तस्मादित्यस्यार्थमाह –

वेदान्तानां स्वार्थे फलवत्त्वादिति ।

पुरुषार्थानुपयोगादित्यस्यार्थमाह –

व्यर्थेति ।

उपाख्यानपदस्यार्थमाह –

कथेति ।

व्यर्थकथाप्रतिपादकार्थवादविषयमानर्थक्यसूत्रमित्यर्थः ।

भाष्ये सिंहावलोकनन्यायेन वृत्तिकारमतोक्तमनुवदति –

यदप्युक्तमिति ।

राजासौ गच्छतीति वाक्यमादिशब्दग्राह्यम् । यथा लोकवार्तां निमित्तीकृत्य प्रवृत्तस्य रजासौ गच्छतीति सिद्धराजगमनप्रतिपादकवाक्यस्य प्रयोजनाभावः तद्वद्वेदान्तशास्त्रस्येति भावः ।

दृष्टत्वादिति ।

तथा च दृष्टान्तवैषम्यमिति भावः ।

न हि शरीराद्यात्मेति ।

भयादिमत्त्वं न हि भवतीत्यन्वयः ।

मिथ्याज्ञाननिमित्तमिति ।

देहाभिमाननिमित्तमित्यर्थः । न हि धनिन इति । दुःखं न हि भवतीत्यन्वयः । सुखं न हि भवतीत्यन्वयः ।

व्याख्याने –

साक्षात्कारादिति ।

देहे विद्यमानेपि साक्षात्कारेण देहाभिमानाभावात् जीवतोपि मुक्तिर्दुरपन्हवेति सदृष्टान्तमाहेत्यर्थः ।

जीवन्मुक्ताविति ।

देहाभिमानराहित्यमभिव्यक्तासङ्गात्मस्वरूपं जीवन्मुक्तिः तस्यामित्यर्थः ।

जीवतोऽशरीरत्वमिति ।

अशरीरत्वं श्रुत्या प्रतिपाद्यते तदेव जीवन्मुक्तिश्चेत् जीवतः पुरुषस्य शरीरसम्बन्धराहित्यरूपाशरीरत्वस्य विरुद्धत्वान्न जीवन्मुक्तिरिति शङ्कार्थः ।

न च शरीरसम्बन्धराहित्यमशरीरत्वं किन्तु तत्त्वज्ञानेन आत्मनो देहसम्बन्धभ्रान्तिनाशात् शरीराद्यभिमानराहित्यं भवति तदेवाशरीरत्वं तदेव च जीवन्मुक्तिस्तथा च न जीवतो जीवन्मुक्तिविरोध इति प्रतिपादकं भाष्यमवतारयति –

असङ्गात्मस्वरूपं त्विति ।

तुशब्दः पक्षान्तरद्योतकः । नित्यस्यासङ्गात्मस्वरूपस्य तत्त्वज्ञानेनाभिव्यक्तिः अभिव्यङ्ग्यासङ्गात्मस्वरूपं वा जीवन्मुक्तिरित्यर्थः ।

अवोचामेति ।

अनुष्ठेयकर्मफलविलक्षणं मोक्षाख्यमशरीरं नित्यमिति सिद्धमित्यत्रावोचामेति भाष्यार्थः ।

तन्नाशार्थमिति ।

अनादिसिद्धत्वेन सत्यो यः सम्बन्धस्तन्नाशार्थमुपासनारूपकार्यापेक्षेति वेदान्तानां कार्यपरत्वमिति भावः । ’आत्मनः शरीरे’त्यादि ’प्रत्यक्ष’ इत्यतः प्राक्तनो ग्रन्थः स्पष्टार्थः । प्रत्यक्षः प्रत्यक्षविषय इत्यर्थः । प्रत्यक्षेणात्मनः पूर्वकर्मकृतत्वविशिष्टदेहसम्बम्धो न हि दृश्यते इति भावः । ’नाप्यस्ति कश्चि’दित्यादि ’येन तस्य गौणमुख्यते’त्यन्तः प्राक्तनो ग्रन्थस्त्वतिरोहितार्थः । येन पुरुषेणेत्यर्थः । तस्य वस्तुभेदज्ञानवतः पुरुषस्येत्यर्थः ।