ఓమిత్యేతదక్షరముద్గీథముపాసీత । ఓమితి హ్యుద్గాయతి తస్యోపవ్యాఖ్యానమ్ ॥ ౧ ॥

ఎషాం భూతానాం పృథివీ రసః పృథివ్యా ఆపో రసః । అపామోషధయో రస ఓషధీనాం పురుషో రసః పురుషస్య వాగ్రసో వాచ ఋగ్రస ఋచః సామ రసః సామ్న ఉద్గీథో రసః ॥ ౨ ॥

స ఎష రసానాꣳ రసతమః పరమః పరార్ధ్యోఽష్టమో యదుద్గీథః ॥ ౩ ॥

కతమా కతమర్క్కతమత్కతమత్సామ కతమః కతమ ఉద్గీథ ఇతి విమృష్టం భవతి ॥ ౪ ॥

వాగేవర్క్ప్రాణః సామోమిత్యేతదక్షరముద్గీథః । తద్వా ఎతన్మిథునం యద్వాక్చ ప్రాణశ్చర్క్చ సామ చ ॥ ౫ ॥

తదేతన్మిథునమోమిత్యేతస్మిన్నక్షరే సం సృజ్యతే యదా వై మిథునౌ సమాగచ్ఛత ఆపయతో వై తావన్యోన్యస్య కామమ్ ॥ ౬ ॥

ఆపయితా హ వై కామానాం భవతి య ఎతదేవం విద్వానక్షరముద్గీథముపాస్తే ॥ ౭ ॥

తద్వా ఎతదనుజ్ఞాక్షరం యద్ధి కిఞ్చానుజానాత్యోమిత్యేవ తదాహైషో ఎవ సమృద్ధిర్యదనుజ్ఞా సమర్ధయితా హ వై కామానాం భవతి య ఎతదేవం విద్వానక్షరముద్గీథముపాస్తే ॥ ౮ ॥

తేనేయం త్రయీవిద్యా వర్తతే ఓమిత్యాశ్రావయత్యోమితి శం సత్యోమిత్యుద్గాయత్యేతస్యైవాక్షరస్యాపచిత్యై మహిమ్నా రసేన ॥ ౯ ॥

తేనోభౌ కురుతో యశ్చైతదేవం వేద యశ్చ న వేద । నానా తు విద్యా చావిద్యా చ యదేవ విద్యయా కరోతి శ్రద్ధయోపనిషదా తదేవ వీర్యవత్తరం భవతీతి ఖల్వేతస్యైవాక్షరస్యోపవ్యాఖ్యానం భవతి ॥ ౧౦ ॥

దేవాసురా హ వై యత్ర సంయేతిరే ఉభయే ప్రాజాపత్యాస్తద్ధ దేవా ఉద్గీథమాజహ్రురనేనైనానభిభవిష్యామ ఇతి ॥ ౧ ॥

తే హ నాసిక్యం ప్రాణముద్గీథముపాసాఞ్చక్రిరే తꣳ హాసురాః పాప్మనా వివిధుస్తస్మాత్తేనోభయం జిఘ్రతి సురభి చ దుర్గన్ధి చ పాప్మనా హ్యేష విద్ధః ॥ ౨ ॥

అథ హ వాచముద్గీథముపాసాఞ్చక్రిరే తాం హాసురాః పాప్మనా వివిధుస్తస్మాత్తయోభయం వదతి సత్యం చానృతం చ పాప్మనా హ్యేషా విద్ధా ॥ ౩ ॥

అథ హ చక్షురుద్గీథముపాసాఞ్చక్రిరే తద్ధాసురాః పాప్మనా వివిధుస్తస్మాత్తేనోభయం పశ్యతి దర్శనీయం చాదర్శనీయం చ పాప్మనా హ్యేతద్విద్ధమ్ ॥ ౪ ॥

అథ హ శ్రోత్రముద్గీథముపాసాఞ్చక్రిరే తద్ధాసురాః పాప్మనా వివిధుస్తస్మాత్తేనోభయం శృణోతి శ్రవణీయం చాశ్రవణీయం చ పాప్మనా హ్యేతద్విద్ధమ్ ॥ ౫ ॥

అథ హ మన ఉద్గీథముపాసాఞ్చక్రిరే తద్ధాసురాః పాప్మనా వివిధుస్తస్మాత్తేనోభయం సఙ్కల్పతే సఙ్కల్పనీయం చాసఙ్కల్పనీయం చ పాప్మనా హ్యేతద్విద్ధమ్ ॥ ౬ ॥

అథ హ య ఎవాయం ముఖ్యః ప్రాణస్తముద్గీథముపాసాఞ్చక్రిరే తꣳ హాసురా ఋత్వా విదధ్వంసుర్యథాశ్మానమాఖణమృత్వా విధ్వం సేతైవమ్ ॥ ౭ ॥

యథాశ్మానమాఖణమృత్వా విధ్వꣳ సత ఎవꣳ హైవ స విధ్వꣳ సతే య ఎవంవిది పాపం కామయతే యశ్చైనమభిదాసతి స ఎషోఽశ్మాఖణః ॥ ౮ ॥

నైవైతేన సురభి న దుర్గన్ధి విజానాత్యపహతపాప్మా హ్యేష తేన యదశ్నాతి యత్పిబతి తేనేతరాన్ప్రాణానవతి ఎతము ఎవాన్తతోఽవిత్త్వోత్క్రామతి వ్యాదదాత్యేవాన్తత ఇతి ॥ ౯ ॥

తꣳ హాఙ్గిరా ఉద్గీథముపాసాఞ్చక్ర ఎతము ఎవాఙ్గిరసం మన్యన్తేఽఙ్గానాం యద్రసః ॥ ౧౦ ॥

తేన తꣳ హ బృహస్పతిరుద్గీథముపాసాఞ్చక్ర ఎతము ఎవ బృహస్పతిం మన్యన్తే వాగ్ఘి బృహతీ తస్యా ఎష పతిః ॥ ౧౧ ॥

తేన తꣳ హాయాస్య ఉద్గీథముపాసాఞ్చక్ర ఎతము ఎవాయాస్యం మన్యన్త ఆస్యాద్యదయతే ॥ ౧౨ ॥

తేన తꣳ హ బకో దాల్భ్యో విదాఞ్చకార । స హ నైమిశీయానాముద్గాతా బభూవ స హ స్మైభ్యః కామానాగాయతి ॥ ౧౩ ॥

ఆగాతా హ వై కామానాం భవతి య ఎతదేవం విద్వానక్షరముద్గీథముపాస్త ఇత్యధ్యాత్మమ్ ॥ ౧౪ ॥

అథాధిదైవతం య ఎవాసౌ తపతి తముద్గీథముపాసీతోద్యన్వా ఎష ప్రజాభ్య ఉద్గాయతి । ఉద్యం స్తమో భయమపహన్త్యపహన్తా హ వై భయస్య తమసో భవతి య ఎవం వేద ॥ ౧ ॥

సమాన ఉ ఎవాయం చాసౌ చోష్ణోఽయముష్ణోఽసౌ స్వర ఇతీమమాచక్షతే స్వర ఇతి ప్రత్యాస్వర ఇత్యముం తస్మాద్వా ఎతమిమమముం చోద్గీథముపాసీత ॥ ౨ ॥

అథ ఖలు వ్యానమేవోద్గీథముపాసీత యద్వై ప్రాణితి స ప్రాణో యదపానితి సోఽపానః । అథ యః ప్రాణాపానయోః సన్ధిః స వ్యానో యో వ్యానః సా వాక్ । తస్మాదప్రాణన్ననపానన్వాచమభివ్యాహరతి ॥ ౩ ॥

యా వాక్సర్క్తస్మాదప్రాణన్ననపానన్నృచమభివ్యాహరతి యర్క్తత్సామ తస్మాదప్రాణన్ననపానన్సామ గాయతి యత్సామ స ఉద్గీథస్తస్మాదప్రాణన్ననపానన్నుద్గాయతి ॥ ౪ ॥

అతో యాన్యన్యాని వీర్యవన్తి కర్మాణి యథాగ్నేర్మన్థనమాజేః సరణం దృఢస్య ధనుష ఆయమనమప్రాణన్ననపానం స్తాని కరోత్యేతస్య హేతోర్వ్యానమేవోద్గీథముపాసీత ॥ ౫ ॥

అథ ఖలూద్గీథాక్షరాణ్యుపాసీతోద్గీథ ఇతి ప్రాణ ఎవోత్ప్రాణేన హ్యుత్తిష్ఠతి వాగ్గీర్వాచో హ గిర ఇత్యాచక్షతేఽన్నం థమన్నే హీదం సర్వం స్థితమ్ ॥ ౬ ॥

ద్యౌరేవోదన్తరిక్షం గీః పృథివీ థమాదిత్య ఎవోద్వాయుర్గీరగ్నిస్థం సామవేద ఎవోద్యజుర్వేదో గీర్‌ఋగ్వేదస్థం దుగ్ధేఽస్మై వాగ్దోహం యో వాచో దోహోఽన్నవానన్నాదో భవతి య ఎతాన్యేవం విద్వానుద్గీథాక్షరాణ్యుపాస్త ఉద్గీథ ఇతి ॥ ౭ ॥

అథ ఖల్వాశీఃసమృద్ధిరుపసరణానీత్యుపాసీత యేన సామ్నా స్తోష్యన్స్యాత్తత్సామోపధావేత్ ॥ ౮ ॥

యస్యామృచి తామృచం యదార్షేయం తమృషిం యాం దేవతామభిష్టోష్యన్స్యాత్తాం దేవతాముపధావేత్ ॥ ౯ ॥

యేన చ్ఛన్దసా స్తోష్యన్స్యాత్తచ్ఛన్ద ఉపధావేద్యేన స్తోమేన స్తోష్యమాణః స్యాత్తం స్తోమముపధావేత్ ॥ ౧౦ ॥

యాం దిశమభిష్టోష్యన్స్యాత్తాం దిశముపధావేత్ ॥ ౧౧ ॥

ఆత్మానమన్తత ఉపసృత్య స్తువీత కామం ధ్యాయన్నప్రమత్తోఽభ్యాశో హ యదస్మై స కామః సమృధ్యేత యత్కామః స్తువీతేతి యత్కామః స్తువీతేతి ॥ ౧౨ ॥

ఓమిత్యేతదక్షరముద్గీథముపాసీతోమితి హ్యుద్గాయతి తస్యోపవ్యాఖ్యానమ్ ॥ ౧ ॥

దేవా వై మృత్యోర్బిభ్యతస్త్రయీం విద్యాం ప్రావిశꣳ స్తే ఛన్దోభిరచ్ఛాదయన్యదేభిరచ్ఛాదయꣳ స్తచ్ఛన్దసాం ఛన్దస్త్వమ్ ॥ ౨ ॥

తాను తత్ర మృత్యుర్యథా మత్స్యముదకే పరిపశ్యేదేవం పర్యపశ్యదృచి సామ్ని యజుషి । తే ను విదిత్వోర్ధ్వా ఋచః సామ్నో యజుషః స్వరమేవ ప్రావిశన్ ॥ ౩ ॥

యదా వా ఋచమాప్నోత్యోమిత్యేవాతిస్వరత్యేవꣳ సామైవం యజురేష ఉ స్వరో యదేతదక్షరమేతదమృతమభయం తత్ప్రవిశ్య దేవా అమృతా అభయా అభవన్ ॥ ౪ ॥

స య ఎతదేవం విద్వానక్షరం ప్రణౌత్యేతదేవాక్షరꣳ స్వరమమృతమభయం ప్రవిశతి తత్ప్రవిశ్య యదమృతా దేవాస్తదమృతో భవతి ॥ ౫ ॥

అథ ఖలు య ఉద్గీథః స ప్రణవో యః ప్రణవః స ఉద్గీథ ఇత్యసౌ వా ఆదిత్య ఉద్గీథ ఎష ప్రణవ ఓమితి హ్యేష స్వరన్నేతి ॥ ౧ ॥

ఎతము ఎవాహమభ్యగాసిషం తస్మాన్మమ త్వమేకోఽసీతి హ కౌషీతకిః పుత్రమువాచ రశ్మీꣳ స్త్వం పర్యావర్తయాద్బహవో వై తే భవిష్యన్తీత్యధిదైవతమ్ ॥ ౨ ॥

అథాధ్యాత్మం య ఎవాయం ముఖ్యః ప్రాణస్తముద్గీథముపాసీతోమితి హ్యేష స్వరన్నేతి ॥ ౩ ॥

ఎతము ఎవాహమభ్యగాసిషం తస్మాన్మమ త్వమేకోఽసీతి హ కౌషీతకిః పుత్రమువాచ ప్రాణాꣳ స్త్వం భూమానమభిగాయతాద్బహవో వై మే భవిష్యన్తీతి ॥ ౪ ॥

అథ ఖలు య ఉద్గీథః స ప్రణవో యః ప్రణవః స ఉద్గీథ ఇతి హోతృషదనాద్ధైవాపి దురుద్గీతమనుసమాహరతీత్యనుసమాహరతీతి ॥ ౫ ॥

ఇయమేవర్గగ్నిః సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయత ఇయమేవ సాగ్నిరమస్తత్సామ ॥ ౧ ॥

అన్తరిక్షమేవర్గ్వాయుః సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయతేఽన్తరిక్షమేవ సా వాయురమస్తత్సామ ॥ ౨ ॥

ద్యౌరేవర్గాదిత్యః సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయతే ద్యౌరేవ సాదిత్యోఽమస్తత్సామ ॥ ౩ ॥

నక్షత్రాణ్యేవర్క్చన్ద్రమాః సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయతే నక్షత్రాణ్యేవ సా చన్ద్రమా అమస్తత్సామ ॥ ౪ ॥

అథ యదేతదాదిత్యస్య శుక్లం భాః సైవర్గథ యన్నీలం పరః కృష్ణం తత్సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయతే ॥ ౫ ॥

అథ యదేవైతదాదిత్యస్య శుక్లం భాః సైవ సాథ యన్నీలం పరః కృష్ణం తదమస్తత్సామాథ య ఎషోఽన్తరాదిత్యే హిరణ్మయః పురుషో దృశ్యతే హిరణ్యశ్మశ్రుర్హిరణ్యకేశ ఆప్రణఖాత్సర్వ ఎవ సువర్ణః ॥ ౬ ॥

తస్య యథా కప్యాసం పుణ్డరీకమేవమక్షిణీ తస్యోదితి నామ స ఎష సర్వేభ్యః పాప్మభ్య ఉదిత ఉదేతి హ వై సర్వేభ్యః పాప్మభ్యో య ఎవం వేద ॥ ౭ ॥

తస్యర్క్చ సామ చ గేష్ణౌ తస్మాదుద్గీథస్తస్మాత్త్వేవోద్గాతైతస్య హి గాతా స ఎష యే చాముష్మాత్పరాఞ్చో లోకాస్తేషాం చేష్టే దేవకామానాం చేత్యధిదైవతమ్ ॥ ౮ ॥

అథాధ్యాత్మం వాగేవర్క్ప్రాణః సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయతే । వాగేవ సా ప్రాణోఽమస్తత్సామ ॥ ౧ ॥

చక్షురేవర్గాత్మా సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయతే । చక్షురేవ సాత్మామస్తత్సామ ॥ ౨ ॥

శ్రోత్రమేవర్ఙ్మనః సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయతే । శ్రోత్రమేవ సా మనోఽమస్తత్సామ ॥ ౩ ॥

అథ యదేతదక్ష్ణః శుక్లం భాః సైవర్గథ యమ్నీలం పరః కృష్ణం తత్సామ తదేతదేతస్యామృచ్యధ్యూఢꣳ సామ తస్మాదృచ్యధ్యూఢꣳ సామ గీయతే । అథ యదేవైతదక్ష్ణః శుక్లం భాః సైవ సాథ యన్నీలం పరః కృష్ణం తదమస్తత్సామ ॥ ౪ ॥

అథ య ఎషోఽన్తరక్షిణి పురుషో దృశ్యతే సైవర్క్తత్సామ తదుక్థం తద్యజుస్తద్బ్రహ్మ తస్యైతస్య తదేవ రూపం యదముష్య రూపం యావముష్య గేష్ణౌ తౌ గేష్ణౌ యన్నామ తన్నామ ॥ ౫ ॥

స ఎష యే చైతస్మాదర్వాఞ్చో లోకాస్తేషాం చేష్టే మనుష్యకామానాం చేతి తద్య ఇమే వీణాయాం గాయన్త్యేతం తే గాయన్తి తస్మాత్తే ధనసనయః ॥ ౬ ॥

అథ య ఎతదేవం విద్వాన్సామ గాయత్యుభౌ స గాయతి సోఽమునైవ స ఎష యే చాముష్మాత్పరాఞ్చో లోకాస్తాꣳశ్చాప్నోతి దేవకామాꣳశ్చ ॥ ౭ ॥

అథానేనైవ యే చైతస్మాదర్వాఞ్చో లోకాస్తాꣳశ్చాప్నోతి మనుష్యకామాꣳశ్చ తస్మాదు హైవంవిదుద్గాతా బ్రూయాత్ ॥ ౮ ॥

కం తే కామమాగాయానీత్యేష హ్యేవ కామాగానస్యేష్టే య ఎవం విద్వాన్సామ గాయతి సామ గాయతి ॥ ౯ ॥

త్రయో హోద్గీథే కుశలా బభూవుః శిలకః శాలావత్యశ్చైకితాయనో దాల్భ్యః ప్రవాహణో జైవలిరితి తే హోచురుద్గీథే వై కుశలాః స్మో హన్తోద్గీథే కథాం వదామ ఇతి ॥ ౧ ॥

తథేతి హ సముపవివిశుః స హ ప్రవాహణో జైవలిరువాచ భగవన్తావగ్రే వదతాం బ్రాహ్మణయోర్వదతోర్వాచꣳ శ్రోష్యామీతి ॥ ౨ ॥

స హ శిలకః శాలావత్యశ్చైకితాయనం దాల్భ్యమువాచ హన్త త్వా పృచ్ఛానీతి పృచ్ఛేతి హోవాచ ॥ ౩ ॥

కా సామ్నో గతిరితి స్వర ఇతి హోవాచ స్వరస్య కా గతిరితి ప్రాణ ఇతి హోవాచ ప్రాణస్య కా గతిరిత్యన్నమితి హోవాచాన్నస్య కా గతిరిత్యాప ఇతి హోవాచ ॥ ౪ ॥

అపాం కా గతిరిత్యసౌ లోక ఇతి హోవాచాముష్య లోకస్య కా గతిరితి న స్వర్గం లోకమతి నయేదితి హోవాచ స్వర్గం వయం లోకం సామాభిసంస్థాపయామః స్వర్గసꣳ స్తావꣳ హి సామేతి ॥ ౫ ॥

తꣳ హ శిలకః శాలావత్యశ్చైకితాయనం దాల్భ్యమువాచాప్రతిష్ఠితం వై కిల తే దాల్భ్య సామ యస్త్వేతర్హి బ్రూయాన్మూర్ధా తే విపతిష్యతీతి మూర్ధా తే విపతేదితి ॥ ౬ ॥

హన్తాహమేతద్భగవత్తో వేదానీతి విద్ధీతి హోవాచాముష్య లోకస్య కా గతిరిత్యయం లోక ఇతి హోవాచాస్య లోకస్య కా గతిరితి న ప్రతిష్ఠాం లోకమతి నయేదితి హోవాచ ప్రతిష్ఠాం వయం లోకꣳ సామాభిసꣳ స్థాపయామః ప్రతిష్ఠాసꣳ స్తావꣳ హి సామేతి ॥ ౭ ॥

తꣳ హ ప్రవాహణో జైవలిరువాచాన్తవద్వై కిల తే శాలావత్య సామ యస్త్వేతర్హి బ్రూయాన్మూర్ధా తే విపతిష్యతీతి మూర్ధా తే విపతేదితి హన్తాహమేతద్భగవత్తో వేదానీతి విద్ధీతి హోవాచ ॥ ౮ ॥

అస్య లోకస్య కా గతిరిత్యాకాశ ఇతి హోవాచ సర్వాణి హ వా ఇమాని భూతాన్యాకాశాదేవ సముత్పద్యన్త ఆకాశం ప్రత్యస్తం యన్త్యాకాశో హ్యేవైభ్యో జ్యాయానాకాశః పరాయణమ్ ॥ ౧ ॥

స ఎష పరోవరీయానుద్గీథః స ఎషోఽనన్తః పరోవరీయో హాస్య భవతి పరోవరీయసో హ లోకాఞ్జయతి య ఎతదేవం విద్వాన్పరోవరీయాꣳసముద్గీథముపాస్తే ॥ ౨ ॥

తꣳ హైతమతిధన్వా శౌనక ఉదరశాణ్డిల్యాయోక్త్వోవాచ యావత్త ఎనం ప్రజాయాముద్గీథం వేదిష్యన్తే పరోవరీయో హైభ్యస్తావదస్మింల్లోకే జీవనం భవిష్యతి ॥ ౩ ॥

తథాముష్మింల్లోకే లోక ఇతి స య ఎతమేవం విద్వానుపాస్తే పరోవరీయ ఎవ హాస్యాస్మింల్లోకే జీవనం భవతి తథాముష్మింల్లోకే లోక ఇతి లోకే లోక ఇతి ॥ ౪ ॥

మటచీహతేషు కురుష్వాచిక్యా సహ జాయయోషస్తిర్హ చాక్రాయణ ఇభ్యగ్రామే ప్రద్రాణక ఉవాస ॥ ౧ ॥

స హేభ్యం కుల్మాషాన్ఖాదన్తం బిభిక్షే తꣳ హోవాచ । నేతోఽన్యే విద్యన్తే యచ్చ యే మ ఇమ ఉపనిహితా ఇతి ॥ ౨ ॥

ఎతేషాం మే దేహీతి హోవాచ తానస్మై ప్రదదౌ హన్తానుపానమిత్యుచ్ఛిష్టం వై మే పీతꣳ స్యాదితి హోవాచ ॥ ౩ ॥

న స్విదేతేఽప్యుచ్ఛిష్టా ఇతి న వా అజీవిష్యమిమానఖాదన్నితి హోవాచ కామో మ ఉదపానమితి ॥ ౪ ॥

స హ ఖాదిత్వాతిశేషాఞ్జాయాయా ఆజహార సాగ్ర ఎవ సుభిక్షా బభూవ తాన్ప్రతిగృహ్య నిదధౌ ॥ ౫ ॥

స హ ప్రాతః సఞ్జిహాన ఉవాచ యద్బతాన్నస్య లభేమహి లభేమహి ధనమాత్రాꣳ రాజాసౌ యక్ష్యతే స మా సర్వైరార్త్విజ్యైర్వృణీతేతి ॥ ౬ ॥

తం జాయోవాచ హన్త పత ఇమ ఎవ కుల్మాషా ఇతి తాన్ఖాదిత్వాముం యజ్ఞం వితతమేయాయ ॥ ౭ ॥

తత్రోద్గాతౄనాస్తావే స్తోష్యమాణానుపోపవివేశ స హ ప్రస్తోతారమువాచ ॥ ౮ ॥

ప్రస్తోతర్యా దేవతా ప్రస్తావమన్వాయత్తా తాం చేదవిద్వాన్ప్రస్తోష్యసి మూర్ధా తే విపతిష్యతీతి ॥ ౯ ॥

ఎవమేవోద్గాతారమువాచోద్గాతర్యా దేవతోద్గీథమన్వాయత్తా తాం చేదవిద్వానుద్గాస్యసి మూర్ధా తే విపతిష్యతీతి ॥ ౧౦ ॥

ఎవమేవ ప్రతిహర్తారమువాచ ప్రతిహర్తర్యా దేవతా ప్రతిహారమన్వాయత్తా తాం చేదవిద్వాన్ప్రతిహరిష్యసి మూర్ధా తే విపతిష్యతీతి తే హ సమారతాస్తూష్ణీమాసాఞ్చక్రిరే ॥ ౧౧ ॥

అథ హైనం యజమాన ఉవాచ భగవన్తం వా అహం వివిదిషాణీత్యుషస్తిరస్మి చాక్రాయణ ఇతి హోవాచ ॥ ౧ ॥

స హోవాచ భగవన్తం వా అహమేభిః సర్వైరార్త్విజ్యైః పర్యైషిషం భగవతో వా అహమవిత్త్యాన్యానవృషి ॥ ౨ ॥

భగవాꣳస్త్వేవ మే సర్వైరార్త్విజ్యైరితి తథేత్యథ తర్హ్యేత ఎవ సమతిసృష్టాః స్తువతాం యావత్త్వేభ్యో ధనం దద్యాస్తావన్మమ దద్యా ఇతి తథేతి హ యజమాన ఉవాచ ॥ ౩ ॥

అథ హైనం ప్రస్తోతోపససాద ప్రస్తోతర్యా దేవతా ప్రస్తావమన్వాయత్తా తాం చేదవిద్వాన్ప్రస్తోష్యసి మూర్ధా తే విపతిష్యతీతి మా భగవానవోచత్కతమా సా దేవతేతి ॥ ౪ ॥

ప్రాణ ఇతి హోవాచ సర్వాణి హ వా ఇమాని భూతాని ప్రాణమేవాభిసంవిశన్తిప్రాణమభ్యుజ్జిహతే సైషా దేవతా ప్రస్తావమన్వాయత్తా తాం చేదవిద్వాన్ప్రాస్తోష్యో మూర్ధా తే వ్యపతిష్యత్తథోక్తస్య మయేతి ॥ ౫ ॥

అథ హైనముద్గాతోపససాదోద్గాతర్యా దేవతోద్గీథమన్వాయత్తా తాం చేదవిద్వానుద్గాస్యసి మూర్ధా తే విపతిష్యతీతి మా భగవానవోచత్కతమా సా దేవతేతి ॥ ౬ ॥

ఆదిత్య ఇతి హోవాచ సర్వాణి హ వా ఇమాని భూతాన్యాదిత్యముచ్చైః సన్తం గాయన్తి సైషా దేవతోద్గీథమన్వాయత్తా తాం చేతవిద్వానుదగాస్యో మూర్ధా తే వ్యపతిష్యత్తథోక్తస్య మయేతి ॥ ౭ ॥

