இஹ க²லு த⁴ர்மார்த²காமமோக்ஷாக்²யேஷு சதுர்வித⁴புருஷார்தே²ஷு மோக்ஷ ஏவ பரமபுருஷார்த²: । " ந ஸ புநராவர்ததே" (ஶரபோ⁴பநிஷத்) இத்யாதி³ஶ்ருத்யா தஸ்யைவ நித்யத்வாவக³மாத் । இதரேஷாம் த்ரயாணாம் ப்ரத்யக்ஷேண, " தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயதே, ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே"(சா².உ. 8.1.6) இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ச அநித்யத்வாவக³மாச்ச । ஸ ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாதி³தி, ப்³ரஹ்ம, தஜ்ஜ்ஞாநம், தத்ப்ரமாணஞ்ச ஸப்ரபஞ்சம் நிரூப்யதே ।

தத்ர ப்ரமாகரணம் ப்ரமாணம் । தத்ர ஸ்ம்ருதிவ்யாவ்ருத்தம் ப்ரமாத்வமநதி⁴க³தாபா³தி⁴தார்த²விஷயகஜ்ஞாநத்வம் । ஸ்ம்ருதிஸாதா⁴ரணந்து அபா³தி⁴தார்த²விஷயகஜ்ஞாநத்வம் । நீரூபஸ்யாபி காலஸ்யேந்த்³ரியவேத்³யத்வாப்⁴யுபக³மேந, தா⁴ராவாஹிகபு³த்³தே⁴ரபி பூர்வபூர்வஜ்ஞாநாவிஷயதத்தத்க்ஷணவிஶேஷவிஷயகத்வேந ந தத்ராவ்யாப்தி: । கிஞ்ச ஸித்³தா⁴ந்தே தா⁴ராவாஹிகபு³த்³தி⁴ஸ்த²லே ந ஜ்ஞாநபே⁴த³: । கிந்து யாவத்³க⁴டஸ்பு²ரணம் தாவத்³க⁴டாகாராந்த:கரணவ்ருத்திரேகைவ, ந து நாநா । வ்ருத்தே: ஸ்வவிரோதி⁴வ்ருத்யுத்பத்திபர்யந்தம் ஸ்தா²யித்வாப்⁴யுபக³மாத் । ததா² ச தத்ப்ரதிப²லிதசைதந்யரூபம் க⁴டாதி³ஜ்ஞாநமபி தத்ர தாவத்காலீநமேகமேவ இதி நாவ்யாப்திஶங்காபி ।

நநு ஸித்³தா⁴ந்தே க⁴டாதே³ர்மித்²யாத்வேந பா³தி⁴தத்வாத் கத²ம் தஜ்ஜ்ஞாநம் ப்ரமாணம் ? உச்யதே । ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராநந்தரம் ஹி க⁴டாதீ³நாம் பா³த⁴:, "யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த் தத் கேந கம் பஶ்யேத்"(ப்³ரு.உ. 2 । 4 । 14) இதி ஶ்ருதே: । ந து ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் பா³த⁴:, " யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்யதி"(ப்³ரு.உ. 2.4.14) இதி ஶ்ருதே: । ததா² ச அபா³தி⁴தபதே³ந ஸம்ஸாரத³ஶாயாமபா³தி⁴தத்வம் விவக்ஷிதம் । இதி ந க⁴டாதி³ப்ரமாயமவ்யாப்தி: । தது³க்தம் - " தே³ஹாத்மப்ரத்யயோ யத்³வத் ப்ரமாணத்வேந கல்பித: । லௌகிகம் தத்³வதே³வேத³ம் ப்ரமாணந்த்வா(அ)(அ)த்மநிஶ்சயாத் ॥" இதி । 'ஆ ஆத்மநிஶ்சயாத்'- ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரபர்யந்தமித்யர்த²: । 'லௌகிகம்' இதி க⁴டாதி³ஜ்ஞாநமித்யர்த²: । தாநி ச ப்ரமாணாநி ஷட் ப்ரத்யக்ஷாநுமாநோபமாநாக³மார்தா²பத்த்யநுபலப்³தி⁴பே⁴தா³த் ।

தத்ர ப்ரத்யக்ஷப்ரமாயா: கரணம் ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணம் । ப்ரத்யக்ஷப்ரமா சாத்ர சைதந்யமேவ, " யத் ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ ப்³ரஹ்ம"(ப்³ரு.உ. 3.4.1) இதி ஶ்ருதே: । அபரோக்ஷாதி³த்யஸ்ய அபரோக்ஷமித்யர்த²: ।

நநு சைதந்யமநாதி³ । தத்கத²ம் சக்ஷுராதே³ஸ்தத்கரணத்வேந ப்ரமாணத்வமிதி । உச்யதே । சைதந்யஸ்யாநாதி³த்வே(அ)பி தத³பி⁴வ்யஞ்ஜகாந்த:கரணவ்ருத்திரிந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாதி³நா ஜாயதே இதி வ்ருத்திவிஶிஷ்டம் சைதந்யமாதி³மதி³த்யுச்யதே । ஜ்ஞாநாவச்சே²த³கத்வாச்ச வ்ருத்தௌ ஜ்ஞாநத்வோபசார: । தது³க்தம் விவரணே " அந்த:கரணவ்ருத்தௌ ஜ்ஞாநத்வோபசாராத்" ।

நநு நிரவயவஸ்யாந்த:கரணஸ்ய பரிணாமாத்மிகா வ்ருத்தி: கத²ம்? இத்த²ம் । ந தாவத³ந்த:கரணம் நிரவயவம் । ஸாதி³த்³ரவ்யத்வேந ஸாவயவத்வாத் । ஸாதி³த்வஞ்ச " தந்மநோ(அ)ஸ்ருஜத" இத்யாதி³ஶ்ருதே: । வ்ருத்திரூபஜ்ஞாநஸ்ய மநோத⁴ர்மத்வே ச " காம: ஸங்கல்போ விசிகித்ஸா ஶ்ரத்³தா⁴(அ)ஶ்ரத்³தா⁴ த்⁴ருதிரத்⁴ருதிர்ஹ்ரீர்தீ⁴ர்பீ⁴ரித்யேதத் ஸர்வம் மந ஏவ"(ப்³ரு.உ. 1.5.3) இதி ஶ்ருதிர்மாநம் , தீ⁴ஶப்³தே³ந வ்ருத்திரூபஜ்ஞாநாபி⁴தா⁴நாத் । அத ஏவ காமாதே³ரபி மநோத⁴ர்மத்வம் ॥

நநு காமாதே³ரந்த:கரணத⁴ர்மத்வே "அஹமிச்சா²மி, அஹம் ஜாநாமி, அஹம் பி³பே⁴மி" இத்யாத்³யநுப⁴வ ஆத்மத⁴ர்மத்வமவகா³ஹமாந: கத²முபபத்³யதே ? உச்யதே । அய:பிண்ட³ஸ்ய த³க்³த்⁴ருத்வாபா⁴வே(அ)பி த³க்³த்⁴ருத்வாஶ்ரயவஹ்நிதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸாத்³ யதா² "அயோ த³ஹதி" இதி வ்யவஹார:, ததா² ஸுகா²த்³யாகாரபரிணாம்யந்த:கரணைக்யாத்⁴யாஸாத் "அஹம் ஸுகீ², அஹம் து³:கீ²" இத்யாதி³வ்யவஹார: । நநு அந்த:கரணஸ்யேந்த்³ரியதயா(அ)தீந்த்³ரியத்வாத் கத²ம் ப்ரத்யக்ஷவிஷயதேதி । உச்யதே । ந தாவத³ந்த:கரணமிந்த்³ரியமித்யத்ர மாநமஸ்தி । " மந:ஷஷ்டா²நீந்த்³ரியாணி"(ப⁴.கீ³. 15.7) இதி ப⁴க³வத்³கீ³தாவசநம் ப்ரமாணமிதி சேத் ந । அநிந்த்³ரியேணாபி மநஸா ஷட்த்வஸம்க்²யாபூரணாவிரோதா⁴த் । நஹீந்த்³ரியக³தஸம்க்²யாபூரணமிந்த்³ரியேணைவேதி நியம: । " யஜமாநபஞ்சமா இடா³ம் ப⁴க்ஷயந்தி" இத்யத்ர ருத்விக்³க³தபஞ்சத்வஸம்க்²யாயா அந்ருத்விஜா(அ)பி யஜமாநேந, " வேதா³நத்⁴யாபயாமாஸ மஹாபா⁴ரதபஞ்சமாந்" இத்யாதௌ³ ச வேத³க³தபஞ்சத்வஸம்க்²யாயா அவேதே³நாபி பா⁴ரதேந பூரணத³ர்ஶநாத் , "இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் மந:"(க.உ. 1.3.10) இத்யாதி³ஶ்ருத்யா மநஸோ(அ)நிந்த்³ரியத்வாவக³மாச்ச ।

ந சைவம் மநஸோ(அ)நிந்த்³ரியத்வே ஸுகா²தி³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸாக்ஷாத்த்வம் ந ஸ்யாத் , இந்த்³ரியாஜந்யத்வாதி³தி வாச்யம் । ந ஹீந்த்³ரியஜந்யத்வேந ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷாத்த்வம் அநுமித்யாதே³ரபி மநோஜந்யதயா ஸாக்ஷாத்த்வாபத்தே: ஈஶ்வரஜ்ஞாநஸ்யாநிந்த்³ரியஜந்யஸ்ய ஸாக்ஷாத்த்வாநாபத்தேஶ்ச ।

ஸித்³தா⁴ந்தே ப்ரத்யக்ஷத்வப்ரயோஜகம் கிமிதி சேத் , கிம் ஜ்ஞாநக³தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வஸ்ய ப்ரயோஜகம் ப்ருச்ச²ஸி ? கிம்வா விஷயக³தஸ்ய ? ஆத்³யே ப்ரமாணசைதந்யஸ்ய விஷயாவச்சி²ந்நசைதந்யாபே⁴த³ இதி ப்³ரூம: । ததா²ஹி த்ரிவித⁴ம் சைதந்யம் - விஷயசைதந்யம், ப்ரமாணசைதந்யம், ப்ரமாத்ருசைதந்யம் சேதி । தத்ர க⁴டாத்³யவச்சி²ந்நம் சைதந்யம் விஷயசைதந்யம் , அந்த:கரணவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நம் சைதந்யம் ப்ரமாணசைதந்யம் , அந்த:கரணாவச்சி²ந்நம் சைதந்யம் ப்ரமாத்ருசைதந்யம் ।

தத்ர யதா² தடா³கோ³த³கம் சி²த்³ராந்நிர்க³த்ய குல்யாத்மநா கேதா³ராந் ப்ரவிஶ்ய தத்³வதே³வ சதுஷ்கோணாத்³யாகாரம் ப⁴வதி, ததா² தைஜஸமந்த:கரணமபி சக்ஷுராதி³த்³வாரா நிர்க³த்ய க⁴டாதி³விஷயதே³ஶம் க³த்வா க⁴டாதி³விஷயாகாரேண பரிணமதே । ஸ ஏவ பரிணாமோ வ்ருத்திரித்யுச்யதே । அநுமித்யாதி³ஸ்த²லே து அந்த:கரணஸ்ய ந வஹ்ந்யாதி³தே³ஶக³மநம் , வஹ்ந்யாதே³ஶ்சக்ஷுராத்³யஸந்நிகர்ஷாத் । ததா² ச "அயம் க⁴ட:" இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்த²லே க⁴டாதே³ஸ்ததா³காரவ்ருத்தேஶ்ச ப³ஹிரேகத்ர தே³ஶே ஸமவதா⁴நாத் தது³ப⁴யாவச்சி²ந்நம் சைதந்யமேகமேவ, விபா⁴ஜகயோரப்யந்த:கரணவ்ருத்திக⁴டாதி³விஷயயோ: ஏகதே³ஶஸ்த²த்வேந பே⁴தா³ஜநகத்வாத் । அத ஏவ மடா²ந்தர்வர்திக⁴டாவச்சி²ந்நாகாஶோ ந மடா²வச்சி²ந்நாகாஶாத்³பி⁴த்³யதே । ததா² ச "அயம் க⁴ட:" இதி க⁴டப்ரத்யக்ஷஸ்த²லே க⁴டாகாரவ்ருத்தேர்க⁴டஸம்யோகி³தயா க⁴டாவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய தத்³வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய சாபி⁴ந்நதயா தத்ர க⁴டஜ்ஞாநஸ்ய க⁴டாம்ம்ஶே ப்ரத்யக்ஷத்வம் । ஸுகா²த்³யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய தத்³வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ச நியமேநைகதே³ஶஸ்தி²தோபாதி⁴த்³வயாவச்சி²ந்நத்வாத் நியமேந "அஹம் ஸுகீ²" இத்யாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வம் ।

