ब्रह्मसूत्रभाष्यम्

தத³ந்தரப்ரதிபத்தௌ ரம்ஹதி ஸம்பரிஷ்வக்த இதி । தத³ந்தரப்ரதிபத்தௌ தே³ஹாந்தரப்ரதிபத்தௌ, தே³ஹபீ³ஜைர்பூ⁴தஸூக்ஷ்மை: ஸம்பரிஷ்வக்த:, ரம்ஹதி க³ச்ச²தி — இத்யவக³ந்தவ்யம் । குத: ? ப்ரஶ்நநிரூபணாப்⁴யாம்; ததா² ஹி ப்ரஶ்ந: — ‘வேத்த² யதா² பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 5 । 3 । 3) இதி । நிரூபணம் ச ப்ரதிவசநம் , த்³யுபர்ஜந்யப்ருதி²வீபுருஷயோஷித்ஸு பஞ்சஸ்வக்³நிஷு ஶ்ரத்³தா⁴ஸோமவ்ருஷ்ட்யந்நரேதோரூபா: பஞ்ச ஆஹுதீர்த³ர்ஶயித்வா, — ‘இதி து பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 5 । 9 । 1) இதி । தஸ்மாத³த்³பி⁴: பரிவேஷ்டிதோ ஜீவோ ரம்ஹதி வ்ரஜதீதி க³ம்யதே । நந்வந்யா ஶ்ருதி: ஜலூகாவத்பூர்வதே³ஹம் ந முஞ்சதி யாவந்ந தே³ஹாந்தரமாக்ரமதீதி த³ர்ஶயதி — ‘தத்³யதா² த்ருணஜலாயுகா’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 3) இதி । தத்ராப்யப்பரிவேஷ்டிதஸ்யைவ ஜீவஸ்ய கர்மோபஸ்தா²பிதப்ரதிபத்தவ்யதே³ஹவிஷயபா⁴வநாதீ³ர்கீ⁴பா⁴வமாத்ரம் ஜலூகயோபமீயத இத்யவிரோத⁴: । ஏவம் ஶ்ருத்யுக்தே தே³ஹாந்தரப்ரதிபத்திப்ரகாரே ஸதி, யா: புருஷமதிப்ரப⁴வா: கல்பநா: — வ்யாபிநாம் கரணாநாமாத்மநஶ்ச தே³ஹாந்தரப்ரதிபத்தௌ கர்மவஶாத்³வ்ருத்திலாப⁴ஸ்தத்ர ப⁴வதி, — கேவலஸ்யைவாத்மநோ வ்ருத்திலாப⁴ஸ்தத்ர ப⁴வதி, இந்த்³ரியாணி து தே³ஹவத³பி⁴நவாந்யேவ தத்ர தத்ர போ⁴க³ஸ்தா²நே உத்பத்³யந்தே, — மந ஏவ வா கேவலம் போ⁴க³ஸ்தா²நமபி⁴ப்ரதிஷ்ட²தே, — ஜீவ ஏவ வா உத்ப்லுத்ய தே³ஹாத்³தே³ஹாந்தரம் ப்ரதிபத்³யதே, ஶுக இவ வ்ருக்ஷாத்³வ்ருக்ஷாந்தரம் — இத்யேவமாத்³யா:, தா: ஸர்வா ஏவ அநாத³ர்தவ்யா:, ஶ்ருதிவிரோதா⁴த் ॥ 1 ॥

துஶப்³தே³ந சோதி³தாமாஶங்காமுச்சி²நத்தி । த்ர்யாத்மிகா ஹி ஆப:, த்ரிவ்ருத்கரணஶ்ருதே: । தாஸ்வாரம்பி⁴காஸ்வப்⁴யுபக³தாஸ்விதரத³பி பூ⁴தத்³வயமவஶ்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் ப⁴வதி । த்ர்யாத்மகஶ்ச தே³ஹ:, த்ரயாணாமபி தேஜோப³ந்நாநாம் தஸ்மிந்கார்யோபலப்³தே⁴: । புநஶ்ச த்ர்யாத்மக:, த்ரிதா⁴துத்வாத் — த்ரிபி⁴ர்வாதபித்தஶ்லேஷ்மபி⁴: । ந ஸ பூ⁴தாந்தராணி ப்ரத்யாக்²யாய கேவலாபி⁴ரத்³பி⁴ராரப்³து⁴ம் ஶக்யதே । தஸ்மாத்³பூ⁴யஸ்த்வாபேக்ஷோ(அ)யம் — ‘ஆப: புருஷவசஸ:’ இதி — ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோரப்ஶப்³த³:, ந கைவல்யாபேக்ஷ: । ஸர்வதே³ஹேஷு ஹி ரஸலோஹிதாதி³த்³ரவத்³ரவ்யபூ⁴யஸ்த்வம் த்³ருஶ்யதே । நநு பார்தி²வோ தா⁴துர்பூ⁴யிஷ்டோ² தே³ஹேஷூபலக்ஷ்யதே । நைஷ தோ³ஷ: — இதராபேக்ஷயா அபாம் பா³ஹுல்யம் ப⁴விஷ்யதி । த்³ருஶ்யதே ச ஶுக்ரஶோணிதலக்ஷணே(அ)பி தே³ஹபீ³ஜே த்³ரவபா³ஹுல்யம் । கர்ம ச நிமித்தகாரணம் தே³ஹாந்தராரம்பே⁴ । கர்மாணி ச அக்³நிஹோத்ராதீ³நி ஸோமாஜ்யபய:ப்ரப்⁴ருதித்³ரவத்³ரவ்யவ்யபாஶ்ரயாணி । கர்மஸமவாயிந்யஶ்ச ஆப: ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³தோ³தி³தா: ஸஹ கர்மபி⁴ர்த்³யுலோகாக்²யே(அ)க்³நௌ ஹூயந்த இதி வக்ஷ்யதி । தஸ்மாத³ப்யபாம் பா³ஹுல்யப்ரஸித்³தி⁴: । பா³ஹுல்யாச்ச அப்ஶப்³தே³ந ஸர்வேஷாமேவ தே³ஹபீ³ஜாநாம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மாணாமுபாதா³நமிதி நிரவத்³யம் ॥ 2 ॥

ப்ராணாநாம் ச தே³ஹாந்தரப்ரதிபத்தௌ க³தி: ஶ்ராவ்யதே — ‘தமுத்க்ராமந்தம் ப்ராணோ(அ)நூத்க்ராமதி ப்ராணமநூத்க்ராமந்தꣳ ஸர்வே ப்ராணா அநூத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: । ஸா ச ப்ராணாநாம் க³திர்நாஶ்ரயமந்தரேண ஸம்ப⁴வதீத்யத: ப்ராணக³திப்ரயுக்தா ததா³ஶ்ரயபூ⁴தாநாமபாமபி பூ⁴தாந்தரோபஸ்ருஷ்டாநாம் க³திரவக³ம்யதே । ந ஹி நிராஶ்ரயா: ப்ராணா: க்வசித்³க³ச்ச²ந்தி திஷ்ட²ந்தி வா, ஜீவதோ த³ர்ஶநாத் ॥ 3 ॥

ஸ்யாதே³தத் — நைவ ப்ராணா தே³ஹாந்தரப்ரதிபத்தௌ ஸஹ ஜீவேந க³ச்ச²ந்தி, அக்³ந்யாதி³க³திஶ்ருதே: । ததா² ஹி ஶ்ருதி: மரணகாலே வாகா³த³ய: ப்ராணா அக்³ந்யாதீ³ந்தே³வாந்க³ச்ச²ந்தீதி த³ர்ஶயதி — ‘யத்ராஸ்ய புருஷஸ்ய ம்ருதஸ்யாக்³நிம் வாக³ப்யேதி வாதம் ப்ராண:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இத்யாதி³நா இதி சேத் , ந, பா⁴க்தத்வாத் । வாகா³தீ³நாமக்³ந்யாதி³க³திஶ்ருதிர்கௌ³ணீ, லோமஸு கேஶேஷு ச அத³ர்ஶநாத் — ‘ஓஷதீ⁴ர்லோமாநி வநஸ்பதீந்கேஶா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இதி ஹி தத்ராம்நாயதே, ந ஹி லோமாநி கேஶாஶ்சோத்ப்லுத்ய ஓஷதீ⁴ர்வநஸ்பதீம்ஶ்ச க³ச்ச²ந்தீதி ஸம்ப⁴வதி । ந ச ஜீவஸ்ய ப்ராணோபாதி⁴ப்ரத்யாக்²யாநே க³மநமவகல்பதே । நாபி ப்ராணைர்விநா தே³ஹாந்தரே உபபோ⁴க³ உபபத்³யதே । விஸ்பஷ்டம் ச ப்ராணாநாம் ஸஹ ஜீவேந க³மநமந்யத்ர ஶ்ராவிதம் । அதோ வாகா³த்³யதி⁴ஷ்டா²த்ரீணாமக்³ந்யாதி³தே³வதாநாம் வாகா³த்³யுபகாரிணீநாம் மரணகாலே உபகாரநிவ்ருத்திமாத்ரமபேக்ஷ்ய வாகா³த³யோ(அ)க்³ந்யாதீ³ந்க³ச்ச²ந்தீத்யுபசர்யதே ॥ 4 ॥

ஸ்யாதே³தத் — கத²ம் புந: ‘பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 5 । 3 । 3) இத்யேதத் நிர்தா⁴ரயிதும் பார்யதே, யாவதா நைவ ப்ரத²மே(அ)க்³நாவபாம் ஶ்ரவணமஸ்தி ? இஹ ஹி த்³யுலோகப்ரப்⁴ருதய: பஞ்சாக்³நய: பஞ்சாநாமாஹுதீநாமாதா⁴ரத்வேநாதீ⁴தா: । தேஷாம் ச ப்ரமுகே² ‘அஸௌ வாவ லோகோ கௌ³தமாக்³நி:’ (சா². உ. 5 । 4 । 1) இத்யுபந்யஸ்ய ‘தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா: ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதி’ (சா². உ. 5 । 4 । 2) இதி ஶ்ரத்³தா⁴ ஹோம்யத்³ரவ்யத்வேந ஆவேதி³தா । ந தத்ர ஆபோ ஹோம்யத்³ரவ்யதயா ஶ்ருதா: । யதி³ நாம பர்ஜந்யாதி³ஷூத்தரேஷு சதுர்ஷ்வக்³நிஷ்வபாம் ஹோம்யத்³ரவ்யதா பரிகல்ப்யேத, பரிகல்ப்யதாம் நாம, தேஷு ஹோதவ்யதயோபாத்தாநாம் ஸோமாதீ³நாமப்³ப³ஹுலத்வோபபத்தே: । ப்ரத²மே த்வக்³நௌ ஶ்ருதாம் ஶ்ரத்³தா⁴ம் பரித்யஜ்ய அஶ்ருதா ஆப: பரிகல்ப்யந்த இதி ஸாஹஸமேதத் । ஶ்ரத்³தா⁴ ச நாம ப்ரத்யயவிஶேஷ:, ப்ரஸித்³தி⁴ஸாமர்த்²யாத் । தஸ்மாத³யுக்த: பஞ்சம்யாமாஹுதாவபாம் புருஷபா⁴வ இதி சேத் — நைஷ தோ³ஷ:; ஹி யத: தத்ராபி ப்ரத²மே(அ)க்³நௌ தா ஏவாப: ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³தே³நாபி⁴ப்ரேயந்தே । குத: ? உபபத்தே: । ஏவம் ஹ்யாதி³மத்⁴யாவஸாநஸம்கா³நாத் அநாகுலமேததே³கவாக்யமுபபத்³யதே । இதரதா² புந:, பஞ்சம்யாமாஹுதௌ அபாம் புருஷவசஸ்த்வப்ரகாரே ப்ருஷ்டே, ப்ரதிவசநாவஸரே ப்ரத²மாஹுதிஸ்தா²நே யத்³யநபோ ஹோம்யத்³ரவ்யம் ஶ்ரத்³தா⁴ம் நாமாவதாரயேத் — தத: அந்யதா² ப்ரஶ்நோ(அ)ந்யதா² ப்ரதிவசநமித்யேகவாக்யதா ந ஸ்யாத் । ‘இதி து பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தி’ இதி ச உபஸம்ஹரந் ஏததே³வ த³ர்ஶயதி । ஶ்ரத்³தா⁴கார்யம் ச ஸோமவ்ருஷ்ட்யாதி³ ஸ்தூ²லீப⁴வத³ப்³ப³ஹுலம் லக்ஷ்யதே । ஸா ச ஶ்ரத்³தா⁴யா அப்த்வே யுக்தி: । காரணாநுரூபம் ஹி கார்யம் ப⁴வதி । ந ச ஶ்ரத்³தா⁴க்²ய: ப்ரத்யய:, மநஸோ ஜீவஸ்ய வா த⁴ர்ம: ஸந் த⁴ர்மிணோ நிஷ்க்ருஷ்ய ஹோமாயோபாதா³தும் ஶக்யதே — பஶ்வாதி³ப்⁴ய இவ ஹ்ருத³யாதீ³நி இதி, ஆப ஏவ ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³தா³ ப⁴வேயு: । ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³ஶ்சாப்ஸூபபத்³யதே, வைதி³கப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் — ‘ஶ்ரத்³தா⁴ வா ஆப:’ இதி । தநுத்வம் ஶ்ரத்³தா⁴ஸாரூப்யம் க³ச்ச²ந்த்ய ஆபோ தே³ஹபீ³ஜபூ⁴தா இத்யத: ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³தா³: ஸ்யு: — யதா² ஸிம்ஹபராக்ரமோ நர: ஸிம்ஹஶப்³தோ³ ப⁴வதி । ஶ்ரத்³தா⁴பூர்வககர்மஸமவாயாச்ச அப்ஸு ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³ உபபத்³யதே, மஞ்சஶப்³த³ இவ புருஷேஷு । ஶ்ரத்³தா⁴ஹேதுத்வாச்ச ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³தோ³பபத்தி:, ‘ஆபோ ஹாஸ்மை ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஸம்நமந்தே புண்யாய கர்மணே’ இதி ஶ்ருதே: ॥ 5 ॥

அதா²பி ஸ்யாத் — ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாப்⁴யாம் நாம ஆப: ஶ்ரத்³தா⁴தி³க்ரமேண பஞ்சம்யாமாஹுதௌ புருஷாகாரம் ப்ரதிபத்³யேரந்; ந து தத்ஸம்பரிஷ்வக்தா ஜீவா ரம்ஹேயு:, அஶ்ருதத்வாத் — ந ஹ்யத்ர அபாமிவ ஜீவாநாம் ஶ்ராவயிதா கஶ்சிச்ச²ப்³தோ³(அ)ஸ்தி । தஸ்மாத் ‘ரம்ஹதி ஸம்பரிஷ்வக்த:’ இத்யயுக்தம் — இதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: । குத: ? இஷ்டாதி³காரிணாம் ப்ரதீதே: — ‘அத² ய இமே க்³ராம இஷ்டாபூர்தே த³த்தமித்யுபாஸதே தே தூ⁴மமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 5 । 10 । 3) இத்யுபக்ரம்ய இஷ்டாதி³காரிணாம் தூ⁴மாதி³நா பித்ருயாணேந பதா² சந்த்³ரப்ராப்திம் கத²யதி ‘ஆகாஶாச்சந்த்³ரமஸமேஷ ஸோமோ ராஜா’ (சா². உ. 5 । 10 । 4) இதி । த ஏவேஹாபி ப்ரதீயந்தே, ‘தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நக்³நௌ தே³வா: ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதி தஸ்யா ஆஹுதே: ஸோமோ ராஜா ஸம்ப⁴வதி’ (சா². உ. 5 । 4 । 2) இதி ஶ்ருதிஸாமாந்யாத் । தேஷாம் ச அக்³நிஹோத்ரத³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி³கர்மஸாத⁴நபூ⁴தா த³தி⁴பய:ப்ரப்⁴ருதயோ த்³ரவத்³ரவ்யபூ⁴யஸ்த்வாத்ப்ரத்யக்ஷமேவ ஆப: ஸந்தி । தா ஆஹவநீயே ஹுதா: ஸூக்ஷ்மா ஆஹுத்யோ(அ)பூர்வரூபா: ஸத்ய: தாநிஷ்டாதி³காரிண ஆஶ்ரயந்தி — தேஷாம் ச ஶரீரம் நைத⁴நேந விதா⁴நேநாந்த்யே(அ)க்³நாவ்ருத்விஜோ ஜுஹ்வதி — ‘அஸௌ ஸ்வர்கா³ய லோகாய ஸ்வாஹா’ இதி । ததஸ்தா: ஶ்ரத்³தா⁴பூர்வககர்மஸமவாயிந்ய ஆஹுதிமய்ய ஆபோ(அ)பூர்வரூபா: ஸத்ய: தாநிஷ்டாதி³காரிணோ ஜீவாந்பரிவேஷ்ட்ய அமும் லோகம் ப²லதா³நாய நயந்தீதி யத் , தத³த்ர ஜுஹோதிநா அபி⁴தீ⁴யதே — ‘ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதீதி’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 9) । ததா² ச அக்³நிஹோத்ரே ஷட்‍ப்ரஶ்நீநிர்வசநரூபேண வாக்யஶேஷேண ‘தே வா ஏதே ஆஹுதீ ஹுதே உத்க்ராமத:’ இத்யேவமாதி³நா அக்³நிஹோத்ராஹுத்யோ: ப²லாரம்பா⁴ய லோகாந்தரப்ராப்திர்த³ர்ஶிதா । தஸ்மாதா³ஹுதிமயீபி⁴ரத்³பி⁴: ஸம்பரிஷ்வக்தா ஜீவா ரம்ஹந்தி ஸ்வகர்மப²லோபபோ⁴கா³யேதி ஶ்லிஷ்யதே ॥ 6 ॥

வாஶப்³த³ஶ்சோதி³ததோ³ஷவ்யாவர்தநார்த²: । பா⁴க்தமேஷாமந்நத்வம் , ந முக்²யம் । முக்²யே ஹ்யந்நத்வே ‘ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ இத்யேவம்ஜாதீயகாதி⁴காரஶ்ருதிருபருத்⁴யேத । சந்த்³ரமண்ட³லே சேதி³ஷ்டாதி³காரிணாமுபபோ⁴கோ³ ந ஸ்யாத் , கிமர்த²மதி⁴காரிண இஷ்டாதி³ ஆயாஸப³ஹுலம் கர்ம குர்யு: । அந்நஶப்³த³ஶ்சோபபோ⁴க³ஹேதுத்வஸாமாந்யாத் அநந்நே(அ)ப்யுபசர்யமாணோ த்³ருஶ்யதே, யதா² — விஶோ(அ)ந்நம் ராஜ்ஞாம் பஶவோ(அ)ந்நம் விஶாமிதி । தஸ்மாதி³ஷ்டஸ்த்ரீபுத்ரமித்ரப்⁴ருத்யாதி³பி⁴ரிவ கு³ணபா⁴வோபக³தைரிஷ்டாதி³காரிபி⁴ர்யத்ஸுக²விஹரணம் தே³வாநாம் , ததே³வைஷாம் ப⁴க்ஷணமபி⁴ப்ரேதம் , ந மோத³காதி³வச்சர்வணம் நிக³ரணம் வா । ‘ந ஹ வை தே³வா அஶ்நந்தி ந பிப³ந்த்யேததே³வாம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வா த்ருப்யந்தி’ (சா². உ. 3 । 6 । 1) இதி ச தே³வாநாம் சர்வணாதி³வ்யாபாரம் வாரயதி । தேஷாம் ச இஷ்டாதி³காரிணாம் தே³வாந்ப்ரதி கு³ணபா⁴வோபக³தாநாமப்யுபபோ⁴க³ உபபத்³யதே, ராஜோபஜீவிநாமிவ பரிஜநாநாம் । அநாத்மவித்த்வாச்ச இஷ்டாதி³காரிணாம் தே³வோபபோ⁴க்³யபா⁴வ உபபத்³யதே । ததா² ஹி ஶ்ருதிரநாத்மவிதா³ம் தே³வோபபோ⁴க்³யதாம் த³ர்ஶயதி — ‘அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே(அ)ந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா² பஶுரேவꣳ ஸ தே³வாநாம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி । ஸ சாஸ்மிந்நபி லோகே இஷ்டாதி³பி⁴: கர்மபி⁴: ப்ரீணயந்பஶுவத்³தே³வாநாமுபகரோதி, அமுஷ்மிந்நபி லோகே தது³பஜீவீ ததா³தி³ஷ்டம் ப²லமுபபு⁴ஞ்ஜாந: பஶுவதே³வ தே³வாநாமுபகரோதீதி க³ம்யதே ॥

அநாத்மவித்த்வாத் ததா² ஹி த³ர்ஶயதி இத்யஸ்ய அபரா வ்யாக்²யா — அநாத்மவிதோ³ ஹ்யேதே கேவலகர்மிண இஷ்டாதி³காரிண:, ந ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயாநுஷ்டா²யிந: । பஞ்சாக்³நிவித்³யாமிஹ ஆத்மவித்³யேத்யுபசரந்தி, ப்ரகரணாத் । பஞ்சாக்³நிவித்³யாவிஹீநத்வாச்சேத³மிஷ்டாதி³காரிணாம் கு³ணவாதே³நாந்நத்வமுத்³பா⁴வ்யதே பஞ்சாக்³நிவிஜ்ஞாநப்ரஶம்ஸாயை । பஞ்சாக்³நிவித்³யா ஹீஹ விதி⁴த்ஸிதா, வாக்யதாத்பர்யாவக³மாத் । ததா² ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் சந்த்³ரமண்ட³லே போ⁴க³ஸத்³பா⁴வம் த³ர்ஶயதி — ‘ஸ ஸோமலோகே விபூ⁴திமநுபூ⁴ய புநராவர்ததே’ (ப்ர. உ. 5 । 4) இதி । ததா² அந்யத³பி ஶ்ருத்யந்தரம் ‘அத² யே ஶதம் பித்ரூணாம் ஜிதலோகாநாமாநந்தா³: … ஸ ஏக: கர்மதே³வாநாமாநந்தோ³ யே கர்மணா தே³வத்வமபி⁴ஸம்பத்³யந்தே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 33) இதி இஷ்டாதி³காரிணாம் தே³வை: ஸஹ ஸம்வஸதாம் போ⁴க³ப்ராப்திம் த³ர்ஶயதி । ஏவம் பா⁴க்தத்வாத³ந்நபா⁴வவசநஸ்ய, இஷ்டாதி³காரிணோ(அ)த்ர ஜீவா ரம்ஹந்தீதி ப்ரதீயதே । தஸ்மாத் ‘ரம்ஹதி ஸம்பரிஷ்வக்த:’ இதி யுக்தமேவோக்தம் ॥ 7 ॥

இஷ்டாதி³காரிணாம் தூ⁴மாதி³நா வர்த்மநா சந்த்³ரமண்ட³லமதி⁴ரூடா⁴நாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³நாம் தத: ப்ரத்யவரோஹ ஆம்நாயதே — ‘தஸ்மிந்யாவத்ஸம்பாதமுஷித்வாதை²தமேவாத்⁴வாநம் புநர்நிவர்தந்தே யதே²தம்’ (சா². உ. 5 । 10 । 5) இத்யாரப்⁴ய, — யாவத் — ரமணீயசரணா ப்³ராஹ்மணாதி³யோநிமாபத்³யந்தே கபூயசரணா: ஶ்வாதி³யோநிமிதி । தத்ரேத³ம் விசார்யதே — கிம் நிரநுஶயா பு⁴க்தக்ருத்ஸ்நகர்மாணோ(அ)வரோஹந்தி, ஆஹோஸ்வித்ஸாநுஶயா இதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? நிரநுஶயா இதி । குத: ? ‘யாவத்ஸம்பாதம்’ இதி விஶேஷணாத் — ஸம்பாதஶப்³தே³நாத்ர கர்மாஶய உச்யதே, ஸம்பதந்தி அநேந அஸ்மால்லோகாத் அமும் லோகம் ப²லோபபோ⁴கா³யேதி । ‘யாவத்ஸம்பாதமுஷித்வா’ இதி ச க்ருத்ஸ்நஸ்ய தஸ்ய க்ருதஸ்ய தத்ரைவ பு⁴க்ததாம் த³ர்ஶயதி । ‘தேஷாம் யதா³ தத்பர்யவைதி’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 16) இதி ச ஶ்ருத்யந்தரேணைஷ ஏவார்த²: ப்ரத³ர்ஶ்யதே । ஸ்யாதே³தத் — யாவத³முஷ்மிம்ல்லோகே உபபோ⁴க்தவ்யம் கர்ம தாவது³பபு⁴ங்க்த இதி கல்பயிஷ்யாமீதி । நைவம் கல்பயிதும் ஶக்யதே, ‘யத்கிஞ்ச’ இத்யந்யத்ர பராமர்ஶாத் — ‘ப்ராப்யாந்தம் கர்மணஸ்தஸ்ய யத்கிஞ்சேஹ கரோத்யயம் । தஸ்மால்லோகாத்புநரைத்யஸ்மை லோகாய கர்மணே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி ஹி அபரா ஶ்ருதி: ‘யத்கிஞ்ச’ இத்யவிஶேஷபராமர்ஶேந க்ருத்ஸ்நஸ்யேஹ க்ருதஸ்ய கர்மண: தத்ர க்ஷயிததாம் த³ர்ஶயதி । அபி ச ப்ராயணமநாரப்³த⁴ப²லஸ்ய கர்மணோ(அ)பி⁴வ்யஞ்ஜகம்; ப்ராக்ப்ராயணாத் ஆரப்³த⁴ப²லேந கர்மணா ப்ரதிப³த்³த⁴ஸ்யாபி⁴வ்யக்த்யநுபபத்தே: । தச்ச அவிஶேஷாத்³யாவத்கிஞ்சித³நாரப்³த⁴ப²லம் தஸ்ய ஸர்வஸ்யாபி⁴வ்யஞ்ஜகம் । ந ஹி ஸாதா⁴ரணே நிமித்தே நைமித்திகமஸாதா⁴ரணம் ப⁴விதுமர்ஹதி । ந ஹ்யவிஶிஷ்டே ப்ரதீ³பஸந்நிதௌ⁴, க⁴டோ(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே ந பட இத்யுபபத்³யதே । தஸ்மாந்நிரநுஶயா அவரோஹந்தீத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —

