ब्रह्मसूत्रभाष्यम्

தத்ர அத²ஶப்³த³: ஆநந்தர்யார்த²: பரிக்³ருஹ்யதே; நாதி⁴காரார்த²:, ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா அநதி⁴கார்யத்வாத் । மங்க³லஸ்ய ச வாக்யார்தே² ஸமந்வயாபா⁴வாத் । அர்தா²ந்தரப்ரயுக்த ஏவ ஹ்யத²ஶப்³த³: ஶ்ருத்யா மங்க³லப்ரயோஜநோ ப⁴வதி । பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாயாஶ்ச ப²லத ஆநந்தர்யாவ்யதிரேகாத் । ஸதி ச ஆநந்தர்யார்த²த்வே, யதா² த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா பூர்வவ்ருத்தம் வேதா³த்⁴யயநம் நியமேநாபேக்ஷதே, ஏவம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாபி யத்பூர்வவ்ருத்தம் நியமேநாபேக்ஷதே தத்³வக்தவ்யம் । ஸ்வாத்⁴யாயாநந்தர்யம் து ஸமாநம் । நந்விஹ கர்மாவபோ³தா⁴நந்தர்யம் விஶேஷ:; ந; த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா: ப்ராக³பி அதீ⁴தவேதா³ந்தஸ்ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸோபபத்தே: । யதா² ச ஹ்ருத³யாத்³யவதா³நாநாமாநந்தர்யநியம:, க்ரமஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் , ந ததே²ஹ க்ரமோ விவக்ஷித: । ஶேஷஶேஷித்வே அதி⁴க்ருதாதி⁴காரே வா ப்ரமாணாபா⁴வாத் । த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயோ: ப²லஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴தா³ச்ச । அப்⁴யுத³யப²லம் த⁴ர்மஜ்ஞாநம் , தச்சாநுஷ்டா²நாபேக்ஷம்; நி:ஶ்ரேயஸப²லம் து ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் , ந சாநுஷ்டா²நாந்தராபேக்ஷம் । ப⁴வ்யஶ்ச த⁴ர்மோ ஜிஜ்ஞாஸ்யோ ந ஜ்ஞாநகாலே(அ)ஸ்தி, புருஷவ்யாபாரதந்த்ரத்வாத் । இஹ து பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸ்யம் நித்யத்வாந்ந புருஷவ்யாபாரதந்த்ரம் । சோத³நாப்ரவ்ருத்திபே⁴தா³ச்ச । யா ஹி சோத³நா த⁴ர்மஸ்ய லக்ஷணம் ஸா ஸ்வவிஷயே நியுஞ்ஜாநைவ புருஷமவபோ³த⁴யதி । ப்³ரஹ்மசோத³நா து புருஷமவபோ³த⁴யத்யேவ கேவலம் । அவபோ³த⁴ஸ்ய சோத³நாஜந்யத்வாத் , ந புருஷோ(அ)வபோ³தே⁴ நியுஜ்யதே । யதா² அக்ஷார்த²ஸந்நிகர்ஷேணார்தா²வபோ³தே⁴, தத்³வத் । தஸ்மாத்கிமபி வக்தவ்யம் , யத³நந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸோபதி³ஶ்யத இதி । உச்யதே — நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக:, இஹாமுத்ரார்த²ப²லபோ⁴க³விராக³:, ஶமத³மாதி³ஸாத⁴நஸம்பத் , முமுக்ஷுத்வம் ச । தேஷு ஹி ஸத்ஸு, ப்ராக³பி த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா ஊர்த்⁴வம் ச, ஶக்யதே ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதும் ஜ்ஞாதும் ச; ந விபர்யயே । தஸ்மாத் அத²ஶப்³தே³ந யதோ²க்தஸாத⁴நஸம்பத்த்யாநந்தர்யமுபதி³ஶ்யதே ॥

அத:ஶப்³த³: ஹேத்வர்த²: । யஸ்மாத்³வேத³ ஏவ அக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் ஶ்ரேய:ஸாத⁴நாநாமநித்யப²லதாம் த³ர்ஶயதி — ‘தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயத ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே’ (சா². உ. 8 । 1 । 6) இத்யாதி³:; ததா² ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாத³பி பரம் புருஷார்த²ம் த³ர்ஶயதி — ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³: । தஸ்மாத் யதோ²க்தஸாத⁴நஸம்பத்த்யநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா கர்தவ்யா ॥

ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸா ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா । ப்³ரஹ்ம ச வக்ஷ்யமாணலக்ஷணம் ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:’ இதி । அத ஏவ ந ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஜாத்யாத்³யர்தா²ந்தரமாஶங்கிதவ்யம் । ப்³ரஹ்மண இதி கர்மணி ஷஷ்டீ², ந ஶேஷே; ஜிஜ்ஞாஸ்யாபேக்ஷத்வாஜ்ஜிஜ்ஞாஸாயா:। ஜிஜ்ஞாஸ்யாந்தராநிர்தே³ஶாச்ச । நநு ஶேஷஷஷ்டீ²பரிக்³ரஹே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸாகர்மத்வம் ந விருத்⁴யதே, ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யஸ்ய விஶேஷநிஷ்ட²த்வாத் । ஏவமபி ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வமுத்ஸ்ருஜ்ய ஸாமாந்யத்³வாரேண பரோக்ஷம் கர்மத்வம் கல்பயதோ வ்யர்த²: ப்ரயாஸ: ஸ்யாத் । ந வ்யர்த²:, ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதாஶேஷவிசாரப்ரதிஜ்ஞாநார்த²த்வாதி³தி சேத் ந; ப்ரதா⁴நபரிக்³ரஹே தத³பேக்ஷிதாநாமர்தா²க்ஷிப்தத்வாத் । ப்³ரஹ்ம ஹி ஜ்ஞாநேநாப்துமிஷ்டதமத்வாத்ப்ரதா⁴நம் । தஸ்மிந்ப்ரதா⁴நே ஜிஜ்ஞாஸாகர்மணி பரிக்³ருஹீதே, யைர்ஜிஜ்ஞாஸிதைர்விநா ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதம் ந ப⁴வதி, தாந்யர்தா²க்ஷிப்தாந்யேவேதி ந ப்ருத²க்ஸூத்ரயிதவ்யாநி । யதா² ‘ராஜாஸௌ க³ச்ச²தி’ இத்யுக்தே ஸபரிவாரஸ்ய ராஜ்ஞோ க³மநமுக்தம் ப⁴வதி, தத்³வத் । ஶ்ருத்யநுக³மாச்ச । ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இத்யாத்³யா: ஶ்ருதய: ‘தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தத்³ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இதி ப்ரத்யக்ஷமேவ ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸாகர்மத்வம் த³ர்ஶயந்தி । தச்ச கர்மணிஷஷ்டீ²பரிக்³ரஹே ஸூத்ரேணாநுக³தம் ப⁴வதி । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண இதி கர்மணி ஷஷ்டீ² ॥

ஜ்ஞாதுமிச்சா² ஜிஜ்ஞாஸா । அவக³திபர்யந்தம் ஜ்ஞாநம் ஸந்வாச்யாயா இச்சா²யா: கர்ம, ப²லவிஷயத்வாதி³ச்சா²யா: । ஜ்ஞாநேந ஹி ப்ரமாணேநாவக³ந்துமிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம । ப்³ரஹ்மாவக³திர்ஹி புருஷார்த²:, நி:ஶேஷஸம்ஸாரபீ³ஜாவித்³யாத்³யநர்த²நிப³ர்ஹணாத் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ॥

தத்புநர்ப்³ரஹ்ம ப்ரஸித்³த⁴மப்ரஸித்³த⁴ம் வா ஸ்யாத் । யதி³ ப்ரஸித்³த⁴ம் ந ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் । அதா²ப்ரஸித்³த⁴ம் நைவ ஶக்யம் ஜிஜ்ஞாஸிதுமிதி । உச்யதே — அஸ்தி தாவத்³ப்³ரஹ்ம நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்திஸமந்விதம் । ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஹி வ்யுத்பாத்³யமாநஸ்ய நித்யஶுத்³த⁴த்வாத³யோ(அ)ர்தா²: ப்ரதீயந்தே, ப்³ரும்ஹதேர்தா⁴தோரர்தா²நுக³மாத் । ஸர்வஸ்யாத்மத்வாச்ச ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴: । ஸர்வோ ஹ்யாத்மாஸ்தித்வம் ப்ரத்யேதி, ந ‘நாஹமஸ்மி’ இதி । யதி³ ஹி நாத்மாஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் , ஸர்வோ லோக: ‘நாஹமஸ்மி’ இதி ப்ரதீயாத் । ஆத்மா ச ப்³ரஹ்ம । யதி³ தர்ஹி லோகே ப்³ரஹ்ம ஆத்மத்வேந ப்ரஸித்³த⁴மஸ்தி, ததோ ஜ்ஞாதமேவேத்யஜிஜ்ஞாஸ்யத்வம் புநராபந்நம்; ந । தத்³விஶேஷம் ப்ரதி விப்ரதிபத்தே: । தே³ஹமாத்ரம் சைதந்யவிஶிஷ்டமாத்மேதி ப்ராக்ருதா ஜநா லோகாயதிகாஶ்ச ப்ரதிபந்நா: । இந்த்³ரியாண்யேவ சேதநாந்யாத்மேத்யபரே । மந இத்யந்யே । விஜ்ஞாநமாத்ரம் க்ஷணிகமித்யேகே । ஶூந்யமித்யபரே । அஸ்தி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்த: ஸம்ஸாரீ கர்தா போ⁴க்தேத்யபரே । போ⁴க்தைவ கேவலம் ந கர்தேத்யேகே । அஸ்தி தத்³வ்யதிரிக்த ஈஶ்வர: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்திரிதி கேசித் । ஆத்மா ஸ போ⁴க்துரித்யபரே । ஏவம் ப³ஹவோ விப்ரதிபந்நா யுக்திவாக்யததா³பா⁴ஸஸமாஶ்ரயா: ஸந்த: । தத்ராவிசார்ய யத்கிஞ்சித்ப்ரதிபத்³யமாநோ நி:ஶ்ரேயஸாத்ப்ரதிஹந்யேத, அநர்த²ம் சேயாத் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸோபந்யாஸமுகே²ந வேதா³ந்தவாக்யமீமாம்ஸா தத³விரோதி⁴தர்கோபகரணா நி:ஶ்ரேயஸப்ரயோஜநா ப்ரஸ்தூயதே ॥ 1 ॥

ஜந்ம உத்பத்தி: ஆதி³: அஸ்ய — இதி தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநோ ப³ஹுவ்ரீஹி: । ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ம் ஸமாஸார்த²: । ஜந்மநஶ்சாதி³த்வம் ஶ்ருதிநிர்தே³ஶாபேக்ஷம் வஸ்துவ்ருத்தாபேக்ஷம் ச । ஶ்ருதிநிர்தே³ஶஸ்தாவத் — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இதி, அஸ்மிந்வாக்யே ஜந்மஸ்தி²திப்ரலயாநாம் க்ரமத³ர்ஶநாத் । வஸ்துவ்ருத்தமபி — ஜந்மநா லப்³த⁴ஸத்தாகஸ்ய த⁴ர்மிண: ஸ்தி²திப்ரலயஸம்ப⁴வாத் । அஸ்யேதி ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸந்நிதா⁴பிதஸ்ய த⁴ர்மிண இத³மா நிர்தே³ஶ: । ஷஷ்டீ² ஜந்மாதி³த⁴ர்மஸம்ப³ந்தா⁴ர்தா² । யத இதி காரணநிர்தே³ஶ: । அஸ்ய ஜக³தோ நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ருதஸ்ய அநேககர்த்ருபோ⁴க்த்ருஸம்யுக்தஸ்ய ப்ரதிநியததே³ஶகாலநிமித்தக்ரியாப²லாஶ்ரயஸ்ய மநஸாப்யசிந்த்யரசநாரூபஸ்ய ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ம் யத: ஸர்வஜ்ஞாத்ஸர்வஶக்தே: காரணாத்³ப⁴வதி, தத்³ப்³ரஹ்மேதி வாக்யஶேஷ: । அந்யேஷாமபி பா⁴வவிகாராணாம் த்ரிஷ்வேவாந்தர்பா⁴வ இதி ஜந்மஸ்தி²திநாஶாநாமிஹ க்³ரஹணம் । யாஸ்கபரிபடி²தாநாம் து ‘ஜாயதே(அ)ஸ்தி’ இத்யாதீ³நாம் க்³ரஹணே தேஷாம் ஜக³த: ஸ்தி²திகாலே ஸம்பா⁴வ்யமாநத்வாந்மூலகாரணாது³த்பத்திஸ்தி²திநாஶா ஜக³தோ ந க்³ருஹீதா: ஸ்யுரித்யாஶங்க்யேத । தந்மா ஶங்கி; இதி யா உத்பத்திர்ப்³ரஹ்மண:, தத்ரைவ ஸ்தி²தி: ப்ரலயஶ்ச, த ஏவ க்³ருஹ்யந்தே । ந யதோ²க்தவிஶேஷணஸ்ய ஜக³தோ யதோ²க்தவிஶேஷணமீஶ்வரம் முக்த்வா, அந்யத: ப்ரதா⁴நாத³சேதநாத் அணுப்⁴ய: அபா⁴வாத் ஸம்ஸாரிணோ வா உத்பத்த்யாதி³ ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யம் । ந ச ஸ்வபா⁴வத:, விஶிஷ்டதே³ஶகாலநிமித்தாநாமிஹோபாதா³நாத் । ஏததே³வாநுமாநம் ஸம்ஸாரிவ்யதிரிக்தேஶ்வராஸ்தித்வாதி³ஸாத⁴நம் மந்யந்தே ஈஶ்வரகாரணவாதி³ந: ॥

நந்விஹாபி ததே³வோபந்யஸ்தம் ஜந்மாதி³ஸூத்ரே । ந; வேதா³ந்தவாக்யகுஸுமக்³ரத²நார்த²த்வாத்ஸூத்ராணாம் । வேதா³ந்தவாக்யாநி ஹி ஸூத்ரைருதா³ஹ்ருத்ய விசார்யந்தே । வாக்யார்த²விசாரணாத்⁴யவஸாநநிர்வ்ருத்தா ஹி ப்³ரஹ்மாவக³தி:, நாநுமாநாதி³ப்ரமாணாந்தரநிர்வ்ருத்தா । ஸத்ஸு து வேதா³ந்தவாக்யேஷு ஜக³தோ ஜந்மாதி³காரணவாதி³ஷு, தத³ர்த²க்³ரஹணதா³ர்ட்⁴யாய அநுமாநமபி வேதா³ந்தவாக்யாவிரோதி⁴ ப்ரமாணம் ப⁴வத் , ந நிவார்யதே, ஶ்ருத்யைவ ச ஸஹாயத்வேந தர்கஸ்யாப்⁴யுபேதத்வாத் । ததா² ஹி — ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இதி ஶ்ருதி: ‘பண்டி³தோ மேதா⁴வீ க³ந்தா⁴ராநேவோபஸம்பத்³யேதைவமேவேஹாசார்யவாந்புருஷோ வேத³’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ச புருஷபு³த்³தி⁴ஸாஹாய்யமாத்மநோ த³ர்ஶயதி । ந த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாமிவ ஶ்ருத்யாத³ய ஏவ ப்ரமாணம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் । கிந்து ஶ்ருத்யாத³யோ(அ)நுப⁴வாத³யஶ்ச யதா²ஸம்ப⁴வமிஹ ப்ரமாணம் , அநுப⁴வாவஸாநத்வாத்³பூ⁴தவஸ்துவிஷயத்வாச்ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய । கர்தவ்யே ஹி விஷயே நாநுப⁴வாபேக்ஷாஸ்தீதி ஶ்ருத்யாதீ³நாமேவ ப்ராமாண்யம் ஸ்யாத் , புருஷாதீ⁴நாத்மலாப⁴த்வாச்ச கர்தவ்யஸ்ய । கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்தும் ஶக்யம் லௌகிகம் வைதி³கம் ச கர்ம; யதா² அஶ்வேந க³ச்ச²தி, பத்³ப்⁴யாம் , அந்யதா² வா, ந வா க³ச்ச²தீதி । ததா² ‘அதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி, நாதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி’ ‘உதி³தே ஜுஹோதி, அநுதி³தே ஜுஹோதி’ இதி விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ஶ்ச அத்ர அர்த²வந்த: ஸ்யு:, விகல்போத்ஸர்கா³பவாதா³ஶ்ச । ந து வஸ்து ‘ஏவம் , நைவம்’ ‘அஸ்தி, நாஸ்தி’ இதி வா விகல்ப்யதே । விகல்பநாஸ்து புருஷபு³த்³த்⁴யபேக்ஷா: । ந வஸ்துயாதா²த்ம்யஜ்ஞாநம் புருஷபு³த்³த்⁴யபேக்ஷம் । கிம் தர்ஹி ? வஸ்துதந்த்ரமேவ தத் । ந ஹி ஸ்தா²ணாவேகஸ்மிந் ‘ஸ்தா²ணுர்வா, புருஷோ(அ)ந்யோ வா’ இதி தத்த்வஜ்ஞாநம் ப⁴வதி । தத்ர ‘புருஷோ(அ)ந்யோ வா’ இதி மித்²யாஜ்ஞாநம் । ‘ஸ்தா²ணுரேவ’ இதி தத்த்வஜ்ஞாநம் , வஸ்துதந்த்ரத்வாத் । ஏவம் பூ⁴தவஸ்துவிஷயாணாம் ப்ராமாண்யம் வஸ்துதந்த்ரம் । தத்ரைவம் ஸதி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி வஸ்துதந்த்ரமேவ, பூ⁴தவஸ்துவிஷயத்வாத் । நநு பூ⁴தவஸ்துத்வே ப்³ரஹ்மண: ப்ரமாணாந்தரவிஷயத்வமேவேதி வேதா³ந்தவாக்யவிசாரணா அநர்தி²கைவ ப்ராப்தா । ந; இந்த்³ரியாவிஷயத்வேந ஸம்ப³ந்தா⁴க்³ரஹணாத் । ஸ்வபா⁴வதோ விஷயவிஷயாணீந்த்³ரியாணி, ந ப்³ரஹ்மவிஷயாணி । ஸதி ஹீந்த்³ரியவிஷயத்வே ப்³ரஹ்மண: இத³ம் ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³த்³த⁴ம் கார்யமிதி க்³ருஹ்யேத । கார்யமாத்ரமேவ து க்³ருஹ்யமாணம் — கிம் ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³த்³த⁴ம் ? கிமந்யேந கேநசித்³வா ஸம்ப³த்³த⁴ம் ? — இதி ந ஶக்யம் நிஶ்சேதும் । தஸ்மாஜ்ஜந்மாதி³ஸூத்ரம் நாநுமாநோபந்யாஸார்த²ம் । கிம் தர்ஹி ? வேதா³ந்தவாக்யப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । கிம் புநஸ்தத்³வேதா³ந்தவாக்யம் யத் ஸூத்ரேணேஹ லிலக்ஷயிஷிதம் ? ‘ப்⁴ருகு³ர்வை வாருணி: । வருணம் பிதரமுபஸஸார । அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இத்யுபக்ரம்யாஹ — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி । தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தத்³ப்³ரஹ்மேதி । ’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) தஸ்ய ச நிர்ணயவாக்யம் — ‘ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । ஆநந்தே³ந ஜாதாநி ஜீவந்தி । ஆநந்த³ம் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி । அந்யாந்யப்யேவம்ஜாதீயகாநி வாக்யாநி நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வஸர்வஜ்ஞஸ்வரூபகாரணவிஷயாணி உதா³ஹர்தவ்யாநி ॥ 2 ॥