நந்வேவம் ஸ்வவ்ருத்திஸுகா²தி³ஸ்மரணஸ்யாபி ஸுகா²த்³யம்ஶே ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்திரிதி சேத் ந । தத்ர ஸ்மர்யமாணஸுக²ஸ்யாதீதத்வேந ஸ்ம்ருதிரூபாந்த:கரணவ்ருத்தேர்வர்தமாநத்வேந தத்ரோபாத்⁴யோர்பி⁴ந்நகாலீநதயா தத்தத³வச்சி²ந்நசைதந்யயோர்பே⁴தா³த் । உபாத்⁴யோரேகதே³ஶஸ்த²த்வே ஸதி ஏககாலீநத்வஸ்யைவோபதே⁴யாபே⁴த³ப்ரயோஜகத்வாத் । யதி³ சைகதே³ஶஸ்த²த்வமாத்ரமுபதே⁴யாபே⁴த³ப்ரயோஜகம் , ததா³ "அஹம் பூர்வம் ஸுகீ²" இத்யாதி³ஸ்ம்ருதாவதிவ்யாப்திவாரணாய வர்தமாநத்வம் விஷயவிஶேஷணம் தே³யம் ।

நந்வேவமபி ஸ்வகீயத⁴ர்மாத⁴ர்மௌ வர்தமாநௌ யதா³ ஶப்³தா³தி³நா ஜ்ஞாயேதே ததா³ தாத்³ருஶஶாப்³த³ஜ்ஞாநாதா³வதிவ்யாப்தி:, தத்ர த⁴ர்மாத்³யவச்சி²ந்நதத்³வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யயோரேகத்வாதி³தி சேத் ந । யோக்³யத்வஸ்யாபி விஷயவிஶேஷணத்வாத் । அந்த:கரணத⁴ர்மத்வாவிஶேஷே(அ)பி கிஞ்சித்³யோக்³யம் கிஞ்சித³யோக்³யமித்யத்ர ப²லப³லகல்ப்ய: ஸ்வபா⁴வ ஏவ ஶரணம் । அந்யதா² ந்யாயமதே(அ)ப்யாத்மத⁴ர்மத்வாவிஶேஷாத் ஸுகா²தி³வத் த⁴ர்மாதே³ரபி ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்திர்து³ர்வாரா ।

ந சைவமபி ஸுக²ஸ்ய வர்தமாநதாத³ஶாயாம் "த்வம் ஸுகீ²" இத்யாதி³வாக்யஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷதா ஸ்யாதி³தி வாச்யம் இஷ்டத்வாத் । "த³ஶமஸ்த்வமஸி" இத்யாதௌ³ ஸந்நிக்ருஷ்டவிஷயே ஶப்³தா³த³ப்யபரோக்ஷஜ்ஞாநாப்⁴யுபக³மாத் । அத ஏவ "பர்வதோ வஹ்நிமாந்" இத்யாதி³ஜ்ஞாநமபி வஹ்ந்யம்ஶே பரோக்ஷம் , பர்வதாம்ஶே(அ)பரோக்ஷம் , பர்வதாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ப³ஹிர்நி:ஸ்ருதாந்த:கரணவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யாபே⁴தா³த் । வஹ்ந்யம்ஶே து அந்த:கரணவ்ருத்திநிர்க³மநாபா⁴வேந வஹ்ந்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ப்ரமாணசைதந்யஸ்ய ச பரஸ்பரம் பே⁴தா³த் । ததா² சாநுப⁴வ: "பர்வதம் பஶ்யாமி, வஹ்நிமநுமிநோமி" இதி । ந்யாயமதே து "பர்வதமநுமிநோமி" இத்யநுவ்யவஸாயாபத்தி: ।

அஸந்நிக்ருஷ்டபக்ஷகாநுமிதௌ து ஸர்வாம்ஶே(அ)பி ஜ்ஞாநம் பரோக்ஷம் । "ஸுரபி⁴ சந்த³நம்" இத்யாதி³ஜ்ஞாநமபி சந்த³நக²ண்டா³ம்ஶே(அ)பரோக்ஷம் ஸௌரபா⁴ம்ஶே ச பரோக்ஷம் ஸௌரப⁴ஸ்ய சக்ஷுரிந்த்³ரியாயோக்³யதயா யோக்³யத்வக⁴டிதஸ்ய நிருக்தலக்ஷணஸ்யாபா⁴வாத் ।

ந சைவமேகத்ர ஜ்ஞாநே பரோக்ஷத்வாபரோக்ஷத்வயோரப்⁴யுபக³மே தயோர்ஜாதித்வம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் , இஷ்டத்வாத் । ஜாதித்வோபாதி⁴த்வபரிபா⁴ஷாயா: ஸகலப்ரமாணாகோ³சரதயா(அ)ப்ராமாணிகத்வாத் । "க⁴டோ(அ)யம்" இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷம் ஹி க⁴டத்வாதி³ஸத்³பா⁴வே மாநம் , ந து தஸ்ய ஜாதித்வே(அ)பி । ஜாதித்வரூபஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தௌ⁴ தத்ஸாத⁴காநுமாநஸ்யாப்யநவகாஶாத் । ஸமவாயாஸித்³த்⁴யா ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நநிகி²லப்ரபஞ்சஸ்யாநித்யதயா ச நித்யத்வஸமவேதத்வக⁴டிதஜாதித்வஸ்ய க⁴டத்வாதா³வஸித்³தே⁴ஶ்ச । ஏவமேவோபாதி⁴த்வம் நிரஸநீயம் । "பர்வதோ வஹ்நிமாந்" இத்யாதௌ³ ச பர்வதாம்ஶே வஹ்ந்யம்ஶே சாந்த:கரணவ்ருத்திபே⁴தா³ங்கீ³காரேண தத்தத்³வ்ருத்த்யவச்சே²த³கபே⁴தே³ந பரோக்ஷத்வாபரோக்ஷத்வயோரேகத்ர சைதந்யே வ்ருத்தௌ ந கஶ்சித் விரோத⁴: । ததா² ச " தத்ததி³ந்த்³ரியயோக்³யவர்தமாநவிஷயாவச்சி²ந்நசைதந்யாபி⁴ந்நத்வம் தத்ததா³காரவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நஜ்ஞாநஸ்ய தத்தத³ம்ஶே ப்ரத்யக்ஷத்வம்" ।

க⁴டாதே³ர்விஷயஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வந்து ப்ரமாத்ரபி⁴ந்நத்வம் । நநு கத²ம் க⁴டாதே³ரந்த:கரணாவச்சி²ந்நசைதந்யாபே⁴த³: "அஹமித³ம் பஶ்யாமி" இதி பே⁴தா³நுப⁴வவிரோதா⁴தி³தி சேத் உச்யதே । ப்ரமாத்ரபே⁴தோ³ நாம ந தாவதை³க்யம் கிந்து ப்ரமாத்ருஸத்தாதிரிக்தஸத்தாகத்வாபா⁴வ: । ததா² ச க⁴டாதே³: ஸ்வாவச்சி²ந்நசைதந்யே(அ)த்⁴யஸ்ததயா விஷயசைதந்யஸத்தைவ க⁴டாதி³ஸத்தா, அதி⁴ஷ்டா²நஸத்தாதிரிக்தாயா ஆரோபிதஸத்தாயா அநங்கீ³காராத் । விஷயசைதந்யம் ச பூர்வோக்தப்ரகாரேண ப்ரமாத்ருசைதந்யமேவேதி ப்ரமாத்ருசைதந்யஸ்யைவ க⁴டாத்³யதி⁴ஷ்டா²நதயா ப்ரமாத்ருஸத்தைவ க⁴டாதி³ஸத்தா நாந்யேதி ஸித்³த⁴ம் க⁴டாதே³ரபரோக்ஷத்வம் । அநுமித்யாதி³ஸ்த²லே த்வந்த:கரணஸ்ய வஹ்ந்யாதி³தே³ஶநிர்க³மநாபா⁴வேந வஹ்ந்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ப்ரமாத்ருசைதந்யாநாத்மகதயா வஹ்ந்யாதி³ஸத்தா ப்ரமாத்ருஸத்தாதோ பி⁴ந்நா இதி நாதிவ்யாப்தி: ।

நந்வேவமபி த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³கோ³சராநுமித்யாதி³ஸ்த²லே த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தி: । த⁴ர்மாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ப்ரமாத்ருசைதந்யாபி⁴ந்நதயா, த⁴ர்மாதி³ஸத்தாயா: ப்ரமாத்ருஸத்தாநதிரேகாதி³தி சேத் ந, யோக்³யத்வஸ்யாபி விஷயவிஶேஷணத்வாத் ।

நந்வேவமபி "ரூபீ க⁴ட:" இதி ப்ரத்யக்ஷஸ்த²லே க⁴டக³தபரிமாணாதே³: ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தி:, ரூபாவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய பரிமாணாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய சைகதயா, ரூபாவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய ப்ரமாத்ருசைதந்யாபே⁴தே³ பரிமாணாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்யாபி ப்ரமாத்ரபி⁴ந்நதயா பரிமாணாதி³ஸத்தாயா: ப்ரமாத்ருஸத்தாதிரிக்த்தத்வாபா⁴வாத் இதி சேத் ந । தத்ததா³காரவ்ருத்த்யுபஹிதத்வஸ்யாபி ப்ரமாத்ருவிஶேஷணத்வாத் । ரூபாகாரவ்ருத்தித³ஶாயாம் பரிமாணாத்³யாகாரவ்ருத்த்யபா⁴வேந அதிவ்யாப்த்யபா⁴வாத் ।

நந்வேவம் வ்ருத்தாவவ்யாப்தி: । அநவஸ்தா²பி⁴யா வ்ருத்திகோ³சரவ்ருத்த்யநங்கீ³காரேண, தத்ர ஸ்வாகாரவ்ருத்த்யுபஹிதத்வக⁴டிதோக்தலக்ஷணாபா⁴வாத் இதி சேத் ந । அநவஸ்தா²பி⁴யா வ்ருத்தேர்வ்ருத்த்யந்தராவிஷயத்வே(அ)பி ஸ்வவிஷயத்வாப்⁴யுபக³மேந ஸ்வவிஷயவ்ருத்த்யுபஹிதப்ரமாத்ருசைதந்யாபி⁴ந்நஸத்தாகத்வஸ்ய தத்ராபி பா⁴வாத் ।

ஏவாஞ்சாந்த:கரணதத்³த⁴ர்மாதீ³நாம் கேவலஸாக்ஷிவிஷயத்வே(அ)பி தத்ததா³காரவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³மேந உக்தலக்ஷணஸ்ய தத்ராபி ஸத்த்வாந்நாவ்யாப்தி: । ந சாந்த:கரணதத்³த⁴ர்மாதீ³நாம் வ்ருத்திவிஷயத்வாப்⁴யுபக³மே கேவலஸாக்ஷிவேத்³யத்வாப்⁴யுபக³மவிரோத⁴ இதி வாச்யம் । ந ஹி வ்ருத்திம் விநா ஸாக்ஷிவிஷயத்வம் கேவலஸாக்ஷிவேத்³யத்வம் , கிந்த்விந்த்³ரியாநுமாநாதி³ப்ரமாணவ்யாபாரமந்தரேண ஸாக்ஷிவிஷயத்வம் । அத ஏவாஹங்காரடீகாயாமாசார்யைரஹமாகாராந்த:கரணவ்ருத்திரங்கீ³க்ருதா । அத ஏவ ச ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதஸ்த²லே ரஜதாகாராவித்³யாவ்ருத்தி: ஸாம்ப்ரதா³யிகைரங்கீ³க்ருதா । ததா² சாந்த:கரணதத்³த⁴ர்மாதி³ஷு கேவலஸாக்ஷிவேத்³யேஷு வ்ருத்த்யுபஹிதத்வக⁴டிதலக்ஷணஸ்ய ஸத்த்வாந்நாவ்யாப்தி: । தத³யம் நிர்க³லிதார்த²: " ஸ்வாகாரவ்ருத்த்யுபஹிதப்ரமாத்ருசைதந்யஸத்தாதிரிக்தஸத்தாகத்வஶூந்யத்வே ஸதி யோக்³யத்வம் விஷயஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வம் ।" தத்ர ஸம்யோக³ஸம்யுக்ததாதா³த்ம்யாதீ³நாம் ஸந்நிகார்ஷாணாம் சைதந்யாபி⁴வ்யஞ்ஜகவ்ருத்திஜநநே விநியோக³: ।