க்ருதாத்யயே(அ)நுஶயவாநிதி । யேந கர்மப்³ருந்தே³ந சந்த்³ரமஸமாரூடா⁴: ப²லோபபோ⁴கா³ய, தஸ்மிந்நுபபோ⁴கே³ந க்ஷயிதே, தேஷாம் யத³ம்மயம் ஶரீரம் சந்த்³ரமஸ்யுபபோ⁴கா³யாரப்³த⁴ம் , தத் உபபோ⁴க³க்ஷயத³ர்ஶநஶோகாக்³நிஸம்பர்காத்ப்ரவிலீயதே — ஸவித்ருகிரணஸம்பர்காதி³வ ஹிமகரகா:, ஹுதபு⁴க³ர்சி:ஸம்பர்காதி³வ ச க்⁴ருதகாடி²ந்யம் । தத: க்ருதாத்யயே க்ருதஸ்யேஷ்டாதே³: கர்மண: ப²லோபபோ⁴கே³நோபக்ஷயே ஸதி, ஸாநுஶயா ஏவேமமவரோஹந்தி । கேந ஹேதுநா ? த்³ருஷ்டஸ்ம்ருதிப்⁴யாமித்யாஹ । ததா² ஹி ப்ரத்யக்ஷா ஶ்ருதி: ஸாநுஶயாநாமவரோஹம் த³ர்ஶயதி — ‘தத்³ய இஹ ரமணீயசரணா அப்⁴யாஶோ ஹ யத்தே ரமணீயாம் யோநிமாபத்³யேரந்ப்³ராஹ்மணயோநிம் வா க்ஷத்ரியயோநிம் வா வைஶ்யயோநிம் வாத² ய இஹ கபூயசரணா அப்⁴யாஶோ ஹ யத்தே கபூயாம் யோநிமாபத்³யேரஞ்ஶ்வயோநிம் வா ஸூகரயோநிம் வா சண்டா³லயோநிம் வா’ (சா². உ. 5 । 10 । 7) இதி । சரணஶப்³தே³நாத்ராநுஶய: ஸூச்யத இதி வர்ணயிஷ்யதி । த்³ருஷ்டஶ்சாயம் ஜந்மநைவ ப்ரதிப்ராண்யுச்சாவசரூப உபபோ⁴க³: ப்ரவிப⁴ஜ்யமாந ஆகஸ்மிகத்வாஸம்ப⁴வாத³நுஶயஸத்³பா⁴வம் ஸூசயதி, அப்⁴யுத³யப்ரத்யவாயயோ: ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதஹேதுத்வஸ்ய ஸாமாந்யத: ஶாஸ்த்ரேணாவக³மிதத்வாத் । ஸ்ம்ருதிரபி — ‘வர்ணா ஆஶ்ரமாஶ்ச ஸ்வகர்மநிஷ்டா²: ப்ரேத்ய கர்மப²லமநுபூ⁴ய தத: ஶேஷேண விஶிஷ்டதே³ஶஜாதிகுலரூபாயு:ஶ்ருதவ்ருத்தவித்தஸுக²மேத⁴ஸோ ஜந்ம ப்ரதிபத்³யந்தே’ (கௌ³. த⁴. ஸூ. 2 । 2 । 29) இதி ஸாநுஶயாநாமேவாவரோஹம் த³ர்ஶயதி ॥

க: புநரநுஶயோ நாமேதி ? கேசித்தாவதா³ஹு: — ஸ்வர்கா³ர்த²ஸ்ய கர்மணோ பு⁴க்தப²லஸ்யாவஶேஷ: கஶ்சித³நுஶயோ நாம, பா⁴ண்டா³நுஸாரிஸ்நேஹவத் — யதா² ஹி ஸ்நேஹபா⁴ண்ட³ம் ரிச்யமாநம் ந ஸர்வாத்மநா ரிச்யதே, பா⁴ண்டா³நுஸார்யேவ கஶ்சித்ஸ்நேஹஶேஷோ(அ)வதிஷ்ட²தே, ததா² அநுஶயோ(அ)பீதி । நநு கார்யவிரோதி⁴த்வாத³த்³ருஷ்டஸ்ய ந பு⁴க்தப²லஸ்யாவஶேஷாவஸ்தா²நம் ந்யாய்யம்; நாயம் தோ³ஷ: । ந ஹி ஸர்வாத்மநா பு⁴க்தப²லத்வம் கர்மண: ப்ரதிஜாநீமஹே । நநு நிரவஶேஷகர்மப²லோபபோ⁴கா³ய சந்த்³ரமண்ட³லமாரூடா⁴:; பா³ட⁴ம் — ததா²பி ஸ்வல்பகர்மாவஶேஷமாத்ரேண தத்ராவஸ்தா²தும் ந லப்⁴யதே । யதா² கில கஶ்சித்ஸேவக: ஸகலை: ஸேவோபகரணை: ராஜகுலமுபஸ்ருப்தஶ்சிரப்ரவாஸாத்பரிக்ஷீணப³ஹூபகரணஶ்ச²த்ரபாது³காதி³மாத்ராவஶேஷோ ந ராஜகுலே(அ)வஸ்தா²தும் ஶக்நோதி, ஏவமநுஶயமாத்ரபரிக்³ரஹோ ந சந்த்³ரமண்ட³லே(அ)வஸ்தா²தும் ஶக்நோதீதி ॥

ந சைதத்³யுக்தமிவ । ந ஹி ஸ்வர்கா³ர்த²ஸ்ய கர்மணோ பு⁴க்தப²லஸ்யாவஶேஷாநுவ்ருத்திருபபத்³யதே, கார்யவிரோதி⁴த்வாத் — இத்யுக்தம் । நந்வேதத³ப்யுக்தம் — ந ஸ்வர்க³ப²லஸ்ய கர்மணோ நிகி²லஸ்ய பு⁴க்தப²லத்வம் ப⁴விஷ்யதீதி; ததே³தத³பேஶலம் — ஸ்வர்கா³ர்த²ம் கில கர்ம ஸ்வர்க³ஸ்த²ஸ்யைவ ஸ்வர்க³ப²லம் நிகி²லம் ந ஜநயதி, ஸ்வர்க³ச்யுதஸ்யாபி கஞ்சித்ப²லலேஶம் ஜநயதீதி । ந ஶப்³த³ப்ரமாணகாநாமீத்³ருஶீ கல்பநா அவகல்பதே । ஸ்நேஹபா⁴ண்டே³ து ஸ்நேஹலேஶாநுவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டத்வாது³பபத்³யதே । ததா² ஸேவகஸ்யோபகரணலேஶாநுவ்ருத்திஶ்ச த்³ருஶ்யதே । ந த்விஹ ததா² ஸ்வர்க³ப²லஸ்ய கர்மணோ லேஶாநுவ்ருத்திர்த்³ருஶ்யதே । நாபி கல்பயிதும் ஶக்யதே, ஸ்வர்க³ப²லத்வஶாஸ்த்ரவிரோதா⁴த் । அவஶ்யம் சைததே³வம் விஜ்ஞேயம் — ந ஸ்வர்க³ப²லஸ்யேஷ்டாதே³: கர்மணோ பா⁴ண்டா³நுஸாரிஸ்நேஹவதே³கதே³ஶோ(அ)நுவர்தமாநோ(அ)நுஶய இதி । யதி³ ஹி யேந ஸுக்ருதேந கர்மணா இஷ்டாதி³நா ஸ்வர்க³மந்வபூ⁴வந் , தஸ்யைவ கஶ்சிதே³கதே³ஶோ(அ)நுஶய: கல்ப்யேத, ததோ ரமணீய ஏவைகோ(அ)நுஶய: ஸ்யாத் , ந விபரீத: । தத்ரேயமநுஶயவிபா⁴க³ஶ்ருதிருபருத்⁴யேத — ‘தத்³ய இஹ ரமணீயசரணா: … அத² ய இஹ கபூயசரணா:’ (சா². உ. 5 । 10 । 7) இதி । தஸ்மாதா³முஷ்மிகப²லே கர்மஜாதே உபபு⁴க்தே(அ)வஶிஷ்டமைஹிகப²லம் கர்மாந்தரஜாதமநுஶய:, தத்³வந்தோ(அ)வரோஹந்தீதி ॥

யது³க்தம் — ‘யத்கிஞ்ச’ இத்யவிஶேஷபராமர்ஶாத்ஸர்வஸ்யேஹ க்ருதஸ்ய கர்மண: ப²லோபபோ⁴கே³நாந்தம் ப்ராப்ய நிரநுஶயா அவரோஹந்தீதி, நைததே³வம் । அநுஶயஸத்³பா⁴வஸ்யாவக³மிதத்வாத் , யத்கிஞ்சிதி³ஹ க்ருதமாமுஷ்மிகப²லம் கர்ம ஆரப்³த⁴போ⁴க³ம் , தத்ஸர்வம் ப²லோபபோ⁴கே³ந க்ஷபயித்வா — இதி க³ம்யதே । யத³ப்யுக்தம் — ப்ராயணம் அவிஶேஷாத³நாரப்³த⁴ப²லம் க்ருத்ஸ்நமேவ கர்மாபி⁴வ்யநக்தி । தத்ர கேநசித்கர்மணாமுஷ்மிம்ல்லோகே ப²லமாரப்⁴யதே, கேநசித³ஸ்மிந் இத்யயம் விபா⁴கோ³ ந ஸம்ப⁴வதீதி — தத³ப்யநுஶயஸத்³பா⁴வப்ரதிபாத³நேநைவ ப்ரத்யுக்தம் । அபி ச கேந ஹேதுநா ப்ராயணமநாரப்³த⁴ப²லஸ்ய கர்மணோ(அ)பி⁴வ்யஞ்ஜகம் ப்ரதிஜ்ஞாயத இதி வக்தவ்யம் । ஆரப்³த⁴ப²லேந கர்மணா ப்ரதிப³த்³த⁴ஸ்யேதரஸ்ய வ்ருத்த்யுத்³ப⁴வாநுபபத்தே:, தது³பஶமாத் ப்ராயணகாலே வ்ருத்த்யுத்³ப⁴வோ ப⁴வதீதி யத்³யுச்யேத — ததோ வக்தவ்யம் — யதை²வ தர்ஹி ப்ராக்ப்ராயணாத் ஆரப்³த⁴ப²லேந கர்மணா ப்ரதிப³த்³த⁴ஸ்ய இதரஸ்ய வ்ருத்த்யுத்³ப⁴வாநுபபத்தி:, ஏவம் ப்ராயணகாலே(அ)பி விருத்³த⁴ப²லஸ்யாநேகஸ்ய கர்மணோ யுக³பத்ப²லாரம்பா⁴ஸம்ப⁴வாத் ப³லவதா ப்ரதிப³த்³த⁴ஸ்ய து³ர்ப³லஸ்ய வ்ருத்த்யுத்³ப⁴வாநுபபத்திரிதி । ந ஹி அநாரப்³த⁴ப²லத்வஸாமாந்யேந ஜாத்யந்தரோபபோ⁴க்³யப²லமப்யநேகம் கர்ம ஏகஸ்மிந்ப்ராயணே யுக³பத³பி⁴வ்யக்தம் ஸத் ஏகாம் ஜாதிமாரப⁴த இதி ஶக்யம் வக்தும் , ப்ரதிநியதப²லத்வவிரோதா⁴த் । நாபி கஸ்யசித்கர்மண: ப்ராயணே(அ)பி⁴வ்யக்தி: கஸ்யசிது³ச்சே²த³ இதி ஶக்யதே வக்தும் , ஐகாந்திகப²லத்வவிரோதா⁴த் । ந ஹி ப்ராயஶ்சித்தாதி³பி⁴ர்ஹேதுபி⁴ர்விநா கர்மணாமுச்சே²த³: ஸம்பா⁴வ்யதே । ஸ்ம்ருதிரபி விருத்³த⁴ப²லேந கர்மணா ப்ரதிப³த்³த⁴ஸ்ய கர்மாந்தரஸ்ய சிரமவஸ்தா²நம் த³ர்ஶயதி — ‘கதா³சித்ஸுக்ருதம் கர்ம கூடஸ்த²மிஹ திஷ்ட²தி । மஜ்ஜமாநஸ்ய ஸம்ஸாரே யாவத்³து³:கா²த்³விமுச்யதே’ (ம. பா⁴. 12 । 290 । 18) இத்யேவம்ஜாதீயகா । யதி³ ச க்ருத்ஸ்நமநாரப்³த⁴ப²லம் கர்ம ஏகஸ்மிந்ப்ராயணே(அ)பி⁴வ்யக்தம் ஸத் ஏகாம் ஜாதிமாரபே⁴த, தத: ஸ்வர்க³நரகதிர்யக்³யோநிஷ்வதி⁴காராநவக³மாத் த⁴ர்மாத⁴ர்மாநுத்பத்தௌ நிமித்தாபா⁴வாத் நோத்தரா ஜாதிருபபத்³யேத, ப்³ரஹ்மஹத்யாதீ³நாம் ச ஏகைகஸ்ய கர்மணோ(அ)நேகஜந்மநிமித்தத்வம் ஸ்மர்யமாணமுபருத்⁴யேத । ந ச த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ஸ்வரூபப²லஸாத⁴நாதி³ஸமதி⁴க³மே ஶாஸ்த்ராத³திரிக்தம் காரணம் ஶக்யம் ஸம்பா⁴வயிதும் । ந ச த்³ருஷ்டப²லஸ்ய கர்மண: காரீர்யாதே³: ப்ராயணமபி⁴வ்யஞ்ஜகம் ஸம்ப⁴வதீதி, அவ்யாபிகாபீயம் ப்ராயணஸ்யாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வகல்பநா । ப்ரதீ³போபந்யாஸோ(அ)பி கர்மப³லாப³லப்ரத³ர்ஶநேநைவ ப்ரதிநீத: । ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மரூபாபி⁴வ்யக்த்யநபி⁴வ்யக்திவச்சேத³ம் த்³ரஷ்டவ்யம் — யதா² ஹி ப்ரதீ³ப: ஸமாநே(அ)பி ஸந்நிதா⁴நே ஸ்தூ²லம் ரூபமபி⁴வ்யநக்தி, ந ஸூக்ஷ்மம் — ஏவம் ப்ராயணம் ஸமாநே(அ)ப்யநாரப்³த⁴ப²லஸ்ய கர்மஜாதஸ்ய ப்ராப்தாவஸரத்வே ப³லவத: கர்மணோ வ்ருத்திமுத்³பா⁴வயதி, ந து³ர்ப³லஸ்யேதி । தஸ்மாச்ச்²ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயவிரோதா⁴த³ஶ்லிஷ்டோ(அ)யமஶேஷகர்மாபி⁴வ்யக்த்யப்⁴யுபக³ம: । ஶேஷகர்மஸத்³பா⁴வே(அ)நிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ இத்யயமப்யஸ்தா²நே ஸம்ப்⁴ரம:, ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத³ஶேஷகர்மக்ஷயஶ்ருதே: । தஸ்மாத் ஸ்தி²தமேததே³வ — அநுஶயவந்தோ(அ)வரோஹந்தீதி । தே ச அவரோஹந்தோ யதே²தமநேவம் ச அவரோஹந்தி । யதே²தமிதி யதா²க³தமித்யர்த²: । அநேவமிதி தத்³விபர்யயேணேத்யர்த²: । தூ⁴மாகாஶயோ: பித்ருயாணே(அ)த்⁴வந்யுபாத்தயோரவரோஹே ஸங்கீர்தநாத் யதே²தம்ஶப்³தா³ச்ச யதா²க³தமிதி ப்ரதீயதே । ராத்ர்யாத்³யஸங்கீர்தநாத³ப்⁴ராத்³யுபஸம்க்²யாநாச்ச விபர்யயோ(அ)பி ப்ரதீயதே ॥ 8 ॥

அதா²பி ஸ்யாத் — யா ஶ்ருதிரநுஶயஸத்³பா⁴வப்ரதிபாத³நாயோதா³ஹ்ருதா — ‘தத்³ய இஹ ரமணீயசரணா:’ (சா². உ. 5 । 10 । 7) இதி, ஸா க²லு சரணாத் யோந்யாபத்திம் த³ர்ஶயதி, நாநுஶயாத் । அந்யச்சரணம் , அந்யோ(அ)நுஶய: — சரணம் சாரித்ரம் ஆசார: ஶீலமித்யநர்தா²ந்தரம் , அநுஶயஸ்து பு⁴க்தப²லாத்கர்மணோ(அ)திரிக்தம் கர்ம அபி⁴ப்ரேதம் । ஶ்ருதிஶ்ச கர்மசரணே பே⁴தே³ந வ்யபதி³ஶதி — ‘யதா²காரீ யதா²சாரீ ததா² ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இதி, ‘யாந்யநவத்³யாநி கர்மாணி தாநி ஸேவிதவ்யாநி । நோ இதராணி । யாந்யஸ்மாகꣳ ஸுசரிதாநி தாநி த்வயோபாஸ்யாநி’ (தை. உ. 1 । 11 । 2) இதி ச । தஸ்மாத் சரணாத்³யோந்யாபத்திஶ்ருதே: நாநுஶயஸித்³தி⁴: இதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: — யதோ(அ)நுஶயோபலக்ஷணார்தை²வ ஏஷா சரணஶ்ருதிரிதி கார்ஷ்ணாஜிநிராசார்யோ மந்யதே ॥ 9 ॥

ஸ்யாதே³தத் — கஸ்மாத்புநஶ்சரணஶப்³தே³ந ஶ்ரௌதம் ஶீலம் விஹாய லாக்ஷணிக: அநுஶய: ப்ரத்யாய்யதே ? நநு ஶீலஸ்யைவ ஶ்ரௌதஸ்ய விஹிதப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ய ஸாத்⁴வஸாது⁴ரூபஸ்ய ஶுபா⁴ஶுப⁴யோந்யாபத்தி: ப²லம் ப⁴விஷ்யதி; அவஶ்யம் ச ஶீலஸ்யாபி கிஞ்சித்ப²லமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் , அந்யதா² ஹ்யாநர்த²க்யமேவ ஶீலஸ்ய ப்ரஸஜ்யேத — இதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: । குத: ? தத³பேக்ஷத்வாத் । இஷ்டாதி³ ஹி கர்மஜாதம் சரணாபேக்ஷம் । ந ஹி ஸதா³சாரஹீந: கஶ்சித³தி⁴க்ருத: ஸ்யாத் — ‘ஆசாரஹீநம் ந புநந்தி வேதா³:’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴ய: । புருஷார்த²த்வே(அ)ப்யாசாரஸ்ய ந ஆநர்த²க்யம் । இஷ்டாதௌ³ ஹி கர்மஜாதே ப²லமாரப⁴மாணே தத³பேக்ஷ ஏவாசாரஸ்தத்ரைவ கஞ்சித³திஶயமாரப்ஸ்யதே । கர்ம ச ஸர்வார்த²காரி — இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தி⁴: । தஸ்மாத்கர்மைவ ஶீலோபலக்ஷிதமநுஶயபூ⁴தம் யோந்யாபத்தௌ காரணமிதி கார்ஷ்ணாஜிநேர்மதம் । ந ஹி கர்மணி ஸம்ப⁴வதி ஶீலாத் யோந்யாபத்திர்யுக்தா । ந ஹி பத்³ப்⁴யாம் பலாயிதும் பாரயமாணோ ஜாநுப்⁴யாம் ரம்ஹிதுமர்ஹதி — இதி ॥ 10 ॥

பா³த³ரிஸ்த்வாசார்ய: ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே ஏவ சரணஶப்³தே³ந ப்ரத்யாய்யேதே இதி மந்யதே । சரணம் அநுஷ்டா²நம் கர்மேத்யநர்தா²ந்தரம் । ததா² ஹி அவிஶேஷேண கர்மமாத்ரே சரதி: ப்ரயுஜ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே — யோ ஹி இஷ்டாதி³லக்ஷணம் புண்யம் கர்ம கரோதி, தம் லௌகிகா ஆசக்ஷதே — த⁴ர்மம் சரத்யேஷ மஹாத்மேதி । ஆசாரோ(அ)பி ச த⁴ர்மவிஶேஷ ஏவ । பே⁴த³வ்யபதே³ஶஸ்து கர்மசரணயோர்ப்³ராஹ்மணபரிவ்ராஜகந்யாயேநாப்யுபபத்³யதே । தஸ்மாத் ரமணீயசரணா: ப்ரஶஸ்தகர்மாண:, கபூயசரணா நிந்தி³தகர்மாண: இதி நிர்ணய: ॥ 11 ॥

இஷ்டாதி³காரிணஶ்சந்த்³ரமஸம் க³ச்ச²ந்தீத்யுக்தம் । யே த்விதரே(அ)நிஷ்டாதி³காரிண:, தே(அ)பி கிம் சந்த்³ரமஸம் க³ச்ச²ந்தி, உத ந க³ச்ச²ந்தீதி சிந்த்யதே । தத்ர தாவதா³ஹு: — இஷ்டாதி³காரிண ஏவ சந்த்³ரமஸம் க³ச்ச²ந்தீத்யேதத் ந । கஸ்மாத் ? யதோ(அ)நிஷ்டாதி³காரிணாமபி சந்த்³ரமண்ட³லம் க³ந்தவ்யத்வேந ஶ்ருதம் । ததா² ஹி அவிஶேஷேண கௌஷீதகிந: ஸமாமநந்தி — ‘யே வை கே சாஸ்மால்லோகாத்ப்ரயந்தி சந்த்³ரமஸமேவ தே ஸர்வே க³ச்ச²ந்தி’ (கௌ. உ. 1 । 2) இதி । தே³ஹாரம்போ⁴(அ)பி ச புநர்ஜாயமாநாநாம் ந அந்தரேண சந்த்³ரப்ராப்திம் அவகல்பதே, ‘பஞ்சம்யாமாஹுதௌ’ இத்யாஹுதிஸம்க்²யாநியமாத் । தஸ்மாத்ஸர்வ ஏவ சந்த்³ரமஸமாஸீதே³யு: । இஷ்டாதி³காரிணாமிதரேஷாம் ச ஸமாநக³தித்வம் ந யுக்தமிதி சேத் , ந, இதரேஷாம் சந்த்³ரமண்ட³லே போ⁴கா³பா⁴வாத் ॥ 12 ॥

துஶப்³த³: பக்ஷம் வ்யாவர்தயதி । நைதத³ஸ்தி — ஸர்வே சந்த்³ரமஸம் க³ச்ச²ந்தீதி । கஸ்மாத் ? போ⁴கா³யைவ ஹி சந்த்³ராரோஹணம் , ந நிஷ்ப்ரயோஜநம் । நாபி ப்ரத்யவரோஹாயைவ, — யதா² கஶ்சித்³வ்ருக்ஷமாரோஹதி புஷ்பப²லோபாதா³நாயைவ, ந நிஷ்ப்ரயோஜநம் , நாபி பதநாயைவ । போ⁴க³ஶ்ச அநிஷ்டாதி³காரிணாம் சந்த்³ரமஸி நாஸ்தீத்யுக்தம் । தஸ்மாதி³ஷ்டாதி³காரிண ஏவ சந்த்³ரமஸமாரோஹந்தி, நேதரே । தே து ஸம்யமநம் யமாலயமவகா³ஹ்ய ஸ்வது³ஷ்க்ருதாநுரூபா யாமீர்யாதநா அநுபூ⁴ய புநரேவ இமம் லோகம் ப்ரத்யவரோஹந்தி । ஏவம்பூ⁴தௌ தேஷாமாரோஹாவரோஹௌ ப⁴வத: । குத: ? தத்³க³தித³ர்ஶநாத் । ததா² ஹி யமவசநஸரூபா ஶ்ருதி: ப்ரயதாம் அநிஷ்டாதி³காரிணாம் யமவஶ்யதாம் த³ர்ஶயதி — ‘ந ஸாம்பராய: ப்ரதிபா⁴தி பா³லம் ப்ரமாத்³யந்தம் வித்தமோஹேந மூட⁴ம் । அயம் லோகோ நாஸ்தி பர இதி மாநீ புந: புநர்வஶமாபத்³யதே மே’ (க. உ. 1 । 2 । 6) இதி । ‘வைவஸ்வதம் ஸங்க³மநம் ஜநாநாம்’ இத்யேவம்ஜாதீயகம் ச ப³ஹ்வேவ யமவஶ்யதாப்ராப்திலிங்க³ம் ப⁴வதி ॥ 13 ॥

அபி ச மநுவ்யாஸப்ரப்⁴ருதய: ஶிஷ்டா: ஸம்யமநே புரே யமாயத்தம் கபூயகர்மவிபாகம் ஸ்மரந்தி நாசிகேதோபாக்²யாநாதி³ஷு ॥ 14 ॥

