஷ்யே ப்ரதிபாத³நீயம் தத்து ந ப்ரதிபாத்³யதே கிந்த்வத்⁴யாஸாபா⁴வஸ்தஸ்மாந்ந தத்த்வஸ்ம்ருதிரிதி சேந்ந । அத்⁴யாஸாபா⁴வப்ரதிபாத³நாயைவ ப்ரத்யக்தத்வஸ்ய ஸ்ம்ருதத்வாத் । ந சாந்யார்த²ம் தத்த்வாநுஸ்மரணம் கார்யகாரீதி வாச்யம் । அந்யார்த²மபி தே³வதாநுஸ்மரணம் ஸ்வபா⁴வாதே³வ விக்⁴நோபப்லவம் த³ஹதி தூ⁴மார்தோ² வஹ்நிஸ்த்ருணாதி³கமிவேதி ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । ந ச ப்ராத²மிகேநாஸ்மத்பதே³நைவ ப்ரத்யகா³த்மந: ஸ்ம்ருதத்வாத் கிமநுபபத்திபர்யந்தக்³ரஹணமிதி வாச்யம் । ப்ரத்யக்த்வப்ரத்யயத்வவிஷயித்வத⁴ர்மபே⁴தே³ந அநேகதா⁴ ப்ரத்யக³ர்தோ²(அ)நுஸ்மர்யத இதி த்³யோதநார்த²த்வாத்ததா² ச தா³ர்ட்⁴யாய தத³ந்தம் க்³ரஹணமாவஶ்யகமிதி பா⁴வ: ॥
நந்வாத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸஸ்ய காராணாபா⁴வேந நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத்கத²மார்தி²கத்வம் , அதோ யேந விஷயப்ரயோஜநஸித்³தி⁴ரித்யத்⁴யாஸபூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யமவதாரயந் ப்ரத²மத: காரணாபா⁴வம் நிரூபயதி –
லோக இதி ।
ஹட்டபட்டணாதி³ஸ்தி²தம் ரஜதம் ஸத்யரஜதம் தஸ்மிந்நித்யர்த²: । இத³ம்பதா³ர்த²: அதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யம் ஆரோப்யவிஶேஷோ ரஜதம் இத³ம்பதா³ர்த²ஸ்ய ரஜதஸ்ய ச ப்⁴ரமவிஷயத்வஜ்ஞாபநாயாதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யத்வேநாரோப்யவிஶேஷத்வேந ச க்³ரஹணமிதி பா⁴வ: । ஆஹித: ஜநித இத்யர்த²: ।
நந்வாத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸேப்யுக்தஸம்ஸ்கார: காரணம் ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –
இத்யத்ரேதி ।
பா⁴ஷ்யக³ர்பி⁴தமநுமாநம் ஸ்போ²ரயதி –
ததா²ஹீதி ।
பா⁴ஷ்யே ஶேஷபூர்த்யா பக்ஷாம்ஶ: இதரேதரபா⁴வாநுபபத்தாவித்யநேந ஸாத்⁴யாம்ஶோ போ³த்⁴யத இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
ஆத்மேதி ।
விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வத்வம் நாம விருத்³த⁴த்வமேவ விருத்³த⁴த்வம் ச விரோத⁴: விரோதோ⁴ நாம பரஸ்பரைக்யாயோக்³யத்வமித்யபி⁴ப்ரேத்ய விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரிதி பா⁴ஷ்யப²லிதார்த²மாஹ –
பரஸ்பரேதி ।
அநுமாநாந்தரஸ்யேத³மநுமாநமுபலக்ஷணம் ததா² சாத்மாநாத்மாநௌ தாதா³த்ம்யஶூந்யௌ பரஸ்பரதாதா³த்ம்யாயோக்³யத்வாத்தம:ப்ரகாஶவதி³தி பா⁴வ: ।
ஆத்மாநாத்மநோ: கத²ம் விரோத⁴: இத்யாஶங்காம் வாரயிதும் யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³விஶேஷணம் ப்ரவ்ருத்தமித்யாஶயம் ஸ்பு²டீகரோதி –
ஹேத்விதி ।
ஐக்யாயோக்³யத்வம் ந விரோத⁴ஹேது: கிந்து ததே³வ விரோத⁴ இதி ஜ்ஞாபயிது ஹேதுபூ⁴தமித்யுக்தம் । வஸ்துத: ஸ்வபா⁴வத இத்யர்த²: ப்ரத்யக்பராக்³பா⁴வத இதி யாவத் । ப்ரதீதித: ப்ரகாஶ்யப்ரகாஶத்வத இத்யர்த²: । வ்யவஹாரத: ஜ்ஞாநரூபவ்யவஹாரத இத்யர்த²: । அஹம் கர்த்தாஹம் ப்³ரஹ்மேதி பரஸ்பரபி⁴ந்நம் யத் ஜ்ஞாநம் தத்³விஷயத்வத இதி யாவத் । வ்ருத்³த⁴மதோக்தப்ரத²மவிக்³ரஹாநுஸாரேணாயம் த்ரிதா⁴ விரோதோ⁴ யோஜநீய:, இதரவிக்³ரஹேஷு த்ரிதா⁴ விரோத⁴ஸ்யாஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।
பு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்யோபேக்ஷாநர்ஹத்வம் ப்ரஸங்க³ஸங்க³திஸ்தயா ப்ரயோகா³ஸாது⁴த்வமாஶங்க்ய நிஷேத⁴தி –
ந சேத்யாதி³நா ।