అథ హైనం ప్రతిహర్తోపససాద ప్రతిహర్తర్యా దేవతా ప్రతిహారమన్వాయత్తా తాం చేదవిద్వాన్ప్రతిహరిష్యసి మూర్ధా తే విపతిష్యతీతి మా భగవానవోచత్కతమా సా దేవతేతి ॥ ౮ ॥

అన్నమితి హోవాచ సర్వాణి హ వా ఇమాని భూతాన్యన్నమేవ ప్రతిహరమాణాని జీవన్తి సైషా దేవతా ప్రతిహారమన్వాయత్తా తాం చేదవిద్వాన్ప్రత్యహరిష్యో మూర్ధా తే వ్యపతిష్యత్తథోక్తస్య మయేతి తథోక్తస్య మయేతి ॥ ౯ ॥

అథాతః శౌవ ఉద్గీథస్తద్ధ బకో దాల్భ్యో గ్లావో వా మైత్రేయః స్వాధ్యాయముద్వవ్రాజ ॥ ౧ ॥

తస్మై శ్వా శ్వేతః ప్రాదుర్బభూవ తమన్యే శ్వాన ఉపసమేత్యోచురన్నం నో భగవానాగాయత్వశనాయామవా ఇతి ॥ ౨ ॥

తాన్హోవాచేహైవ మా ప్రాతరుపసమీయాతేతి తద్ధ బకో దాల్భ్యో గ్లావో వా మైత్రేయః ప్రతిపాలయాఞ్చకార ॥ ౩ ॥

తే హ యథైవేదం బహిష్పవమానేన స్తోష్యమాణాః సꣳరబ్ధాః సర్పన్తీత్యేవమాససృపుస్తే హ సముపవిశ్య హిం చక్రుః ॥ ౪ ॥

ఓ౩మదా౩మోం౩ పిబా౩మోం౩ దేవో వరుణః ప్రజాపతిః సవితా౨న్నమహా౨హరదన్నపతే౩ । న్నమిహా౨హరా౨హరో౩మితి ॥ ౫ ॥

అయం వావ లోకో హాఉకారో వాయుర్హాఇకారశ్చన్ద్రమా అథకారః । ఆత్మేహకారోఽగ్నిరీకారః ॥ ౧ ॥

ఆదిత్య ఊకారో నిహవ ఎకారో విశ్వేదేవా ఔహోయికారః ప్రజాపతిర్హిఙ్కారః ప్రాణః స్వరోఽన్నం యా వాగ్విరాట్ ॥ ౨ ॥

అనిరుక్తస్త్రయోదశః స్తోభః సఞ్చరో హుఙ్కారః ॥ ౩ ॥

దుగ్ధేఽస్మై వాగ్దోహం యో వాచో దోహోఽన్నవానన్నాదో భవతి య ఎతామేవꣳసామ్నా ముపనిషదం వేదోపనిషదం వేదేతి ॥ ౪ ॥

సమస్తస్య ఖలు సామ్న ఉపాసనꣳ సాధు యత్ఖలు సాధు తత్సామేత్యాచక్షతే యదసాధు తదసామేతి ॥ ౧ ॥

తదుతాప్యాహుః సామ్నైనముపాగాదితి సాధునైనముపాగాదిత్యేవ తదాహురసామ్నైనముపాగాదిత్యసాధునైనముపాగాదిత్యేవ తదాహుః ॥ ౨ ॥

అథోతాప్యాహుః సామ నో బతేతి యత్సాధు భవతి సాధు బతేత్యేవ తదాహురసామ నో బతేతి యదసాధు భవత్యసాధు బతేత్యేవ తదాహుః ॥ ౩ ॥

స య ఎతదేవం విద్వాన్సాధు సామేత్యుపాస్తేఽభ్యాశో హ యదేనꣳ సాధవో ధర్మా ఆ చ గచ్ఛేయురుప చ నమేయుః ॥ ౪ ॥

లోకేషు పఞ్చవిధꣳ సామోపాసీత పృథివీ హిఙ్కారః । అగ్నిః ప్రస్తావోఽన్తరిక్షముద్గీథ ఆదిత్యః ప్రతిహారో ద్యౌర్నిధనమిత్యూర్ధ్వేషు ॥ ౧ ॥

అథావృత్తేషు ద్యౌర్హిఙ్కార ఆదిత్యః ప్రస్తావోఽన్తరిక్షముద్గీథోఽగ్నిః ప్రతిహారః పృథివీ నిధనమ్ ॥ ౨ ॥

కల్పన్తే హాస్మై లోకా ఊర్ధ్వాశ్చావృత్తాశ్చ య ఎతదేవం విద్వాంల్లోకేషు పఞ్చవిధం సామోపాస్తే ॥ ౩ ॥

వృష్టౌ పఞ్చవిధం సామోపాసీత పురోవాతో హిఙ్కారో మేఘో జాయతే స ప్రస్తావో వర్షతి స ఉద్గీథో విద్యోతతే స్తనయతి స ప్రతిహార ఉద్గృహ్ణాతి తన్నిధనమ్ ॥ ౧ ॥

వర్షతి హాస్మై వర్షయతి హ య ఎతదేవం విద్వాన్వృష్టౌ పఞ్చవిధం సామోపాస్తే ॥ ౨ ॥

సర్వాస్వప్సు పఞ్చవిధꣳ సామోపాసీత మేఘో యత్సమ్ప్లవతే స హిఙ్కారో యద్వర్షతి స ప్రస్తావో యాః ప్రాచ్యః స్యన్దన్తే స ఉద్గీథో యాః ప్రతీచ్యః స ప్రతిహారః సముద్రో నిధనమ్ ॥ ౧ ॥

న హాప్సు పॆత్యప్సుమాన్భవతి య ఎతదేవం విద్వాన్సర్వాస్వప్సు పఞ్చవిధꣳ సామోపాస్తే ॥ ౨ ॥

ఋతుషు పఞ్చవిధꣳ సామోపాసీత వసన్తో హిఙ్కారో గ్రీష్మః ప్రస్తావో వర్షా ఉద్గీథః శరత్ప్రతిహారో హేమన్తో నిధనమ్ ॥ ౧ ॥

కల్పన్తే హాస్మా ౠతవ ౠతుమాన్భవతి య ఎతదేవం విద్వానృతుషు పఞ్చవిధꣳ సామోపాస్తే ॥ ౨ ॥

పశుషు పఞ్చవిధꣳ సామోపాసీతాజా హిఙ్కారోఽవయః ప్రస్తావో గావ ఉద్గీథోఽశ్వాః ప్రతిహారః పురుషో నిధనమ్ ॥ ౧ ॥

భవన్తి హాస్య పశవః పశుమాన్భవతి య ఎతదేవం విద్వాన్పశుషు పఞ్చవిధꣳ సామోపాస్తే ॥ ౨ ॥

ప్రాణేషు పఞ్చవిధం పరోవరీయః సామోపాసీత ప్రాణో హిఙ్కారో వాక్ప్రస్తావశ్చక్షురుద్గీథః శ్రోత్రం ప్రతిహారో మనో నిధనం పరోవరీయాంసి వా ఎతాని ॥ ౧ ॥

పరోవరీయో హాస్య భవతి పరోవరీయసో హ లోకాఞ్జయతి య ఎతదేవం విద్వాన్ప్రాణేషు పఞ్చవిధం పరోవరీయః సామోపాస్త ఇతి తు పఞ్చవిధస్య ॥ ౨ ॥

అథ సప్తవిధస్య వాచి సప్తవిధꣳ సామోపాసీత యత్కిఞ్చ వాచో హుమితి స హిఙ్కారో యుత్ప్రేతి స ప్రస్తావో యదేతి స ఆదిః ॥ ౧ ॥

యదుదితి స ఉద్గీథో యత్ప్రతీతి స ప్రతిహారో యదుపేతి స ఉపద్రవో యన్నీతి తన్నిధనమ్ ॥ ౨ ॥

దుగ్ధేఽస్మై వాగ్దోహం యో వాచో దోహోఽన్నవానన్నాదో భవతి య ఎతదేవం విద్వాన్వాచి సప్తవిధꣳ సామోపాస్తే ॥ ౩ ॥

అథ ఖల్వముమాదిత్యꣳ సప్తవిధꣳ సామోపాసీత సర్వదా సమస్తేన సామ మాం ప్రతి మాం ప్రతీతి సర్వేణ సమస్తేన సామ ॥ ౧ ॥

తస్మిన్నిమాని సర్వాణి భూతాన్యన్వాయత్తానీతి విద్యాత్తస్య యత్పురోదయాత్స హిఙ్కారస్తదస్య పశవోఽన్వాయత్తాస్తస్మాత్తే హిం కుర్వన్తి హిఙ్కారభాజినో హ్యేతస్య సామ్నః ॥ ౨ ॥

అథ యత్ప్రథమోదితే స ప్రస్తావస్తదస్య మనుష్యా అన్వాయత్తాస్తస్మాత్తే ప్రస్తుతికామాః ప్రశంసాకామాః ప్రస్తావభాజినో హ్యేతస్య సామ్నః ॥ ౩ ॥

అథ యత్సఙ్గవవేలాయాꣳ స ఆదిస్తదస్య వయాం స్యన్వాయత్తాని తస్మాత్తాన్యన్తరిక్షేఽనారమ్బణాన్యాదాయాత్మానం పరిపతన్త్యాదిభాజీని హ్యేతస్య సామ్నః ॥ ౪ ॥

అథ యత్సమ్ప్రతిమధ్యన్దినే స ఉద్గీథస్తదస్య దేవా అన్వాయత్తాస్తస్మాత్తే సత్తమాః ప్రాజాపత్యానాముద్గీథభాజినో హ్యేతస్య సామ్నః ॥ ౫ ॥

అథ యదూర్ధ్వం మధ్యన్దినాత్ప్రాగపరాహ్ణాత్స ప్రతిహారస్తదస్య గర్భా అన్వాయత్తాస్తస్మాత్తే ప్రతిహృతానావపద్యన్తే ప్రతిహారభాజినో హ్యేతస్య సామ్నః ॥ ౬ ॥

అథ యదూర్ధ్వమపరాహ్ణాత్ప్రాగస్తమయాత్సఉపద్రవస్తదస్యారణ్యా అన్వాయత్తాస్తస్మాత్తే పురుషం దృష్ట్వా కక్షꣳ శ్వభ్రమిత్యుపద్రవన్త్యుపద్రవభాజినో హ్యేతస్య సామ్నః ॥ ౭ ॥

అథ యత్ప్రథమాస్తమితే తన్నిధనం తదస్య పితరోఽన్వాయత్తాస్తస్మాత్తాన్నిదధతి నిధనభాజినో హ్యేతస్య సామ్న ఎవం ఖల్వముమాదిత్యం సప్తవిధꣳ సామోపాస్తే ॥ ౮ ॥

అథ ఖల్వాత్మసంమితమతిమృత్యు సప్తవిధꣳ సామోపాసీత హిఙ్కార ఇతి త్ర్యక్షరం ప్రస్తావ ఇతి త్ర్యక్షరం తత్సమమ్ ॥ ౧ ॥

ఆదిరితి ద్వ్యక్షరం ప్రతిహార ఇతి చతురక్షరం తత ఇహైకం తత్సమమ్ ॥ ౨ ॥

ఉద్గీథ ఇతి త్ర్యక్షరముపద్రవ ఇతి చతురక్షరం త్రిభిస్త్రిభిః సమం భవత్యక్షరమతిశిష్యతే త్ర్యక్షరం తత్సమమ్ ॥ ౩ ॥

నిధనమితి త్ర్యక్షరం తత్సమమేవ భవతి తాని హ వా ఎతాని ద్వావిం శతిరక్షరాణి ॥ ౪ ॥

ఎకవింశత్యాదిత్యమాప్నోత్యేకవింశో వా ఇతోఽసావాదిత్యో ద్వావింశేన పరమాదిత్యాజ్జయతి తన్నాకం తద్విశోకమ్ ॥ ౫ ॥

ఆప్నోతి హాదిత్యస్య జయం పరో హాస్యాదిత్యజయాజ్జయో భవతి య ఎతదేవం విద్వానాత్మసంమితమతిమృత్యు సప్తవిధꣳ సామోపాస్తే సామోపాస్తే ॥ ౬ ॥

మనో హిఙ్కారో వాక్ప్రస్తావశ్చక్షురుద్గీథః శ్రోత్రం ప్రతిహారః ప్రాణో నిధనమేతద్గాయత్రం ప్రాణేషు ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స ఎవమేతద్గాయత్రం ప్రాణేషు ప్రోతం వేద ప్రాణీ భవతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా మహామనాః స్యాత్తద్వ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

అభిమన్థతి స హిఙ్కారో ధూమో జాయతే స ప్రస్తావో జ్వలతి స ఉద్గీథోఽఙ్గారా భవన్తి స ప్రతిహార ఉపశాంయతి తన్నిధనం సంశాంయతి తన్నిధనమేతద్రథన్తరమగ్నౌ ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతద్రథన్తరమగ్నౌ ప్రోతం వేద బ్రహ్మవర్చస్యన్నాదో భవతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా న ప్రత్యఙ్ఙగ్నిమాచామేన్న నిష్ఠీవేత్తద్వ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

ఉపమన్త్రయతే స హిఙ్కారో జ్ఞపయతే స ప్రస్తావః స్త్రియా సహ శేతే స ఉద్గీథః ప్రతి స్త్రీం సహ శేతే స ప్రతిహారః కాలం గచ్ఛతి తన్నిధనం పారం గచ్ఛతి తన్నిధనమేతద్వామదేవ్యం మిథునే ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతద్వామదేవ్యం మిథునే ప్రోతం వేద మిథునీ భవతి మిథునాన్మిథునాత్ప్రజాయతే సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా న కాఞ్చన పరిహరేత్తద్వ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

ఉద్యన్హిఙ్కార ఉదితః ప్రస్తావో మధ్యన్దిన ఉద్గీథోఽపరాహ్ణః ప్రతిహారోఽస్తం యన్నిధనమేతద్బృహదాదిత్యే ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతద్బృహదాదిత్యే ప్రోతం వేద తేజస్వ్యన్నాదో భవతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా తపన్తం న నిన్దేత్తద్వ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

అభ్రాణి సమ్ప్లవన్తే స హిఙ్కారో మేఘో జాయతే స ప్రస్తావో వర్షతి స ఉద్గీథో విద్యోతతే స్తనయతి స ప్రతిహార ఉద్గృహ్ణాతి తన్నిధనమేతద్వైరూపం పర్జన్యే ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతద్వైరూపం పర్జన్యే ప్రోతం వేద విరూపాꣳశ్చ సురూపాꣳశ్చ పశూనవరున్ధే సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా వర్షన్తం న నిన్దేత్తద్బ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

వసన్తో హిఙ్కారో గ్రీష్మః ప్రస్తావో వర్షా ఉద్గీథః శరత్ప్రతిహారో హేమన్తో నిధనమేతద్వైరాజమృతుషు ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతద్వైరాజమృతుషు ప్రోతం వేద విరాజతి ప్రజయా పశుభిర్బ్రహ్మవర్చసేన సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యర్తూన్న నిన్దేత్తద్వ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

పృథివీ హిఙ్కారోఽన్తరిక్షం ప్రస్తావో ద్యౌరుద్గీథో దిశః ప్రతిహారః సముద్రో నిధనమేతాః శక్వర్యో లోకేషు ప్రోతాః ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతాః శక్వర్యో లోకేషు ప్రోతా వేద లోకీ భవతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా లోకాన్న నిన్దేత్తద్వ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

అజా హిఙ్కారోఽవయః ప్రస్తావో గావ ఉద్గీథోఽశ్వాః ప్రతిహారః పురుషో నిధనమేతా రేవత్యః పశుషు ప్రోతాః ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతా రేవత్యః పశుషు ప్రోతా వేద పశుమాన్భవతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా పశూన్న నిన్దేత్తద్వ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

లోమ హిఙ్కారస్త్వక్ప్రస్తావో మాంసముద్గీథోఽస్థి ప్రతిహారో మజ్జా నిధనమేతద్యజ్ఞాయజ్ఞీయమఙ్గేషు ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతద్యజ్ఞాయజ్ఞీయమఙ్గేషు ప్రోతం వేదాఙ్గీ భవతి నాఙ్గేన విహూర్ఛతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా సంవత్సరం మజ్జ్ఞో నాశ్నీయాత్తద్వ్రతం మజ్జ్ఞో నాశ్నీయాదితి వా ॥ ౨ ॥

అగ్నిర్హిఙ్కారో వాయుః ప్రస్తావ ఆదిత్య ఉద్గీథో నక్షత్రాణి ప్రతిహారశ్చన్ద్రమా నిధనమేతద్రాజనం దేవతాసు ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతద్రాజనం దేవతాసు ప్రోతం వేదైతాసామేవ దేవతానాꣳ సలోకతాꣳ సార్ష్టితాంꣳసాయుజ్యం గచ్ఛతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి మహాన్ప్రజయా పశుభిర్భవతి మహాన్కీర్త్యా బ్రాహ్మణాన్న నిన్దేత్తద్వ్రతమ్ ॥ ౨ ॥

త్రయీ విద్యా హిఙ్కారస్త్రయ ఇమే లోకాః స ప్రస్తావోఽగ్నిర్వాయురాదిత్యః స ఉద్గీథో నక్షత్రాణి వయాంసి మరీచయః స ప్రతిహారః సర్పా గన్ధర్వాః పితరస్తన్నిధనమేతత్సామ సర్వస్మిన్ప్రోతమ్ ॥ ౧ ॥

స య ఎవమేతత్సామ సర్వస్మిన్ప్రోతం వేద సర్వం హ భవతి ॥ ౨ ॥

తదేష శ్లోకో యాని పఞ్చధా త్రీణి త్రీణి తేభ్యో న జ్యాయః పరమన్యదస్తి ॥ ౩ ॥

యస్తద్వేద స వేద సర్వꣳ సర్వా దిశో బలిమస్మై హరన్తి సర్వమస్మీత్యుపాసీత తద్వ్రతం తద్వ్రతమ్ ॥ ౪ ॥

వినర్ది సామ్నో వృణే పశవ్యమిత్యగ్నేరుద్గీథోఽనిరుక్తః ప్రజాపతేర్నిరుక్తః సోమస్య మృదు శ్లక్ష్ణం వాయోః శ్లక్ష్ణం బలవదిన్ద్రస్య క్రౌఞ్చం బృహస్పతేరపధ్వాన్తం వరుణస్య తాన్సర్వానేవోపసేవేత వారుణం త్వేవ వర్జయేత్ ॥ ౧ ॥

అమృతత్వం దేవేభ్య ఆగాయానీత్యాగాయేత్స్వధాం పితృభ్య ఆశాం మనుష్యేభ్యస్తృణోదకం పశుభ్యః స్వర్గం లోకం యజమానాయాన్నమాత్మన ఆగాయానీత్యేతాని మనసా ధ్యాయన్నప్రమత్తః స్తువీత ॥ ౨ ॥

సర్వే స్వరా ఇన్ద్రస్యాత్మానః సర్వ ఊష్మాణః ప్రజాపతేరాత్మానః సర్వే స్పర్శా మృత్యోరాత్మానస్తం యది స్వరేషూపాలభేతేన్ద్రం శరణం ప్రపన్నోఽభూవం స త్వా ప్రతి వక్ష్యతీత్యేనం బ్రూయాత్ ॥ ౩ ॥

అథ యద్యేనమూష్మసూపాలభేత ప్రజాపతిం శరణం ప్రపన్నోఽభూవం స త్వా ప్రతి పేక్ష్యతీత్యేనం బ్రూయాదథ యద్యేనం స్పర్శేషూపాలభేత మృత్యుం శరణం ప్రపన్నోఽభూవం స త్వా ప్రతి ధక్ష్యతీత్యేనం బ్రూయాత్ ॥ ౪ ॥

సర్వే స్వరా ఘోషవన్తో బలవన్తో వక్తవ్యా ఇన్ద్రే బలం దదానీతి సర్వ ఊష్మాణోఽగ్రస్తా అనిరస్తా వివృతా వక్తవ్యాః ప్రజాపతేరాత్మానం పరిదదానీతి సర్వే స్పర్శాలేశేనానభినిహితా వక్తవ్యా మృత్యోరాత్మానం పరిహరాణీతి ॥ ౫ ॥

త్రయో ధర్మస్కన్ధా యజ్ఞోఽధ్యయనం దానమితి ప్రథమస్తప ఎవ ద్వితీయో బ్రహ్మచార్యాచార్యకులవాసీ తృతీయోఽత్యన్తమాత్మానమాచార్యకులేఽవసాదయన్సర్వ ఎతే పుణ్యలోకా భవన్తి బ్రహ్మసంస్థోఽమృతత్వమేతి ॥ ౧ ॥

ప్రజాపతిర్లోకానభ్యతపత్తేభ్యోఽభితప్తేభ్యస్త్రయీ విద్యా సమ్ప్రాస్రవత్తామభ్యతపత్తస్యా అభితప్తాయా ఎతాన్యక్షరాణి సమ్ప్రాస్రవన్త భూర్భువః స్వరితి ॥ ౨ ॥

తాన్యభ్యతపత్తేభ్యోఽభితప్తేభ్య ఓఙ్కారః సమ్ప్రాస్రవత్తద్యథా శఙ్కునా సర్వాణి పర్ణాని సన్తృణ్ణాన్యేవమోఙ్కారేణ సర్వా వాక్సన్తృణ్ణోఙ్కార ఎవేదం సర్వమోఙ్కార ఎవేదం సర్వమ్ ॥ ౩ ॥

బ్రహ్మవాదినో వదన్తి యద్వసూనాం ప్రాతః సవనꣳ రుద్రాణాం మాధ్యన్దినꣳ సవనమాదిత్యానాం చ విశ్వేషాం చ దేవానాం తృతీయసవనమ్ ॥ ౧ ॥

క్వ తర్హి యజమానస్య లోక ఇతి స యస్తం న విద్యాత్కథం కుర్యాదథ విద్వాన్కుర్యాత్ ॥ ౨ ॥

పురా ప్రాతరనువాకస్యోపాకరణాజ్జఘనేన గార్హపత్యస్యోదఙ్ముఖ ఉపవిశ్య స వాసవం సామాభిగాయతి ॥ ౩ ॥

లో౩కద్వారమపావా౩ర్ణూ ౩౩ పశ్యేమ త్వా వయం రా ౩౩౩౩౩ హు౩మ్ ఆ ౩౩ జ్యా ౩ యో ౩ ఆ ౩౨౧౧౧ ఇతి ॥ ౪ ॥

అథ జుహోతి నమోఽగ్నయే పృథివీక్షితే లోకక్షితే లోకం మే యజమానాయ విన్దైష వై యజమానస్య లోక ఎతాస్మి ॥ ౫ ॥

అత్ర యజమానః పరస్తాదాయుషః స్వాహాపజహి పరిఘమిత్యుక్త్వోత్తిష్ఠతి తస్మై వసవః ప్రాతఃసవనం సమ్ప్రయచ్ఛన్తి ॥ ౬ ॥

పురా మాధ్యన్దినస్య సవనస్యోపాకరణాజ్జఘనేనాగ్నీధ్రీయస్యోదఙ్ముఖ ఉపవిశ్య సరౌద్రం సామాభిగాయతి ॥ ౭ ॥

లో౩కద్వరమపావా౩ర్ణూ౩౩ పశ్యేమ త్వా వయం వైరా౩౩౩౩౩ హు౩మ్ ఆ౩౩జ్యా౩యో౩ ఆ౩౨౧౧౧ఇతి ॥ ౮ ॥

అథ జుహోతి నమో వాయవేఽన్తరిక్షక్షితే లోకక్షితే లోకం మే యజమానాయ విన్దైష వై యజమానస్య లోక ఎతాస్మి ॥ ౯ ॥

అత్ర యజమానః పరస్తాదాయుషః స్వాహాపజహి పరిఘమిత్యుక్త్వోత్తిష్ఠతి తస్మై రుద్రా మాధ్యన్దినం సవనం సమ్ప్రయచ్ఛన్తి ॥ ౧౦ ॥

పురా తృతీయసవనస్యోపాకరణాజ్జఘనేనాహవనీయస్యోదఙ్ముఖ ఉపవిశ్య స ఆదిత్యం స వైశ్వదేవం సామాభిగాయతి ॥ ౧౧ ॥

లో౩కద్వారమపావా౩ర్ణూ౩౩పశ్యేమ త్వా వయం స్వారా ౩౩౩౩౩ హు౩మ్ ఆ౩౩ జ్యా౩ యో౩ ఆ ౩౨౧౧౧ ఇతి ॥ ౧౨ ॥

ఆదిత్యమథ వైశ్వదేవం లో౩కద్వారమపావా౩ర్ణూ౩౩ పశ్యేమ త్వా వయం సామ్రా౩౩౩౩౩ హు౩మ్ ఆ౩౩ జ్యా౩యో౩ఆ ౩౨౧౧౧ ఇతి ॥ ౧౩ ॥

అథ జుహోతి నమ ఆదిత్యేభ్యశ్చ విశ్వేభ్యశ్చ దేవేభ్యో దివిక్షిద్భ్యో లోకక్షిద్భ్యో లోకం మే యజమానాయ విన్దత ॥ ౧౪ ॥

ఎష వై యజమానస్య లోక ఎతాస్మ్యత్ర యజమానః పరస్తాదాయుషః స్వాహాపహత పరిఘమిత్యుక్త్వోత్తిష్ఠతి ॥ ౧౫ ॥

తస్మా ఆదిత్యాశ్చ విశ్వే చ దేవాస్తృతీయసవనం సమ్ప్రయజ్ఛన్త్యేష హ వై యజ్ఞస్య మాత్రాం వేద య ఎవం వేద య ఎవం వేద ॥ ౧౬ ॥

అసౌ వా ఆదిత్యో దేవమధు తస్య ద్యౌరేవ తిరశ్చీనవꣳశోఽన్తరిక్షమపూపో మరీచయః పుత్రాః ॥ ౧ ॥