மஹத ருக்³வேதா³தே³: ஶாஸ்த்ரஸ்ய அநேகவித்³யாஸ்தா²நோபப்³ரும்ஹிதஸ்ய ப்ரதீ³பவத்ஸர்வார்தா²வத்³யோதிந: ஸர்வஜ்ஞகல்பஸ்ய யோநி: காரணம் ப்³ரஹ்ம । ந ஹீத்³ருஶஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ருக்³வேதா³தி³லக்ஷணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞகு³ணாந்விதஸ்ய ஸர்வஜ்ஞாத³ந்யத: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி । யத்³யத்³விஸ்தரார்த²ம் ஶாஸ்த்ரம் யஸ்மாத்புருஷவிஶேஷாத்ஸம்ப⁴வதி, யதா² வ்யாகரணாதி³ பாணிந்யாதே³: ஜ்ஞேயைகதே³ஶார்த²மபி, ஸ ததோ(அ)ப்யதி⁴கதரவிஜ்ஞாந இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । கிமு வக்தவ்யம் — அநேகஶாகா²பே⁴த³பி⁴ந்நஸ்ய தே³வதிர்யங்மநுஷ்யவர்ணாஶ்ரமாதி³ப்ரவிபா⁴க³ஹேதோ: ருக்³வேதா³த்³யாக்²யஸ்ய ஸர்வஜ்ஞாநாகரஸ்ய அப்ரயத்நேநைவ லீலாந்யாயேந புருஷநி:ஶ்வாஸவத் யஸ்மாந்மஹதோ பூ⁴தாத் யோநே: ஸம்ப⁴வ: — ‘அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நி:ஶ்வஸிதமேதத் யத்³ருக்³வேத³:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 10) இத்யாதி³ஶ்ருதே: — தஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நிரதிஶயம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வஶக்திமத்த்வம் சேதி ॥

அத²வா யதோ²க்தம்ருக்³வேதா³தி³ஶாஸ்த்ரம் யோநி: காரணம் ப்ரமாணமஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யதா²வத்ஸ்வரூபாதி⁴க³மே । ஶாஸ்த்ராதே³வ ப்ரமாணாத் ஜக³தோ ஜந்மாதி³காரணம் ப்³ரஹ்மாதி⁴க³ம்யத இத்யபி⁴ப்ராய: । ஶாஸ்த்ரமுதா³ஹ்ருதம் பூர்வஸூத்ரே — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இத்யாதி³ । கிமர்த²ம் தர்ஹீத³ம் ஸூத்ரம் , யாவதா பூர்வஸூத்ர ஏவ ஏவம்ஜாதீயகம் ஶாஸ்த்ரமுதா³ஹரதா ஶாஸ்த்ரயோநித்வம் ப்³ரஹ்மணோ த³ர்ஶிதம் । உச்யதே — தத்ர ஸூத்ராக்ஷரேண ஸ்பஷ்டம் ஶாஸ்த்ரஸ்யாநுபாதா³நாஜ்ஜந்மாதி³ஸூத்ரேண கேவலமநுமாநமுபந்யஸ்தமித்யாஶங்க்யேத; தாமாஶங்காம் நிவர்தயிதுமித³ம் ஸூத்ரம் ப்ரவவ்ருதே — ‘ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத்’ இதி ॥ 3 ॥

துஶப்³த³: பூர்வபக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: । தத்³ப்³ரஹ்ம ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திலயகாரணம் வேதா³ந்தஶாஸ்த்ராதே³வாவக³ம்யதே । கத²ம் ? ஸமந்வயாத் । ஸர்வேஷு ஹி வேதா³ந்தேஷு வாக்யாநி தாத்பர்யேணைதஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதிபாத³கத்வேந ஸமநுக³தாநி — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத் ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத்’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 1) ‘ததே³தத்³ப்³ரஹ்மாபூர்வமநபரமநந்தரமபா³ஹ்யம்அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத்’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) இத்யாதீ³நி । ந ச தத்³க³தாநாம் பதா³நாம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவிஷயே நிஶ்சிதே ஸமந்வயே(அ)வக³ம்யமாநே அர்தா²ந்தரகல்பநா யுக்தா, ஶ்ருதஹாந்யஶ்ருதகல்பநாப்ரஸங்கா³த் । ந ச தேஷாம் கர்த்ருதே³வதாதி³ஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரதா அவஸீயதே, ‘தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யாதி³க்ரியாகாரகப²லநிராகரணஶ்ருதே: । ந ச பரிநிஷ்டி²தவஸ்துஸ்வரூபத்வே(அ)பி ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயத்வம் ப்³ரஹ்மண:, ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்ய ஶாஸ்த்ரமந்தரேணாநவக³ம்யமாநத்வாத் । யத்து ஹேயோபாதே³யரஹிதத்வாது³பதே³ஶாநர்த²க்யமிதி, நைஷ தோ³ஷ:; ஹேயோபாதே³யஶூந்யப்³ரஹ்மாத்மதாவக³மாதே³வ ஸர்வக்லேஶப்ரஹாணாத்புருஷார்த²ஸித்³தே⁴: । தே³வதாதி³ப்ரதிபாத³நஸ்ய து ஸ்வவாக்யக³தோபாஸநார்த²த்வே(அ)பி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: । ந து ததா² ப்³ரஹ்மண உபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ஏகத்வே ஹேயோபாதே³யஶூந்யதயா க்ரியாகாரகாதி³த்³வைதவிஜ்ஞாநோபமர்தோ³பபத்தே: । ந ஹி ஏகத்வவிஜ்ஞாநேநோந்மதி²தஸ்ய த்³வைதவிஜ்ஞாநஸ்ய புந: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி யேநோபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத்³யேத । யத்³யப்யந்யத்ர வேத³வாக்யாநாம் விதி⁴ஸம்ஸ்பர்ஶமந்தரேண ப்ரமாணத்வம் ந த்³ருஷ்டம் , ததா²ப்யாத்மவிஜ்ஞாநஸ்ய ப²லபர்யந்தத்வாந்ந தத்³விஷயஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராமாண்யம் ஶக்யம் ப்ரத்யாக்²யாதும் । ந சாநுமாநக³ம்யம் ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யம் , யேநாந்யத்ர த்³ருஷ்டம் நித³ர்ஶநமபேக்ஷ்யேத । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ॥

அத்ராபரே ப்ரத்யவதிஷ்ட²ந்தே — யத்³யபி ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் ப்³ரஹ்ம, ததா²பி ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயைவ ஶாஸ்த்ரேண ப்³ரஹ்ம ஸமர்ப்யதே । யதா² யூபாஹவநீயாதீ³ந்யலௌகிகாந்யபி விதி⁴ஶேஷதயா ஶாஸ்த்ரேண ஸமர்ப்யந்தே, தத்³வத் । குத ஏதத் ? ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்ரயோஜநத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய । ததா² ஹி ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யவித³ ஆஹு: — ‘த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: கர்மாவபோ³த⁴நம் நாம’ இதி; ‘சோத³நேதி க்ரியாயா: ப்ரவர்தகம் வசநம்’ ‘தஸ்ய ஜ்ஞாநமுபதே³ஶ:’ (ஜை. ஸூ. 1 । 1 । 5), ‘தத்³பூ⁴தாநாம் க்ரியார்தே²ந ஸமாம்நாய:’ (ஜை. ஸூ. 1 । 1 । 25) ‘ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதா³நர்த²க்யமதத³ர்தா²நாம்’ (ஜை. ஸூ. 1 । 2 । 1) இதி ச । அத: புருஷம் க்வசித்³விஷயவிஶேஷே ப்ரவர்தயத்குதஶ்சித்³விஷயவிஶேஷாந்நிவர்தயச்சார்த²வச்சா²ஸ்த்ரம் । தச்சே²ஷதயா சாந்யது³பயுக்தம் । தத்ஸாமாந்யாத்³வேதா³ந்தாநாமபி ததை²வார்த²வத்த்வம் ஸ்யாத் । ஸதி ச விதி⁴பரத்வே யதா² ஸ்வர்கா³தி³காமஸ்யாக்³நிஹோத்ராதி³ஸாத⁴நம் விதீ⁴யதே, ஏவமம்ருதத்வகாமஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விதீ⁴யத இதி யுக்தம் । நந்விஹ ஜிஜ்ஞாஸ்யவைலக்ஷண்யமுக்தம் — கர்மகாண்டே³ ப⁴வ்யோ த⁴ர்மோ ஜிஜ்ஞாஸ்ய:, இஹ து பூ⁴தம் நித்யநிர்வ்ருத்தம் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸ்யமிதி; தத்ர த⁴ர்மஜ்ஞாநப²லாத³நுஷ்டா²நாபேக்ஷாத்³விலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப²லம் ப⁴விதுமர்ஹதி । நார்ஹத்யேவம் ப⁴விதும் , கார்யவிதி⁴ப்ரயுக்தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத்³யமாநத்வாத் । ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா ... ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘ஆத்மேத்யேவோபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) ‘ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸீத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 15) ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) இத்யாதி³ஷு விதா⁴நேஷு ஸத்ஸு, ‘கோ(அ)ஸாவாத்மா ?’ ‘கிம் தத்³ப்³ரஹ்ம ?’ இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்ஸ்வரூபஸமர்பணேந ஸர்வே வேதா³ந்தா உபயுக்தா: — நித்ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வக³தோ நித்யத்ருப்தோ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வோ விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம இத்யேவமாத³ய: । தது³பாஸநாச்ச ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டோ(அ)த்³ருஷ்டோ மோக்ஷ: ப²லம் ப⁴விஷ்யதி । கர்தவ்யவித்⁴யநநுப்ரவேஶே து வஸ்துமாத்ரகத²நே ஹாநோபாதா³நாஸம்ப⁴வாத் ‘ஸப்தத்³வீபா வஸுமதீ’ ‘ராஜாஸௌ க³ச்ச²தி’ இத்யாதி³வாக்யவத்³வேதா³ந்தவாக்யாநாமாநர்த²க்யமேவ ஸ்யாத் । நநு வஸ்துமாத்ரகத²நே(அ)பி ‘ரஜ்ஜுரியம் , நாயம் ஸர்ப:’ இத்யாதௌ³ ப்⁴ராந்திஜநிதபீ⁴திநிவர்தநேநார்த²வத்த்வம் த்³ருஷ்டம் । ததே²ஹாப்யஸம்ஸார்யாத்மவஸ்துகத²நேந ஸம்ஸாரித்வப்⁴ராந்திநிவர்தநேநார்த²வத்த்வம் ஸ்யாத் । ஸ்யாதே³ததே³வம் , யதி³ ரஜ்ஜுஸ்வரூபஶ்ரவணமாத்ரேணேவ ஸர்பப்⁴ராந்தி:, ஸம்ஸாரித்வப்⁴ராந்திர்ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஶ்ரவணமாத்ரேண நிவர்தேத; ந து நிவர்ததே । ஶ்ருதப்³ரஹ்மணோ(அ)பி யதா²பூர்வம் ஸுக²து³:கா²தி³ஸம்ஸாரித⁴ர்மத³ர்ஶநாத் । ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இதி ச ஶ்ரவணோத்தரகாலயோர்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோர்விதி⁴த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத்ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயைவ ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் ப்³ரஹ்மாப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி ॥