ஸூத்ரேண வ்யாகரணஸூத்ரேணேத்யர்த²: பரத: பரே ஸதீத்யர்த²: । யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஸ்ய யந்மபர்யந்தம் தஸ்ய த்வேத்யாதே³ஶ: அஸ்மச்ச²ப்³த³ஸ்ய யந்மபர்யந்தஸ்ய மேத்யாதே³ஶ: ப்ராப்நோதீதி பா⁴வ: ।
ஸௌத்ரஸப்தமீத்³விவசநாந்தபத³ம் ப்ருத²க³ந்வயத்வேந வ்யாக்²யாய க்ரமேண ப்ருத²கு³தா³ஹரணம் த³ர்ஶயதி –
த்வதீ³யமிதி ।
தவ இத³ம் த்வதீ³யம் த⁴நமிதி ஶேஷ: த்வதீ³யமித்யுதா³ஹரணே ப்ரத்யயபரத்வமஸ்தி ப்ரத்யயஸ்து ச²ப்ரத்யய: ச²ஸ்யேயாதே³ஶ: ப்ராப்நோதி ததா² ச யுஷ்மத் – இயேதி ஸ்தி²தே மபர்யந்தஸ்ய த்வேத்யாதே³ஶே ப்ராப்தே ஶத்ருவதா³தே³ஶ இத்யபி⁴யுக்தவ்யவஹாரேண வர்ணாத³ர்ஶநப்ராப்தே: த்வத் இயேதி ஸ்தி²தே ஸுப்ரத்யயவிதா⁴நாநந்தரம் ஸஹோச்சாரணேந த்வதீ³யமிதி ரூபநிஷ்பத்தி: । ஏவம் மதீ³யமித்யத்ர அஸ்மத்புத்ர இதி ஸ்தி²தே புத்ரபத³ஸ்ய உத்தரபத³த்வம் பரத்வம் ச விஜ்ஞேயம் । ததா² ச யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யே உத்தரபத³ஸ்ய பரத்வஸத்த்வாத் த்வந்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோரிதி ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।
த்வமாவிதி ।
யதா³ யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோ: ப்ரத்யேகமகார்த²வாசித்வம் ததா³ ப்ரத்யயே சோத்தரபதே³ ச பரே ஸதி மபர்யந்தஸ்ய த்வமாவித்யாதே³ஶௌ ஸ்த இதி வ்யாகரணஸூத்ரஸ்யார்த²: ।
நநு யுஷ்மத³ர்த²ஸ்ய ப³ஹுத்வே(அ)பி ப்ரத்யகா³த்மந: ஏகத்வேநாஸ்மத³ர்தை²கத்வாத³ஸ்மத்பத³ஸ்ய மபர்யந்தஸ்ய மேத்யாதே³ஶ: ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –
அஸ்மத³ர்தே²தி ।
நந்வஸ்மச்ச²ப்³த³: பூர்வம் ப்ரயோக்தவ்ய: ஏகஶேஷஶ்ச ஸ்யாதி³தி ப்ராப்தம் தூ³ஷணத்³வயம் கிமிதி நோத்³கா⁴ட்ய பரிஹ்ருதமிதி சேந்ந । ஆஶ்ரமஶ்ரீசரணமதநிரூபணே அஸ்ய தூ³ஷணத்³வயஸ்ய பரிஹரிஷ்யமாணத்வாத³த்ரோத்³கா⁴ட்ய ந பரிஹ்ருதமிதி பா⁴வ: ।
ஏவம் ஸ்வமதாநுஸாரேண ப்ரயோக³ம் ஸாத⁴யித்வா ஸ்வமதாநுஸாரிவ்யாக்²யாநம் ஸ்பு²டீகர்தும் ஶங்காமவதாரயதி –
நந்வேவம் ஸதீதி ।
விரோத⁴ம் ஸாத⁴யதீதி ப்ரதிஜ்ஞாய ப³ஹுத்வாங்கீ³கரே ஸதீத்யர்த²: । ஸமாஸாதி³ரூபவ்ருத்த்யர்த²ப்ரதிபாத³கம் வாக்யம் விக்³ரஹ: ।
யூயமிதீதி ।
யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லிக்²யமாநப்ரத்யய: யுஷ்மத்ப்ரத்யய இத்யர்த²: । யூயமிதி ப்ரத்யயோ யுஷ்மத்ப்ரத்யய: வயமிதி ப்ரத்யயோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யய இதி வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாராநுஸார்யலௌகிகோ(அ)யம் விக்³ரஹ: லௌகிகஸ்த்வஸாது⁴: । யதி³ யுஷ்மச்சாஸ்மச்ச யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ தயோ: ப்ரத்யய: யுஷ்மத்ப்ரத்யயோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயஶ்சேதி லௌகிகவிக்³ரஹ ஏவ ஸ்யதி³த்யுச்யேத, ததா³ யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோர்ப³ஹ்வர்த²வாசித்வபக்ஷே யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி விக்³ரஹ ஏவாநுபபந்நஸ்ஸ்யாத்தயோரேகார்த²வாசித்வாபா⁴வாத்தஸ்மாத³லௌகிகோயம் விக்³ரஹ: । நநு விக்³ரஹோ த்³விவித⁴: லௌகிகோ(அ)லௌகிகஶ்சேதி அலௌகிகத்வமரூபபரிநிஷ்டி²தத்வம் ரூபாதி³நிஷ்பத்த்யர்த²ம் ப்ரயுக்தத்வமிதி யாவத் । ததா²ஹி ராஜபுருஷ இத்யத்ர ராஜ்ஞ: புருஷ இதி லௌகிகோயம் விக்³ரஹ: ராஜந் ஙஸ் புருஷ ஸு இத்யலௌகிகோயம் விக்³ரஹ:, ததா² ச யூயம் ப்ரத்யய இதி கத²மலௌகிகவிக்³ரஹ: தஸ்ய யூயமிதி ஸித்³த⁴ரூபபோ³த⁴கத்வேந ரூபநிஷ்பத்த்யர்த²ம் ப்ரயுக்தவாக்யத்வாபா⁴வாதி³தி