ஸா ச வ்ருத்திஶ்சதுர்விதா⁴ ஸம்ஶயோ, நிஶ்சயோ, க³ர்வ:, ஸ்மரணமிதி । ஏவம்வித⁴வ்ருத்திபே⁴தே³ந ஏகமப்யந்த:கரணம் மந இதி, பு³த்³தி⁴ரிதி, அஹங்கார இதி, சித்தமிதி சாக்²யாயதே । தது³க்தம் - " மநோபு³த்³தி⁴ரஹங்காரஶ்சித்தம் கரணமாந்தரம் । ஸம்ஶயோ நிஶ்சயோ க³ர்வ: ஸ்மரணம் விஷயா இமே ॥"

தச்ச ப்ரத்யக்ஷம் த்³விவித⁴ம் ஸவிகல்பகநிர்விகல்பகபே⁴தா³த் । தத்ர ஸவிகல்பகம் வைஶிஷ்ட்யாவகா³ஹி ஜ்ஞாநம் । யதா² "க⁴டமஹம் ஜாநாமி" இத்யாதி³ஜ்ஞாநம் । நிர்விகல்பகந்து ஸம்ஸர்கா³நவகா³ஹி ஜ்ஞாநம் । யதா² "ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:", " தத்த்வமஸி" இத்யாதி³வாக்யஜந்யம் ஜ்ஞாநம் ।

நநு ஶாப்³த³மித³ம் ஜ்ஞாநம் ந ப்ரத்யக்ஷம் இந்த்³ரியாஜந்யத்வாத் இதி சேத் ந । நஹி இந்த்³ரியஜந்யத்வம் ப்ரத்யக்ஷத்வே தந்த்ரம் , தூ³ஷிதத்வாத் । கிந்து யோக்³யவர்தமாநவிஷயகத்வே ஸதி ப்ரமாணசைதந்யஸ்ய விஷயசைதந்யாபி⁴ந்நத்வமித்யுக்தம் । ததா²ச "ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:" இதி வாக்யஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய ஸந்நிக்ருஷ்டவிஷயதயா ப³ஹிர்நி:ஸ்ருதாந்த:கரணவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³மேந தே³வத³த்தாவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யாபி⁴ந்நதயா "ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:" இதி வாக்யஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வம் । ஏவம் " தத்த்வமஸி" இத்யாதி³வாக்யஜந்யஜ்ஞாநஸ்யாபி । தத்ர ப்ரமாதுரேவ விஷயதயா தது³ப⁴யாபே⁴த³ஸ்ய ஸத்த்வாத் ।

நநு வாக்யஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய பதா³ர்த²ஸம்ஸர்கா³வகா³ஹிதயா கத²ம் நிர்விகல்பகத்வம் ? உச்யதே । வாக்யஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வே ஹி ந பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³த்வம் தந்த்ரம் , அநபி⁴மதஸம்ஸர்க³ஸ்யாபி வாக்யஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வாபத்தே: । கிந்து தாத்பர்யவிஷயத்வம் । ப்ரக்ருதே ச " ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்"(சா².உ. 6.2.1) இத்யுபக்ரம்ய "தத் ஸத்யம் , ஸ ஆத்மா, தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ"(சா².உ. 6.14.3) இத்யுபஸம்ஹாரேண விஶுத்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாம் தாத்பர்யமவஸிதம் இதி கத²ம் தாத்பர்யாவிஷயம் ஸம்ஸர்க³மவபோ³த⁴யேத் ? இத³மேவ " தத்த்வமஸி"(சா².உ. 6.8.7) இத்யாதி³வாக்யாநாமக²ண்டா³ர்த²த்வம் யத் ஸம்ஸர்கா³நவகா³ஹியதா²ர்த²ஜ்ஞாநஜநகத்வமிதி । தது³க்தம்- " ஸம்ஸர்கா³ஸங்கி³ஸம்யக்³தீ⁴ஹேதுதா யா கி³ராமியம் । உக்தாக²ண்டா³ர்த²தா யத்³வா தத்ப்ராதிபதி³கார்த²தா ॥" ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரபரத்வம் வா(அ)க²ண்டா³ர்த²த்வம் இதி சதுர்த²பாதா³ர்த²: ।

தச்ச ப்ரத்யக்ஷம் புநர்த்³விவித⁴ம் , ஜீவஸாக்ஷி ஈஶ்வரஸாக்ஷி சேதி । தத்ர ஜீவோ நாம அந்த:கரணாவச்சி²ந்நம் சைதந்யம் தத்ஸாக்ஷீ து அந்த:கரணோபஹிதம் சைதந்யம் । அந்த:கரணஸ்ய விஶேஷணத்வோபாதி⁴த்வாப்⁴யாமநயோர்பே⁴த³: । விஶேஷணஞ்ச கார்யாந்வயி வர்தமாநம் வ்யாவர்தகம் । உபாதி⁴ஶ்ச கார்யாநந்வயீ வ்யாவர்தகோ வர்தமாநஶ்ச । "ரூபவிஶிஷ்டோ க⁴டோ(அ)நித்ய:" இத்யத்ர ரூபம் விஶேஷணம் , "கர்ணஶஷ்குல்யவச்சி²ந்நம் நப⁴: ஶ்ரோத்ரம்" இத்யத்ர கர்ணஶஷ்குல்யுபாதி⁴: । அயமேவோபாதி⁴ர்நையாயிகை: பரிசாயக இத்யுச்யதே । ப்ரக்ருதே சாந்த:கரணஸ்ய ஜட³தயா விஷயபா⁴ஸகத்வாயோகே³ந விஷயபா⁴ஸகசைதந்யோபாதி⁴த்வம் । அயஞ்ச ஜீவஸாக்ஷீ ப்ரத்யாத்மம் நாநா ஏகத்வே சைத்ராவக³தே மைத்ரஸ்யாப்யநுஸந்தா⁴நப்ரஸங்க³: ।

ஈஶ்வரஸாக்ஷீ து மாயோபஹிதம் சைதந்யம் । தச்சைகம் தது³பாதி⁴பூ⁴தமாயாயா ஏகத்வாத் । " இந்த்³ரோ மாயாபி⁴: புருரூப ஈயதே"(ப்³ரு.உ. 2.5.19) இத்யாதி³ஶ்ருதௌ மாயாபி⁴ரிதி ப³ஹுவசநஸ்ய மாயாக³தஶக்திவிஶேஷாபி⁴ப்ராயதயா, மாயாக³தஸத்த்வரஜஸ்தமோரூபகு³ணாபி⁴ப்ராயதயா வோபபத்தி: । "மாயாந்து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம் । (ஶ்வே.உ. 4.10.) தரத்யவித்³யாம் விததாம் ஹ்ருதி³ யஸ்மிந்நிவேஶிதே । யோகீ³ மாயாமமேயாய தஸ்மை வித்³யாத்மநே நம: ॥ அஜாமேகாம் லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணாம் ப³ஹ்வீ: ப்ரஜா: ஸ்ருஜமாநாம் ஸரூபா: । அஜோ ஹ்யேகோ ஜுஷமாணோ(அ)நுஶேதே ஜஹாத்யேநாம் பு⁴க்தபோ⁴கா³மஜோ(அ)ந்ய: ॥"(ஶ்வே.உ. 4.5.) இத்யாதி³ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷு ஏகவசநேந லாக⁴வாநுக்³ருஹீதேந மாயாயா ஏகத்வம் நிஶ்சீயதே । ததஶ்ச தது³பஹிதம் சைதந்யம் ஈஶ்வரஸாக்ஷீ । தச்சாநாதி³, தது³பாதே⁴ர்மாயாயா அநாதி³த்வாத் । மாயாவச்சி²ந்நம் சைதந்யம் ச பரமேஶ்வர: । மாயாயா விஶேஷணத்வே ஈஶ்வரத்வம் , உபாதி⁴த்வே ஸாக்ஷித்வம் இதீஶ்வரத்வஸாக்ஷித்வயோர்பே⁴த³:, ந து த⁴ர்மிணோரீஶ்வரதத்ஸாக்ஷிணோ: । ஸ ச பரமேஶ்வர ஏகோ(அ)பி ஸ்வோபாதி⁴பூ⁴தமாயாநிஷ்ட²ஸத்த்வரஜஸ்தமோகு³ணபே⁴தே³ந ப்³ரஹ்மவிஷ்ணுமஹேஶ்வராதி³ஶப்³த³வாச்யதாம் ப⁴ஜதே ।

நநு ஈஶ்வரஸாக்ஷிணோ(அ)நாதி³த்வே " ததை³க்ஷத, ப³ஹுஸ்யாம் ப்ரஜாயேய"(சா².உ. 6.2.3) இத்யாதௌ³ ஸ்ருஷ்டிபூர்வஸமயே பரமேஶ்வரஸ்யாக³ந்துகமீக்ஷணமுச்யமாநம் கத²முபபத்³யதே ? உச்யதே । யதா² விஷயேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாதி³காரணவஶேந ஜீவோபாத்⁴யந்த:கரணஸ்ய வ்ருத்திபே⁴தா³ ஜாயந்தே, ததா² ஸ்ருஜ்யமாநப்ராணிகர்மவஶேந பரமேஶ்வரோபாதி⁴பூ⁴தமாயாயா வ்ருத்திவிஶேஷா: "இத³மிதா³நீம் ஸ்ரஷ்டவ்யம்", "இத³மிதா³நீம் பாலயிதவ்யம்" , "இத³மிதா³நீம் ஸம்ஹர்தவ்யம்" இத்யாத்³யாகாரா ஜாயந்தே । தாஸாம் ச வ்ருத்தீநாம் ஸாதி³த்வாத்தத்ப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யமபி ஸாதீ³த்யுச்யதே । ஏவம் ஸாக்ஷித்³வைவித்⁴யேந ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநத்³வைவித்⁴யம் ।

ப்ரத்யக்ஷத்வம் ச ஜ்ஞேயக³தம், ஜ்ஞப்திக³தம் ச நிரூபிதம் । தத்ர ஜ்ஞப்திக³தப்ரத்யக்ஷத்வஸ்ய ஸாமாந்யலக்ஷணம் சித்த்வமேவ । "பர்வதோ வஹ்நிமாந்" இத்யாதா³வபி வஹ்ந்யாத்³யாகாரவ்ருத்த்யுபஹிதசைதந்யஸ்ய ஸ்வாத்மாம்ஶே ஸ்வப்ரகாஶதயா ப்ரத்யக்ஷத்வாத் । தத்தத்³விஷயாம்ஶே ப்ரத்யக்ஷத்வந்து பூர்வோக்தமேவ । தஸ்ய ச ப்⁴ராந்திரூபப்ரத்யக்ஷே நாதிவ்யாப்தி:, ப்⁴ரமப்ரமாஸாதா⁴ரணப்ரத்யக்ஷத்வஸாமாந்யநிர்வசநேந தஸ்யாபி லக்ஷ்யத்வாத் । யதா³ து ப்ரத்யக்ஷப்ரமாயா ஏவ லக்ஷணம் வக்தவ்யம் ததா³ பூர்வோக்தலக்ஷணே(அ)பா³தி⁴தத்வம் விஷயவிஶேஷணம் தே³யம் । ஶுக்திரூப்யாதி³ப்⁴ரமஸ்ய ஸம்ஸாரகாலீநபா³த⁴விஷயப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதாதி³விஷயகத்வேநோக்தலக்ஷணாபா⁴வாத் நாதிவ்யாப்தி: ।

நநு விஸம்வாதி³ப்ரவ்ருத்த்யா ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநஸித்³தா⁴வபி தஸ்ய ப்ராதிபா⁴ஸிகதத்காலோத்பந்நரஜதாதி³விஷயகத்வே ந ப்ரமாணம் , தே³ஶாந்தரீயரஜதஸ்ய க்ல்ருப்தஸ்யைவ தத்³விஷயத்வஸம்ப⁴வாதி³தி சேந்ந । தஸ்யாஸந்நிக்ருஷ்டதயா ப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வாயோகா³த் । ந ச ஜ்ஞாநம் தத்ர ப்ரத்யாஸத்தி:, ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்யாஸத்தித்வே, தத ஏவ வஹ்ந்யாதே³: ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தௌ அநுமாநாத்³யுச்சே²தா³பத்தே: ।