அத்ராபி⁴தீ⁴யதே — ந; கர்மப்³ரஹ்மவித்³யாப²லயோர்வைலக்ஷண்யாத் । ஶாரீரம் வாசிகம் மாநஸம் ச கர்ம ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴ம் த⁴ர்மாக்²யம் , யத்³விஷயா ஜிஜ்ஞாஸா ‘அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா’ (ஜை. ஸூ. 1 । 1 । 1) இதி ஸூத்ரிதா । அத⁴ர்மோ(அ)பி ஹிம்ஸாதி³: ப்ரதிஷேத⁴சோத³நாலக்ஷணத்வாஜ்ஜிஜ்ஞாஸ்ய: பரிஹாராய । தயோஶ்சோத³நாலக்ஷணயோரர்தா²நர்த²யோர்த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ப²லே ப்ரத்யக்ஷே ஸுக²து³:கே² ஶரீரவாங்மநோபி⁴ரேவோபபு⁴ஜ்யமாநே விஷயேந்த்³ரியஸம்யோக³ஜந்யே ப்³ரஹ்மாதி³ஷு ஸ்தா²வராந்தேஷு ப்ரஸித்³தே⁴ । மநுஷ்யத்வாதா³ரப்⁴ய ப்³ரஹ்மாந்தேஷு தே³ஹவத்ஸு ஸுக²தாரதம்யமநுஶ்ரூயதே । ததஶ்ச தத்³தே⁴தோர்த⁴ர்மஸ்யாபி தாரதம்யம் க³ம்யதே । த⁴ர்மதாரதம்யாத³தி⁴காரிதாரதம்யம் । ப்ரஸித்³த⁴ம் சார்தி²த்வஸாமர்த்²யாதி³க்ருதமதி⁴காரிதாரதம்யம் । ததா² ச யாகா³த்³யநுஷ்டா²யிநாமேவ வித்³யாஸமாதி⁴விஶேஷாது³த்தரேண பதா² க³மநம் , கேவலைரிஷ்டாபூர்தத³த்தஸாத⁴நைர்தூ⁴மாதி³க்ரமேண த³க்ஷிணேந பதா² க³மநம் , தத்ராபி ஸுக²தாரதம்யம் , தத்ஸாத⁴நதாரதம்யம் ச ஶாஸ்த்ராத் ‘யாவத்ஸம்பாதமுஷித்வா’ (சா². உ. 5 । 10 । 5) இத்யஸ்மாத்³க³ம்யதே । ததா² மநுஷ்யாதி³ஷு ஸ்தா²வராந்தேஷு ஸுக²லவஶ்சோத³நாலக்ஷணத⁴ர்மஸாத்⁴ய ஏவேதி க³ம்யதே தாரதம்யேந வர்தமாந: । ததோ²ர்த்⁴வக³தேஷ்வதோ⁴க³தேஷு ச தே³ஹவத்ஸு து³:க²தாரதம்யத³ர்ஶநாத்தத்³தே⁴தோரத⁴ர்மஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴சோத³நாலக்ஷணஸ்ய தத³நுஷ்டா²யிநாம் ச தாரதம்யம் க³ம்யதே । ஏவமவித்³யாதி³தோ³ஷவதாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மதாரதம்யநிமித்தம் ஶரீரோபாதா³நபூர்வகம் ஸுக²து³:க²தாரதம்யமநித்யம் ஸம்ஸாரரூபம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³த⁴ம் । ததா² ச ஶ்ருதி: ‘ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தி’ இதி யதா²வர்ணிதம் ஸம்ஸாரரூபமநுவத³தி । ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ (சா². உ. 8 । 12 । 1) இதி ப்ரியாப்ரியஸ்பர்ஶநப்ரதிஷேதா⁴ச்சோத³நாலக்ஷணத⁴ர்மகார்யத்வம் மோக்ஷாக்²யஸ்யாஶரீரத்வஸ்ய ப்ரதிஷித்⁴யத இதி க³ம்யதே । த⁴ர்மகார்யத்வே ஹி ப்ரியாப்ரியஸ்பர்ஶநப்ரதிஷேதோ⁴ நோபபத்³யேத । அஶரீரத்வமேவ த⁴ர்மகார்யமிதி சேத் , ந । தஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் — ‘அஶரீரꣳ ஶரீரேஷ்வநவஸ்தே²ஷ்வவஸ்தி²தம் । மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ ந ஶோசதி’ (க. உ. 1 । 2 । 22), ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2), ‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 15) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அத ஏவாநுஷ்டே²யகர்மப²லவிலக்ஷணம் மோக்ஷாக்²யமஶரீரத்வம் நித்யமிதி ஸித்³த⁴ம் । தத்ர கிஞ்சித்பரிணாமிநித்யம் யஸ்மிந்விக்ரியமாணே(அ)பி ததே³வேத³மிதி பு³த்³தி⁴ர்ந விஹந்யதே; யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³ ஜக³ந்நித்யத்வவாதி³நாம் , யதா² வா ஸாங்க்²யாநாம் கு³ணா: । இத³ம் து பாரமார்தி²கம் கூடஸ்த²நித்யம் வ்யோமவத்ஸர்வவ்யாபி ஸர்வவிக்ரியாரஹிதம் நித்யத்ருப்தம் நிரவயவம் ஸ்வயம்ஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வம் , யத்ர த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ஸஹ கார்யேண காலத்ரயம் ச நோபாவர்தேதே । ததே³தத³ஶரீரத்வம் மோக்ஷாக்²யம் — ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் । அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । அதஸ்தத்³ப்³ரஹ்ம, யஸ்யேயம் ஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஸ்துதா । தத்³யதி³ கர்தவ்யஶேஷத்வேநோபதி³ஶ்யேத, தேந ச கர்தவ்யேந ஸாத்⁴யஶ்சேந்மோக்ஷோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத, அநித்ய ஏவ ஸ்யாத் । தத்ரைவம் ஸதி யதோ²க்தகர்மப²லேஷ்வேவ தாரதம்யாவஸ்தி²தேஷ்வநித்யேஷு கஶ்சித³திஶயோ மோக்ஷ இதி ப்ரஸஜ்யேத । நித்யஶ்ச மோக்ஷ: ஸர்வைர்மோக்ஷவாதி³பி⁴ரப்⁴யுபக³ம்யதே । அதோ ந கர்தவ்யஶேஷத்வேந ப்³ரஹ்மோபதே³ஶோ யுக்த: । அபி ச ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9), ‘க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே’ (மு. உ. 2 । 2 । 9), ‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1), ‘அப⁴யம் வை ஜநக ப்ராப்தோ(அ)ஸி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 4,) ‘ததா³த்மாநமேவாவேத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி, தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ (வாஜஸநேயி ப்³ரஹ்மண. உ. 1 । 4 । 10), ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இத்யேவமாத்³யா: ஶ்ருதயோ ப்³ரஹ்மவித்³யாநந்தரமேவ மோக்ஷம் த³ர்ஶயந்த்யோ மத்⁴யே கார்யாந்தரம் வாரயந்தி । ததா² ‘தத்³தை⁴தத்பஶ்யந்ந்ருஷிர்வாமதே³வ: ப்ரதிபேதே³(அ)ஹம் மநுரப⁴வம் ஸூர்யஶ்ச’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநஸர்வாத்மபா⁴வயோர்மத்⁴யே கர்தவ்யாந்தரவாரணாயோதா³ஹார்யம் — யதா² ‘திஷ்ட²ந்கா³யதி’ இதி திஷ்ட²திகா³யத்யோர்மத்⁴யே தத்கர்த்ருகம் கார்யாந்தரம் நாஸ்தீதி க³ம்யதே । ‘த்வம் ஹி ந: பிதா யோ(அ)ஸ்மாகமவித்³யாயா: பரம் பாரம் தாரயஸி’ (ப்ர. உ. 6 । 8), ‘ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவிதி³தி; ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஶோசாமி, தம் மா ப⁴க³வாஞ்சோ²கஸ்ய பாரம் தாரயது’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) ‘தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாய தமஸ: பாரம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந்ஸநத்குமார:’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இதி சைவமாத்³யா: ஶ்ருதயோ மோக்ஷப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்திமாத்ரமேவாத்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லம் த³ர்ஶயந்தி । ததா² ச ஆசார்யப்ரணீதம் ந்யாயோபப்³ரும்ஹிதம் ஸூத்ரம் — ‘து³:க²ஜந்மப்ரவ்ருத்திதோ³ஷமித்²யாஜ்ஞாநாநாமுத்தரோத்தராபாயே தத³நந்தராபாயாத³பவர்க³:’ (ந்யா. ஸூ. 1 । 1 । 2) இதி । மித்²யாஜ்ஞாநாபாயஶ்ச ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநாத்³ப⁴வதி । ந சேத³ம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் ஸம்பத்³ரூபம் — யதா² ‘அநந்தம் வை மநோ(அ)நந்தா விஶ்வேதே³வா அநந்தமேவ ஸ தேந லோகம் ஜயதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 9) இதி । ந சாத்⁴யாஸரூபம் — யதா² ‘மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத’ (சா². உ. 3 । 18 । 1) ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ:’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இதி ச மநஆதி³த்யாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யத்⁴யாஸ: । நாபி விஶிஷ்டக்ரியாயோக³நிமித்தம் ‘வாயுர்வாவ ஸம்வர்க³:’ (சா². உ. 4 । 3 । 1) ‘ப்ராணோ வாவ ஸம்வர்க³:’ (சா². உ. 4 । 3 । 3) இதிவத் । நாப்யாஜ்யாவேக்ஷணாதி³கர்மவத்கர்மாங்க³ஸம்ஸ்காரரூபம் । ஸம்பதா³தி³ரூபே ஹி ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே, ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யேவமாதீ³நாம் வாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவஸ்துப்ரதிபாத³நபர: பத³ஸமந்வய: பீட்³யேத । ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா:’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இதி சைவமாதீ³ந்யவித்³யாநிவ்ருத்திப²லஶ்ரவணாந்யுபருத்⁴யேரந் । ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ (மு. உ. 3 । 2 । 9) இதி சைவமாதீ³நி தத்³பா⁴வாபத்திவசநாநி ஸம்பதா³தி³ரூபத்வே ந ஸாமஞ்ஜஸ்யேநோபபத்³யேரந் । தஸ்மாந்ந ஸம்பதா³தி³ரூபம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநம் । அதோ ந புருஷவ்யாபாரதந்த்ரா ப்³ரஹ்மவித்³யா । கிம் தர்ஹி ? ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணவிஷயவஸ்துஜ்ஞாநவத்³வஸ்துதந்த்ரைவ । ஏவம்பூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ச ந கயாசித்³யுக்த்யா ஶக்ய: கார்யாநுப்ரவேஶ: கல்பயிதும் । ந ச விதி³க்ரியாகர்மத்வேந கார்யாநுப்ரவேஶோ ப்³ரஹ்மண: — ‘அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴’ (கே. உ. 1 । 4) இதி விதி³க்ரியாகர்மத்வப்ரதிஷேதா⁴த் , ‘யேநேத³ம் ஸர்வம் விஜாநாதி தம் கேந விஜாநீயாத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இதி ச । ததோ²பாஸ்திக்ரியாகர்மத்வப்ரதிஷேதோ⁴(அ)பி ப⁴வதி — ‘யத்³வாசாநப்⁴யுதி³தம் யேந வாக³ப்⁴யுத்³யதே’ இத்யவிஷயத்வம் ப்³ரஹ்மண உபந்யஸ்ய, ‘ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴, நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ (கே. உ. 1 । 5) இதி । அவிஷயத்வே ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரயோநித்வாநுபபத்திரிதி சேத் , ந; அவித்³யாகல்பிதபே⁴த³நிவ்ருத்திபரத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய । ந ஹி ஶாஸ்த்ரமித³ம்தயா விஷயபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபிபாத³யிஷதி । கிம் தர்ஹி ? ப்ரத்யகா³த்மத்வேநாவிஷயதயா ப்ரதிபாத³யத் அவித்³யாகல்பிதம் வேத்³யவேதி³த்ருவேத³நாதி³பே⁴த³மபநயதி । ததா² ச ஶாஸ்த்ரம் — ‘யஸ்யாமதம் தஸ்ய மதம் மதம் யஸ்ய ந வேத³ ஸ: । அவிஜ்ஞாதம் விஜாநதாம் விஜ்ஞாதமவிஜாநதாம்’ (கே. உ. 2 । 3) ‘ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் பஶ்யே:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) ‘ந விஜ்ஞாதேர்விஜ்ஞாதாரம் விஜாநீயா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இதி சைவமாதி³ । அதோ(அ)வித்³யாகல்பிதஸம்ஸாரித்வநிவர்தநேந நித்யமுக்தாத்மஸ்வரூபஸமர்பணாந்ந மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வதோ³ஷ: । யஸ்ய தூத்பாத்³யோ மோக்ஷ:, தஸ்ய மாநஸம் வாசிகம் காயிகம் வா கார்யமபேக்ஷத இதி யுக்தம் । ததா² விகார்யத்வே ச । தயோ: பக்ஷயோர்மோக்ஷஸ்ய த்⁴ருவமநித்யத்வம் । ந ஹி த³த்⁴யாதி³ விகார்யம் உத்பாத்³யம் வா க⁴டாதி³ நித்யம் த்³ருஷ்டம் லோகே । ந ச ஆப்யத்வேநாபி கார்யாபேக்ஷா, ஸ்வாத்மஸ்வரூபத்வே ஸத்யநாப்யத்வாத்; ஸ்வரூபவ்யதிரிக்தத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ நாப்யத்வம் , ஸர்வக³தத்வேந நித்யாப்தஸ்வரூபத்வாத்ஸர்வேண ப்³ரஹ்மண ஆகாஶஸ்யேவ । நாபி ஸம்ஸ்கார்யோ மோக்ஷ:, யேந வ்யாபாரமபேக்ஷேத । ஸம்ஸ்காரோ ஹி நாம ஸம்ஸ்கார்யஸ்ய கு³ணாதா⁴நேந வா ஸ்யாத் , தோ³ஷாபநயநேந வா । ந தாவத்³கு³ணாதா⁴நேந ஸம்ப⁴வதி, அநாதே⁴யாதிஶயப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । நாபி தோ³ஷாபநயநேந, நித்யஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । ஸ்வாத்மத⁴ர்ம ஏவ ஸந் திரோபூ⁴தோ மோக்ஷ: க்ரியயாத்மநி ஸம்ஸ்க்ரியமாணே(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே — யதா² ஆத³ர்ஶே நிக⁴ர்ஷணக்ரியயா ஸம்ஸ்க்ரியமாணே பா⁴ஸ்வரத்வம் த⁴ர்ம இதி சேத் , ந; க்ரியாஶ்ரயத்வாநுபபத்தேராத்மந: । யதா³ஶ்ரயா ஹி க்ரியா, தமவிகுர்வதீ நைவாத்மாநம் லப⁴தே । யத்³யாத்மா க்ரியயா விக்ரியேத, அநித்யத்வமாத்மந: ப்ரஸஜ்யேத । ‘அவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே’(ப⁴. கீ³. 2 । 25) இதி சைவமாதீ³நி வாக்யாநி பா³த்⁴யேரந் । தச்சாநிஷ்டம் । தஸ்மாந்ந ஸ்வாஶ்ரயா க்ரியா ஆத்மந: ஸம்ப⁴வதி । அந்யாஶ்ரயாயாஸ்து க்ரியாயா அவிஷயத்வாந்ந தயாத்மா ஸம்ஸ்க்ரியதே । நநு தே³ஹாஶ்ரயயா ஸ்நாநாசமநயஜ்ஞோபவீததா⁴ரணாதி³நா க்ரியயா தே³ஹீ ஸம்ஸ்க்ரியமாணோ த்³ருஷ்ட:, ந; தே³ஹாதி³ஸம்ஹதஸ்யைவாவித்³யாக்³ருஹீதஸ்யாத்மந: ஸம்ஸ்க்ரியமாணத்வாத் । ப்ரத்யக்ஷம் ஹி ஸ்நாநாசமநாதே³ர்தே³ஹஸமவாயித்வம் । தயா தே³ஹாஶ்ரயயா தத்ஸம்ஹத ஏவ கஶ்சித³வித்³யயாத்மத்வேந பரிக்³ருஹீத: ஸம்ஸ்க்ரியத இதி யுக்தம் । யதா² தே³ஹாஶ்ரயசிகித்ஸாநிமித்தேந தா⁴துஸாம்யேந தத்ஸம்ஹதஸ்ய தத³பி⁴மாநிந ஆரோக்³யப²லம் , ‘அஹமரோக³:’ இதி யத்ர பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யதே — ஏவம் ஸ்நாநாசமநயஜ்ஞோபவீததா⁴ரணாதி³கயா ‘அஹம் ஶுத்³த⁴: ஸம்ஸ்க்ருத:’ இதி யத்ர பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யதே, ஸ ஸம்ஸ்க்ரியதே । ஸ ச தே³ஹேந ஸம்ஹத ஏவ । தேநைவ ஹ்யஹம்கர்த்ரா அஹம்ப்ரத்யயவிஷயேண ப்ரத்யயிநா ஸர்வா: க்ரியா நிர்வர்த்யந்தே । தத்ப²லம் ச ஸ ஏவாஶ்நாதி, ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்த்யநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) இதி மந்த்ரவர்ணாத் — ‘ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண:’ (க. உ. 1 । 3 । 4) இதி ச । ததா² ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா । கர்மாத்⁴யக்ஷ: ஸர்வபூ⁴தாதி⁴வாஸ: ஸாக்ஷீ சேதா கேவலோ நிர்கு³ணஶ்ச’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இதி, ‘ஸ பர்யகா³ச்சு²க்ரமகாயமவ்ரணமஸ்நாவிரம் ஶுத்³த⁴மபாபவித்³த⁴ம்’ (ஈ. உ. 8) இதி, ச — ஏதௌ மந்த்ராவநாதே⁴யாதிஶயதாம் நித்யஶுத்³த⁴தாம் ச ப்³ரஹ்மணோ த³ர்ஶயத: । ப்³ரஹ்மபா⁴வஶ்ச மோக்ஷ: । தஸ்மாந்ந ஸம்ஸ்கார்யோ(அ)பி மோக்ஷ: । அதோ(அ)ந்யந்மோக்ஷம் ப்ரதி க்ரியாநுப்ரவேஶத்³வாரம் ந ஶக்யம் கேநசித்³த³ர்ஶயிதும் । தஸ்மாஜ்ஜ்ஞாநமேகம் முக்த்வா க்ரியாயா க³ந்த⁴மாத்ரஸ்யாப்யநுப்ரவேஶ இஹ நோபபத்³யதே । நநு ஜ்ஞாநம் நாம மாநஸீ க்ரியா, ந; வைலக்ஷண்யாத் । க்ரியா ஹி நாம ஸா, யத்ர வஸ்துஸ்வரூபநிரபேக்ஷைவ சோத்³யதே, புருஷசித்தவ்யாபாராதீ⁴நா ச, யதா² — ‘யஸ்யை தே³வதாயை ஹவிர்க்³ருஹீதம் ஸ்யாத்தாம் மநஸா த்⁴யாயேத்³வஷட்கரிஷ்யந்’(ஐ॰ப்³ரா॰ 3-1-8) இதி, ‘ஸந்த்⁴யாம் மநஸா த்⁴யாயேத்’ (ஐ. ப்³ரா. 3 । 8 । 1) இதி சைவமாதி³ஷு । த்⁴யாநம் சிந்தநம் யத்³யபி மாநஸம் , ததா²பி புருஷேண கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்தும் ஶக்யம் , புருஷதந்த்ரத்வாத் । ஜ்ஞாநம் து ப்ரமாணஜந்யம் । ப்ரமாணம் ச யதா²பூ⁴தவஸ்துவிஷயம் । அதோ ஜ்ஞாநம் கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்துமஶக்யம் । கேவலம் வஸ்துதந்த்ரமேவ தத்; ந சோத³நாதந்த்ரம் , நாபி புருஷதந்த்ரம் । தஸ்மாந்மாநஸத்வே(அ)பி ஜ்ஞாநஸ்ய மஹத்³வைலக்ஷண்யம் । யதா² ச ‘புருஷோ வாவ கௌ³தமாக்³நி:’ (சா². உ. 5 । 7 । 1) ‘யோஷா வாவ கௌ³தமாக்³நி:’ (சா². உ. 5 । 8 । 1) இத்யத்ர யோஷித்புருஷயோரக்³நிபு³த்³தி⁴ர்மாநஸீ ப⁴வதி । கேவலசோத³நாஜந்யத்வாத் க்ரியைவ ஸா புருஷதந்த்ரா ச । யா து ப்ரஸித்³தே⁴(அ)க்³நாவக்³நிபு³த்³தி⁴:, ந ஸா சோத³நாதந்த்ரா; நாபி புருஷதந்த்ரா । கிம் தர்ஹி ? ப்ரத்யக்ஷவிஷயவஸ்துதந்த்ரைவேதி ஜ்ஞாநமேவைதத்; ந க்ரியா — ஏவம் ஸர்வப்ரமாணவிஷயவஸ்துஷு வேதி³தவ்யம் । தத்ரைவம் ஸதி யதா²பூ⁴தப்³ரஹ்மாத்மவிஷயமபி ஜ்ஞாநம் ந சோத³நாதந்த்ரம் । தத்³விஷயே லிஙாத³ய: ஶ்ரூயமாணா அபி அநியோஜ்யவிஷயத்வாத்குண்டீ²ப⁴வந்தி உபலாதி³ஷு ப்ரயுக்தக்ஷுரதைக்ஷ்ண்யாதி³வத் , அஹேயாநுபாதே³யவஸ்துவிஷயத்வாத் । கிமர்தா²நி தர்ஹி ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இத்யாதீ³நி விதி⁴ச்சா²யாநி வசநாநி ? ஸ்வாபா⁴விகப்ரவ்ருத்திவிஷயவிமுகீ²கரணார்தா²நீதி ப்³ரூம: । யோ ஹி ப³ஹிர்முக²: ப்ரவர்ததே புருஷ: ‘இஷ்டம் மே பூ⁴யாத³நிஷ்டம் மா பூ⁴த்’ இதி, ந ச தத்ராத்யந்திகம் புருஷார்த²ம் லப⁴தே, தமாத்யந்திகபுருஷார்த²வாஞ்சி²நம் ஸ்வாபா⁴விகாத்கார்யகரணஸங்கா⁴தப்ரவ்ருத்திகோ³சராத்³விமுகீ²க்ருத்ய ப்ரத்யகா³த்மஸ்ரோதஸ்தயா ப்ரவர்தயந்தி ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ இத்யாதீ³நி; தஸ்யாத்மாந்வேஷணாய ப்ரவ்ருத்தஸ்யாஹேயமநுபாதே³யம் சாத்மதத்த்வமுபதி³ஶ்யதே — ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத் ... கேந கம் விஜாநீயாத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) ‘விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யாதி³பி⁴: । யத³ப்யகர்தவ்யப்ரதா⁴நமாத்மஜ்ஞாநம் ஹாநாயோபாதா³நாய வா ந ப⁴வதீதி, தத்ததை²வேத்யப்⁴யுபக³ம்யதே । அலங்காரோ ஹ்யயமஸ்மாகம் — யத்³ப்³ரஹ்மாத்மாவக³தௌ ஸத்யாம் ஸர்வகர்தவ்யதாஹாநி: க்ருதக்ருத்யதா சேதி । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘ஆத்மாநம் சேத்³விஜாநீயாத³யமஸ்மீதி பூருஷ: । கிமிச்ச²ந்கஸ்ய காமாய ஶரீரமநுஸம்ஜ்வரேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 12) இதி, ‘ஏதத்³பு³த்³த்⁴வா பு³த்³தி⁴மாந்ஸ்யாத்க்ருதக்ருத்யஶ்ச பா⁴ரத’ (ப⁴. கீ³. 15 । 20) இதி ச ஸ்ம்ருதி: । தஸ்மாந்ந ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயா ப்³ரஹ்மண: ஸமர்பணம் ॥

யத³பி கேசிதா³ஹு: — ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவிதி⁴தச்சே²ஷவ்யதிரேகேண கேவலவஸ்துவாதீ³ வேத³பா⁴கோ³ நாஸ்தீதி, தந்ந । ஔபநிஷத³ஸ்ய புருஷஸ்யாநந்யஶேஷத்வாத் । யோ(அ)ஸாவுபநிஷத்ஸ்வேவாதி⁴க³த: புருஷோ(அ)ஸம்ஸாரீ ப்³ரஹ்மஸ்வரூப: உத்பாத்³யாதி³சதுர்வித⁴த்³ரவ்யவிலக்ஷண: ஸ்வப்ரகரணஸ்தோ²(அ)நந்யஶேஷ:, நாஸௌ நாஸ்தி நாதி⁴க³ம்யத இதி வா ஶக்யம் வதி³தும் । ‘ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யாத்மஶப்³தா³த் ஆத்மநஶ்ச ப்ரத்யாக்²யாதுமஶக்யத்வாத் , ய ஏவ நிராகர்தா தஸ்யைவாத்மத்வாத் । நந்வாத்மா அஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வாது³பநிஷத்ஸ்வேவ விஜ்ஞாயத இத்யநுபபந்நம் । ந, தத்ஸாக்ஷித்வேந ப்ரத்யுக்தத்வாத் । ந ஹ்யஹம்ப்ரத்யயவிஷயகர்த்ருவ்யதிரேகேண தத்ஸாக்ஷீ ஸர்வபூ⁴தஸ்த²: ஸம ஏக: கூடஸ்த²நித்ய: புருஷோ விதி⁴காண்டே³ தர்கஸமயே வா கேநசித³தி⁴க³த: ஸர்வஸ்யாத்மா । அத: ஸ ந கேநசித்ப்ரத்யாக்²யாதும் ஶக்ய:, விதி⁴ஶேஷத்வம் வா நேதும்; ஆத்மத்வாதே³வ ச ஸர்வேஷாம் — ந ஹேயோ நாப்யுபாதே³ய: । ஸர்வம் ஹி விநஶ்யத்³விகாரஜாதம் புருஷாந்தம் விநஶ்யதி । புருஷோ ஹி விநாஶஹேத்வபா⁴வாத³விநாஶீ । விக்ரியாஹேத்வபா⁴வாச்ச கூடஸ்த²நித்ய: । அத ஏவ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வ:; தஸ்மாத் ‘புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித்ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’ (க. உ. 1 । 3 । 11) ‘தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இதி சௌபநிஷத³த்வவிஶேஷணம் புருஷஸ்யோபநிஷத்ஸு ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரகாஶ்யமாநத்வே உபபத்³யதே । அதோ பூ⁴தவஸ்துபரோ வேத³பா⁴கோ³ நாஸ்தீதி வசநம் ஸாஹஸமாத்ரம் ॥