తస్య యే ప్రాఞ్చో రశ్మయస్తా ఎవాస్య ప్రాచ్యో మధునాడ్యః । ఋచ ఎవ మధుకృత ఋగ్వేద ఎవ పుష్పం తా అమృతా ఆపస్తా వా ఎతా ఋచః ॥ ౨ ॥

ఎతమృగ్వేదమభ్యతపꣳస్తస్యాభితప్తస్య యశస్తేజ ఇన్ద్రియం వీర్యమన్నాద్యం రసోఽజాయత ॥ ౩ ॥

తద్వ్యక్షరత్తదాదిత్యమభితోఽశ్రయత్తద్వా ఎతద్యదేతదాదిత్యస్య రోహితꣳ రూపమ్ ॥ ౪ ॥

అథ యేఽస్య దక్షిణా రశ్మయస్తా ఎవాస్య దక్షిణా మధునాడ్యో యజూꣳష్యేవ మధుకృతో యజుర్వేద ఎవ పుష్పం తా అమృతా ఆపః ॥ ౧ ॥

తాని వా ఎతాని యజూꣳష్యేతం యజుర్వేదమభ్యతపꣳస్తస్యాభితప్తస్య యశస్తేజ ఇన్ద్రియం వీర్యమన్నాద్యꣳ రసోఽజాయత ॥ ౨ ॥

తద్వ్యక్షరత్తదాదిత్యమభితోఽశ్రయత్తద్వా ఎతద్యదేతదాదిత్యస్య శుక్లꣳ రూపమ్ ॥ ౩ ॥

అథ యేఽస్య ప్రత్యఞ్చో రశ్మయస్తా ఎవాస్య ప్రతీచ్యో మధునాడ్యః సామాన్యేవ మధుకృతః సామవేద ఎవ పుష్పం తా అమృతా ఆపః ॥ ౧ ॥

తాని వా ఎతాని సామాన్యేతం సామవేదమభ్యతపంస్తస్యాభితప్తస్య యశస్తేజ ఇన్ద్రియం వీర్యమన్నాద్యꣳ రసోఽజాయత ॥ ౨ ॥

తద్వ్యక్షరత్తదాదిత్యమభితోఽశ్రయత్తద్వా ఎతద్యదేతదాదిత్యస్య కృష్ణꣳ రూపమ్ ॥ ౩ ॥

అథ యేఽస్యోదఞ్చో రశ్మయస్తా ఎవాస్యోదీచ్యో మధునాడ్యోఽథర్వాఙ్గిరస ఎవ మధుకృత ఇతిహాసపురాణం పుష్పం తా అమృతా ఆపః ॥ ౧ ॥

తే వా ఎతేఽథర్వాఙ్గిరస ఎతదితిహాసపురాణమభ్యతపꣳ స్తస్యాభితప్తస్య యశస్తేజ ఇన్ద్రియం వీర్యమన్నాద్యꣳ రసోఽజాయత ॥ ౨ ॥

తద్వ్యక్షరత్తదాదిత్యమభితోఽశ్రయత్తద్వా ఎతద్యదేతదాదిత్యస్య పరం కృష్ణꣳ రూపమ్ ॥ ౩ ॥

అథ యేఽస్యోర్ధ్వా రశ్మయస్తా ఎవాస్యోర్ధ్వా మధునాడ్యో గుహ్యా ఎవాదేశా మధుకృతో బ్రహ్మైవ పుష్పం తా అమృతా ఆపః ॥ ౧ ॥

తే వా ఎతే గుహ్యా ఆదేశా ఎతద్బ్రహ్మాభ్యతపꣳ స్తస్యాభితప్తస్య యశస్తేజ ఇన్ద్రియం వీర్యమన్నాద్యꣳ రసోఽజాయత ॥ ౨ ॥

తద్వ్యక్షరత్తదాదిత్యమభితోఽశ్రయత్తద్వా ఎతద్యదేతదాదిత్యస్య మధ్యే క్షోభత ఇవ ॥ ౩ ॥

తే వా ఎతే రసానాꣳ రసా వేదా హి రసాస్తేషామేతే రసాస్తాని వా ఎతాన్యమృతానామమృతాని వేదా హ్యమృతాస్తేషామేతాన్యమృతాని ॥ ౪ ॥

తద్యత్ప్రథమమమృతం తద్వసవ ఉపజీవన్త్యగ్నినా ముఖేన న వై దేవా అశ్నన్తి న పిబన్త్యేతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యన్తి ॥ ౧ ॥

త ఎతదేవ రూపమభిసంవిశన్త్యేతస్మాద్రూపాదుద్యన్తి ॥ ౨ ॥

స య ఎతదేవమమృతం వేద వసూనామేవైకో భూత్వాగ్నినైవ ముఖేనైతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యతి స ఎతదేవ రూపమభిసంవిశత్యేతస్మాద్రూపాదుదేతి ॥ ౩ ॥

స యావదాదిత్యః పురస్తాదుదేతా పశ్చాదస్తమేతా వసూనామేవ తావదాధిపత్యꣳ స్వారాజ్యం పర్యేతా ॥ ౪ ॥

అథ యద్ద్వితీయమమృతం తద్రుద్రా ఉపజీవన్తీన్ద్రేణ ముఖేన న వై దేవా అశ్నన్తి న పిబన్త్యేతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యన్తి ॥ ౧ ॥

త ఎతదేవ రూపమభిసంవిశన్త్యేతస్మాద్రూపాదుద్యన్తి ॥ ౨ ॥

స య ఎతదేవమమృతం వేద రుద్రాణామేవైకో భూత్వేన్ద్రేణైవ ముఖేనైతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యతి స ఎతదేవ రూపమభిసంవిశత్యేతస్మాద్రూపాదుదేతి ॥ ౩ ॥

స యావదాదిత్యః పురస్తాదుదేతా పశ్చాదస్తమేతా ద్విస్తావద్దక్షిణత ఉదేతోత్తరతోఽస్తమేతా రుద్రాణామేవ తావదాధిపత్యꣳ స్వారాజ్యం పర్యేతా ॥ ౪ ॥

అథ యత్తృతీయమమృతం తదాదిత్యా ఉపజీవన్తి వరుణేన ముఖేన న వై దేవా అశ్నన్తి న పిబన్త్యేతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యన్తి ॥ ౧ ॥

త ఎతదేవ రూపమభిసంవిశన్త్యేతస్మాద్రూపాదుద్యన్తి ॥ ౨ ॥

స య ఎతదేవమమృతం వేదాదిత్యానామేవైకో భూత్వా వరుణేనైవ ముఖేనైతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యతి స ఎతదేవ రూపమభిసంవిశత్యేతస్మాద్రూపాదుదేతి ॥ ౩ ॥

స యావాదాదిత్యో దక్షిణత ఉదేతోత్తరతోఽస్తమేతా ద్విస్తావత్పశ్చాదుదేతా పురస్తాదస్తమేతాదిత్యానామేవ తావదాధిపత్యం స్వారాజ్యꣳ పర్యేతా ॥ ౪ ॥

అథ యచ్చతుర్థమమృతం తన్మరుత ఉపజీవన్తి సోమేన ముఖేన న వై దేవా అశ్నన్తి న పిబన్త్యేతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యన్తి ॥ ౧ ॥

త ఎతదేవ రూపమభిసంవిశన్త్యేతస్మాద్రూపాదుద్యన్తి ॥ ౨ ॥

స య ఎతదేవమమృతం దేవ మరుతామేవైకో భూత్వా సోమేనైవ ముఖేనైతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యతి స ఎతదేవ రూపమభిసంవిశత్యేతస్మాద్రూపాదుదేతి ॥ ౩ ॥

స యావదాదిత్యః పశ్చాదుదేతా పురస్తాదస్తమేతా ద్విస్తావదుత్తరత ఉదేతా దక్షిణతోఽస్తమేతా మరుతామేవ తావదాధిపత్యం స్వారాజ్యꣳ పర్యేతా ॥ ౪ ॥

అథ యత్పఞ్చమమమృతం తత్సాధ్యా ఉపజీవన్తి బ్రహ్మణా ముఖేన న వై దేవా అశ్నన్తి న పిబన్త్యేతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యన్తి ॥ ౧ ॥

త ఎతదేవ రూపమభిసంవిశన్త్యేతస్మాద్రూపాదుద్యన్తి ॥ ౨ ॥

స య ఎతదేవమమృతం వేద సాధ్యానామేవైకో భూత్వా బ్రహ్మణైవ ముఖేనైతదేవామృతం దృష్ట్వా తృప్యతి స ఎతదేవ రూపమభిసంవిశత్యేతస్మాద్రూపాదుదేతి ॥ ౩ ॥

స యావదాదిత్య ఉత్తరత ఉదేతా దక్షిణతోఽస్తమేతా ద్విస్తావదూర్ధ్వ ఉదేతార్వాగస్తమేతా సాధ్యానామేవ తావదాధిపత్యం స్వారాజ్యꣳ పర్యేతా ॥ ౪ ॥

అథ తత ఊర్ధ్వ ఉదేత్య నైవోదేతా నాస్తమేతైకల ఎవ మధ్యే స్థాతా తదేష శ్లోకః ॥ ౧ ॥

న వై తత్ర న నింలోచ నోదియాయ కదాచన । దేవాస్తేనాహꣳ సత్యేన మా విరాధిషి బ్రహ్మణేతి ॥ ౨ ॥

న హ వా అస్మా ఉదేతి న నింలోచతి సకృద్దివా హైవాస్మై భవతి య ఎతామేవం బ్రహ్మోపనిషదం వేద ॥ ౩ ॥

తద్ధైతద్బ్రహ్మా ప్రజాపతయ ఉవాచ ప్రజాపతిర్మనవే మనుః ప్రజాభ్యస్తద్ధైతదుద్దాలకాయారుణయే జ్యేష్ఠాయ పుత్రాయ పితా బ్రహ్మ ప్రోవాచ ॥ ౪ ॥

ఇదం వావ తజ్జ్యేష్ఠాయ పుత్రాయ పితా బ్రహ్మ ప్రబ్రూయాత్ప్రణాయ్యాయ వాన్తేవాసినే ॥ ౫ ॥

నాన్యస్మై కస్మైచన యద్యప్యస్మా ఇమామద్భిః పరిగృహీతాం ధనస్య పూర్ణాం దద్యాదేతదేవ తతో భూయ ఇత్యేతదేవ తతో భూయ ఇతి ॥ ౬ ॥

గాయత్రీ వా ఇదం సర్వం భూతం యదిదం కిఞ్చ వాగ్వై గాయత్రీ వాగ్వా ఇదం సర్వం భూతం గాయతి చ త్రాయతే చ ॥ ౧ ॥

యా వై సా గాయత్రీయం వావ సా యేయం పృథివ్యస్యాꣳ హీదꣳ సర్వం భూతం ప్రతిష్ఠితమేతామేవ నాతిశీయతే ॥ ౨ ॥

యా వై సా పృథివీయం వావ సా యదిదమస్మిన్పురుషే శరీరమస్మిన్హీమే ప్రాణాః ప్రతిష్ఠితా ఎతదేవ నాతిశీయన్తే ॥ ౩ ॥

యద్వై తత్పురుషే శరీరమిదం వావ తద్యదిదమస్మిన్నన్తః పురుషే హృదయమస్మిన్హీమే ప్రాణాః ప్రతిష్ఠితా ఎతదేవ నాతిశీయన్తే ॥ ౪ ॥

సైషా చతుష్పదా షడ్‌విధా గాయత్రీ తదేతదృచాభ్యనూక్తమ్ ॥ ౫ ॥

తావానస్య మహిమా తతో జ్యాయంశ్చ పూరుషః । పాదోఽస్య సర్వా భూతాని త్రిపాదస్యామృతం దివీతి ॥ ౬ ॥

యద్వై తద్బ్రహ్మేతీదం వావ తద్యోయం బహిర్ధా పురుషాదాకాశో యో వై స బహిర్ధా పురుషాదాకాశః ॥ ౭ ॥

అయం వావ స యోఽయమన్తః పురుష ఆకాశో యో వై సోఽన్తః పురుష ఆకాశః ॥ ౮ ॥

అయం వావ స యోఽయమన్తర్హృదయ ఆకాశస్తదేతత్పూర్ణమప్రవర్తి పూర్ణామప్రవర్తినీం శ్రియం లభతే య ఎవం వేద ॥ ౯ ॥

తస్య హ వా ఎతస్య హృదయస్య పఞ్చ దేవసుషయః స యోఽస్య ప్రాఙ్సుషిః స ప్రాణస్తచ్చక్షుః స ఆదిత్యస్తదేతత్తేజోఽన్నాద్యమిత్యుపాసీత తేజస్వ్యన్నాదో భవతి య ఎవం వేద ॥ ౧ ॥

అథ యోఽస్య దక్షిణః సుషిః స వ్యానస్తచ్ఛ్రోత్రꣳ స చన్ద్రమాస్తదేతచ్ఛ్రీశ్చ యశశ్చేత్యుపాసీత శ్రీమాన్యశస్వీ భవతి య ఎవం వేద ॥ ౨ ॥

అథ యోఽస్య ప్రత్యఙ్సుషిః సోఽపానః సా వాక్యోఽగ్నిస్తదేతద్బ్రహ్మవర్చసమన్నాద్యమిత్యుపాసీత బ్రహ్మవర్చస్యన్నాదో భవతి య ఎవం వేద ॥ ౩ ॥

అథ యోఽస్యోదఙ్సుషిః స సమానస్తన్మనః స పర్జన్యస్తదేతత్కీర్తిశ్చ వ్యుష్టిశ్చేత్యుపాసీత కీర్తిమాన్వ్యుష్టిమాన్భవతి య ఎవం వేద ॥ ౪ ॥

అథ యోఽస్యోర్ధ్వః సుషిః స ఉదానః స వాయుః స ఆకాశస్తదేతదోజశ్చ మహశ్చేత్యుపాసీతౌజస్వీ మహస్వాన్భవతి య ఎవం వేద ॥ ౫ ॥

తే వా ఎతే పఞ్చ బ్రహ్మపురుషాః స్వర్గస్య లోకస్య ద్వారపాః స య ఎతానేవం పఞ్చ బ్రహ్మపురుషాన్స్వర్గస్య లోకస్య ద్వారపాన్వేదాస్య కులే వీరో జాయతే ప్రతిపద్యతే స్వర్గం లోకం య ఎతానేవం పఞ్చ బ్రహ్మపురుషాన్స్వర్గస్య లోకస్య ద్వారపాన్వేద ॥ ౬ ॥

అథ యదతః పరో దివో జ్యోతిర్దీప్యతే విశ్వతః పృష్ఠేషు సర్వతః పృష్ఠేష్వనుత్తమేషూత్తమేషు లోకేష్విదం వావ తద్యదిదమస్మిన్నన్తః పురుషే జ్యోతిః ॥ ౭ ॥

తస్యైషా దృష్టిర్యత్రైతదస్మిఞ్ఛరీరే సꣳస్పర్శేనోష్ణిమానం విజానాతి తస్యైషా శ్రుతిర్యత్రైతత్కర్ణావపిగృహ్య నినదమివ నదథురివాగ్నేరివ జ్వలత ఉపశృణోతి తదేతద్దృష్టం చ శ్రుతం చేత్యుపాసీత చక్షుష్యః శ్రుతో భవతి య ఎవం వేద య ఎవం వేద ॥ ౮ ॥

సర్వం ఖల్విదం బ్రహ్మ తజ్జలానితి శాన్త ఉపాసీత । అథ ఖలు క్రతుమయః పురుషో యథాక్రతురస్మింల్లోకే పురుషో భవతి తథేతః ప్రేత్య భవతి స క్రతుం కుర్వీత ॥ ౧ ॥

మనోమయః ప్రాణశరీరో భారూపః సత్యసఙ్కల్ప ఆకాశాత్మా సర్వకర్మా సర్వకామః సర్వగన్ధః సర్వరసః సర్వమిదమభ్యాత్తోఽవాక్యనాదరః ॥ ౨ ॥

ఎష మ ఆత్మాన్తర్హృదయేఽణీయాన్వ్రీహేర్వా యవాద్వా సర్షపాద్వా శ్యామాకాద్వా శ్యామాకతణ్డులాద్వైష మ ఆత్మాన్తర్హృదయే జ్యాయాన్పృథివ్యా జ్యాయానన్తరిక్షాజ్జ్యాయాన్దివో జ్యాయానేభ్యో లోకేభ్యః ॥ ౩ ॥

సర్వకర్మా సర్వకామః సర్వగన్ధః సర్వరసః సర్వమిదమభ్యాత్తోఽవాక్యనాదర ఎష మ ఆత్మాన్తర్హృదయ ఎతద్బ్రహ్మైతమితః ప్రేత్యాభిసమ్భవితాస్మీతి యస్య స్యాదద్ధా న విచికిత్సాస్తీతి హ స్మాహ శాణ్డిల్యః శాణ్డిల్యః ॥ ౪ ॥

అన్తరిక్షోదరః కోశో భూమిబుధ్నో న జీర్యతి దీశో హ్యస్య స్రక్తయో ద్యౌరస్యోత్తరం బిలꣳ స ఎష కోశో వసుధానస్తస్మిన్విశ్వమిదꣳ శ్రితమ్ ॥ ౧ ॥

తస్య ప్రాచీ దిగ్జుహూర్నామ సహమానా నామ దక్షిణా రాజ్ఞీ నామ ప్రతీచీ సుభూతా నామోదీచీ తాసాం వాయుర్వత్సః స య ఎతమేవం వాయుం దిశాం వత్సం వేద న పుత్రరోదం రోదితి సోఽహమేతమేవం వాయుం దిశాం వత్సం వేద మా పుత్రరోదం రుదమ్ ॥ ౨ ॥

అరిష్టం కోశం ప్రపద్యేఽమునామునామునా ప్రాణం ప్రపద్యేఽమునామునామునా భూః ప్రపద్యేఽమునామునామునా భువః ప్రపద్యేఽమునామునామునా స్వః ప్రపద్యేఽమునామునామునా ॥ ౩ ॥

స యదవోచం ప్రాణం ప్రపద్య ఇతి ప్రాణో వా ఇదꣳ సర్వం భూతం యదిదం కిఞ్చ తమేవ తత్ప్రాపత్సి ॥ ౪ ॥

అథ యదవోచం భూః ప్రపద్య ఇతి పృథివీం ప్రపద్యేఽన్తరిక్షం ప్రపద్యే దివం ప్రపద్య ఇత్యేవ తదవోచమ్ ॥ ౫ ॥

అథ యదవోచం భువః ప్రపద్య ఇత్యగ్నిం ప్రపద్యే వాయుం ప్రపద్య ఆదిత్యం ప్రపద్య ఇత్యేవ తదవోచమ్ ॥ ౬ ॥

అథ యదవోచం స్వః ప్రపద్య ఇత్యృగ్వేదం ప్రపద్యే యజుర్వేదం ప్రపద్యే సామవేదం ప్రపద్య ఇత్యేవ తదవోచం తదవోచమ్ ॥ ౭ ॥

పురుషో వావ యజ్ఞస్తస్య యాని చతుర్వింశతి వర్షాణి తత్ప్రాతఃసవనం చతుర్వింశత్యక్షరా గాయత్రీ గాయత్రం ప్రాతఃసవనం తదస్య వసవోఽన్వాయత్తాః ప్రాణా వావ వసవ ఎతే హీదం సర్వం వాసయన్తి ॥ ౧ ॥

తం చేదేతస్మిన్వయసి కిఞ్చిదుపతపేత్స బ్రూయాత్ప్రా వసవ ఇదం మే ప్రాతఃసవనం మాధ్యంన్దినꣳ సవనమనుసన్తనుతేతి మాహం ప్రాణానాం వసూనాం మధ్యే యజ్ఞో విలోప్సీయేత్యుద్ధైవ తత ఎత్యగదో హ భవతి ॥ ౨ ॥

అథ యాని చతుశ్చత్వారింశద్వర్షాణి తన్మాధ్యన్దినం సవనం చతుశ్చత్వారింశదక్షరా త్రిష్టుప్త్రైష్టుభం మాధ్యంన్దినꣳ సవనం తదస్య రుద్రా అన్వాయత్తాః ప్రాణా వావ రుద్రా ఎతే హీదం సర్వꣳ రోదయన్తి ॥ ౩ ॥

తం చేదేతస్మిన్వయసి కిఞ్చిదుపతపేత్సబ్రూయాత్ప్రాణా రుద్రా ఇదం మే మాధ్యంన్దినꣳ సవనం తృతీయసవనమనుసన్తనుతేతి మాహం ప్రాణానాం రుద్రాణాం మధ్యే యజ్ఞో విలోప్సీయేత్యుద్ధైవ తత ఎత్యగదో హ భవతి ॥ ౪ ॥

అథ యాన్యష్టాచత్వారిꣳశద్వర్షాణి తత్తృతీయసవనమష్టాచత్వారిꣳశదక్షరా జగతీ జాగతం తృతీయసవనం తదస్యాదిత్యా అన్వాయత్తాః ప్రాణా వావాదిత్యా ఎతే హీదం సర్వమాదదతే ॥ ౫ ॥

తం చేదస్మిన్వయసి కిఞ్చిదుపతపేత్స బ్రూయాత్ప్రాణా ఆదిత్యా ఇదం మే తృతీయసవనమాయురనుసన్తనుతేతి మాహం ప్రాణానామాదిత్యానాం మధ్యే యజ్ఞో విలోప్సీయేత్యుద్ధైవ తత ఎత్యగదో హైవ భవతి ॥ ౬ ॥

ఎతద్ధ స్మ వై తద్విద్వానాహ మహిదాస ఐతరేయః స కిం మ ఎతదుపతపసి యోఽహమనేన న ప్రేష్యామీతి స హ షోడశం వర్షశతమజీవత్ప్ర హ షోడశం వర్షశతం జీవతి య ఎవం వేద ॥ ౭ ॥

స యదశిశిషతి యత్పిపాసతి యన్న రమతే తా అస్య దీక్షాః ॥ ౧ ॥

అథ యదశ్నాతి యత్పిబతి యద్రమతే తదుపసదైరేతి ॥ ౨ ॥

అథ యద్ధసతి యజ్జక్షతి యన్మైథునం చరతి స్తుతశస్త్రైరేవ తదేతి ॥ ౩ ॥

అథ యత్తపో దానమార్జవమహింసా సత్యవచనమితి తా అస్య దక్షిణాః ॥ ౪ ॥

తస్మాదాహుః సోష్యత్యసోష్టేతి పునరుత్పాదనమేవాస్య తన్మరణమేవావభృథః ॥ ౫ ॥

తద్ధైతద్ఘోర ఆఙ్గిరసః కృష్ణాయ దేవకీపుత్రాయోక్త్వోవాచాపిపాస ఎవ స బభూవ సోఽన్తవేలాయామేతత్త్రయం ప్రతిపద్యేతాక్షితమస్యచ్యుతమసి ప్రాణసం శితమసీతి తత్రైతే ద్వే ఋచౌ భవతః ॥ ౬ ॥

ఆదిత్ప్రత్నస్య రేతసః । ఉద్వయం తమసస్పరి జ్యోతిః పశ్యన్త ఉత్తరꣳస్వః పశ్యన్తి ఉత్తరం దేవం దేవత్రా సూర్యమగన్మ జ్యోతిరుత్తమమితి జ్యోతిరుత్తమమితి ॥ ౭ ॥

మనో బ్రహ్మేత్యుపసీతేత్యధ్యాత్మమథాధిదైవతమాకాశో బ్రహ్మేత్యుభయమాదిష్టం భవత్యధ్యాత్మం చాధిదైవతం చ ॥ ౧ ॥

తదేతచ్చతుష్పాద్బ్రహ్మ వాక్పాదః ప్రాణః పాదశ్చక్షుః పాదః శ్రోత్రం పాద ఇత్యధ్యాత్మమథాధిదైవతమగ్నిః పాదో వాయుః పాద ఆదిత్యః పాదో దిశః పాద ఇత్యుభయమేవాదిష్టం భవత్యధ్యాత్మం చైవాధిదైవతం చ ॥ ౨ ॥

వాగేవ బ్రహ్మణశ్చతుర్థః పాదః సోఽగ్నినా జ్యోతిషా భాతి చ తపతి చ భాతి చ తపతి చ కీర్త్యా యశసా బ్రహ్మవర్చసేన య ఎవం వేద ॥ ౩ ॥

ప్రాణ ఎవ బ్రహ్మణశ్చతుర్థః పాదః స వాయునా జ్యోతిషా భాతి చ తపతి చ భాతి చ తపతి చ కీర్త్యా యశసా బ్రహ్మవర్చసేన య ఎవం వేద ॥ ౪ ॥

చక్షురేవ బ్రహ్మణశ్చతుర్థః పాదః స ఆదిత్యేన జ్యోతిషా భాతి చ తపతి చ భాతి చ తపతి చ కీర్త్యా యశసా బ్రహ్మవర్చసేన య ఎవం వేద ॥ ౫ ॥

శ్రోత్రమేవ బ్రహ్మణశ్చతుర్థః పాదః స దిగ్భిర్జ్యోతిషా భాతి చ తపతి చ భాతి చ తపతి చ కీర్త్యా యశసా బ్రహ్మవర్చసేన య ఎవం వేద య ఎవం వేద ॥ ౬ ॥

ఆదిత్యో బ్రహ్మేత్యాదేశస్తస్యోపవ్యాఖ్యానమసదేవేదమగ్ర ఆసీత్ । తత్సదాసీత్తత్సమభవత్తదాణ్డం నిరవర్తత తత్సంవత్సరస్య మాత్రామశయత తన్నిరభిద్యత తే ఆణ్డకపాలే రజతం చ సువర్ణం చాభవతామ్ ॥ ౧ ॥

తద్యద్రజతం సేయం పృథివీ యత్సువర్ణం సా ద్యౌర్యజ్జరాయు తే పర్వతా యదుల్బం సమేఘో నీహారో యా ధమనయస్తా నద్యో యద్వాస్తేయముదకం స సముద్రః ॥ ౨ ॥