சேந்ந । லௌகிகவிக்³ரஹபி⁴ந்நம் வாக்யாந்தரமேவாத்ராலௌகிகவிக்³ரஹ இதி விவக்ஷிதத்வாத் அலௌகிகஸ்த்வேவம் ஸாத⁴நீய:, ததா²ஹி யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஸ்ய யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகி²நீ லக்ஷணா அஸ்மச்ச²ப்³த³ஸ்யாஸ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகி²நீ லக்ஷணா ததா²ச யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகீ² சாஸ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகீ² ச யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேக்²யஸ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகி²நௌ ப்ரத்யயஶ்ச ப்ரத்யயஶ்ச ப்ரத்யயௌ உல்லேகி²நௌ ச தௌ ப்ரத்யயௌ ச தயோர்கோ³சரௌ ச தயோரிதி விக்³ரஹோ த்³ரஷ்டவ்ய: । யத்³யபி லக்ஷணாங்கீ³கரபக்ஷே யுஷ்மச்சாஸ்மச்ச யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ ச தௌ ப்ரத்யயௌ சேதி விக்³ரஹ: ஸாது⁴ரேவ ததா²பி உல்லேகி²பத³விஶிஷ்டத்வேந விக்³ரஹப்ரதிபாத³நம் வாக்யாந்தராபி⁴ப்ராயேணேதி விவேக: । கேசித்து தே³வ இதி பு³த்³தி⁴: தே³வபு³த்³தி⁴ரிதிவத் யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ இதி ப்ரத்யயௌ யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயௌ தயோர்கோ³சராவிதி பா⁴ஷ்யே விக்³ரஹ: । தத்ர யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ இதி ப்ரத்யயாவித்யநேந யுஷ்மத்ப்ரத்யயோஸ்மத்ப்ரத்யய இதி ப்ராப்தே யுஷ்மத்ப்ரத்யய இத்யஸ்ய யூயமிதி ப்ரத்யய இத்யர்த²போ³த⁴கம் வாக்யாந்தரம் , அஸ்மத்ப்ரத்யய இத்யஸ்ய வயமிதி ப்ரத்யய இதி அர்த²போ³த⁴கம் வாக்யாந்தரமித்யபி⁴ப்ராயேண யூயமிதி ப்ரத்யயோ யுஷ்மத்ப்ரத்யய: வயமிதி ப்ரத்யயோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யய இத்யாக்²யாதமித்யாஹு: । ஶப்³தோ³ விக்³ரஹ இத்யர்த²: । விக்³ரஹப்ரதிபாதி³தார்த²: விஷயத்வமித்யர்த²: ।
விஶிஷ்டசேதந ஏவ யுஷ்மச்ச²ப்³த³ப்ரயோகோ³ த்³ருஶ்யதே த்வம் க³ச்சா²க³ச்சே²தி கே³மநாதே³: ஸம்ப⁴வாந்நாசேதநாஹங்காராதௌ³ கேவலே தத³ஸம்ப⁴வாதி³த்யர்தா²ஸாது⁴த்வம் விவ்ருணோதி -
நஹீதி ।
இத³முபலக்ஷணம் , வயமிதி ப்ரத்யயவிஷயத்வமாத்மந்யபி நாஸ்தீதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ததா² ச உப⁴யத்ர விஷயத்வம் நாஸ்தீதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।
அஹங்கரவிஶிஷ்டசேதநே பா⁴ஸமாநத்வரூபம் ப்ரத்யயவிஷயத்வம் முக்²யம் கேவலாஹங்காராதௌ³ கௌ³ணம் ததா² சா(அ)ஹங்காராதௌ³ பா⁴ஸமாநத்வரூபமுக்²யவிஷயத்வாபா⁴வேபி பா⁴ஸமாநத்வரூபகௌ³ணவிஷயத்வமாதா³ய ஸாது⁴த்வமஸ்தீதி பரிஹரதி –
ந கோ³சரேதி ।
யோக்³யதா கௌ³ணவிஷயதேத்யர்த²: । அஹங்காராத்³யநாத்மா யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³ய: யுஷ்மத்ப்ரத்யயப்ரயுக்தஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்தப²லபா⁴க்த்வாத் சைதந்யாம்ஶவத்³வ்யதிரேகேண க⁴டவத்³வேதி ப்ரயோக³: ।
நந்வஹங்காராதி³வச்சிதா³த்மாபி யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³ய: யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஸ்யாஹங்காராதி³விஶிஷ்டசேதநவாசித்வேந விஶிஷ்டநிஷ்ட²விஷயத்வஸ்ய விஶேஷணாம்ஶ இவ விஶேஷ்யாம்ஶேபிஸத்த்வாத³யோ வ்யாவர்தகத⁴ர்மாபா⁴வாத்கத²மாத்மாநாத்மநோர்விரோத⁴ இதி சேந்ந । அநாத்மந: ஸகாஶாத³த்யந்தபே⁴த³ஸித்³த்⁴யர்த²ம் சிதா³த்மநஸ்தாவத³ஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வமேவ விவக்ஷதே ந யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வமித்யேதத்³க்³ரந்த²கர்துராஶயாதி³த்யேதத்ஸர்வம் ஹ்ருதி³ நிதா⁴யா(அ)நயா ரித்யா சிதா³த்மந: கௌ³ணவிஷயத்வரூபமஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வம் பூர்வபக்ஷேப்யநாத்மநிஷ்ட²விஷயத்வஶங்கோத்தா²நஜ்ஞாபநாய கண்டோ²க்த்யா ஸாத⁴யதி –
