केनोपनिषत्

करतलकलिताद्वयात्मतत्त्वं क्षपितदुरन्तचिरन्तनप्रमोहम् ।
उपचितमुदितोदितैर्गुणौघैः उपनिषदामयमुज्जहार भाष्यम् ॥  

ప్రథమః ఖణ్డః

కేనేషితం పతతి ప్రేషితం మనః కేన ప్రాణః ప్రథమః ప్రైతి యుక్తః ।
కేనేషితాం వాచమిమాం వదన్తి చక్షుఃశ్రోత్రం క ఉ దేవో యునక్తి ॥ ౧ ॥
శ్రోత్రస్య శ్రోత్రం మనసో మనో యద్వాచో హ వాచం స ఉ ప్రాణస్య ప్రాణః ।
చక్షుషశ్చక్షురతిముచ్య ధీరాః ప్రేత్యాస్మాల్లోకాదమృతా భవన్తి ॥ ౨ ॥
న తత్ర చక్షుర్గచ్ఛతి న వాగ్గచ్ఛతి నో మనః ।
న విద్మో న విజానీమో యథైతదనుశిష్యాత్ ॥ ౩ ॥
అన్యదేవ తద్విదితాదథో అవిదితాదధి ।
ఇతి శుశ్రుమ పూర్వేషాం యే నస్తద్వ్యాచచక్షిరే ॥ ౪ ॥
యద్వాచానభ్యుదితం యేన వాగభ్యుద్యతే ।
తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదం యదిదముపాసతే ॥ ౫ ॥
యన్మనసా న మనుతే యేనాహుర్మనో మతమ్ ।
తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదం యదిదముపాసతే ॥ ౬ ॥
యచ్చక్షుషా న పశ్యతి యేన చక్షూంషి పశ్యతి ।
తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదం యదిదముపాసతే ॥ ౭ ॥
యచ్ఛ్రోత్రేణ న శృణోతి యేన శ్రోత్రమిదం శ్రుతమ్ ।
తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదం యదిదముపాసతే ॥ ౮ ॥
యత్ప్రాణేన న ప్రాణితి యేన ప్రాణః ప్రణీయతే ।
తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదం యదిదముపాసతే ॥ ౯ ॥
ఇతి ప్రథమఖణ్డభాష్యమ్ ॥

ద్వితీయః ఖణ్డః

యది మన్యసే సు వేదేతి దభ్రమేవాపి నూనం త్వం వేత్థ బ్రహ్మణో రూపం యదస్య త్వం యదస్య దేవేష్వథ ను మీమాంస్యమేవ తే మన్యే విదితమ్ ॥ ౧ ॥
నాహ మన్యే సు వేదేతి నో న వేదేతి వేద చ ।
యో నస్తద్వేద తద్వేద నో న వేదేతి వేద చ ॥ ౨ ॥
యస్యామతం తస్య మతం మతం యస్య న వేద సః ।
అవిజ్ఞాతం విజానతాం విజ్ఞాతమవిజానతామ్ ॥ ౩ ॥
ప్రతిబోధవిదితం మతమమృతత్వం హి విన్దతే ।
ఆత్మనా విన్దతే వీర్యం విద్యయా విన్దతేఽమృతమ్ ॥ ౪ ॥
ఇహ చేదవేదీదథ సత్యమస్తి న చేదిహావేదీన్మహతీ వినష్టిః ।
భూతేషు భూతేషు విచిత్య ధీరాః ప్రేత్యాస్మాల్లోకాదమృతా భవన్తి ॥ ౫ ॥
ఇతి ద్వితీయఖణ్డభాష్యమ్ ॥