అథ యత్తదజాయత సోఽసావాదిత్యస్తం జాయమానం ఘోషా ఉలూలవోఽనూదతిష్ఠన్సర్వాణి చ భూతాని సర్వే చ కామాస్తస్మాత్తస్యోదయం ప్రతి ప్రత్యాయనం ప్రతి ఘోషా ఉలూలవోఽనూత్తిష్ఠన్తి సర్వాణి చ భూతాని సర్వే చ కామాః ॥ ౩ ॥

స య ఎతమేవం విద్వానాదిత్యం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽభ్యాశో హ యదేనం సాధవో ఘోషా ఆ చ గచ్ఛేయురుప చ నిమ్రేడేరన్నిమ్రేజేరన్ ॥ ౪ ॥

జానశ్రుతిర్హ పౌత్రాయణః శ్రద్ధాదేయో బహుదాయీ బహుపాక్య ఆస స హ సర్వత ఆవసథాన్మాపయాఞ్చక్రే సర్వత ఎవ మేఽన్నమత్స్యన్తీతి ॥ ౧ ॥

అథ హꣳసా నిశాయామతిపేతుస్తద్ధైవꣳ హꣳ సోహꣳ సమభ్యువాద హో హోఽయి భల్లాక్ష భల్లాక్ష జానశ్రుతేః పౌత్రాయణస్య సమం దివా జ్యోతిరాతతం తన్మా ప్రసాఙ్క్షీ స్తత్త్వా మా ప్రధాక్షీరితి ॥ ౨ ॥

తము హ పరః ప్రత్యువాచ కమ్వర ఎనమేతత్సన్తꣳ సయుగ్వానమివ రైక్వమాత్థేతి యో ను కథꣳ సయుగ్వా రైక్వ ఇతి ॥ ౩ ॥

యథా కృతాయవిజితాయాధరేయాః సంయన్త్యేవమేనం సర్వం తదభిసమైతి యత్కిఞ్చప్రజాః సాధు కుర్వన్తి యస్తద్వేద యత్స వేద స మయైతదుక్త ఇతి ॥ ౪ ॥

తదు హ జానశ్రుతిః పౌత్రాయణ ఉపశుశ్రావ స హ సఞ్జిహాన ఎవ క్షత్తారమువాచాఙ్గారే హ సయుగ్వానమివ రైక్వమాత్థేతి యో ను కథం సయుగ్వా రైక్వ ఇతి ॥ ౫ ॥

యథా కృతాయవిజితాయాధరేయాః సంయన్త్యేవమేనం సర్వం తదభిసమైతి యత్కిఞ్చ ప్రజాః సాధు కుర్వన్తి యస్తద్వేద యత్స వేద స మయైతదుక్త ఇతి ॥ ౬ ॥

స హ క్షత్తాన్విష్య నావిదమితి ప్రత్యేయాయ తꣳ హోవాచ యత్రారే బ్రాహ్మణస్యాన్వేషణా తదేనమర్చ్ఛేతి ॥ ౭ ॥

సోఽధస్తాచ్ఛకటస్య పామానం కషమాణముపోపవివేశ తం హాభ్యువాద త్వం ను భగవః సయుగ్వా రైక్వ ఇత్యహం హ్యరా౩ ఇతి హ ప్రతిజజ్ఞే స హ క్షత్తావిదమితి ప్రత్యేయాయ ॥ ౮ ॥

తదు హ జానశ్రుతిః పౌత్రాయణః షట్శతాని గవాం నిష్కమశ్వతరీరథం తదాదాయ ప్రతిచక్రమే తం హాభ్యువాద ॥ ౧ ॥

రైక్వేమాని షట్శతాని గవామయం నిష్కోఽయమశ్వతరీరథోఽను మ ఎతాం భగవో దేవతాꣳ శాధి యాం దేవతాముపాస్స ఇతి ॥ ౨ ॥

తము హ పరః ప్రత్యువాచాహ హారేత్వా శూద్ర తవైవ సహ గోభిరస్త్వితి తదు హ పునరేవ జానశ్రుతిః పౌత్రాయణః సహస్రం గవాం నిష్కమశ్వతరీరథం దుహితరం తదాదాయ ప్రతిచక్రమే ॥ ౩ ॥

తꣳ హాభ్యువాద రైక్వేదꣳ సహస్రం గవామయం నిష్కోఽయమశ్వతరీరథ ఇయం జాయాయం గ్రామో యస్మిన్నాస్సేఽన్వేవ మా భగవః శాధీతి ॥ ౪ ॥

తస్యా హ ముఖముపోద్గృహ్ణన్నువాచాజహారేమాః శూద్రానేనైవ ముఖేనాలాపయిష్యథా ఇతి తే హైతే రైక్వపర్ణా నామ మహావృషేషు యత్రాస్మా ఉవాస స తస్మై హోవాచ ॥ ౫ ॥

వాయుర్వావ సంవర్గో యదా వా అగ్నిరుద్వాయతి వాయుమేవాప్యేతి యదా సూర్యోఽస్తమేతి వాయుమేవాప్యేతి యదా చన్ద్రోఽస్తమేతి వాయుమేవాప్యేతి ॥ ౧ ॥

యదాప ఉచ్ఛుష్యన్తి వాయుమేవాపియన్తి వాయుర్హ్యేవైతాన్సర్వాన్సంవృఙ్క్త ఇత్యధిదైవతమ్ ॥ ౨ ॥

అథాధ్యాత్మం ప్రాణో వావ సంవర్గః స యదా స్వపితి ప్రాణమేవ వాగప్యేతి ప్రాణం చక్షుః ప్రాణꣳ శ్రోత్రం ప్రాణం మనః ప్రాణో హ్యేవైతాన్సర్వాన్సంవృఙ్క్త ఇతి ॥ ౩ ॥

తౌ వా ఎతౌ ద్వౌ సంవర్గౌ వాయురేవ దేవేషు ప్రాణః ప్రాణేషు ॥ ౪ ॥

అథ హ శౌనకం చ కాపేయమభిప్రతారిణం చ కాక్షసేనిం పరివిష్యమాణౌ బ్రహ్మచారీ బిభిక్షే తస్మా ఉ హ న దదతుః ॥ ౫ ॥

స హోవాచ మహాత్మనశ్చతురో దేవ ఎకః కః స జగార భువనస్య గోపాస్తం కాపేయ నాభిపశ్యన్తి మర్త్యా అభిప్రతారిన్బహుధా వసన్తం యస్మై వా ఎతదన్నం తస్మా ఎతన్న దత్తమితి ॥ ౬ ॥

తదు హ శౌనకః కాపేయః ప్రతిమన్వానః ప్రత్యేయాయాత్మా దేవానాం జనితా ప్రజానాం హిరణ్యదꣳష్ట్రో బభసోఽనసూరిర్మహాన్తమస్య మహిమానమాహురనద్యమానో యదనన్నమత్తీతి వై వయం బ్రహ్మచారిన్నేదముపాస్మహే దత్తాస్మై భిక్షామితి ॥ ౭ ॥

తస్మా ఉ హ దదుస్తే వా ఎతే పఞ్చాన్యే పఞ్చాన్యే దశ సన్తస్తత్కృతం తస్మాత్సర్వాసు దిక్ష్వన్నమేవ దశ కృతꣳ సైషా విరాడన్నాదీ తయేదꣳ సర్వం దృష్టꣳ సర్వమస్యేదం దృష్టం భవత్యన్నాదో భవతి య ఎవం వేద య ఎవం వేద ॥ ౮ ॥

సత్యకామో హ జాబాలో జబాలాం మాతరమామన్త్రయాఞ్చక్రే బ్రహ్మచర్యం భవతి వివత్స్యామి కిఙ్గోత్రో న్వహమస్మీతి ॥ ౧ ॥

సా హైనమువాచ నాహమేతద్వేద తాత యద్గోత్రస్త్వమసి బహ్వహం చరన్తీ పరిచారిణీ యౌవనే త్వామలభే సాహమేతన్న వేద యద్గోత్రస్త్వమసి జబాలా తు నామాహమస్మి సత్యకామో నామ త్వమసి స సత్యకామ ఎవ జాబాలో బ్రవీథా ఇతి ॥ ౨ ॥

స హ హారిద్రుమతం గౌతమమేత్యోవాచ బ్రహ్మచర్యం భగవతి వత్స్యామ్యుపేయాం భగవన్తమితి ॥ ౩ ॥

తꣳ హోవాచ కిఙ్గోత్రో ను సోమ్యాసీతి స హోవాచ నాహమేతద్వేద భో యద్గోత్రోఽహమస్మ్యపృచ్ఛం మాతరం సా మా ప్రత్యబ్రవీద్బహ్వహం చరన్తీ పరిచారిణీ యౌవనే త్వామలభే సాహమేతన్న వేద యద్గోత్రస్త్వమసి జబాలా తు నామాహమస్మి సత్యకామో నామ త్వమసీతి సోఽహం సత్యకామో జాబాలోఽస్మి భో ఇతి ॥ ౪ ॥

తꣳ హోవాచ నైతదబ్రాహ్మణో వివక్తుమర్హతి సమిధꣳ సోమ్యాహరోప త్వా నేష్యే న సత్యాదగా ఇతి తముపనీయ కృశానామబలానాం చతుఃశతా గా నిరాకృత్యోవాచేమాః సోమ్యానుసంవ్రజేతి తా అభిప్రస్థాపయన్నువాచ నాసహస్రేణావర్తేయేతి స హ వర్షగణం ప్రోవాస తా యదా సహస్రꣳ సమ్పేదుః ॥ ౫ ॥

అథ హైనమృషభోఽభ్యువాద సత్యకామ౩ ఇతి భగవ ఇతి హ ప్రతిశుశ్రావ ప్రాప్తాః సోమ్య సహస్రꣳ స్మః ప్రాపయ న ఆచార్యకులమ్ ॥ ౧ ॥

బ్రహ్మణశ్చ తే పాదం బ్రవాణీతి బ్రవీతు మే భగవానితి తస్మై హోవాచ ప్రాచీ దిక్కలా ప్రతీచీ దిక్కలా దక్షిణా దిక్కలోదీచీ దిక్కలైష వై సోమ్య చతుష్కలః పాదో బ్రహ్మణః ప్రకాశవాన్నామ ॥ ౨ ॥

స య ఎతమేవం విద్వాంశ్చతుష్కలం పాదం బ్రహ్మణః ప్రకాశవానిత్యుపాస్తే ప్రకాశవానస్మింల్లోకే భవతి ప్రకాశవతో హ లోకాఞ్జయతి య ఎతమేవం విద్వాంశ్చతుష్కలం పాదం బ్రహ్మణః ప్రకాశవానిత్యుపాస్తే ॥ ౩ ॥

అగ్నిష్టే పాదం వక్తేతి స హ శ్వోభూతే గా అభిప్రస్థాపయాఞ్చకార తా యత్రాభి సాయం బభూవుస్తత్రాగ్నిముపసమాధాయ గా ఉపరుధ్య సమిధమాధాయ పశ్చాదగ్నేః ప్రాఙుపోపవివేశ ॥ ౧ ॥

తమగ్నిరభ్యువాద సత్యకామ౩ ఇతి భగవ ఇతి హ ప్రతిశుశ్రావ ॥ ౨ ॥

బ్రహ్మణః సోమ్య తే పాదం బ్రవాణీతి బ్రవితు మే భగవానితి తస్మై హోవాచ పృథివీ కలాన్తరిక్షం కలా ద్యౌః కలా సముద్రః కలైష వై సోమ్య చతుష్కలః పాదో బ్రహ్మణోఽనన్తవాన్నామ ॥ ౩ ॥

స య ఎతమేవం విద్వాꣳశ్చతుష్కలం పాదం బ్రహ్మణోఽనన్తవానిత్యుపాస్తేఽనన్తవానస్మింల్లోకే భవత్య నన్తవతో హ లోకాఞ్జయతి య ఎతమేవం విద్వాꣳశ్చతుష్కలం పాదం బ్రహ్మణోఽనన్తవానిత్యుపాస్తే ॥ ౪ ॥

హꣳసస్తే పాదం వక్తేతి స హ శ్వోభూతే గా అభిప్రస్థాపయాఞ్చకార తా యత్రాభి సాయం బభూవుస్తత్రాగ్నిముపసమాధాయ గా ఉపారుధ్య సమిధమాధాయ పశ్చాదగ్నేః ప్రాఙుపోపవివేశ ॥ ౧ ॥

తꣳ హꣳస ఉపనిపత్యాభ్యువాద సత్యకామ౩ ఇతి భగవ ఇతి హ ప్రతిశుశ్రావ ॥ ౨ ॥

బ్రహ్మణః సోమ్య తే పాదం బ్రవాణీతి బ్రవీతు మే భగవానితి తస్మై హోవాచాగ్నిః కలా సూర్యః కలా చన్ద్రః కలా విద్యుత్కలైష వై సోమ్య చతుష్కలః పాదో బ్రహ్మణో జ్యోతిష్మాన్నామ ॥ ౩ ॥

స య ఎతమేవం విద్వాꣳశ్చతుష్కలం పాదం బ్రహ్మణో జ్యోతిష్మానిత్యుపాస్తే జ్యోతిష్మానస్మింల్లోకే భవతి జ్యోతిష్మతో హ లోకాఞ్జయతి య ఎతమేవం విద్వాꣳశ్చతుష్కలం పాదం బ్రహ్మణో జ్యోతిష్మానిత్యుపాస్తే ॥ ౪ ॥

మద్గుష్టే పాదం వక్తేతి స హ శ్వోభూతే గా అభిప్రస్థాపయాఞ్చకార తా యత్రాభి సాయం బభూవుస్తత్రాగ్నిముపసమాధాయ గా ఉపరుధ్య సమిధమాధాయ పశ్చాదగ్నేః ప్రాఙుపోపవివేశ ॥ ౧ ॥

తం మద్గురుపనిపత్యాభ్యువాద సత్యకామ౩ ఇతి భగవ ఇతి హ ప్రతిశుశ్రావ ॥ ౨ ॥

బ్రహ్మణః సోమ్య తే పాదం బ్రవాణీతి బ్రవీతు మే భగవానితి తస్మై హోవాచ ప్రాణః కలా చక్షుః కలా శ్రోత్రం కలా మనః కలైష వై సోమ్య చతుష్కలః పాదో బ్రహ్మణ ఆయతనవాన్నామ ॥ ౩ ॥

స య ఎతమేవం విద్వాꣳశ్చతుష్కలం పాదం బ్రహ్మణ ఆయతనవానిత్యుపాస్త ఆయతనవానస్మింల్లోకే భవత్యాయతనవతో హ లోకాఞ్జయతి య ఎతమేవం విద్వాꣳశ్చతుష్కలం పాదం బ్రహ్మణ ఆయతనవానిత్యుపాస్తే ॥ ౪ ॥

ప్రాప హాచార్యకులం తమాచార్యోఽభ్యువాద సత్యకామ౩ ఇతి భగవ ఇతి హ ప్రతిశుశ్రావ ॥ ౧ ॥

బ్రహ్మవిదివ వై సోమ్య భాసి కో ను త్వానుశశాసేత్యన్యే మనుష్యేభ్య ఇతి హ ప్రతిజజ్ఞే భగవాꣳస్త్వేవ మే కామే బ్రూయాత్ ॥ ౨ ॥

శ్రుతꣳ హ్యేవ మే భగవద్దృశేభ్య ఆచార్యాద్ధైవ విద్యా విదితా సాధిష్ఠం ప్రాపతీతి తస్మై హైతదేవోవాచాత్ర హ న కిఞ్చన వీయాయేతి వీయాయేతి ॥ ౩ ॥

ఉపకోసలో హ వై కామలాయనః సత్యకామే జాబాలే బ్రహ్మచర్యమువాస తస్య హ ద్వాదశ వర్షాణ్యగ్నీన్పరిచచార స హ స్మాన్యానన్తేవాసినః సమావర్తయꣳస్తꣳ హ స్మైవ న సమావర్తయతి ॥ ౧ ॥

తం జాయోవాచ తప్తో బ్రహ్మచారీ కుశలమగ్నీన్పరిచచారీన్మా త్వాగ్నయః పరిప్రవోచన్ప్రబ్రూహ్యస్మా ఇతి తస్మై హాప్రోచ్యైవ ప్రవాసాఞ్చక్రే ॥ ౨ ॥

స హ వ్యాధినానశితుం దధ్రే తమాచార్యజాయోవాచ బ్రహ్మచారిన్నశాన కిం ను నాశ్నాసీతి స హోవాచ బహవ ఇమేఽస్మిన్పురుషే కామా నానాత్యయా వ్యాధిభిః ప్రతిపూర్ణోఽస్మి నాశిష్యామీతి ॥ ౩ ॥

అథ హాగ్నయః సమూదిరే తప్తో బ్రహ్మచారీ కుశలం నః పర్యచారీద్ధన్తాస్మై ప్రబ్రవామేతి తస్మై హోచుః ప్రాణో బ్రహ్మ కం బ్రహ్మ ఖం బ్రహ్మేతి ॥ ౪ ॥

స హోవాచ విజానామ్యహం యత్ప్రాణో బ్రహ్మ కం చ తు ఖం చ న విజానామీతి తే హోచుర్యద్వావ కం తదేవ ఖం యదేవ ఖం తదేవ కమితి ప్రాణం చ హాస్మై తదాకాశం చోచుః ॥ ౫ ॥

అథ హైనం గార్హపత్యోఽనుశశాస పృథివ్యగ్నిరన్నమాదిత్య ఇతి య ఎష ఆదిత్యే పురుషో దృశ్యతే సోఽహమస్మి స ఎవాహమస్మీతి ॥ ౧ ॥

స య ఎతమేవం విద్వానుపాస్తేఽపహతే పాపకృత్యాం లోకీ భవతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి నాస్యావరపురుషాః క్షీయన్త ఉప వయం తం భుఞ్జామోఽస్మిꣳశ్చ లోకేఽముష్మిꣳశ్చ య ఎతమేవం విద్వానుపాస్తే ॥ ౨ ॥

అథ హైనమన్వాహార్యపచనోఽనుశశాసాపో దిశో నక్షత్రాణి చన్ద్రమా ఇతి య ఎష చన్ద్రమసి పురుషో దృశ్యతే సోఽహమస్మి స ఎవాహమస్మీతి ॥ ౧ ॥

స య ఎతమేవం విద్వానుపాస్తేఽపహతే పాపకృత్యాం లోకీ భవతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి నాస్యావరపురుషాః క్షీయన్త ఉప వయం తం భుఞ్జామోఽస్మిꣳశ్చ లోకేఽముష్మిꣳశ్చ య ఎతమేవం విద్వానుపాస్తే ॥ ౨ ॥

అథ హైనమాహవనీయోఽనుశశాస ప్రాణ ఆకాశో ద్యౌర్విద్యుదితి య ఎష విద్యుతి పురుషో దృశ్యతే సోఽహమస్మి స ఎవాహమస్మీతి ॥ ౧ ॥

స య ఎతమేవం విద్వానుపాస్తేఽపహతే పాపకృత్యాం లోకీ భవతి సర్వమాయురేతి జ్యోగ్జీవతి నాస్యావరపురుషాః క్షీయన్త ఉప వయం తం భుఞ్జామోఽస్మిꣳశ్చ లోకేఽముష్మిꣳశ్చ య ఎతమేవం విద్వానుపాస్తే ॥ ౨ ॥

తే హోచురుపకోసలైషా సోమ్య తేఽస్మద్విద్యాత్మవిద్యా చాచార్యస్తు తే గతిం వక్తేత్యాజగామ హాస్యాచార్యస్తమాచార్యోఽభ్యువాదోపకోసల౩ ఇతి ॥ ౧ ॥

భగవ ఇతి హ ప్రతిశుశ్రావ బ్రహ్మవిద ఇవ సోమ్య తే ముఖం భాతి కో ను త్వానుశశాసేతి కో ను మానుశిష్యాద్భో ఇతీహాపేవ నిహ్నుత ఇమే నూనమీదృశా అన్యాదృశా ఇతీహాగ్నీనభ్యూదే కిం ను సోమ్య కిల తేఽవోచన్నితి ॥ ౨ ॥

ఇదమితి హ ప్రతిజజ్ఞే లోకాన్వావ కిల సోమ్య తేఽవోచన్నహం తు తే తద్వక్ష్యామి యథా పుష్కరపలాశ ఆపో న శ్లిష్యన్త ఎవమేవంవిది పాపం కర్మ న శ్లిష్యత ఇతి బ్రవీతు మే భగవానితి తస్మై హోవాచ ॥ ౩ ॥

య ఎషోఽక్షిణి పురుషో దృశ్యత ఎష ఆత్మేతి హోవాచైతదమృతమభయమేతద్బ్రహ్మేతి తద్యద్యప్యస్మిన్సర్పిర్వోదకం వా సిఞ్చతి వర్త్మనీ ఎవ గచ్ఛతి ॥ ౧ ॥

ఎతꣳ సంయద్వామ ఇత్యాచక్షత ఎతꣳ హి సర్వాణి వామాన్యభిసంయన్తి సర్వాణ్యేనం వామాన్యభిసంయన్తి య ఎవం వేద ॥ ౨ ॥

ఎష ఉ ఎవ వామనీరేష హి సర్వాణి వామాని నయతి సర్వాణి వామాని నయతి య ఎవం వేద ॥ ౩ ॥

ఎష ఉ ఎవ భామనీరేష హి సర్వేషు లోకేషు భాతి సర్వేషు లోకేషు భాతి య ఎవం వేద ॥ ౪ ॥

అథ యదు చైవాస్మిఞ్ఛవ్యం కుర్వన్తి యది చ నార్చిషమేవాభిసమ్భవన్త్యర్చిషోఽహరహ్న ఆపూర్యమాణపక్షమాపూర్యమాణపక్షాద్యాన్షడుదఙ్ఙేతి మాసాꣳస్తాన్మాసేభ్యః సంవత్సరꣳ సంవత్సరాదాదిత్యమాదిత్యాచ్చన్ద్రమసం చన్ద్రమసో విద్యుతం తత్పురుషోఽమానవః స ఎనాన్బ్రహ్మ గమయత్యేష దేవపథో బ్రహ్మపథ ఎతేన ప్రతిపద్యమానా ఇమం మానవమావర్తం నావర్తన్తే నావర్తన్తే ॥ ౫ ॥

ఎష హ వై యజ్ఞో యోఽయం పవత ఎష హ యన్నిదం సర్వం పునాతి యదేష యన్నిదం సర్వం పునాతి తస్మాదేష ఎవ యజ్ఞస్తస్య మనశ్చ వాక్చ వర్తనీ ॥ ౧ ॥

తయోరన్యతరాం మనసా సంస్కరోతి బ్రహ్మా వాచా హోతాధ్వర్యురుద్గాతాన్యతరాం స యత్రోపాకృతే ప్రాతరనువాకే పురా పరిధానీయాయా బ్రహ్మా వ్యవదతి ॥ ౨ ॥

అన్యతరామేవ వర్తనీꣳ సꣳస్కరోతి హీయతేఽన్యతరా స యథైకపాద్వ్రజన్‌రథో వైకేన చక్రేణ వర్తమానో రిష్యత్యేవమస్య యజ్ఞో రిష్యతి యజ్ఞం రిష్యన్తం యజమానోఽనురిష్యతి స ఇష్ట్వా పాపీయాన్భవతి ॥ ౩ ॥

అథ యత్రోపాకృతే ప్రాతరనువాకే న పురా పరిధానీయాయా బ్రహ్మా వ్యవదత్యుభే ఎవ వర్తనీ సంస్కుర్వన్తి న హీయతేఽన్యతరా ॥ ౪ ॥

స యథోభయపాద్వ్రజన్‌రథో వోభాభ్యాం చక్రాభ్యాం వర్తమానః ప్రతితిష్ఠత్యేవమస్య యజ్ఞః ప్రతితిష్ఠతి యజ్ఞం ప్రతితిష్ఠన్తం యజమానోఽనుప్రతితిష్ఠతి స ఇష్ట్వా శ్రేయాన్భవతి ॥ ౫ ॥

ప్రజాపతిర్లోకానభ్యతపత్తేషాం తప్యమానానాం రసాన్ప్రావృహదగ్నిం పృథివ్యా వాయుమన్తరిక్షాదాదిత్యం దివః ॥ ౧ ॥

స ఎతాస్తిస్రో దేవతా అభ్యతపత్తాసాం తప్యమానానాꣳ రసాన్ప్రావృహదగ్నేర్‌ఋచో వాయోర్యజూంషి సామాన్యాదిత్యాత్ ॥ ౨ ॥

స ఎతాం త్రయీం విద్యామభ్యతపత్తస్యాస్తప్యమానాయా రసాన్ప్రావృహద్భూరిత్యృగ్భ్యో భువరితి యజుర్భ్యః స్వరితి సామభ్యః ॥ ౩ ॥

తద్యదృక్తో రిష్యేద్భూః స్వాహేతి గార్హపత్యే జుహుయాదృచామేవ తద్రసేనర్చాం వీర్యేణర్చాం యజ్ఞస్య విరిష్టం సన్దధాతి ॥ ౪ ॥

స యది యజుష్టో రిష్యేద్భువః స్వాహేతి దక్షిణాగ్నౌ జుహుయాద్యజుషామేవ తద్రసేన యజుషాం వీర్యేణ యజుషాం యజ్ఞస్య విరిష్టం సన్దధాతి ॥ ౫ ॥

అథ యది సామతో రిష్యేత్స్వః స్వాహేత్యాహవనీయే జుహుయాత్సామ్నామేవ తద్రసేన సామ్నాం వీర్యేణ సామ్నాం యజ్ఞస్య విరిష్టం సన్దధాతి ॥ ౬ ॥

తద్యథా లవణేన సువర్ణం సన్దధ్యాత్సువర్ణేన రజతం రజతేన త్రపు త్రపుణా సీసం సీసేన లోహం లోహేన దారు దారు చర్మణా ॥ ౭ ॥

ఎవమేషాం లోకానామాసాం దేవతానామస్యాస్త్రయ్యా విద్యాయా వీర్యేణ యజ్ఞస్య విరిష్టం సన్దధాతి భేషజకృతో హ వా ఎష యజ్ఞో యత్రైవంవిద్బ్రహ్మా భవతి ॥ ౮ ॥