சிதா³த்மேதி ।
யோக்³யம் கௌ³ணவிஷய இத்யர்த²: ।
கு³ணமாஹ –
தத்ப்ரயுக்தேதி ।
அஸ்மத்ப்ரத்யயப்ரயுக்தம் ஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்திரூபம் யத்ப²லம் ததா³ஶ்ரயத்வாதி³த்யர்த²:, ஆதி³ஶப்³தே³நாஹம் நாஸ்மீதி விபர்யயோ க்³ருஹ்யதே ததா³ சாத்மந: அஹமிதி ஸர்வதா³ பா⁴ஸமாநத்வாத³ஹமஸ்மி ந வேதி ஸம்ஶயாபா⁴வ: ஸதி நிஶ்சயே ஸம்ஶயாத்³யயோகா³த³தோ நிவ்ருத்திப²லபா⁴க்த்வமாத்மநோ(அ)ஸ்தீதி பா⁴வ: । கேவலாஹங்காரோ வா வ்யதிரேகேண க⁴டோ வாத்ர த்³ருஷ்டாந்த: ।
ஆத்மந: கௌ³ணவிஷயத்வே பா⁴ஷ்யோக்திமபி ப்ரமாணயதி –
ந தாவதி³தி ।
ஏகாந்தபத³ம் நியமார்த²கம் விஷயத்வாத்³பா⁴ஸமாநத்வாதி³த்யர்த²: । இத³ம்விஷயத்வமஹங்காராத³விஶிஷ்டசேதநே முக்²யம் ஆத்மாதௌ³ து கௌ³ணமிதி விவேக: ।
நநு விஶேஷ்யஸ்யாஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வே விஶேஷணாஹங்காராதே³ரப்யஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வேந, ஆத்மநோர்வ்யாவர்தகத⁴ர்மாபா⁴வாத்கத²மத்யந்தபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்காமநூத்³ய பரிஹரதி –
யத்³யபீதி ।
அத்யந்தபே⁴தா³ஸாத்⁴யர்த²மஹங்காராத்³யநாத்மந: யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வமேவாங்கீ³க்ரியதே நாஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வம் பே⁴தா³ஸித்³தே⁴ரிதி பா⁴வ: । நநு ததா²ப்யத்ர யோக்³யதா வர்ததே அத்ர நாஸ்தீத்யேதாந்நியாமகமாத்மவ்யாவ்ருத்தமநாத்மநிஷ்ட²ம் யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யதாவச்சே²த³கம் கிஞ்சித்³வக்தவ்யம் , ததா² அநாத்மவ்யாவ்ருத்தமாத்மநிஷ்ட²மஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யதாவச்சே²த³கம் கிஞ்சித்³வக்தவ்யமிதி சேத் । உச்யதே । யுஷ்மத³ர்தா²ஹங்காராதி³பி⁴ந்நார்த²த்வமேவாஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யதாவச்சே²த³கமஸ்மத³ர்த²சிதா³த்மபி⁴ந்நார்த²த்வமேவ யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யதாயாமவச்சே²த³கமித்யேவமத்யந்தபே⁴த³ஸித்³த்⁴யர்த²ம் வேதி³தவ்யமிதி தி³க் ।
அஹங்காராதி³தே³ஹாந்தஸ்யாநாத்மந: யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லிக்²யமாநப்ரத்யயயோக்³யத்வமாத்மநஸ்த்வஸ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லிக்²யமாநப்ரத்யயயோக்³யத்வமித்யர்த²பர்யவஸாநேந வ்யாக்²யாநேந வ்யவஹாரத: விரோதோ⁴ த³ர்ஶித: யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³தஶ்ச விரோதோ⁴ த³ர்ஶித இதி க³ம்யதே ஏவம் ஸ்வாபி⁴மதம் ப்ரயோக³ஸாது⁴த்வம் வ்யாக்²யாநம் சோபபாத்³ய பராபி⁴மதம் ப்ரயோக³ஸாது⁴த்வம் வ்யாக்²யாநம் ச ப்ரதிபாத³யிதுமாரப⁴தே -
ஆஶ்ரமேதி ।
ஸம்போ³த்⁴ய: ஸம்போ³த⁴நார்ஹ: இத்யர்த²: । அசேதநே ஸம்போ³த்⁴யத்வாப⁴வாந்ந யுஷ்மத்பத³ஶக்யார்த²த்வமிதி பா⁴வ: ।
ப்ரத்யயோத்தரபத³யோரிதி ஸூத்ரஸ்யார்த²மாஹ -
ததா²சேதி ।
ஸ்வார்தே² ஶக்யார்தே² விஶிஷ்டசேதந இத்யர்த²: । யதா³ ஶக்யார்த²போ³த⁴கத்வம் யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோஸ்ததை³வ த்வமாதே³ஶ: ந லக்ஷணயேதி பா⁴வ: ।