அபி ச ஸப்த நரகா ரௌரவப்ரமுகா² து³ஷ்க்ருதப²லோபபோ⁴க³பூ⁴மித்வேந ஸ்மர்யந்தே பௌராணிகை: । தாநநிஷ்டாதி³காரிண: ப்ராப்நுவந்தி । குதஸ்தே சந்த்³ரம் ப்ராப்நுயு: இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 15 ॥

தேஷ்வபி ஸப்தஸு நரகேஷு தஸ்யைவ யமஸ்யாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வவ்யாபாராப்⁴யுபக³மாத³விரோத⁴: । யமப்ரயுக்தா ஏவ ஹி தே சித்ரகு³ப்தாத³யோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தார: ஸ்மர்யந்தே ॥ 16 ॥

பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாம் ‘வேத்த² யதா²ஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே’ (சா². உ. 5 । 3 । 3) இத்யஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநாவஸரே ஶ்ரூயதே — ‘அதை²தயோ: பதோ²ர்ந கதரேணசந தாநீமாநி க்ஷுத்³ராண்யஸக்ருதா³வர்தீநி பூ⁴தாநி ப⁴வந்தி ஜாயஸ்ய ம்ரியஸ்த்வேத்யேதத்த்ருதீயꣳ ஸ்தா²நம் தேநாஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே’ (சா². உ. 5 । 10 । 8) இதி । தத்ர ஏதயோ: பதோ²ரிதி வித்³யாகர்மணோரித்யேதத் । கஸ்மாத் ? ப்ரக்ருதத்வாத் । வித்³யாகர்மணீ ஹி தே³வயாநபித்ருயாணயோ: பதோ²: ப்ரதிபத்தௌ ப்ரக்ருதே — ‘தத்³ய இத்த²ம் விது³:’ (சா². உ. 5 । 10 । 1) இதி வித்³யா, தயா ப்ரதிபத்தவ்யோ தே³வயாந: பந்தா²: ப்ரகீர்தித: । ‘இஷ்டாபூர்தே த³த்தம்’ (சா². உ. 5 । 10 । 3) இதி கர்ம, தேந ப்ரதிபத்தவ்ய: பித்ருயாண: பந்தா²: ப்ரகீர்தித: — தத்ப்ரக்ரியாயாம் ‘அதை²தயோ: பதோ²ர்ந கதரேணசந’ இதி ஶ்ருதம் । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — யே ந வித்³யாஸாத⁴நேந தே³வயாநே பத்²யதி⁴க்ருதா:, நாபி கர்மணா பித்ருயாணே, தேஷாமேஷ க்ஷுத்³ரஜந்துலக்ஷணோ(அ)ஸக்ருதா³வர்தீ த்ருதீய: பந்தா² ப⁴வதீதி । தஸ்மாத³பி ந அநிஷ்டாதி³காரிபி⁴ஶ்சந்த்³ரமா: ப்ராப்யதே । ஸ்யாதே³தத் — தே(அ)பி சந்த்³ரபி³ம்ப³மாருஹ்ய ததோ(அ)வருஹ்ய க்ஷுத்³ரஜந்துத்வம் ப்ரதிபத்ஸ்யந்த இதி । தத³பி நாஸ்தி, ஆரோஹாநர்த²க்யாத் । அபி ச ஸர்வேஷு ப்ரயத்ஸு சந்த்³ரலோகம் ப்ராப்நுவத்ஸு அஸௌ லோக: ப்ரயத்³பி⁴: ஸம்பூர்யேத — இத்யத: ப்ரஶ்நவிருத்³த⁴ம் ப்ரதிவசநம் ப்ரஸஜ்யேத; ததா² ஹி ப்ரதிவசநம் தா³தவ்யம் , யதா² அஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே । அவரோஹாப்⁴யுபக³மாத³ஸம்பூரணோபபத்திரிதி சேத் , ந, அஶ்ருதத்வாத் । ஸத்யம் அவரோஹாத³ப்யஸம்பூரணமுபபத்³யதே । ஶ்ருதிஸ்து த்ருதீயஸ்தா²நஸங்கீர்தநேந அஸம்பூரணம் த³ர்ஶயதி — ‘ஏதத்த்ருதீயம் ஸ்தா²நꣳ தேநாஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே’ (சா². உ. 5 । 10 । 8) இதி । தேந அநாரோஹாதே³வ அஸம்பூரணமிதி யுக்தம் । அவரோஹஸ்யேஷ்டாதி³காரிஷ்வப்யவிஶிஷ்டத்வே ஸதி த்ருதீயஸ்தா²நோக்த்யாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் । துஶப்³த³ஸ்து ஶாகா²ந்தரீயவாக்யப்ரப⁴வாமஶேஷக³மநாஶங்காமுச்சி²நத்தி । ஏவம் ஸதி அதி⁴க்ருதாபேக்ஷ: ஶாகா²ந்தரீயே வாக்யே ஸர்வஶப்³தோ³(அ)வதிஷ்ட²தே — யே வை கேசித³தி⁴க்ருதா அஸ்மால்லோகாத்ப்ரயந்தி சந்த்³ரமஸமேவ தே ஸர்வே க³ச்ச²ந்தீதி ॥ 17 ॥

ந த்ருதீயே ஸ்தா²நே தே³ஹலாபா⁴ய பஞ்சஸம்க்²யாநியம ஆஹுதீநாமாத³ர்தவ்ய: । குத: ? ததோ²பலப்³தே⁴: । ததா² ஹி அந்தரேணைவாஹுதிஸம்க்²யாநியமம் வர்ணிதேந ப்ரகாரேண த்ருதீயஸ்தா²நப்ராப்திருபலப்⁴யதே — ‘ஜாயஸ்வ ம்ரியஸ்வேத்யேதத்த்ருதீயꣳ ஸ்தா²நம்’ (சா². உ. 5 । 10 । 8) இதி । அபி ச ‘பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 5 । 3 । 3) இதி மநுஷ்யஶரீரஹேதுத்வேந ஆஹுதிஸம்க்²யா ஸங்கீர்த்யதே, ந கீடபதங்கா³தி³ஶரீரஹேதுத்வேந, புருஷஶப்³த³ஸ்ய மநுஷ்யஜாதிவசநத்வாத் । அபி ச பஞ்சம்யாமாஹுதாவபாம் புருஷவசஸ்த்வமுபதி³ஶ்யதே, ந அபஞ்சம்யாமாஹுதௌ புருஷவசஸ்த்வம் ப்ரதிஷித்⁴யதே, வாக்யஸ்ய த்³வ்யர்த²தாதோ³ஷாத் । தத்ர யேஷாமாரோஹாவரோஹௌ ஸம்ப⁴வத:, தேஷாம் பஞ்சம்யாமாஹுதௌ தே³ஹ உத்³ப⁴விஷ்யதி । அந்யேஷாம் து விநைவாஹுதிஸம்க்²யயா பூ⁴தாந்தரோபஸ்ருஷ்டாபி⁴ரத்³பி⁴ர்தே³ஹ ஆரப்ஸ்யதே ॥ 18 ॥

அபி ச ஸ்மர்யதே லோகே, த்³ரோணத்⁴ருஷ்டத்³யும்நப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸீதாத்³ரௌபதீ³ப்ரப்⁴ருதீநாம் ச அயோநிஜத்வம் । தத்ர த்³ரோணாதீ³நாம் யோஷித்³விஷயா ஏகா ஆஹுதிர்நாஸ்தி । த்⁴ருஷ்டத்³யும்நாதீ³நாம் து யோஷித்புருஷவிஷயே த்³வே அப்யாஹுதீ ந ஸ்த: । யதா² ச தத்ர ஆஹுதிஸம்க்²யாநியமாநாத³ரோ ப⁴வதி, ஏவமந்யத்ராபி ப⁴விஷ்யதி । ப³லாகாபி அந்தரேணைவ ரேத:ஸேகம் க³ர்ப⁴ம் த⁴த்த இதி லோகரூடி⁴: ॥ 19 ॥

அபி ச சதுர்விதே⁴ பூ⁴தக்³ராமே ஜராயுஜாண்ட³ஜஸ்வேத³ஜோத்³பி⁴ஜ்ஜலக்ஷணே ஸ்வேத³ஜோத்³பி⁴ஜ்ஜயோ: அந்தரேணைவ க்³ராம்யத⁴ர்மம் உத்பத்தித³ர்ஶநாத் ஆஹுதிஸம்க்²யாநாத³ரோ ப⁴வதி । ஏவமந்யத்ராபி ப⁴விஷ்யதி ॥ 20 ॥

‘ஆண்ட³ஜம் ஜீவஜமுத்³பி⁴ஜ்ஜம்’ (சா². உ. 6 । 3 । 1) இத்யத்ர த்ருதீயேநோத்³பி⁴ஜ்ஜஶப்³தே³நைவ ஸ்வேத³ஜோபஸங்க்³ரஹ: க்ருத: ப்ரத்யேதவ்ய:, உப⁴யோரபி ஸ்வேத³ஜோத்³பி⁴ஜ்ஜயோ: பூ⁴ம்யுத³கோத்³பே⁴த³ப்ரப⁴வத்வஸ்ய துல்யத்வாத் । ஸ்தா²வரோத்³பே⁴தா³த்து விலக்ஷணோ ஜங்க³மோத்³பே⁴த³ இத்யந்யத்ர ஸ்வேத³ஜோத்³பி⁴ஜ்ஜயோர்பே⁴த³வாத³ இத்யவிரோத⁴: ॥ 21 ॥

இஷ்டாதி³காரிணஶ்சந்த்³ரமஸமாருஹ்ய தஸ்மிந்யாவத்ஸம்பாதமுஷித்வா தத: ஸாநுஶயா அவரோஹந்தீத்யுக்தம்; அதா²வரோஹப்ரகார: பரீக்ஷ்யதே । தத்ரேயமவரோஹஶ்ருதிர்ப⁴வதி — ‘அதை²தமேவாத்⁴வாநம் புநர்நிவர்தந்தே யதே²தமாகாஶமாகாஶாத்³வாயும் வாயுர்பூ⁴த்வா தூ⁴மோ ப⁴வதி தூ⁴மோ’ (சா². உ. 5 । 10 । 5) ‘பூ⁴த்வாப்⁴ரம் ப⁴வத்யப்⁴ரம் பூ⁴த்வா மேகோ⁴ ப⁴வதி மேகோ⁴ பூ⁴த்வா ப்ரவர்ஷதி’ (சா². உ. 5 । 10 । 6) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமாகாஶாதி³ஸ்வரூபமேவாவரோஹந்த: ப்ரதிபத்³யந்தே, கிம் வா ஆகாஶாதி³ஸாம்யமிதி । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — ஆகாஶாதி³ஸ்வரூபமேவ ப்ரதிபத்³யந்த இதி । குத: ? ஏவம் ஹி ஶ்ருதிர்ப⁴வதி । இதரதா² லக்ஷணா ஸ்யாத் । ஶ்ருதிலக்ஷணாவிஶயே ச ஶ்ருதிர்ந்யாய்யா, ந லக்ஷணா । ததா² ச ‘வாயுர்பூ⁴த்வா தூ⁴மோ ப⁴வதி’ இத்யேவமாதீ³ந்யக்ஷராணி தத்தத்ஸ்வரூபோபபத்தௌ ஆஞ்ஜஸ்யேந அவகல்பந்தே । தஸ்மாதா³காஶாதி³ஸ்வரூபப்ரதிபத்திரிதி । ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ஆகாஶாதி³ஸாம்யம் ப்ரதிபத்³யந்த இதி । சந்த்³ரமண்ட³லே யத் அம்மயம் ஶரீரமுபபோ⁴கா³ர்த²மாரப்³த⁴ம் , தத் உபபோ⁴க³க்ஷயே ஸதி ப்ரவிலீயமாநம் ஸூக்ஷ்மமாகாஶஸமம் ப⁴வதி । ததோ வாயோர்வஶமேதி । ததோ தூ⁴மாதி³பி⁴: ஸம்ப்ருச்யத இதி । ததே³தது³ச்யதே — ‘யதே²தமாகாஶமாகாஶாத்³வாயும்’ (சா². உ. 5 । 10 । 5) இத்யேவமாதி³நா । குத ஏதத் ? உபபத்தே: । ஏவம் ஹி ஏதது³பபத்³யதே । ந ஹி அந்யஸ்யாந்யபா⁴வோ முக்²ய உபபத்³யதே । ஆகாஶஸ்வரூபப்ரதிபத்தௌ ச வாய்வாதி³க்ரமேணாவரோஹோ நோபபத்³யதே । விபு⁴த்வாச்ச ஆகாஶேந நித்யஸம்ப³த்³த⁴த்வாத் ந தத்ஸாத்³ருஶ்யாபத்தேரந்ய: தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴ க⁴டதே । ஶ்ருத்யஸம்ப⁴வே ச லக்ஷணாஶ்ரயணம் ந்யாய்யமேவ । அத ஆகாஶாதி³துல்யதாபத்திரேவ அத்ர ஆகாஶாதி³பா⁴வ இத்யுபசர்யதே ॥ 22 ॥

தத்ர ஆகாஶாதி³ப்ரதிபத்தௌ ப்ராக்³வ்ரீஹ்யாதி³ப்ரதிபத்தே: ப⁴வதி விஶய: — கிம் தீ³ர்க⁴ம் தீ³ர்க⁴ம் காலம் பூர்வபூர்வஸாத்³ருஶ்யேநாவஸ்தா²யோத்தரோத்தரஸாத்³ருஶ்யம் க³ச்ச²ந்தி, உதால்பமல்பமிதி । தத்ராநியம:, நியமகாரிண: ஶாஸ்த்ரஸ்யாபா⁴வாதி³த்யேவம் ப்ராப்தே, இத³மாஹ — நாதிசிரேணேதி । அல்பமல்பம் காலமாகாஶாதி³பா⁴வேநாவஸ்தா²ய வர்ஷதா⁴ராபி⁴: ஸஹ இமாம் பு⁴வமாபதந்தி । குத ஏதத் ? விஶேஷத³ர்ஶநாத்; ததா² ஹி வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வாபத்தேரநந்தரம் விஶிநஷ்டி — ‘அதோ வை க²லு து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம்’ (சா². உ. 5 । 10 । 6) இதி । தகார ஏகஶ்சா²ந்த³ஸ்யாம் ப்ரக்ரியாயாம் லுப்தோ மந்தவ்ய: । து³ர்நிஷ்ப்ரபததரம் து³ர்நிஷ்க்ரமதரம் — து³:க²தரமஸ்மாத்³வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வாந்நி:ஸரணம் ப⁴வதீத்யர்த²: । தத் அத்ர து³:க²ம் நிஷ்ப்ரபதநம் ப்ரத³ர்ஶயந் பூர்வேஷு ஸுக²ம் நிஷ்ப்ரபதநம் த³ர்ஶயதி । ஸுக²து³:க²தாவிஶேஷஶ்சாயம் நிஷ்ப்ரபதநஸ்ய காலால்பத்வதீ³ர்க⁴த்வநிமித்த:, தஸ்மிந்நவதௌ⁴ ஶரீராநிஷ்பத்தேருபபோ⁴கா³ஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத்³வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வாபத்தே: ப்ராக் அல்பேநைவ காலேநாவரோஹ: ஸ்யாதி³தி ॥ 23 ॥

தஸ்மிந்நேவாவரோஹே ப்ரவர்ஷணாநந்தரம் பட்²யதே — ‘த இஹ வ்ரீஹியவா ஓஷதி⁴வநஸ்பதயஸ்திலமாஷா இதி ஜாயந்தே’ (சா². உ. 5 । 10 । 6) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமஸ்மிந்நவதௌ⁴ ஸ்தா²வரஜாத்யாபந்நா: ஸ்தா²வரஸுக²து³:க²பா⁴ஜோ(அ)நுஶயிநோ ப⁴வந்தி, ஆஹோஸ்வித்க்ஷேத்ரஜ்ஞாந்தராதி⁴ஷ்டி²தேஷு ஸ்தா²வரஶரீரேஷு ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம் க³ச்ச²ந்தீதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஸ்தா²வரஜாத்யாபந்நாஸ்தத்ஸுக²து³:க²பா⁴ஜோ(அ)நுஶயிநோ ப⁴வந்தீதி । குத ஏதத் ? ஜநேர்முக்²யார்த²த்வோபபத்தே:, ஸ்தா²வரபா⁴வஸ்ய ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோருபபோ⁴க³ஸ்தா²நத்வப்ரஸித்³தே⁴:, பஶுஹிம்ஸாதி³யோகா³ச்ச இஷ்டாதே³: கர்மஜாதஸ்யாநிஷ்டப²லத்வோபபத்தே: । தஸ்மாந்முக்²யமேவேத³மநுஶயிநாம் வ்ரீஹ்யாதி³ஜந்ம, ஶ்வாதி³ஜந்மவத் — யதா² ‘ஶ்வயோநிம் வா ஸூகரயோநிம் வா சண்டா³லயோநிம் வா’ இதி முக்²யமேவாநுஶயிநாம் ஶ்வாதி³ஜந்ம தத்ஸுக²து³:கா²ந்விதம் ப⁴வதி, ஏவம் வ்ரீஹ்யாதி³ஜந்மாபீதி । ஏவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —

அந்யைர்ஜீவைரதி⁴ஷ்டி²தேஷு வ்ரீஹ்யாதி³ஷு ஸம்ஸர்க³மாத்ரமநுஶயிந: ப்ரதிபத்³யந்தே, ந தத்ஸுக²து³:க² பா⁴ஜோ ப⁴வந்தி, பூர்வவத் — யதா² வாயுதூ⁴மாதி³பா⁴வோ(அ)நுஶயிநாம் தத்ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம் , ஏவம் வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வோ(அ)பி ஜாதிஸ்தா²வரை: ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம் । குத ஏதத் ? தத்³வதே³வேஹாப்யபி⁴லாபாத் । கோ(அ)பி⁴லாபஸ்ய தத்³வத்³பா⁴வ: ? கர்மவ்யாபாரமந்தரேண ஸங்கீர்தநம் — யதா² ஆகாஶாதி³ஷு ப்ரவர்ஷணாந்தேஷு ந கஞ்சித்கர்மவ்யாபாரம் பராம்ருஶதி, ஏவம் வ்ரீஹ்யாதி³ஜந்மந்யபி । தஸ்மாந்நாஸ்த்யத்ர ஸுக²து³:க²பா⁴க்த்வமநுஶயிநாம் । யத்ர து ஸுக²து³:க²பா⁴க்த்வமபி⁴ப்ரைதி, பராம்ருஶதி தத்ர கர்மவ்யாபாரம் — ‘ரமணீயசரணா:’ ‘கபூயசரணா:’ இதி । அபி ச முக்²யே(அ)நுஶயிநாம் வ்ரீஹ்யாதி³ஜந்மநி, வ்ரீஹ்யாதி³ஷு லூயமாநேஷு கண்ட்³யமாநேஷு பச்யமாநேஷு ப⁴க்ஷ்யமாணேஷு ச தத³பி⁴மாநிநோ(அ)நுஶயிந: ப்ரவஸேயு: । யோ ஹி ஜீவோ யச்ச²ரீரமபி⁴மந்யதே, ஸ தஸ்மிந்பீட்³யமாநே ப்ரவஸதி — இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । தத்ர வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வாத்³ரேத:ஸிக்³பா⁴வோ(அ)நுஶயிநாம் நாபி⁴லப்யேத । அத: ஸம்ஸர்க³மாத்ரமநுஶயிநாமந்யாதி⁴ஷ்டி²தேஷு வ்ரீஹ்யாதி³ஷு ப⁴வதி । ஏதேந ஜநேர்முக்²யார்த²த்வம் ப்ரதிப்³ரூயாத் , உபபோ⁴க³ஸ்தா²நத்வம் ச ஸ்தா²வரபா⁴வஸ்ய । ந ச வயமுபபோ⁴க³ஸ்தா²நத்வம் ஸ்தா²வரபா⁴வஸ்யாவஜாநீமஹே । ப⁴வத்வந்யேஷாம் ஜந்தூநாமபுண்யஸாமர்த்²யேந ஸ்தா²வரபா⁴வமுபக³தாநாம் ஏதத் உபபோ⁴க³ஸ்தா²நம் । சந்த்³ரமஸஸ்து அவரோஹந்தோ(அ)நுஶயிநோ ந ஸ்தா²வரபா⁴வமுபபு⁴ஞ்ஜத இத்யாசக்ஷ்மஹே ॥ 24 ॥

யத்புநருக்தம் — பஶுஹிம்ஸாதி³யோகா³த³ஶுத்³த⁴மாத்⁴வரிகம் கர்ம, தஸ்யாநிஷ்டமபி ப²லமவகல்பத இத்யதோ முக்²யமேவாநுஶயிநாம் வ்ரீஹ்யாதி³ஜந்ம அஸ்து । தத்ர கௌ³ணீ கல்பநா அநர்தி²கேதி — தத்பரிஹ்ரியதே — ந, ஶாஸ்த்ரஹேதுத்வாத்³த⁴ர்மாத⁴ர்மவிஜ்ஞாநஸ்ய । அயம் த⁴ர்ம: அயமத⁴ர்ம இதி ஶாஸ்த்ரமேவ விஜ்ஞாநே காரணம் , அதீந்த்³ரியத்வாத்தயோ: । அநியததே³ஶகாலநிமித்தத்வாச்ச — யஸ்மிந்தே³ஶே காலே நிமித்தே ச யோ த⁴ர்மோ(அ)நுஷ்டீ²யதே, ஸ ஏவ தே³ஶகாலநிமித்தாந்தரேஷ்வத⁴ர்மோ ப⁴வதி । தேந ந ஶாஸ்த்ராத்³ருதே த⁴ர்மாத⁴ர்மவிஷயம் விஜ்ஞாநம் கஸ்யசித³ஸ்தி । ஶாஸ்த்ராச்ச ஹிம்ஸாநுக்³ரஹாத்³யாத்மகோ ஜ்யோதிஷ்டோமோ த⁴ர்ம இத்யவதா⁴ரித:, ஸ கத²மஶுத்³த⁴ இதி ஶக்யதே வக்தும் । நநு ‘ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூ⁴தாநி’ இதி ஶாஸ்த்ரமேவ பூ⁴தவிஷயாம் ஹிம்ஸாம் அத⁴ர்ம இத்யவக³மயதி । பா³ட⁴ம் — உத்ஸர்க³ஸ்து ஸ: । அபவாத³: ‘அக்³நீஷோமீயம் பஶுமாலபே⁴த’ இதி । உத்ஸர்கா³பவாத³யோஶ்ச வ்யவஸ்தி²தவிஷயத்வம் । தஸ்மாத்³விஶுத்³த⁴ம் கர்ம வைதி³கம்; ஶிஷ்டைரநுஷ்டீ²யமாநத்வாத் அநிந்த்³யமாநத்வாச்ச । தேந ந தஸ்ய ப்ரதிரூபம் ப²லம் ஜாதிஸ்தா²வரத்வம் । ந ச ஶ்வாதி³ஜந்மவத³பி வ்ரீஹ்யாதி³ஜந்ம ப⁴விதுமர்ஹதி । தத்³தி⁴ கபூயசரணாநதி⁴க்ருத்ய உச்யதே । நைவமிஹ வைஶேஷிக: கஶ்சித³தி⁴காரோ(அ)ஸ்தி । அதஶ்சந்த்³ரமண்ட³லஸ்க²லிதாநாமநுஶயிநாம் வ்ரீஹ்யாதி³ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம் தத்³பா⁴வ இத்யுபசர்யதே ॥ 25 ॥

இதஶ்ச வ்ரீஹ்யாதி³ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம் தத்³பா⁴வ:, யத்காரணம் வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வஸ்யாநந்தரமநுஶயிநாம் ரேத:ஸிக்³பா⁴வ ஆம்நாயதே — ‘யோ யோ ஹ்யந்நமத்தி யோ ரேத: ஸிஞ்சதி தத்³பூ⁴ய ஏவ ப⁴வதி’ (சா². உ. 5 । 10 । 6) இதி । ந சாத்ர முக்²யோ ரேத:ஸிக்³பா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி । சிரஜாதோ ஹி ப்ராப்தயௌவநோ ரேத:ஸிக்³ப⁴வதி । கத²மிவ அநுபசரிதம் தத்³பா⁴வம் அத்³யமாநாந்நாநுக³தோ(அ)நுஶயீ ப்ரதிபத்³யேத ? தத்ர தாவத³வஶ்யம் ரேத:ஸிக்³யோக³ ஏவ ரேத:ஸிக்³பா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: । தத்³வத் வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வோ(அ)பி வ்ரீஹ்யாதி³யோக³ ஏவேத்யவிரோத⁴: ॥ 26 ॥

அத² ரேத:ஸிக்³பா⁴வஸ்யாநந்தரம் யோநௌ நிஷிக்தே ரேதஸி, யோநேரதி⁴ ஶரீரம் அநுஶயிநாம் அநுஶயப²லோபபோ⁴கா³ய ஜாயத இத்யாஹ ஶாஸ்த்ரம் — ‘தத்³ய இஹ ரமணீயசரணா:’ (சா². உ. 5 । 10 । 7) இத்யாதி³ । தஸ்மாத³ப்யவக³ம்யதே — நாவரோஹே வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வாவஸரே தச்ச²ரீரமேவ ஸுக²து³:கா²ந்விதம் ப⁴வதீதி । தஸ்மாத் வ்ரீஹ்யாதி³ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரமநுஶயிநாம் தஜ்ஜந்மேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 27 ॥