நநு ரஜதோத்பாத³காநாம் ரஜதாவயவாதீ³நாமபா⁴வே ஶுக்தௌ கத²ம் தவாபி ரஜதமுத்பத்³யதே இதி சேத் உச்யதே । ந ஹி லோகஸித்³த⁴ஸாமக்³ரீ ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதோத்பாதி³கா கிந்து விலக்ஷணைவ । ததா² ஹி- காசாதி³தோ³ஷதூ³ஷிதலோசநஸ்ய புரோவர்தித்³ரவ்யஸம்யோகா³தி³த³மாகாரா, சாகசிக்யாகாரா ச காசித³ந்த:கரணவ்ருத்திருதே³தி । தஸ்யாம் ச வ்ருத்தௌ இத³மவச்சி²ந்நசைதந்யம் ப்ரதிபி³ம்ப³தே । தத்ர பூர்வோக்தரீத்யா வ்ருத்தேர்நிர்க³மநேந இத³மவச்சி²ந்நசைதந்யம், வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யம், ப்ரமாத்ருசைதந்யம் சாபி⁴ந்நம் ப⁴வதி । ததஶ்ச ப்ரமாத்ருசைதந்யாபி⁴ந்நவிஷயசைதந்யநிஷ்டா² ஶுக்தித்வப்ரகாரிகா(அ)வித்³யா, சாகசிக்யாதி³ஸாத்³ருஶ்யஸந்த³ர்ஶநஸமுத்³போ³தி⁴தரஜதஸம்ஸ்காரஸத்⁴ரீசீநா, காசாதி³தோ³ஷஸமவஹிதா ரஜதரூபார்தா²காரேண ரஜதஜ்ஞாநாபா⁴ஸாகாரேண ச பரிணமதே ।

பரிணாமோ நாம உபாதா³நஸமஸத்தாககார்யாபத்தி: । விவர்தோ நாம உபாதா³நவிஷமஸத்தாககார்யாபத்தி: । ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதஞ்சாவித்³யாபேக்ஷயா பரிணாம இதி சைதந்யாபேக்ஷயா விவர்த இதி சோச்யதே । அவித்³யாபரிணாமரூபஞ்ச தத்³ரஜதமவித்³யாதி⁴ஷ்டா²நே இத³மவச்சி²ந்நசைதந்யே வர்ததே । அஸ்மந்மதே ஸர்வஸ்யாபி கார்யஸ்ய ஸ்வோபாதா³நாவித்³யாதி⁴ஷ்டா²நாஶ்ரிதத்வநியமாத் ।

நநு சைதந்யநிஷ்ட²ரஜதஸ்ய கத²மித³ம் ரஜதமிதிபுரோவர்திநா தாதா³த்ம்யம் । உச்யதே யதா² ந்யாயமதே ஆத்மநிஷ்ட²ஸ்ய ஸுகா²தே³: ஶரீரநிஷ்ட²த்வேநோபலம்ப⁴:, ஶரீரஸ்ய ஸுகா²த்³யதி⁴கரணதாவச்சே²த³கத்வாத் , ததா² சைதந்யமாத்ரஸ்ய ரஜதம் ப்ரத்யநதி⁴ஷ்டா²நதயா இத³மவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வேந இத³மோ(அ)வச்சே²த³கதயா ரஜதஸ்ய புரோவர்திஸம்ஸர்க³ப்ரத்யய உபபத்³யதே । தஸ்ய ச விஷயசைதந்யஸ்ய தத³ந்த:கரணோபஹிதசைதந்யாபி⁴ந்நதயா விஷயசைதந்யே(அ)த்⁴யஸ்தமபி ரஜதம் ஸாக்ஷிண்யத்⁴யஸ்தம் கேவலஸாக்ஷிவேத்³யம் ஸுகா²தி³வத³நந்யவேத்³யமிதி சோச்யதே । நநு ஸாக்ஷிண்யத்⁴யஸ்தத்வே "அஹம் ரஜதம்" இதி "தத்³வாந்" இதி வா ப்ரத்யய: ஸ்யாத் , "அஹம் ஸுகீ²" இதிவத் இதி சேத் உச்யதே । ந ஹி ஸுகா²தீ³நாமந்த:கரணாவச்சி²ந்நசைதந்யநிஷ்டா²வித்³யாகார்யத்வப்ரயுக்தம் "அஹம் ஸுகீ²" இதி ஜ்ஞாநம் , ஸுகா²தீ³நாம் க⁴டாதி³வச்சு²த்³த⁴சைதந்ய ஏவாத்⁴யாஸாத் । கிந்து யஸ்ய யதா³காராநுப⁴வாஹிதஸம்ஸ்காரஸஹக்ருதாவித்³யாகார்யத்வம் தஸ்ய ததா³காராநுப⁴வவிஷயத்வம் இத்யேவாநுக³தம் நியாமகம் । ததா² ச இத³மாகாராநுப⁴வாஹிதஸம்ஸ்காரஸஹிதாவித்³யாகார்யத்வாத்³ க⁴டாதே³ரித³மாகாராநுப⁴வவிஷயத்வம் , அஹமாகாராநுப⁴வாஹிதஸம்ஸ்காரஸஹக்ருதாவித்³யாகார்யத்வாத³ந்த:கரணாதே³ரஹமாகாராநுப⁴வவிஷயத்வம் , ஶரீரேந்த்³ரியாதே³ருப⁴யவிதா⁴நுப⁴வஸம்ஸ்காரஸஹிதாவித்³யாகார்யத்வாது³ப⁴யவிதா⁴நுப⁴வவிஷயத்வம் । ததா² சோப⁴யவிதா⁴நுப⁴வ: இத³ம் ஶரீரம் , அஹம் மநுஷ்ய:, அஹம் ப்³ராஹ்மண:, இத³ம் சக்ஷு:, அஹம் காண:, இத³ம் ஶ்ரோத்ரம், அஹம் ப³தி⁴ர, இதி । ப்ரக்ருதே ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதஸ்ய ப்ரமாத்ருசைதந்யாபி⁴ந்நேத³மவச்சி²ந்நசைதந்யநிஷ்டா²வித்³யாகார்யத்வே(அ)பி இத³ம் ரஜதமிதி ஸத்யஸ்த²லீயேத³மாகாராநுப⁴வாஹிதஸம்ஸ்காரஜந்யத்வாதி³த³மாகாராநுப⁴வவிஷயதா ந து "அஹம் ரஜதம்" இத்யஹமாகாராநுப⁴வவிஷயதா இத்யநுஸந்தே⁴யம் ।

நந்வேவமபி மித்²யாரஜதஸ்ய ஸாக்ஷாத் ஸாக்ஷிஸம்ப³ந்தி⁴தயா பா⁴நஸம்ப⁴வே ரஜதகோ³சரஜ்ஞாநாபா⁴ஸரூபாயா அவித்³யாவ்ருத்தேரப்⁴யுபக³ம: கிமர்த²மிதி சேத் உச்யதே । ஸ்வகோ³சரவ்ருத்த்யுபஹிதப்ரமாத்ருசைதந்யபி⁴ந்நஸத்தாகத்வாபா⁴வஸ்ய விஷயாபரோக்ஷத்வரூபதயா ரஜதஸ்யாபரோக்ஷத்வஸித்³த⁴யே தத³ப்⁴யுபக³மாத் । நந்வித³ம்வ்ருத்தே ரஜதாகாரவ்ருத்தேஶ்ச ப்ரத்யேகமேகைகவிஷயத்வே கு³ருமதவத்³விஶிஷ்டஜ்ஞாநாநப்⁴யுபக³மே குதோ ப்⁴ரமஜ்ஞாநஸித்³தி⁴ரிதி சேத் ந । வ்ருத்தித்³வயப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யஸ்யைகஸ்ய ஸத்யமித்²யாவஸ்துதாதா³த்ம்யாவகா³ஹித்வேந ப்⁴ரமத்வஸ்வீகாராத் । அத ஏவ ஸாக்ஷிஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்யாஸத்யவிஷயதயா ப்ராமாண்யாநியமாத³ப்ராமாண்யோக்தி: ஸாம்ப்ரதா³யிகாநாம் ।

நநு ஸித்³தா⁴ந்தே தே³ஶாந்தரீயரஜதமப்யவித்³யாகார்யமத்⁴யஸ்தஞ்சேதி கத²ம் ஶுக்திரூப்யஸ்ய ததோ வைலக்ஷண்யம் இதி சேத் ந । த்வந்மதே ஸத்யத்வாவிஶேஷே(அ)பி கேஷாஞ்சித் க்ஷணிகத்வம் கேஷாஞ்சித் ஸ்தா²யித்வம் இத்யத்ர யதே³வ நியாமகம் ததே³வ ஸ்வபா⁴வவிஶேஷாதி³கம் மமாபி । யத்³வா க⁴டாத்³யத்⁴யாஸே அவித்³யைவ தோ³ஷத்வேந ஹேது: । ஶுக்திரூப்யாத்³யத்⁴யாஸே து காசாத³யோ(அ)பி தோ³ஷா: । ததா² சாக³ந்துகதோ³ஷஜந்யத்வம் ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வே ப்ரயோஜகம் । அத ஏவ ஸ்வப்நோபலப்³த⁴ரதா²தீ³நாமாக³ந்துகநித்³ராதோ³ஷஜந்யத்வாத் ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வம் ।

நநு ஸ்வப்நஸ்த²லே பூர்வாநுபூ⁴தரதா²தே³: ஸ்மரணமாத்ரேணைவ வ்யவஹாரோபபத்தௌ ந ரதா²தி³ஸ்ருஷ்டிகல்பநம் , கௌ³ரவாத் இதி சேத் ந । ரதா²தே³: ஸ்ம்ருதிமாத்ராப்⁴யுபக³மே "ரத²ம் பஶ்யாமி", "ஸ்வப்நே ரத²மத்³ராக்ஷம்" இத்யாத்³யநுப⁴வவிரோதா⁴பத்தே: । " அத² ரதா²ந் ரத²யோகா³ந் பத²: ஸ்ருஜதே"(ப்³ரு.உ. 4.3.10) இதி ரதா²தி³ஸ்ருஷ்டிப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோதா⁴பத்தேஶ்ச । தஸ்மாத் ஶுக்திரூப்யவத் ஸ்வப்நோபலப்³த⁴ரதா²த³யோ(அ)பி ப்ராதிபா⁴ஸிகா யாவத்ப்ரதிபா⁴ஸமவதிஷ்ட²ந்தே । நநு ஸ்வப்நே ரதா²த்³யதி⁴ஷ்டா²நதயோபலப்⁴யமாநதே³ஶவிஶேஷஸ்யாபி ததா³(அ)ஸந்நிக்ருஷ்டதயா அநிர்வசநீயப்ராதிபா⁴ஸிகதே³ஶோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்யவ்ய: । ததா² ச ரதா²த்³யத்⁴யாஸ: குத்ர இதி சேத் ந । சைதந்யஸ்ய ஸ்வயம்ப்ரகாஶஸ்ய ரதா²த்³யதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் । ப்ரதீயமாநம் ரதா²த்³யஸ்தீத்யேவ ப்ரதீயதே இதி ஸத்³ரூபேண ப்ரகாஶமாநம் சைதந்யமேவாதி⁴ஷ்டா²நம் । தே³ஶவிஶேஷோ(அ)பி சித³த்⁴யஸ்த: ப்ராதிபா⁴ஸிக:, ரதா²தா³விந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வமபி ப்ராதிபா⁴ஸிகம் , ததா³ ஸர்வேந்த்³ரியாணாமுபரமாத் । "அஹம் ரத²:" இத்யாதி³ப்ரதீத்யாபாத³நந்து பூர்வவந்நிரஸநீயம் । ஸ்வப்நரதா²த³ய: ஸாக்ஷாந்மாயாபரிணாமா இதி கேசித் । அந்த:கரணத்³வாரா தத்பரிணாமா இத்யந்யே ।

நநு ரதா²தே³: ஶுத்³த⁴சைதந்யாத்⁴யஸ்தத்வே இதா³நீம் தத்ஸாக்ஷாத்காராபா⁴வேந ஜாக³ரணே(அ)பி ஸ்வப்நோபலப்³த⁴ரதா²த³யோ(அ)நுவர்தேரந் । உச்யதே । கார்யவிநாஶோ ஹி த்³விவித⁴: । கஶ்சிது³பாதா³நேந ஸஹ, கஶ்சித்து வித்³யமாந ஏவோபாதா³நே । ஆத்³யோ பா³த⁴:, த்³விதீயஸ்து நிவ்ருத்தி: । ஆத்³யஸ்ய காரணமதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஸாக்ஷாத்கார: । தேந விநோபாதா³நபூ⁴தாயா அவித்³யாயா அநிவ்ருத்தே: । த்³விதீயஸ்ய காரணம் விரோதி⁴வ்ருத்த்யுத்பத்திர்தோ³ஷநிவ்ருத்திர்வா । ததி³ஹ ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராபா⁴வாத் ஸ்வப்நப்ரபஞ்சோ மா பா³தி⁴ஷ்ட, முஸலப்ரஹாரேண க⁴டாதே³ரிவ விரோதி⁴ப்ரத்யயாந்தரோத³யேந ஸ்வஜநகீபூ⁴தநித்³ராதி³தோ³ஷநாஶேந வா ரதா²தி³நிவ்ருத்தௌ கோ விரோத⁴: ?