விபக்ஷே பா³த⁴கமாஹ –
யுஷ்மதி³தி ।
வாம் ச நௌஶ்ச வாம்நாவௌ ததா²சேதி ஶப்³த³ஸமபி⁴வ்யாஹாரே வாம்நாவாவிதி ஸந்தி⁴ர்ப⁴வதி ஸூத்ரஸ்ய வ்யாகரணஸூத்ரஸ்ய பத³ஸாங்க³த்யம் த்வந்மதோ³: ஷஷ்டீ²த்யேவ ஸ்யாத் ந யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: ஷஷ்டீ²த்யேவம் ரூபம் தஸ்ய ப்ரஸக்தேரித்யர்த²: । ததா²ச ஷஷ்ட்யாதி³விப⁴க்திஸ்த²யோ: யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³யோரேவ வாம் நாவாவித்யாதே³ஶ: நார்த²யோரிதி யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: ஷஷ்டீ²த்யத்ர யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³யோர்லக்ஷணயா ஶப்³த³ ஏவார்த²: ந சேதநஸ்ததோ நத்வம் மாதே³ஶ இதி பா⁴வ: ।
பா⁴ஷ்யப்ரயோக³ம் ஸாத⁴யதி –
அத்ரேதி ।
ஶங்கதே –
யதீ³தி ।
அத்ராபிஶப்³த³லக்ஷகத்வமஸ்த்யேவேதி பரிஹரதி -
ததே²தி ।
அஹங்காராதி³தே³ஹாந்தாநாத்மா பராக³ர்த²: லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கதயா லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கப்ரவிஷ்டதயேத்யர்த²: லக்ஷ்யாம்ஶதயேதி யாவத் । யுஷ்மச்ச²ப்³த³யோக்³யத்வாவச்சி²ந்நே பராக³ர்தே² யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஸ்ய லக்ஷணா ஸ்வீக்ரியதே அதோ யுஷ்மச்ச²ப்³த³யோக்³யத்வம் லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கம் ப⁴வதி ததா² ச லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கநிவிஷ்ட: ஸந் யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஶ்ச லக்ஷணயா தஸ்யார்த²: யதா² பராக³ர்த²ஸ்தத்³வத³தோ ந த்வேத்யாதே³ஶ இதி பா⁴வ: ।
நநு பராக்த்வாவச்சி²ந்ந ஏவ லக்ஷணா ஸ்வீக்ரியதே லாக⁴வாத³தஸ்த்வமாதே³ஶ: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய நிஷேத⁴தி –
ந சேத்யாதி³நா ।
யத்³யபி பராக்த்வாதி³நா விரோதோ⁴(அ)ஸ்த்யேவ ததா²பி ஶ்ரீபா⁴ஷ்யக்ருத்தாத்பர்யாநுரோதா⁴த்தத்³யோக³த்வேநாபி ஸ வக்தவ்ய இத்யாஹ –
விருத்³தே⁴தி ।
தாத்பர்யே ஜ்ஞாபகமாஹ –
அத ஏவேதி ।
லௌகிகப்ரயோக³முக்த்வா வேத³ப்ரயோக³மாஹ –
இமே விதே³ஹா இதி ।
யாஜ்ஞவல்க்யம் ப்ரதி ஜநகஸ்யோத்தரமித³ம் ததா² ச விதே³ஹாக்²யதே³ஶவிஶேஷபரம் , இமே விதே³ஹா: யதே²ஷ்டம் பு⁴ஜ்யந்தாமயமஹம் சாஸ்மி தா³ஸபா⁴வே ஸ்தி²த: தா³ஸாந்தர்க³த இதி யாவத் । ராஜ்யம் மாம் ச யதே²ஷ்டம் ப்ரதிபத்³யஸ்வேத்யர்த²:, ராஜ்யம் ப⁴வத³தீ⁴நம் இதி பா⁴வ: । இமே விதே³ஹா இத்யம்ஶஸ்ய நாத்ரோபயோக³: கிந்து தத³ம்ஶக்³ரஹணம் ஶ்ருதிஜ்ஞாபநார்த²மிதி வேதி³தவ்யம் ।
ஏதேநேதி ।
வக்ஷ்யமாணஹேதுநேத்யர்த²: சேதநவாசித்வால்லக்ஷணயா ப்ரத்யக்³போ³த⁴கத்வாதி³த்யர்த²: । ஸர்வை: பதை³: ஸஹோக்தௌ ஸத்யாம் த்யதா³தீ³நி ஶிஷ்யந்த இதி வ்யாகரணஸூத்ரார்த²: । த்யதா³தி³க³ணபடி²தாநாம் பரஸ்பரஸஹோக்தௌ க³ணமத்⁴யே யத்பரம் தச்சி²ஷ்யத இதி வேதி³தவ்யம் , ததா² ச யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோஸ்த்யதா³தி³க³ணபடி²தத்வேநைகஶேஷே ப்ராப்தே ஸத்யஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோரித்யேவாத்ர ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।
ஏதேநேத்யநேந ஸூசிதம் ஹேதும் ப்ரத³ர்ஶயதி –
யுஷ்மதி³தி ।
யதா² ஸூத்ரே பூர்வநிபாதைகஶேஷயோரப்ராப்திஸ்தத்³வத³த்ராபி தயோரப்ராப்திரிதி பா⁴வ: ।
ந கேவலம் மஹர்ஷிப்ரயோகே³நைவைகஶேஷாப்ராப்திரபி து யுக்த்யா சேத்யாஹ –
ஏகஶேஷ இதி ।