ஸந்த்⁴யே தத்²யரூபா ஸ்ருஷ்டிரிதி । ஸந்த்⁴யமிதி ஸ்வப்நஸ்தா²நமாசஷ்டே, வேதே³ ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் — ‘ஸந்த்⁴யம் த்ருதீயꣳ ஸ்வப்நஸ்தா²நம்’ இதி; த்³வயோர்லோகஸ்தா²நயோ: ப்ரபோ³த⁴ஸம்ப்ரஸாத³ஸ்தா²நயோர்வா ஸந்தௌ⁴ ப⁴வதீதி ஸந்த்⁴யம் । தஸ்மிந்ஸந்த்⁴யே ஸ்தா²நே தத்²யரூபைவ ஸ்ருஷ்டிர்ப⁴விதுமர்ஹதி — குத: ? யத: ப்ரமாணபூ⁴தா ஶ்ருதிரேவமாஹ — ‘அத² ரதா²ரத²யோகா³ந்பத²: ஸ்ருஜதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 10) இத்யாதி³ । ‘ஸ ஹி கர்தா’ இதி ச உபஸம்ஹாராத் ஏவமேவாவக³ம்யதே ॥ 1 ॥

அபி ச ஏகே ஶாகி²ந: அஸ்மிந்நேவ ஸந்த்⁴யே ஸ்தா²நே காமாநாம் நிர்மாதாரமாத்மாநமாமநந்தி — ‘ய ஏஷ ஸுப்தேஷு ஜாக³ர்தி காமம் காமம் புருஷோ நிர்மிமாண:’ (க. உ. 2 । 2 । 8) இதி; புத்ராத³யஶ்ச தத்ர காமா அபி⁴ப்ரேயந்தே — காம்யந்த இதி । நநு காமஶப்³தே³நேச்சா²விஶேஷா ஏவோச்யேரந் । ந, ‘ஶதாயுஷ: புத்ரபௌத்ராந்வ்ருணீஷ்வ’ (க. உ. 1 । 1 । 23) இதி ப்ரக்ருத்ய அந்தே ‘காமாநாம் த்வா காமபா⁴ஜம் கரோமி’ (க. உ. 1 । 1 । 24) இதி ப்ரக்ருதேஷு தத்ர புத்ராதி³ஷு காமஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயுக்தத்வாத் । ப்ராஜ்ஞம் சைநம் நிர்மாதாரம் ப்ரகரணவாக்யஶேஷாப்⁴யாம் ப்ரதீம: । ப்ராஜ்ஞஸ்ய ஹீத³ம் ப்ரகரணம் — ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத்’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இத்யாதி³ । தத்³விஷய ஏவ ச வாக்யஶேஷோ(அ)பி — ‘ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ப்³ரஹ்ம ததே³வாம்ருதமுச்யதே । தஸ்மிம்ல்லோகா: ஶ்ரிதா: ஸர்வே தது³ நாத்யேதி கஶ்சந’ (க. உ. 2 । 2 । 8) இதி । ப்ராஜ்ஞகர்த்ருகா ச ஸ்ருஷ்டிஸ்தத்²யரூபா ஸமதி⁴க³தா ஜாக³ரிதாஶ்ரயா। ததா² ஸ்வப்நாஶ்ரயாபி ஸ்ருஷ்டிர்ப⁴விதுமர்ஹதி । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘அதோ² க²ல்வாஹுர்ஜாக³ரிததே³ஶ ஏவாஸ்யைஷ இதி யாநி ஹ்யேவ ஜாக்³ரத்பஶ்யதி தாநி ஸுப்த:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 14) இதி ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோ: ஸமாநந்யாயதாம் ஶ்ராவயதி । தஸ்மாத்தத்²யரூபைவ ஸந்த்⁴யே ஸ்ருஷ்டிரிதி ॥ 2 ॥

துஶப்³த³: பக்ஷம் வ்யாவர்தயதி । நைதத³ஸ்தி — யது³க்தம் ஸந்த்⁴யே ஸ்ருஷ்டி: பாரமார்தி²கீதி । மாயைவ ஸந்த்⁴யே ஸ்ருஷ்டி:, ந பரமார்த²க³ந்தோ⁴(அ)ப்யஸ்தி । குத: ? கார்த்ஸ்ந்யேநாநபி⁴வ்யக்தஸ்வரூபத்வாத் — ந ஹி கார்த்ஸ்ந்யேந பரமார்த²வஸ்துத⁴ர்மேண அபி⁴வ்யக்தஸ்வரூப: ஸ்வப்ந: । கிம் புநரத்ர கார்த்ஸ்ந்யமபி⁴ப்ரேதம் ? தே³ஶகாலநிமித்தஸம்பத்தி: அபா³த⁴ஶ்ச । ந ஹி பரமார்த²வஸ்துவிஷயாணி தே³ஶகாலநிமித்தாநி அபா³த⁴ஶ்ச ஸ்வப்நே ஸம்பா⁴வ்யந்தே । ந தாவத்ஸ்வப்நே ரதா²தீ³நாமுசிதோ தே³ஶ: ஸம்ப⁴வதி । ந ஹி ஸம்வ்ருதே தே³ஹதே³ஶே ரதா²த³யோ(அ)வகாஶம் லபே⁴ரந் । ஸ்யாதே³தத் — ப³ஹிர்தே³ஹாத் ஸ்வப்நம் த்³ரக்ஷ்யதி, தே³ஶாந்தரிதத்³ரவ்யக்³ரஹணாத் । த³ர்ஶயதி ச ஶ்ருதி: ப³ஹிர்தே³ஹாத்ஸ்வப்நம் — ‘ப³ஹிஷ்குலாயாத³ம்ருதஶ்சரித்வா । ஸ ஈயதே(அ)ம்ருதோ யத்ர காமம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 12) இதி । ஸ்தி²திக³திப்ரத்யயபே⁴த³ஶ்ச ந அநிஷ்க்ராந்தே ஜந்தௌ ஸாமஞ்ஜஸ்யமஶ்நுவீத — இதி । நேத்யுச்யதே — ந ஹி ஸுப்தஸ்ய ஜந்தோ: க்ஷணமாத்ரேண யோஜநஶதாந்தரிதம் தே³ஶம் பர்யேதும் விபர்யேதும் ச தத: ஸாமர்த்²யம் ஸம்பா⁴வ்யதே । க்வசிச்ச ப்ரத்யாக³மநவர்ஜிதம் ஸ்வப்நம் ஶ்ராவயதி — குருஷ்வஹமத்³ய ஶயாநோ நித்³ரயாபி⁴ப்லுத:, ஸ்வப்நே பஞ்சாலாநபி⁴க³தஶ்ச அஸ்மிந்ப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்ச — இதி । தே³ஹாச்சேத³பேயாத் , பஞ்சாலேஷ்வேவ ப்ரதிபு³த்⁴யேத , தாநஸாவபி⁴க³த இதி । குருஷ்வேவ து ப்ரதிபு³த்⁴யதே । யேந ச அயம் தே³ஹேந தே³ஶாந்தரமஶ்நுவாநோ மந்யதே, தமந்யே பார்ஶ்வஸ்தா²: ஶயநதே³ஶ ஏவ பஶ்யந்தி । யதா²பூ⁴தாநி ச அயம் தே³ஶாந்தராணி ஸ்வப்நே பஶ்யதி, ந தாநி ததா²பூ⁴தாந்யேவ ப⁴வந்தி । பரிதா⁴வம்ஶ்சேத்பஶ்யேத் , ஜாக்³ரத்³வத் வஸ்துபூ⁴தமர்த²மாகலயேத் । த³ர்ஶயதி ச ஶ்ருதிரந்தரேவ தே³ஹே ஸ்வப்நம் — ‘ஸ யத்ரைதத்ஸ்வப்ந்யயா சரதி’ இத்யுபக்ரம்ய ‘ஸ்வே ஶரீரே யதா²காமம் பரிவர்ததே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 18) இதி । அதஶ்ச ஶ்ருத்யுபபத்திவிரோதா⁴த்³ப³ஹிஷ்குலாயஶ்ருதி: கௌ³ணீ வ்யாக்²யாதவ்யா — ப³ஹிரிவ குலாயாத் அம்ருதஶ்சரித்வேதி; யோ ஹி வஸந்நபி ஶரீரே ந தேந ப்ரயோஜநம் கரோதி, ஸ ப³ஹிரிவ ஶரீராத்³ப⁴வதி — இதி । ஸ்தி²திக³திப்ரத்யயபே⁴தோ³(அ)ப்யேவம் ஸதி விப்ரலம்ப⁴ ஏவாப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: ॥

காலவிஸம்வாதோ³(அ)பி ச ஸ்வப்நே ப⁴வதி — ரஜந்யாம் ஸுப்தோ வாஸரம் பா⁴ரதே வர்ஷே மந்யதே; ததா² முஹூர்தமாத்ரவர்திநி ஸ்வப்நே கதா³சித் ப³ஹூந் வர்ஷபூகா³ந் அதிவாஹயதி । நிமித்தாந்யபி ச ஸ்வப்நே ந பு³த்³த⁴யே கர்மணே வா உசிதாநி வித்³யந்தே । கரணோபஸம்ஹாராத்³தி⁴ நாஸ்ய ரதா²தி³க்³ரஹணாய சக்ஷுராதீ³நி ஸந்தி । ரதா²தி³நிர்வர்தநே(அ)பி குதோ(அ)ஸ்ய நிமேஷமாத்ரேண ஸாமர்த்²யம் தா³ரூணி வா । பா³த்⁴யந்தே சைதே ரதா²த³ய: ஸ்வப்நத்³ருஷ்டா: ப்ரபோ³தே⁴ । ஸ்வப்ந ஏவ ச ஏதே ஸுலப⁴பா³தா⁴ ப⁴வந்தி, ஆத்³யந்தயோர்வ்யபி⁴சாரத³ர்ஶநாத் — ரதோ²(அ)யமிதி ஹி கதா³சித்ஸ்வப்நே நிர்தா⁴ரித: க்ஷணேந மநுஷ்ய: ஸம்பத்³யதே, மநுஷ்யோ(அ)யமிதி நிர்தா⁴ரித: க்ஷணேந வ்ருக்ஷ: । ஸ்பஷ்டம் சாபா⁴வம் ரதா²தீ³நாம் ஸ்வப்நே ஶ்ராவயதி ஶாஸ்த்ரம் — ‘ந தத்ர ரதா² ந ரத²யோகா³ ந பந்தா²நோ ப⁴வந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 10) இத்யாதி³ । தஸ்மாந்மாயாமாத்ரம் ஸ்வப்நத³ர்ஶநம் ॥ 3 ॥

மாயாமாத்ரத்வாத்தர்ஹி ந கஶ்சித்ஸ்வப்நே பரமார்த²க³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தீதி — நேத்யுச்யதே — ஸூசகஶ்ச ஹி ஸ்வப்நோ ப⁴வதி ப⁴விஷ்யதோ: ஸாத்⁴வஸாது⁴நோ: । ததா² ஹி ஶ்ரூயதே — ‘யதா³ கர்மஸு காம்யேஷு ஸ்த்ரியꣳ ஸ்வப்நேஷு பஶ்யதி । ஸம்ருத்³தி⁴ம் தத்ர ஜாநீயாத்தஸ்மிந்ஸ்வப்நநித³ர்ஶநே’ (சா². உ. 5 । 2 । 8) இதி । ததா² ‘புருஷம் க்ருஷ்ணம் க்ருஷ்ணத³ந்தம் பஶ்யதி ஸ ஏநம் ஹந்தி’ இத்யேவமாதி³பி⁴: ஸ்வப்நைரசிரஜீவித்வமாவேத்³யத இதி ஶ்ராவயதி । ஆசக்ஷதே ச ஸ்வப்நாத்⁴யாயவித³: — குஞ்ஜராரோஹணாதீ³நி ஸ்வப்நே த⁴ந்யாநி, க²ரயாநாதீ³ந்யத⁴ந்யாநி’ இதி । மந்த்ரதே³வதாத்³ரவ்யவிஶேஷநிமித்தாஶ்ச கேசித்ஸ்வப்நா: ஸத்யார்த²க³ந்தி⁴நோ ப⁴வந்தீதி மந்யந்தே । தத்ராபி ப⁴வது நாம ஸூச்யமாநஸ்ய வஸ்துந: ஸத்யத்வம் । ஸூசகஸ்ய து ஸ்த்ரீத³ர்ஶநாதே³ர்ப⁴வத்யேவ வைதத்²யம் , பா³த்⁴யமாநத்வாதி³த்யபி⁴ப்ராய: । தஸ்மாது³பபந்நம் ஸ்வப்நஸ்ய மாயாமாத்ரத்வம் ॥

யது³க்தம் — ‘ஆஹ ஹி’ இதி ததே³வம் ஸதி பா⁴க்தம் வ்யாக்²யாதவ்யம் — யதா² ‘லாங்க³லம் க³வாதீ³நுத்³வஹதி’ இதி நிமித்தமாத்ரத்வாதே³வமுச்யதே, ந து ப்ரத்யக்ஷமேவ லாங்க³லம் க³வாதீ³நுத்³வஹதி । ஏவம் நிமித்தமாத்ரத்வாத் — ஸுப்தோ ரதா²தீ³ந்ஸ்ருஜதே, ‘ஸ ஹி கர்தா’ — இதி ச உச்யதே । ந து ப்ரத்யக்ஷமேவ ஸுப்தோ ரதா²தீ³ந்ஸ்ருஜதி । நிமித்தத்வம் து அஸ்ய ரதா²தி³ப்ரதிபா⁴நநிமித்தமோத³த்ராஸாதி³த³ர்ஶநாத்தந்நிமித்தபூ⁴தயோ: ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதயோ: கர்த்ருத்வேநேதி வக்தவ்யம் । அபி ச ஜாக³ரிதே விஷயேந்த்³ரியஸம்யோகா³த் ஆதி³த்யாதி³ஜ்யோதிர்வ்யதிகராச்ச ஆத்மந: ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் து³ர்விவேசநமிதி தத்³விவேசநாய ஸ்வப்ந உபந்யஸ்த: । தத்ர யதி³ ரதா²தி³ஸ்ருஷ்டிவசநம் ஶ்ருத்யா நீயேத, தத: ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் ந நிர்ணீதம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத்³ரதா²த்³யபா⁴வவசநம் ஶ்ருத்யா, ரதா²தி³ஸ்ருஷ்டிவசநம் து ப⁴க்த்யேதி வ்யாக்²யேயம் । ஏதேந நிர்மாணஶ்ரவணம் வ்யாக்²யாதம் । யத³ப்யுக்தம் — ‘ப்ராஜ்ஞமேநம் நிர்மாதாரமாமநந்தி’ இதி, தத³ப்யஸத் , ஶ்ருத்யந்தரே ‘ஸ்வயம் விஹத்ய ஸ்வயம் நிர்மாய ஸ்வேந பா⁴ஸா ஸ்வேந ஜ்யோதிஷா ப்ரஸ்வபிதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) இதி ஜீவவ்யாபாரஶ்ரவணாத் । இஹாபி ‘ய ஏஷ ஸுப்தேஷு ஜாக³ர்தி’ (க. உ. 2 । 2 । 8) இதி ப்ரஸித்³தா⁴நுவாதா³ஜ்ஜீவ ஏவாயம் காமாநாம் நிர்மாதா ஸங்கீர்த்யதே । தஸ்ய து வாக்யஶேஷேண ‘ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி ஜீவபா⁴வம் வ்யாவர்த்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வ உபதி³ஶ்யதே — ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 9 । 4) இத்யாதி³வத் — இதி ந ப்³ரஹ்மப்ரகரணம் விருத்⁴யதே । ந சாஸ்மாபி⁴: ஸ்வப்நே(அ)பி ப்ராஜ்ஞவ்யாபார: ப்ரதிஷித்⁴யதே, தஸ்ய ஸர்வேஶ்வரத்வாத் ஸர்வாஸ்வப்யவஸ்தா²ஸ்வதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வோபபத்தே: । பாரமார்தி²கஸ்து நாயம் ஸந்த்⁴யாஶ்ரய: ஸர்க³: வியதா³தி³ஸர்க³வத் — இத்யேதாவத்ப்ரதிபாத்³யதே । ந ச வியதா³தி³ஸர்க³ஸ்யாப்யாத்யந்திகம் ஸத்யத்வமஸ்தி । ப்ரதிபாதி³தம் ஹி ‘தத³நந்யத்வமாரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய:’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 14) இத்யத்ர ஸமஸ்தஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய மாயாமாத்ரத்வம் । ப்ராக் து ப்³ரஹ்மாத்மத்வத³ர்ஶநாத் வியதா³தி³ப்ரபஞ்சோ வ்யவஸ்தி²தரூபோ ப⁴வதி । ஸந்த்⁴யாஶ்ரயஸ்து ப்ரபஞ்ச: ப்ரதிதி³நம் பா³த்⁴யதே — இத்யதோ வைஶேஷிகமித³ம் ஸந்த்⁴யஸ்ய மாயாமாத்ரத்வமுதி³தம் ॥ 4 ॥

அதா²பி ஸ்யாத் — பரஸ்யைவ தாவதா³த்மநோம்(அ)ஶ: ஜீவ: — அக்³நேரிவ விஸ்பு²லிங்க³: । தத்ரைவம் ஸதி யதா² அக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³யோ: ஸமாநே த³ஹநப்ரகாஶநஶக்தீ ப⁴வத:, ஏவம் ஜீவேஶ்வரயோரபி ஜ்ஞாநைஶ்வர்யஶக்தீ । ததஶ்ச ஜீவஸ்ய ஜ்ஞாநைஶ்வர்யவஶாத் ஸாங்கல்பிகீ ஸ்வப்நே ரதா²தி³ஸ்ருஷ்டிர்ப⁴விஷ்யதீதி । அத்ரோச்யதே — ஸத்யபி ஜீவேஶ்வரயோரம்ஶாம்ஶிபா⁴வே ப்ரத்யக்ஷமேவ ஜீவஸ்யேஶ்வரவிபரீதத⁴ர்மத்வம் । கிம் புநர்ஜீவஸ்ய ஈஶ்வரஸமாநத⁴ர்மத்வம் நாஸ்த்யேவ ? ந நாஸ்த்யேவ । வித்³யமாநமபி தத் திரோஹிதம் அவித்³யாதி³வ்யவதா⁴நாத் । தத்புநஸ்திரோஹிதம் ஸத் பரமேஶ்வரமபி⁴த்⁴யாயதோ யதமாநஸ்ய ஜந்தோர்விதூ⁴தத்⁴வாந்தஸ்ய — திமிரதிரஸ்க்ருதேவ த்³ருக்ஶக்தி: ஔஷத⁴வீர்யாத் — ஈஶ்வரப்ரஸாதா³த் ஸம்ஸித்³த⁴ஸ்ய கஸ்யசிதே³வாவிர்ப⁴வதி, ந ஸ்வபா⁴வத ஏவ, ஸர்வேஷாம் ஜந்தூநாம் । குத: ? ததோ ஹி ஈஶ்வராத்³தே⁴தோ:, அஸ்ய ஜீவஸ்ய, ப³ந்த⁴மோக்ஷௌ ப⁴வத: — ஈஶ்வரஸ்வரூபாபரிஜ்ஞாநாத் ப³ந்த⁴:, தத்ஸ்வரூபபரிஜ்ஞாநாத்து மோக்ஷ: । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘ஜ்ஞாத்வா தே³வம் ஸர்வபாஶாபஹாநி: க்ஷீணை: க்லேஶைர்ஜந்மம்ருத்யுப்ரஹாணி: । தஸ்யாபி⁴த்⁴யாநாத்த்ருதீயம் தே³ஹபே⁴தே³ விஶ்வைஶ்வர்யம் கேவல ஆப்தகாம:’ (ஶ்வே. உ. 1 । 11) இத்யேவமாத்³யா ॥ 5 ॥

கஸ்மாத்புநர்ஜீவ: பரமாத்மாம்ஶ ஏவ ஸந் திரஸ்க்ருதஜ்ஞாநைஶ்வர்யோ ப⁴வதி ? யுக்தம் து ஜ்ஞாநைஶ்வர்யயோரதிரஸ்க்ருதத்வம் , விஸ்பு²லிங்க³ஸ்யேவ த³ஹநப்ரகாஶநயோ: — இதி । உச்யதே — ஸத்யமேவைதத் । ஸோ(அ)பி து ஜீவஸ்ய ஜ்ஞாநைஶ்வர்யதிரோபா⁴வ:, தே³ஹயோகா³த் தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴விஷயவேத³நாதி³யோகா³த் ப⁴வதி । அஸ்தி ச அத்ரோபமா — யதா² அக்³நேர்த³ஹநப்ரகாஶநஸம்பந்நஸ்யாப்யரணிக³தஸ்ய த³ஹநப்ரகாஶநே திரோஹிதே ப⁴வத:, யதா² வா ப⁴ஸ்மச்ச²ந்நஸ்ய — ஏவமவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதநாமரூபக்ருததே³ஹாத்³யுபாதி⁴யோகா³த் தத³விவேகப்⁴ரமக்ருதோ ஜீவஸ்ய ஜ்ஞாநைஶ்வர்யதிரோபா⁴வ: । வாஶப்³தோ³ ஜீவஸ்ய ஈஶ்வராத் அந்யத்வஶங்காவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: । நந்வந்ய ஏவ ஜீவ: ஈஶ்வராத³ஸ்து, திரஸ்க்ருதஜ்ஞாநைஶ்வர்யத்வாத் । கிம் தே³ஹயோக³கல்பநயா ? நேத்யுச்யதே — ந ஹி அந்யத்வம் ஜீவஸ்ய ஈஶ்வராது³பபத்³யதே — ‘ஸேயம் தே³வதைக்ஷத’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இத்யுபக்ரம்ய ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இத்யாத்மஶப்³தே³ந ஜீவஸ்ய பராமர்ஶாத்; ‘தத்ஸத்யꣳ ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ச ஜீவாய உபதி³ஶதி ஈஶ்வராத்மத்வம் । அத: அநந்ய ஏவ ஈஶ்வராஜ்ஜீவ: ஸந் தே³ஹயோகா³த்திரோஹிதஜ்ஞாநைஶ்வர்யோ ப⁴வதி । அதஶ்ச ந ஸாங்கல்பிகீ ஜீவஸ்ய ஸ்வப்நே ரதா²தி³ஸ்ருஷ்டிர்க⁴டதே । யதி³ ச ஸாங்கல்பிகீ ஸ்வப்நே ரதா²தி³ஸ்ருஷ்டி: ஸ்யாத் , நைவாநிஷ்டம் கஶ்சித்ஸ்வப்நம் பஶ்யேத் , ந ஹி கஶ்சித³நிஷ்டம் ஸங்கல்பயதே । யத்புநருக்தம் — ஜாக³ரிததே³ஶஶ்ருதி: ஸ்வப்நஸ்ய ஸத்யத்வம் க்²யாபயதீதி, ந தத்ஸாம்யவசநம் ஸத்யத்வாபி⁴ப்ராயம் , ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வவிரோதா⁴த் , ஶ்ருத்யைவ ச ஸ்வப்நே ரதா²த்³யபா⁴வஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் । ஜாக³ரிதப்ரப⁴வவாஸநாநிர்மிதத்வாத்து ஸ்வப்நஸ்ய தத்துல்யநிர்பா⁴ஸத்வாபி⁴ப்ராயம் தத் । தஸ்மாது³பபந்நம் ஸ்வப்நஸ்ய மாயாமாத்ரத்வம் ॥ 6 ॥

ஸ்வப்நாவஸ்தா² பரீக்ஷிதா । ஸுஷுப்தாவஸ்தே²தா³நீம் பரீக்ஷ்யதே । தத்ரைதா: ஸுஷுப்தவிஷயா: ஶ்ருதயோ ப⁴வந்தி । க்வசிச்ச்²ரூயதே — ‘தத்³யத்ரைதத்ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாத்யாஸு ததா³ நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 3) இதி । அந்யத்ர து நாடீ³ரேவாநுக்ரம்ய ஶ்ரூயதே — ‘தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 19) இதி । ததா²ந்யத்ர நாடீ³ரேவாநுக்ரம்ய — ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ (கௌ. உ. 4 । 19) இதி; ததா²ந்யத்ர — ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி; ததா²ந்யத்ர — ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி । ததா² — ‘ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பா³ஹ்யம் கிஞ்சந வேத³ நாந்தரம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) இதி ச ॥