ஏவம் ச ஶுக்திரூப்யஸ்ய ஶுக்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யநிஷ்ட²தூலாவித்³யாகார்யத்வபக்ஷே ஶுக்திரிதிஜ்ஞாநேந தத³ஜ்ஞாநேந ஸஹ ரஜதஸ்ய பா³த⁴: । மூலாவித்³யாகார்யத்வபக்ஷே து மூலாவித்³யாயா ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரமாத்ரநிவர்த்யதயா ஶுக்திதத்த்வஜ்ஞாநேநாநிவர்த்யதயா தத்ர ஶுக்திஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திமாத்ரம் முஸலப்ரஹாரேண க⁴டஸ்யேவ ।

நநு ஶுக்தௌ ரஜதஸ்ய ப்ரதிபா⁴ஸஸமயே ஸத்தாப்⁴யுபக³மே "நேத³ம் ரஜதம்" இதி த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ஜ்ஞாநம் ந ஸ்யாத் । கிந்து "இதா³நீமித³ம் ந ரஜதம்" இதி ஸ்யாத் , "இதா³நீம் க⁴ட: ஶ்யாமோ ந" இதிவத் இதி சேத் ந । நஹி தத்ர ரஜதத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகாபா⁴வோ நிஷேத⁴தீ⁴விஷய: । கிந்து லௌகிகபாரமார்தி²கத்வாவச்சி²ந்நப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதப்ரதியோகி³தாக: வ்யதி⁴கரணத⁴ர்மாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகாபா⁴வாப்⁴யுபக³மாத் ।

நநு ப்ராதிபா⁴ஸிகே ரஜதே பாரமார்தி²கத்வமவக³தம் ந வா । அநவக³மே ப்ரதியோகி³தாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நரஜதஸத்த்வஜ்ஞாநாபா⁴வாத³பா⁴வப்ரத்யக்ஷாநுபபத்தி: । அவக³மே(அ)பரோக்ஷாவபா⁴ஸஸ்ய தத்காலீநவிஷயஸத்தாநியதத்வாத்³ ரஜதே பாரமார்தி²கத்வமப்யநிர்வசநீயம் ரஜதவதே³வோத்பந்நமிதி தத³வச்சி²ந்நரஜதஸத்த்வே தத³வச்சி²ந்நாபா⁴வஸ்தத்ர கத²ம் வர்தத இதி சேத் ந । பாரமார்தி²கத்வஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நநிஷ்ட²ஸ்ய ரஜதே ப்ரதிபா⁴ஸஸம்ப⁴வேந ரஜதநிஷ்ட²பாரமார்தி²கத்வோத்பத்த்யநப்⁴யுபக³மாத் । யத்ராரோப்யமஸந்நிக்ருஷ்டம் தத்ரைவ ப்ராதிபா⁴ஸிகவஸ்தூத்பத்தேரங்கீ³காராத் । அத ஏவ இந்த்³ரியஸந்நிக்ருஷ்டதயா ஜபாகுஸுமக³தலௌஹித்யஸ்ய ஸ்ப²டிகே பா⁴நஸம்ப⁴வாத் ந ஸ்ப²டிகே(அ)நிர்வசநீயலௌஹித்யோத்பத்தி: । நந்வேவம் யத்ர ஜபாகுஸுமம் த்³ரவ்யாந்தரவ்யவதா⁴நாத³ஸந்நிக்ருஷ்டம் தத்ர லௌஹித்யப்ரதீத்யா ப்ராதிபா⁴ஸிகம் லௌஹித்யம் ஸ்வீக்ரியதாமிதி சேத் ந, இஷ்டத்வாத் । ஏவம் ப்ரத்யக்ஷப்⁴ரமாந்தரேஷ்வபி ப்ரத்யக்ஷஸாமாந்யலக்ஷணாநுக³மோ யதா²ர்த²ப்ரத்யக்ஷலக்ஷணாஸத்³பா⁴வஶ்ச த³ர்ஶநீய: ।

உக்தம் ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரகாராந்தரேண த்³விவித⁴ம் இந்த்³ரியஜந்யம் தத³ஜந்யம் சேதி । தத்ரேந்த்³ரியாஜந்யம் ஸுகா²தி³ப்ரத்யக்ஷம் , மநஸ இந்த்³ரியத்வநிராகரணாத் । இந்த்³ரியாணி பஞ்ச க்⁴ராணரஸநசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரத்வகா³த்மகாநி । ஸர்வாணி சேந்த்³ரியாணி ஸ்வஸ்வவிஷயஸம்யுக்தாந்யேவ ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநம் ஜநயந்தி । தத்ர க்⁴ராணரஸநத்வகி³ந்த்³ரியாணி ஸ்வஸ்தா²நஸ்தி²தாந்யேவ க³ந்த⁴ரஸஸ்பர்ஶோபலம்பா⁴ந் ஜநயந்தி । சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரே து ஸ்வத ஏவ விஷயதே³ஶம் க³த்வா ஸ்வஸ்வவிஷயம் க்³ருஹ்ணீத:, ஶ்ரோத்ரஸ்யாபி சக்ஷுராதி³வத் பரிச்சி²ந்நதயா பே⁴ர்யாதி³தே³ஶக³மநஸம்ப⁴வாத் । அத ஏவாநுப⁴வோ "பே⁴ரீஶப்³தோ³ மயா ஶ்ருத:" இதி । வீசிதரங்கா³தி³ந்யாயேந கர்ணஶஷ்குலீப்ரதே³ஶே(அ)நந்தஶப்³தோ³த்பத்திகல்பநாயாம் கௌ³ரவம் । "பே⁴ரீஶப்³தோ³ மயா ஶ்ருத:" இதி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்⁴ரமத்வகல்பநாயாம் கௌ³ரவம் ச ஸ்யாத் । ததே³வம் வ்யாக்²யாதம் ப்ரத்யக்ஷம் ।

அதா²நுமாநம் நிரூப்யதே । அநுமிதிகரணமநுமாநம் । அநுமிதிஶ்ச வ்யாப்திஜ்ஞாநத்வேந வ்யாப்திஜ்ஞாநஜந்யா । வ்யாப்திஜ்ஞாநாநுவ்யவஸாயாதே³ஸ்தத்த்வேந தஜ்ஜந்யத்வாபா⁴வாந்நாநுமிதித்வம் ।

அநுமிதிகரணம் ச வ்யாப்திஜ்ஞாநம் । தத்ஸம்ஸ்காரோ(அ)வாந்தரவ்யாபார: । ந து த்ருதீயலிங்க³பராமர்ஶோ(அ)நுமிதௌ கரணம் , தஸ்யாநுமிதிஹேதுத்வாஸித்³த்⁴யா தத்கரணத்வஸ்ய தூ³ரநிரஸ்தத்வாத் । ந ச ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வேநாநுமிதே: ஸ்ம்ருதித்வாபத்தி: । ஸ்ம்ருதிப்ராக³பா⁴வஜந்யத்வஸ்ய ஸம்ஸ்காரமாத்ரஜந்யத்வஸ்ய வா ஸ்ம்ருதித்வப்ரயோஜகதயா ஸம்ஸ்காரத்⁴வம்ஸஸாதா⁴ரணஸம்ஸ்காரஜந்யத்வஸ்ய தத³ப்ரயோஜகத்வாத் ।

ந ச யத்ர வ்யாப்திஸ்மரணாத³நுமிதிஸ்தத்ர கத²ம் ஸம்ஸ்காரோ ஹேதுரிதி வாச்யம் । வ்யாப்திஸ்ம்ருதிஸ்த²லே(அ)பி தத்ஸம்ஸ்காரஸ்யைவாநுமிதிஹேதுத்வாத் । நஹி ஸ்ம்ருதே: ஸம்ஸ்காரநாஶகத்வநியம: ஸ்ம்ருதிதா⁴ராத³ர்ஶநாத் । ந சாநுத்³பு³த்³த⁴ஸம்ஸ்காராத³ப்யநுமித்யாபத்தி:, தது³த்³போ³த⁴ஸ்யாபி ஸஹகாரித்வாத் । ஏவம் ச "அயம் தூ⁴மவாந்" இதி பக்ஷத⁴ர்மதாஜ்ஞாநேந "தூ⁴மோ வஹ்நிவ்யாப்ய:" இத்யநுப⁴வாஹிதஸம்ஸ்காரோத்³போ³தே⁴ ச ஸதி "வஹ்நிமாந்" இத்யநுமிதிர்ப⁴வதி । ந து மத்⁴யே வ்யாப்திஸ்மரணம், தஜ்ஜந்யம் "வஹ்நிவ்யாப்யதூ⁴மவாநயம்" இத்யாதி³விஶிஷ்டஜ்ஞாநம் வா ஹேதுத்வேந கல்பநீயம் கௌ³ரவாந்மாநாபா⁴வாச்ச । தச்ச வ்யாப்திஜ்ஞாநம் வஹ்நிவிஷயகஜ்ஞாநாம்ஶ ஏவ கரணம் , ந து பர்வதவிஷயகஜ்ஞாநாம்ஶ இதி "பர்வதோ வஹ்நிமாந்" இதி ஜ்ஞாநஸ்ய வஹ்ந்யம்ஶ ஏவ அநுமிதித்வம் ந பர்வதாம்ஶே, தத³ம்ஶே ப்ரத்யக்ஷத்வஸ்யோபபாதி³தத்வாத் ।

வ்யாப்திஶ்சாஶேஷஸாத⁴நாஶ்ரயாஶ்ரிதஸாத்⁴யஸாமாநாதி⁴கரண்யரூபா । ஸா ச வ்யபி⁴சாராத³ர்ஶநே ஸதி ஸஹசாரத³ர்ஶநேந க்³ருஹ்யதே । தச்ச ஸஹசாரத³ர்ஶநம் பூ⁴யோத³ர்ஶநம் ஸக்ருத்³த³ர்ஶநம் வேதி விஶேஷோ நாத³ரணீய:, ஸஹசாரத³ர்ஶநஸ்யைவ ப்ரயோஜகத்வாத் ।

தச்சாநுமாநமந்வயிரூபமேகமேவ । ந து கேவலாந்வயி, ஸர்வஸ்யாபி த⁴ர்மஸ்யாஸ்மந்மதே ப்³ரஹ்மநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வேந அத்யந்தாபா⁴வாப்ரதியோகி³ஸாத்⁴யகத்வரூபகேவலாந்வயித்வஸ்யாஸித்³தே⁴: । நாப்யநுமாநஸ்ய வ்யதிரேகிரூபத்வம் ஸாத்⁴யாபா⁴வே ஸாத⁴நாபா⁴வநிரூபிதவ்யாப்திஜ்ஞாநஸ்ய ஸாத⁴நேந ஸாத்⁴யாநுமிதாவநுபயோகா³த் । கத²ம் தர்ஹி தூ⁴மாதா³வந்வயவ்யாப்திமவிது³ஷோ(அ)பி வ்யதிரேகவ்யாப்திஜ்ஞாநாத³நுமிதி: । அர்தா²பத்திப்ரமாணாதி³தி வக்ஷ்யாம: । அத ஏவாநுமாநஸ்ய நாந்வயவ்யதிரேகிரூபத்வம் , வ்யதிரேகவ்யாப்திஜ்ஞாநஸ்ய அநுமித்யஹேதுத்வாத் ।

தச்சாநுமாநம் ஸ்வார்த²பரார்த²பே⁴தே³ந த்³விவித⁴ம் । தத்ர ஸ்வார்த²ந்தூக்தமேவ । பரார்த²ந்து ந்யாயஸாத்⁴யம் । ந்யாயோ நாமாவயவஸமுதா³ய: । அவயவாஶ்ச த்ரய ஏவ ப்ரதிஜ்ஞாஹேதூதா³ஹரணரூபா: உதா³ஹரணோபநயநிக³மநரூபா வா । ந து பஞ்ச அவயவத்ரயேணைவ வ்யாப்திபக்ஷத⁴ர்மதயோருபத³ர்ஶநஸம்ப⁴வேநாதி⁴காவயவத்³வயஸ்ய வ்யர்த²த்வாத் ।