யத³பி ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யவிதா³மநுக்ரமணம் — ‘த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: கர்மாவபோ³த⁴நம்’ இத்யேவமாதி³, தத் த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாவிஷயத்வாத்³விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராபி⁴ப்ராயம் த்³ரஷ்டவ்யம் । அபி ச ‘ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதா³நர்த²க்யமதத³ர்தா²நாம்’ இத்யேததே³காந்தேநாப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் பூ⁴தோபதே³ஶாநர்த²க்யப்ரஸங்க³: । ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவிதி⁴வ்யதிரேகேண பூ⁴தம் சேத்³வஸ்தூபதி³ஶதி ப⁴வ்யார்த²த்வேந, கூடஸ்த²நித்யம் பூ⁴தம் நோபதி³ஶதீதி கோ ஹேது: । ந ஹி பூ⁴தமுபதி³ஶ்யமாநம் க்ரியா ப⁴வதி । அக்ரியாத்வே(அ)பி பூ⁴தஸ்ய க்ரியாஸாத⁴நத்வாத்க்ரியார்த² ஏவ பூ⁴தோபதே³ஶ இதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: । க்ரியார்த²த்வே(அ)பி க்ரியாநிர்வர்தநஶக்திமத்³வஸ்தூபதி³ஷ்டமேவ । க்ரியார்த²த்வம் து ப்ரயோஜநம் தஸ்ய । ந சைதாவதா வஸ்த்வநுபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி । யதி³ நாமோபதி³ஷ்டம் கிம் தவ தேந ஸ்யாதி³தி, உச்யதே — அநவக³தாத்மவஸ்தூபதே³ஶஶ்ச ததை²வ ப⁴விதுமர்ஹதி । தத³வக³த்யா மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ஸாரஹேதோர்நிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநம் க்ரியத இத்யவிஶிஷ்டமர்த²வத்த்வம் க்ரியாஸாத⁴நவஸ்தூபதே³ஶேந । அபி ச ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:’ இதி சைவமாத்³யா நிவ்ருத்திருபதி³ஶ்யதே । ந ச ஸா க்ரியா । நாபி க்ரியாஸாத⁴நம் । அக்ரியார்தா²நாமுபதே³ஶோ(அ)நர்த²கஶ்சேத் , ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:’ இத்யாதி³நிவ்ருத்த்யுபதே³ஶாநாமாநர்த²க்யம் ப்ராப்தம் । தச்சாநிஷ்டம் । ந ச ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஹந்த்யர்தா²நுராகே³ண நஞ: ஶக்யமப்ராப்தக்ரியார்த²த்வம் கல்பயிதும் ஹநநக்ரியாநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யவ்யதிரேகேண । நஞஶ்சைஷ ஸ்வபா⁴வ:, யத்ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴நோ(அ)பா⁴வம் போ³த⁴யதீதி । அபா⁴வபு³த்³தி⁴ஶ்சௌதா³ஸீந்யகாரணம் । ஸா ச த³க்³தே⁴ந்த⁴நாக்³நிவத்ஸ்வயமேவோபஶாம்யதி । தஸ்மாத்ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யமேவ ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:’ இத்யாதி³ஷு ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ம் மந்யாமஹே, அந்யத்ர ப்ரஜாபதிவ்ரதாதி³ப்⁴ய: । தஸ்மாத்புருஷார்தா²நுபயோக்³யுபாக்²யாநாதி³பூ⁴தார்த²வாத³விஷயமாநர்த²க்யாபி⁴தா⁴நம் த்³ரஷ்டவ்யம் ॥

யத³ப்யுக்தம் — கர்தவ்யவித்⁴யநுப்ரவேஶமந்தரேண வஸ்துமாத்ரமுச்யமாநமநர்த²கம் ஸ்யாத் ‘ஸப்தத்³வீபா வஸுமதீ’ இத்யாதி³வதி³தி, தத்பரிஹ்ருதம் । ‘ரஜ்ஜுரியம் , நாயம் ஸர்ப:’ இதி வஸ்துமாத்ரகத²நே(அ)பி ப்ரயோஜநஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத் । நநு ஶ்ருதப்³ரஹ்மணோ(அ)பி யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வத³ர்ஶநாந்ந ரஜ்ஜுஸ்வரூபகத²நவத³ர்த²வத்த்வமித்யுக்தம் । அத்ரோச்யதே — நாவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்ய யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வம் ஶக்யம் த³ர்ஶயிதும் , வேத³ப்ரமாணஜநிதப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வவிரோதா⁴த் । ந ஹி ஶரீராத்³யாத்மாபி⁴மாநிநோ து³:க²ப⁴யாதி³மத்த்வம் த்³ருஷ்டமிதி, தஸ்யைவ வேத³ப்ரமாணஜநிதப்³ரஹ்மாத்மாவக³மே தத³பி⁴மாநநிவ்ருத்தௌ ததே³வ மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தம் து³:க²ப⁴யாதி³மத்த்வம் ப⁴வதீதி ஶக்யம் கல்பயிதும் । ந ஹி த⁴நிநோ க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய த⁴நாபி⁴மாநிநோ த⁴நாபஹாரநிமித்தம் து³:க²ம் த்³ருஷ்டமிதி, தஸ்யைவ ப்ரவ்ரஜிதஸ்ய த⁴நாபி⁴மாநரஹிதஸ்ய ததே³வ த⁴நாபஹாரநிமித்தம் து³:க²ம் ப⁴வதி । ந ச குண்ட³லிந: குண்ட³லித்வாபி⁴மாநநிமித்தம் ஸுக²ம் த்³ருஷ்டமிதி தஸ்யைவ குண்ட³லவியுக்தஸ்ய குண்ட³லித்வாபி⁴மாநரஹிதஸ்ய ததே³வ குண்ட³லித்வாபி⁴மாநநிமித்தம் ஸுக²ம் ப⁴வதி । தது³க்தம் ஶ்ருத்யா — ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ (சா². உ. 8 । 12 । 1) இதி । ஶரீரே பதிதே(அ)ஶரீரத்வம் ஸ்யாத் , ந ஜீவத இதி சேத் , ந; ஸஶரீரத்வஸ்ய மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தத்வாத் । ந ஹ்யாத்மந: ஶரீராத்மாபி⁴மாநலக்ஷணம் மித்²யாஜ்ஞாநம் முக்த்வா அந்யத: ஸஶரீரத்வம் ஶக்யம் கல்பயிதும் । நித்யமஶரீரத்வமகர்மநிமித்தத்வாதி³த்யவோசாம । தத்க்ருதத⁴ர்மாத⁴ர்மநிமித்தம் ஸஶரீரத்வமிதி சேத் , ந । ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாஸித்³த⁴த்வாத் த⁴ர்மாத⁴ர்மயோராத்மக்ருதத்வாஸித்³தே⁴:, ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மயோஸ்தத்க்ருதத்வஸ்ய சேதரேதராஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த் । அந்த⁴பரம்பரைஷா அநாதி³த்வகல்பநா । க்ரியாஸமவாயாபா⁴வாச்சாத்மந: கர்த்ருத்வாநுபபத்தே: । ஸந்நிதா⁴நமாத்ரேண ராஜப்ரப்⁴ருதீநாம் த்³ருஷ்டம் கர்த்ருத்வமிதி சேத் , ந । த⁴நதா³நாத்³யுபார்ஜிதப்⁴ருத்யஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத்தேஷாம் கர்த்ருத்வோபபத்தே: । ந த்வாத்மநோ த⁴நதா³நாதி³வச்ச²ரீராதி³பி⁴: ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தம் கிஞ்சிச்ச²க்யம் கல்பயிதும் । மித்²யாபி⁴மாநஸ்து ப்ரத்யக்ஷ: ஸம்ப³ந்த⁴ஹேது: । ஏதேந யஜமாநத்வமாத்மநோ வ்யாக்²யாதம் । அத்ராஹு: — தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தஸ்யாத்மந: ஆத்மீயே தே³ஹாதா³வபி⁴மாநோ கௌ³ண:, ந மித்²யேதி சேத் , ந । ப்ரஸித்³த⁴வஸ்துபே⁴த³ஸ்ய கௌ³ணத்வமுக்²யத்வப்ரஸித்³தே⁴: । யஸ்ய ஹி ப்ரஸித்³தோ⁴ வஸ்துபே⁴த³: — யதா² கேஸராதி³மாநாக்ருதிவிஶேஷோ(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸிம்ஹஶப்³த³ப்ரத்யயபா⁴ங்முக்²யோ(அ)ந்ய: ப்ரஸித்³த⁴:, ததஶ்சாந்ய: புருஷ: ப்ராயிகை: க்ரௌர்யஶௌர்யாதி³பி⁴: ஸிம்ஹகு³ணை: ஸம்பந்ந: ஸித்³த⁴:, தஸ்ய புருஷே ஸிம்ஹஶப்³த³ப்ரத்யயௌ கௌ³ணௌ ப⁴வத: । நாப்ரஸித்³த⁴வஸ்துபே⁴த³ஸ்ய । தஸ்ய த்வந்யத்ராந்யஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ப்⁴ராந்திநிமித்தாவேவ ப⁴வத:, ந கௌ³ணௌ । யதா² மந்தா³ந்த⁴காரே ஸ்தா²ணுரயமித்யக்³ருஹ்யமாணவிஶேஷே புருஷஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ஸ்தா²ணுவிஷயௌ, யதா² வா ஶுக்திகாயாமகஸ்மாத்³ரஜதமித³மிதி நிஶ்சிதௌ ஶப்³த³ப்ரத்யயௌ, தத்³வத்³தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம் இதி நிருபசாரேண ஶப்³த³ப்ரத்யயாவாத்மாநாத்மாவிவேகேநோத்பத்³யமாநௌ கத²ம் கௌ³ணௌ ஶக்யௌ வதி³தும் । ஆத்மாநாத்மவிவேகிநாமபி பண்டி³தாநாமஜாவிபாலாநாமிவாவிவிக்தௌ ஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ப⁴வத: । தஸ்மாத்³தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வவாதி³நாம் தே³ஹாதா³வஹம்ப்ரத்யயோ மித்²யைவ, ந கௌ³ண: । தஸ்மாந்மித்²யாப்ரத்யயநிமித்தத்வாத்ஸஶரீரத்வஸ்ய, ஸித்³த⁴ம் ஜீவதோ(அ)பி விது³ஷோ(அ)ஶரீரத்வம் । ததா² ச ப்³ரஹ்மவித்³விஷயா ஶ்ருதி: — ‘தத்³யதா²ஹிநிர்ல்வயநீ வல்மீகே ம்ருதா ப்ரத்யஸ்தா ஶயீதைவமேவேத³ம் ஶரீரம் ஶேதே அதா²யமஶரீரோ(அ)ம்ருத: ப்ராணோ ப்³ரஹ்மைவ தேஜ ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 7) இதி; ‘ஸசக்ஷுரசக்ஷுரிவ ஸகர்ணோ(அ)கர்ண இவ ஸவாக³வாகி³வ ஸமநா அமநா இவ ஸப்ராணோ(அ)ப்ராண இவ’ இதி ச । ஸ்ம்ருதிரபி — ‘ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பா⁴ஷா’ (ப⁴. கீ³. 2 । 54) இத்யாத்³யா ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய லக்ஷணாந்யாசக்ஷாணா விது³ஷ: ஸர்வப்ரவ்ருத்த்யஸம்ப³ந்த⁴ம் த³ர்ஶயதி । தஸ்மாந்நாவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்ய யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வம் । யஸ்ய து யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வம் நாஸாவவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வ இத்யநவத்³யம் ॥

யத்புநருக்தம் ஶ்ரவணாத்பராசீநயோர்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோர்த³ர்ஶநாத்³விதி⁴ஶேஷத்வம் ப்³ரஹ்மண:, ந ஸ்வரூபபர்யவஸாயித்வமிதி, தந்ந । ஶ்ரவணவத³வக³த்யர்த²த்வாந்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோ: । யதி³ ஹ்யவக³தம் ப்³ரஹ்மாந்யத்ர விநியுஜ்யேத, ப⁴வேத்ததா³ விதி⁴ஶேஷத்வம் । ந து தத³ஸ்தி, மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரபி ஶ்ரவணவத³வக³த்யர்த²த்வாத் । தஸ்மாந்ந ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயா ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப⁴வதீத்யத: ஸ்வதந்த்ரமேவ ப்³ரஹ்ம ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் வேதா³ந்தவாக்யஸமந்வயாதி³தி ஸித்³த⁴ம் । ஏவம் ச ஸதி ‘அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா’ இதி தத்³விஷய: ப்ருத²க்ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ உபபத்³யதே । ப்ரதிபத்திவிதி⁴பரத்வே ஹி ‘அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா’ இத்யேவாரப்³த⁴த்வாந்ந ப்ருத²க்ஶாஸ்த்ரமாரப்⁴யேத । ஆரப்⁴யமாணம் சைவமாரப்⁴யேத — அதா²த: பரிஶிஷ்டத⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸேதி, ‘அதா²த: க்ரத்வர்த²புருஷார்த²யோர்ஜிஜ்ஞாஸா’ (ஜை. ஸூ. 4 । 1। 1) இதிவத் । ப்³ரஹ்மாத்மைக்யாவக³திஸ்த்வப்ரதிஜ்ஞாதேதி தத³ர்தோ² யுக்த: ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴: — ‘அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா’ இதி । தஸ்மாத் அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யேதத³வஸாநா ஏவ ஸர்வே வித⁴ய: ஸர்வாணி சேதராணி ப்ரமாணாநி । ந ஹ்யஹேயாநுபாதே³யாத்³வைதாத்மாவக³தௌ , நிர்விஷயாண்யப்ரமாத்ருகாணி ச ப்ரமாணாநி ப⁴விதுமர்ஹந்தீதி । அபி சாஹு: — ‘கௌ³ணமித்²யாத்மநோ(அ)ஸத்த்வே புத்ரதே³ஹாதி³பா³த⁴நாத் । ஸத்³ப்³ரஹ்மாத்மாஹமித்யேவம் போ³தே⁴ கார்யம் கத²ம் ப⁴வேத் ॥ அந்வேஷ்டவ்யாத்மவிஜ்ஞாநாத்ப்ராக்ப்ரமாத்ருத்வமாத்மந: । அந்விஷ்ட: ஸ்யாத்ப்ரமாதைவ பாப்மதோ³ஷாதி³வர்ஜித: ॥ தே³ஹாத்மப்ரத்யயோ யத்³வத்ப்ரமாணத்வேந கல்பித: । லௌகிகம் தத்³வதே³வேத³ம் ப்ரமாணம் த்வா(அ)(அ)த்மநிஶ்சயாத்’ இதி ॥ 4 ॥

ந ஸாங்க்²யபரிகல்பிதமசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஜக³த: காரணம் ஶக்யம் வேதா³ந்தேஷ்வாஶ்ரயிதும் । அஶப்³த³ம் ஹி தத் । கத²மஶப்³த³த்வம் ? ஈக்ஷதே: ஈக்ஷித்ருத்வஶ்ரவணாத்காரணஸ்ய । கத²ம் ? ஏவம் ஹி ஶ்ரூயதே — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யுபக்ரம்ய ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி । தத்ர இத³ம்ஶப்³த³வாச்யம் நாமரூபவ்யாக்ருதம் ஜக³த் ப்ராகு³த்பத்தே: ஸதா³த்மநாவதா⁴ர்ய, தஸ்யைவ ப்ரக்ருதஸ்ய ஸச்ச²ப்³த³வாச்யஸ்யேக்ஷணபூர்வகம் தேஜ:ப்ரப்⁴ருதே: ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் த³ர்ஶயதி । ததா²ந்யத்ர — ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத் । நாந்யத்கிஞ்சந மிஷத் । ஸ ஈக்ஷத லோகாந்நு ஸ்ருஜா இதி ।’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 1)‘ஸ இமாம்ல்லோகாநஸ்ருஜத’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 2) இதீக்ஷாபூர்விகாமேவ ஸ்ருஷ்டிமாசஷ்டே । க்வசிச்ச ஷோட³ஶகலம் புருஷம் ப்ரஸ்துத்யாஹ — ‘ஸ ஈக்ஷாஞ்சக்ரே’ (ப்ர. உ. 6 । 3), ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத’ (ப்ர. உ. 6 । 4) இதி । ஈக்ஷதேரிதி ச தா⁴த்வர்த²நிர்தே³ஶோ(அ)பி⁴ப்ரேத:, யஜதேரிதிவத் , ந தா⁴துநிர்தே³ஶ: । தேந ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்³யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப: । தஸ்மாதே³தத்³ப்³ரஹ்ம நாம ரூபமந்நம் ச ஜாயதே’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) இத்யேவமாதீ³ந்யபி ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரகாரணபராணி வாக்யாந்யுதா³ஹர்தவ்யாநி ॥