தத்ர ஸம்ஶய: — கிமேதாநி நாட்³யாதீ³நி பரஸ்பரநிரபேக்ஷாணி பி⁴ந்நாநி ஸுஷுப்திஸ்தா²நாநி, ஆஹோஸ்வித்பரஸ்பராபேக்ஷயா ஏகம் ஸுஷுப்திஸ்தா²நமிதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? பி⁴ந்நாநீதி । குத: ? ஏகார்த²த்வாத் — ந ஹி ஏகார்தா²நாம் க்வசித்பரஸ்பராபேக்ஷத்வம் த்³ருஶ்யதே வ்ரீஹியவாதீ³நாம் । நாட்³யாதீ³நாம் ச ஏகார்த²தா ஸுஷுப்தௌ த்³ருஶ்யதே, ‘நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 3) ‘புரீததி ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 19) இதி ச தத்ர தத்ர ஸப்தமீநிர்தே³ஶஸ்ய துல்யத்வாத் । நநு நைவம் ஸதி ஸப்தமீநிர்தே³ஶோ த்³ருஶ்யதே — ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி । நைஷ தோ³ஷ:, தத்ராபி ஸப்தம்யர்த²ஸ்ய க³ம்யமாநத்வாத் — வாக்யஶேஷோ ஹி தத்ர ஆயதநைஷீ ஜீவ: ஸத் உபஸர்பதீத்யாஹ — ‘அந்யத்ராயதநமலப்³த்⁴வா ப்ராணமேவாஶ்ரயதே’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) இதி; ப்ராணஶப்³தே³ந தத்ர ப்ரக்ருதஸ்ய ஸத உபாதா³நாத் । ஆயதநம் ச ஸப்தம்யர்த²:, ஸப்தமீநிர்தே³ஶோ(அ)பி தத்ர வாக்யஶேஷே த்³ருஶ்யதே — ‘ஸதி ஸம்பத்³ய ந விது³: ஸதி ஸம்பத்³யாமஹே’ (சா². உ. 6 । 9 । 2) இதி । ஸர்வத்ர ச விஶேஷவிஜ்ஞாநோபரமலக்ஷணம் ஸுஷுப்தம் ந விஶிஷ்யதே । தஸ்மாதே³கார்த²த்வாத் நாட்³யாதீ³நாம் விகல்பேந கதா³சித் கிஞ்சித்ஸ்தா²நம் ஸ்வாபாயோபஸர்பதி — இதி ॥

ஏவம் ப்ராப்தே, ப்ரதிபாத்³யதே — தத³பா⁴வோ நாடீ³ஷ்வாத்மநி சேதி । தத³பா⁴வ இதி, தஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய ஸ்வப்நத³ர்ஶநஸ்ய அபா⁴வ: ஸுஷுப்தமித்யர்த²: । நாடீ³ஷ்வாத்மநி சேதி ஸமுச்சயேந ஏதாநி நாட்³யாதீ³நி ஸ்வாபாயோபஸர்பதி, ந விகல்பேந — இத்யர்த²: । குத: ? தச்ச்²ருதே: । ததா² ஹி ஸர்வேஷாமேவ நாட்³யாதீ³நாம் தத்ர தத்ர ஸுஷுப்திஸ்தா²நத்வம் ஶ்ரூயதே । தச்ச ஸமுச்சயே ஸங்க்³ருஹீதம் ப⁴வதி । விகல்பே ஹ்யேஷாம் , பக்ஷே பா³த⁴: ஸ்யாத் । நநு ஏகார்த²த்வாத்³விகல்போ நாட்³யாதீ³நாம் வ்ரீஹியவாதி³வத் — இத்யுக்தம்; நேத்யுச்யதே — ந ஹி ஏகவிப⁴க்திநிர்தே³ஶமாத்ரேண ஏகார்த²த்வம் விகல்பஶ்ச ஆபததி, நாநார்த²த்வஸமுச்சயயோரப்யேகவிப⁴க்திநிர்தே³ஶத³ர்ஶநாத் — ப்ராஸாதே³ ஶேதே பர்யங்கே ஶேதே இத்யேவமாதி³ஷு, ததா² இஹாபி நாடீ³ஷு புரீததி ப்³ரஹ்மணி ச ஸ்வபிதீதி உபபத்³யதே ஸமுச்சய: । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘தாஸு ததா³ ப⁴வதி யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யத்யதா²ஸ்மிந்ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி’ (கௌ. உ. 4 । 19) இதி ஸமுச்சயம் நாடீ³நாம் ப்ராணஸ்ய ச ஸுஷுப்தௌ ஶ்ராவயதி, ஏகவாக்யோபாதா³நாத் । ப்ராணஸ்ய ச ப்³ரஹ்மத்வம் ஸமதி⁴க³தம் — ‘ப்ராணஸ்ததா²நுக³மாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 28) இத்யத்ர । யத்ராபி நிரபேக்ஷா இவ நாடீ³: ஸுப்திஸ்தா²நத்வேந ஶ்ராவயதி — ‘ஆஸு ததா³ நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 3) இதி, தத்ராபி ப்ரதே³ஶாந்தரப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்ரதிஷேதா⁴த் நாடீ³த்³வாரேண ப்³ரஹ்மண்யேவாவதிஷ்ட²த இதி ப்ரதீயதே । ந சைவமபி நாடீ³ஷு ஸப்தமீ விருத்⁴யதே, நாடீ³த்³வாராபி ப்³ரஹ்மோபஸர்பந் ஸ்ருப்த ஏவ நாடீ³ஷு ப⁴வதி — யோ ஹி க³ங்க³யா ஸாக³ரம் க³ச்ச²தி, க³த ஏவ ஸ க³ங்கா³யாம் ப⁴வதி । ப⁴வதி ச அத்ர ரஶ்மிநாடீ³த்³வாராத்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகமார்க³ஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் நாடீ³ஸ்துத்யர்த²ம் ஸ்ருப்திஸங்கீர்தநம் — ‘நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 3) இத்யுக்த்வா ‘தம் ந கஶ்சந பாப்மா ஸ்ப்ருஶதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 3) இதி ப்³ருவந் நாடீ³: ப்ரஶம்ஸதி । ப்³ரவீதி ச பாப்மஸ்பர்ஶாபா⁴வே ஹேதும் ‘தேஜஸா ஹி ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 3) இதி — தேஜஸா நாடீ³க³தேந பித்தாக்²யேந அபி⁴வ்யாப்தகரணோ ந பா³ஹ்யாந் விஷயாநீக்ஷத இத்யர்த²: । அத²வா தேஜஸேதி ப்³ரஹ்மண ஏவாயம் நிர்தே³ஶ:, ஶ்ருத்யந்தரே । ‘ப்³ரஹ்மைவ தேஜ ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 7) இதி தேஜ:ஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ப்ரயுக்தத்வாத் । ப்³ரஹ்மணா ஹி ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி நாடீ³த்³வாரேண, அதஸ்தம் ந கஶ்சந பாப்மா ஸ்ப்ருஶதீத்யர்த²: — ப்³ரஹ்மஸம்பத்திஶ்ச பாப்மஸ்பர்ஶாபா⁴வே ஹேது: ஸமதி⁴க³த: ‘ஸர்வே பாப்மாநோ(அ)தோ நிவர்தந்தே(அ)பஹதபாப்மா ஹ்யேஷ ப்³ரஹ்மலோக:’ (சா². உ. 8 । 4 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ஏவம் ச ஸதி ப்ரதே³ஶாந்தரப்ரஸித்³தே⁴ந ப்³ரஹ்மணா ஸுஷுப்திஸ்தா²நேநாநுக³தோ நாடீ³நாம் ஸமுச்சய: ஸமதி⁴க³தோ ப⁴வதி । ததா² புரீததோ(அ)பி ப்³ரஹ்மப்ரக்ரியாயாம் ஸங்கீர்தநாத் தத³நுகு³ணமேவ ஸுஷுப்திஸ்தா²நத்வம் விஜ்ஞாயதே — ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶஸ்தஸ்மிஞ்ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி ஹ்ருத³யாகாஶே ஸுஷுப்திஸ்தா²நே ப்ரக்ருதே இத³முச்யதே — ‘புரீததி ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 19) இதி । புரீததி³தி ஹ்ருத³யபரிவேஷ்டநமுச்யதே । தத³ந்தர்வர்திந்யபி ஹ்ருத³யாகாஶே ஶயாந: ஶக்யதே ‘புரீததி ஶேதே’ இதி வக்தும் — ப்ராகாரபரிக்ஷிப்தே(அ)பி ஹி புரே வர்தமாந: ப்ராகாரே வர்தத இத்யுச்யதே । ஹ்ருத³யாகாஶஸ்ய ச ப்³ரஹ்மத்வம் ஸமதி⁴க³தம் ‘த³ஹர உத்தரேப்⁴ய:’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 3 । 14) இத்யத்ர । ததா² நாடீ³புரீதத்ஸமுச்சயோ(அ)பி ‘தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 19) இத்யேகவாக்யோபாதா³நாத் அவக³ம்யதே । ஸத்ப்ராஜ்ஞயோஶ்ச ப்ரஸித்³த⁴மேவ ப்³ரஹ்மத்வம் । ஏவமேதாஸு ஶ்ருதிஷு த்ரீண்யேவ ஸுஷுப்திஸ்தா²நாநி ஸங்கீர்திதாநி — நாட்³ய: புரீதத் ப்³ரஹ்ம சேதி । தத்ராபி த்³வாரமாத்ரம் நாட்³ய: புரீதச்ச, ப்³ரஹ்மைவ து ஏகம் அநபாயி ஸுஷுப்திஸ்தா²நம் । அபி ச நாட்³ய: புரீதத்³வா ஜீவஸ்யோபாத்⁴யாதா⁴ர ஏவ ப⁴வதி — தத்ராஸ்ய கரணாநி வர்தந்த இதி । ந ஹி உபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴மந்தரேண ஸ்வத ஏவ ஜீவஸ்யாதா⁴ர: கஶ்சித்ஸம்ப⁴வதி, ப்³ரஹ்மாவ்யதிரேகேண ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்டி²தத்வாத் । ப்³ரஹ்மாதா⁴ரத்வமப்யஸ்ய ஸுஷுப்தே நைவ ஆதா⁴ராதே⁴யபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண உச்யதே । கத²ம் தர்ஹி ? தாதா³த்ம்யாபி⁴ப்ராயேண; யத ஆஹ — ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி; ஸ்வஶப்³தே³ந ஆத்மா அபி⁴லப்யதே, ஸ்வரூபமாபந்ந: ஸுப்தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । அபி ச ந கதா³சிஜ்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ஸம்பத்திர்நாஸ்தி, ஸ்வரூபஸ்யாநபாயித்வாத் । ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோஸ்தூபாதி⁴ஸம்பர்கவஶாத் பரரூபாபத்திமிவாபேக்ஷ்ய தது³பஶமாத்ஸுஷுப்தே ஸ்வரூபாபத்திர்விவக்ஷ்யதே — ‘ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ இதி । அதஶ்ச ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் கதா³சித்ஸதா ஸம்பத்³யதே, கதா³சிந்ந ஸம்பத்³யதே — இத்யயுக்தம் । அபி ச ஸ்தா²நவிகல்பாப்⁴யுபக³மே(அ)பி விஶேஷவிஜ்ஞாநோபஶமலக்ஷணம் தாவத்ஸுஷுப்தம் ந க்வசித்³விஶிஷ்யதே । தத்ர ஸதி ஸம்பந்நஸ்தாவத் ஏகத்வாத் ந விஜாநாதீதி யுக்தம் , ‘தத்கேந கம் விஜாநீயாத்’ (சா². உ. 2 । 4 । 14) இதி ஶ்ருதே: । நாடீ³ஷு புரீததி ச ஶயாநஸ்ய ந கிஞ்சித் அவிஜ்ஞாநே காரணம் ஶக்யம் விஜ்ஞாதும் , பே⁴த³விஷயத்வாத் , ‘யத்ர வா அந்யதி³வ ஸ்யாத்தத்ராந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 31) இதி ஶ்ருதே: । நநு பே⁴த³விஷயஸ்யாப்யதிதூ³ராதி³காரணமவிஜ்ஞாநே ஸ்யாத்; பா³ட⁴மேவம் ஸ்யாத் , யதி³ ஜீவ: ஸ்வத: பரிச்சி²ந்நோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத — யதா² விஷ்ணுமித்ர: ப்ரவாஸீ ஸ்வக்³ருஹம் ந பஶ்யதீதி । ந து ஜீவஸ்யோபாதி⁴வ்யதிரேகேண பரிச்சே²தோ³ வித்³யதே । உபாதி⁴க³தமேவாதிதூ³ராதி³காரணம் அவிஜ்ஞாநே இதி யத்³யுச்யேத, ததா²ப்யுபாதே⁴ருபஶாந்தத்வாத் ஸத்யேவ ஸம்பந்ந: ந விஜாநாதீதி யுக்தம் । ந ச வயமிஹ துல்யவத் நாட்³யாதி³ஸமுச்சயம் ப்ரதிபாத³யாம: । ந ஹி நாட்³ய: ஸுப்திஸ்தா²நம் புரீதச்ச இத்யநேந விஜ்ஞாநேந கிஞ்சித்ப்ரயோஜநமஸ்தி । ந ஹ்யேதத்³விஜ்ஞாநப்ரதிப³த்³த⁴ம் கிஞ்சித்ப²லம் ஶ்ரூயதே । நாப்யேதத்³விஜ்ஞாநம் ப²லவத: கஸ்யசித³ங்க³முபதி³ஶ்யதே । ப்³ரஹ்ம து அநபாயி ஸுப்திஸ்தா²நம் — இத்யேதத்ப்ரதிபாத³யாம: । தேந து விஜ்ஞாநேந ப்ரயோஜநமஸ்தி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வாவதா⁴ரணம் ஸ்வப்நஜாக³ரிதவ்யவஹாரவிமுக்தத்வாவதா⁴ரணம் ச । தஸ்மாதா³த்மைவ ஸுப்திஸ்தா²நம் ॥ 7 ॥

யஸ்மாச்ச ஆத்மைவ ஸுப்திஸ்தா²நம் , அத ஏவ ச காரணாத் நித்யவதே³வ அஸ்மாதா³த்மந: ப்ரபோ³த⁴: ஸ்வாபாதி⁴காரே ஶிஷ்யதே, ‘குத ஏததா³கா³த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 16) இத்யஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநாவஸரே — ‘யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்த்யேவமேவாஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) இத்யாதி³நா, ‘ஸத ஆக³ம்ய ந விது³: ஸத ஆக³ச்சா²மஹே’ (சா². உ. 6 । 10 । 2) இதி ச । விகல்ப்யமாநேஷு து ஸுஷுப்திஸ்தா²நேஷு, கதா³சிந்நாடீ³ப்⁴ய: ப்ரதிபு³த்⁴யதே கதா³சித்புரீதத: கதா³சிதா³த்மந: — இத்யஶாஸிஷ்யத் । தஸ்மாத³ப்யாத்மைவ ஸுப்திஸ்தா²நமிதி ॥ 8 ॥

தஸ்யா: புந: ஸத்ஸம்பத்தே: ப்ரதிபு³த்⁴யமாந: கிம் ய ஏவ ஸத்ஸம்பந்ந: ஸ ஏவ ப்ரதிபு³த்⁴யதே, உத ஸ வா அந்யோ வா இதி சிந்த்யதே । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — அநியம இதி । குத: ? யதா³ ஹி ஜலராஶௌ கஶ்சிஜ்ஜலபி³ந்து³: ப்ரக்ஷிப்யதே, ஜலராஶிரேவ ஸ ததா³ ப⁴வதி, புநருத்³த⁴ரணே ச ஸ ஏவ ஜலபி³ந்து³ர்ப⁴வதி இதி து³:ஸம்பாத³ம் — தத்³வத் ஸுப்த: பரேணைகத்வமாபந்ந: ஸம்ப்ரஸீத³தீதி ந ஸ ஏவ புநருத்தா²துமர்ஹதி; தஸ்மாத் ஸ ஏவ ஈஶ்வரோ வா அந்யோ வா ஜீவ: ப்ரதிபு³த்⁴யதே இதி ॥

ஏவம் ப்ராப்தே, இத³மாஹ — ஸ ஏவ து ஜீவ: ஸுப்த: ஸ்வாஸ்த்²யம் க³த: புநருத்திஷ்ட²தி, நாந்ய: । கஸ்மாத் ? கர்மாநுஸ்ம்ருதிஶப்³த³விதி⁴ப்⁴ய: । விப⁴ஜ்ய ஹேதும் த³ர்ஶயிஷ்யாமி । கர்மஶேஷாநுஷ்டா²நத³ர்ஶநாத்தாவத்ஸ ஏவோத்தா²துமர்ஹதி நாந்ய: । ததா² ஹி — பூர்வேத்³யுரநுஷ்டி²தஸ்ய கர்மண: அபரேத்³யு: ஶேஷமநுதிஷ்ட²ந்த்³ருஶ்யதே । ந சாந்யேந ஸாமிக்ருதஸ்ய கர்மண: அந்ய: ஶேஷக்ரியாயாம் ப்ரவர்திதுமுத்ஸஹதே, அதிப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாதே³க ஏவ பூர்வேத்³யுரபரேத்³யுஶ்ச ஏகஸ்ய கர்மண: கர்தேதி க³ம்யதே । இதஶ்ச ஸ ஏவோத்திஷ்ட²தி, யத்காரணம் அதீதே(அ)ஹநி அஹமதோ³(அ)த்³ராக்ஷமிதி பூர்வாநுபூ⁴தஸ்ய பஶ்சாத்ஸ்மரணம் அந்யஸ்யோத்தா²நே நோபபத்³யதே । ந ஹ்யந்யத்³ருஷ்டம் அந்யோ(அ)நுஸ்மர்துமர்ஹதி । ஸோ(அ)ஹமஸ்மீதி ச ஆத்மாநுஸ்மரணமாத்மாந்தரோத்தா²நே நாவகல்பதே । ஶப்³தே³ப்⁴யஶ்ச தஸ்யைவோத்தா²நமவக³ம்யதே । ததா² ஹி — ‘புந: ப்ரதிந்யாயம் ப்ரதியோந்யாத்³ரவதி பு³த்³தா⁴ந்தாயைவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 16) ‘இமா: ஸர்வா: ப்ரஜா அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்ய ஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்தி’ (சா². உ. 8 । 3 । 2) ‘த இஹ வ்யாக்⁴ரோ வா ஸிꣳஹோ வா வ்ருகோ வா வராஹோ வா கீடோ வா பதங்கோ³ வா த³ꣳஶோ வா மஶகோ வா யத்³யத்³ப⁴வந்தி ததா³ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 6 । 9 । 3) இத்யேவமாத³ய: ஶப்³தா³: ஸ்வாபப்ரபோ³தா⁴தி⁴காரபடி²தா ந ஆத்மாந்தரோத்தா²நே ஸாமஞ்ஜஸ்யம் ஈயு: । கர்மவித்³யாவிதி⁴ப்⁴யஶ்சைவமேவாவக³ம்யதே । அந்யதா² ஹி கர்மவித்³யாவித⁴யோ(அ)நர்த²கா: ஸ்யு: । அந்யோத்தா²நபக்ஷே ஹி ஸுப்தமாத்ரோ முச்யத இத்யாபத்³யேத । ஏவம் சேத்ஸ்யாத் , வத³ கிம் காலாந்தரப²லேந கர்மணா வித்³யயா வா க்ருதம் ஸ்யாத் ? அபி ச அந்யோத்தா²நபக்ஷே யதி³ தாவச்ச²ரீராந்தரே வ்யவஹரமாணோ ஜீவ உத்திஷ்டே²த் , தத்ரத்யவ்யவஹாரலோபப்ரஸங்க³: ஸ்யாத் । அத² தத்ர ஸுப்த உத்திஷ்டே²த் , கல்பநாநர்த²க்யம் ஸ்யாத் । யோ ஹி யஸ்மிந் ஶரீரே ஸுப்த: ஸ: தஸ்மிந் நோத்திஷ்ட²தி, அந்யஸ்மிந் ஶரீரே ஸுப்த: அந்யஸ்மிந்நுத்திஷ்ட²தீதி கோ(அ)ஸ்யாம் கல்பநாயாம் லாப⁴: ஸ்யாத் ? அத² முக்த உத்திஷ்டே²த் , அந்தவாந்மோக்ஷ ஆபத்³யேத । நிவ்ருத்தாவித்³யஸ்ய ச புநருத்தா²நமநுபபந்நம் । ஏதேந ஈஶ்வரஸ்யோத்தா²நம் ப்ரத்யுக்தம் , நித்யநிவ்ருத்தாவித்³யத்வாத் । அக்ருதாப்⁴யாக³மக்ருதவிப்ரணாஶௌ ச து³ர்நிவாராவந்யோத்தா²நபக்ஷே ஸ்யாதாம் । தஸ்மாத்ஸ ஏவோத்திஷ்ட²தி, நாந்ய இதி । யத்புநருக்தம் — யதா² ஜலராஶௌ ப்ரக்ஷிப்தோ ஜலபி³ந்து³ர்நோத்³த⁴ர்தும் ஶக்யதே, ஏவம் ஸதி ஸம்பந்நோ ஜீவோ நோத்பதிதுமர்ஹதீதி, தத்பரிஹ்ரியதே — யுக்தம் தத்ர விவேககாரணாபா⁴வாத் ஜலபி³ந்தோ³ரநுத்³த⁴ரணம் , இஹ து வித்³யதே விவேககாரணம் — கர்ம ச அவித்³யா ச, இதி வைஷம்யம் । த்³ருஶ்யதே ச து³ர்விவேசநயோரப்யஸ்மஜ்ஜாதீயை: க்ஷீரோத³கயோ: ஸம்ஸ்ருஷ்டயோ: ஹம்ஸேந விவேசநம் । அபி ச ந ஜீவோ நாம கஶ்சித்பரஸ்மாத³ந்யோ வித்³யதே, யோ ஜலபி³ந்து³ரிவ ஜலராஶே: ஸதோ விவிச்யேத । ஸதே³வ து உபாதி⁴ஸம்பர்காஜ்ஜீவ இத்யுபசர்யதே இத்யஸக்ருத்ப்ரபஞ்சிதம் । ஏவம் ஸதி யாவதே³கோபாதி⁴க³தா ப³ந்தா⁴நுவ்ருத்தி:, தாவதே³கஜீவவ்யவஹார: । உபாத்⁴யந்தரக³தாயாம் து ப³ந்தா⁴நுவ்ருத்தௌ ஜீவாந்தரவ்யவஹார: । ஸ ஏவாயமுபாதி⁴: ஸ்வாபப்ரபோ³த⁴யோ: பீ³ஜாங்குரந்யாயேந — இத்யத: ஸ ஏவ ஜீவ: ப்ரதிபு³த்⁴யத இதி யுக்தம் ॥ 9 ॥

அஸ்தி முக்³தோ⁴ நாம, யம் மூர்சி²த இதி லௌகிகா: கத²யந்தி । ஸ து கிமவஸ்த² இதி பரீக்ஷாயாம் , உச்யதே — திஸ்ரஸ்தாவத³வஸ்தா²: ஶரீரஸ்த²ஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்ரஸித்³தா⁴: — ஜாக³ரிதம் ஸ்வப்ந: ஸுஷுப்தமிதி । சதுர்தீ² ஶரீராத³பஸ்ருப்தி: । ந து பஞ்சமீ காசித³வஸ்தா² ஜீவஸ்ய ஶ்ருதௌ ஸ்ம்ருதௌ வா ப்ரஸித்³தா⁴ அஸ்தி । தஸ்மாச்சதஸ்ருணாமேவாவஸ்தா²நாமந்யதமாவஸ்தா² மூர்சா² — இதி ॥

ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ந தாவந்முக்³தோ⁴ ஜாக³ரிதாவஸ்தோ² ப⁴விதுமர்ஹதி । ந ஹ்யயமிந்த்³ரியைர்விஷயாநீக்ஷதே । ஸ்யாதே³தத் — இஷுகாரந்யாயேந முக்³தோ⁴ ப⁴விஷ்யதி — யதா² இஷுகாரோ ஜாக்³ரத³பி இஷ்வாஸக்தமநஸ்தயா நாந்யாந்விஷயாநீக்ஷதே, ஏவம் முக்³தோ⁴ முஸலஸம்பாதாதி³ஜநிதது³:கா²நுப⁴வவ்யக்³ரமநஸ்தயா ஜாக்³ரத³பி நாந்யாந்விஷயாநீக்ஷத இதி; ந, அசேதயமாநத்வாத் । இஷுகாரோ ஹி வ்யாப்ருதமநா ப்³ரவீதி — இஷுமேவாஹமேதாவந்தம் காலமுபலப⁴மாநோ(அ)பூ⁴வமிதி, முக்³த⁴ஸ்து லப்³த⁴ஸம்ஜ்ஞோ ப்³ரவீதி — அந்தே⁴ தமஸ்யஹமேதாவந்தம் காலம் ப்ரக்ஷிப்தோ(அ)பூ⁴வம் , ந கிஞ்சிந்மயா சேதிதமிதி । ஜாக்³ரதஶ்சைகவிஷயவிஷக்தசேதஸோ(அ)பி தே³ஹோ வித்⁴ரியதே । முக்³த⁴ஸ்ய து தே³ஹோ த⁴ரண்யாம் பததி । தஸ்மாத் ந ஜாக³ர்தி । நாபி ஸ்வப்நாந்பஶ்யதி, நி:ஸம்ஜ்ஞத்வாத் । நாபி ம்ருத:, ப்ராணோஷ்மணோர்பா⁴வாத் — முக்³தே⁴ ஹி ஜந்தௌ ம்ருதோ(அ)யம் ஸ்யாந்ந வா ம்ருத இதி ஸம்ஶயாநா:, ஊஷ்மாஸ்தி நாஸ்தீதி ஹ்ருத³யதே³ஶமாலப⁴ந்தே நிஶ்சயார்த²ம் , ப்ராணோ(அ)ஸ்தி நாஸ்தீதி ச நாஸிகாதே³ஶம் । யதி³ ப்ராணோஷ்மணோரஸ்தித்வம் நாவக³ச்ச²ந்தி, ததோ ம்ருதோ(அ)யமித்யத்⁴யவஸாய த³ஹநாயாரண்யம் நயந்தி । அத² து ப்ராணமூஷ்மாணம் வா ப்ரதிபத்³யந்தே, ததோ நாயம் ம்ருத இத்யத்⁴யவஸாய ஸம்ஜ்ஞாலாபா⁴ய பி⁴ஷஜ்யந்தி । புநருத்தா²நாச்ச ந தி³ஷ்டம் க³த: । ந ஹி யமராஷ்ட்ராத்ப்ரத்யாக³ச்ச²தி । அஸ்து தர்ஹி ஸுஷுப்த:, நி:ஸம்ஜ்ஞத்வாத் , அம்ருதத்வாச்ச; ந, வைலக்ஷண்யாத் — முக்³த⁴: கதா³சிச்சிரமபி நோச்ச்²வஸிதி, ஸவேபது²ரஸ்ய தே³ஹோ ப⁴வதி, ப⁴யாநகம் ச வத³நம் , விஸ்பா²ரிதே நேத்ரே । ஸுஷுப்தஸ்து ப்ரஸந்நவத³நஸ்துல்யகாலம் புந: புநருச்ச்²வஸிதி, நிமீலிதே அஸ்ய நேத்ரே ப⁴வத:, ந சாஸ்ய தே³ஹோ வேபதே । பாணிபேஷணமாத்ரேண ச ஸுஷுப்தமுத்தா²பயந்தி, ந து முக்³த⁴ம் முத்³க³ரகா⁴தேநாபி । நிமித்தபே⁴த³ஶ்ச ப⁴வதி மோஹஸ்வாபயோ: — முஸலஸம்பாதாதி³நிமித்தத்வாந்மோஹஸ்ய, ஶ்ரமாதி³நிமித்தத்வாச்ச ஸ்வாபஸ்ய । ந ச லோகே(அ)ஸ்தி ப்ரஸித்³தி⁴: — முக்³த⁴: ஸுப்த: இதி । பரிஶேஷாத³ர்த⁴ஸம்பத்திர்முக்³த⁴தேத்யவக³ச்சா²ம: — நி:ஸம்ஜ்ஞத்வாத் ஸம்பந்ந:, இதரஸ்மாச்ச வைலக்ஷண்யாத³ஸம்பந்ந: இதி ॥

