తాం చ పృష్ట్వా తస్యా ఎవ వచనాత్ విదాఞ్చకార విదితవాన్ । అత ఇన్ద్రస్య బోధహేతుత్వాద్విద్యైవోమా । ‘విద్యాసహాయవానీశ్వరః’ ఇతి స్మృతిః । యస్మాదిన్ద్రవిజ్ఞానపూర్వకమగ్నివాయ్విన్ద్రాస్తే హి ఎనత్ నేదిష్ఠమ్ అతిసమీపం బ్రహ్మవిద్యయా బ్రహ్మ ప్రాప్తాః సన్తః పస్పర్శుః స్పృష్టవన్తః । తే హి ఎనత్ ప్రథమః ప్రథమం విదాఞ్చకార విదాఞ్చక్రురిత్యేతత్ । తస్మాత్ అతితరామ్ అతీత్య అతిశయేన దీప్యన్తేఽన్యాన్ దేవాన్ । తతోఽపీన్ద్రోఽతితరాం దీప్యతే, ఆదౌ బ్రహ్మవిజ్ఞానాత్ । తస్యైష ఆదేశః తస్య బ్రహ్మణ ఎష వక్ష్యమాణః ఆదేశః ఉపాసనోపదేశ ఇత్యర్థః । యస్మాద్దేవేభ్యో విద్యుదివ సహసైవ ప్రాదుర్భూతం బ్రహ్మ ద్యుతిమత్ , తస్మాద్విద్యుతో విద్యోతనం యథా యదేతద్బ్రహ్మ వ్యద్యుతత్ విద్యోతితవత్ । ఆ ఇత్యుపమార్థ ఆ—శబ్దః । యథా ఘనాన్ధకారం విదార్య విద్యుత్సర్వతః ప్రకాశతే, ఎవం తద్బ్రహ్మ దేవానాం పురతః సర్వతఃప్రకాశవద్వ్యక్తీభూతమ్ । అతో వ్యద్యుతదివేత్యుపాస్యమ్ । ‘యథా సకృద్విద్యుతమ్’ (బృ. ఉ. ౨ । ౩ । ౬) ఇతి చ వాజసనేయకే । యస్మాచ్చేన్ద్రోపసర్పణకాలే న్యమీమిషత్ — యథా కశ్చిచ్చక్షుర్నిమేషణం కృతవానితి । ఇతీదిత్యనర్థకౌ నిపాతౌ — నిమిషితవదివ తిరోభూతమిత్యేవమధిదైవతం దేవతాయా అధి యద్దర్శనమధిదైవతం తత్ ॥

అథ అనన్తరమ్ అధ్యాత్మమ్ ఆత్మనః అధి ఆత్మవిషయమ్ అధ్యాత్మమ్ ఉచ్యత ఇతి వాక్యశేషః । యదేతత్ యథోక్తలక్షణం బ్రహ్మ గచ్ఛతీవ ప్రాప్నోతీవ విషయీకరోతీవేత్యర్థః । న పునర్విషయీకరోతి మనః, అవిషయత్వాద్బ్రహ్మణః । అతో మనో న గచ్ఛతి । ‘యేనాహుర్మనో మతమ్’ (కే. ఉ. ౧ । ౫) ఇతి చోక్తమ్ । గచ్ఛతీవేతి తు మనసోఽపి మనస్త్వాత్ ఆత్మభూతత్వాచ్చ బ్రహ్మణః తత్సమీపే మనో వర్తతే ఇతి ఉపస్మరతి అనేన మనసైవ తద్బ్రహ్మ విద్వాన్యస్మాత్ , తస్మాద్బ్రహ్మ గచ్ఛతీవేత్యుచ్యతే । అభీక్ష్ణం పునః పునః । సఙ్కల్పః బ్రహ్మప్రేషితస్య మనసః । అత ఉపస్మరణసఙ్కల్పాదిభిర్లిఙ్గైర్బ్రహ్మ మనఆద్యాత్మభూతమిత్యుపాస్యమిత్యభిప్రాయః ॥

తస్య చాధ్యాత్మముపాసనే గుణో విధీయతే — తద్ధ తద్వనం తదేతద్బ్రహ్మ తచ్చ తద్వనం చ తత్ పరోక్షం వనం సమ్భజనీయమ్ । వనతేస్తత్కర్మణః । తస్మాత్తద్వనం నామ । బ్రహ్మణో గౌణం హీదం నామ । తస్మాదనేన గుణేన తద్వనమిత్యుపాసితవ్యమ్ । స యః కశ్చిదేతద్యథోక్తమేవం యథోక్తేన గుణేన వనమిత్యనేన నామ్నాభిధేయం బ్రహ్మ వేద ఉపాస్తే తస్యైతత్ఫలముచ్యతే — సర్వాణి భూతాని ఎనమ్ ఉపాసకమ్ అభిసంవాఞ్ఛన్తి ఇహాభిసమ్భజన్తే సేవంతే స్మేత్యర్థః । యథాగుణోపాసనం హి ఫలమ్ ।

ఉపనిషదం భో బ్రూహీత్యుక్తాయాముపనిషది శిష్యేణోక్త ఆచార్య ఆహ — ఉక్తా కథితా తే తుభ్యమ్ ఉపనిషదాత్మోపాసనమ్ । అధునా బ్రాహ్మీం వావ తే తుభ్యం బ్రహ్మణో బ్రాహ్మణజాతేః ఉపనిషదమ్ అబ్రూమ వక్ష్యామ ఇత్యర్థః । వక్ష్యతి హి । బ్రాహ్మీ నోక్తా । ఉక్తా త్వాత్మోపనిషత్ । తస్మాన్న భూతాభిప్రాయోఽబ్రూమేత్యయం శబ్దః ॥

తస్యై తస్యా వక్ష్యమాణాయా ఉపనిషదః తపః బ్రహ్మచర్యాది దమః ఉపశమః కర్మ అగ్నిహోత్రాది ఇత్యేతాని ప్రతిష్ఠా ఆశ్రయః । ఎతేషు హి సత్సు బ్రాహ్మ్యుపనిషత్ప్రతిష్ఠితా భవతి । వేదాః చత్వారః అఙ్గాని చ సర్వాణి । ప్రతిష్ఠేత్యనువర్తతే । బ్రహ్మాశ్రయా హి విద్యా । సత్యం యథాభూతవచనమపీడాకరమ్ ఆయతనం నివాసః । సత్యవత్సు హి సర్వం యథోక్తమాయతన ఇవావస్థితమ్ ॥

తామేతాం తపఆద్యఙ్గాం తత్ప్రతిష్ఠాం బ్రాహ్మీముపనిషదం సాయతనామాత్మజ్ఞానహేతుభూతామ్ ఎవం యథావత్ యో వేద అనువర్తతే అనుతిష్ఠతి, తస్యైతత్ఫలమాహ — అపహత్య పాప్మానమ్ అపక్షయ్య ధర్మాధర్మావిత్యర్థః । అనన్తే అపారే అవిద్యమానాన్తే స్వర్గే లోకే సుఖప్రాయే నిర్దుఃఖాత్మని పరే బ్రహ్మణి జ్యేయే మహతి సర్వమహత్తరే ప్రతితిష్ఠతి సర్వవేదాన్తవేద్యం బ్రహ్మ ఆత్మత్వేనావగమ్య తదేవ బ్రహ్మ ప్రతిపద్యత ఇత్యర్థః ॥