ఎష హ వా ఉదక్ప్రవణో యజ్ఞో యత్రైవంవిద్బ్రహ్మా భవత్యేవంవిదం హ వా ఎషా బ్రహ్మాణమనుగాథా యతో యత ఆవర్తతే తత్తద్గచ్ఛతి ॥ ౯ ॥

మానవో బ్రహ్మైవైక ఋత్విక్కురూనశ్వాభిరక్షత్యేవంవిద్ధ వై బ్రహ్మా యజ్ఞం యజమానం సర్వాంశ్చర్త్విజోఽభిరక్షతి తస్మాదేవంవిదమేవ బ్రహ్మాణం కుర్వీత నానేవంవిదం నానేవంవిదమ్ ॥ ౧౦ ॥

యో హ వై జ్యేష్ఠం చ శ్రేష్ఠం చ వేద జ్యేష్ఠశ్చ హ వై శ్రేష్ఠశ్చ భవతి ప్రాణో వావ జ్యేష్ఠశ్చ శ్రేష్ఠశ్చ ॥ ౧ ॥

యో హ వై వసిష్ఠం వేద వసిష్ఠో హ స్వానాం భవతి వాగ్వావ వసిష్ఠః ॥ ౨ ॥

యో హ వై ప్రతిష్ఠాం వేద ప్రతి హ తిష్ఠత్యస్మిꣳశ్చ లోకేఽముష్మిꣳశ్చ చక్షుర్వావ ప్రతిష్ఠా ॥ ౩ ॥

యో హ వై సమ్పదం వేద సꣳహాస్మై కామాః పద్యన్తే దైవాశ్చ మానుషాశ్చ శ్రోత్రం వావ సమ్పత్ ॥ ౪ ॥

యో హ వా ఆయతనం వేదాయతనꣳ హ స్వానాం భవతి మనో హ వా ఆయతనమ్ ॥ ౫ ॥

అథ హ ప్రాణా అహꣳ శ్రేయసి వ్యూదిరేఽహꣳ శ్రేయానస్మ్యహꣳ శ్రేయానస్మీతి ॥ ౬ ॥

తే హ ప్రాణాః ప్రజాపతిం పితరమేత్యోచుర్భగవన్కో నః శ్రేష్ఠ ఇతి తాన్హోవాచ యస్మిన్వ ఉత్క్రాన్తే శరీరం పాపిష్ఠతరమివ దృశ్యేత స వః శ్రేష్ఠ ఇతి ॥ ౭ ॥

సా హ వాగుచ్చక్రామ సా సంవత్సరం ప్రోష్య పర్యేత్యోవాచ కథమశకతర్తే మజ్జీవితుమితి యథా కలా అవదన్తః ప్రాణన్తః ప్రాణేన పశ్యన్తశ్చక్షుషా శృణ్వన్తః శ్రోత్రేణ ధ్యాయన్తో మనసైవమితి ప్రవివేశ హ వాక్ ॥ ౮ ॥

చక్షుర్హోచ్చక్రామ తత్సంవత్సరం ప్రోష్య పర్యేత్యోవాచ కథమశకతర్తే మజ్జీవితుమితి యథాన్ధా అపశ్యన్తః ప్రాణన్తః ప్రాణేన వదన్తో వాచా శృణ్వన్తః శ్రోత్రేణ ధ్యాయన్తో మనసైవమితి ప్రవివేశ హ చక్షుః ॥ ౯ ॥

శ్రోత్రం హోచ్చక్రామ తత్సంవత్సరం ప్రోష్య పర్యేత్యోవాచ కథమశకతర్తే మజ్జీవితుమితి యథా బధిరా అశృణ్వన్తః ప్రాణన్తః ప్రాణేన వదన్తో వాచా పశ్యన్తశ్చక్షుషా ధ్యాయన్తో మనసైవమితి ప్రవివేశ హ శ్రోత్రమ్ ॥ ౧౦ ॥

మనో హోచ్చక్రామ తత్సంవత్సరం ప్రోష్య పర్యేత్యోవాచ కథమశకతర్తే మజ్జీవితుమితి యథా బాలా అమనసః ప్రాణన్తః ప్రాణేన వదన్తో వాచా పశ్యన్తశ్చక్షుషా శృణ్వన్తః శ్రోత్రేణైవమితి ప్రవివేశ హ మనః ॥ ౧౧ ॥

అథ హ ప్రాణ ఉచ్చిక్రమిషన్స యథా సుహయః పడ్వీశశఙ్కూన్సఙ్ఖిదేదేవమితరాన్ప్రాణాన్సమఖిదత్తం హాభిసమేత్యోచుర్భగవన్నేధి త్వం నః శ్రేష్ఠోఽసి మోత్క్రమీరితి ॥ ౧౨ ॥

అథ హైనం వాగువాచ యదహం వసిష్ఠోఽస్మి త్వం తద్వసిష్ఠోఽసీత్యథ హైనం చక్షురువాచ యదహం ప్రతిష్ఠాస్మి త్వం తత్ప్రతిష్ఠాసీతి ॥ ౧౩ ॥

అథ హైనం శ్రోత్రమువాచ యదహం సమ్పదస్మి త్వం తత్సమ్పదసీత్యథ హైనం మన ఉవాచ యదహమాయతనమస్మి త్వం తదాయతనమసీతి ॥ ౧౪ ॥

న వై వాచో న చక్షూంషి న శ్రోత్రాణి న మనాంసీత్యాచక్షతే ప్రాణా ఇత్యేవాచక్షతే ప్రాణో హ్యేవైతాని సర్వాణి భవతి ॥ ౧౫ ॥

స హోవాచ కిం మేఽన్నం భవిష్యతీతి యత్కిఞ్చిదిదమా శ్వభ్య ఆ శకునిభ్య ఇతి హోచుస్తద్వా ఎతదనస్యాన్నమనో హ వై నామ ప్రత్యక్షం న హ వా ఎవంవిది కిఞ్చనానన్నం భవతీతి ॥ ౧ ॥

స హోవాచ కిం మే వాసో భవిష్యతీత్యాప ఇతి హోచుస్తస్మాద్వా ఎతదశిష్యన్తః పురస్తాచ్చోపరిష్టాచ్చాద్భిః పరిదధతి లమ్భుకో హ వాసో భవత్యనగ్నో హ భవతి ॥ ౨ ॥

తద్ధైతత్సత్యకామో జాబాలో గోశ్రుతయే వైయాఘ్రపద్యాయోక్త్వోవాచ యద్యప్యేనచ్ఛుష్కాయ స్థాణవే బ్రూయాజ్జాయేరన్నేవాస్మిఞ్ఛాఖాః ప్రరోహేయుః పలాశానీతి ॥ ౩ ॥

అథ యది మహజ్జిగమిషేదమావాస్యాయాం దీక్షిత్వా పౌర్ణమాస్యాం రాత్రౌ సర్వౌషధస్య మన్థం దధిమధునోరుపమథ్య జ్యేష్ఠాయ శ్రేష్ఠాయ స్వాహేత్యగ్నావాజ్యస్య హుత్వా మన్థే సమ్పాతమవనయేత్ ॥ ౪ ॥

వసిష్ఠాయ స్వాహేత్యగ్నావాజ్యస్య హుత్వా మన్థే సమ్పాతమవనయేత్ప్రతిష్ఠాయై స్వాహేత్యగ్నావాజ్యస్య హుత్వా మన్థే సమ్పాతమవనయేత్సమ్పదే స్వాహేత్యగ్నావాజ్యస్య హుత్వా మన్థే సమ్పాతమవనయేదాయతనాయ స్వాహేత్యగ్నావాజ్యస్య హుత్వా మన్థే సమ్పాతమవనయేత్ ॥ ౫ ॥

అథ ప్రతిసృప్యాఞ్జలౌ మన్థమాధాయ జపత్యమో నామాస్యమా హి తే సర్వమిదం స హి జ్యేష్ఠః శ్రేష్ఠో రాజాధిపతిః స మా జ్యైష్ఠ్యꣳ శ్రైష్ఠ్యꣳ రాజ్యమాధిపత్యం గమయత్వహమేవేదం సర్వమసానీతి ॥ ౬ ॥

అథ ఖల్వేతయర్చా పచ్ఛ ఆచామతి తత్సవితుర్వృణీమహ ఇత్యాచామతి వయం దేవస్య భోజనమిత్యాచామతి శ్రేష్ఠం సర్వధాతమమిత్యాచామతి తురం భగస్య ధీమహీతి సర్వం పిబతి నిర్ణిజ్య కంసం చమసం వా పశ్చాదగ్నేః సంవిశతి చర్మణి వా స్థణ్డిలే వా వాచంయమోఽప్రసాహః స యది స్త్రియం పశ్యేత్సమృద్ధం కర్మేతి విద్యాత్ ॥ ౭ ॥

తదేష శ్లోకో యదా కర్మసు కామ్యేషు స్త్రియꣳ స్వప్నేషు పశ్యతి సమృద్ధిం తత్ర జానీయాత్తస్మిన్స్వప్ననిదర్శనే తస్మిన్స్వప్ననిదర్శనే ॥ ౮ ॥

శ్వేతకేతుర్హారుణేయః పఞ్చాలానాꣳ సమితిమేయాయ తꣳ హ ప్రవాహణో జైవలిరువాచ కుమారాను త్వాశిషత్పితేత్యను హి భగవ ఇతి ॥ ౧ ॥

వేత్థ యదితోఽధి ప్రజాః ప్రయన్తీతి న భగవ ఇతి వేత్థ యథా పునరావర్తన్త౩ ఇతి న భగవ ఇతి వేత్థ పథోర్దేవయానస్య పితృయాణస్య చ వ్యావర్తనా౩ ఇతి న భగవ ఇతి ॥ ౨ ॥

వేత్థ యథాసౌ లోకో న సమ్పూర్యత౩ ఇతి న భగవ ఇతి వేత్థ యథా పఞ్చమ్యామాహుతావాపః పురుషవచసో భవన్తీతి నైవ భగవ ఇతి ॥ ౩ ॥

అథాను కిమనుశిష్టోఽవోచథా యో హీమాని న విద్యాత్కథꣳ సోఽనుశిష్టో బ్రువీతేతి స హాయస్తః పితురర్ధమేయాయ తꣳ హోవాచాననుశిష్య వావ కిల మా భగవాన్బ్రవీదను త్వాశిషమితి ॥ ౪ ॥

పఞ్చ మా రాజన్యబన్ధుః ప్రశ్నానప్రాక్షీత్తేషాం నైకఞ్చనాశకం వివక్తుమితి స హోవాచ యథా మా త్వం తదైతానవదో యథాహమేషాం నైకఞ్చన వేద యద్యహమిమానవేదిష్యం కథం తే నావక్ష్యమితి ॥ ౫ ॥

స హ గౌతమో రాజ్ఞోఽర్ధమేయాయ తస్మై హ ప్రాప్తాయార్హాం చకార స హ ప్రాతః సభాగ ఉదేయాయ తం హోవాచ మానుషస్య భగవన్గౌతమ విత్తస్య వరం వృణీథా ఇతి స హోవాచ తవైవ రాజన్మానుషం విత్తం యామేవ కుమారస్యాన్తే వాచమభాషథాస్తామేవ మే బ్రూహీతి స హ కృచ్ఛ్రీ బభూవ ॥ ౬ ॥

తం హ చిరం వసేత్యాజ్ఞాపయాఞ్చకార తం హోవాచ యథా మా త్వం గౌతమావదో యథేయం న ప్రాక్త్వత్తః పురా విద్యా బ్రాహ్మణాన్గచ్ఛతి తస్మాదు సర్వేషు లోకేషు క్షత్రస్యైవ ప్రశాసనమభూదితి తస్మై హోవాచ ॥ ౭ ॥

అసౌ వావ లోకో గౌతమాగ్నిస్తస్యాదిత్య ఎవ సమిద్రశ్మయో ధూమోఽహరర్చిశ్చన్ద్రమా అఙ్గారా నక్షత్రాణి విస్ఫులిఙ్గాః ॥ ౧ ॥

తస్మిన్నేతస్మిన్నగ్నౌ దేవాః శ్రద్ధాం జుహ్వతి తస్యా ఆహుతేః సోమో రాజా సమ్భవతి ॥ ౨ ॥

పర్జన్యో వావ గౌతమాగ్నిస్తస్య వాయురేవ సమిదభ్రం ధూమో విద్యుదర్చిరశనిరఙ్గారా హ్రాదనయో విస్ఫులిఙ్గాః ॥ ౧ ॥

తస్మిన్నేతస్మిన్నగ్నౌ దేవాః సోమం రాజానం జుహ్వతి తస్యా ఆహుతేర్వర్షం సమ్భవతి ॥ ౨ ॥

పృథివీ వావ గౌతమాగ్నిస్తస్యాః సంవత్సర ఎవ సమిదాకాశో ధూమో రాత్రిరర్చిర్దిశోఽఙ్గారా అవాన్తరదిశో విస్ఫులిఙ్గాః ॥ ౧ ॥

తస్మిన్నేతస్మిన్నగ్నౌ దేవా వర్షం జుహ్వతి తస్యా ఆహుతేరన్నం సమ్భవతి ॥ ౨ ॥

పురుషో వావ గౌతమాగ్నిస్తస్య వాగేవ సమిత్ప్రాణో ధూమో జిహ్వార్చిశ్చక్షురఙ్గారాః శ్రోత్రం విస్ఫులిఙ్గాః ॥ ౧ ॥

తస్మిన్నేతస్మిన్నగ్నౌ దేవా అన్నం జుహ్వతి తస్యా ఆహుతే రేతః సమ్భవతి ॥ ౨ ॥

యోషా వావ గౌతమాగ్నిస్తస్యా ఉపస్థ ఎవ సమిద్యదుపమన్త్రయతే స ధూమో యోనిరర్చిర్యదన్తః కరోతి తేఽఙ్గారా అభినన్దా విస్ఫులిఙ్గాః ॥ ౧ ॥

తస్మిన్నేతస్మిన్నగ్నౌ దేవా రేతో జుహ్వతి తస్యా ఆహుతేర్గర్భః సమ్భవతి ॥ ౨ ॥

ఇతి తు పఞ్చమ్యామాహుతావాపః పురుషవచసో భవన్తీతి స ఉల్బావృతో గర్భో దశ వా నవ వా మాసానన్తః శయిత్వా యావద్వాథ జాయతే ॥ ౧ ॥

స జాతో యావదాయుషం జీవతి తం ప్రేతం దిష్టమితోఽగ్నయ ఎవ హరన్తి యత ఎవేతో యతః సమ్భూతో భవతి ॥ ౨ ॥

తద్య ఇత్థం విదుః । యే చేమేఽరణ్యే శ్రద్ధా తప ఇత్యుపాసతే తేఽర్చిషమభిసమ్భవన్త్యర్చిషోఽహరహ్న ఆపూర్యమాణపక్షమాపూర్యమాణపక్షాద్యాన్షడుదఙ్ఙేతి మాసాꣳస్తాన్ ॥ ౧ ॥

మాసేభ్యః సంవత్సరꣳ సంవత్సరాదాదిత్యమాదిత్యాచ్చన్ద్రమసం చన్ద్రమసో విద్యుతం తత్పురుషోఽమానవః స ఎనాన్బ్రహ్మ గమయత్యేష దేవయానః పన్థా ఇతి ॥ ౨ ॥

అథ య ఇమే గ్రామ ఇష్టాపూర్తే దత్తమిత్యుపాసతే తే ధూమమభిసమ్భవన్తి ధూమాద్రాత్రిం రాత్రేరపరపక్షమపరపక్షాద్యాన్షడ్దక్షిణైతి మాసాంస్తాన్నైతే సంవత్సరమభిప్రాప్నువన్తి ॥ ౩ ॥

మాసేభ్యః పితృలోకం పితృలోకాదాకాశమాకాశాచ్చన్ద్రమసమేష సోమో రాజా తద్దేవానామన్నం తం దేవా భక్షయన్తి ॥ ౪ ॥

తస్మిన్యావత్సమ్పాతముషిత్వాథైతమేవాధ్వానం పునర్నివర్తన్తే యథేతమాకాశమాకాశాద్వాయుం వాయుర్భూత్వా ధూమో భవతి ధూమో భూత్వాభ్రం భవతి ॥ ౫ ॥

అభ్రం భూత్వా మేఘో భవతి మేఘో భూత్వా ప్రవర్షతి త ఇహ వ్రీహియవా ఓషధివనస్పతయస్తిలమాషా ఇతి జాయన్తేఽతో వై ఖలు దుర్నిష్ప్రపతరం యో యో హ్యన్నమత్తి యో రేతః సిఞ్చతి తద్భూయ ఎవ భవతి ॥ ౬ ॥

తద్య ఇహ రమణీయచరణా అభ్యాశో హ యత్తే రమణీయాం యోనిమాపద్యేరన్బ్రాహ్మణయోనిం వా క్షత్రియయోనిం వా వైశ్యయోనిం వాథ య ఇహ కపూయచరణా అభ్యాశో హ యత్తే కపూయాం యోనిమాపద్యేరఞ్శ్వయోనిం వా సూకరయోనిం వా చణ్డాలయోనిం వా ॥ ౭ ॥

అథైతయోః పథోర్న కతరేణచన తానీమాని క్షుద్రాణ్యసకృతావర్తీని భూతాని భవన్తి జాయస్వ మ్రియస్వేత్యేతత్తృతీయꣳ స్థానం తేనాసౌ లోకో న సమ్పూర్యతే తస్మాజ్జుగుప్సేత తదేష శ్లోకః ॥ ౮ ॥

స్తేనో హిరణ్యస్య సురాం పిబꣳశ్చ గురోస్తల్పమావసన్బ్రహ్మహా చైతే పతన్తి చత్వారః పఞ్చమశ్చాచరꣳస్తైరితి ॥ ౯ ॥

అథ హ య ఎతానేవం పఞ్చాగ్నీన్వేద న సహ తైరప్యాచరన్పాప్మనా లిప్యతే శుద్ధః పూతః పుణ్యలోకో భవతి య ఎవం వేద య ఎవం వేద ॥ ౧౦ ॥

ప్రాచీనశాల ఔపమన్యవః సత్యయజ్ఞః పౌలుషిరిన్ద్రద్యుమ్నో భాల్లవేయో జనః శార్కరాక్ష్యో బుడిల ఆశ్వతరాశ్విస్తే హైతే మహాశాలా మహాశ్రోత్రియాః సమేత్య మీమాꣳసాం చక్రుః కో న ఆత్మా కిం బ్రహ్మేతి ॥ ౧ ॥

తే హ సమ్పాదయాఞ్చక్రురుద్దాలకో వై భగవన్తోఽయమారుణిః సమ్ప్రతీమమాత్మానం వైశ్వానరమధ్యేతి తꣳ హన్తాభ్యాగచ్ఛామేతి తం హాభ్యాజగ్ముః ॥ ౨ ॥

స హ సమ్పాదయాఞ్చకార ప్రక్ష్యన్తి మామిమే మహాశాలా మహాశ్రోత్రియాస్తేభ్యో న సర్వమివ ప్రతిపత్స్యే హన్తాహమన్యమభ్యనుశాసానీతి ॥ ౩ ॥

తాన్హోవాచాశ్వపతిర్వై భగవన్తోఽయం కైకేయః సమ్ప్రతీమమాత్మానం వైశ్వానరమధ్యేతి తం హన్తాభ్యాగచ్ఛామేతి తꣳ హాభ్యాజగ్ముః ॥ ౪ ॥

తేభ్యో హ ప్రాప్తేభ్యః పృథగర్హాణి కారయాఞ్చకార స హ ప్రాతః సఞ్జిహాన ఉవాచ న మే స్తేనో జనపదే న కదర్యో న మద్యపో నానాహితాగ్నిర్నావిద్వాన్న స్వైరీ స్వైరిణీ కుతోయక్ష్యమాణో వై భగవన్తోఽహమస్మి యావదేకైకస్మా ఋత్విజే ధనం దాస్యామి తావద్భగవద్భ్యో దాస్యామి వసన్తు భగవన్త ఇతి ॥ ౫ ॥

తే హోచుర్యేన హైవార్థేన పురుషశ్చరేత్తం హైవ వదేదాత్మానమేవేమం వైశ్వానరం సంప్రత్యధ్యేషితమేవ నో బ్రూహీతి ॥ ౬ ॥

తాన్హోవాచ ప్రాతర్వః ప్రతివక్తాస్మీతి తే హ సమిత్పాణయః పూర్వాహ్ణే ప్రతిచక్రమిరే తాన్హానుపనీయైవైతదువాచ ॥ ౭ ॥

ఔపమన్యవ కం త్వమాత్మానముపాస్స ఇతి దివమేవ భగవో రాజన్నితి హోవాచైష వై సుతేజా ఆత్మా వైశ్వానరో యం త్వమాత్మానముపాస్సే తస్మాత్తవ సుతం ప్రసుతమాసుతం కులే దృశ్యతే ॥ ౧ ॥

అత్స్యన్నం పశ్యసి ప్రియమత్త్యన్నం పశ్యతి ప్రియం భవత్యస్య బ్రహ్మవర్చసం కులే య ఎతమేవమాత్మానం వైశ్వానరముపాస్తే మూర్ధా త్వేష ఆత్మన ఇతి హోవాచ మూర్ధా తే వ్యపతిష్యద్యన్మాం నాగమిష్య ఇతి ॥ ౨ ॥

అథ హోవాచ సత్యయజ్ఞం పౌలుషిం ప్రాచీనయోగ్య కం త్వమాత్మానముపాస్స ఇత్యాదిత్యమేవ భగవో రాజన్నితి హోవాచైష వై విశ్వరూప ఆత్మా వైశ్వానరో యం త్వమాత్మానముపాస్సే తస్మాత్తవ బహు విశ్వరూపం కులే దృశ్యతే ॥ ౧ ॥

ప్రవృత్తోఽశ్వతరీరథో దాసీనిష్కోఽత్స్యన్నం పశ్యసి ప్రియమత్త్యన్నం పశ్యతి ప్రియం భవత్యస్య బ్రహ్మవర్చసం కులే య ఎతమేవమాత్మానం వైశ్వానరముపాస్తే చక్షుష్ట్వేతదాత్మన ఇతి హోవాచాన్ధోఽభవిష్యో యన్మాం నాగమిష్య ఇతి ॥ ౨ ॥

అథ హోవాచేన్ద్రద్యుమ్నం భాల్లవేయం వైయాఘ్రమ్పద్య కం త్వమాత్మానముపాస్స ఇతి వాయుమేవ భగవో రాజన్నితి హోవాచైష వై పృథగ్వర్త్మాత్మా వైశ్వానరో యం త్వమాత్మానముపాస్సే తస్మాత్త్వాం పృథగ్బలయ ఆయన్తి పృథగ్రథశ్రేణయోఽనుయన్తి ॥ ౧ ॥

అత్స్యన్నం పశ్యసి ప్రియమత్త్యన్నం పశ్యతి ప్రియం భవత్యస్య బ్రహ్మవర్చసం కులే య ఎతమేవమాత్మానం వైశ్వానరముపాస్తే ప్రాణస్త్వేష ఆత్మన ఇతి హోవాచ ప్రాణస్య ఉదక్రమిష్యద్యన్మాం నాగమిష్య ఇతి ॥ ౨ ॥

అథ హోవాచ జనం శార్కరాక్ష్య కం త్వమాత్మానముపాస్స ఇత్యాకాశమేవ భగవో రాజన్నితి హోవాచైష వై బహుల ఆత్మా వైశ్వానరో యం త్వమాత్మానముపాస్సే తస్మాత్త్వం బహులోఽసి ప్రజయా చ ధనేన చ ॥ ౧ ॥

అత్స్యన్నం పశ్యసి ప్రియమత్త్యన్నం పశ్యతి ప్రియం భవత్యస్య బ్రహ్మవర్చసం కులే య ఎతమేవమాత్మానం వైశ్వానరముపాస్తే సన్దేహస్త్వేష ఆత్మన ఇతి హోవాచ సన్దేహస్తే వ్యశీర్యద్యన్మాం నాగమిష్య ఇతి ॥ ౨ ॥

అథ హోవాచ బుడిలమాశ్వతరాశ్విం వైయాఘ్రపద్య కం త్వమాత్మానముపాస్స ఇత్యప ఎవ భగవో రాజన్నితి హోవాచైష వై రయిరాత్మా వైశ్వానరో యం త్వమాత్మానముపాస్సే తస్మాత్త్వం రయిమాన్పుష్టిమానసి ॥ ౧ ॥

అత్స్యన్నం పశ్యసి ప్రియమత్త్యన్నం పశ్యతి ప్రియం భవత్యస్య బ్రహ్మవర్చసం కులే య ఎతమేవమాత్మానం వైశ్వానరముపాస్తే బస్తిస్త్వేష ఆత్మన ఇత హోవాచ బస్తిస్తే వ్యభేత్స్యద్యన్మాం నాగమిష్య ఇతి ॥ ౨ ॥

అథ హోవాచోద్దాలకమారుణిం గౌతమ కం త్వమాత్మానముపాస్స ఇతి పృథివీమేవ భగవో రాజన్నితి హోవాచైష వై ప్రతిష్ఠాత్మా వైశ్వానరో యం త్వమాత్మానముపాస్సే తస్మాత్త్వం ప్రతిష్ఠితోఽసి ప్రజయా చ పశుభిశ్చ ॥ ౧ ॥

అత్స్యన్నం పశ్యసి ప్రియమత్త్యన్నం పశ్యతి ప్రియం భవత్యస్య బ్రహ్మవర్చసం కులే య ఎతమేవమాత్మానం వైశ్వానరముపాస్తే పాదౌ త్వేతావాత్మన ఇతి హోవాచ పాదౌ తే వ్యమ్లాస్యేతాం యన్మాం నాగమిష్య ఇతి ॥ ౨ ॥