யத்தூக்தம் ஸத்த்வத⁴ர்மேண ஜ்ஞாநேந ஸர்வஜ்ஞம் ப்ரதா⁴நம் ப⁴விஷ்யதீதி, தந்நோபபத்³யதே । ந ஹி ப்ரதா⁴நாவஸ்தா²யாம் கு³ணஸாம்யாத்ஸத்த்வத⁴ர்மோ ஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வதி । நநூக்தம் ஸர்வஜ்ஞாநஶக்திமத்த்வேந ஸர்வஜ்ஞம் ப⁴விஷ்யதீதி; தத³பி நோபபத்³யதே । யதி³ கு³ணஸாம்யே ஸதி ஸத்த்வவ்யபாஶ்ரயாம் ஜ்ஞாநஶக்திமாஶ்ரித்ய ஸர்வஜ்ஞம் ப்ரதா⁴நமுச்யேத, காமம் ரஜஸ்தமோவ்யபாஶ்ரயாமபி ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கஶக்திமாஶ்ரித்ய கிஞ்சிஜ்ஜ்ஞமுச்யேத । அபி ச நாஸாக்ஷிகா ஸத்த்வவ்ருத்திர்ஜாநாதிநா அபி⁴தீ⁴யதே । ந சாசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸாக்ஷித்வமஸ்தி । தஸ்மாத³நுபபந்நம் ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வம் । யோகி³நாம் து சேதநத்வாத்ஸத்த்வோத்கர்ஷநிமித்தம் ஸர்வஜ்ஞத்வமுபபந்நமித்யநுதா³ஹரணம் । அத² புந: ஸாக்ஷிநிமித்தமீக்ஷித்ருத்வம் ப்ரதா⁴நஸ்ய கல்ப்யேத, யதா²க்³நிநிமித்தமய:பிண்டா³தே³ர்த³க்³த்⁴ருத்வம் । ததா² ஸதி யந்நிமித்தமீக்ஷித்ருத்வம் ப்ரதா⁴நஸ்ய, ததே³வ ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம முக்²யம் ஜக³த: காரணமிதி யுக்தம் । யத்புநருக்தம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ந முக்²யம் ஸர்வஜ்ஞத்வமுபபத்³யதே, நித்யஜ்ஞாநக்ரியத்வே ஜ்ஞாநக்ரியாம் ப்ரதி ஸ்வாதந்த்ர்யாஸம்ப⁴வாதி³தி । அத்ரோச்யதே — இத³ம் தாவத்³ப⁴வாந்ப்ரஷ்டவ்ய: — கத²ம் நித்யஜ்ஞாநக்ரியத்வே ஸர்வஜ்ஞத்வஹாநிரிதி । யஸ்ய ஹி ஸர்வவிஷயாவபா⁴ஸநக்ஷமம் ஜ்ஞாநம் நித்யமஸ்தி, ஸோ(அ)ஸர்வஜ்ஞ இதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । அநித்யத்வே ஹி ஜ்ஞாநஸ்ய, கதா³சிஜ்ஜாநாதி கதா³சிந்ந ஜாநாதீத்யஸர்வஜ்ஞத்வமபி ஸ்யாத் ।

நாஸௌ ஜ்ஞாநநித்யத்வே தோ³ஷோ(அ)ஸ்தி । ஜ்ஞாநநித்யத்வே ஜ்ஞாநவிஷய: ஸ்வாதந்த்ர்யவ்யபதே³ஶோ நோபபத்³யதே இதி சேத் , ந । ப்ரததௌஷ்ண்யப்ரகாஶே(அ)பி ஸவிதரி ‘த³ஹதி’ ‘ப்ரகாஶயதி’ இதி ஸ்வாதந்த்ர்யவ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் । நநு ஸவிதுர்தா³ஹ்யப்ரகாஶ்யஸம்யோகே³ ஸதி ‘த³ஹதி’ ‘ப்ரகாஶயதி’ இதி வ்யபதே³ஶ: ஸ்யாத்; ந து ப்³ரஹ்மண: ப்ராகு³த்பத்தேர்ஜ்ஞாநகர்மஸம்யோகோ³(அ)ஸ்தீதி விஷமோ த்³ருஷ்டாந்த: । ந; அஸத்யபி கர்மணி ‘ஸவிதா ப்ரகாஶதே’ இதி கர்த்ருத்வவ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் , ஏவமஸத்யபி ஜ்ஞாநகர்மணி ப்³ரஹ்மண: ‘ததை³க்ஷத’ இதி கர்த்ருத்வவ்யபதே³ஶோபபத்தேர்ந வைஷம்யம் । கர்மாபேக்ஷாயாம் து ப்³ரஹ்மணி ஈக்ஷித்ருத்வஶ்ருதய: ஸுதராமுபபந்நா: । கிம் புநஸ்தத்கர்ம, யத்ப்ராகு³த்பத்தேரீஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய விஷயோ ப⁴வதீதி — தத்த்வாந்யத்வாப்⁴யாமநிர்வசநீயே நாமரூபே அவ்யாக்ருதே வ்யாசிகீர்ஷிதே இதி ப்³ரூம: । யத்ப்ரஸாதா³த்³தி⁴ யோகி³நாமப்யதீதாநாக³தவிஷயம் ப்ரத்யக்ஷம் ஜ்ஞாநமிச்ச²ந்தி யோக³ஶாஸ்த்ரவித³:, கிமு வக்தவ்யம் தஸ்ய நித்யஸித்³த⁴ஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹ்ருதிவிஷயம் நித்யஜ்ஞாநம் ப⁴வதீதி । யத³ப்யுக்தம் ப்ராகு³த்பத்தேர்ப்³ரஹ்மண: ஶரீராதி³ஸம்ப³ந்த⁴மந்தரேணேக்ஷித்ருத்வமநுபபந்நமிதி, ந தச்சோத்³யமவதரதி; ஸவித்ருப்ரகாஶவத்³ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநஸ்வரூபநித்யத்வேந ஜ்ஞாநஸாத⁴நாபேக்ஷாநுபபத்தே: । அபி சாவித்³யாதி³மத: ஸம்ஸாரிண: ஶரீராத்³யபேக்ஷா ஜ்ஞாநோத்பத்தி: ஸ்யாத்; ந ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴காரணரஹிதஸ்யேஶ்வரஸ்ய । மந்த்ரௌ சேமாவீஶ்வரஸ்ய ஶரீராத்³யநபேக்ஷதாமநாவரணஜ்ஞாநதாம் ச த³ர்ஶயத: — ‘ந தஸ்ய கார்யம் கரணம் ச வித்³யதே ந தத்ஸமஶ்சாப்⁴யதி⁴கஶ்ச த்³ருஶ்யதே । பராஸ்ய ஶக்திர்விவிதை⁴வ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபா⁴விகீ ஜ்ஞாநப³லக்ரியா ச’ (ஶ்வே. உ. 6 । 8) இதி । ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண: । ஸ வேத்தி வேத்³யம் ந ச தஸ்யாஸ்தி வேத்தா தமாஹுரக்³ர்யம் புருஷம் மஹாந்தம்’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இதி ச । நநு நாஸ்தி தவ ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴காரணவாநீஶ்வராத³ந்ய: ஸம்ஸாரீ — ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா ... நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாதா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இதிஶ்ருதே:; தத்ர கிமித³முச்யதே — ஸம்ஸாரிண: ஶரீராத்³யபேக்ஷா ஜ்ஞாநோத்பத்தி:, நேஶ்வரஸ்யேதி ? அத்ரோச்யதே — ஸத்யம் நேஶ்வராத³ந்ய: ஸம்ஸாரீ; ததா²பி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ இஷ்யத ஏவ, க⁴டகரககி³ரிகு³ஹாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ இவ வ்யோம்ந: । தத்க்ருதஶ்ச ஶப்³த³ப்ரத்யயவ்யவஹாரோ லோகஸ்ய த்³ருஷ்ட: — ‘க⁴டச்சி²த்³ரம்’ ‘கரகச்சி²த்³ரம்’ இத்யாதி³:, ஆகாஶாவ்யதிரேகே(அ)பி; தத்க்ருதா சாகாஶே க⁴டாகாஶாதி³பே⁴த³மித்²யாபு³த்³தி⁴ர்த்³ருஷ்டா; ததே²ஹாபி தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தோபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴விவேகக்ருதேஶ்வரஸம்ஸாரிபே⁴த³மித்²யாபு³த்³தி⁴: । த்³ருஶ்யதே சாத்மந ஏவ ஸதோ தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே(அ)நாத்மந்யாத்மத்வாபி⁴நிவேஶோ மித்²யாபு³த்³தி⁴மாத்ரேண பூர்வேண பூர்வேண । ஸதி சைவம் ஸம்ஸாரித்வே தே³ஹாத்³யபேக்ஷமீக்ஷித்ருத்வமுபபந்நம் ஸம்ஸாரிண: । யத³ப்யுக்தம் ப்ரதா⁴நஸ்யாநேகாத்மகத்வாந்ம்ருதா³தி³வத்காரணத்வோபபத்திர்நாஸம்ஹதஸ்ய ப்³ரஹ்மண இதி, தத்ப்ரதா⁴நஸ்யாஶப்³த³த்வேநைவ ப்ரத்யுக்தம் । யதா² து தர்கேணாபி ப்³ரஹ்மண ஏவ காரணத்வம் நிர்வோடு⁴ம் ஶக்யதே, ந ப்ரதா⁴நாதீ³நாம் , ததா² ப்ரபஞ்சயிஷ்யதி ‘ந விலக்ஷணத்வாத³ஸ்ய ...’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 4) இத்யேவமாதி³நா ॥ 5 ॥

யது³க்தம் ப்ரதா⁴நமசேதநம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் தஸ்மிந்நௌபசாரிகமீக்ஷித்ருத்வம் அப்தேஜஸோரிவேதி, தத³ஸத் । கஸ்மாத் ? ஆத்மஶப்³தா³த்; ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’ இத்யுபக்ரம்ய, ‘ததை³க்ஷத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி ச தேஜோப³ந்நாநாம் ஸ்ருஷ்டிமுக்த்வா, ததே³வ ப்ரக்ருதம் ஸதீ³க்ஷித்ரு தாநி ச தேஜோப³ந்நாநி தே³வதாஶப்³தே³ந பராம்ருஶ்யாஹ — ‘ஸேயம் தே³வதைக்ஷத ‘ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி । தத்ர யதி³ ப்ரதா⁴நமசேதநம் கு³ணவ்ருத்த்யேக்ஷித்ரு கல்ப்யேத, ததே³வ ப்ரக்ருதத்வாத் ‘ஸேயம் தே³வதா’ இதி பராம்ருஶ்யேத; ந ததா³ தே³வதா ஜீவமாத்மஶப்³தே³நாபி⁴த³த்⁴யாத் । ஜீவோ ஹி நாம சேதந: ஶரீராத்⁴யக்ஷ: ப்ராணாநாம் தா⁴ரயிதா, தத்ப்ரஸித்³தே⁴ர்நிர்வசநாச்ச । ஸ கத²மசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்யாத்மா ப⁴வேத் । ஆத்மா ஹி நாம ஸ்வரூபம் । நாசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய சேதநோ ஜீவ: ஸ்வரூபம் ப⁴விதுமர்ஹதி । அத² து சேதநம் ப்³ரஹ்ம முக்²யமீக்ஷித்ரு பரிக்³ருஹ்யேத, தஸ்ய ஜீவவிஷய ஆத்மஶப்³த³ப்ரயோக³ உபபத்³யதே । ததா² ‘ஸ ய ஏஷோ(அ)ணிமைததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம் தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ (சா². உ. 6 । 14 । 3) இத்யத்ர ‘ஸ ஆத்மா’ இதி ப்ரக்ருதம் ஸத³ணிமாநமாத்மாநமாத்மஶப்³தே³நோபதி³ஶ்ய, ‘தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ இதி சேதநஸ்ய ஶ்வேதகேதோராத்மத்வேநோபதி³ஶதி । அப்தேஜஸோஸ்து விஷயத்வாத³சேதநத்வம் , நாமரூபவ்யாகரணாதௌ³ ச ப்ரயோஜ்யத்வேநைவ நிர்தே³ஶாத் , ந சாத்மஶப்³த³வத்கிஞ்சிந்முக்²யத்வே காரணமஸ்தீதி யுக்தம் கூலவத்³கௌ³ணத்வமீக்ஷித்ருத்வஸ்ய । தயோரபி ச ஸத³தி⁴ஷ்டி²தத்வாபேக்ஷமேவேக்ஷித்ருத்வம் । ஸதஸ்த்வாத்மஶப்³தா³ந்ந கௌ³ணமீக்ஷித்ருத்வமித்யுக்தம் ॥ 6 ॥

ந ப்ரதா⁴நமசேதநமாத்மஶப்³தா³லம்ப³நம் ப⁴விதுமர்ஹதி । ‘ஸ ஆத்மா’ இதி ப்ரக்ருதம் ஸத³ணிமாநமாதா³ய, ‘தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ இதி சேதநஸ்ய ஶ்வேதகேதோர்மோக்ஷயிதவ்யஸ்ய தந்நிஷ்டா²முபதி³ஶ்ய, ‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³ தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே(அ)த² ஸம்பத்ஸ்யே’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி மோக்ஷோபதே³ஶாத் । யதி³ ஹ்யசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ‘தத் அஸி’ இதி க்³ராஹயேத் முமுக்ஷும் சேதநம் ஸந்தமசேதநோ(அ)ஸீதி, ததா³ விபரீதவாதி³ ஶாஸ்த்ரம் புருஷஸ்யாநர்தா²யேத்யப்ரமாணம் ஸ்யாத் । ந து நிர்தோ³ஷம் ஶாஸ்த்ரமப்ரமாணம் கல்பயிதும் யுக்தம் । யதி³ சாஜ்ஞஸ்ய ஸதோ முமுக்ஷோரசேதநமநாத்மாநமாத்மேத்யுபதி³ஶேத்ப்ரமாணபூ⁴தம் ஶாஸ்த்ரம் , ஸ ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா அந்த⁴கோ³லாங்கூ³லந்யாயேந ததா³த்மத்³ருஷ்டிம் ந பரித்யஜேத் , தத்³வ்யதிரிக்தம் சாத்மாநம் ந ப்ரதிபத்³யேத । ததா² ஸதி புருஷார்தா²த்³விஹந்யேத, அநர்த²ம் ச ருச்சே²த் । தஸ்மாத்³யதா² ஸ்வர்கா³த்³யர்தி²நோ(அ)க்³நிஹோத்ராதி³ஸாத⁴நம் யதா²பூ⁴தமுபதி³ஶதி, ததா² முமுக்ஷோரபி ‘ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ இதி யதா²பூ⁴தமேவாத்மாநமுபதி³ஶதீதி யுக்தம் । ஏவம் ச ஸதி தப்தபரஶுக்³ரஹணமோக்ஷத்³ருஷ்டாந்தேந ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய மோக்ஷோபதே³ஶ உபபத்³யதே । அந்யதா² ஹ்யமுக்²யே ஸதா³த்மதத்த்வோபதே³ஶே, ‘அஹமுக்த²மஸ்மீதி வித்³யாத்’ (ஐ. ஆ. 2 । 1 । 2 । 6) இதிவத்ஸம்பந்மாத்ரமித³மநித்யப²லம் ஸ்யாத் । தத்ர மோக்ஷோபதே³ஶோ நோபபத்³யேத । தஸ்மாந்ந ஸத³ணிமந்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ணத்வம் । ப்⁴ருத்யே து ஸ்வாமிப்⁴ருத்யபே⁴த³ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாது³பபந்நோ கௌ³ண ஆத்மஶப்³த³: ‘மமாத்மா ப⁴த்³ரஸேந:’ இதி । அபி ச க்வசித்³கௌ³ண: ஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட இதி நைதாவதா ஶப்³த³ப்ரமாணகே(அ)ர்தே² கௌ³ணீகல்பநா ந்யாய்யா, ஸர்வத்ராநாஶ்வாஸப்ரஸங்கா³த் । யத்தூக்தம் சேதநாசேதநயோ: ஸாதா⁴ரண ஆத்மஶப்³த³:, க்ரதுஜ்வலநயோரிவ ஜ்யோதி:ஶப்³த³ இதி, தந்ந । அநேகார்த²த்வஸ்யாந்யாய்யத்வாத் । தஸ்மாச்சேதநவிஷய ஏவ முக்²ய ஆத்மஶப்³த³ஶ்சேதநத்வோபசாராத்³பூ⁴தாதி³ஷு ப்ரயுஜ்யதே — ‘பூ⁴தாத்மா’ ‘இந்த்³ரியாத்மா’ இதி ச । ஸாதா⁴ரணத்வே(அ)ப்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய ந ப்ரகரணமுபபத³ம் வா கிஞ்சிந்நிஶ்சாயகமந்தரேணாந்யதரவ்ருத்திதா நிர்தா⁴ரயிதும் ஶக்யதே । ந சாத்ராசேதநஸ்ய நிஶ்சாயகம் கிஞ்சித்காரணமஸ்தி । ப்ரக்ருதம் து ஸதீ³க்ஷித்ரு, ஸந்நிஹிதஶ்ச சேதந: ஶ்வேதகேது: । ந ஹி சேதநஸ்ய ஶ்வேதகேதோரசேதந ஆத்மா ஸம்ப⁴வதீத்யவோசாம । தஸ்மாச்சேதநவிஷய இஹாத்மஶப்³த³ இதி நிஶ்சீயதே । ஜ்யோதி:ஶப்³தோ³(அ)பி லௌகிகேந ப்ரயோகே³ண ஜ்வலந ஏவ ரூட⁴:, அர்த²வாத³கல்பிதேந து ஜ்வலநஸாத்³ருஶ்யேந க்ரதௌ ப்ரவ்ருத்த இத்யத்³ருஷ்டாந்த: । அத²வா பூர்வஸூத்ர ஏவாத்மஶப்³த³ம் நிரஸ்தஸமஸ்தகௌ³ணத்வஸாதா⁴ரணத்வஶங்கதயா வ்யாக்²யாய, தத: ஸ்வதந்த்ர ஏவ ப்ரதா⁴நகாரணநிராகரணஹேதுர்வ்யாக்²யேய: — ‘தந்நிஷ்ட²ஸ்ய மோக்ஷோபதே³ஶாத்’ இதி । தஸ்மாந்நாசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ॥ 7 ॥