நந்வேகஶேஷாநங்கீ³காரே தத்ப்ரதிபாத³கஶாஸ்த்ரவிரோத⁴ இதி சேது³ச்யதே வ்ருத்³த⁴ப்ரயோகா³நுஸாராதே³தத்³வ்யதிரிக்தஸ்த²லே ஏவைகஶேஷப்ராப்திரிதி தச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய ஸங்கோச: கல்பநீய இதி பா⁴வ: । பூர்வவ்யாக்²யாநே யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³யோ: ப³ஹ்வர்த²கத்வாத்³யூயமிதி ப்ரத்யய இதி விக்³ரஹ: அஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே சிஜ்ஜட³மாத்ரலக்ஷகத்வேந த்வமிதி ப்ரத்யய இதி விக்³ரஹபே⁴தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய: । அயம் விக்³ரஹ: அஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சர இத்யாதி³பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே ஸ்பு²டீக்ரியதே । ப்ரயோக³ஸாது⁴த்வஸாத⁴நப்ரகாரபே⁴த³ஸ்து ஸ்பு²ட ஏவ । யஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லிக்²யமாநப்ரத்யயவிஷயத்வமித்யர்த²பர்யவஸாநேந வ்யவஹாரதோ விரோதோ⁴ யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³தஶ்ச விரோதோ⁴ த³ர்ஶித இத்யநவத்³யம் । நந்வஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே பா⁴ஷ்யே கத²ம் விக்³ரஹ இதி । உச்யதே । யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோரேகார்த²வாசித்வாத்³யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி விக்³ரஹ: ஸாது⁴ர்ப⁴வதி லக்ஷகத்வாதே³வ த்வமாதே³ஶாப்ராப்திஶ்ச, ததா² ச யுஷ்மச்சாஸ்மச்ச யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ய இதி ப்ரத்யயௌ யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயௌ தயோர்கோ³சராவிதி விக்³ரஹ: । ததா² சாத்ர யுஷ்மத்ப்ரத்யய இத்யஸ்யார்த²போ³த⁴கத்வம் த்வமிதி ப்ரத்யய இதி வாக்யாந்தரம் அஸ்மத்ப்ரத்யயஸ்யாஹமிதி ப்ரத்யய இத்யர்த²போ³த⁴கம் வாக்யாந்தரமிதி வேதி³தவ்யம் । அத²வா யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³யோருல்லேகி²நி லக்ஷணாமங்கீ³க்ருத்ய ஸ்வவ்யாக்²யாநவிக்³ரஹாநுஸாரேணைவ விக்³ரஹோ யோஜநீய இதி ரஹஸ்யம் ।
மதத்³வயேதி யுஷ்மத்பத³ஸ்ய பூர்வப்ரயோக³ ஏவ ஹேதுரிதி ப்ரதிபாத்³ய ஹேத்வந்தரம் ப்ரதிபாத³யிதும் மதாந்தரமுத்தா²பயதி –
வ்ருத்³தா⁴ஸ்த்விதி ।
பூர்வப்ரயோகே³ அத்⁴யாரோபாபவாத³ந்யாய ஏவ மூலமிதி பா⁴வ: ।
பூர்வஸங்க்³ரஹேண ப்ரதிஜ்ஞாதம் த்ரிதா⁴ விரோத⁴ம் விவ்ருணோதி –
தத்ரேதி ।
வ்ருத்³த⁴மத இத்யர்த²: । யுஷ்மத³ஸ்மத்பதா³ப்⁴யாமுக்தோ விரோதோ⁴ வஸ்துதோ விரோத⁴ இத்யந்வய: । பராக்ப்ரத்யக்³பா⁴வத: உக்தோ விரோத⁴: ய: ஸ: வஸ்துதோ விரோத⁴ இத்யர்த²: । பதா³ப்⁴யாமிதி ப்ரயோக³ஸ்வாரஸ்யாத்³யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³தோபி விரோதோ⁴(அ)ஸ்தீதி வேதி³தவ்யம் । ப்ரத்யயபத³ந ப்ரகாஶ்யப்ரகாஶத்வத: உக்தோ விரோத⁴: ப்ரதீதிதோ விரோத⁴ இத்யர்த²: । கோ³சரபதே³ந பரஸ்பரபி⁴ந்நஜ்ஞாநவிஷயத்வத: உக்தோ விரோத⁴: வ்யவஹாரதோ விரோத⁴ இத்யர்த²: ।
பூர்வவத்³யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகி²நீ லக்ஷணா ந ஸ்வீகர்தவ்யா ஶப்³த³லக்ஷகத்வம் து ஸ்வீகர்தவ்யமித்யபி⁴ப்ரேத்ய வ்ருத்³தா⁴பி⁴மதவிக்³ரஹமுபபாத³யதி –
யுஷ்மச்சேதி ।