తాన్హోవాచైతే వై ఖలు యూయం పృథగివేమమాత్మానం వైశ్వానరం విద్వాంసోఽన్నమత్థ యస్త్వేతమేవం ప్రాదేశమాత్రమభివిమానమాత్మానం వైశ్వానరముపాస్తే స సర్వేషు లోకేషు సర్వేషు భూతేషు సర్వేష్వాత్మస్వన్నమత్తి ॥ ౧ ॥

తస్య హ వా ఎతస్యాత్మనో వైశ్వానరస్య మూర్ధైవ సుతేజాశ్చక్షుర్విశ్వరూపః ప్రాణః పృథగ్వర్త్మాత్మా సన్దేహో బహులో బస్తిరేవ రయిః పృథివ్యేవ పాదావుర ఎవ వేదిర్లోమాని బర్హిర్హృదయం గార్హపత్యో మనోఽన్వాహార్యపచన ఆస్యమాహవనీయః ॥ ౨ ॥

తద్యద్భక్తం ప్రథమమాగచ్ఛేత్తద్ధోమీయం స యాం ప్రథమామాహుతిం జుహుయాత్తాం జుహుయాత్ప్రాణాయ స్వాహేతి ప్రాణస్తృప్యతి ॥ ౧ ॥

ప్రాణే తృప్యతి చక్షుస్తృప్యతి చక్షుషి తృప్యత్యాదిత్యస్తృప్యత్యాదిత్యే తృప్యతి ద్యౌస్తృప్యతి దివి తృప్యన్త్యాం యత్కిఞ్చ ద్యౌశ్చాదిత్యశ్చాధితిష్ఠతస్తత్తృప్యతి తస్యానుతృప్తిం తృప్యతి ప్రజయా పశుభిరన్నాద్యేన తేజసా బ్రహ్మవర్చసేనేతి ॥ ౨ ॥

అథ యాం ద్వితీయాం జుహుయాత్తాం జుహుయాద్వ్యానాయ స్వాహేతి వ్యానస్తృప్యతి ॥ ౧ ॥

వ్యానే తృప్యతి శ్రోత్రం తృప్యతి శ్రోత్రే తృప్యతి చన్ద్రమాస్తృప్యతి చన్ద్రమసి తృప్యతి దిశస్తృప్యన్తి దిక్షు తృప్యన్తీషు యత్కిఞ్చ దిశశ్చ చన్ద్రమాశ్చాధితిష్ఠన్తి తత్తృప్యతి తస్యాను తృప్తిం తృప్యతి ప్రజయా పశుభిరన్నాద్యేన తేజసా బ్రహ్మవర్చసేనేతి ॥ ౨ ॥

అథ యాం తృతీయాం జుహుయాత్తాం జుహుయాదపానాయ స్వాహేత్యపానస్తృప్యతి ॥ ౧ ॥

అపానే తృప్యతి వాక్తృప్యతి వాచి తృప్యన్త్యామగ్నిస్తృప్యత్యగ్నౌ తృప్యతి పృథివీ తృప్యతి పృథివ్యాం తృప్యన్త్యాం యత్కిఞ్చ పృథివీ చాగ్నిశ్చాధితిష్ఠతస్తత్తృప్యతి తస్యాను తృప్తిం తృప్యతి ప్రజయా పశుభిరన్నాద్యేన తేజసా బ్రహ్మవర్చసేనేతి ॥ ౨ ॥

అథ యాం చతుర్థీం జుహుయాత్తాం జుహుయాత్సమానాయ స్వాహేతి సమానస్తృప్యతి ॥ ౧ ॥

సమానే తృప్యతి మనస్తృప్యతి మనసి తృప్యతి పర్జన్యస్తృప్యతి పర్జన్యే తృప్యతి విద్యుత్తృప్యతి విద్యుతి తృప్యన్త్యాం యత్కిఞ్చ విద్యుచ్చ పర్జన్యశ్చాధితిష్ఠతస్తత్తృప్యతి తస్యాను తృప్తిం తృప్యతి ప్రజయా పసుభిరన్నాద్యేన తేజసా బ్రహ్మవర్చసేనేతి ॥ ౨ ॥

అథ యాం పఞ్చమీం జుహుయాత్తాం జుహుయాదుదానాయ స్వాహేత్యుదానస్తృప్యతి ॥ ౧ ॥

ఉదానే తృప్యతి త్వక్తృప్యతి త్వచి తృప్యన్త్యాం వాయుస్తృప్యతి వాయౌ తృప్యత్యాకాశస్తృప్యత్యాకాశే తృప్యతి యత్కిఞ్చ వాయుశ్చాకాశశ్చాధితిష్ఠతస్తత్తృప్యతి తస్యాను తృప్తిం ప్రజయా పశుభిరన్నాద్యేన తేజసా బ్రహ్మవర్చసేన ॥ ౨ ॥

స య ఇదమవిద్వానగ్నిహోత్రం జుహోతి యథాఙ్గారానపోహ్య భస్మని జుహుయాత్తాదృక్తత్స్యాత్ ॥ ౧ ॥

అథ య ఎతదేవం విద్వానగ్నిహోత్రం జుహోతి తస్య సర్వేషు లోకేషు సర్వేషు భూతేషు సర్వేష్వాత్మసు హుతం భవతి ॥ ౨ ॥

తద్యథేషీకాతూలమగ్నౌ ప్రోతం ప్రదూయేతైవం హాస్య సర్వే పాప్మానః ప్రదూయన్తే య ఎతదేవం విద్వానగ్నిహోత్రం జుహోతి ॥ ౩ ॥

తస్మాదు హైవంవిద్యద్యపి చణ్డాలాయోచ్ఛిష్టం ప్రయచ్ఛేదాత్మని హైవాస్య తద్వైశ్వానరే హుతం స్యాదితి తదేష శ్లోకః ॥ ౪ ॥

యథేహ క్షుధితా బాలా మాతరం పర్యుపాసత ఎవం సర్వాణి భూతాన్యగ్నిహోత్రముపాసత ఇత్యగ్నిహోత్రముపాసత ఇతి ॥ ౫ ॥

శ్వేతకేతుర్హారుణేయ ఆస తꣳ హ పితోవాచ శ్వేతకేతో వస బ్రహ్మచర్యం న వైసోమ్యాస్మత్కులీనోఽననూచ్య బ్రహ్మబన్ధురివ భవతీతి ॥ ౧ ॥

స హ ద్వాదశవర్ష ఉపేత్య చతుర్విꣳశతివర్షః సర్వాన్వేదానధీత్య మహామనా అనూచానమానీ స్తబ్ధ ఎయాయ తꣳహ పితోవాచ ॥ ౨ ॥

శ్వేతకేతో యన్ను సోమ్యేదం మహామనా అనూచానమానీ స్తబ్ధోఽస్యుత తమాదేశమప్రాక్ష్యః యేనాశ్రుతꣳ శ్రుతం భవత్యమతం మతమవిజ్ఞాతం విజ్ఞాతమితి కథం ను భగవః స ఆదేశో భవతీతి ॥ ౩ ॥

యథా సోమ్యైకేన మృత్పిణ్డేన సర్వం మృన్మయం విజ్ఞాతꣳ స్యాద్వాచారమ్భణం వికారో నామధేయం మృత్తికేత్యేవ సత్యమ్ ॥ ౪ ॥

యథా సోమ్యైకేన లోహమణినా సర్వం లోహమయం విజ్ఞాతꣳస్యాద్వాచారమ్భణం వికారో నామధేయం లోహితమిత్యేవ సత్యమ్ ॥ ౫ ॥

యథా సోమ్యైకేన నఖనికృన్తనేన సర్వం కార్ష్ణాయసం విజ్ఞాతꣳ స్యాద్వాచారమ్భణం వికారో నామధేయం కృష్ణాయసమిత్యేవ సత్యమేవꣳ సోమ్య స ఆదేశో భవతీతి ॥ ౬ ॥

న వై నూనం భగవన్తస్త ఎతదవేదిషుర్యద్ధ్యేతదవేదిష్యన్కథం మే నావక్ష్యన్నితి భగవాꣳస్త్వేవ మే తద్బ్రవీత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౭ ॥

సదేవ సోమ్యేదమగ్ర ఆసీదేకమేవాద్వితీయమ్ । తద్ధైక ఆహురసదేవేదమగ్ర ఆసీదేకమేవాద్వితీయం తస్మాదసతః సజ్జాయత ॥ ౧ ॥

కుతస్తు ఖలు సోమ్యైవం స్యాదితి హోవాచ కథమసతః సజ్జాయేతేతి । సత్త్వేవ సోమ్యేదమగ్ర ఆసీదేకమేవాద్వితీయమ్ ॥ ౨ ॥

తదైక్షత బహు స్యాం ప్రజాయేయేతి తత్తేజోఽసృజత తత్తేజ ఐక్షత బహు స్యాం ప్రజాయేయేతి తదపోఽసృజత । తస్మాద్యత్ర క్వచ శోచతి స్వేదతే వా పురుషస్తేజస ఎవ తదధ్యాపో జాయన్తే ॥ ౩ ॥

తా ఆప ఐక్షన్త బహ్వ్యః స్యామ ప్రజాయేమహీతి తా అన్నమసృజన్త తస్మాద్యత్ర క్వ చ వర్షతి తదేవ భూయిష్ఠమన్నం భవత్యద్భ్య ఎవ తదధ్యన్నాద్యం జాయతే ॥ ౪ ॥

తేషాం ఖల్వేషాం భూతానాం త్రీణ్యేవ బీజాని భవన్త్యాణ్డజం జీవజముద్భిజ్జమితి ॥ ౧ ॥

సేయం దేవతైక్షత హన్తాహమిమాస్తిస్రో దేవతా అనేన జీవేనాత్మనానుప్రవిశ్య నామరూపే వ్యాకరవాణీతి ॥ ౨ ॥

తాసాం త్రివృతం త్రివృతమేకైకాం కరవాణీతి సేయం దేవతేమాస్తిస్రో దేవతా అనేనైవ జీవేనాత్మనానుప్రవిశ్య నామరూపే వ్యాకరోత్ ॥ ౩ ॥

తాసాం త్రివృతం త్రివృతమేకైకామకరోద్యథా తు ఖలు సోమ్యేమాస్తిస్రో దేవతాస్త్రివృత్త్రివృదేకైకా భవతి తన్మే విజానీహీతి ॥ ౪ ॥

యదగ్నే రోహితꣳ రూపం తేజసస్తద్రూపం యచ్ఛుక్లం తదపాం యత్కృష్ణం తదన్నస్యాపాగాదగ్నేరగ్నిత్వం వాచారమ్భణం వికారో నామధేయం త్రీణి రూపాణీత్యేవ సత్యమ్ ॥ ౧ ॥

యదాదిత్యస్య రోహితꣳ రూపం తేజసస్తద్రూపం యచ్ఛుక్లం తదపాం యత్కృష్ణం తదన్నస్యాపాగాదాదిత్యాదాదిత్యత్వం వాచారమ్భణం వికారో నామధేయం త్రీణి రూపాణీత్యేవ సత్యమ్ ॥ ౨ ॥

యచ్చన్ద్రమసో రోహితꣳ రూపం తేజసస్తద్రూపం యచ్ఛుక్లం తదపాం యత్కృష్ణం తదన్నస్యాపాగాచ్చాన్ద్రాచ్చన్ద్రత్వం వాచారమ్భణం వికారో నామధేయం త్రీణి రూపాణీత్యేవ సత్యమ్ ॥ ౩ ॥

యద్విద్యుతో రోహితꣳ రూపం తేజసస్తద్రూపం యత్ఛుక్లం తదపాం యత్కృష్ణం తదన్నస్యాపాగాద్విద్యుతో విద్యుత్త్వం వాచారమ్భణం వికారో నామధేయం త్రీణి రూపాణీత్యేవ సత్యమ్ ॥ ౪ ॥

ఎతద్ధ స్మ వై తద్విద్వాంస ఆహుః పూర్వే మహాశాలా మహాశ్రోత్రియా న నోఽద్య కశ్చనాశ్రుతమమతమవిజ్ఞాతముదాహరిష్యతీతి హ్యేభ్యో విదాఞ్చక్రుః ॥ ౫ ॥

యదు రోహితమివాభూదితి తేజసస్తద్రూపమితి తద్విదాఞ్చక్రుర్యదు శుక్లమివాభూదిత్యపాం రూపమితి తద్విదాఞ్చక్రుర్యదు కృష్ణమివాభూదిత్యన్నస్య రూపమితి తద్విదాఞ్చక్రుః ॥ ౬ ॥

యద్వవిజ్ఞాతమివాభూదిత్యేతాసామేవ దేవతానాం సమాస ఇతి తద్విదాఞ్చక్రుర్యథా తు ఖలు సోమ్యేమాస్తిస్రో దేవతాః పురుషం ప్రాప్య త్రివృత్త్రివృదేకైకా భవతి తన్మే విజానీహీతి ॥ ౭ ॥

అన్నమశితం త్రేధా విధీయతే తస్య యః స్థవిష్ఠో ధాతుస్తత్పురీషం భవతి యో మధ్యమస్తన్మాꣳసం యోఽణిష్ఠస్తన్మనః ॥ ౧ ॥

ఆపః పీతాస్త్రేధా విధీయన్తే తాసాం యః స్థవిష్ఠో ధాతుస్తన్మూత్రం భవతి యో మధ్యమస్తల్లోహితం యోఽణిష్ఠః స ప్రాణః ॥ ౨ ॥

తేజోఽశితం త్రేధా విధీయతే తస్య యః స్థవిష్ఠో ధాతుస్తదస్థి భవతి యో మధ్యమః స మజ్జా యోఽణిష్ఠః సా వాక్ ॥ ౩ ॥

అన్నమయꣳ హి సోమ్య మన ఆపోమయః ప్రాణస్తేజోమయీ వాగితి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౪ ॥

దధ్నః సోమ్య మథ్యమానస్య యోఽణిమా స ఊర్ధ్వః సముదీషతి తత్సర్పిర్భవతి ॥ ౧ ॥

ఎవమేవ ఖలు సోమ్యాన్నస్యాశ్యమానస్య యోఽణిమా స ఊర్ధ్వః సముదీషతి తన్మనో భవతి ॥ ౨ ॥

అపాం సోమ్య పీయమానానాం యోఽణిమా స ఊర్ధ్వః సముదీషతి స ప్రాణో భవతి ॥ ౩ ॥

తేజసః సోమ్యాశ్యమానస్య యోఽణిమా స ఊర్ధ్వః సముదీషతి సా వాగ్భవతి ॥ ౪ ॥

అన్నమయం హి సోమ్య మన ఆపోమయః ప్రాణస్తేజోమయీ వాగితి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౫ ॥

షోడశకలః సోమ్య పురుషః పఞ్చదశాహాని మాశీః కామమపః పిబాపోమయః ప్రాణో నపిబతో విచ్ఛేత్స్యత ఇతి ॥ ౧ ॥

స హ పఞ్చదశాహాని నాశాథ హైనముపససాద కిం బ్రవీమి భో ఇత్యృచః సోమ్య యజూꣳషి సామానీతి స హోవాచ న వై మా ప్రతిభాన్తి భో ఇతి ॥ ౨ ॥

తꣳహోవాచ యథా సోమ్య మహతోఽభ్యాహితస్యైకోఽఙ్గారః ఖద్యోతమాత్రః పరిశిష్టః స్యాత్తేన తతోఽపి న బహు దహేదేవꣳ సోమ్య తే షోడశానాం కలానామేకా కలాతిశిష్టా స్యాత్తయైతర్హి వేదాన్నానుభవస్యశానాథ మే విజ్ఞాస్యసీతి ॥ ౩ ॥

స హాశాథ హైనముపససాద తꣳ హ యత్కిఞ్చ పప్రచ్ఛ సర్వꣳ హ ప్రతిపేదే ॥ ౪ ॥

తంహోవాచ యథా సోమ్య మహతోఽభ్యాహితస్యైకమఙ్గారం ఖద్యోతమాత్రం పరిశిష్టం తం తృణైరుపసమాధాయ ప్రాజ్వలయేత్తేన తతోఽపి బహు దహేత్ ॥ ౫ ॥

ఎవꣳ సోమ్య తే షోడశానాం కలానామేకా కలాతిశిష్టాభూత్సాన్నేనోపసమాహితా ప్రాజ్వాలీ తయైతర్హి వేదాననుభవస్యన్నమయꣳ హి సోమ్య మన ఆపోమయః ప్రాణస్తేజోమయీ వాగితి తద్ధాస్య విజజ్ఞావితి విజజ్ఞావితి ॥ ౬ ॥

ఉద్దాలకో హారుణిః శ్వేతకేతుం పుత్రమువాచ స్వప్నాన్తం మే సోమ్య విజానీహీతి యత్రైతత్పురుషః స్వపితి నామ సతా సోమ్య తదా సమ్పన్నో భవతి స్వమపీతో భవతి తస్మాదేనꣳ స్వపితీత్యాచక్షతే స్వꣳ హ్యపీతో భవతి ॥ ౧ ॥

స యథా శకునిః సూత్రేణ ప్రబద్ధో దిశం దిశం పతిత్వాన్యత్రాయతనమలబ్ధ్వా బన్ధనమేవోపశ్రయత ఎవమేవ ఖలు సోమ్య తన్మనో దిశం దిశం పతిత్వాన్యత్రాయతనమలబ్ధ్వా ప్రాణమేవోపశ్రయతే ప్రాణబన్ధనꣳ హి సోమ్య మన ఇతి ॥ ౨ ॥

అశనాపిపాసే మే సోమ్య విజానీహీతి యత్రైతత్పురుషోఽశిశిషతి నామాప ఎవ తదశితం నయన్తే తద్యథా గోనాయోఽశ్వనాయః పురుషనాయ ఇత్యేవం తదప ఆచక్షతేఽశనాయేతి తత్రైతచ్ఛుఙ్గముత్పతితꣳ సోమ్య విజానీహి నేదమమూలం భవిష్యతీతి ॥ ౩ ॥

తస్య క్వ మూలꣳ స్యాదన్యత్రాన్నాదేవమేవ ఖలు సోమ్యాన్నేన శుఙ్గేనాపో మూలమన్విచ్ఛద్భిః సోమ్య శుఙ్గేన తేజో మూలమన్విచ్ఛ తేజసా సోమ్య శుఙ్గేన సన్మూలమన్విచ్ఛ సన్మూలాః సోమ్యేమాః సర్వాః ప్రజాః సదాయతనాః సత్ప్రతిష్ఠాః ॥ ౪ ॥

అథ యత్రైతత్పురుషః పిపాసతి నామ తేజ ఎవ తత్పీతం నయతే తద్యథా గోనాయోఽశ్వనాయః పురుషనాయ ఇత్యేవం తత్తేజ ఆచష్ట ఉదన్యేతి తత్రైతదేవ శుఙ్గముత్పతితꣳ సోమ్య విజానీహి నేదమమూలం భవిష్యతీతి ॥ ౫ ॥

తస్య క్వ మూలꣳ స్యాదన్యత్రాద్భ్యోఽద్భిః సోమ్య శుఙ్గేన తేజో మూలమన్విచ్ఛ తేజసా సోమ్య శుఙ్గేన సన్మూలమన్విచ్ఛ సన్మూలాః సోమ్యేమాః సర్వాః ప్రజాః సదాయతనాః సత్ప్రతిష్ఠా యథా తు ఖలు సోమ్యేమాస్తిస్రో దేవతాః పురుషం ప్రాప్య త్రివృత్త్రివృదేకైకా భవతి తదుక్తం పురస్తాదేవ భవత్యస్య సోమ్య పురుషస్య ప్రయతో వాఙ్మనసి సమ్పద్యతే మనః ప్రాణే ప్రాణస్తేజసి తేజః పరస్యాం దేవతాయామ్ ॥ ౬ ॥

స య ఎషోఽణిమైతదాత్మ్యమిదꣳ సర్వం తత్సత్యꣳ స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇతి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౭ ॥

యథా సోమ్య మధు మధుకృతో నిస్తిష్ఠన్తి నానాత్యయానాం వృక్షాణాꣳ రసాన్సమవహారమేకతాꣳ రసం గమయన్తి ॥ ౧ ॥

తే యథా తత్ర న వివేకం లభన్తేఽముష్యాహం వృక్షస్య రసోఽస్మ్యముష్యాహం వృక్షస్య రసోఽస్మీత్యేవమేవ ఖలు సోమ్యేమాః సర్వాః ప్రజాః సతి సమ్పద్య న విదుః సతి సమ్పద్యామహ ఇతి ॥ ౨ ॥

త ఇహ వ్యాఘ్రో వా సింహో వా వృకో వా వరాహో వా కీటో వా పతఙ్గో వా దꣳశో వా మశకో వా యద్యద్భవన్తి తదాభవన్తి ॥ ౩ ॥

స య ఎషోఽణిమైతదాత్మ్యమిదꣳ సర్వꣳ తత్సత్యం స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇతి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౪ ॥

ఇమాః సోమ్య నద్యః పురస్తాత్ప్రాచ్యః స్యన్దన్తే పశ్చాత్ప్రతీచ్యస్తాః సముద్రాత్సముద్రమేవాపియన్తి స సముద్ర ఎవ భవతి తా యథా తత్ర న విదురియమహమస్మీయమహమస్మీతి ॥ ౧ ॥

ఎవమేవ ఖలు సోమ్యేమాః సర్వాః ప్రజాః సత ఆగమ్య న విదుః సత ఆగచ్ఛామాహ ఇతి త ఇహ వ్యాఘ్రో వా సిꣳహో వా వృకో వా వరాహో వా కీటో వా పతఙ్గో వా దꣳశో వా మశకో వా యద్యద్భవన్తి తదాభవన్తి ॥ ౨ ॥

స య ఎషోఽణిమైతదాత్మ్యమిదం సర్వం తత్సత్యం స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇతి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౩ ॥

అస్య సోమ్య మహతో వృక్షస్య యో మూలేఽభ్యాహన్యాజ్జీవన్స్రవేద్యో మధ్యేఽభ్యాహన్యాజ్జీవన్స్రవేద్యోఽగ్రేఽభ్యాహన్యాజ్జీవన్స్రవేత్స ఎష జీవేనాత్మనానుప్రభూతః పేపీయమానో మోదమానస్తిష్టతి ॥ ౧ ॥

అస్య యదేకాం శాఖాం జీవో జహాత్యథ సా శుష్యతి ద్వితీయాం జహాత్యథ సా శుష్యతి తృతీయాం జహాత్యథ సా శుష్యతి సర్వం జహాతి సర్వః శుష్యతి ॥ ౨ ॥

ఎవమేవ ఖలు సోమ్య విద్ధీతి హోవాచ జీవాపేతం వావ కిలేదం మ్రియతే న జీవో మ్రియత ఇతి స య ఎషోఽణిమైతదాత్మ్యమిదం సర్వం తత్సత్యం స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇతి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౩ ॥

న్యగ్రోధఫలమత ఆహరేతీదం భగవ ఇతి భిన్ద్ధీతి భిన్నం భగవ ఇతి కిమత్ర పశ్యసీత్యణ్వ్య ఇవేమా ధానా భగవ ఇత్యాసామఙ్గైకాం భిన్ద్ధీతి భిన్నా భగవ ఇతి కిమత్ర పశ్యసీతి న కిఞ్చన భగవ ఇతి ॥ ౧ ॥

తꣳ హోవాచ యం వై సోమ్యైతమణిమానం న నిభాలయస ఎతస్య వై సోమ్యైషోఽణిమ్న ఎవం మహాన్యగ్రోధస్తిష్ఠతి శ్రద్ధత్స్వ సోమ్యేతి ॥ ౨ ॥

స య ఎషోఽణిమైతదాత్మ్యమిదꣳ సర్వం తత్సత్యꣳ స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇతి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౩ ॥

లవణమేతదుదకేఽవధాయాథ మా ప్రాతరుపసీదథా ఇతి స హ తథా చకార తం హోవాచ యద్దోషా లవణముదకేఽవాధా అఙ్గ తదాహరేతి తద్ధావమృశ్య న వివేద ॥ ౧ ॥

యథా విలీనమేవాఙ్గాస్యాన్తాదాచామేతి కథమితి లవణమితి మధ్యాదాచామేతి కథమితి లవణమిత్యన్తాదాచామేతి కథమితి లవణమిత్యభిప్రాస్యైతదథ మోపసీదథా ఇతి తద్ధ తథా చకార తచ్ఛశ్వత్సంవర్తతే తంꣳ హోవాచాత్ర వావ కిల సత్సోమ్య న నిభాలయసేఽత్రైవ కిలేతి ॥ ౨ ॥

స య ఎషోఽణిమైతదాత్మ్యమిదꣳ సర్వం తత్సత్యꣳ స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇతి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౩ ॥

యథా సోమ్య పురుషం గన్ధారేభ్యోఽభినద్ధాక్షమానీయ తం తతోఽతిజనే విసృజేత్స యథా తత్ర ప్రాఙ్వోదఙ్వాధరాఙ్వా ప్రత్యఙ్వా ప్రధ్మాయీతాభినద్ధాక్ష ఆనీతోఽభినద్ధాక్షో విసృష్టః ॥ ౧ ॥

తస్య యథాభినహనం ప్రముచ్య ప్రబ్రూయాదేతాం దిశం గన్ధారా ఎతాం దిశం వ్రజేతి స గ్రామాద్గ్రామం పృచ్ఛన్పణ్డితో మేధావీ గన్ధారానేవోపసమ్పద్యేతైవమేవేహాచార్యవాన్పురుషో వేద తస్య తావదేవ చిరం యావన్న విమోక్ష్యేఽథ సమ్పత్స్య ఇతి ॥ ౨ ॥

స య ఎషోఽణిమైతదాత్మ్యమిదꣳ సర్వం తత్సత్యꣳ స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇతి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౩ ॥

పురుషం సోమ్యోతోపతాపినం జ్ఞాతయః పర్యుపాసతే జానాసి మాం జానాసి మామితి తస్య యావన్న వాఙ్మనసి సమ్పద్యతే మనః ప్రాణే ప్రాణస్తేజసి తేజః పరస్యాం దేవతాయాం తావజ్జానాతి ॥ ౧ ॥

అథ యదాస్య వాఙ్మనసి సమ్పద్యతే మనః ప్రాణే ప్రాణస్తేజసి తేజః పరస్యాం దేవతాయామథ న జానాతి ॥ ౨ ॥