யத்³யநாத்மைவ ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ‘ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ இதீஹோபதி³ஷ்டம் ஸ்யாத்; ஸ தது³பதே³ஶஶ்ரவணாத³நாத்மஜ்ஞதயா தந்நிஷ்டோ² மா பூ⁴தி³தி, முக்²யமாத்மாநமுபதி³தி³க்ஷு ஶாஸ்த்ரம் தஸ்ய ஹேயத்வம் ப்³ரூயாத் । யதா²ருந்த⁴தீம் தி³த³ர்ஶயிஷுஸ்தத்ஸமீபஸ்தா²ம் ஸ்தூ²லாம் தாராமமுக்²யாம் ப்ரத²மமருந்த⁴தீதி க்³ராஹயித்வா, தாம் ப்ரத்யாக்²யாய, பஶ்சாத³ருந்த⁴தீமேவ க்³ராஹயதி; தத்³வந்நாயமாத்மேதி ப்³ரூயாத் । ந சைவமவோசத் । ஸந்மாத்ராத்மாவக³திநிஷ்டை²வ ஹி ஷஷ்ட²ப்ரபாட²கபரிஸமாப்திர்த்³ருஶ்யதே । சஶப்³த³: ப்ரதிஜ்ஞாவிரோதா⁴ப்⁴யுச்சயப்ரத³ர்ஶநார்த²: । ஸத்யபி ஹேயத்வவசநே ப்ரதிஜ்ஞாவிரோத⁴: ப்ரஸஜ்யேத । காரணவிஜ்ஞாநாத்³தி⁴ ஸர்வம் விஜ்ஞாதமிதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் — ‘உத தமாதே³ஶமப்ராக்ஷ்யோ யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வத்யமதம் மதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதமிதி; கத²ம் நு ப⁴க³வ: ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதீதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 3); ‘யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³ந ஸர்வம் ம்ருந்மயம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத்³வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) ‘ஏவம் ஸோம்ய ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 6) இதி வாக்யோபக்ரமே ஶ்ரவணாத் । ந ச ஸச்ச²ப்³த³வாச்யே ப்ரதா⁴நே போ⁴க்³யவர்க³காரணே ஹேயத்வேநாஹேயத்வேந வா விஜ்ஞாதே போ⁴க்த்ருவர்கோ³ விஜ்ஞாதோ ப⁴வதி, அப்ரதா⁴நவிகாரத்வாத்³போ⁴க்த்ருவர்க³ஸ்ய । தஸ்மாந்ந ப்ரதா⁴நம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ॥ 8 ॥

ததே³வ ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் காரணம் ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயதே — ‘யத்ரைதத்புருஷ: ஸ்வபிதி நாம, ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி; ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி; தஸ்மாதே³நம் ஸ்வபிதீத்யாசக்ஷதே; ஸ்வம் ஹ்யபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி । ஏஷா ஶ்ருதி: ஸ்வபிதீத்யேதத்புருஷஸ்ய லோகப்ரஸித்³த⁴ம் நாம நிர்வக்தி । ஸ்வஶப்³தே³நேஹாத்மோச்யதே । ய: ப்ரக்ருத: ஸச்ச²ப்³த³வாச்யஸ்தமபீதோ ப⁴வத்யபிக³தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । அபிபூர்வஸ்யைதேர்லயார்த²த்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , ப்ரப⁴வாப்யயாவித்யுத்பத்திப்ரலயயோ: ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । மந:ப்ரசாரோபாதி⁴விஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴தி³ந்த்³ரியார்தா²ந்க்³ருஹ்ணம்ஸ்தத்³விஶேஷாபந்நோ ஜீவோ ஜாக³ர்தி । தத்³வாஸநாவிஶிஷ்ட: ஸ்வப்நாந்பஶ்யந்மந:ஶப்³த³வாச்யோ ப⁴வதி । ஸ உபாதி⁴த்³வயோபரமே ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாமுபாதி⁴க்ருதவிஶேஷாபா⁴வாத்ஸ்வாத்மநி ப்ரலீந இவேதி ‘ஸ்வம் ஹ்யபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இத்யுச்யதே । யதா² ஹ்ருத³யஶப்³த³நிர்வசநம் ஶ்ருத்யா த³ர்ஶிதம் — ‘ஸ வா ஏஷ ஆத்மா ஹ்ருதி³, தஸ்யைததே³வ நிருக்தம் — ஹ்ருத்³யயமிதி; தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யமிதி’ (சா². உ. 8 । 3 । 3); யதா² வாஶநாயோத³ந்யாஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திமூலம் த³ர்ஶயதி ஶ்ருதி: — ‘ஆப ஏவ தத³ஶிதம் நயந்தே’ (சா². உ. 6 । 8 । 3) ‘தேஜ ஏவ தத்பீதம் நயதே’ (சா². உ. 6 । 8 । 5) இதி ச । ஏவம் ஸ்வமாத்மாநம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யமபீதோ ப⁴வதி இதீமமர்த²ம் ஸ்வபிதிநாமநிர்வசநேந த³ர்ஶயதி । ந ச சேதந ஆத்மா அசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஸ்வரூபத்வேந ப்ரதிபத்³யேத । யதி³ புந: ப்ரதா⁴நமேவாத்மீயத்வாத்ஸ்வஶப்³தே³நைவோச்யேத, ஏவமபி சேதநோ(அ)சேதநமப்யேதீதி விருத்³த⁴மாபத்³யேத । ஶ்ருத்யந்தரம் ச — ‘ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பா³ஹ்யம் கிஞ்சந வேத³ நாந்தரம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) இதி ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் சேதநே அப்யயம் த³ர்ஶயதி । அதோ யஸ்மிந்நப்யய: ஸர்வேஷாம் சேதநாநாம் தச்சேதநம் ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ஜக³த: காரணம், ந ப்ரதா⁴நம் ॥ 9 ॥

யதி³ தார்கிகஸமய இவ வேதா³ந்தேஷ்வபி பி⁴ந்நா காரணாவக³திரப⁴விஷ்யத் , க்வசிச்சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் , க்வசித³சேதநம் ப்ரதா⁴நம் , க்வசித³ந்யதே³வேதி । தத: கதா³சித்ப்ரதா⁴நகாரணவாதா³நுரோதே⁴நாபீக்ஷத்யாதி³ஶ்ரவணமகல்பயிஷ்யத । ந த்வேதத³ஸ்தி । ஸமாநைவ ஹி ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு சேதநகாரணாவக³தி: । ‘யதா²க்³நேர்ஜ்வலத: ஸர்வா தி³ஶோ விஸ்பு²லிங்கா³ விப்ரதிஷ்டே²ரந்நேவமேவைதஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா யதா²யதநம் விப்ரதிஷ்ட²ந்தே ப்ராணேப்⁴யோ தே³வா தே³வேப்⁴யோ லோகா:’ (கௌ. உ. 3 । 3) இதி, ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி, ‘ஆத்மத ஏவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 26 । 1) இதி, ‘ஆத்மந ஏஷ ப்ராணோ ஜாயதே’ (ப்ர. உ. 3 । 3) இதி ச ஆத்மந: காரணத்வம் த³ர்ஶயந்தி ஸர்வே வேதா³ந்தா: । ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச சேதநவசந இத்யவோசாம । மஹச்ச ப்ராமாண்யகாரணமேதத் , யத்³வேதா³ந்தவாக்யாநாம் சேதநகாரணத்வே ஸமாநக³தித்வம் , சக்ஷுராதீ³நாமிவ ரூபாதி³ஷு । அதோ க³திஸாமாந்யாத்ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் ॥ 10 ॥

ஸ்வஶப்³தே³நைவ ச ஸர்வஜ்ஞ ஈஶ்வரோ ஜக³த: காரணமிதி ஶ்ரூயதே,ஶ்வேதாஶ்வதராணாம் மந்த்ரோபநிஷதி³ ஸர்வஜ்ஞமீஶ்வரம் ப்ரக்ருத்ய — ‘ஸ காரணம் கரணாதி⁴பாதி⁴போ ந சாஸ்ய கஶ்சிஜ்ஜநிதா ந சாதி⁴ப:’ (ஶ்வே. உ. 6 । 9) இதி । தஸ்மாத்ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் , நாசேதநம் ப்ரதா⁴நமந்யத்³வேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 11 ॥

தைத்திரீயகே அந்நமயம் ப்ராணமயம் மநோமயம் விஜ்ஞாநமயம் சாநுக்ரம்யாம்நாயதே — ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்³விஜ்ஞாநமயாத³ந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாநந்த³மய:’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமிஹாநந்த³மயஶப்³தே³ந பரமேவ ப்³ரஹ்மோச்யதே, யத்ப்ரக்ருதம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி, கிம் வாந்நமயாதி³வத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தா²ந்தரமிதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தா²ந்தரமமுக்²ய ஆத்மாநந்த³மய: ஸ்யாத் । கஸ்மாத் ? அந்நமயாத்³யமுக்²யாத்மப்ரவாஹபதிதத்வாத் । அதா²பி ஸ்யாத்ஸர்வாந்தரத்வாதா³நந்த³மயோ முக்²ய ஏவாத்மேதி; ந ஸ்யாத்ப்ரியாத்³யவயவயோகா³ச்சா²ரீரத்வஶ்ரவணாச்ச । முக்²யஶ்சேதா³த்மா ஆநந்த³மய: ஸ்யாந்ந ப்ரியாதி³ஸம்ஸ்பர்ஶ: ஸ்யாத் । இஹ து ‘தஸ்ய ப்ரியமேவ ஶிர:’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இத்யாதி³ ஶ்ரூயதே । ஶாரீரத்வம் ச ஶ்ரூயதே — ‘தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய: பூர்வஸ்ய’ இதி । தஸ்ய பூர்வஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மா ய ஏஷ ஆநந்த³மய இத்யர்த²: । ந ச ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியஸம்ஸ்பர்ஶோ வாரயிதும் ஶக்ய: । தஸ்மாத்ஸம்ஸார்யேவாநந்த³மய ஆத்மேத்யேவம் ப்ராப்தே, இத³முச்யதே —

‘ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத்’ । பர ஏவாத்மாநந்த³மயோ ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? அப்⁴யாஸாத் । பரஸ்மிந்நேவ ஹ்யாத்மந்யாநந்த³ஶப்³தோ³ ப³ஹுக்ருத்வோ(அ)ப்⁴யஸ்யதே । ஆநந்த³மயம் ப்ரஸ்துத்ய ‘ரஸோ வை ஸ:’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி தஸ்யைவ ரஸத்வமுக்த்வா, உச்யதே — ‘ரஸꣳ ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வா(அ)(அ)நந்தீ³ப⁴வதி । கோ ஹ்யேவாந்யாத்க: ப்ராண்யாத் । யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத் । ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) (தை. உ. 2 । 7 । 1)‘ஸைஷாநந்த³ஸ்ய மீமாꣳஸா ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 1) ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5) ‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி; ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி ச । ஶ்ருத்யந்தரே ச ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) இதி ப்³ரஹ்மண்யேவாநந்த³ஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட: । ஏவமாநந்த³ஶப்³த³ஸ்ய ப³ஹுக்ருத்வோ ப்³ரஹ்மண்யப்⁴யாஸாதா³நந்த³மய ஆத்மா ப்³ரஹ்மேதி க³ம்யதே । யத்தூக்தமந்நமயாத்³யமுக்²யாத்மப்ரவாஹபதிதத்வாதா³நந்த³மயஸ்யாப்யமுக்²யத்வமிதி, நாஸௌ தோ³ஷ:, ஆநந்த³மயஸ்ய ஸர்வாந்தரத்வாத் । முக்²யமேவ ஹ்யாத்மாநமுபதி³தி³க்ஷு ஶாஸ்த்ரம் லோகபு³த்³தி⁴மநுஸரத் , அந்நமயம் ஶரீரமநாத்மாநமத்யந்தமூடா⁴நாமாத்மத்வேந ப்ரஸித்³த⁴மநூத்³ய மூஷாநிஷிக்தத்³ருததாம்ராதி³ப்ரதிமாவத்ததோ(அ)ந்தரம் ததோ(அ)ந்தரமித்யேவம் பூர்வேண பூர்வேண ஸமாநமுத்தரமுத்தரமநாத்மாநமாத்மேதி க்³ராஹயத் , ப்ரதிபத்திஸௌகர்யாபேக்ஷயா ஸர்வாந்தரம் முக்²யமாநந்த³மயமாத்மாநமுபதி³தே³ஶேதி ஶ்லிஷ்டதரம் । யதா²ருந்த⁴தீநித³ர்ஶநே ப³ஹ்வீஷ்வபி தாராஸ்வமுக்²யாஸ்வருந்த⁴தீஷு த³ர்ஶிதாஸு, யா அந்த்யா ப்ரத³ர்ஶ்யதே ஸா முக்²யைவாருந்த⁴தீ ப⁴வதி; ஏவமிஹாப்யாநந்த³மயஸ்ய ஸர்வாந்தரத்வாந்முக்²யமாத்மத்வம் । யத்து ப்³ரூஷே, ப்ரியாதீ³நாம் ஶிரஸ்த்வாதி³கல்பநாநுபபந்நா முக்²யஸ்யாத்மந இதி — அதீதாநந்தரோபாதி⁴ஜநிதா ஸா; ந ஸ்வாபா⁴விகீத்யதோ³ஷ: । ஶாரீரத்வமப்யாநந்த³மயஸ்யாந்நமயாதி³ஶரீரபரம்பரயா ப்ரத³ர்ஶ்யமாநத்வாத் । ந புந: ஸாக்ஷாதே³வ ஶாரீரத்வம் ஸம்ஸாரிவத் । தஸ்மாதா³நந்த³மய: பர ஏவாத்மா ॥ 12 ॥

அத்ராஹ — நாநந்த³மய: பர ஆத்மா ப⁴விதுமர்ஹதி; கஸ்மாத் ? விகாரஶப்³தா³த் । ப்ரக்ருதவசநாத³யமந்ய: ஶப்³தோ³ விகாரவசந: ஸமதி⁴க³த: ‘ஆநந்த³மய:’ இதி, மயடோ விகாரார்த²த்வாத் । தஸ்மாத³ந்நமயாதி³ஶப்³த³வத்³விகாரவிஷய ஏவாநந்த³மயஶப்³த³ இதி சேத் , ந; ப்ராசுர்யார்தே²(அ)பி மயட: ஸ்மரணாத் । ‘தத்ப்ரக்ருதவசநே மயட்’ (பா. ஸூ. 5 । 4 । 2) இதி ஹி ப்ரசுரதாயாமபி மயட் ஸ்மர்யதே; யதா² ‘அந்நமயோ யஜ்ஞ:’ இத்யந்நப்ரசுர உச்யதே, ஏவமாநந்த³ப்ரசுரம் ப்³ரஹ்மாநந்த³மயமுச்யதே । ஆநந்த³ப்ரசுரத்வம் ச ப்³ரஹ்மணோ மநுஷ்யத்வாதா³ரப்⁴யோத்தரஸ்மிந்நுத்தரஸ்மிந்ஸ்தா²நே ஶதகு³ண ஆநந்த³ இத்யுக்த்வா ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய நிரதிஶயத்வாவதா⁴ரணாத் । தஸ்மாத்ப்ராசுர்யார்தே² மயட் ॥ 13 ॥

இதஶ்ச ப்ராசுர்யார்தே² மயட்; யஸ்மாதா³நந்த³ஹேதுத்வம் ப்³ரஹ்மணோ வ்யபதி³ஶதி ஶ்ருதி: — ‘ஏஷ ஹ்யேவாநந்த³யாதி’ இதி — ஆநந்த³யதீத்யர்த²: । யோ ஹ்யந்யாநாநந்த³யதி ஸ ப்ரசுராநந்த³ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி; யதா² லோகே யோ(அ)ந்யேஷாம் த⁴நிகத்வமாபாத³யதி ஸ ப்ரசுரத⁴ந இதி க³ம்யதே, தத்³வத் । தஸ்மாத்ப்ராசுர்யார்தே²(அ)பி மயட: ஸம்ப⁴வாதா³நந்த³மய: பர ஏவாத்மா ॥ 14 ॥

இதஶ்சாநந்த³மய: பர ஏவாத்மா; யஸ்மாத் ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யுபக்ரம்ய, ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யஸ்மிந்மந்த்ரே யத் ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தவிஶேஷணைர்நிர்தா⁴ரிதம் , யஸ்மாதா³காஶாதி³க்ரமேண ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி பூ⁴தாந்யஜாயந்த, யச்ச பூ⁴தாநி ஸ்ருஷ்ட்வா தாந்யநுப்ரவிஶ்ய கு³ஹாயாமவஸ்தி²தம் ஸர்வாந்தரம் , யஸ்ய விஜ்ஞாநாய ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா’ ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா’ இதி ப்ரக்ராந்தம் , தந்மாந்த்ரவர்ணிகமேவ ப்³ரஹ்மேஹ கீ³யதே — ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாநந்த³மய:’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி । மந்த்ரப்³ராஹ்மணயோஶ்சைகார்த²த்வம் யுக்தம் , அவிரோதா⁴த் । அந்யதா² ஹி ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியே ஸ்யாதாம் । ந சாந்நமயாதி³ப்⁴ய இவாநந்த³மயாத³ந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாபி⁴தீ⁴யதே । ஏதந்நிஷ்டை²வ ச ‘ஸைஷா பா⁴ர்க³வீ வாருணீ வித்³யா’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) — ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி । தஸ்மாதா³நந்த³மய: பர ஏவாத்மா ॥ 15 ॥

இதஶ்சாநந்த³மய: பர ஏவாத்மா, நேதர:; இதர ஈஶ்வராத³ந்ய: ஸம்ஸாரீ ஜீவ இத்யர்த²: । ந ஜீவ ஆநந்த³மயஶப்³தே³நாபி⁴தீ⁴யதே । கஸ்மாத் ? அநுபபத்தே: । ஆநந்த³மயம் ஹி ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயதே — ‘ஸோ(அ)காமயத । ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி । ஸ தபோ(அ)தப்யத । ஸ தபஸ்தப்த்வா । இத³ꣳ ஸர்வமஸ்ருஜத । யதி³த³ம் கிஞ்ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி । தத்ர ப்ராக்ஶரீராத்³யுத்பத்தேரபி⁴த்⁴யாநம் , ஸ்ருஜ்யமாநாநாம் ச விகாராணாம் ஸ்ரஷ்டுரவ்யதிரேக:, ஸர்வவிகாரஸ்ருஷ்டிஶ்ச ந பரஸ்மாதா³த்மநோ(அ)ந்யத்ரோபபத்³யதே ॥ 16 ॥