நநு த்வம் சாஹம் சேதி விக்³ரஹே வக்தவ்யே யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி விக்³ரஹ: கத²மிதி சேந்ந । ஶப்³த³லக்ஷகத்வாதே³வ யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோஸ்த்வமாதே³ஶஸ்யாப்ராப்தத்வாத் யதா² ’யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: ஷஷ்டீ² சதுர்தீ²’தி ஸூத்ரே ஶப்³த³லக்ஷகத்வேந த்வமாதே³ஶாப்ராப்த்யா யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி விக்³ரஹஸ்தத்³வத் , ததா² ச ப்ரத்யயஶ்ச ப்ரத்யயஶ்ச ப்ரத்யயௌ கோ³சரஶ்ச கோ³சரஶ்ச கோ³சராவிதி விக்³ரஹம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய கர்மதா⁴ரயஸமாஸம் ஜ்ஞாபயதீதி பா⁴வ: ।
நநு யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ ச தௌ ப்ரத்யயௌ சேதி கத²ம் கர்மதா⁴ரய: உப⁴யோர்லிங்க³வ்யத்யயவத்த்வாதி³தி சேந்ந । யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி நித்யநபும்ஸகமிதரந்நித்யபுல்லிங்க³மித்யதோ³ஷாதி³தி ஜ்ஞேயம் । மதத்ரயபரிஷ்க்ருதார்தே²ந ஸாதி⁴தார்தை²கதே³ஶஶங்காநிராஸப்ரதிபாத³கத்வேந விஷயவிஷயிணோரிதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதுகாம: ஶங்காவதாராய ப்ரத²மமர்த²கத²நத்³வாரா பா⁴ஷ்யாந்வயமாவிஷ்கரோதி –
த்ரிதே⁴தி ।
ஆத்மாநாத்மநோரிதி ஶேஷ: । அஸம்ப⁴வோநுபபத்திஶப்³தா³ர்த²: த⁴ர்மிதாதா³த்ம்யாத்³யபா⁴வே ஸித்³தே⁴ ஸதீதி பா⁴வ: ।
ஶுக்ல இதி ।
ஸித்³தா⁴ந்தே ஶுக்லகு³ணதாதா³த்ம்யாபந்நோ க⁴ட இதி ஶுக்லகு³ணக⁴டயோ: விருத்³த⁴யோஸ்தாதா³த்ம்யாங்கீ³காரவதி³த்யர்த²: ।
யத்ர விருத்³த⁴யோஸ்தாதா³த்ம்யம் தத்ர ப்ரகாஶமப்ரகாஶகத்வாபா⁴வ இதி வ்யாப்திரநுப⁴வஸித்³தா⁴ யதா² ஶுக்லோ க⁴ட: ததா² ச ப்ரக்ருதே வ்யாபகாபா⁴வாத்³வ்யாப்யாபா⁴வ இத்யாஹ –
சிதி³தி ।
வ்ருத்³த⁴மத ஏவ தத்ப்ரக்ருதவிக்³ரஹாந்தரமுபபாத³யதி –
யஷ்மதி³தி ।
ப்ரத்யகா³த்மா ப்ரத்யயஸ்வரூப: கோ³சரஸ்வரூப: பராகி³தி வ்யுத்க்ரமேண விவேக: ப்ரத்யயஶ்ச கோ³சரஶ்ச ப்ரத்யயகோ³சரௌ யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ ச தௌ ப்ரத்யயகோ³சரௌ ச யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரௌ தயோரிதி விக்³ரஹோ த்³ரஷ்டவ்ய: ।
ஏதத்³விக்³ரஹப்ரதிபாதி³தே(அ)ர்தே² புநர்விஷயவிஷயிணோரிதி பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –
அத்ர ப்ரத்யயேதி ।
அவ்யவஹிதவிக்³ரஹ: ஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே -
அசித்வ இதி ।
ஸ்வஸ்யேதி பத³ஸ்யாப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தேரித்யநேநாப்யந்வய: । ஏகஸ்ய ஸ்வஸ்ய ஜ்ஞாநவிஷயத்வரூபம் கர்மத்வம் தஜ்ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வரூபம் கர்த்ருத்வம் ச விருத்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।
விஷயித்வசித³சித்வப்ரத்யக்த்வாநாம் ஸமவ்யாப்தத்வாத்பரஸ்பரஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வ இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –
யதே²ஷ்டமிதி ।
அத: மதத்ரயேண விக்³ரஹசதுஷ்டயம் ப்ரயோக³ஸாது⁴த்வம் ச த³ர்ஶிதம் விக்³ரஹத்ரயநிரூபணாநந்தரமுக்தவிரோதா⁴நுவாத³பூர்வகம் பா⁴ஷ்யாந்வயோ த³ர்ஶித: இதா³நீமவ்யவஹிதவிக்³ரஹோக்தவிரோத⁴ப்ரதிபாத³நத்³வாரா வ்ருத்தம் கத²யந் ஶங்காபூர்வகமுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –
நந்விதி ।
விஷயவிஷயிணோரித்யநேந த்³விதீயவிஶேஷணேந ப்ரதிபாதி³தமர்த²ம் ஜ்ஞாபயதி –
க்³ராஹ்யேதி ।
ஐக்யம் நாமாத்யந்தாபே⁴த³: பே⁴த³ஸஹிஷ்ணுரபே⁴த³ஸ்தாதா³த்ம்யமிதி விவேக: ।
ததி³தி ।