స య ఎషోఽణిమైతదాత్మ్యమిదꣳ సర్వం తత్సత్యꣳ స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇతి భూయ ఎవ మా భగవాన్విజ్ఞాపయత్వితి తథా సోమ్యేతి హోవాచ ॥ ౩ ॥

పురుషꣳ సోమ్యోత హస్తగృహీతమానయన్త్యపహార్షీత్స్తేయమకార్షీత్పరశుమస్మై తపతేతి స యది తస్య కర్తా భవతి తత ఎవానృతమాత్మానం కురుతే సోఽనృతాభిసన్ధోఽనృతేనాత్మానమన్తర్ధాయ పరశుం తప్తం ప్రతిగృహ్ణాతి స దహ్యతేఽథ హన్యతే ॥ ౧ ॥

అథ యది తస్యాకర్తా భవతి తత ఎవ సత్యమాత్మానం కురుతే స సత్యాభిసన్ధః సత్యేనాత్మానమన్తర్ధాయ పరశుం తప్తం ప్రతిగృహ్ణాతి స న దహ్యతేఽథ ముచ్యతే ॥ ౨ ॥

స యథా తత్ర నాదాహ్యేతైతదాత్మ్యమిదꣳ సర్వం తత్సత్యꣳ స ఆత్మా తత్త్వమసి శ్వేతకేతో ఇది తద్ధాస్య విజజ్ఞావితి విజజ్ఞావితి ॥ ౩ ॥

అధీహి భగవ ఇతి హోపససాద సనత్కుమారం నారదస్తꣳ హోవాచ యద్వేత్థ తేన మోపసీద తతస్య ఊర్ధ్వం వక్ష్యామీతి స హోవాచ ॥ ౧ ॥

ఋగ్వేదం భగవోఽధ్యేమి యజుర్వేదꣳ సామవేదమాథర్వణం చతుర్థమితిహాసపురాణం పఞ్చమం వేదానాం వేదం పిత్ర్యꣳ రాశిం దైవం నిధిం వాకోవాక్యమేకాయనం దేవవిద్యాం బ్రహ్మవిద్యాం భూతవిద్యాం క్షత్త్రవిద్యాం నక్షత్రవిద్యాꣳ సర్పదేవజనవిద్యామేతద్భగవోఽధ్యేమి ॥ ౨ ॥

సోఽహం భగవో మన్‍త్రవిదేవాస్మి నాత్మవిచ్ఛ్రుతం హ్యేవ మే భగవద్దృశేభ్యస్తరతి శోకమాత్మవిదితి సోఽహం భగవః శోచామి తం మా భగవాఞ్ఛోకస్య పారం తారయత్వితి తం హోవాచ యద్వై కిఞ్చైతదధ్యగీష్ఠా నామైవైతత్ ॥ ౩ ॥

నామ వా ఋగ్వేదో యజుర్వేదః సామవేద ఆథర్వణశ్చతుర్థ ఇతిహాసపురాణః పఞ్చమో వేదానాం వేదః పిత్ర్యో రాశిర్దైవో నిధిర్వాకోవాక్యమేకాయనం దేవవిద్యా బ్రహ్మవిద్యా భూతవిద్యా క్షత్త్రవిద్యా నక్షత్రవిద్యా సర్పదేవజనవిద్యా నామైవైతన్నామోపాస్స్వేతి ॥ ౪ ॥

స యో నామ బ్రహ్మేత్యుపాస్తే యావన్నామ్నో గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యో నామ బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవో నామ్నో భూయ ఇతి నామ్నో వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౫ ॥

వాగ్వావ నామ్నో భూయసీ వాగ్వా ఋగ్వేదం విజ్ఞాపయతి యజుర్వేదꣳ సామవేదమాథర్వణం చతుర్థమితిహాసపురాణం పఞ్చమం వేదానాం వేదం పిత్ర్యꣳ రాశిం దైవం నిధిం వాకోవాక్యమేకాయనం దేవవిద్యాం బ్రహ్మవిద్యాం భూతవిద్యాం క్షత్రవిద్యాం సర్పదేవజనవిద్యాం దివం చ పృథివీం చ వాయుం చాకాశం చాపశ్చ తేజశ్చ దేవాꣳశ్చ మనుష్యాꣳశ్చ పశూꣳశ్చ వయాꣳసి చ తృణవనస్పతీఞ్శ్వాపదాన్యాకీటపతఙ్గపిపీలకం ధర్మం చాధర్మం చ సత్యం చానృతం చ సాధు చాసాధు చ హృదయజ్ఞం చాహృదయజ్ఞం చ యద్వై వాఙ్నాభవిష్యన్న ధర్మో నాధర్మో వ్యజ్ఞాపయిష్యన్న సత్యం నానృతం న సాధు నాసాధు న హృదయజ్ఞో నాహృదయజ్ఞో వాగేవైతత్సర్వం విజ్ఞాపయతి వాచముపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యో వాచం బ్రహ్మేత్యుపాస్తే యావద్వాచో గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యో వాచం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవో వాచో భూయ ఇతి వాచో వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

మనో వావ వాచో భూయో యథా వై ద్వే వామలకే ద్వే వా కోలే ద్వౌ వాక్షౌ ముష్టిరనుభవత్యేవం వాచం చ నామ చ మనోఽనుభవతి స యదా మనసా మనస్యతి మన్త్రానధీయీయేత్యథాధీతే కర్మాణి కుర్వీయేత్యథ కురుతే పుత్రాంశ్చ పశూంశ్చేత్ఛేయేత్యథేచ్ఛత ఇమం చ లోకమముం చేత్ఛేయేత్యథేచ్ఛతే మనో హ్యాత్మా మనో హి లోకో మనో హి బ్రహ్మ మన ఉపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యో మనో బ్రహ్మేత్యుపాస్తే యావన్మనసో గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యో మనో బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవో మనసో భూయ ఇతి మనసో వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

సఙ్కల్పో వావ మనసో భూయాన్యదా వై సఙ్కల్పయతేఽథ మనస్యత్యథ వాచమీరయతి తాము నామ్నీరయతి నామ్ని మన్త్రా ఎకం భవన్తి మన్త్రేషు కర్మాణి ॥ ౧ ॥

తాని హ వా ఎతాని సఙ్కల్పైకాయనాని సఙ్కల్పాత్మకాని సఙ్కల్పే ప్రతిష్ఠితాని సమక్లృప్తాం ద్యావాపృథివీ సమకల్పేతాం వాయుశ్చాకాశం చ సమకల్పన్తాపశ్చ తేజశ్చ తేషాꣳ సఙ్‍క్లృత్యై వర్షꣳ సఙ్కల్పతే వర్షస్య సఙ్క్లృప్త్యా అన్నꣳ సఙ్కల్పతేఽన్నస్య సఙ్‍క్లృత్యై ప్రాణాః సఙ్కల్పన్తే ప్రాణానాꣳ సఙ్‍క్లృత్యై మన్త్రాః సఙ్కల్పన్తే మన్త్రాణాꣳ సఙ్‍క్లృత్యై కర్మాణి సఙ్కల్పన్తే కర్మణాꣳ సఙ్‍క్లృత్యై లోకః సఙ్కల్పతే లోకస్య సఙ్‍క్లృత్యై సర్వꣳ సఙ్కల్పతే స ఎష సఙ్కల్పః సఙ్కల్పముపాస్స్వేతి ॥ ౨ ॥

స యః సఙ్కల్పం బ్రహ్మేత్యుపాస్తే సఙ్క్లృప్తాన్వై స లోకాన్ధ్రువాన్ధ్రువః ప్రతిష్ఠితాన్ ప్రతిష్ఠితోఽవ్యథమానానవ్యథమానోఽభిసిధ్యతి యావత్సఙ్కల్పస్య గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యః సఙ్కల్పం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవః సఙ్కల్పాద్భూయ ఇతి సఙ్కల్పాద్వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౩ ॥

చిత్తం వావ సఙ్కల్పాద్భూయో యదా వై చేతయతేఽథ సఙ్కల్పయతేఽథ మనస్యత్యథ వాచమీరయతి తాము నామ్నీరయతి నామ్ని మన్త్రా ఎకం భవన్తి మన్త్రేషు కర్మాణి ॥ ౧ ॥

తాని హ వా ఎతాని చిత్తైకాయనాని చిత్తాత్మాని చిత్తే ప్రతిష్ఠితాని తస్మాద్యద్యపి బహువిదచిత్తో భవతి నాయమస్తీత్యేవైనమాహుర్యదయం వేద యద్వా అయం విద్వాన్నేత్థమచిత్తః స్యాదిత్యథ యద్యల్పవిచ్చిత్తవాన్భవతి తస్మా ఎవోత శుశ్రూషన్తే చిత్తం హ్యేవైషామేకాయనం చిత్తమాత్మా చిత్తం ప్రతిష్ఠా చిత్తముపాస్స్వేతి ॥ ౨ ॥

స యశ్చిత్తం బ్రహ్మేత్యుపాస్తే చితాన్వై స లోకాన్ధ్రువాన్ధ్రువః ప్రతిష్ఠితాన్ప్రతిష్ఠితోఽవ్యథమానానవ్యథమానోఽభిసిధ్యతి యావచ్చిత్తస్య గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యశ్చిత్తం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవశ్చిత్తాద్భూయ ఇతి చిత్తాద్వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౩ ॥

ధ్యానం వావ చిత్తాద్భూయో ధ్యాయతీవ పృథివీ ధ్యాయతీవాన్తరిక్షం ధ్యాయతీవ ద్యౌర్ధ్యాయన్తీవాపో ధ్యాయన్తీవ పర్వతా దేవమనుష్యాస్తస్మాద్య ఇహ మనుష్యాణాం మహత్తాం ప్రాప్నువన్తి ధ్యానాపాదాంశా ఇవైవ తే భవన్త్యథ యేఽల్పాః కలహినః పిశునా ఉపవాదినస్తేఽథ యే ప్రభవో ధ్యానాపాదాంశా ఇవైవ తే భవన్తి ధ్యానముపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యో ధ్యానం బ్రహ్మేత్యుపాస్తే యావద్ధ్యానస్య గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యో ధ్యానం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవో ధ్యానాద్భూయ ఇతి ధ్యానాద్వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

విజ్ఞానం వావ ధ్యానాద్భూయో విజ్ఞానేన వా ఋగ్వేదం విజానాతి యజుర్వేదꣳ సామవేదమాథర్వణం చతుర్థమితిహాసపురాణం పఞ్చమం వేదానాం వేదం పిత్ర్యꣳ రాశిం దైవం నిధిం వాకోవాక్యమేకాయనం దేవవిద్యాం బ్రహ్మవిద్యాం భూతవిద్యాం క్షత్త్రవిద్యాం నక్షత్రవిద్యాꣳ సర్పదేవజనవిద్యాం దివం చ పృథివీం చ వాయుం చాకాశం చాపశ్చ తేజశ్చ దేవాꣳశ్చ మనుష్యాꣳశ్చ పశూꣳశ్చ వయాꣳసి చ తృణవనస్పతీఞ్ఛ్వాపదాన్యాకీటపతఙ్గపిపీలకం ధర్మం చాధర్మం చ సత్యం చానృతం చ సాధు చాసాధు చ హృదయజ్ఞం చాహృదయజ్ఞం చాన్నం చ రసం చేమం చ లోకమముం చ విజ్ఞానేనైవ విజానాతి విజ్ఞానముపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యో విజ్ఞానం బ్రహ్మేత్యుపాస్తే విజ్ఞానవతో వై స లోకాంజ్ఞానవతోఽభిసిధ్యతి యావద్విజ్ఞానస్య గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యో విజ్ఞానం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవో విజ్ఞానాద్భూయ ఇతి విజ్ఞానాద్వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

బలం వావ విజ్ఞానాద్భూయోఽపి హ శతం విజ్ఞానవతామేకో బలవానాకమ్పయతే స యదా బలీ భవత్యథోత్థాతా భవత్యుత్తిష్ఠన్పరిచరితా భవతి పరిచరన్నుపసత్తా భవత్యుపసీదన్ద్రష్టా భవతి శ్రోతా భవతి మన్తా భవతి బోద్ధా భవతి కర్తా భవతి విజ్ఞాతా భవతి బలేన వై పృథివీ తిష్ఠతి బలేనాన్తరిక్షం బలేన ద్యౌర్బలేన పర్వతా బలేన దేవమనుష్యా బలేన పశవశ్చ వయాంసి చ తృణవనస్పతయః శ్వాపదాన్యాకీటపతఙ్గపిపీలకం బలేన లోకస్తిష్ఠతి బలముపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యో బలం బ్రహ్మేత్యుపాస్తే యావద్బలస్య గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యో బలం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవో బలాద్భూయ ఇతి బలాద్వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

అన్నం వావ బలాద్భూయస్తస్మాద్యద్యపి దశ రాత్రీర్నాశ్నీయాద్యద్యు హ జీవేదథవాద్రష్టాశ్రోతామన్తాబోద్ధాకర్తావిజ్ఞాతా భవత్యథాన్నస్యాయై ద్రష్టా భవతి శ్రోతా భవతి మన్తా భవతి బోద్ధా భవతి కర్తా భవతి విజ్ఞాతా భవత్యన్నముపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యోఽన్నం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽన్నవతో వై స లోకాన్పానవతోఽభిసిధ్యతి యావదన్నస్య గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యోఽన్నం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవోఽన్నాద్భూయ ఇత్యన్నాద్వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

ఆపో వావాన్నాద్భూయస్తస్మాద్యదా సువృష్టిర్న భవతి వ్యాధీయన్తే ప్రాణా అన్నం క నీయో భవిష్యతీత్యథ యదా సువృష్టిర్భవత్యానన్దినః ప్రాణా భవన్త్యన్నం బహు భవిష్యతీత్యాప ఎవేమా మూర్తా యేయం పృథివీ యదన్తరిక్షం యద్ద్యౌర్యత్పర్వతా యద్దేవమనుష్యా యత్పశవశ్చ వయాꣳసి చ తృణవనస్పతయః శ్వాపదాన్యాకీటపతఙ్గపిపీలకమాప ఎవేమా మూర్తా అప ఉపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యోఽపో బ్రహ్మేత్యుపాస్త ఆప్నోతి సర్వాన్కామాꣳస్తృప్తిమాన్భవతి యావదపాం గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యోఽపో బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవోఽద్భ్యో భూయ ఇత్యద్భ్యో వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

తేజో వావాద్భ్యో భూయస్తద్వా ఎతద్వాయుమాగృహ్యాకాశమభితపతి తదాహుర్నిశోచతి నితపతి వర్షిష్యతి వా ఇతి తేజ ఎవ తత్పూర్వం దర్శయిత్వాథాపః సృజతే తదేతదూర్ధ్వాభిశ్చ తిరశ్చీభిశ్చ విద్యుద్భిరాహ్రాదాశ్చరన్తి తస్మాదాహుర్విద్యోతతే స్తనయతి వర్షిష్యతి వా ఇతి తేజ ఎవ తత్పూర్వం దర్శయిత్వాథాపః సృజతే తేజ ఉపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యస్తేజో బ్రహ్మేత్యుపాస్తే తేజస్వీ వై స తేజస్వతో లోకాన్భాస్వతోఽపహతతమస్కానభిసిధ్యతి యావత్తేజసో గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యస్తేజో బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవస్తేజసో భూయ ఇతి తేజసో వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

ఆకాశో వావ తేజసో భూయానాకాశే వై సూర్యాచన్ద్రమసావుభౌ విద్యున్నక్షత్రాణ్యగ్నిరాకాశేనాహ్వయత్యాకాశేన శృణోత్యాకాశేన ప్రతిశృణోత్యాకాశే రమత ఆకాశే న రమత ఆకాశే జాయత ఆకాశమభిజాయత ఆకాశముపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స య ఆకాశం బ్రహ్మేత్యుపాస్త ఆకాశవతో వై స లోకాన్ప్రకాశవతోఽసమ్బాధానురుగాయవతోఽభిసిధ్యతి యావదాకాశస్య గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి య ఆకాశం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవ ఆకాశాద్భూయ ఇత్యాకాశాద్వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

స్మరో వావాకాశాద్భూయస్తస్మాద్యద్యపి బహవ ఆసీరన్న స్మరన్తో నైవ తే కఞ్చన శృణుయుర్న మన్వీరన్న విజానీరన్యదా వావ తే స్మరేయురథ శృణుయురథ మన్వీరన్నథ విజానీరన్స్మరేణ వై పుత్రాన్విజానాతి స్మరేణ పశూన్స్మరముపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స యః స్మరం బ్రహ్మేత్యుపాస్తే యావత్స్మరస్య గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి యః స్మరం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవః స్మరాద్భూయ ఇతి స్మరాద్వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

ఆశా వావ స్మరాద్భూయస్యాశేద్ధో వై స్మరో మన్త్రానధీతే కర్మాణి కురుతే పుత్రాꣳశ్చ పశూꣳశ్చేచ్ఛత ఇమం చ లోకమముం చేచ్ఛత ఆశాముపాస్స్వేతి ॥ ౧ ॥

స య ఆశాం బ్రహ్మేత్యుపాస్త ఆశయాస్య సర్వే కామాః సమృధ్యన్త్యమోఘా హాస్యాశిషో భవన్తి యావదాశాయా గతం తత్రాస్య యథాకామచారో భవతి య ఆశాం బ్రహ్మేత్యుపాస్తేఽస్తి భగవ ఆశాయా భూయ ఇత్యాశాయా వావ భూయోఽస్తీతి తన్మే భగవాన్బ్రవీత్వితి ॥ ౨ ॥

ప్రాణో వా ఆశాయా భూయాన్యథా వా అరా నాభౌ సమర్పితా ఎవమస్మిన్ప్రాణే సర్వం సమర్పితం ప్రాణః ప్రాణేన యాతి ప్రాణః ప్రాణం దదాతి ప్రాణాయ దదాతి ప్రాణో హ పితా ప్రాణో మాతా ప్రాణో భ్రాతా ప్రాణః స్వసా ప్రాణ ఆచార్యః ప్రాణో బ్రాహ్మణః ॥ ౧ ॥

స యది పితరం వా మాతరం వా భ్రాతరం వా స్వసారం వాచార్యం వా బ్రాహ్మణం వా కిఞ్చిద్భృశమివ ప్రత్యాహ ధిక్త్వాస్త్విత్యేవైనమాహుః పితృహా వై త్వమసి మాతృహా వై త్వమసి భ్రాతృహా వై త్వమసి స్వసృహా వై త్వమస్యాచార్యహా వై త్వమసి బ్రాహ్మణహా వై త్వమసీతి ॥ ౨ ॥

అథ యద్యప్యేనానుత్క్రాన్తప్రాణాఞ్ఛూలేన సమాసం వ్యతిషన్దహేన్నైవైనం బ్రూయుః పితృహాసీతి న మాతృహాసీతి న భ్రాతృహాసీతి న స్వసృహాసీతి నాచార్యహాసీతి న బ్రాహ్మణహాసీతి ॥ ౩ ॥

ప్రాణో హ్యేవైతాని సర్వాణి భవతి స వా ఎష ఎవం పశ్యన్నేవం మన్వాన ఎవం విజానన్నతివాదీ భవతి తం చేద్బ్రూయురతివాద్యసీత్యతివాద్యస్మీతి బ్రూయాన్నాపహ్నువీత ॥ ౪ ॥

ఎష తు వా అతివదతి యః సత్యేనాతివదతి సోఽహం భగవః సత్యేనాతివదానీతి సత్యం త్వేవ విజిజ్ఞాసితవ్యమితి సత్యం భగవో విజిజ్ఞాస ఇతి ॥ ౧ ॥

యదా వై విజానాత్యథ సత్యం వదతి నావిజానన్సత్యం వదతి విజానన్నేవ సత్యం వదతి విజ్ఞానం త్వేవ విజిజ్ఞాసితవ్యమితి విజ్ఞానం భగవో విజిజ్ఞాస ఇతి ॥ ౧ ॥

యదా వై మనుతేఽథ విజానాతి నామత్వా విజానాతి మత్వైవ విజానాతి మతిస్త్వేవ విజిజ్ఞాసితవ్యేతి మతిం భగవో విజిజ్ఞాస ఇతి ॥ ౧ ॥

యదా వై శ్రద్దధాత్యథ మనుతే నాశ్రద్దధన్మనుతే శ్రద్దధదేవ మనుతే శ్రద్ధా త్వేవ విజిజ్ఞాసితవ్యేతి శ్రద్ధాం భగవో విజిజ్ఞాస ఇతి ॥ ౧ ॥

యదా వై నిస్తిష్ఠత్యథ శ్రద్దధాతి నానిస్తిష్ఠఞ్ఛ్రద్దధాతి నిస్తిష్ఠన్నేవ శ్రద్దధాతి నిష్ఠా త్వేవ విజిజ్ఞాసితవ్యేతి నిష్ఠాం భగవో విజిజ్ఞాస ఇతి ॥ ౧ ॥

యదా వై కరోత్యథ నిస్తిష్ఠతి నాకృత్వా నిస్తిష్ఠతి కృత్వైవ నిస్తిష్ఠతి కృతిస్త్వేవ విజిజ్ఞాసితవ్యేతి కృతిం భగవో విజిజ్ఞాస ఇతి ॥ ౧ ॥

యదా వై సుఖం లభతేఽథ కరోతి నాసుఖం లబ్ధ్వా కరోతి సుఖమేవ లబ్ధ్వా కరోతి సుఖం త్వేవ విజిజ్ఞాసితవ్యమితి సుఖం భగవో విజిజ్ఞాస ఇతి ॥ ౧ ॥

యో వై భూమా తత్సుఖం నాల్పే సుఖమస్తి భూమైవ సుఖం భూమా త్వేవ విజిజ్ఞాసితవ్య ఇతి భూమానం భగవో విజిజ్ఞాస ఇతి ॥ ౧ ॥

యత్ర నాన్యత్పశ్యతి నాన్యచ్ఛృణోతి నాన్యద్విజానాతి స భూమాథ యత్రాన్యత్పశ్యత్యన్యచ్ఛృణోత్యన్యద్విజానాతి తదల్పం యో వై భూమా తదమృతమథ యదల్పం తన్మర్త్యꣳ స భగవః కస్మిన్ప్రతిష్ఠిత ఇతి స్వే మహిమ్ని యది వా న మహిమ్నీతి ॥ ౧ ॥

గోఅశ్వమిహ మహిమేత్యాచక్షతే హస్తిహిరణ్యం దాసభార్యం క్షేత్రాణ్యాయతనానీతి నాహమేవం బ్రవీమి బ్రవీమీతి హోవాచాన్యో హ్యన్యస్మిన్ప్రతిష్ఠిత ఇతి ॥ ౨ ॥

స ఎవాధస్తాత్స ఉపరిష్టాత్స పశ్చాత్స పురస్తాత్స దక్షిణతః స ఉత్తరతః స ఎవేదꣳ సర్వమిత్యథాతోఽహఙ్కారాదేశ ఎవాహమేవాధస్తాదహముపరిష్టాదహం పశ్చాదహం పురస్తాదహం దక్షిణతోఽహముత్తరతోఽహమేవేదꣳ సర్వమితి ॥ ౧ ॥

అథాత ఆత్మాదేశ ఎవాత్మైవాధస్తాదాత్మోపరిష్టాదాత్మా పశ్చాదాత్మా పురస్తాదాత్మా దక్షిణత ఆత్మోత్తరత ఆత్మైవేదꣳ సర్వమితి స వా ఎష ఎవం పశ్యన్నేవం మన్వాన ఎవం విజానన్నాత్మరతిరాత్మక్రీడ ఆత్మమిథున ఆత్మానన్దః స స్వరాడ్భవతి తస్య సర్వేషు లోకేషు కామచారో భవతి అథ యేఽన్యథాతో విదురన్యరాజానస్తే క్షయ్యలోకా భవన్తి తేషాꣳ సర్వేషు లోకేష్వకామచారో భవతి ॥ ౨ ॥

తస్య హ వా ఎతస్యైవం పశ్యత ఎవం మన్వానస్యైవం విజానత ఆత్మతః ప్రాణ ఆత్మత ఆశాత్మతః స్మర ఆత్మత ఆకాశ ఆత్మతస్తేజ ఆత్మత ఆప ఆత్మత ఆవిర్భావతిరోభావావాత్మతోఽన్నమాత్మతో బలమాత్మతో విజ్ఞానమాత్మతో ధ్యానమాత్మతశ్చిత్తమాత్మతః సఙ్కల్ప ఆత్మతో మన ఆత్మతో వాగాత్మతో నామాత్మతో మన్త్రా ఆత్మతః కర్మాణ్యాత్మత ఎవేదం సర్వమితి ॥ ౧ ॥

తదేష శ్లోకో న పశ్యో మృత్యుం పశ్యతి న రోగం నోత దుఃఖతాꣳ సర్వꣳ హ పశ్యః పశ్యతి సర్వమాప్నోతి సర్వశ ఇతి స ఎకధా భవతి త్రిధా భవతి పఞ్చధా సప్తధా నవధా చైవ పునశ్చైకాదశః స్మృతః శతం చ దశ చైకశ్చ సహస్రాణి చ విꣳశతిరాహారశుద్ధౌ సత్త్వశుద్ధిః సత్త్వశుద్ధౌ ధ్రువా స్మృతిః స్మృతిలమ్భే సర్వగ్రన్థీనాం విప్రమోక్షస్తస్మై మృదితకషాయాయ తమసస్పారం దర్శయతి భగవాన్సనాత్కుమారస్తꣳ స్కన్ద ఇత్యాచక్షతే తꣳ స్కన్ద ఇత్యాచక్షతే ॥ ౨ ॥

అథ యదిదమస్మిన్బ్రహ్మపురే దహరం పుణ్డరీకం వేశ్మ దహరోఽస్మిన్నన్తరాకాశస్తస్మిన్యదన్తస్తదన్వేష్టవ్యం తద్వావ విజిజ్ఞాసితవ్యమితి ॥ ౧ ॥