తృతీయః ఖణ్డః

బ్రహ్మ హ దేవేభ్యో విజిగ్యే తస్య హ బ్రహ్మణో విజయే దేవా అమహీయన్త త ఐక్షన్తాస్మాకమేవాయం విజయోఽస్మాకమేవాయం మహిమేతి ॥ ౧ ॥
తద్ధైషాం విజజ్ఞౌ తేభ్యో హ ప్రాదుర్బభూవ తన్న వ్యజానత కిమిదం యక్షమితి ॥ ౨ ॥
తేఽగ్నిమబ్రువన్ జాతవేద ఎతద్విజానీహి కిమేతద్యక్షమితి తథేతి ॥ ౩ ॥
తదభ్యద్రవత్తమభ్యవదత్ కోఽసీత్యగ్నిర్వా అహమస్మీత్యబ్రవీజ్జాతవేదా వా అహమస్మీతి ॥ ౪ ॥
తస్మింస్త్వయి కిం వీర్యమిత్యపీదం సర్వం దహేయం యదిదం పృథివ్యామితి ॥ ౫ ॥
తస్మై తృణం నిదధావేతద్దహేతి తదుపప్రేయాయ సర్వజవేన తన్న శశాక దగ్ధుం స తత ఎవ నివవృతే నైతదశకం విజ్ఞాతుం యదేతద్యక్షమితి ॥ ౬ ॥
అథ వాయుమబ్రువన్ వాయవేతద్విజానీహి కిమేతద్యక్షమితి తథేతి ॥ ౭ ॥
తదభ్యద్రవత్తమభ్యవదత్కోఽసీతి వాయుర్వా అహమస్మీత్యబ్రవీన్మాతరిశ్వా వా అహమస్మీతి ॥ ౮ ॥
తస్మింస్త్వయి కిం వీర్యమిత్యపీదం సర్వమాదదీయ యదిదం పృథివ్యామితి ॥ ౯ ॥
తస్మై తృణం నిదధావేతదాదత్స్వేతి తదుపప్రేయాయ సర్వజవేన తన్న శశాకాదాతుం స తత ఎవ నివవృతే నైతదశకం విజ్ఞాతుం యదేతద్యక్షమితి ॥ ౧౦ ॥
అథేన్ద్రమబ్రువన్మఘవన్నేతద్విజానీహి కిమేతద్యక్షమితి తథేతి తదభ్యద్రవత్తస్మాత్తిరోదధే ॥ ౧౧ ॥
స తస్మిన్నేవాకాశే స్త్రియమాజగామ బహు శోభమానాముమాం హైమవతీం తాం హోవాచ కిమేతద్యక్షమితి ॥ ౧౨ ॥
ఇతి తృతీయఖణ్డభాష్యమ్ ॥

చతుర్థః ఖణ్డః

బ్రహ్మేతి హోవాచ బ్రహ్మణో వా ఎతద్విజయే మహీయధ్వమితి తతో హైవ విదాఞ్చకార బ్రహ్మేతి ॥ ౧ ॥
తస్మాద్వా ఎతే దేవా అతితరామివాన్యాన్దేవాన్యదగ్నిర్వాయురిన్ద్రస్తే హ్యేనన్నేదిష్ఠం పస్పర్శుస్తే హ్యేనత్ప్రథమో విదాఞ్చకార బ్రహ్మేతి ॥ ౨ ॥
తస్మాద్వా ఇన్ద్రోఽతితరామివాన్యాన్దేవాన్స హ్యేనన్నేదిష్ఠం పస్పర్శ స హ్యేనత్ప్రథమో విదాఞ్చకార బ్రహ్మేతి ॥ ౩ ॥
తస్యైష ఆదేశో యదేతద్విద్యుతో వ్యద్యుతదా౩ ఇతీన్న్యమీమిషదా౩ ఇత్యధిదైవతమ్ ॥ ౪ ॥
అథాధ్యాత్మం యదేతద్గచ్ఛతీవ చ మనోఽనేన చైతదుపస్మరత్యభీక్ష్ణం సఙ్కల్పః ॥ ౫ ॥
తద్ధ తద్వనం నామ తద్వనమిత్యుపాసితవ్యం స య ఎతదేవం వేదాభి హైనం సర్వాణి భూతాని సంవాఞ్ఛన్తి ॥ ౬ ॥
ఉపనిషదం భో బ్రూహీత్యుక్తా త ఉపనిషద్బ్రాహ్మీం వావ త ఉపనిషదమబ్రూమేతి ॥ ౭ ॥
తస్యై తపో దమః కర్మేతి ప్రతిష్ఠా వేదాః సర్వాఙ్గాని సత్యమాయతనమ్ ॥ ౮ ॥
యో వా ఎతామేవం వేదాపహత్య పాప్మానమనన్తే స్వర్గే లోకే జ్యేయే ప్రతితిష్ఠతి ప్రతితిష్ఠతి ॥ ౯ ॥
ఇతి చతుర్థఖణ్డభాష్యమ్ ॥