கத²ம் புநரர்த⁴ஸம்பத்திர்முக்³த⁴தேதி ஶக்யதே வக்தும் ? யாவதா ஸுஷுப்தம் ப்ரதி தாவது³க்தம் ஶ்ருத்யா — ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி, ‘அத்ர ஸ்தேநோ(அ)ஸ்தேநோ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 22) ‘நைதம் ஸேதுமஹோராத்ரே தரதோ ந ஜரா ந ம்ருத்யுர்ந ஶோகோ ந ஸுக்ருதம் ந து³ஷ்க்ருதம்’ (சா². உ. 8 । 4 । 1) இத்யாதி³ । ஜீவே ஹி ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதயோ: ப்ராப்தி: ஸுகி²த்வது³:கி²த்வப்ரத்யயோத்பாத³நேந ப⁴வதி । ந ச ஸுகி²த்வப்ரத்யயோ து³:கி²த்வப்ரத்யயோ வா ஸுஷுப்தே வித்³யதே । முக்³தே⁴(அ)பி தௌ ப்ரத்யயௌ நைவ வித்³யேதே । தஸ்மாத் உபாத்⁴யுபஶமாத் ஸுஷுப்தவந்முக்³தே⁴(அ)பி க்ருத்ஸ்நஸம்பத்திரேவ ப⁴விதுமர்ஹதி, நார்த⁴ஸம்பத்திரிதி । அத்ரோச்யதே — ந ப்³ரூம: — முக்³தே⁴(அ)ர்த⁴ஸம்பத்திர்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ப⁴வதீதி । கிம் தர்ஹி ? அர்தே⁴ந ஸுஷுப்தபக்ஷஸ்ய ப⁴வதி முக்³த⁴த்வம் , அர்தே⁴நாவஸ்தா²ந்தரபக்ஷஸ்ய — இதி ப்³ரூம: । த³ர்ஶிதே ச மோஹஸ்ய ஸ்வாபேந ஸாம்யவைஷம்யே । த்³வாரம் சைதத் மரணஸ்ய । யதா³ஸ்ய ஸாவஶேஷம் கர்ம ப⁴வதி, ததா³ வாங்மநஸே ப்ரத்யாக³ச்ச²த: । யதா³ து நிரவஶேஷம் கர்ம ப⁴வதி, ததா³ ப்ராணோஷ்மாணாவபக³ச்ச²த: । தஸ்மாத³ர்த⁴ஸம்பத்திம் ப்³ரஹ்மவித³ இச்ச²ந்தி । யத்தூக்தம் — ந பஞ்சமீ காசித³வஸ்தா² ப்ரஸித்³தா⁴ஸ்தீதி, நைஷ தோ³ஷ:; காதா³சித்கீயமவஸ்தே²தி ந ப்ரஸித்³தா⁴ ஸ்யாத் । ப்ரஸித்³தா⁴ சைஷா லோகாயுர்வேத³யோ: । அர்த⁴ஸம்பத்த்யப்⁴யுபக³மாச்ச ந பஞ்சமீ க³ண்யத இத்யநவத்³யம் ॥ 10 ॥

யேந ப்³ரஹ்மணா ஸுஷுப்த்யாதி³ஷு ஜீவ உபாத்⁴யுபஶமாத்ஸம்பத்³யதே, தஸ்யேதா³நீம் ஸ்வரூபம் ஶ்ருதிவஶேந நிர்தா⁴ர்யதே । ஸந்த்யுப⁴யலிங்கா³: ஶ்ருதயோ ப்³ரஹ்மவிஷயா: — ‘ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம: ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வரஸ:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யேவமாத்³யா: ஸவிஶேஷலிங்கா³:; ‘அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமதீ³ர்க⁴ம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இத்யேவமாத்³யாஶ்ச நிர்விஶேஷலிங்கா³: । கிமாஸு ஶ்ருதிஷு உப⁴யலிங்க³ம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்தவ்யம் , உதாந்யதரலிங்க³ம் । யதா³ப்யந்யதரலிங்க³ம் , ததா³பி ஸவிஶேஷம் , உத நிர்விஶேஷம் — இதி மீமாம்ஸ்யதே । தத்ர உப⁴யலிங்க³ஶ்ருத்யநுக்³ரஹாத் உப⁴யலிங்க³மேவ ப்³ரஹ்ம இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: — ந தாவத்ஸ்வத ஏவ பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண உப⁴யலிங்க³த்வமுபபத்³யதே । ந ஹி ஏகம் வஸ்து ஸ்வத ஏவ ரூபாதி³விஶேஷோபேதம் தத்³விபரீதம் ச இத்யவதா⁴ரயிதும் ஶக்யம் , விரோதா⁴த் । அஸ்து தர்ஹி ஸ்தா²நத:, ப்ருதி²வ்யாத்³யுபாதி⁴யோகா³தி³தி । தத³பி நோபபத்³யதே — ந ஹி உபாதி⁴யோகா³த³ப்யந்யாத்³ருஶஸ்ய வஸ்துநோ(அ)ந்யாத்³ருஶ: ஸ்வபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி । ந ஹி ஸ்வச்ச²: ஸந் ஸ்ப²டிக: அலக்தகாத்³யுபாதி⁴யோகா³த³ஸ்வச்சோ² ப⁴வதி, ப்⁴ரமமாத்ரத்வாத³ஸ்வச்ச²தாபி⁴நிவேஶஸ்ய । உபாதீ⁴நாம் ச அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதத்வாத் । அதஶ்ச அந்யதரலிங்க³பரிக்³ரஹே(அ)பி ஸமஸ்தவிஶேஷரஹிதம் நிர்விகல்பகமேவ ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்தவ்யம் , ந தத்³விபரீதம் । ஸர்வத்ர ஹி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரேஷு வாக்யேஷு ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15), (முக்தி. உ. 2 । 12) இத்யேவமாதி³ஷு அபாஸ்தஸமஸ்தவிஶேஷமேவ ப்³ரஹ்ம உபதி³ஶ்யதே ॥ 11 ॥

அதா²பி ஸ்யாத் — யது³க்தம் , நிர்விகல்பமேகலிங்க³மேவ ப்³ரஹ்ம நாஸ்ய ஸ்வத: ஸ்தா²நதோ வா உப⁴யலிங்க³த்வமஸ்தீதி, தந்நோபபத்³யதே । கஸ்மாத் ? பே⁴தா³த் । பி⁴ந்நா ஹி ப்ரதிவித்³யம் ப்³ரஹ்மண ஆகாரா உபதி³ஶ்யந்தே, சதுஷ்பாத் ப்³ரஹ்ம, ஷோட³ஶகலம் ப்³ரஹ்ம, வாமநீத்வாதி³லக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம, த்ரைலோக்யஶரீரவைஶ்வாநரஶப்³தோ³தி³தம் ப்³ரஹ்ம, இத்யேவம்ஜாதீயகா: । தஸ்மாத் ஸவிஶேஷத்வமபி ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । நநு உக்தம் நோப⁴யலிங்க³த்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப⁴வதீதி; அயமப்யவிரோத⁴:, உபாதி⁴க்ருதத்வாதா³காரபே⁴த³ஸ்ய । அந்யதா² ஹி நிர்விஷயமேவ பே⁴த³ஶாஸ்த்ரம் ப்ரஸஜ்யேத — இதி சேத் , நேதி ப்³ரூம: । கஸ்மாத் ? ப்ரத்யேகமதத்³வசநாத் । ப்ரத்யுபாதி⁴பே⁴த³ம் ஹி அபே⁴த³மேவ ப்³ரஹ்மண: ஶ்ராவயதி ஶாஸ்த்ரம் — ‘யஶ்சாயமஸ்யாம் ப்ருதி²வ்யாம் தேஜோமயோ(அ)ம்ருதமய: புருஷோ யஶ்சாயமத்⁴யாத்மꣳ ஶாரீரஸ்தேஜோமயோ(அ)ம்ருதமய: புருஷோ(அ)யமேவ ஸ யோ(அ)யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 1) இத்யாதி³ । அதஶ்ச ந பி⁴ந்நாகாரயோகோ³ ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரீய இதி ஶக்யதே வக்தும் , பே⁴த³ஸ்ய உபாஸநார்த²த்வாத் , அபே⁴தே³ தாத்பர்யாத் ॥ 12 ॥

அபி சைவம் பே⁴த³த³ர்ஶநநிந்தா³பூர்வகம் அபே⁴த³த³ர்ஶநமேவ ஏகே ஶாகி²ந: ஸமாமநந்தி — ‘மநஸைவேத³மாப்தவ்யம் நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந ।’ (க. உ. 2 । 1 । 11) ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (க. உ. 2 । 1 । 10) இதி । ததா²ந்யே(அ)பி — ‘போ⁴க்தா போ⁴க்³யம் ப்ரேரிதாரம் ச மத்வா ஸர்வம் ப்ரோக்தம் த்ரிவித⁴ம் ப்³ரஹ்ம மே தத்’ (ஶ்வே. உ. 1 । 12) இதி ஸமஸ்தஸ்ய போ⁴க்³யபோ⁴க்த்ருநியந்த்ருலக்ஷணஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்³ரஹ்மைகஸ்வபா⁴வதாமதீ⁴யதே ॥ 13 ॥

ரூபாத்³யாகாரரஹிதமேவ ப்³ரஹ்ம அவதா⁴ரயிதவ்யம் , ந ரூபாதி³மத் । கஸ்மாத் ? தத்ப்ரதா⁴நத்வாத்; ‘அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமதீ³ர்க⁴ம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15), (முக்தி. உ. 2 । 72), ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘ததே³தத்³ப்³ரஹ்மாபூர்வமநபரமநந்தரமபா³ஹ்யமயமாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யேவமாதீ³நி வாக்யாநி, நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வப்ரதா⁴நாநி, ந அர்தா²ந்தரப்ரதா⁴நாநி — இத்யேதத்ப்ரதிஷ்டா²பிதம் ‘தத்து ஸமந்வயாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 4) இத்யத்ர । தஸ்மாதே³வம்ஜாதீயகேஷு வாக்யேஷு யதா²ஶ்ருதம் நிராகாரமேவ ப்³ரஹ்ம அவதா⁴ரயிதவ்யம் । இதராணி து ஆகாரவத்³ப்³ரஹ்மவிஷயாணி வாக்யாநி ந தத்ப்ரதா⁴நாநி । உபாஸநாவிதி⁴ப்ரதா⁴நாநி ஹி தாநி । தேஷ்வஸதி விரோதே⁴ யதா²ஶ்ருதமாஶ்ரயிதவ்யம் । ஸதி து விரோதே⁴ தத்ப்ரதா⁴நாநி அதத்ப்ரதா⁴நேப்⁴யோ ப³லீயாம்ஸி ப⁴வந்தி — இத்யேஷ விநிக³மநாயாம் ஹேது:, யேந உப⁴யீஷ்வபி ஶ்ருதிஷு ஸதீஷு அநாகாரமேவ ப்³ரஹ்ம அவதா⁴ர்யதே, ந புநர்விபரீதமிதி ॥ 14 ॥

கா தர்ஹ்யாகாரவத்³விஷயாணாம் ஶ்ருதீநாம் க³தி: இத்யத ஆஹ —

யதா² ப்ரகாஶ: ஸௌரஶ்சாந்த்³ரமஸோ வா வியத்³வ்யாப்ய அவதிஷ்ட²மாந: அங்கு³ல்யாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த் தேஷு ருஜுவக்ராதி³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யமாநேஷு தத்³பா⁴வமிவ ப்ரதிபத்³யதே, ஏவம் ப்³ரஹ்மாபி ப்ருதி²வ்யாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த் ததா³காரதாமிவ ப்ரதிபத்³யதே । ததா³லம்ப³நோ ப்³ரஹ்மண ஆகாரவிஶேஷோபதே³ஶ உபாஸநார்தோ² ந விருத்⁴யதே । ஏவம் அவையர்த்²யம் ஆகாரவத்³ப்³ரஹ்மவிஷயாணாமபி வாக்யாநாம் ப⁴விஷ்யதி । ந ஹி வேத³வாக்யாநாம் கஸ்யசித³ர்த²வத்த்வம் கஸ்யசித³நர்த²வத்த்வமிதி யுக்தம் ப்ரதிபத்தும் , ப்ரமாணத்வாவிஶேஷாத் । நந்வேவமபி யத்புரஸ்தாத்ப்ரதிஜ்ஞாதம் — நோபாதி⁴யோகா³த³ப்யுப⁴யலிங்க³த்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸ்தீதி, தத்³விருத்⁴யதே; நேதி ப்³ரூம: — உபாதி⁴நிமித்தஸ்ய வஸ்துத⁴ர்மத்வாநுபபத்தே: । உபாதீ⁴நாம் ச அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதத்வாத் । ஸத்யாமேவ ச நைஸர்கி³க்யாமவித்³யாயாம் லோகவேத³வ்யவஹாராவதார இதி தத்ர தத்ர அவோசாம ॥ 15 ॥

ஆஹ ச ஶ்ருதி: சைதந்யமாத்ரம் விலக்ஷணரூபாந்தரரஹிதம் நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்ம — ‘ஸ யதா² ஸைந்த⁴வக⁴நோ(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்நோ ரஸக⁴ந ஏவைவம் வா அரே(அ)யமாத்மாநந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 13) இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — நாஸ்ய ஆத்மநோ(அ)ந்தர்ப³ஹிர்வா சைதந்யாத³ந்யத்³ரூபமஸ்தி, சைதந்யமேவ து நிரந்தரமஸ்ய ஸ்வரூபம் — யதா² ஸைந்த⁴வக⁴நஸ்யாந்தர்ப³ஹிஶ்ச லவணரஸ ஏவ நிரந்தரோ ப⁴வதி, ந ரஸாந்தரம் , ததை²வேதி ॥ 16 ॥

த³ர்ஶயதி ச ஶ்ருதி: பரரூபப்ரதிஷேதே⁴நைவ ப்³ரஹ்ம — நிர்விஶேஷத்வாத் — ‘அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴’ (கே. உ. 1 । 4) ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இத்யேவமாத்³யா । பா³ஷ்கலிநா ச பா³த்⁴வ: ப்ருஷ்ட: ஸந் அவசநேநைவ ப்³ரஹ்ம ப்ரோவாசேதி ஶ்ரூயதே — ‘ஸ ஹோவாசாதீ⁴ஹி போ⁴ இதி ஸ தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ தம் ஹ த்³விதீயே த்ருதீயே வா வசந உவாச ப்³ரூம: க²லு த்வம் து ந விஜாநாஸி । உபஶாந்தோ(அ)யமாத்மா’ இதி । ததா² ஸ்ம்ருதிஷ்வபி பரப்ரதிஷேதே⁴நைவோபதி³ஶ்யதே — ‘ஜ்ஞேயம் யத்தத்ப்ரவக்ஷ்யாமி யஜ்ஜ்ஞாத்வாம்ருதமஶ்நுதே । அநாதி³மத்பரம் ப்³ரஹ்ம ந ஸத்தந்நாஸது³ச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 13 । 12) இத்யேவமாத்³யாஸு । ததா² விஶ்வரூபத⁴ரோ நாராயணோ நாரத³முவாசேதி ஸ்மர்யதே — ‘மாயா ஹ்யேஷா மயா ஸ்ருஷ்டா யந்மாம் பஶ்யஸி நாரத³ ।’ (ம. பா⁴. 12 । 339 । 45) ‘ஸர்வபூ⁴தகு³ணைர்யுக்தம் நைவம் மாம் ஜ்ஞாதுமர்ஹஸி’ (ம. பா⁴. 12 । 339 । 46) இதி ॥ 17 ॥

யத ஏவ ச அயமாத்மா சைதந்யரூபோ நிர்விஶேஷோ வாங்மநஸாதீத: பரப்ரதிஷேதோ⁴பதே³ஶ்ய:, அத ஏவ ச அஸ்யோபாதி⁴நிமித்தாமபாரமார்தி²கீம் விஶேஷவத்தாமபி⁴ப்ரேத்ய ஜலஸூர்யகாதி³வதி³த்யுபமா உபாதீ³யதே மோக்ஷஶாஸ்த்ரேஷு — ‘யதா² ஹ்யயம் ஜ்யோதிராத்மா விவஸ்வாநபோ பி⁴ந்நா ப³ஹுதை⁴கோ(அ)நுக³ச்ச²ந் । உபாதி⁴நா க்ரியதே பே⁴த³ரூபோ தே³வ: க்ஷேத்ரேஷ்வேவமஜோ(அ)யமாத்மா’ இதி, ‘ஏக ஏவ ஹி பூ⁴தாத்மா பூ⁴தே பூ⁴தே வ்யவஸ்தி²த: । ஏகதா⁴ ப³ஹுதா⁴ சைவ த்³ருஶ்யதே ஜலசந்த்³ரவத்’ (ப்³ர. பி³ம். 12) இதி சைவமாதி³ஷு ॥ 18 ॥

ந ஜலஸூர்யகாதி³துல்யத்வமிஹோபபத்³யதே, தத்³வத³க்³ரஹணாத் । ஸூர்யாதி³ப்⁴யோ ஹி மூர்தேப்⁴ய: ப்ருத²க்³பூ⁴தம் விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶம் மூர்தம் ஜலம் க்³ருஹ்யதே । தத்ர யுக்த: ஸூர்யாதி³ப்ரதிபி³ம்போ³த³ய: । ந து ஆத்மா மூர்த:, ந சாஸ்மாத்ப்ருத²க்³பூ⁴தா விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶாஶ்சோபாத⁴ய:, ஸர்வக³தத்வாத் ஸர்வாநந்யத்வாச்ச । தஸ்மாத³யுக்தோ(அ)யம் த்³ருஷ்டாந்த இதி ॥ 19 ॥

யுக்த ஏவ து அயம் த்³ருஷ்டாந்த:, விவக்ஷிதாம்ஶஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோ: க்வசித் கஞ்சித் விவக்ஷிதமம்ஶம் முக்த்வா ஸர்வஸாரூப்யம் கேநசித் த³ர்ஶயிதும் ஶக்யதே । ஸர்வஸாரூப்யே ஹி த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகபா⁴வோச்சே²த³ ஏவ ஸ்யாத் । ந சேத³ம் ஸ்வமநீஷயா ஜலஸூர்யகாதி³த்³ருஷ்டாந்தப்ரணயநம் । ஶாஸ்த்ரப்ரணீதஸ்ய து அஸ்ய ப்ரயோஜநமாத்ரமுபந்யஸ்யதே । கிம் புநரத்ர விவக்ஷிதம் ஸாரூப்யமிதி, தது³ச்யதே — வ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸபா⁴க்த்வமிதி । ஜலக³தம் ஹி ஸூர்யப்ரதிபி³ம்ப³ம் ஜலவ்ருத்³தௌ⁴ வர்த⁴தே, ஜலஹ்ராஸே ஹ்ரஸதி, ஜலசலநே சலதி, ஜலபே⁴தே³ பி⁴த்³யதே — இத்யேவம் ஜலத⁴ர்மாநுவிதா⁴யி ப⁴வதி, ந து பரமார்த²த: ஸூர்யஸ்ய ததா²த்வமஸ்தி । ஏவம் பரமார்த²தோ(அ)விக்ருதமேகரூபமபி ஸத் ப்³ரஹ்ம தே³ஹாத்³யுபாத்⁴யந்தர்பா⁴வாத் ப⁴ஜத இவோபாதி⁴த⁴ர்மாந்வ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸாதீ³ந் । ஏவமுப⁴யோர்த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோ: ஸாமஞ்ஜஸ்யாத³விரோத⁴: ॥ 20 ॥

த³ர்ஶயதி ச ஶ்ருதி: பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ தே³ஹாதி³ஷூபாதி⁴ஷ்வந்தரநுப்ரவேஶம் — ‘புரஶ்சக்ரே த்³விபத³: புரஶ்சக்ரே சதுஷ்பத³: । புர: ஸ பக்ஷீ பூ⁴த்வா புர: புருஷ ஆவிஶத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 18) இதி; ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி ச । தஸ்மாத்³யுக்தமேதத் ‘அத ஏவ சோபமா ஸூர்யகாதி³வத்’ (ப்³ர. ஸூ. 3 । 2 । 18) இதி । தஸ்மாத் நிர்விகல்பகைகலிங்க³மேவ ப்³ரஹ்ம, ந உப⁴யலிங்க³ம் விபரீதலிங்க³ம் வா இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

அத்ர கேசித் த்³வே அதி⁴கரணே கல்பயந்தி — ப்ரத²மம் தாவத் கிம் ப்ரத்யஸ்தமிதாஶேஷப்ரபஞ்சமேகாகாரம் ப்³ரஹ்ம, உத ப்ரபஞ்சவத³நேகாகாரோபேதமிதி । த்³விதீயம் து ஸ்தி²தே ப்ரத்யஸ்தமிதப்ரபஞ்சத்வே கிம் ஸல்லக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம, உத போ³த⁴லக்ஷணம் , உத உப⁴யலக்ஷணமிதி । அத்ர வயம் வதா³ம: — ஸர்வதா²ப்யாநர்த²க்யமதி⁴கரணாந்தராரம்ப⁴ஸ்யேதி । யதி³ தாவத³நேகலிங்க³த்வம் பரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நிராகர்தவ்யமித்யயம் ப்ரயாஸ:, தத் பூர்வேணைவ ‘ந ஸ்தா²நதோ(அ)பி’ இத்யநேநாதி⁴கரணேந நிராக்ருதமிதி, உத்தரமதி⁴கரணம் ‘ப்ரகாஶவச்ச’ இத்யேதத்³வ்யர்த²மேவ ப⁴வேத் । ந ச ஸல்லக்ஷணமேவ ப்³ரஹ்ம ந போ³த⁴லக்ஷணம் — இதி ஶக்யம் வக்தும் , ‘விஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ’ இத்யாதி³ஶ்ருதிவையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । கத²ம் வா நிரஸ்தசைதந்யம் ப்³ரஹ்ம சேதநஸ்ய ஜீவஸ்யாத்மத்வேநோபதி³ஶ்யேத । நாபி போ³த⁴லக்ஷணமேவ ப்³ரஹ்ம ந ஸல்லக்ஷணம் — இதி ஶக்யம் வக்தும் , ‘அஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴வ்ய:’ (க. உ. 2 । 3 । 13) இத்யாதி³ஶ்ருதிவையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । கத²ம் வா நிரஸ்தஸத்தாகோ போ³தோ⁴(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத । நாப்யுப⁴யலக்ஷணமேவ ப்³ரஹ்ம — இதி ஶக்யம் வக்தும் , பூர்வாப்⁴யுபக³மவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³த் । ஸத்தாவ்யாவ்ருத்தேந ச போ³தே⁴ந போ³த⁴வ்யாவ்ருத்தயா ச ஸத்தயா உபேதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஜாநாநஸ்ய ததே³வ பூர்வாதி⁴கரணப்ரதிஷித்³த⁴ம் ஸப்ரபஞ்சத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ஶ்ருதத்வாத³தோ³ஷ இதி சேத் , ந, ஏகஸ்ய அநேகஸ்வபா⁴வத்வாநுபபத்தே: । அத² ஸத்தைவ போ³த⁴:, போ³த⁴ ஏவ ச ஸத்தா, நாநயோ: பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்திரஸ்தீதி யத்³யுச்யேத, ததா²பி கிம் ஸல்லக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம, உத போ³த⁴லக்ஷணம் , உதோப⁴யலக்ஷணம் — இத்யயம் விகல்போ நிராலம்ப³ந ஏவ ஸ்யாத் । ஸூத்ராணி த்வேகாதி⁴கரணத்வேநைவாஸ்மாபி⁴ர்நீதாநி । அபி ச ப்³ரஹ்மவிஷயாஸு ஶ்ருதிஷு ஆகாரவத³நாகாரப்ரதிபாத³நேந விப்ரதிபந்நாஸு, அநாகாரே ப்³ரஹ்மணி பரிக்³ருஹீதே, அவஶ்யம் வக்தவ்யா இதராஸாம் ஶ்ருதீநாம் க³தி: । தாத³ர்த்²யேந ‘ப்ரகாஶவச்ச’ இத்யாதீ³நி ஸூத்ராண்யர்த²வத்தராணி ஸம்பத்³யந்தே ॥