இதஶ்ச நாநந்த³மய: ஸம்ஸாரீ; யஸ்மாதா³நந்த³மயாதி⁴காரே ‘ரஸோ வை ஸ: । ரஸꣳ ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வா(அ)(அ)நந்தீ³ ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி ஜீவாநந்த³மயௌ பே⁴தே³ந வ்யபதி³ஶதி । ந ஹி லப்³தை⁴வ லப்³த⁴வ்யோ ப⁴வதி । கத²ம் தர்ஹி ‘ஆத்மாந்வேஷ்டவ்ய:’, ‘ஆத்மலாபா⁴ந்ந பரம் வித்³யதே’(ஆ.த⁴.ஸூ. 1.8.1.2) இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ, யாவதா ந லப்³தை⁴வ லப்³த⁴வ்யோ ப⁴வதீத்யுக்தம் ? பா³ட⁴ம் — ததா²ப்யாத்மநோ(அ)ப்ரச்யுதாத்மபா⁴வஸ்யைவ ஸதஸ்தத்த்வாநவபோ³த⁴நிமித்தோ மித்²யைவ தே³ஹாதி³ஷ்வநாத்மஸு ஆத்மத்வநிஶ்சயோ லௌகிகோ த்³ருஷ்ட: । தேந தே³ஹாதி³பூ⁴தஸ்யாத்மநோ(அ)பி ஆத்மா — அநந்விஷ்ட: ‘அந்வேஷ்டவ்ய:’, அலப்³த⁴: ‘லப்³த⁴வ்ய:’, அஶ்ருத: ‘ஶ்ரோதவ்ய:’, அமத: ‘மந்தவ்ய:’, அவிஜ்ஞாத: ‘விஜ்ஞாதவ்ய:’ — இத்யாதி³பே⁴த³வ்யபதே³ஶ உபபத்³யதே । ப்ரதிஷித்⁴யத ஏவ து பரமார்த²த: ஸர்வஜ்ஞாத்பரமேஶ்வராத³ந்யோ த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா வா ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாதி³நா । பரமேஶ்வரஸ்து அவித்³யாகல்பிதாச்சா²ரீராத்கர்துர்போ⁴க்து: விஜ்ஞாநாத்மாக்²யாத் அந்ய: । யதா² மாயாவிநஶ்சர்மக²ட்³க³த⁴ராத்ஸூத்ரேணாகாஶமதி⁴ரோஹத: ஸ ஏவ மாயாவீ பரமார்த²ரூபோ பூ⁴மிஷ்டோ²(அ)ந்ய: । யதா² வா க⁴டாகாஶாது³பாதி⁴பரிச்சி²ந்நாத³நுபாதி⁴பரிச்சி²ந்ந ஆகாஶோ(அ)ந்ய: । ஈத்³ருஶம் ச விஜ்ஞாநாத்மபரமாத்மபே⁴த³மாஶ்ரித்ய ‘நேதரோ(அ)நுபபத்தே:’, ‘பே⁴த³வ்யபதே³ஶாச்ச’ இத்யுக்தம் ॥17 ॥

ஆநந்த³மயாதி⁴காரே ச ‘ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி காமயித்ருத்வநிர்தே³ஶாத் நாநுமாநிகமபி ஸாங்க்²யபரிகல்பிதமசேதநம் ப்ரதா⁴நமாநந்த³மயத்வேந காரணத்வேந வா அபேக்ஷிதவ்யம் । ‘ஈக்ஷதேர்நாஶப்³த³ம்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 5) இதி நிராக்ருதமபி ப்ரதா⁴நம் பூர்வஸூத்ரோதா³ஹ்ருதாம் காமயித்ருத்வஶ்ருதிமாஶ்ரித்ய ப்ரஸங்கா³த்புநர்நிராக்ரியதே க³திஸாமாந்யப்ரபஞ்சநாய ॥ 18 ॥

இதஶ்ச ந ப்ரதா⁴நே ஜீவே வாநந்த³மயஶப்³த³:; யஸ்மாத³ஸ்மிந்நாநந்த³மயே ப்ரக்ருத ஆத்மநி, ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்யாஸ்ய ஜீவஸ்ய, தத்³யோக³ம் ஶாஸ்தி — ததா³த்மநா யோக³ஸ்தத்³யோக³:, தத்³பா⁴வாபத்தி:, முக்திரித்யர்த²: — தத்³யோக³ம் ஶாஸ்தி ஶாஸ்த்ரம் — ‘யதா³ ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே(அ)நிருக்தே(அ)நிலயநே(அ)ப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³தே । அத² ஸோ(அ)ப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி । யதா³ ஹ்யேவைஷ ஏதஸ்மிந்நுத³ரமந்தரம் குருதே । அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 7 । 1)இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — யதை³தஸ்மிந்நாநந்த³மயே(அ)ல்பமப்யந்தரமதாதா³த்ம்யரூபம் பஶ்யதி, ததா³ ஸம்ஸாரப⁴யாந்ந நிவர்ததே । யதா³ த்வேதஸ்மிந்நாநந்த³மயே நிரந்தரம் தாதா³த்ம்யேந ப்ரதிதிஷ்ட²தி, ததா³ ஸம்ஸாரப⁴யாந்நிவர்தத இதி । தச்ச பரமாத்மபரிக்³ரஹே க⁴டதே, ந ப்ரதா⁴நபரிக்³ரஹே ஜீவபரிக்³ரஹே வா । தஸ்மாதா³நந்த³மய: பரமாத்மேதி ஸ்தி²தம் ॥ 19 ॥

இத³ம் த்விஹ வக்தவ்யம் — ‘ஸ வா ஏஷ புருஷோ(அ)ந்நரஸமய:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1)‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத³ந்நரஸமயாத³ந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா ப்ராணமய:’ (தை. உ. 2 । 2 । 1)தஸ்மாத் ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா மநோமய:’ (தை. உ. 2 । 3 । 1)தஸ்மாத் ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா விஜ்ஞாநமய:’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இதி ச விகாரார்தே² மயட்‍ப்ரவாஹே ஸதி, ஆநந்த³மய ஏவாகஸ்மாத³ர்த⁴ஜரதீயந்யாயேந கத²மிவ மயட: ப்ராசுர்யார்த²த்வம் ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் சாஶ்ரீயத இதி । மாந்த்ரவர்ணிகப்³ரஹ்மாதி⁴காராதி³தி சேத் , ந; அந்நமயாதீ³நாமபி தர்ஹி ப்³ரஹ்மத்வப்ரஸங்க³: । அத்ராஹ — யுக்தமந்நமயாதீ³நாமப்³ரஹ்மத்வம் , தஸ்மாத்தஸ்மாதா³ந்தரஸ்யாந்தரஸ்யாந்யஸ்யாந்யஸ்யாத்மந உச்யமாநத்வாத் । ஆநந்த³மயாத்து ந கஶ்சித³ந்ய ஆந்தர ஆத்மோச்யதே । தேநாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் , அந்யதா² ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியாப்ரஸங்கா³தி³தி । அத்ரோச்யதே — யத்³யப்யந்நமயாதி³ப்⁴ய இவாநந்த³மயாத் ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா’ இதி ந ஶ்ரூயதே, ததா²பி நாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம்; யத ஆநந்த³மயம் ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயதே — ‘தஸ்ய ப்ரியமேவ ஶிர:, மோதோ³ த³க்ஷிண: பக்ஷ:, ப்ரமோத³ உத்தர: பக்ஷ:, ஆநந்த³ ஆத்மா, ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி । தத்ர யத்³ப்³ரஹ்ம மந்த்ரவர்ணே ப்ரக்ருதம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி, ததி³ஹ ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யுச்யதே । தத்³விஜிஜ்ஞாபயிஷயைவாந்நமயாத³ய ஆநந்த³மயபர்யந்தா: பஞ்ச கோஶா: கல்ப்யந்தே । தத்ர குத: ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியாப்ரஸங்க³: । நந்வாநந்த³மயஸ்யாவயவத்வேந ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யுச்யதே, அந்நமயாதீ³நாமிவ ‘இத³ம் புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யாதி³ । தத்ர கத²ம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்வப்ரதா⁴நத்வம் ஶக்யம் விஜ்ஞாதும் ? ப்ரக்ருதத்வாதி³தி ப்³ரூம: । நந்வாநந்த³மயாவயவத்வேநாபி ப்³ரஹ்மணி விஜ்ஞாயமாநே ந ப்ரக்ருதத்வம் ஹீயதே, ஆநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வாதி³தி । அத்ரோச்யதே — ததா² ஸதி ததே³வ ப்³ரஹ்ம ஆநந்த³மய ஆத்மா அவயவீ, ததே³வ ச ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா² அவயவ இத்யஸாமஞ்ஜஸ்யம் ஸ்யாத் । அந்யதரபரிக்³ரஹே து யுக்தம் ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யத்ரைவ ப்³ரஹ்மநிர்தே³ஶ ஆஶ்ரயிதும் , ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸம்யோகா³த்। நாநந்த³மயவாக்யே, ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸம்யோகா³பா⁴வாதி³தி । அபி ச ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டே²த்யுக்த்வேத³முச்யதே — ‘தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி । அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி । அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத் । அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³ । ஸந்தமேநம் ததோ விது³:’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி । அஸ்மிம்ஶ்ச ஶ்லோகே(அ)நநுக்ருஷ்யாநந்த³மயம் ப்³ரஹ்மண ஏவ பா⁴வாபா⁴வவேத³நயோர்கு³ணதோ³ஷாபி⁴தா⁴நாத்³க³ம்யதே — ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யத்ர ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸ்வப்ரதா⁴நத்வமிதி । ந சாநந்த³மயஸ்யாத்மநோ பா⁴வாபா⁴வஶங்கா யுக்தா, ப்ரியமோதா³தி³விஶிஷ்டஸ்யாநந்த³மயஸ்ய ஸர்வலோகப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । கத²ம் புந: ஸ்வப்ரதா⁴நம் ஸத்³ப்³ரஹ்ம ஆநந்த³மயஸ்ய புச்ச²த்வேந நிர்தி³ஶ்யதே — ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இதி ? நைஷ தோ³ஷ: । புச்ச²வத்புச்ச²ம் , ப்ரதிஷ்டா² பராயணமேகநீட³ம் லௌகிகஸ்யாநந்த³ஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்த³: இத்யேதத³நேந விவக்ஷ்யதே, நாவயவத்வம்; ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அபி சாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே ப்ரியாத்³யவயவத்வேந ஸவிஶேஷம் ப்³ரஹ்மாப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । நிர்விஶேஷம் து ப்³ரஹ்ம வாக்யஶேஷே ஶ்ரூயதே, வாங்மநஸயோரகோ³சரத்வாபி⁴தா⁴நாத் — ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே । அப்ராப்ய மநஸா ஸஹ । ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந் । ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இதி । அபி சாநந்த³ப்ரசுர இத்யுக்தே து³:கா²ஸ்தித்வமபி க³ம்யதே; ப்ராசுர்யஸ்ய லோகே ப்ரதியோக்³யல்பத்வாபேக்ஷத்வாத் । ததா² ச ஸதி ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி, நாந்யச்ச்²ருணோதி, நாந்யத்³விஜாநாதி, ஸ பூ⁴மா’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி பூ⁴ம்நி ப்³ரஹ்மணி தத்³வ்யதிரிக்தாபா⁴வஶ்ருதிருபருத்⁴யேத । ப்ரதிஶரீரம் ச ப்ரியாதி³பே⁴தா³தா³நந்த³மயஸ்யாபி பி⁴ந்நத்வம் । ப்³ரஹ்ம து ந ப்ரதிஶரீரம் பி⁴த்³யதே, ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாநந்த்யஶ்ருதே: ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । ந சாநந்த³மயஸ்யாப்⁴யாஸ: ஶ்ரூயதே । ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரமேவ ஹி ஸர்வத்ராப்⁴யஸ்யதே — ‘ரஸோ வை ஸ: । ரஸꣳ ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வாநந்தீ³ ப⁴வதி । கோ ஹ்யேவாந்யாத்க: ப்ராண்யாத் । யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) (தை. உ. 2 । 7 । 1)‘ஸைஷாநந்த³ஸ்ய மீமாꣳஸா ப⁴வதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 1)‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சநேதி’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி ச । யதி³ சாநந்த³மயஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் நிஶ்சிதம் ப⁴வேத் , தத உத்தரேஷ்வாநந்த³மாத்ரப்ரயோகே³ஷ்வப்யாநந்த³மயாப்⁴யாஸ: கல்ப்யேத । ந த்வாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமஸ்தி, ப்ரியஶிரஸ்த்வாதி³பி⁴ர்ஹேதுபி⁴ரித்யவோசாம । தஸ்மாச்ச்²ருத்யந்தரே ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) இத்யாநந்த³ப்ராதிபதி³கஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் , ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி ப்³ரஹ்மவிஷய: ப்ரயோகோ³ ந த்வாநந்த³மயாப்⁴யாஸ இத்யவக³ந்தவ்யம் । யஸ்த்வயம் மயட³ந்தஸ்யைவாநந்த³மயஶப்³த³ஸ்யாப்⁴யாஸ: ‘ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ (தை. உ. 2 । 8 । 5) இதி, ந தஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வமஸ்தி । விகாராத்மநாமேவாந்நமயாதீ³நாமநாத்மநாமுபஸங்க்ரமிதவ்யாநாம் ப்ரவாஹே படி²தத்வாத் । நந்வாநந்த³மயஸ்யோபஸங்க்ரமிதவ்யஸ்யாந்நமயாதி³வத³ப்³ரஹ்மத்வே ஸதி நைவ விது³ஷோ ப்³ரஹ்மப்ராப்தி: ப²லம் நிர்தி³ஷ்டம் ப⁴வேத் । நைஷ தோ³ஷ:, ஆநந்த³மயோபஸங்க்ரமணநிர்தே³ஶேநைவ விது³ஷ: புச்ச²ப்ரதிஷ்டா²பூ⁴தப்³ரஹ்மப்ராப்தே: ப²லஸ்ய நிர்தி³ஷ்டத்வாத் , ‘தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி’ ‘யதோ வாசோ நிவர்தந்தே’ இத்யாதி³நா ச ப்ரபஞ்ச்யமாநத்வாத் । யா த்வாநந்த³மயஸந்நிதா⁴நே ‘ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதீயம் ஶ்ருதிருதா³ஹ்ருதா, ஸா ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யநேந ஸந்நிஹிததரேண ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³த்⁴யமாநா நாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மதாம் ப்ரதிபோ³த⁴யதி । தத³பேக்ஷத்வாச்சோத்தரஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ‘ரஸோ வை ஸ:’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதே³ர்நாநந்த³மயவிஷயதா । நநு ‘ஸோ(அ)காமயத’ இதி ப்³ரஹ்மணி பும்லிங்க³நிர்தே³ஶோ நோபபத்³யதே । நாயம் தோ³ஷ:, ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இத்யத்ர பும்லிங்கே³நாப்யாத்மஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வாத் । யா து பா⁴ர்க³வீ வாருணீ வித்³யா — ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) இதி, தஸ்யாம் மயட³ஶ்ரவணாத்ப்ரியஶிரஸ்த்வாத்³யஶ்ரவணாச்ச யுக்தமாநந்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் । தஸ்மாத³ணுமாத்ரமபி விஶேஷமநாஶ்ரித்ய ந ஸ்வத ஏவ ப்ரியஶிரஸ்த்வாதி³ ப்³ரஹ்மண உபபத்³யதே । ந சேஹ ஸவிஶேஷம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் , வாங்மநஸகோ³சராதிக்ரமஶ்ருதே: । தஸ்மாத³ந்நமயாதி³ஷ்விவாநந்த³மயே(அ)பி விகாரார்த² ஏவ மயட் விஜ்ஞேய:, ந ப்ராசுர்யார்த²: ॥

ஸூத்ராணி த்வேவம் வ்யாக்²யேயாநி — ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யத்ர கிமாநந்த³மயாவயவத்வேந ப்³ரஹ்ம விவக்ஷ்யதே, உத ஸ்வப்ரதா⁴நத்வேநேதி । புச்ச²ஶப்³தா³த³வயவத்வேநேதி ப்ராப்தே, உச்யதே — ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாத் — ஆநந்த³மய ஆத்மா இத்யத்ர ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இதி ஸ்வப்ரதா⁴நமேவ ப்³ரஹ்மோபதி³ஶ்யதே; அப்⁴யாஸாத் ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி’ இத்யஸ்மிந்நிக³மநஶ்லோகே ப்³ரஹ்மண ஏவ கேவலஸ்யாப்⁴யஸ்யமாநத்வாத் । விகாரஶப்³தா³ந்நேதி சேந்ந ப்ராசுர்யாத் — விகாரஶப்³தே³நாவயவஶப்³தோ³(அ)பி⁴ப்ரேத:; புச்ச²மித்யவயவஶப்³தா³ந்ந ஸ்வப்ரதா⁴நத்வம் ப்³ரஹ்மண இதி யது³க்தம் , தஸ்ய பரிஹாரோ வக்தவ்ய:; அத்ரோச்யதே — நாயம் தோ³ஷ:, ப்ராசுர்யாத³ப்யவயவஶப்³தோ³பபத்தே:; ப்ராசுர்யம் ப்ராயாபத்தி:, அவயவப்ராயே வசநமித்யர்த²:; அந்நமயாதீ³நாம் ஹி ஶிரஆதி³ஷு புச்சா²ந்தேஷ்வவயவேஷூக்தேஷ்வாநந்த³மயஸ்யாபி ஶிரஆதீ³ந்யவயவாந்தராண்யுக்த்வா அவயவப்ராயாபத்த்யா ‘ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இத்யாஹ, நாவயவவிவக்ஷயா; யத்காரணம் ‘அப்⁴யாஸாத்’ இதி ஸ்வப்ரதா⁴நத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸமர்தி²தம் । தத்³தே⁴துவ்யபதே³ஶாச்ச — ஸர்வஸ்ய ஹி விகாரஜாதஸ்ய ஸாநந்த³மயஸ்ய காரணத்வேந ப்³ரஹ்ம வ்யபதி³ஶ்யதே — ‘இத³ꣳ ஸர்வமஸ்ருஜத, யதி³த³ம் கிஞ்ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி । ந ச காரணம் ஸத்³ப்³ரஹ்ம ஸ்வவிகாரஸ்யாநந்த³மயஸ்ய முக்²யயா வ்ருத்த்யாவயவ உபபத்³யதே । அபராண்யபி ஸூத்ராணி யதா²ஸம்ப⁴வம் புச்ச²வாக்யநிர்தி³ஷ்டஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண உபபாத³காநி த்³ரஷ்டவ்யாநி ॥12 – 19 ॥