ஏவமநுமாநே நிரூபிதே தஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நநிகி²லப்ரபஞ்சஸ்ய மித்²யாத்வஸித்³தி⁴: । ததா²ஹி - ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நம் ஸர்வம் மித்²யா, ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வாத் , யதே³வம் ததே³வம் , யதா² ஶுக்திரூப்யம் । ந ச த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴: தஸ்ய ஸாதி⁴தத்வாத் । ந சாப்ரயோஜகத்வம் ஶுக்திரூப்யரஜ்ஜுஸர்பாதீ³நாம் மித்²யாத்வே ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வஸ்யைவ லாக⁴வேந ப்ரயோஜகத்வாத் । மித்²யாத்வம் ச ஸ்வாஶ்ரயத்வேநாபி⁴மதயாவந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் । 'அபி⁴மத'பத³ம் வஸ்துத: ஸ்வாஶ்ரயாப்ரஸித்³த்⁴யா(அ)ஸம்ப⁴வவாரணாய, 'யாவத்'-பத³மர்தா²ந்தரவாரணாய । தது³க்தம்- " ஸர்வேஷாமபி பா⁴வாநாம் ஸ்வாஶ்ரயத்வேந ஸம்மதே । ப்ரதியோகி³த்வமத்யந்தாபா⁴வம் ப்ரதி ம்ருஷாத்மதா ॥" இதி ।

யத்³வா அயம் பட ஏதத்தந்துநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகீ³ படத்வாத் , படாந்தரவத் இத்யாத்³யநுமாநம் மித்²யாத்வே ப்ரமாணம் । தது³க்தம்- " அம்ஶிந: ஸ்வாம்ஶகா³த்யந்தாபா⁴வஸ்ய ப்ரதியோகி³ந: । அம்ஶித்வாதி³தராம்ஶீவ தி³கே³ஷைவ கு³ணாதி³ஷு ॥" இதி ।

ந ச க⁴டாதே³ர்மித்²யாத்வே "ஸந் க⁴ட:" இதி ப்ரத்யக்ஷேண பா³த⁴:, அதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மஸத்தாயாஸ்தத்ர விஷயதயா, க⁴டாதே³: ஸத்யத்வாஸித்³தே⁴: ।

ந ச நீரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கத²ம் சாக்ஷுஷாதி³ஜ்ஞாநவிஷயதேதி வாச்யம் , நீரூபஸ்யாபி ரூபாதே³: ப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வாத் । ந ச நீரூபஸ்ய த்³ரவ்யஸ்ய சக்ஷுராத்³யயோக்³யத்வமிதி நியம: மந்மதே ப்³ரஹ்மணோ த்³ரவ்யத்வாஸித்³தே⁴: । கு³ணாஶ்ரயத்வம் ஸமவாயிகாரணத்வம் வா த்³ரவ்யத்வம் இதி தே(அ)பி⁴மதம் । ந ஹி நிர்கு³ணஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ கு³ணாஶ்ரயதா நாபி ஸமவாயிகாரணதா, ஸமவாயாஸித்³தே⁴: । அஸ்து வா த்³ரவ்யத்வம் ப்³ரஹ்மண:, ததா²பி நீரூபஸ்ய காலஸ்யேவ சாக்ஷுஷாதி³ஜ்ஞாநவிஷயத்வே ந விரோத⁴: ।

யத்³வா த்ரிவித⁴ம் ஸத்த்வம் பாரமார்தி²கம் வ்யாவஹாரிகம் ப்ராதிபா⁴ஸிகம் சேதி । பாரமார்தி²கம் ஸத்த்வம் ப்³ரஹ்மண:, வ்யாவஹாரிகம் ஸத்த்வமாகாஶாதே³:, ப்ராதிபா⁴ஸிகம் ஸத்த்வம் ஶுக்திரஜதாதே³: । ததா² ச "க⁴ட: ஸந்" இதி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸத்த்வவிஷயத்வேந ப்ராமாண்யம் । அஸ்மிந் பக்ஷே க⁴டாதே³ர்ப்³ரஹ்மணி நிஷேதோ⁴ ந ஸ்வரூபேண, கிந்து பாரமார்தி²கத்வேநைவேதி ந விரோத⁴: । அஸ்மிந் பக்ஷே ச மித்²யாத்வலக்ஷணே பாரமார்தி²கத்வாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³தாகத்வமத்யந்தாபா⁴வவிஶேஷணம் த்³ரஷ்டவ்யம் । தஸ்மாது³பபந்நம் மித்²யாத்வாநுமாநமிதி ।

அதோ²பமாநம் நிரூப்யதே । தத்ர ஸாத்³ருஶ்யப்ரமாகரணமுபமாநம் । ததா² ஹி நக³ரேஷு த்³ருஷ்டகோ³பிண்ட³ஸ்ய புருஷஸ்ய வநம் க³தஸ்ய க³வயேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷே ஸதி ப⁴வதி ப்ரதீதி: "அயம் பிண்டோ³ கோ³ஸத்³ருஶ:" இதி । தத³நந்தரம் ச ப⁴வதி நிஶ்சய: "அநேந ஸத்³ருஶீ மதீ³யா கௌ³:" இதி । தத்ராந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் க³வயநிஷ்ட²கோ³ஸாத்³ருஶ்யஜ்ஞாநம் கரணம் , கோ³நிஷ்ட²க³வயஸாத்³ருஶ்யஜ்ஞாநம் ப²லம் ।

ந சேத³ம் ப்ரத்யக்ஷேண ஸம்ப⁴வதி கோ³பிண்ட³ஸ்ய ததே³ந்த்³ரியாஸந்நிகர்ஷாத் । நாப்யநுமாநேந க³வயநிஷ்ட²கோ³ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய அதல்லிங்க³த்வாத் । நாபி மதீ³யா கௌ³ரேதத்³க³வயஸத்³ருஶீ, ஏதந்நிஷ்ட²ஸாத்³ருஶ்யப்ரதியோகி³த்வாத் , யோ யத்³க³தஸாத்³ருஶ்யப்ரதியோகீ³ ஸ தத்ஸத்³ருஶ:, யதா² மைத்ரநிஷ்ட²ஸாத்³ருஶ்யப்ரதியோகீ³ சைத்ரோ மைத்ரஸத்³ருஶ: இத்யநுமாநாத் தத்ஸம்ப⁴வ இதி வாச்யம் । ஏவம்விதா⁴நுமாநாநவதாரே(அ)பி "அநேந ஸத்³ருஶீ மதீ³யா கௌ³:" இதி ப்ரதீதேரநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத் "உபமிநோமி" இத்யநுவ்யவஸாயாச்ச । தஸ்மாது³பமாநம் மாநாந்தரம் ।

அதா²க³மோ நிரூப்யதே । யஸ்ய வாக்யஸ்ய தாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தஸம்ஸர்கோ³ மாநாந்தரேண ந பா³த்⁴யதே தத்³வாக்யம் ப்ரமாணம் । வாக்யஜந்யஜ்ஞாநே ச ஆகாம்க்ஷாயோக்³யதா(அ)(அ)ஸத்தயஸ்தாத்பர்யஜ்ஞாநம் ச இதி சத்வாரி காரணாநி ।

தத்ர பதா³ர்தா²நாம் பரஸ்பரஜிஜ்ஞாஸாவிஷயத்வயோக்³யத்வமாகாம்க்ஷா । க்ரியாஶ்ரவணே காரகஸ்ய, காரகஶ்ரவணே க்ரியாயா:, கரணஶ்ரவணே இதிகர்தவ்யதாயாஶ்ச ஜிஜ்ஞாஸாவிஷயத்வாத் । அஜிஜ்ஞாஸோரபி வாக்யார்த²போ³தா⁴த் யோக்³யத்வமுபாத்தம் । தத³வச்சே²த³கம் ச க்ரியாத்வகாரகத்வாதி³கம் (இதி நாதிவ்யாப்தி: கௌ³ரஶ்வ இத்யாதௌ³) । அபே⁴தா³ந்வயே ச ஸமாநவிப⁴க்திகபத³ப்ரதிபாத்³யத்வம் தத³வச்சே²த³கமிதி தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யேஷு நாவ்யாப்தி: ।

ஏதாத்³ருஶாகாம்க்ஷாபி⁴ப்ராயேணைவ ப³லாப³லாதி⁴கரணே " ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா வாஜிப்⁴யோ வாஜிநம்" இத்யத்ர வைஶ்வதே³வயாக³ஸ்யாமிக்ஷாந்விதத்வேந ந வாஜிநாகாம்க்ஷா இத்யாதி³வ்யவஹார: । நநு தத்ராபி வாஜிநஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸா(அ)விஷயத்வே(அ)பி தத்³யோக்³யத்வமஸ்த்யேவ, ப்ரதே³யத்³ரவ்யத்வஸ்ய யாக³நிரூபிதஜிஜ்ஞாஸாவிஷயதாயோக்³யதாவச்சே²த³கத்வாதி³தி சேத் ந । ஸ்வஸமாநஜாதீயபதா³ர்தா²ந்வயபோ³த⁴விரஹஸஹக்ருதப்ரதே³யத்³ரவ்யத்வஸ்யைவ தத³வச்சே²த³கத்வேந, வாஜிநத்³ரவ்யஸ்ய ஸ்வஸமாநஜாதீயாமிக்ஷாத்³ரவ்யாந்வயபோ³த⁴ஸஹக்ருதத்வேந, தாத்³ருஶாவச்சே²த³கவத்வாபா⁴வாத் । ஆமிக்ஷாயாந்து நைவம் வாஜிநாந்வயஸ்ய ததா³நுபஸ்தி²தத்வாத் । உதா³ஹரணாந்தரேஷ்வபி து³ர்ப³லத்வப்ரயோஜக ஆகாம்க்ஷாவிரஹ ஏவ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

யோக்³யதா தாத்பர்யவிஷயஸம்ஸர்கா³பா³த⁴: । "வஹ்நிநா ஸிஞ்சதி" இத்யாதௌ³ தாத்³ருஶஸம்ஸர்க³பா³தா⁴ந்ந யோக்³யதா । " ஸ ப்ரஜாபதிராத்மநோ வபாமுத³கி²த³த்"(தை.ஸம். 2.1.1.4) இத்யாதா³வபி தாத்பர்யவிஷயீபூ⁴தபஶுப்ராஶஸ்த்யாபா³தா⁴த் யோக்³யதா । தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யேஷ்வபி வாச்யாபே⁴த³பா³தே⁴(அ)பி லக்ஷ்யஸ்வரூபாபே⁴தே³ பா³தா⁴பா⁴வாத் யோக்³யதா ।

ஆஸத்திஶ்சாவ்யவதா⁴நேந பத³ஜந்யபதா³ர்தோ²பஸ்தி²தி: । மாநாந்தரோபஸ்தா²பிதபதா³ர்த²ஸ்யாந்வயபோ³தா⁴பா⁴வாத் பத³ஜந்யேதி । அத ஏவாஶ்ருதஸ்த²லே தத்தத்பதா³த்⁴யாஹார:, 'த்³வாரம்' இத்யாதௌ³ 'பிதே⁴ஹி' இதி । அத ஏவ 'இஷே த்வா' இத்யாதி³மந்த்ரே 'சி²நத்³மி' இதி பதா³த்⁴யாஹார: । அத ஏவ விக்ருதிஷு 'ஸூர்யாய ஜுஷ்டம் நிர்வபாமி' இதி பத³ப்ரயோக³: ।

பதா³ர்த²ஶ்ச த்³விவித⁴: ஶக்யோ லக்ஷ்யஶ்சேதி । தத்ர ஶக்திர்நாம பதா³நாமர்தே²ஷு முக்²யா வ்ருத்தி: । யதா² க⁴டபத³ஸ்ய ப்ருது²பு³த்⁴நோத³ராத்³யாக்ருதிவிஶிஷ்டே வஸ்துவிஶேஷே வ்ருத்தி: । ஸா ச ஶக்தி: பதா³ர்தா²ந்தரம் , ஸித்³தா⁴ந்தே காரணேஷு கார்யாநுகூலஶக்திமாத்ரஸ்ய பதா³ர்தா²ந்தரத்வாத் । ஸா ச தத்தத்பத³ஜந்யபதா³ர்த²ஜ்ஞாநரூபகார்யாநுமேயா । தாத்³ருஶஶக்திவிஷயத்வம் ஶக்யத்வம் ।