யத³ப்யாஹு: — ஆகாரவாதி³ந்யோ(அ)பி ஶ்ருதய: ப்ரபஞ்சப்ரவிலயமுகே²ந அநாகாரப்ரதிபத்த்யர்தா² ஏவ, ந ப்ருத²க³ர்தா² இதி, தத³பி ந ஸமீசீநமிவ லக்ஷ்யதே । கத²ம் ? யே ஹி பரவித்³யாதி⁴காரே கேசித்ப்ரபஞ்சா உச்யந்தே, யதா² — ‘யுக்தா ஹ்யஸ்ய ஹரய: ஶதா த³ஶேதி । அயம் வை ஹரயோ(அ)யம் வை த³ஶ ச ஸஹஸ்ராணி ப³ஹூநி சாநந்தாநி ச’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யேவமாத³ய: — தே ப⁴வந்தி ப்ரவிலயார்தா²:; ‘ததே³தத்³ப்³ரஹ்மாபூர்வமநபரமநந்தரமபா³ஹ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யுபஸம்ஹாராத் । யே புநருபாஸநாதி⁴காரே ப்ரபஞ்சா உச்யந்தே, யதா² — ‘மநோமய: ப்ராணஶரீரோ பா⁴ரூப:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யேவமாத³ய: — ந தேஷாம் ப்ரவிலயார்த²த்வம் ந்யாய்யம்; ‘ஸ க்ரதும் குர்வீத’ (சா². உ. 3 । 14 । 1) இத்யேவம்ஜாதீயகேந ப்ரக்ருதேநைவ உபாஸநவிதி⁴நா தேஷாம் ஸம்ப³ந்தா⁴த் । ஶ்ருத்யா ச ஏவம்ஜாதீயகாநாம் கு³ணாநாமுபாஸநார்த²த்வே(அ)வகல்பமாநே ந லக்ஷணயா ப்ரவிலயார்த²த்வமவகல்பதே । ஸர்வேஷாம் ச ஸாதா⁴ரணே ப்ரவிலயார்த²த்வே ஸதி ‘அரூபவதே³வ ஹி தத்ப்ரதா⁴நத்வாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 3 । 2 । 14) இதி விநிக³மநகாரணவசநம் அநவகாஶம் ஸ்யாத் । ப²லமப்யேஷாம் யதோ²பதே³ஶம் க்வசித்³து³ரிதக்ஷய:, க்வசிதை³ஶ்வர்யப்ராப்தி:, க்வசித்க்ரமமுக்திரித்யவக³ம்யத ஏவ — இத்யத: பார்த²க³ர்த்²யமேவ உபாஸநாவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மவாக்யாநாம் ச ந்யாய்யம் , ந ஏகவாக்யத்வம் ॥

கத²ம் ச ஏஷாமேகவாக்யதோத்ப்ரேக்ஷ்யத இதி வக்தவ்யம் । ஏகநியோக³ப்ரதீதே:, ப்ரயாஜத³ர்ஶபூர்ணமாஸவாக்யவதி³தி சேத் , ந, ப்³ரஹ்மவாக்யேஷு நியோகா³பா⁴வாத் — வஸ்துமாத்ரபர்யவஸாயீநி ஹி ப்³ரஹ்மவாக்யாநி, ந நியோகோ³பதே³ஶீநி இத்யேதத்³விஸ்தரேண ப்ரதிஷ்டா²பிதம் ‘தத்து ஸமந்வயாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 4) இத்யத்ர । கிம்விஷயஶ்சாத்ர நியோகோ³(அ)பி⁴ப்ரேயத இதி வக்தவ்யம் । புருஷோ ஹி நியுஜ்யமாந: ‘குரு’ இதி ஸ்வவ்யாபாரே கஸ்மிம்ஶ்சிந்நியுஜ்யதே । நநு த்³வைதப்ரபஞ்சப்ரவிலயோ நியோக³விஷயோ ப⁴விஷ்யதி — அப்ரவிலாபிதே ஹி த்³வைதப்ரபஞ்சே ப்³ரஹ்மதத்த்வாவபோ³தோ⁴ ந ப⁴வத்யதோ ப்³ரஹ்மதத்த்வாவபோ³த⁴ப்ரத்யநீகபூ⁴தோ த்³வைதப்ரபஞ்ச: ப்ரவிலாப்ய: — யதா² ஸ்வர்க³காமஸ்ய யாகோ³(அ)நுஷ்டா²தவ்ய உபதி³ஶ்யதே, ஏவமபவர்க³காமஸ்ய ப்ரபஞ்சப்ரவிலய:; யதா² ச தமஸி வ்யவஸ்தி²தம் க⁴டாதி³தத்த்வமவபு³பு⁴த்ஸமாநேந தத்ப்ரத்யநீகபூ⁴தம் தம: ப்ரவிலாப்யதே, ஏவம் ப்³ரஹ்மதத்த்வமவபு³பு⁴த்ஸமாநேந தத்ப்ரத்யநீகபூ⁴த: ப்ரபஞ்ச: ப்ரவிலாபயிதவ்ய: — ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வோ ஹி ப்ரபஞ்ச:, ந ப்ரபஞ்சஸ்வபா⁴வம் ப்³ரஹ்ம; தேந நாமரூபப்ரபஞ்சப்ரவிலாபநேந ப்³ரஹ்மதத்த்வாவபோ³தோ⁴ ப⁴வதி — இதி । அத்ர வயம் ப்ருச்சா²ம: — கோ(அ)யம் ப்ரபஞ்சப்ரவிலயோ நாம ? கிமக்³நிப்ரதாபஸம்பர்காத் க்⁴ருதகாடி²ந்யப்ரவிலய இவ ப்ரபஞ்சப்ரவிலய: கர்தவ்ய:, ஆஹோஸ்விதே³கஸ்மிம்ஶ்சந்த்³ரே திமிரக்ருதாநேகசந்த்³ரப்ரபஞ்சவத் அவித்³யாக்ருதோ ப்³ரஹ்மணி நாமரூபப்ரபஞ்சோ வித்³யயா ப்ரவிலாபயிதவ்ய: — இதி । தத்ர யதி³ தாவத்³வித்³யமாநோ(அ)யம் ப்ரபஞ்ச: தே³ஹாதி³லக்ஷண ஆத்⁴யாத்மிக: பா³ஹ்யஶ்ச ப்ருதி²வ்யாதி³லக்ஷண: ப்ரவிலாபயிதவ்ய இத்யுச்யதே, ஸ புருஷமாத்ரேணாஶக்ய: ப்ரவிலாபயிதுமிதி தத்ப்ரவிலயோபதே³ஶோ(அ)ஶக்யவிஷய ஏவ ஸ்யாத் । ஏகேந ச ஆதி³முக்தேந ப்ருதி²வ்யாதி³ப்ரவிலய: க்ருத இதி இதா³நீம் ப்ருதி²வ்யாதி³ஶூந்யம் ஜக³த³ப⁴விஷ்யத் । அத² அவித்³யாத்⁴யஸ்தோ ப்³ரஹ்மண்யேகஸ்மிந் அயம் ப்ரபஞ்சோ வித்³யயா ப்ரவிலாப்யத இதி ப்³ரூயாத் , ததோ ப்³ரஹ்மைவ அவித்³யாத்⁴யஸ்தப்ரபஞ்சப்ரத்யாக்²யாநேந ஆவேத³யிதவ்யம் — ‘ஏகமேவாத்³விதீயம் ப்³ரஹ்ம’ ‘தத்ஸத்யꣳ ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி — தஸ்மிந்நாவேதி³தே, வித்³யா ஸ்வயமேவோத்பத்³யதே, தயா ச அவித்³யா பா³த்⁴யதே, ததஶ்ச அவித்³யாத்⁴யஸ்த: ஸகலோ(அ)யம் நாமரூபப்ரபஞ்ச: ஸ்வப்நப்ரபஞ்சவத் ப்ரவிலீயதே — அநாவேதி³தே து ப்³ரஹ்மணி ‘ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் குரு ப்ரபஞ்சப்ரவிலயம் ச’ இதி ஶதக்ருத்வோ(அ)ப்யுக்தே ந ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் ப்ரபஞ்சப்ரவிலயோ வா ஜாயதே । நந்வாவேதி³தே ப்³ரஹ்மணி தத்³விஜ்ஞாநவிஷய: ப்ரபஞ்சவிலயவிஷயோ வா நியோக³: ஸ்யாத்; ந, நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மாத்மத்வாவேத³நேநைவ உப⁴யஸித்³தே⁴: — ரஜ்ஜுஸ்வரூபப்ரகாஶநேநைவ ஹி தத்ஸ்வரூபவிஜ்ஞாநம் அவித்³யாத்⁴யஸ்தஸர்பாதி³ப்ரபஞ்சப்ரவிலயஶ்ச ப⁴வதி । ந ச க்ருதமேவ புந: க்ரியதே ॥

நியோஜ்யோ(அ)பி ச ப்ரபஞ்சாவஸ்தா²யாம் யோ(அ)வக³ம்யதே ஜீவோ நாம, ஸ ப்ரபஞ்சபக்ஷஸ்யைவ வா ஸ்யாத் , ப்³ரஹ்மபக்ஷஸ்யைவ வா । ப்ரத²மே விகல்பே நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மதத்த்வப்ரதிபாத³நேந ப்ருதி²வ்யாதி³வத் ஜீவஸ்யாபி ப்ரவிலாபிதத்வாத் கஸ்ய ப்ரபஞ்சப்ரவிலயே நியோக³ உச்யேத கஸ்ய வா நியோக³நிஷ்ட²தயா மோக்ஷோ(அ)வாப்தவ்ய உச்யேத ? த்³விதீயே(அ)பி ப்³ரஹ்மைவ அநியோஜ்யஸ்வபா⁴வம் ஜீவஸ்ய ஸ்வரூபம் , ஜீவத்வம் து அவித்³யாக்ருதமேவ — இதி ப்ரதிபாதி³தே ப்³ரஹ்மணி நியோஜ்யாபா⁴வாத் நியோகா³பா⁴வ ஏவ । த்³ரஷ்டவ்யாதி³ஶப்³தா³ அபி பரவித்³யாதி⁴காரபடி²தா: தத்த்வாபி⁴முகீ²கரணப்ரதா⁴நா:, ந தத்த்வாவபோ³த⁴விதி⁴ப்ரதா⁴நா ப⁴வந்தி । லோகே(அ)பி — இத³ம் பஶ்ய, இத³மாகர்ணயேதி ச ஏவம்ஜாதீயகேஷு நிர்தே³ஶேஷு ப்ரணிதா⁴நமாத்ரம் குர்வித்யுச்யதே, ந ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநமேவ குர்விதி । ஜ்ஞேயாபி⁴முக²ஸ்யாபி ஜ்ஞாநம் கதா³சிஜ்ஜாயதே, கதா³சிந்ந ஜாயதே । தஸ்மாத் தம் ப்ரதி ஜ்ஞாநவிஷய ஏவ த³ர்ஶயிதவ்யோ ஜ்ஞாபயிதுகாமேந । தஸ்மிந்த³ர்ஶிதே ஸ்வயமேவ யதா²விஷயம் யதா²ப்ரமாணம் ச ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே । ந ச ப்ரமாணாந்தரேண அந்யதா²ப்ரஸித்³தே⁴(அ)ர்தே² அந்யதா²ஜ்ஞாநம் நியுக்தஸ்யாப்யுபபத்³யதே । யதி³ புநர்நியுக்தோ(அ)ஹமிதி அந்யதா² ஜ்ஞாநம் குர்யாத் , ந து தத் ஜ்ஞாநம் — கிம் தர்ஹி ? — மாநஸீ ஸா க்ரியா । ஸ்வயமேவ சேத³ந்யதோ²த்பத்³யேத, ப்⁴ராந்திரேவ ஸ்யாத் । ஜ்ஞாநம் து ப்ரமாணஜந்யம் யதா²பூ⁴தவிஷயம் ச । ந தத் நியோக³ஶதேநாபி காரயிதும் ஶக்யதே, ந ச ப்ரதிஷேத⁴ஶதேநாபி வாரயிதும் ஶக்யதே । ந ஹி தத் புருஷதந்த்ரம் , வஸ்துதந்த்ரமேவ ஹி தத் । அதோ(அ)பி நியோகா³பா⁴வ: । கிஞ்சாந்யத் — நியோக³நிஷ்ட²தயைவ பர்யவஸ்யத்யாம்நாயே, யத³ப்⁴யுபக³தம் அநியோஜ்யப்³ரஹ்மாத்மத்வம் ஜீவஸ்ய, தத் அப்ரமாணகமேவ ஸ்யாத் । அத² ஶாஸ்த்ரமேவ அநியோஜ்யப்³ரஹ்மாத்மத்வமப்யாசக்ஷீத, தத³வபோ³தே⁴ ச புருஷம் நியுஞ்ஜீத, ததோ ப்³ரஹ்மஶாஸ்த்ரஸ்யைகஸ்ய த்³வ்யர்த²பரதா விருத்³தா⁴ர்த²பரதா ச ப்ரஸஜ்யேயாதாம் । நியோக³பரதாயாம் ச, ஶ்ருதஹாநி: அஶ்ருதகல்பநா கர்மப²லவந்மோக்ஷஸ்யாத்³ருஷ்டப²லத்வம் அநித்யத்வம் ச — இத்யேவமாத³யோ தோ³ஷா ந கேநசித்பரிஹர்தும் ஶக்யா: । தஸ்மாத³வக³திநிஷ்டா²ந்யேவ ப்³ரஹ்மவாக்யாநி, ந நியோக³நிஷ்டா²நி । அதஶ்ச ஏகநியோக³ப்ரதீதேரேகவாக்யதேத்யயுக்தம் ॥

அப்⁴யுபக³ம்யமாநே(அ)பி ச ப்³ரஹ்மவாக்யேஷு நியோக³ஸத்³பா⁴வே, ததே³கத்வம் நிஷ்ப்ரபஞ்சோபதே³ஶேஷு ஸப்ரபஞ்சோபதே³ஶேஷு ச அஸித்³த⁴ம் । ந ஹி ஶப்³தா³ந்தராதி³பி⁴: ப்ரமாணைர்நியோக³பே⁴தே³(அ)வக³ம்யமாநே, ஸர்வத்ர ஏகோ நியோக³ இதி ஶக்யமாஶ்ரயிதும் । ப்ரயாஜத³ர்ஶபூர்ணமாஸவாக்யேஷு து அதி⁴காராம்ஶேநாபே⁴தா³த் யுக்தமேகத்வம் । ந த்விஹ ஸகு³ணநிர்கு³ணசோத³நாஸு கஶ்சிதே³கத்வாதி⁴காராம்ஶோ(அ)ஸ்தி । ந ஹி பா⁴ரூபத்வாத³யோ கு³ணா: ப்ரபஞ்சப்ரவிலயோபகாரிண:, நாபி ப்ரபஞ்சப்ரவிலயோ பா⁴ரூபத்வாதி³கு³ணோபகாரீ, பரஸ்பரவிரோதி⁴த்வாத் । ந ஹி க்ருத்ஸ்நப்ரபஞ்சப்ரவிலாபநம் ப்ரபஞ்சைகதே³ஶாபேக்ஷணம் ச ஏகஸ்மிந்த⁴ர்மிணி யுக்தம் ஸமாவேஶயிதும் । தஸ்மாத் அஸ்மது³க்த ஏவ விபா⁴க³: ஆகாரவத³நாகாரோபதே³ஶாநாம் யுக்ததர இதி ॥ 21 ॥

‘த்³வே வாவ ப்³ரஹ்மணோ ரூபே மூர்தம் சைவாமூர்தம் ச’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 1) இத்யுபக்ரம்ய, பஞ்சமஹாபூ⁴தாநி த்³வைராஶ்யேந ப்ரவிப⁴ஜ்ய, அமூர்தரஸஸ்ய ச புருஷஶப்³தோ³தி³தஸ்ய மாஹாரஜநாதீ³நி ரூபாணி த³ர்ஶயித்வா, புந: பட்²யதே — ‘அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதி ந ஹ்யேதஸ்மாதி³தி நேத்யந்யத்பரமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி । தத்ர கோ(அ)ஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய விஷய இதி ஜிஜ்ஞாஸாமஹே । ந ஹ்யத்ர இத³ம் ததி³தி விஶேஷிதம் கிஞ்சித்ப்ரதிஷேத்⁴யமுபலப்⁴யதே । இதிஶப்³தே³ந து அத்ர ப்ரதிஷேத்⁴யம் கிமபி ஸமர்ப்யதே, ‘நேதி நேதி’ இதி இதிபரத்வாத் நஞ்ப்ரயோக³ஸ்ய । இதிஶப்³த³ஶ்சாயம் ஸந்நிஹிதாலம்ப³ந: ஏவம்ஶப்³த³ஸமாநவ்ருத்தி: ப்ரயுஜ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே — ‘இதி ஹ ஸ்மோபாத்⁴யாய: கத²யதி’ இத்யேவமாதி³ஷு । ஸந்நிஹிதம் சாத்ர ப்ரகரணஸாமர்த்²யாத்³ரூபத்³வயம் ஸப்ரபஞ்சம் ப்³ரஹ்மண:, தச்ச ப்³ரஹ்ம, யஸ்ய தே த்³வே ரூபே । தத்ர ந: ஸம்ஶய உபஜாயதே — கிமயம் ப்ரதிஷேதோ⁴ ரூபே ரூபவச்ச உப⁴யமபி ப்ரதிஷேத⁴தி, ஆஹோஸ்விதே³கதரம் । யதா³ப்யேகதரம் , ததா³பி கிம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷேத⁴தி, ரூபே பரிஶிநஷ்டி, ஆஹோஸ்வித்³ரூபே ப்ரதிஷேத⁴தி, ப்³ரஹ்ம பரிஶிநஷ்டி — இதி ॥

தத்ர ப்ரக்ருதத்வாவிஶேஷாது³ப⁴யமபி ப்ரதிஷேத⁴தீத்யாஶங்காமஹே — த்³வௌ சைதௌ ப்ரதிஷேதௌ⁴, த்³வி: நேதிஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । தயோரேகேந ஸப்ரபஞ்சம் ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் ப்ரதிஷித்⁴யதே, அபரேண ரூபவத்³ப்³ரஹ்ம — இதி ப⁴வதி மதி: । அத²வா ப்³ரஹ்மைவ ரூபவத் ப்ரதிஷித்⁴யதே । தத்³தி⁴ வாங்மநஸாதீதத்வாத³ஸம்பா⁴வ்யமாநஸத்³பா⁴வம் ப்ரதிஷேதா⁴ர்ஹம் । ந து ரூபப்ரபஞ்ச: ப்ரத்யக்ஷாதி³கோ³சரத்வாத் ப்ரதிஷேதா⁴ர்ஹ: । அப்⁴யாஸஸ்த்வாத³ரார்த²: இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —

ந தாவது³ப⁴யப்ரதிஷேத⁴ உபபத்³யதே, ஶூந்யவாத³ப்ரஸங்கா³த் — கஞ்சித்³தி⁴ பரமார்த²மாலம்ப்³ய அபரமார்த²: ப்ரதிஷித்⁴யதே, யதா² ரஜ்ஜ்வாதி³ஷு ஸர்பாத³ய: । தச்ச பரிஶிஷ்யமாணே கஸ்மிம்ஶ்சித்³பா⁴வே அவகல்பதே । க்ருத்ஸ்நப்ரதிஷேதே⁴ து கோ(அ)ந்யோ பா⁴வ: பரிஶிஷ்யேத ? அபரிஶிஷ்யமாணே சாந்யஸ்மிந் , ய இதர: ப்ரதிஷேத்³து⁴மாரப்⁴யதே ப்ரதிஷேத்³து⁴மஶக்யத்வாத் தஸ்யைவ பரமார்த²த்வாபத்தே: ப்ரதிஷேதா⁴நுபபத்தி: । நாபி ப்³ரஹ்மப்ரதிஷேத⁴ உபபத்³யதே — ‘ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாத்³யுபக்ரமவிரோதா⁴த் , ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி । அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இத்யாதி³நிந்தா³விரோதா⁴த் , ‘அஸ்தீத்யேவோபலப்³த⁴வ்ய:’ (க. உ. 2 । 3 । 13) இத்யாத்³யவதா⁴ரணவிரோதா⁴த் , ஸர்வவேதா³ந்தவ்யாகோபப்ரஸங்கா³ச்ச । வாங்மநஸாதீதத்வமபி ப்³ரஹ்மணோ ந அபா⁴வாபி⁴ப்ராயேணாபி⁴தீ⁴யதே । ந ஹி மஹதா பரிகரப³ந்தே⁴ந ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யேவமாதி³நா வேதா³ந்தேஷு ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபாத்³ய தஸ்யைவ புந: அபா⁴வோ(அ)பி⁴லப்யேத; ‘ப்ரக்ஷாலநாத்³தி⁴ பங்கஸ்ய தூ³ராத³ஸ்பர்ஶநம் வரம்’ இதி ஹி ந்யாய: । ப்ரதிபாத³நப்ரக்ரியா து ஏஷா — ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே । அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — வாங்மநஸாதீதமவிஷயாந்த:பாதி ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தம் நித்யஶுத்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வம் ப்³ரஹ்மேதி । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணோ ரூபப்ரபஞ்சம் ப்ரதிஷேத⁴தி, பரிஶிநஷ்டி ப்³ரஹ்ம — இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் ॥

ததே³தது³ச்யதே — ப்ரக்ருதைதாவத்த்வம் ஹி ப்ரதிஷேத⁴தீதி । ப்ரக்ருதம் யதே³தாவத் இயத்தாபரிச்சி²ந்நம் மூர்தாமூர்தலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் ததே³ஷ ஶப்³த³: ப்ரதிஷேத⁴தி । தத்³தி⁴ ப்ரக்ருதம் ப்ரபஞ்சிதம் ச பூர்வஸ்மிந்க்³ரந்தே² அதி⁴தை³வதமத்⁴யாத்மம் ச । தஜ்ஜநிதமேவ ச வாஸநாலக்ஷணமபரம் ரூபம் அமூர்தரஸபூ⁴தம் புருஷஶப்³தோ³தி³தம் லிங்கா³த்மவ்யபாஶ்ரயம் மாஹாரஜநாத்³யுபமாபி⁴ர்த³ர்ஶிதம் — அமூர்தரஸஸ்ய புருஷஸ்ய சக்ஷுர்க்³ராஹ்யரூபயோகி³த்வாநுபபத்தே: । ததே³தத் ஸப்ரபஞ்சம் ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் ஸந்நிஹிதாலம்ப³நேந இதிகரணேந ப்ரதிஷேத⁴கம் நஞம் ப்ரதி உபநீயத இதி க³ம்யதே । ப்³ரஹ்ம து ரூபவிஶேஷணத்வேந ஷஷ்ட்²யா நிர்தி³ஷ்டம் பூர்வஸ்மிந்க்³ரந்தே², ந ஸ்வப்ரதா⁴நத்வேந । ப்ரபஞ்சிதே ச ததீ³யே ரூபத்³வயே ரூபவத: ஸ்வரூபஜிஜ்ஞாஸாயாம் இத³முபக்ராந்தம் — ‘அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி । தத்ர கல்பிதரூபப்ரத்யாக்²யாநேந ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபாவேத³நமித³மிதி நிர்ணீயதே । ததா³ஸ்பத³ம் ஹி இத³ம் ஸமஸ்தம் கார்யம் ‘நேதி நேதி’ இதி ப்ரதிஷித்³த⁴ம் । யுக்தம் ச கார்யஸ்ய வாசாரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴யோ(அ)ஸத்த்வமிதி நேதி நேதீதி ப்ரதிஷேத⁴நம் । ந து ப்³ரஹ்மண:, ஸர்வகல்பநாமூலத்வாத் । ந ச அத்ர இயமாஶங்கா கர்தவ்யா — கத²ம் ஹி ஶாஸ்த்ரம் ஸ்வயமேவ ப்³ரஹ்மணோ ரூபத்³வயம் த³ர்ஶயித்வா, ஸ்வயமேவ புந: ப்ரதிஷேத⁴தி — ‘ப்ரக்ஷாலநாத்³தி⁴ பங்கஸ்ய தூ³ராத³ஸ்பர்ஶநம் வரம்’ இதி — யத: நேத³ம் ஶாஸ்த்ரம் ப்ரதிபாத்³யத்வேந ப்³ரஹ்மணோ ரூபத்³வயம் நிர்தி³ஶதி, லோகப்ரஸித்³த⁴ம் து இத³ம் ரூபத்³வயம் ப்³ரஹ்மணி கல்பிதம் பராம்ருஶதி ப்ரதிஷேத்⁴யத்வாய ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரதிபாத³நாய ச — இதி நிரவத்³யம் । த்³வௌ ச ஏதௌ ப்ரதிஷேதௌ⁴ யதா²ஸம்க்²யந்யாயேந த்³வே அபி மூர்தாமூர்தே ப்ரதிஷேத⁴த: । யத்³வா பூர்வ: ப்ரதிஷேதோ⁴ பூ⁴தராஶிம் ப்ரதிஷேத⁴தி, உத்தரோ வாஸநாராஶிம் । அத²வா ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி வீப்ஸா இயம் — ‘இதி’ இதி யாவத்கிஞ்சித் உத்ப்ரேக்ஷ்யதே, தத்ஸர்வம் ந ப⁴வதீத்யர்த²: — பரிக³ணிதப்ரதிஷேதே⁴ ஹி க்ரியமாணே, யதி³ நைதத்³ப்³ரஹ்ம, கிமந்யத்³ப்³ரஹ்ம ப⁴வேதி³தி ஜிஜ்ஞாஸா ஸ்யாத் । வீப்ஸாயாம் து ஸத்யாம் ஸமஸ்தஸ்ய விஷயஜாதஸ்ய ப்ரதிஷேதா⁴த் அவிஷய: ப்ரத்யகா³த்மா ப்³ரஹ்மேதி, ஜிஜ்ஞாஸா நிவர்ததே । தஸ்மாத் ப்ரபஞ்சமேவ ப்³ரஹ்மணி கல்பிதம் ப்ரதிஷேத⁴தி, பரிஶிநஷ்டி ப்³ரஹ்ம — இதி நிர்ணய: ॥