இத³மாம்நாயதே — ‘அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஹிரண்யஶ்மஶ்ருர்ஹிரண்யகேஶ ஆ ப்ரணகா²த்ஸர்வ ஏவ ஸுவர்ண:’ (சா². உ. 1 । 6 । 6),‘தஸ்ய யதா² கப்யாஸம் புண்ட³ரீகமேவமக்ஷிணீ தஸ்யோதி³தி நாம ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய உதி³த உதே³தி ஹ வை ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴யோ ய ஏவம் வேத³’ (சா². உ. 1 । 6 । 7)‘... இத்யதி⁴தை³வதம்’ (சா². உ. 1 । 6 । 8) ‘அதா²த்⁴யாத்மம் ...’ (சா². உ. 1 । 7 । 1) ‘அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே’ (சா². உ. 1 । 7 । 5) இத்யாதி³ । தத்ர ஸம்ஶய: — கிம் வித்³யாகர்மாதிஶயவஶாத்ப்ராப்தோத்கர்ஷ: கஶ்சித்ஸம்ஸாரீ ஸூர்யமண்ட³லே சக்ஷுஷி சோபாஸ்யத்வேந ஶ்ரூயதே, கிம் வா நித்யஸித்³த⁴: பரமேஶ்வர இதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஸம்ஸாரீதி । குத: ? ரூபவத்த்வஶ்ரவணாத் । ஆதி³த்யபுருஷே தாவத் ‘ஹிரண்யஶ்மஶ்ரு:’ இத்யாதி³ ரூபமுதா³ஹ்ருதம் । அக்ஷிபுருஷே(அ)பி ததே³வாதிதே³ஶேந ப்ராப்யதே ‘தஸ்யைதஸ்ய ததே³வ ரூபம் யத³முஷ்ய ரூபம்’ இதி । ந ச பரமேஶ்வரஸ்ய ரூபவத்த்வம் யுக்தம் , ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இதி ஶ்ருதே:; ஆதா⁴ரஶ்ரவணாச்ச — ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி’ இதி । ந ஹ்யநாதா⁴ரஸ்ய ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²ஸ்ய ஸர்வவ்யாபிந: பரமேஶ்வரஸ்யாதா⁴ர உபதி³ஶ்யேத । ‘ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸ்வே மஹிம்நி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி ச ஶ்ருதீ ப⁴வத: । ஐஶ்வர்யமர்யாதா³ஶ்ருதேஶ்ச — ‘ஸ ஏஷ யே சாமுஷ்மாத்பராஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே தே³வகாமாநாம் ச’ (சா². உ. 1 । 6 । 8) இத்யாதி³த்யபுருஷஸ்ய ஐஶ்வர்யமர்யாதா³ । ‘ஸ ஏஷ யே சைதஸ்மாத³ர்வாஞ்சோ லோகாஸ்தேஷாம் சேஷ்டே மநுஷ்யகாமாநாம் ச’ (சா². உ. 1 । 7 । 6) இத்யக்ஷிபுருஷஸ்ய । ந ச பரமேஶ்வரஸ்ய மர்யாதா³வதை³ஶ்வர்யம் யுக்தம்; ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதிரேஷ பூ⁴தபால ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யவிஶேஷஶ்ருதே: । தஸ்மாந்நாக்ஷ்யாதி³த்யயோரந்த: பரமேஶ்வர இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —

அந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத் இதி । ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே’, ‘ய ஏஷோ(அ)ந்தரக்ஷிணி’ இதி ச ஶ்ரூயமாண: புருஷ: பரமேஶ்வர ஏவ, ந ஸம்ஸாரீ । குத: ? தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத் । தஸ்ய ஹி பரமேஶ்வரஸ்ய த⁴ர்மா இஹோபதி³ஷ்டா: । தத்³யதா² — ‘தஸ்யோதி³தி நாம’ இதி ஶ்ராவயித்வா அஸ்யாதி³த்யபுருஷஸ்ய நாம ‘ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய உதி³த:’ இதி ஸர்வபாப்மாபக³மேந நிர்வக்தி । ததே³வ ச க்ருதநிர்வசநம் நாமாக்ஷிபுருஷஸ்யாப்யதிதி³ஶதி — ‘யந்நாம தந்நாம’ இதி । ஸர்வபாப்மாபக³மஶ்ச பரமாத்மந ஏவ ஶ்ரூயதே — ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாதௌ³ । ததா² சாக்ஷுஷே புருஷே ‘ஸைவ ருக் தத்ஸாம தது³க்த²ம் தத்³யஜுஸ்தத்³ப்³ரஹ்ம’ இதி ருக்ஸாமாத்³யாத்மகதாம் நிர்தா⁴ரயதி । ஸா ச பரமேஶ்வரஸ்யோபபத்³யதே, ஸர்வகாரணத்வாத்ஸர்வாத்மகத்வோபபத்தே: । ப்ருதி²வ்யக்³ந்யாத்³யாத்மகே சாதி⁴தை³வதம்ருக்ஸாமே, வாக்ப்ராணாத்³யாத்மகே சாத்⁴யாத்மமநுக்ரம்யாஹ — ‘தஸ்யர்க்ச ஸாம ச கே³ஷ்ணௌ’ இத்யதி⁴தை³வதம் । ததா²த்⁴யாத்மமபி — ‘யாவமுஷ்ய கே³ஷ்ணௌ தௌ கே³ஷ்ணௌ’ இதி । தச்ச ஸர்வாத்மகத்வே ஸத்யேவோபபத்³யதே । ‘தத்³ய இமே வீணாயாம் கா³யந்த்யேதம் தே கா³யந்தி தஸ்மாத்தே த⁴நஸநய:’ (சா². உ. 1 । 7 । 6) இதி ச லௌகிகேஷ்வபி கா³நேஷ்வஸ்யைவ கீ³யமாநத்வம் த³ர்ஶயதி । தச்ச பரமேஶ்வரபரிக்³ரஹ ஏவ க⁴டதே — ‘யத்³யத்³விபூ⁴திமத்ஸத்த்வம் ஶ்ரீமதூ³ர்ஜிதமேவ வா । தத்ததே³வாவக³ச்ச² த்வம் மம தேஜோம்ஶஸம்ப⁴வம்’ (ப⁴. கீ³. 10 । 41) இதி ப⁴க³வத்³கீ³தாத³ர்ஶநாத் । லோககாமேஶித்ருத்வமபி நிரங்குஶம் ஶ்ரூயமாணம் பரமேஶ்வரம் க³மயதி । யத்தூக்தம் ஹிரண்யஶ்மஶ்ருத்வாதி³ரூபவத்த்வஶ்ரவணம் பரமேஶ்வரே நோபபத்³யத இதி, அத்ர ப்³ரூம: — ஸ்யாத்பரமேஶ்வரஸ்யாபீச்சா²வஶாந்மாயாமயம் ரூபம் ஸாத⁴காநுக்³ரஹார்த²ம் , ‘மாயா ஹ்யேஷா மயா ஸ்ருஷ்டா யந்மாம் பஶ்யஸி நாரத³ ।’(ம॰பா⁴॰ 12-339-45) ‘ஸர்வபூ⁴தகு³ணைர்யுக்தம் மைவம் மாம் ஜ்ஞாதுமர்ஹஸி’(ம॰பா⁴॰ 12-339-46) இதி ஸ்மரணாத் । அபி ச, யத்ர து நிரஸ்தஸர்வவிஶேஷம் பாரமேஶ்வரம் ரூபமுபதி³ஶ்யதே, ப⁴வதி தத்ர ஶாஸ்த்ரம் ‘அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம்’ (க. உ. 1 । 3 । 15) இத்யாதி³ । ஸர்வகாரணத்வாத்து விகாரத⁴ர்மைரபி கைஶ்சித்³விஶிஷ்ட: பரமேஶ்வர உபாஸ்யத்வேந நிர்தி³ஶ்யதே — ‘ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம: ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வரஸ:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யாதி³நா । ததா² ஹிரண்யஶ்மஶ்ருத்வாதி³நிர்தே³ஶோ(அ)பி ப⁴விஷ்யதி । யத³ப்யாதா⁴ரஶ்ரவணாந்ந பரமேஶ்வர இதி, அத்ரோச்யதே — ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²ஸ்யாப்யாதா⁴ரவிஶேஷோபதே³ஶ உபாஸநார்தோ² ப⁴விஷ்யதி । ஸர்வக³தத்வாத்³ப்³ரஹ்மணோ வ்யோமவத்ஸர்வாந்தரத்வோபபத்தே: । ஐஶ்வர்யமர்யாதா³ஶ்ரவணமப்யத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வதவிபா⁴கா³பேக்ஷமுபாஸநார்த²மேவ । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவாக்ஷ்யாதி³த்யயோரந்தருபதி³ஶ்யதே ॥ 20 ॥

அஸ்தி சாதி³த்யாதி³ஶரீராபி⁴மாநிப்⁴யோ ஜீவேப்⁴யோ(அ)ந்ய ஈஶ்வரோ(அ)ந்தர்யாமீ — ‘ய ஆதி³த்யே திஷ்ட²ந்நாதி³த்யாத³ந்தரோ யமாதி³த்யோ ந வேத³ யஸ்யாதி³த்ய: ஶரீரம் ய ஆதி³த்யமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 9) இதி ஶ்ருத்யந்தரே பே⁴த³வ்யபதே³ஶாத் । தத்ர ஹி ‘ஆதி³த்யாத³ந்தரோ யமாதி³த்யோ ந வேத³’ இதி வேதி³துராதி³த்யாத்³விஜ்ஞாநாத்மநோ(அ)ந்யோ(அ)ந்தர்யாமீ ஸ்பஷ்டம் நிர்தி³ஶ்யதே । ஸ ஏவேஹாப்யந்தராதி³த்யே புருஷோ ப⁴விதுமர்ஹதி, ஶ்ருதிஸாமாந்யாத் । தஸ்மாத்பரமேஶ்வர ஏவேஹோபதி³ஶ்யத இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 21 ॥

இத³மாமநந்தி ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரித்யாகாஶ இதி ஹோவாச ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்த ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்த்யாகாஶோ ஹ்யேவைப்⁴யோ ஜ்யாயாநாகாஶ: பராயணம்’ (சா². உ. 1 । 9 । 1) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமாகாஶஶப்³தே³ந பரம் ப்³ரஹ்மாபி⁴தீ⁴யதே, உத பூ⁴தாகாஶமிதி । குத: ஸம்ஶய: ? உப⁴யத்ர ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । பூ⁴தவிஶேஷே தாவத்ஸுப்ரஸித்³தோ⁴ லோகவேத³யோராகாஶஶப்³த³: । ப்³ரஹ்மண்யபி க்வசித்ப்ரயுஜ்யமாநோ த்³ருஶ்யதே, யத்ர வாக்யஶேஷவஶாத³ஸாதா⁴ரணகு³ணஶ்ரவணாத்³வா நிர்தா⁴ரிதம் ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி — யதா² ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி, ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி சைவமாதௌ³ । அத: ஸம்ஶய: । கிம் புநரத்ர யுக்தம் ? பூ⁴தாகாஶமிதி । குத: ? தத்³தி⁴ ப்ரஸித்³த⁴தரேண ப்ரயோகே³ண ஶீக்⁴ரம் பு³த்³தி⁴மாரோஹதி । ந சாயமாகாஶஶப்³த³ உப⁴யோ: ஸாதா⁴ரண: ஶக்யோ விஜ்ஞாதும் , அநேகார்த²த்வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணி கௌ³ண ஆகாஶஶப்³தோ³ ப⁴விதுமர்ஹதி । விபு⁴த்வாதி³பி⁴ர்ஹி ப³ஹுபி⁴ர்த⁴ர்மை: ஸத்³ருஶமாகாஶேந ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி । ந ச முக்²யஸம்ப⁴வே கௌ³ணோ(அ)ர்தோ² க்³ரஹணமர்ஹதி । ஸம்ப⁴வதி சேஹ முக்²யஸ்யைவாகாஶஸ்ய க்³ரஹணம் । நநு பூ⁴தாகாஶபரிக்³ரஹே வாக்யஶேஷோ நோபபத்³யதே — ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே’ இத்யாதி³: நைஷ தோ³ஷ:, பூ⁴தாகாஶஸ்யாபி வாய்வாதி³க்ரமேண காரணத்வோபபத்தே: । விஜ்ஞாயதே ஹி — ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த ஆகாஶாத்³வாயுர்வாயோரக்³நி:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ । ஜ்யாயஸ்த்வபராயணத்வே அபி பூ⁴தாந்தராபேக்ஷயோபபத்³யேதே பூ⁴தாகாஶஸ்யாபி । தஸ்மாதா³காஶஶப்³தே³ந பூ⁴தாகாஶஸ்ய க்³ரஹணமித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —

‘ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்’ । ஆகாஶஶப்³தே³நேஹ ப்³ரஹ்மணோ க்³ரஹணம் யுக்தம் । குத: ? தல்லிங்கா³த் । பரஸ்ய ஹி ப்³ரஹ்மண இத³ம் லிங்க³ம் — ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே’ இதி । பரஸ்மாத்³தி⁴ ப்³ரஹ்மணோ பூ⁴தாநாமுத்பத்திரிதி வேதா³ந்தேஷு மர்யாதா³ । நநு பூ⁴தாகாஶஸ்யாபி வாய்வாதி³க்ரமேண காரணத்வம் த³ர்ஶிதம் । ஸத்யம் த³ர்ஶிதம் । ததா²பி மூலகாரணஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)பரிக்³ரஹாத் , ஆகாஶாதே³வேத்யவதா⁴ரணம் ஸர்வாணீதி ச பூ⁴தவிஶேஷணம் நாநுகூலம் ஸ்யாத் । ததா² ‘ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி’ இதி ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் , ‘ஆகாஶோ ஹ்யேவைப்⁴யோ ஜ்யாயாநாகாஶ: பராயணம்’ இதி ச ஜ்யாயஸ்த்வபராயணத்வே । ஜ்யாயஸ்த்வம் ஹ்யநாபேக்ஷிகம் பரமாத்மந்யேவைகஸ்மிந்நாம்நாதம் — ‘ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா ஜ்யாயாநந்தரிக்ஷாஜ்ஜ்யாயாந்தி³வோ ஜ்யாயாநேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய:’ (சா². உ. 3 । 14 । 3) இதி । ததா² பராயணத்வமபி பரமகாரணத்வாத்பரமாத்மந்யேவ உபபந்நதரம்  । ஶ்ருதிஶ்ச — ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம ராதிர்தா³து: பராயணம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) இதி । அபி சாந்தவத்த்வதோ³ஷேண ஶாலாவத்யஸ்ய பக்ஷம் நிந்தி³த்வா, அநந்தம் கிஞ்சித்³வக்துகாமேந ஜைவலிநாகாஶ: பரிக்³ருஹீத: । தம் சாகாஶமுத்³கீ³தே² ஸம்பாத்³யோபஸம்ஹரதி — ‘ஸ ஏஷ பரோவரீயாநுத்³கீ³த²: ஸ ஏஷோ(அ)நந்த:’ (சா². உ. 1 । 9 । 2) இதி । தச்சாநந்த்யம் ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । யத்புநருக்தம் பூ⁴தாகாஶம் ப்ரஸித்³தி⁴ப³லேந ப்ரத²மதரம் ப்ரதீயத இதி, அத்ர ப்³ரூம: — ப்ரத²மதரம் ப்ரதீதமபி ஸத்³வாக்யஶேஷக³தாந்ப்³ரஹ்மகு³ணாந்த்³ருஷ்ட்வா ந பரிக்³ருஹ்யதே । த³ர்ஶிதஶ்ச ப்³ரஹ்மண்யப்யாகாஶஶப்³த³: ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இத்யாதௌ³ । ததா²காஶபர்யாயவாசிநாமபி ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோகோ³ த்³ருஶ்யதே — ‘ருசோ அக்ஷரே பரமே வ்யோமந் யஸ்மிந்தே³வா அதி⁴ விஶ்வே நிஷேது³:’ (ரு. ஸம். 1 । 164 । 39) ‘ஸைஷா பா⁴ர்க³வீ வாருணீ வித்³யா பரமே வ்யோமந்ப்ரதிஷ்டி²தா’ (தை. உ. 3 । 6 । 1) ‘ௐ கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 4 । 10 । 4) ‘க²ம் புராணம்’ (ப்³ரு. உ. 5 । 1 । 1) இதி சைவமாதௌ³ । வாக்யோபக்ரமே(அ)பி வர்தமாநஸ்யாகாஶஶப்³த³ஸ்ய வாக்யஶேஷவஶாத்³யுக்தா ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாவதா⁴ரணா । ‘அக்³நிரதீ⁴தே(அ)நுவாகம்’ இதி ஹி வாக்யோபக்ரமக³தோ(அ)ப்யக்³நிஶப்³தோ³ மாணவகவிஷயோ த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாதா³காஶஶப்³த³ம் ப்³ரஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 22 ॥

உத்³கீ³தே² — ‘ப்ரஸ்தோதர்யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா’ இத்யுபக்ரம்ய ஶ்ரூயதே — ‘கதமா ஸா தே³வதேதி’ (சா². உ. 1 । 11 । 4), ‘ப்ராண இதி ஹோவாச, ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ப்ராணமேவாபி⁴ஸம்விஶந்தி, ப்ராணமப்⁴யுஜ்ஜிஹதே, ஸைஷா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா’ (சா². உ. 1 । 11 । 5) இதி । தத்ர ஸம்ஶயநிர்ணயௌ பூர்வவதே³வ த்³ரஷ்டவ்யௌ । ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 18) இதி சைவமாதௌ³ ப்³ரஹ்மவிஷய: ப்ராணஶப்³தோ³ த்³ருஶ்யதே । வாயுவிகாரே து ப்ரஸித்³த⁴தரோ லோகவேத³யோ: । அத இஹ ப்ராணஶப்³தே³ந கதரஸ்யோபாதா³நம் யுக்தமிதி ப⁴வதி ஸம்ஶய: । கிம் புநரத்ர யுக்தம் ? வாயுவிகாரஸ்ய பஞ்சவ்ருத்தே: ப்ராணஸ்யோபாதா³நம் யுக்தம் । தத்ர ஹி ப்ரஸித்³த⁴தர: ப்ராணஶப்³த³ இத்யவோசாம । நநு பூர்வவதி³ஹாபி தல்லிங்கா³த்³ப்³ரஹ்மண ஏவ க்³ரஹணம் யுக்தம் । இஹாபி வாக்யஶேஷே பூ⁴தாநாம் ஸம்வேஶநோத்³க³மநம் பாரமேஶ்வரம் கர்ம ப்ரதீயதே । ந, முக்²யே(அ)பி ப்ராணே பூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ஏவம் ஹ்யாம்நாயதே — ‘யதா³ வை புருஷ: ஸ்வபிதி ப்ராணம் தர்ஹி வாக³ப்யேதி ப்ராணம் சக்ஷு: ப்ராணம் ஶ்ரோத்ரம் ப்ராணம் மந:, ஸ யதா³ ப்ரபு³த்⁴யதே ப்ராணாதே³வாதி⁴ புநர்ஜாயந்தே’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 3 । 3 । 6) இதி । ப்ரத்யக்ஷம் சைதத் — ஸ்வாபகாலே ப்ராணவ்ருத்தாவபரிலுப்யமாநாயாமிந்த்³ரியவ்ருத்தய: பரிலுப்யந்தே, ப்ரபோ³த⁴காலே ச ப்ராது³ர்ப⁴வந்தீதி । இந்த்³ரியஸாரத்வாச்ச பூ⁴தாநாமவிருத்³தோ⁴ முக்²யே ப்ராணே(அ)பி பூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³மநவாதீ³ வாக்யஶேஷ: । அபி சாதி³த்யோ(அ)ந்நம் சோத்³கீ³த²ப்ரதிஹாரயோர்தே³வதே ப்ரஸ்தாவதே³வதாயா: ப்ராணஸ்யாநந்தரம் நிர்தி³ஶ்யேதே । ந ச தயோர்ப்³ரஹ்மத்வமஸ்தி । தத்ஸாமாந்யாச்ச ப்ராணஸ்யாபி ந ப்³ரஹ்மத்வமித்யேவம் ப்ராப்தே ஸூத்ரகார ஆஹ —