தச்ச ஜாதேரேவ, ந வ்யக்தே: வ்யக்தீநாமாநந்த்யேந கு³ருத்வாத் । கத²ம் தர்ஹி க³வாதி³பதா³த்³வ்யக்திபா⁴நமிதி சேத் , ஜாதேர்வ்யக்திஸமாநஸம்வித்ஸம்வேத்³யத்வாதி³தி ப்³ரூம: । யத்³வா க³வாதி³பதா³நாம் வ்யக்தௌ ஶக்தி: ஸ்வரூபஸதீ, ந து ஜ்ஞாதா, ஹேது: । ஜாதௌ து ஸா ஜ்ஞாதா ஹேது: । ந ச வ்யக்த்யம்ஶே ஶக்திஜ்ஞாநமபி காரணம் கௌ³ரவாத் । ஜாதிஶக்திமத்த்வஜ்ஞாநே ஸதி, வ்யக்திஶக்திமத்த்வஜ்ஞாநம் விநா வ்யக்திதீ⁴விலம்பா³பா⁴வாச்ச । அத ஏவ ந்யாயமதே(அ)ப்யந்வயே ஶக்தி: ஸ்வரூபஸதீதி ஸித்³தா⁴ந்த: ।

ஜ்ஞாயமாநஶக்திவிஷயத்வமேவ வாச்யத்வமிதி ஜாதிரேவ வாச்யா । அத²வா வ்யக்தேர்லக்ஷணயா(அ)வக³ம: । யதா² "நீலோ க⁴ட:" இத்யத்ர நீலஶப்³த³ஸ்ய நீலகு³ணவிஶிஷ்டே லக்ஷணா, ததா² ஜாதிவாசகஸ்ய தத்³விஶிஷ்டே லக்ஷணா । தது³க்தம் " அநந்யலப்⁴ய: ஶப்³தா³ர்த²:" இதி । ஏவம் ஶக்யோ நிரூபித: ।

அத² லக்ஷ்யபதா³ர்தோ² நிரூப்யதே । தத்ர லக்ஷணாவிஷயோ லக்ஷ்ய: । லக்ஷணா ச த்³விவிதா⁴ கேவலலக்ஷணா லக்ஷிதலக்ஷணா சேதி । தத்ர ஶக்யஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்த⁴: கேவலலக்ஷணா । யதா² "க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ:" இத்யத்ர ப்ரவாஹஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்தி⁴நி தீரே க³ங்கா³பத³ஸ்ய கேவலலக்ஷணா । யத்ர ஶக்யபரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴நார்தா²ந்தரப்ரதீதிஸ்தத்ர லக்ஷிதலக்ஷணா । யதா² த்³விரேப²பத³ஸ்ய ரேப²த்³வயே ஶக்தஸ்ய ப்⁴ரமரபத³க⁴டிதபரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴ந மது⁴கரே வ்ருத்தி: । கௌ³ண்யபி லக்ஷிதலக்ஷணைவ । யதா² "ஸிம்ஹோ மாணவக:" இத்யத்ர ஸிம்ஹஶப்³த³வாச்யஸம்ப³ந்தி⁴க்ரௌர்யாதி³ஸம்ப³ந்தே⁴ந மாணவகஸ்ய ப்ரதீதி: ।

ப்ரகாராந்தரேண லக்ஷணா த்ரிவிதா⁴ ஜஹல்லக்ஷணா, அஜஹல்லக்ஷணா, ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணா । தத்ர ஶக்யமநந்தர்பா⁴வ்ய யத்ரார்தா²ந்தரப்ரதீதிஸ்தத்ர ஜஹல்லக்ஷணா । யதா² "விஷம் பு⁴ம்க்ஷ்வ" இத்யத்ர ஸ்வார்த²ம் விஹாய ஶத்ருக்³ருஹே போ⁴ஜநநிவ்ருத்திர்லக்ஷ்யதே । யத்ர ஶக்யார்த²மந்தர்பா⁴வ்யைவார்தா²ந்தரப்ரதீதி: தத்ராஜஹல்லக்ஷணா யதா² "ஶுக்லோ க⁴ட:" இதி । அத்ர ஹி ஶுக்லஶப்³த³: ஸ்வார்த²ம் ஶுக்லகு³ணமந்தர்பா⁴வ்யைவ தத்³வதி த்³ரவ்யே லக்ஷணயா வர்ததே । யத்ர ஹி விஶிஷ்டவாசக: ஶப்³த³ ஏகதே³ஶம் விஹாய ஏகதே³ஶே வர்ததே தத்ர ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணா । யதா² "ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:" இதி । அத்ர ஹி பத³த்³வயவாச்யயோர்விஶிஷ்டயோரைக்யாநுபபத்யா பத³த்³வயஸ்ய விஶேஷ்யமாத்ரபரத்வம் । யதா² வா " தத்த்வமஸி" இத்யாதௌ³ தத்பத்³வாச்யஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³விஶிஷ்டஸ்ய த்வம்பத³வாச்யேநாந்த:கரணவிஶிஷ்டேநைக்யாயோகா³த் ஐக்யஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸ்வரூபே லக்ஷணேதி ஸாம்ப்ரதா³யிகா: ।

வயந்து ப்³ரூம: "ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:, தத்த்வமஸி" இத்யாதௌ³ விஶிஷ்டவாசகபதா³நாமேகதே³ஶபரத்வே(அ)பி ந லக்ஷணா, ஶக்த்யுபஸ்தி²தவிஶிஷ்டயோ: அபே⁴தா³ந்வயாநுபபத்தௌ விஶேஷ்யயோ: ஶக்த்யுபஸ்தி²தயோரேவ அபே⁴தா³ந்வயாவிரோதா⁴த் । யதா² "க⁴டோ(அ)நித்ய:" இத்யத்ர க⁴டபத³வாச்யைகதே³ஶக⁴டத்வஸ்ய அயோக்³யத்வே(அ)பி யோக்³யக⁴டவ்யக்த்யா ஸஹாநித்யத்வாந்வய: । யத்ர பதா³ர்தை²கதே³ஶஸ்ய விஶேஷணதயோபஸ்தி²தி: தத்ரைவ ஸ்வாதந்த்ர்யேணோபஸ்தி²தயே லக்ஷணாப்⁴யுபக³ம: । யதா² "நித்யோ க⁴ட:" இத்யத்ர க⁴டபதா³த் க⁴டத்வஸ்ய ஶக்த்யா ஸ்வாதந்த்ர்யேணாநுபஸ்தி²த்யா தாத்³ருஶோபஸ்தி²த்யர்த²ம் க⁴டபத³ஸ்ய க⁴டத்வே லக்ஷணா । ஏவமேவ " தத்த்வமஸி" இத்யாதி³வாக்யே(அ)பி ந லக்ஷணா, ஶக்த்யா ஸ்வாதந்த்ர்யேணோபஸ்தி²தயோ: தத்த்வம்பதா³ர்த²யோரபே⁴தா³ந்வயே பா³த⁴காபா⁴வாத் । அந்யதா² "கே³ஹே க⁴ட:, க⁴டே ரூபம், க⁴டமாநய" இத்யாதௌ³ க⁴டத்வகே³ஹத்வாதே³ரபி⁴மதாந்வயபோ³தா⁴யோக்³யதயா தத்ராபி க⁴டாதி³பதா³நாம் விஶேஷ்யமாத்ரபரத்வம் லக்ஷணயைவ ஸ்யாத் । தஸ்மாத் " தத்த்வமஸி" இத்யாதி³வாக்யேஷு ஆசார்யாணாம் லக்ஷணோக்திரப்⁴யுபக³மவாதே³ந போ³த்⁴யா ।

ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணோதா³ஹரணந்து "காகேப்⁴யோ த³தி⁴ ரக்ஷ்யதாம்" இத்யாத்³யேவ தத்ர ஶக்யகாகத்வபரித்யாகே³ந அஶக்யத³த்⁴யுபகா⁴தகத்வபுரஸ்காரேணாகாகே(அ)பி காகஶப்³த³ப்ரவ்ருத்தே: ।

லக்ஷணாபீ³ஜந்து தாத்பர்யாநுபபத்திரேவ ந து அந்வயாநுபபத்தி: । "காகேப்⁴யோ த³தி⁴ ரக்ஷ்யதாம்" இத்யத்ர அந்வயாநுபபத்த்யபா⁴வாத் । "க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ:" இத்யாதௌ³ தாத்பர்யாநுபபத்தேரபி ஸம்ப⁴வாத் ।

லக்ஷணா ச ந பத³மாத்ரவ்ருத்தி:, கிந்து வாக்யவ்ருத்திரபி । யதா² "க³ம்பீ⁴ராயாம் நத்³யாம் கோ⁴ஷ:" இத்யத்ர "க³ம்பீ⁴ராயாம் நத்³யாம்" இதி பத³த்³வயஸமுதா³யஸ்ய தீரே லக்ஷணா । நநு வாக்யஸ்யாஶக்ததயா கத²ம் ஶக்யஸம்ப³ந்த⁴ரூபா லக்ஷணா ? உச்யதே । ஶக்த்யா யத் பதே³ந ஜ்ஞாப்யதே தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴ லக்ஷணா । ஶக்திஜ்ஞாப்யஶ்ச யதா² பதா³ர்த²ஸ்ததா² வாக்யார்தோ²(அ)பீதி ந காசித³நுபபத்தி: ।

ஏவமர்த²வாத³வாக்யாநாம் ப்ரஶம்ஸாரூபாணாம் ப்ராஶஸ்த்யே லக்ஷணா " ஸோ(அ)ரோதீ³த்" இத்யாதி³நிந்தா³ர்த²வாத³வாக்யாநாம் நிந்தி³தத்வே லக்ஷணா । அர்த²வாத³க³தபதா³நாம் ப்ராஶஸ்த்யாதி³லக்ஷணாப்⁴யுபக³மே ஏகேந பதே³ந லக்ஷணயா தது³பஸ்தி²திஸம்ப⁴வே பதா³ந்தரவையர்த்²யம் ஸ்யாத் । ஏவம் ச வித்⁴யபேக்ஷிதப்ராஶஸ்த்யரூபபதா³ர்த²ப்ரத்யாயகதயா அர்த²வாத³பத³ஸமுதா³யஸ்ய பத³ஸ்தா²நீயதயா, பத³ம் ஸத் அர்த²வாத³வாக்யம் விதி⁴வாக்யேநைகவாக்யம் ப⁴வதி, இத்யர்த²வாத³வாக்யாநாம் பதை³கவாக்யதா । க்வ தர்ஹி வாக்யைகவாக்யதா ? யத்ர ப்ரத்யேகம் பி⁴ந்நபி⁴ந்நஸம்ஸர்க³ப்ரதிபாத³கயோர்வாக்யயோராகாம்க்ஷாவஶேந மஹாவாக்யார்த²போ³த⁴கத்வம், தத்ர வாக்யைகவாக்யதா । யதா² " த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேத" இத்யாதி³வாக்யாநாம் " ஸமிதோ⁴ யஜதி" இத்யாதி³வாக்யாநாம் ச பரஸ்பராபேக்ஷிதாங்கா³ங்கி³பா⁴வபோ³த⁴கதயா ஏகவாக்யதா । தது³க்தம் ப⁴ட்டபாதை³:- " ஸ்வார்த²போ³தே⁴ ஸமாப்தாநாமங்கா³ங்கி³த்வாத்³யபேக்ஷயா । வாக்யாநாமேகவாக்யத்வம் புந: ஸம்ஹத்ய ஜாயதே ॥" இதி ।

ஏவம் த்³விவிதோ⁴(அ)பி பதா³ர்தோ² நிரூபித: । தது³பஸ்தி²திஶ்சாஸத்தி: । ஸா ச ஶாப்³த³போ³தே⁴ ஹேது: ததை²வாந்வயவ்யதிரேகத³ர்ஶநாத் । ஏவம் மஹாவாக்யார்த²போ³தே⁴(அ)வாந்தரவாக்யார்த²போ³தோ⁴ ஹேது: ததை²வாந்வயாத்³யவதா⁴ரணாத் ।

க்ரமப்ராப்தம் தாத்பர்யம் நிரூப்யதே । தத்ர தத்ப்ரதீதீச்ச²யோச்சரிதத்வம் ந தாத்பர்யம் , அர்த²ஜ்ஞாநஶூந்யேந புருஷேணோச்சரிதாத்³வேதா³த³ர்த²ப்ரத்யயாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । "அயமத்⁴யாபகோ(அ)வ்யுத்பந்ந:" இதி விஶேஷத³ர்ஶநேந தாத்பர்யப்⁴ரமஸ்யாப்யபா⁴வாத் । ந சேஶ்வரீயதாத்பர்யஜ்ஞாநாத் தத்ர ஶாப்³த³போ³த⁴ இதி வாச்யம் , ஈஶ்வராநங்கீ³கர்துரபி தத்³வாக்யார்த²ப்ரதிபத்தித³ர்ஶநாத் । உச்யதே । தத்ப்ரதீதிஜநநயோக்³யத்வம் தாத்பர்யம் । "கே³ஹே க⁴ட:" இதி வாக்யம் கே³ஹே க⁴டஸம்ஸர்க³ப்ரதீதிஜநநயோக்³யம் , ந து படஸம்ஸர்க³ப்ரதீதிஜநநயோக்³யமிதி தத்³வாக்யம் க⁴டஸம்ஸர்க³பரம் , ந து படஸம்ஸர்க³பரமித்யுச்யதே ।