ஐக்யப்ரமாயா அபா⁴வேந தஜ்ஜந்யஸம்ஸ்காரரூபகாரணாபா⁴வாத³த்⁴யாஸாபா⁴வேபீத்யர்த²: । தயோராத்மாநாத்மநோர்த⁴ர்மாணாமித்யர்த²: । சைதந்யம் ஸுக²ம் ச ஆத்மநோ த⁴ர்ம: ஜாட்³யம் து³:க²ம் ச அநாத்மநோ த⁴ர்ம இதி விவேக: । ஸுகா²தே³ராத்மந: ஸ்வரூபத்வேபி த⁴ர்மத்வேந வ்யபதே³ஶஸ்த்வௌபசாரிக இதி பா⁴வ: । விநிமயேந வ்யத்யாஸேநேத்யர்த²: । இத்யத ஆஹேதி இதிஶப்³த³: ஶங்கார்த²க: ; அத:ஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²க:, ஆஹேத்யநேந பரிஹாரமாஹத்யுச்யதே யதா² சைவம்ரூபா ஶங்கா யத: காரணாத்ப்ராப்தா அத: காரணாத் பரிஹாரமாஹேதி பத³த்ரயபரிஷ்க்ருதார்த²: । ஏவம் ஸர்வத்ர ।
ஸம்ஸர்க³ இதி ।
ப்ரக்ருதே ஹ்யாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வரூபஸ்தாதா³த்ம்யைகதே³ஶ: ஸம்ஸர்க³ இத்யர்த²: । அநுபபத்திரஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: । த⁴ர்ம்யந்தரே ஹீதரத⁴ர்மஸம்ஸர்கோ³ நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।
உத்தரபா⁴ஷ்யார்தே² பூர்வபா⁴ஷ்யார்தோ² ஹேதுரிதி ஜ்ஞாபயந் ஆத்மந்யநாத்மத⁴ர்மஸம்ஸர்கா³நுபபத்தௌ அநாத்மந்யாத்மத⁴ர்மஸம்ஸர்கா³நுபபத்தௌ ச த⁴ர்மஸம்ஸர்கா³பா⁴வோ ஹேதுஸ்தமுபபாத³யதி –
நஹீதி ।
ஸம்ஸர்க³ம் விநா தாதா³த்ம்யரூபஸம்ப³ந்த⁴ம் விநேத்யர்த²: । விநிமய: வ்யத்யாஸேநாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வரூபஸம்ஸர்க³ இத்யர்த²: ।
நநு த⁴ர்மஸம்ஸர்க³ம் ப்ரதி த⁴ர்மிஸம்ஸர்கோ³ ஹேதுஶ்சேத்தர்ஹி த⁴ர்மிணோ: ஸ்ப²டிகஜபாகுஸுமயோ: ஸம்ஸர்கா³பா⁴வேநௌபாதி⁴கலௌஹித்யத⁴ர்மஸம்ஸர்கா³பா⁴வாத் ஸ்ப²டிகே லௌஹித்யமஸ்தீத்யத்⁴யாஸாத்மகக்³ரஹோ ந ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –
ஸ்ப²டிக இதி ।
லோஹிதம் வஸ்து ஜபாகுஸுமாதி³ தஸ்ய ஸாந்நித்⁴யம் பரம்பராஸம்ப³ந்த⁴: தஸ்மாதி³த்யர்த²:, ததா² ச க்வசித்ஸாக்ஷாத் க்வசித்பரம்பரயா த⁴ர்மிஸம்ஸர்கோ³ ஹேது: ப்ரக்ருதே பரம்பரயா த⁴ர்மிஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாத்³ப்⁴ரமாத்மகக்³ரஹோபபத்திரிதி பா⁴வ: ।
நநு தர்ஹ்யாத்மநாத்மநோர்விரோதா⁴த்ஸாக்ஷாத் ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வேபி ஸ்ப²டிகஜபாகுஸுமவத் பரம்பராஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்து தேந த⁴ர்மஸம்ஸர்க³: ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –
அஸங்கே³தி ।
கேநாபி வஸ்துநா ஸஹ ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
அஸங்க³த்வாதே³வ பரம்பராத⁴ர்மிஸம்ஸர்க³ஹேதுகத⁴ர்மஸங்கோ³பி நாஸ்தீதி யது³க்தம் தத்³பா⁴ஷ்யாரூட⁴ம் கரோதி –
இத்யபி⁴ப்ரேத்யேதி ।
லோகே ஶுக்தாவித³மித்யாதி³ நஹி தத³ஸ்தீத்யந்தேந ஸ்வப்ரதிபாதி³தேந க்³ரந்தே²நோக்தம் ஹேதும் பா⁴ஷ்யாரூட⁴ம் கர்த்துமிச்ச²ந்நாக்ஷேபஸமாதா⁴நாப்⁴யாமுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதே –
நந்விதி ।
வாஸ்தவதாதா³த்ம்யாத்³யபா⁴வேப்யாத்⁴யாஸிகதாதா³த்ம்யாதி³கமாதா³யாத்⁴யாஸஸ்ஸம்ப⁴வத்யேவேதி ஸித்³தா⁴ந்திந: ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।
பா⁴ஷ்யோக்தஸ்ய இத்யத: பத³த்³வயஸ்ய ப்ரதீகமாதா³யார்த²ப்ரதிபாத³நபூர்வகம் வ்யவஹிதேநாந்வயம் வக்துமாரப⁴தே –
இத்யுக்தேதி ।
உக்தரீதிமேவ விவ்ருணோதி –
தாதா³த்ம்யேதி ।
வாஸ்தவதாதா³த்ம்யாபா⁴வேநேத்யர்த²: ।
மித்²யேதி ।
நாஸ்தீத்யர்த²: । ததா² ச காரணாபா⁴வாத³த்⁴யஸோ நாஸ்தீதி வக்தும் யுக்தமிதி பா⁴வ: ।
அநிர்வசநீயதேதி ।
தத்த்வாந்யத்த்வாப்⁴யாம் நிர்வக்துமஶக்யதேத்யர்த²: ।
அபஹ்நவார்த²க இதி ।
அபா⁴வார்த²க இத்யர்த²: । அபஹ்நூயதே நிரஸ்யத இத்யர்த²: ।