இதஶ்ச ஏஷ ஏவ நிர்ணய:, யத: — தத: ப்ரதிஷேதா⁴த் , பூ⁴யோ ப்³ரஹ்ம ப்³ரவீதி — ‘அந்யத்பரமஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி । அபா⁴வாவஸாநே ஹி ப்ரதிஷேதே⁴ க்ரியமாணே கிமந்யத்பரமஸ்தீதி ப்³ரூயாத் । தத்ரைஷா அக்ஷரயோஜநா — ‘நேதி நேதி’ இதி ப்³ரஹ்ம ஆதி³ஶ்ய, தமேவ ஆதே³ஶம் புநர்நிர்வக்தி । ‘நேதி நேதி’ இத்யஸ்ய கோ(அ)ர்த²: ? ந ஹி ஏதஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணோ வ்யதிரிக்தமஸ்தீத்யத: ‘நேதி நேதி’ இத்யுச்யதே, ந புந: ஸ்வயமேவ நாஸ்தி — இத்யர்த²: । தச்ச த³ர்ஶயதி — அந்யத்பரம் அப்ரதிஷித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம அஸ்தீதி । யதா³ புநரேவமக்ஷராணி யோஜ்யந்தே — ந ஹி, ஏதஸ்மாத் ‘இதி ந’ ‘இதி ந’ இதி ப்ரபஞ்சப்ரதிஷேத⁴ரூபாத் ஆதே³ஶநாத் , அந்யத்பரமாதே³ஶநம் ப்³ரஹ்மண: அஸ்தீதி — ததா³, ‘ததோ ப்³ரவீதி ச பூ⁴ய:’ இத்யேதத் நாமதே⁴யவிஷயம் யோஜயிதவ்யம் — ‘அத² நாமதே⁴யம் ஸத்யஸ்ய ஸத்யமிதி ப்ராணா வை ஸத்யம் தேஷாமேஷ ஸத்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) இதி ஹி ப்³ரவீதி — இதி । தச்ச ப்³ரஹ்மாவஸாநே ப்ரதிஷேதே⁴ ஸமஞ்ஜஸம் ப⁴வதி । அபா⁴வாவஸாநே து ப்ரதிஷேதே⁴, கிம் ‘ஸத்யஸ்ய ஸத்யம்’ இத்யுச்யேத ? தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மாவஸாந: அயம் ப்ரதிஷேத⁴:, நாபா⁴வாவஸாந: — இத்யத்⁴யவஸ்யாம: ॥ 22 ॥

யத்தத் ப்ரதிஷித்³தா⁴த்ப்ரபஞ்சஜாதாத³ந்யத் பரம் ப்³ரஹ்ம, தத³ஸ்தி சேத் , கஸ்மாந்ந க்³ருஹ்யத இதி, உச்யதே — தத் அவ்யக்தமநிந்த்³ரியக்³ராஹ்யம் , ஸர்வத்³ருஶ்யஸாக்ஷித்வாத் । ஆஹ ஹி ஏவம் ஶ்ருதி: — ‘ந சக்ஷுஷா க்³ருஹ்யதே நாபி வாசா நாந்யைர்தே³வைஸ்தபஸா கர்மணா வா’ (மு. உ. 3 । 1 । 8) ‘ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா(அ)க்³ருஹ்யோ ந ஹி க்³ருஹ்யதே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) ‘யத்தத³த்³ரேஶ்யமக்³ராஹ்யம்’ (மு. உ. 1 । 1 । 6) ‘யதா³ ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாத்³யா । ஸ்ம்ருதிரபி — ‘அவ்யக்தோ(அ)யமசிந்த்யோ(அ)யமவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 25) இத்யாத்³யா ॥ 23 ॥

அபி ச ஏநமாத்மாநம் நிரஸ்தஸமஸ்தப்ரபஞ்சமவ்யக்தம் ஸம்ராத⁴நகாலே பஶ்யந்தி யோகி³ந: । ஸம்ராத⁴நம் ச ப⁴க்தித்⁴யாநப்ரணிதா⁴நாத்³யநுஷ்டா²நம் । கத²ம் புநரவக³ம்யதே — ஸம்ராத⁴நகாலே பஶ்யந்தீதி ? ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்⁴யாம் , ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாமித்யர்த²: । ததா² ஹி ஶ்ருதி: — ‘பராஞ்சி கா²நி வ்யத்ருணத்ஸ்வயம்பூ⁴ஸ்தஸ்மாத்பராங் பஶ்யதி நாந்தராத்மந் । கஶ்சித்³தீ⁴ர: ப்ரத்யகா³த்மாநமைக்ஷதா³வ்ருத்தசக்ஷுரம்ருதத்வமிச்ச²ந்’ (க. உ. 2 । 1 । 1) இதி, ‘ஜ்ஞாநப்ரஸாதே³ந விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ததஸ்து தம் பஶ்யதே நிஷ்கலம் த்⁴யாயமாந:’ (மு. உ. 3 । 1 । 8) இதி சைவமாத்³யா । ஸ்ம்ருதிரபி — ‘யம் விநித்³ரா ஜிதஶ்வாஸா: ஸந்துஷ்டா: ஸம்யதேந்த்³ரியா: । ஜ்யோதி: பஶ்யந்தி யுஞ்ஜாநாஸ்தஸ்மை யோகா³த்மநே நம:॥’ (ம. பா⁴. 12 । 47 । 54) ‘யோகி³நஸ்தம் ப்ரபஶ்யந்தி ப⁴க³வந்தம் ஸநாதநம்’ (ம. பா⁴. 5 । 46 । 1) இதி சைவமாத்³யா ॥ 24 ॥

யதா² ப்ரகாஶாகாஶஸவித்ருப்ரப்⁴ருதய: அங்கு³லிகரகோத³கப்ரப்⁴ருதிஷு கர்மஸு உபாதி⁴பூ⁴தேஷு ஸவிஶேஷா இவாவபா⁴ஸந்தே, ந ச ஸ்வாபா⁴விகீமவிஶேஷாத்மதாம் ஜஹதி; ஏவமுபாதி⁴நிமித்த ஏவாயமாத்மபே⁴த³:, ஸ்வதஸ்து ஐகாத்ம்யமேவ । ததா² ஹி வேதா³ந்தேஷு அப்⁴யாஸேந அஸக்ருத் ஜீவப்ராஜ்ஞயோரபே⁴த³: ப்ரதிபாத்³யதே ॥ 25 ॥

அதஶ்ச ஸ்வாபா⁴விகத்வாத³பே⁴த³ஸ்ய, அவித்³யாக்ருதத்வாச்ச பே⁴த³ஸ்ய, வித்³யயா அவித்³யாம் விதூ⁴ய ஜீவ: பரேண அநந்தேந ப்ராஜ்ஞேந ஆத்மநா ஏகதாம் க³ச்ச²தி । ததா² ஹி லிங்க³ம் — ‘ஸ யோ ஹ வை தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இத்யாதி³ ॥ 26 ॥

தஸ்மிந்நேவ ஸம்ராத்⁴யஸம்ராத⁴கபா⁴வே மதாந்தரமுபந்யஸ்யதி, ஸ்வமதவிஶுத்³த⁴யே । க்வசித் ஜீவப்ராஜ்ஞயோர்பே⁴தோ³ வ்யபதி³ஶ்யதே — ‘ததஸ்து தம் பஶ்யதே நிஷ்கலம் த்⁴யாயமாந:’ (மு. உ. 3 । 1 । 8) இதி த்⁴யாத்ருத்⁴யாதவ்யத்வேந த்³ரஷ்ட்ருத்³ரஷ்டவ்யத்வேந ச । ‘பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம்’ (மு. உ. 3 । 2 । 8) இதி க³ந்த்ருக³ந்தவ்யத்வேந । ‘ய: ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யந்தரோ யமயதி’ இதி நியந்த்ருநியந்தவ்யத்வேந ச । க்வசித்து தயோரேவாபே⁴தோ³ வ்யபதி³ஶ்யதே — ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘ஏஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) ‘ஏஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 3) இதி । தத்ரைவமுப⁴யவ்யபதே³ஶே ஸதி, யத்³யபே⁴த³ ஏவ ஏகாந்ததோ க்³ருஹ்யேத, பே⁴த³வ்யபதே³ஶோ நிராலம்ப³ந ஏவ ஸ்யாத் । அத உப⁴யவ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் அஹிகுண்ட³லவத³த்ர தத்த்வம் ப⁴விதுமர்ஹதி — யதா² அஹிரித்யபே⁴த³:, குண்ட³லாபோ⁴க³ப்ராம்ஶுத்வாதீ³நீதி ச பே⁴த³:, ஏவமிஹாபீதி ॥ 27 ॥

அத²வா ப்ரகாஶாஶ்ரயவதே³தத்ப்ரதிபத்தவ்யம் — யதா² ப்ரகாஶ: ஸாவித்ர: ததா³ஶ்ரயஶ்ச ஸவிதா நாத்யந்தபி⁴ந்நௌ, உப⁴யோரபி தேஜஸ்த்வாவிஶேஷாத்; அத² ச பே⁴த³வ்யபதே³ஶபா⁴ஜௌ ப⁴வத: — ஏவமிஹாபீதி ॥ 28 ॥

யதா² வா பூர்வமுபந்யஸ்தம் — ‘ப்ரகாஶாதி³வச்சாவைஶேஷ்யம்’ இதி, ததை²வ ஏதத்³ப⁴விதுமர்ஹதி । ததா² ஹி அவித்³யாக்ருதத்வாத்³ப³ந்த⁴ஸ்ய வித்³யயா மோக்ஷ உபபத்³யதே । யதி³ புந: பரமார்த²த ஏவ ப³த்³த⁴: கஶ்சிதா³த்மா அஹிகுண்ட³லந்யாயேந பரஸ்ய ஆத்மந: ஸம்ஸ்தா²நபூ⁴த:, ப்ரகாஶாஶ்ரயந்யாயேந ச ஏகதே³ஶபூ⁴தோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத । தத: பாரமார்தி²கஸ்ய ப³ந்த⁴ஸ்ய திரஸ்கர்துமஶக்யத்வாத் மோக்ஷஶாஸ்த்ரவையர்த்²யம் ப்ரஸஜ்யேத । ந சாத்ர உபா⁴வபி பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ஶ்ருதி: துல்யவத்³வ்யபதி³ஶதி । அபே⁴த³மேவ ஹி ப்ரதிபாத்³யத்வேந நிர்தி³ஶதி, பே⁴த³ம் து பூர்வப்ரஸித்³த⁴மேவாநுவத³தி அர்தா²ந்தரவிவக்ஷயா । தஸ்மாத்ப்ரகாஶாதி³வச்சாவைஶேஷ்யமித்யேஷ ஏவ ஸித்³தா⁴ந்த: ॥ 29 ॥

இதஶ்ச ஏஷ ஏவ ஸித்³தா⁴ந்த:, யத்காரணம் பரஸ்மாதா³த்மநோ(அ)ந்யம் சேதநம் ப்ரதிஷேத⁴தி ஶாஸ்த்ரம் — ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யேவமாதி³ । ‘அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) ‘ததே³தத்³ப்³ரஹ்மாபூர்வமநபரமநந்தரமபா³ஹ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இதி ச ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தப்ரபஞ்சநிராகரணாத் ப்³ரஹ்மமாத்ரபரிஶேஷாச்ச ஏஷ ஏவ ஸித்³தா⁴ந்த இதி க³ம்யதே ॥ 30 ॥

பரம் அதோ ப்³ரஹ்மண: அந்யத்தத்த்வம் ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? ஸேதுவ்யபதே³ஶாத் உந்மாநவ்யபதே³ஶாத் ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶாத் பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச । ஸேதுவ்யபதே³ஶஸ்தாவத் — ‘அத² ய ஆத்மா ஸ ஸேதுர்வித்⁴ருதி:’ (சா². உ. 8 । 4 । 1) இத்யாத்மஶப்³தா³பி⁴ஹிதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸேதுத்வம் ஸங்கீர்தயதி । ஸேதுஶப்³த³ஶ்ச ஹி லோகே ஜலஸந்தாநவிச்சே²த³கரே ம்ருத்³தா³ர்வாதி³ப்ரசயே ப்ரஸித்³த⁴: । இஹ து ஸேதுஶப்³த³: ஆத்மநி ப்ரயுக்த இதி லௌகிகஸேதோரிவ ஆத்மஸேதோரந்யஸ்ய வஸ்துநோ(அ)ஸ்தித்வம் க³மயதி । ‘ஸேதும் தீர்த்வா’ (சா². உ. 8 । 4 । 2) இதி ச தரதிஶப்³த³ப்ரயோகா³த் — யதா² லௌகிகம் ஸேதும் தீர்த்வா ஜாங்க³லமஸேதும் ப்ராப்நோதி, ஏவமாத்மாநம் ஸேதும் தீர்த்வா அநாத்மாநமஸேதும் ப்ராப்நோதீதி க³ம்யதே । உந்மாநவ்யபதே³ஶஶ்ச ப⁴வதி — ததே³தத்³ப்³ரஹ்ம சதுஷ்பாத் அஷ்டாஶப²ம் ஷோட³ஶகலமிதி । யச்ச லோகே உந்மிதம் ஏதாவதி³த³மிதி பரிச்சி²ந்நம் கார்ஷாபணாதி³, ததோ(அ)ந்யத்³வஸ்த்வஸ்தீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । ததா² ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யுந்மாநாத் ததோ(அ)ந்யேந வஸ்துநா ப⁴விதவ்யமிதி க³ம்யதே । ததா² ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶோ(அ)பி ப⁴வதி — ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி, ‘ஶாரீர ஆத்மா’ (தை. உ. 2 । 3 । 1) ‘ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்த:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) இதி ச । மிதாநாம் ச மிதேந ஸம்ப³ந்தோ⁴ த்³ருஷ்ட:, யதா² நராணாம் நக³ரேண । ஜீவாநாம் ச ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³ந்த⁴ம் வ்யபதி³ஶதி ஸுஷுப்தௌ । அத: தத: பரமந்யத³மிதமஸ்தீதி க³ம்யதே । பே⁴த³வ்யபதே³ஶஶ்ச ஏதமேவார்த²ம் க³மயதி । ததா² ஹி — ‘அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ (சா². உ. 1 । 6 । 6) இத்யாதி³த்யாதா⁴ரமீஶ்வரம் வ்யபதி³ஶ்ய, ததோ பே⁴தே³ந அக்ஷ்யாதா⁴ரமீஶ்வரம் வ்யபதி³ஶதி — ‘அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ (சா². உ. 1 । 7 । 5) இதி । அதிதே³ஶம் ச அஸ்ய அமுநா ரூபாதி³ஷு கரோதி — ‘தஸ்யைதஸ்ய ததே³வ ரூபம் யத³முஷ்ய ரூபம் யாவமுஷ்ய கே³ஷ்ணௌ தௌ கே³ஷ்ணௌ யந்நாம தந்நாம’ (சா². உ. 1 । 7 । 5) இதி । ஸாவதி⁴கம் ச ஈஶ்வரத்வமுப⁴யோர்வ்யபதி³ஶதி — ‘யே சாமுஷ்மாத்பராஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே தே³வகாமாநாம் ச’ (சா². உ. 1 । 6 । 8) இத்யேகஸ்ய, ‘யே சைதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே மநுஷ்யகாமாநாம் ச’ (சா². உ. 1 । 7 । 6) இத்யேகஸ்ய, யதா² இத³ம் மாக³த⁴ஸ்ய ராஜ்யம் , இத³ம் வைதே³ஹஸ்யேதி । ஏவமேதேப்⁴ய: ஸேத்வாதி³வ்யபதே³ஶேப்⁴யோ ப்³ரஹ்மண: பரமஸ்தீதி ॥ 31 ॥

துஶப்³தே³ந ப்ரத³ர்ஶிதாம் ப்ராப்திம் நிருணத்³தி⁴ । ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத் கிஞ்சித்³ப⁴விதுமர்ஹதி, ப்ரமாணாபா⁴வாத் — ந ஹ்யந்யஸ்யாஸ்தித்வே கிஞ்சித்ப்ரமாணமுபலபா⁴மஹே । ஸர்வஸ்ய ஹி ஜநிமதோ வஸ்துஜாதஸ்ய ஜந்மாதி³ ப்³ரஹ்மணோ ப⁴வதீதி நிர்தா⁴ரிதம் , அநந்யத்வம் ச காரணாத் கார்யஸ்ய । ந ச ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தம் கிஞ்சித் அஜம் ஸம்ப⁴வதி, ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யவதா⁴ரணாத் । ஏகவிஜ்ஞாநேந ச ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநாத் ந ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தவஸ்த்வஸ்தித்வமவகல்பதே । நநு ஸேத்வாதி³வ்யபதே³ஶா: ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தம் தத்த்வம் ஸூசயந்தீத்யுக்தம்; நேத்யுச்யதே — ஸேதுவ்யபதே³ஶஸ்தாவத் ந ப்³ரஹ்மணோ பா³ஹ்யஸ்ய ஸத்³பா⁴வம் ப்ரதிபாத³யிதும் க்ஷமதே । ஸேதுராத்மேதி ஹி ஆஹ, ந தத: பரமஸ்தீதி । தத்ர பரஸ்மிந் அஸதி ஸேதுத்வம் நாவகல்பத இதி பரம் கிமபி கல்ப்யேத । ந சைதத் ந்யாய்யம் । ஹடோ² ஹி அப்ரஸித்³த⁴கல்பநா । அபி ச ஸேதுவ்யபதே³ஶாதா³த்மநோ லௌகிகஸேதுநித³ர்ஶநேந ஸேதுபா³ஹ்யவஸ்துதாம் ப்ரஸஞ்ஜயதா ம்ருத்³தா³ருமயதாபி ப்ராஸங்க்ஷ்யத । ந சைதந்ந்யாய்யம் , அஜத்வாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । ஸேதுஸாமாந்யாத்து ஸேதுஶப்³த³ ஆத்மநி ப்ரயுக்த இதி ஶ்லிஷ்யதே । ஜக³தஸ்தந்மர்யாதா³நாம் ச விதா⁴ரகத்வம் ஸேதுஸாமாந்யமாத்மந: । அத: ஸேதுரிவ ஸேது: — இதி ப்ரக்ருத ஆத்மா ஸ்தூயதே । ‘ஸேதும் தீர்த்வா’ இத்யபி தரதி: அதிக்ரமாஸம்ப⁴வாத் ப்ராப்நோத்யர்த² ஏவ வர்ததே — யதா² வ்யாகரணம் தீர்ண இதி ப்ராப்த: உச்யதே, ந அதிக்ராந்த:, தத்³வத் ॥ 32 ॥

யத³ப்யுக்தம் — உந்மாநவ்யபதே³ஶாத³ஸ்தி பரமிதி, தத்ராபி⁴தீ⁴யதே — உந்மாநவ்யபதே³ஶோ(அ)பி ந ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தவஸ்த்வஸ்தித்வப்ரதிபத்த்யர்த²: । கிமர்த²ஸ்தர்ஹி ? பு³த்³த்⁴யர்த²:, உபாஸநார்த² இதி யாவத் । சதுஷ்பாத³ஷ்டாஶப²ம் ஷோட³ஶகலமித்யேவம்ரூபா — பு³த்³தி⁴: கத²ம் நு நாம ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²ரா ஸ்யாதி³தி — விகாரத்³வாரேண ப்³ரஹ்மண உந்மாநகல்பநைவ க்ரியதே । ந ஹி அவிகாரே(அ)நந்தே ப்³ரஹ்மணி ஸர்வை: பும்பி⁴: ஶக்யா பு³த்³தி⁴: ஸ்தா²பயிதும் , மந்த³மத்⁴யமோத்தமபு³த்³தி⁴த்வாத் பும்ஸாமிதி । பாத³வத் — யதா² மநஆகாஶயோரத்⁴யாத்மமதி⁴தை³வதம் ச ப்³ரஹ்மப்ரதீகயோராம்நாதயோ:, சத்வாரோ வாகா³த³யோ மந:ஸம்ப³ந்தி⁴ந: பாதா³: கல்ப்யந்தே, சத்வாரஶ்ச அக்³ந்யாத³ய ஆகாஶஸம்ப³ந்தி⁴ந: — ஆத்⁴யாநாய — தத்³வத் । அத²வா பாத³வதி³தி — யதா² கார்ஷாபணே பாத³விபா⁴கோ³ வ்யவஹாரப்ராசுர்யாய கல்ப்யதே — ந ஹி ஸகலேநைவ கார்ஷாபணேந ஸர்வதா³ ஸர்வே ஜநா வ்யவஹர்துமீஶதே, க்ரயவிக்ரயே பரிமாணாநியமாத் — தத்³வதி³த்யர்த²: ॥ 33 ॥

இஹ ஸூத்ரே த்³வயோரபி ஸம்ப³ந்த⁴பே⁴த³வ்யபதே³ஶயோ: பரிஹாரோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே । யத³ப்யுக்தம் — ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶாத் பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச பரமத: ஸ்யாதி³தி, தத³ப்யஸத்; யத ஏகஸ்யாபி ஸ்தா²நவிஶேஷாபேக்ஷயா ஏதௌ வ்யபதே³ஶாவுபபத்³யேதே । ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶே தாவத³யமர்த²: — பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴ஸ்தா²நவிஶேஷயோகா³து³த்³பூ⁴தஸ்ய விஶேஷவிஜ்ஞாநஸ்ய உபாத்⁴யுபஶமே ய உபஶம:, ஸ பரமாத்மநா ஸம்ப³ந்த⁴: — இத்யுபாத்⁴யபேக்ஷயா உபசர்யதே, ந பரிமிதத்வாபேக்ஷயா । ததா² பே⁴த³வ்யபதே³ஶோ(அ)பி ப்³ரஹ்மண உபாதி⁴பே⁴தா³பேக்ஷயைவ உபசர்யதே, ந ஸ்வரூபபே⁴தா³பேக்ஷயா । ப்ரகாஶாதி³வதி³தி உபமோபாதா³நம் — யதா² ஏகஸ்ய ப்ரகாஶஸ்ய ஸௌர்யஸ்ய சாந்த்³ரமஸஸ்ய வா உபாதி⁴யோகா³து³பஜாதவிஶேஷஸ்ய உபாத்⁴யுபஶமாத்ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶோ ப⁴வதி, உபாதி⁴பே⁴தா³ச்ச பே⁴த³வ்யபதே³ஶ: । யதா² வா ஸூசீபாஶாகாஶாதி³ஷூபாத்⁴யபேக்ஷயைவைதௌ ஸம்ப³ந்த⁴பே⁴த³வ்யபதே³ஶௌ ப⁴வத: — தத்³வத் ॥ 34 ॥

உபபத்³யதே ச அத்ர ஈத்³ருஶ ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴:, நாந்யாத்³ருஶ: — ‘ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி ஹி ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴மேநமாமநந்தி; ஸ்வரூபஸ்ய ச அநபாயித்வாத் ந நரநக³ரந்யாயேந ஸம்ப³ந்தோ⁴ க⁴டதே । உபாதி⁴க்ருதஸ்வரூபதிரோபா⁴வாத்து ‘ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இத்யுபபத்³யதே । ததா² பே⁴தோ³(அ)பி நாந்யாத்³ருஶ: ஸம்ப⁴வதி, ப³ஹுதரஶ்ருதிப்ரஸித்³தை⁴கேஶ்வரத்வவிரோதா⁴த் । ததா² ச ஶ்ருதிரேகஸ்யாப்யாகாஶஸ்ய ஸ்தா²நக்ருதம் பே⁴த³வ்யபதே³ஶமுபபாத³யதி — ‘யோ(அ)யம் ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³காஶ:’ (சா². உ. 3 । 12 । 7) ‘யோ(அ)யமந்த: புருஷ ஆகாஶ:’ (சா². உ. 3 । 12 । 8) ‘யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ (சா². உ. 3 । 12 । 9) இதி ॥ 35 ॥