తం చేద్బ్రూయుర్యదిదమస్మిన్బ్రహ్మపురే దహరం పుణ్డరీకం వేశ్మ దహరోఽస్మిన్నన్తరాకాశః కిం తదత్ర విద్యతే యదన్వేష్టవ్యం యద్వావ విజిజ్ఞాసితవ్యమితి స బ్రూయాత్ ॥ ౨ ॥

యావాన్వా అయమాకాశస్తావానేషోఽన్తర్హృదయ ఆకాశ ఉభే అస్మిన్ద్యావాపృథివీ అన్తరేవ సమాహితే ఉభావగ్నిశ్చ వాయుశ్చ సూర్యాచన్ద్రమసావుభౌ విద్యున్నక్షత్రాణి యచ్చాస్యేహాస్తి యచ్చ నాస్తి సర్వం తదస్మిన్సమాహితమితి ॥ ౩ ॥

తం చేద్బ్రూయురస్మిꣳశ్చేదిదం బ్రహ్మపురే సర్వꣳ సమాహితꣳ సర్వాణి చ భూతాని సర్వే చ కామా యదైతజ్జరా వాప్నోతి ప్రధ్వంసతే వా కిం తతోఽతిశిష్యత ఇతి ॥ ౪ ॥

స బ్రూయాన్నాస్య జరయైతజ్జీర్యతి న వధేనాస్య హన్యత ఎతత్సత్యం బ్రహ్మపురమస్మిన్కామాః సమాహితా ఎష ఆత్మాపహతపాప్మా విజరో విమృత్యుర్విశోకో విజిఘత్సోఽపిపాసః సత్యకామః సత్యసఙ్కల్పో యథా హ్యేవేహ ప్రజా అన్వావిశన్తి యథానుశాసనం యం యమన్తమభికామా భవన్తి యం జనపదం యం క్షేత్రభాగం తం తమేవోపజీవన్తి ॥ ౫ ॥

తద్యథేహ కర్మజితో లోకః క్షీయత ఎవమేవాముత్ర పుణ్యజితో లోకః క్షీయతే తద్య ఇహాత్మానమననువిద్య వ్రజన్త్యేతాꣳశ్చ సత్యాన్కామాꣳస్తేషాꣳ సర్వేషు లోకేష్వకామచారో భవత్యథ య ఇహాత్మానమనువిద్య వ్రజన్త్యేతాꣳశ్చ సత్యాన్కామాంస్తేషాꣳ సర్వేషు లోకేషు కామచారో భవతి ॥ ౬ ॥

స యది పితృలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్య పితరః సముత్తిష్ఠన్తి తేన పితృలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౧ ॥

అథ యది మాతృలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్య మాతరః సముత్తిష్ఠన్తి తేన మాతృలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౨ ॥

అథ యది భ్రాతృలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్య భ్రాతరః సముత్తిష్ఠన్తి తేన భ్రాతృలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౩ ॥

అథ యది స్వసృలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్య స్వసారః సముత్తిష్ఠన్తి తేన స్వసృలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౪ ॥

అథ యది సఖిలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్య సఖాయః సముత్తిష్ఠన్తి తేన సఖిలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౫ ॥

అథ యది గన్ధమాల్యలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్య గన్ధమాల్యే సముత్తిష్ఠతస్తేన గన్ధమాల్యలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౬ ॥

అథ యద్యన్నపానలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్యాన్నపానే సముత్తిష్ఠతస్తేనాన్నపానలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౭ ॥

అథ యది గీతవాదిత్రలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్య గీతవాదిత్రే సముత్తిష్ఠతస్తేన గీతవాదిత్రలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౮ ॥

అథ యది స్త్రీలోకకామో భవతి సఙ్కల్పాదేవాస్య స్త్రియః సముత్తిష్ఠన్తి తేన స్త్రీలోకేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౯ ॥

యం యమన్తమభికామో భవతి యం కామం కామయతే సోఽస్య సఙ్కల్పాదేవ సముత్తిష్ఠతి తేన సమ్పన్నో మహీయతే ॥ ౧౦ ॥

త ఇమే సత్యాః కామా అనృతాపిధానాస్తేషాం సత్యానాం సతామనృతమపిధానం యో యో హ్యస్యేతః ప్రైతి న తమిహ దర్శనాయ లభతే ॥ ౧ ॥

అథ యే చాస్యేహ జీవా యే చ ప్రేతా యచ్చాన్యదిచ్ఛన్న లభతే సర్వం తదత్ర గత్వా విన్దతేఽత్ర హ్యస్యైతే సత్యాః కామా అనృతాపిధానాస్తద్యథాపి హిరణ్యనిధిం నిహితమక్షేత్రజ్ఞా ఉపర్యుపరి సఞ్చరన్తో న విన్దేయురేవమేవేమాః సర్వాః ప్రజా అహరహర్గచ్ఛన్త్య ఎతం బ్రహ్మలోకం న విన్దన్త్యనృతేన హి ప్రత్యూఢాః ॥ ౨ ॥

స వా ఎష ఆత్మా హృది తస్యైతదేవ నిరుక్తం హృద్యయమితి తస్మాద్ధృదయమహరహర్వా ఎవంవిత్స్వర్గం లోకమేతి ॥ ౩ ॥

అథ య ఎష సమ్ప్రసాదోఽస్మాచ్ఛరీరాత్సముత్థాయ పరం జ్యోతిరుపసమ్పద్య స్వేన రూపేణాభినిష్పద్యత ఎష ఆత్మేతి హోవాచైతదమృతమభయమేతద్బ్రహ్మేతి తస్య హ వా ఎతస్య బ్రహ్మణో నామ సత్యమితి ॥ ౪ ॥

తాని హ వా ఎతాని త్రీణ్యక్షరాణి సతీయమితి తద్యత్సత్తదమృతమథ యత్తి తన్మర్త్యమథ యద్యం తేనోభే యచ్ఛతి యదనేనోభే యచ్ఛతి తస్మాద్యమహరహర్వా ఎవంవిత్స్వర్గం లోకమేతి ॥ ౫ ॥

అథ య ఆత్మా స సేతుర్విధృతిరేషాం లోకానామసమ్భేదాయ నైతꣳ సేతుమహోరాత్రే తరతో న జరా న మృత్యుర్న శోకో న సుకృతం న దుష్కృతꣳ సర్వే పాప్మానోఽతో నివర్తన్తేఽపహతపాప్మా హ్యేష బ్రహ్మలోకః ॥ ౧ ॥

తస్మాద్వా ఎతꣳ సేతుం తీర్త్వాన్ధః సన్ననన్ధో భవతి విద్ధః సన్నవిద్ధో భవత్యుపతాపీ సన్ననుపతాపీ భవతి తస్మాద్వా ఎతꣳ సేతుం తీర్త్వాపి నక్తమహరేవాభినిష్పద్యతే సకృద్విభాతో హ్యేవైష బ్రహ్మలోకః ॥ ౨ ॥

తద్య ఎవైతం బ్రహ్మలోకం బ్రహ్మచర్యేణానువిన్దన్తి తేషామేవైష బ్రహ్మలోకస్తేషాꣳ సర్వేషు లోకేషు కామచారో భవతి ॥ ౩ ॥

అథ యద్యజ్ఞ ఇత్యాచక్షతే బ్రహ్మచర్యమేవ తద్బ్రహ్మచర్యేణ హ్యేవ యో జ్ఞాతా తం విన్దతేఽథ యదిష్టమిత్యాచక్షతే బ్రహ్మచర్యమేవ తద్బ్రహ్మచర్యేణ హ్యేవేష్ట్వాత్మానమనువిన్దతే ॥ ౧ ॥

అథ యత్సత్త్రాయణమిత్యాచక్షతే బ్రహ్మచర్యమేవ తద్బ్రహ్మచర్యేణ హ్యేవ సత ఆత్మనస్త్రాణం విన్దతేఽథ యన్మౌనమిత్యాచక్షతే బ్రహ్మచర్యమేవ తద్బ్రహ్మచర్యేణ హ్యేవాత్మానమనువిద్య మనుతే ॥ ౨ ॥

అథ యదనాశకాయనమిత్యాచక్షతే బ్రహ్మచర్యమేవ తదేష హ్యాత్మా న నశ్యతి యం బ్రహ్మచర్యేణానువిన్దతేఽథ యదరణ్యాయనమిత్యాచక్షతే బ్రహ్మచర్యమేవ తదరశ్చ హ వై ణ్యశ్చార్ణవౌ బ్రహ్మలోకే తృతీయస్యామితో దివి తదైరం మదీయꣳ సరస్తదశ్వత్థః సోమసవనస్తదపరాజితా పూర్బ్రహ్మణః ప్రభువిమితꣳ హిరణ్మయమ్ ॥ ౩ ॥

తద్య ఎవైతావరం చ ణ్యం చార్ణవౌ బ్రహ్మలోకే బ్రహ్మచర్యేణానువిన్దన్తి తేషామేవైష బ్రహ్మలోకస్తేషాꣳ సర్వేషు లోకేషు కామచారో భవతి ॥ ౪ ॥

అథ యా ఎతా హృదయస్య నాడ్యస్తాః పిఙ్గలస్యాణిమ్నస్తిష్ఠన్తి శుక్లస్య నీలస్య పీతస్య లోహితస్యేత్యసౌ వా ఆదిత్యః పిఙ్గల ఎష శుక్ల ఎష నీల ఎష పీత ఎష లోహితః ॥ ౧ ॥

తద్యథా మహాపథ ఆతత ఉభౌ గ్రామౌ గచ్ఛతీమం చాముం చైవమేవైతా ఆదిత్యస్య రశ్మయ ఉభౌ లోకౌ గచ్ఛన్తీమం చాముం చాముష్మాదాదిత్యాత్ప్రతాయన్తే తా ఆసు నాడీషు సృప్తా ఆభ్యో నాడీభ్యః ప్రతాయన్తే తేఽముష్మిన్నాదిత్యే సృప్తాః ॥ ౨ ॥

తద్యత్రైతత్సుప్తః సమస్తః సమ్ప్రసన్నః స్వప్నం న విజానాత్యాసు తదా నాడీషు సృప్తో భవతి తం న కశ్చన పాప్మా స్పృశతి తేజసా హి తదా సమ్పన్నో భవతి ॥ ౩ ॥

అథ యత్రైతదబలిమానం నీతో భవతి తమభిత ఆసీనా ఆహుర్జానాసి మాం జానాసి మామితి స యావదస్మాచ్ఛరీరాదనుత్క్రాన్తో భవతి తావజ్జానాతి ॥ ౪ ॥

అథ యత్రైతదస్మాచ్ఛరీరాదుత్క్రామత్యథైతైరేవ రశ్మిభిరూర్ధ్వమాక్రమతే స ఓమితి వా హోద్వా మీయతే స యావత్క్షిప్యేన్మనస్తావదాదిత్యం గచ్ఛత్యేతద్వై ఖలు లోకద్వారం విదుషాం ప్రపదనం నిరోధోఽవిదుషామ్ ॥ ౫ ॥

తదేష శ్లోకః । శతం చైకా చ హృదయస్య నాడ్యస్తాసాం మూర్ధానమభినిఃసృతైకా తయోర్ధ్వమాయన్నమృతత్వమేవ విష్వఙ్ఙన్యా ఉత్క్రమణే భవన్త్యుత్క్రమణే భవన్తి ॥ ౬ ॥

య ఆత్మాపహతపాప్మా విజరో విమృత్యుర్విశోకో విజిఘత్సోఽపిపాసః సత్యకామః సత్యసఙ్కల్పః సోఽన్వేష్టవ్యః స విజిజ్ఞాసితవ్యః స సర్వాꣳశ్చ లోకానాప్నోతి సర్వాꣳశ్చ కామాన్యస్తమాత్మానమనువిద్య విజానాతీతి హ ప్రజాపతిరువాచ ॥ ౧ ॥

తద్ధోభయే దేవాసురా అనుబుబుధిరే తే హోచుర్హన్త తమాత్మానమన్విచ్ఛామో యమాత్మానమన్విష్య సర్వాꣳశ్చ లోకానాప్నోతి సర్వాꣳశ్చ కామానితీన్ద్రో హైవ దేవానామభిప్రవవ్రాజ విరోచనోఽసురాణాం తౌ హాసంవిదానావేవ సమిత్పాణీ ప్రజాపతిసకాశమాజగ్మతుః ॥ ౨ ॥

తౌ హ ద్వాత్రిꣳశతం వర్షాణి బ్రహ్మచర్యమూషతుస్తౌ హ ప్రజాపతిరువాచ కిమిచ్ఛన్తావవాస్తమితి తౌ హోచతుర్య ఆత్మాపహతపాప్మా విజరో విమృత్యుర్విశోకో విజిఘత్సోఽపిపాసః సత్యకామః సత్యసఙ్కల్పః సోఽన్వేష్టవ్యః స విజిజ్ఞాసితవ్యః స సర్వాꣳశ్చ లోకానాప్నోతి సర్వాꣳశ్చ కామాన్యస్తమాత్మానమనువిద్య విజానాతీతి భగవతో వచో వేదయన్తే తమిచ్ఛన్తావవాస్తమితి ॥ ౩ ॥

తౌ హ ప్రజాపతిరువాచ య ఎషోఽక్షిణి పురుషో దృశ్యత ఎష ఆత్మేతి హోవాచైతదమృతమభయమేతద్బ్రహ్మేత్యథ యోఽయం భగవోఽప్సు పరిఖ్యాయతే యశ్చాయమాదర్శే కతమ ఎష ఇత్యేష ఉ ఎవైషు సర్వేష్వన్తేషు పరిఖ్యాయత ఇతి హోవాచ ॥ ౪ ॥

ఉదశరావ ఆత్మానమవేక్ష్య యదాత్మనో న విజానీథస్తన్మే ప్రబ్రూతమితి తౌ హోదశరావేఽవేక్షాఞ్చక్రాతే తౌ హ ప్రజాపతిరువాచ కిం పశ్యథ ఇతి తౌ హోచతుః సర్వమేవేదమావాం భగవ ఆత్మానం పశ్యావ ఆ లోమభ్య ఆ నఖేభ్యః ప్రతిరూపమితి ॥ ౧ ॥

తౌ హ ప్రజాపతిరువాచ సాధ్వలఙ్కృతౌ సువసనౌ పరిష్కృతౌ భూత్వోదశరావేఽవేక్షేథామితి తౌ హ సాధ్వలఙ్కృతౌ సువసనౌ పరిష్కృతౌ భూత్వోదశరావేఽవేక్షాఞ్చక్రాతే తౌ హ ప్రజాపతిరువాచ కిం పశ్యథ ఇతి ॥ ౨ ॥

తౌ హోచతుర్యథైవేదమావాం భగవః సాధ్వలఙ్కృతౌ సువసనౌ పరిష్కృతౌ స్వ ఎవమేవేమౌ భగవః సాధ్వలఙ్కృతౌ సువసనౌ పరిష్కృతావిత్యేష ఆత్మేతి హోవాచైతదమృతమభయమేతద్బ్రహ్మేతి తౌ హ శాన్తహృదయౌ ప్రవవ్రజతుః ॥ ౩ ॥

తౌ హాన్వీక్ష్య ప్రజాపతిరువాచానుపలభ్యాత్మానమననువిద్య వ్రజతో యతర ఎతదుపనిషదో భవిష్యన్తి దేవా వాసురా వా తే పరాభవిష్యన్తీతి స హ శాన్తహృదయ ఎవ విరోచనోఽసురాఞ్జగామ తేభ్యో హైతాముపనిషదం ప్రోవాచాత్మైవేహ మహయ్య ఆత్మా పరిచర్య ఆత్మానమేవేహ మహయన్నాత్మానం పరిచరన్నుభౌ లోకావవాప్నోతీమం చాముం చేతి ॥ ౪ ॥

తస్మాదప్యద్యేహాదదానమశ్రద్దధానమయజమానమాహురాసురో బతేత్యసురాణాꣳ హ్యేషోపనిషత్ప్రేతస్య శరీరం భిక్షయా వసనేనాలఙ్కారేణేతి సꣳస్కుర్వన్త్యేతేన హ్యముం లోకం జేష్యన్తో మన్యన్తే ॥ ౫ ॥

అథ హేన్ద్రోఽప్రాప్యైవ దేవానేతద్భయం దదర్శ యథైవ ఖల్వయమస్మిఞ్ఛరీరే సాధ్వలఙ్కృతే సాధ్వలఙ్కృతో భవతి సువసనే సువసనః పరిష్కృతే పరిష్కృత ఎవమేవాయమస్మిన్నన్ధేఽన్ధో భవతి స్రామే స్రామః పరివృక్ణే పరివృక్ణోఽస్యైవ శరీరస్య నాశమన్వేష నశ్యతి నాహమత్ర భోగ్యం పశ్యామీతి ॥ ౧ ॥

స సమిత్పాణిః పునరేయాయ తꣳ హ ప్రజాపతిరువాచ మఘవన్యచ్ఛాన్తహృదయః ప్రావ్రాజీః సార్ధం విరోచనేన కిమిచ్ఛన్పునరాగమ ఇతి స హోవాచ యథైవ ఖల్వయం భగవోఽస్మిఞ్ఛరీరే సాధ్వలఙ్కృతే సాధ్వలఙ్కృతో భవతి సువసనే సువసనః పరిష్కృతే పరిష్కృత ఎవమేవాయమస్మిన్నన్ధేఽన్ధో భవతి స్రామే స్రామః పరివృక్ణే పరివృక్ణోఽస్యైవ శరీరస్య నాశమన్వేష నశ్యతి నాహమత్ర భోగ్యం పశ్యామీతి ॥ ౨ ॥

ఎవమేవైష మఘవన్నితి హోవాచైతం త్వేవ తే భూయోఽనువ్యాఖ్యాస్యామి వసాపరాణి ద్వాత్రింశతం వర్షాణీతి స హాపరాణి ద్వాత్రింశతం వర్షాణ్యువాస తస్మై హోవాచ ॥ ౩ ॥

య ఎష స్వప్నే మహీయమానశ్చరత్యేష ఆత్మేతి హోవాచైతదమృతమభయమేతద్బ్రహ్మేతి స హ శాన్తహృదయః ప్రవవ్రాజ స హాప్రాప్యైవ దేవానేతద్భయం దదర్శ తద్యద్యపీదꣳ శరీరమన్ధం భవత్యనన్ధః స భవతి యది స్రామమస్రామో నైవైషోఽస్య దోషేణ దుష్యతి ॥ ౧ ॥

న వధేనాస్య హన్యతే నాస్య స్రామ్యేణ స్రామో ఘ్నన్తి త్వేవైనం విచ్ఛాదయన్తీవాప్రియవేత్తేవ భవత్యపి రోదితీవ నాహమత్ర భోగ్యం పశ్యామీతి ॥ ౨ ॥

స సమిత్పాణిః పునరేయాయ తꣳ హ ప్రజాపతిరువాచ మఘవన్యచ్ఛాన్తహృదయః ప్రావ్రాజీః కిమిచ్ఛన్పునరాగమ ఇతి స హోవాచ తద్యద్యపీదం భగవః శరీరమన్ధం భవత్యనన్ధః స భవతి యది స్రామమస్రామో నైవైషోఽస్య దోషేణ దుష్యతి ॥ ౩ ॥

న వధేనాస్య హన్యతే నాస్య స్రామ్యేణ స్రామో ఘ్నన్తి త్వేవైనం విచ్ఛాదయన్తీవాప్రియవేత్తేవ భవత్యపి రోదితీవ నాహమత్ర భోగ్యం పశ్యామీత్యేవమేవైష మఘవన్నితి హోవాచైతం త్వేవ తే భూయోఽనువ్యాఖ్యాస్యామి వసాపరాణి ద్వాత్రింశతం వర్షాణీతి స హాపరాణి ద్వాత్రింశతం వర్షాణ్యువాస తస్మై హోవాచ ॥ ౪ ॥

తద్యత్రైతత్సుప్తః సమస్తః సమ్ప్రసన్నః స్వప్నం న విజానాత్యేష ఆత్మేతి హోవాచైతదమృతమభయమేతద్బ్రహ్మేతి స హ శాన్తహృదయః ప్రవవ్రాజ స హాప్రాప్యైవ దేవానేతద్భయం దదర్శ నాహ ఖల్వయమేవꣳ సంప్రత్యాత్మానం జానాత్యయమహమస్మీతి నో ఎవేమాని భూతాని వినాశమేవాపీతో భవతి నాహమత్ర భోగ్యం పశ్యామీతి ॥ ౧ ॥

స సమిత్పాణిః పునరేయాయ తꣳ హ ప్రజాపతిరువాచ మఘవన్యచ్ఛాన్తహృదయః ప్రావ్రాజీః కిమిచ్ఛన్పునరాగమ ఇతి స హోవాచ నాహ ఖల్వయం భగవ ఎవꣳ సంప్రత్యాత్మానం జానాత్యయమహమస్మీతి నో ఎవేమాని భూతాని వినాశమేవాపీతో భవతి నాహమత్ర భోగ్యం పశ్యామీతి ॥ ౨ ॥

ఎవమేవైష మఘవన్నితి హోవాచైతం త్వేవ తే భూయోఽనువ్యాఖ్యాస్యామి నో ఎవాన్యత్రైతస్మాద్వసాపరాణి పఞ్చ వర్షాణీతి స హాపరాణి పఞ్చ వర్షాణ్యువాస తాన్యేకశతꣳ సమ్పేదురేతత్తద్యదాహురేకశతం హ వై వర్షాణి మఘవాన్ప్రజాపతౌ బ్రహ్మచర్యమువాస తస్మై హోవాచ ॥ ౩ ॥

మఘవన్మర్త్యం వా ఇదꣳ శరీరమాత్తం మృత్యునా తదస్యామృతస్యాశరీరస్యాత్మనోఽధిష్ఠానమాత్తో వై సశరీరః ప్రియాప్రియాభ్యాం న వై సశరీరస్య సతః ప్రియాప్రియయోరపహతిరస్త్యశరీరం వావ సన్తం న ప్రియాప్రియే స్పృశతః ॥ ౧ ॥

అశరీరో వాయురభ్రం విద్యుత్స్తనయిత్నురశరీరాణ్యేతాని తద్యథైతాన్యముష్మాదాకాశాత్సముత్థాయ పరం జ్యోతిరుపసమ్పద్య స్వేన రూపేణాభినిష్పద్యన్తే ॥ ౨ ॥

ఎవమేవైష సమ్ప్రసాదోఽస్మాచ్ఛరీరాత్సముత్థాయ పరం జ్యోతిరుపసమ్పద్య స్వేన రూపేణాభినిష్పద్యతే స ఉత్తమపురుషః స తత్ర పర్యేతి జక్షత్క్రీడన్ రమమాణః స్త్రీభిర్వా యానైర్వా జ్ఞాతిభిర్వా నోపజనꣳ స్మరన్నిదꣳ శరీరꣳ స యథా ప్రయోగ్య ఆచరణే యుక్త ఎవమేవాయమస్మిఞ్ఛరీరే ప్రాణో యుక్తః ॥ ౩ ॥

అథ యత్రైతదాకాశమనువిషణ్ణం చక్షుః స చాక్షుషః పురుషో దర్శనాయ చక్షురథ యో వేదేదం జిఘ్రాణీతి స ఆత్మా గన్ధాయ ఘ్రాణమథ యో వేదేదమభివ్యాహరాణీతి స ఆత్మాభివ్యాహారాయ వాగథ యో వేదేదం శృణవానీతి స ఆత్మా శ్రవణాయ శ్రోత్రమ్ ॥ ౪ ॥

అథ యో వేదేదం మన్వానీతి స ఆత్మా మనోఽస్య దైవం చక్షుః స వా ఎష ఎతేన దైవేన చక్షుషా మనసైతాన్కామాన్పశ్యన్రమతే య ఎతే బ్రహ్మలోకే ॥ ౫ ॥

తం వా ఎతం దేవా ఆత్మానముపాసతే తస్మాత్తేషాꣳ సర్వేచ లోకా ఆత్తాః సర్వే చ కామాః స సర్వాꣳశ్చ లోకానాప్నోతి సర్వాꣳశ్చ కామాన్యస్తమాత్మానమనువిద్య విజానాతీతి హ ప్రజాపతిరువాచ ప్రజాపతిరువాచ ॥ ౬ ॥

శ్యామాచ్ఛబలం ప్రపద్యే శబలాచ్ఛ్యామం ప్రపద్యేఽశ్వ ఇవ రోమాణి విధూయ పాపం చన్ద్రం ఇవ రాహోర్ముఖాత్ప్రముచ్య ధూత్వా శరీరమకృతం కృతాత్మా బ్రహ్మలోకమభిసమ్భవామీత్యభిసమ్భవామీతి ॥ ౧ ॥

ఆకాశో వై నామ నామరూపయోర్నిర్వహితా తే యదన్తరా తద్బ్రహ్మ తదమృతꣳ స ఆత్మా ప్రజాపతేః సభాం వేశ్మ ప్రపద్యే యశోఽహం భవామి బ్రాహ్మణానాం యశో రాజ్ఞాం యశో విశాం యశోఽహమనుప్రాపత్సి స హాహం యశసాం యశః శ్యేతమదత్కమదత్కꣳ శ్యేతం లిన్దు మాభిగాం లిన్దు మాభిగామ్ ॥ ౧ ॥

తద్ధైతద్బ్రహ్మా ప్రజాపతయ ఉవాచ ప్రజాపతిర్మనవే మనుః ప్రజాభ్య ఆచార్యకులాద్వేదమధీత్య యథావిధానం గురోః కర్మాతిశేషేణాభిసమావృత్య కుటుమ్బే శుచౌ దేశే స్వాధ్యాయమధీయానో ధార్మికాన్విదధదాత్మని సర్వేన్ద్రియాణి సమ్ప్రతిష్ఠాప్యాహింసన్సర్వభూతాన్యన్యత్ర తీర్థేభ్యః స ఖల్వేవం వర్తయన్యావదాయుషం బ్రహ్మలోకమభిసమ్పద్యతే న చ పునరావర్తతే న చ పునరావర్తతే ॥ ౧ ॥