நநு "ஸைந்த⁴வமாநய" இத்யாதி³வாக்யம் யதா³ லவணாநயநப்ரதீதீச்ச²யா ப்ரயுக்தம், ததா³பி அஶ்வஸம்ஸர்க³ப்ரதீதிஜநநே ஸ்வரூபயோக்³யதாஸத்த்வாத் லவணபரத்வஜ்ஞாநத³ஶாயாமஶ்வாதி³ஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநாபத்திரிதி சேத் ந । ததி³தரப்ரதீதீச்ச²யாநுச்சரிதத்வஸ்யாபி தாத்பர்யம் ப்ரதி விஶேஷணத்வாத் । ததா² ச யத்³வாக்யம் யத்ப்ரதீதிஜநநஸ்வரூபயோக்³யத்வே ஸதி, யத³ந்யப்ரதீதீச்ச²யா நோச்சரிதம் தத்³வாக்யம் தத்ஸம்ஸர்க³பரமித்யுச்யதே । ஶுகாதி³வாக்யே, அவ்யுத்பந்நோச்சரிதவேத³வாக்யாதௌ³ ச ப்ரதீதீச்சா²யா ஏவாபா⁴வேந தத³ந்யப்ரதீதீச்ச²யோச்சரிதத்வாபா⁴வேந லக்ஷணஸத்த்வாந்நாவ்யாப்தி: । ந சோப⁴யப்ரதீதீச்ச²யோச்சரிதே(அ)வ்யாப்தி: தத³ந்யமாத்ரப்ரதீதீச்ச²யா(அ)நுச்சரிதத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் ।

உக்தப்ரதீதிமாத்ரஜநநயோக்³யதாயாஶ்சாவச்சே²தி³கா ஶக்தி: । அஸ்மாகம் மதே ஸர்வத்ர காரணதாயா: ஶக்தேரேவாவச்சே²த³கத்வாந்ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: ।

ஏவம் தாத்பர்யஸ்ய தத்ப்ரதீதிஜநகத்வரூபஸ்ய ஶாப்³த³ஜ்ஞாநஜநகத்வே ஸித்³தே⁴, சதுர்த²வர்ணகே தாத்பர்யஸ்ய ஶாப்³த³ஜ்ஞாநஹேதுத்வநிராகரணவாக்யம் தத்ப்ரதீதீச்ச²யோச்சரிதத்வரூபதாத்பர்யநிராகரணபரம் , அந்யதா² தாத்பர்யநிஶ்சயப²லகவேதா³ந்தவிசாரவையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । கேசித்து ஶாப்³த³ஜ்ஞாநத்வாவச்சே²தே³ந ந தாத்பர்யஜ்ஞாநம் ஹேதுரித்யேவம்பரம் சதுர்த²வர்ணகவாக்யம் । தாத்பர்யஸம்ஶயவிபர்யயோத்தரஶாப்³த³ஜ்ஞாநவிஶேஷே ச தாத்பர்யஜ்ஞாநம் ஹேதுரேவ । இத³ம் வாக்யமேதத்பரமுதாந்யபரமிதி ஸம்ஶயே தத்³விபர்யயே ச, தது³த்தரவாக்யார்த²விஶேஷநிஶ்சயஸ்ய தாத்பர்யநிஶ்சயம் விநா(அ)நுபபத்தேரித்யாஹு: ।

தச்ச தாத்பர்யம் வேதே³ மீமாம்ஸாபரிஶோதி⁴தந்யாயாதே³வாவத⁴ர்யதே, லோகே து ப்ரகரணாதி³நா । தத்ர லௌகிகவாக்யாநாம் மாநாந்தராவக³தார்த²தயா(அ)நுவாத³கத்வம் । வேதே³ து வாக்யார்த²ஸ்யாபூர்வதயா நாநுவாத³கத்வம் । தத்ர லோகே வேதே³ ச கார்யபராணாமிவ ஸித்³த⁴ர்தா²நாமபி ப்ராமாண்யம் , "புத்ரஸ்தே ஜாத:" இத்யாதி³ஷு ஸித்³தா⁴ர்தே²(அ)பி பதா³நாம் ஸாமர்த்²யாவதா⁴ரணாத் । அத ஏவ வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மணி ப்ராமாண்யம் । யதா² சைதத் ததா² விஷயபரிச்சே²தே³ வக்ஷ்யதே ।

தத்ர வேதா³நாம் நித்யஸர்வஜ்ஞபரமேஶ்வரப்ரணீதத்வேந ப்ராமாண்யமிதி நையாயிகா: । வேதா³நாம் நித்யத்வேந நிரஸ்தஸமஸ்தபும்தூ³ஷணதயா ப்ராமாண்யமித்யத்⁴வரமீமாம்ஸகா: । அஸ்மாகம் து மதே வேதோ³ ந நித்ய:, உத்பத்திமத்த்வாத் । உத்பத்திமத்த்வம் ச " அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நி:ஶ்வஸிதமேதத்³யத்³ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³: ஸாமவேதோ³(அ)த²ர்வவேத³:" இத்யாதி³ஶ்ருதே: ।

நாபி வேதா³நாம் த்³விக்ஷணாவஸ்தா²யித்வம் , "ய ஏவ வேதோ³ தே³வத³த்தேநாதீ⁴த:, ஸ ஏவ மயாபி" இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிரோதா⁴த் । அத ஏவ க³காராதி³வர்ணாநாமபி ந க்ஷணிகத்வம் , "ஸோ(அ)யம் க³கார:" இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிரோதா⁴த் । ததா² ச வர்ணபத³வாக்யஸமுதா³யஸ்ய வேத³ஸ்ய வியதா³தி³வத் ஸ்ருஷ்டிகாலீநோத்பத்திகத்வம், ப்ரலயகாலீநத்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வம் ச । ந து மத்⁴யே வர்ணாநாமுத்பத்திவிநாஶௌ, அநந்தக³காராதி³கல்பநாயாம் கௌ³ரவாத் । அநுச்சாரணத³ஶாயாம் வர்ணாநாமநபி⁴வ்யக்திஸ்தது³ச்சாரணரூபவ்யஞ்ஜகாபா⁴வாத் ந விருத்⁴யதே, அந்த⁴காரஸ்த²க⁴டாநுபலம்ப⁴வத் । "உத்பந்நோ க³கார:" இத்யாதி³ப்ரத்யயஸ்து "ஸோ(அ)யம் க³கார:" இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிரோதா⁴த³ப்ரமாணம் । வர்ணாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்⁴வநிக³தோத்பத்திநிரூபிதபரம்பராஸம்ப³ந்த⁴விஷயத்வேந ப்ரமாணம் வா । தஸ்மாந்ந வேதா³நாம் க்ஷணிகத்வம் ।

நநு க்ஷணிகத்வாபா⁴வே(அ)பி வியதா³தி³ப்ரபஞ்சவது³த்பத்திமத்வேந பரமேஶ்வரகர்த்ருகதயா பௌருஷேயத்வாத³பௌருஷேயத்வம் வேதா³நாமிதி தவ ஸித்³தா⁴ந்தோ ப⁴ஜ்யேத இதி சேத் ந । ந ஹி தாவத் புருஷேண உச்சார்யமாணத்வம் பௌருஷேயத்வம் , கு³ருமதே(அ)ப்யத்⁴யாபகபரம்பரயா பௌருஷேயத்வாபத்தே: । நாபி புருஷாதீ⁴நோத்பத்திகத்வம் பௌருஷேயத்வம் , நையாயிகாபி⁴மதபௌருஷேயத்வாநுமாநே(அ)ஸ்மதா³தி³நா ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாபத்தே: । கிந்து ஸஜாதீயோச்சாரணாநபேக்ஷோச்சாரணவிஷயத்வம் । ததா² ச ஸர்கா³த்³யகாலே பரமேஶ்வர: பூர்வஸர்க³ஸித்³த⁴வேதா³நுபூர்வீஸமாநாநுபூர்வீகம் வேத³ம் விரசிதவாந் , ந து தத்³விஜாதீயம் வேத³மிதி ந ஸஜாதீயோச்சாரணாநபேக்ஷோச்சாரணவிஷயத்வம் பௌருஷேயத்வம் வேத³ஸ்ய । பா⁴ரதாதீ³நாந்து ஸஜாதீயோச்சாரணமநபேக்ஷ்யைவோச்சாரணமிதி தேஷாம் பௌருஷேயத்வம் । ஏவம் பௌருஷேயாபௌருஷேயபே⁴தே³ந த்³விவித⁴ ஆக³மோ நிரூபித: ।

இதா³நீமர்தா²பத்திர்நிரூப்யதே । தத்ரோபபாத்³யஜ்ஞாநேநோபபாத³ககல்பநமர்தா²பத்தி: । தத்ரோபபாத்³யஜ்ஞாநம் கரணம் , உபபாத³கஜ்ஞாநம் ப²லம் । யேந விநா யத³நுபபந்நம் தத் தத்ரோபபாத்³யம் । யஸ்யாபா⁴வே யஸ்யாநுபபத்தி: தத் தத்ரோபபாத³கம் । யதா² ராத்ரிபோ⁴ஜநேந விநா தி³வா(அ)பு⁴ஞ்ஜாநஸ்ய பீநத்வமநுபபந்நம் இதி தாத்³ருஶம் பீநத்வமுபபாத்³யம் । யதா² வா ராத்ரிபோ⁴ஜநஸ்யாபா⁴வே தாத்³ருஶபீநத்வஸ்யாநுபபத்தி: இதி ராத்ரிபோ⁴ஜநமுபபாத³கம் ।

ராத்ரிபோ⁴ஜநகல்பநாரூபாயாம் ப்ரமிதௌ "அர்த²ஸ்ய ஆபத்தி: - கல்பநா" இதி ஷஷ்டீ²ஸமாஸேந அர்தா²பத்திஶப்³தோ³ வர்ததே । கல்பநாகரணே பீநத்வாதி³ஜ்ஞாநே து "அர்த²ஸ்ய ஆபத்தி: - கல்பநா யஸ்மாத்" இதி ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸேந வர்ததே, இதி ப²லகரணயோருப⁴யோஸ்தத்பத³ப்ரயோக³: ।

ஸா சார்தா²பத்திர்த்³விவிதா⁴, த்³ருஷ்டார்தா²பத்தி: ஶ்ருதார்தா²பத்திஶ்சேதி । தத்ர த்³ருஷ்டார்தா²பத்திர்யதா² "இத³ம் ரஜதம்" இதி புரோவர்திநி ப்ரதிபந்நஸ்ய ரஜதஸ்ய "நேத³ம் ரஜதம்" இதி தத்ரைவ நிஷித்⁴யமாநத்வம் ஸத்யத்வே(அ)நுபபந்நம் இதி ரஜதஸ்ய ஸத்³பி⁴ந்நத்வம் ஸத்யத்வாத்யந்தாபா⁴வவத்த்வம் வா மித்²யாத்வம் கல்பயதி । ஶ்ருதார்தா²பத்திர்யதா² யத்ர ஶ்ரூயமாணவாக்யஸ்ய ஸ்வார்தா²நுபபத்திமுகே²ந அர்தா²ந்தரகல்பநம் । யதா² " தரதி ஶோகமாத்மவித்"(சா².உ. 7.1.3) இத்யத்ர ஶ்ருதஸ்ய ஶோகஶப்³த³வாச்யப³ந்த⁴ஜாதஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வஸ்யாந்யதா²நுபபத்யா ப³ந்த⁴ஸ்ய மித்²யாத்வம் கல்ப்யதே । யதா² வா "ஜீவீ தே³வத³த்தோ க்³ருஹே ந" இதி வாக்யஶ்ரவணாநந்தரம் ஜீவிநோ க்³ருஹாஸத்த்வம் ப³ஹி:ஸத்த்வம் கல்பயதி ।

ஶ்ருதார்தா²பத்திஶ்ச த்³விவிதா⁴, அபி⁴தா⁴நாநுபபத்தி: அபி⁴ஹிதாநுபபத்திஶ்ச । தத்ர, யத்ர வாக்யைகதே³ஶஶ்ரவணே(அ)ந்வயாபி⁴தா⁴நாநுபபத்த்யா அந்வயாபி⁴தா⁴நோபயோகி³ பதா³ந்தரம் கல்ப்யதே தத்ராபி⁴தா⁴நாநுபபத்தி: । யதா² 'த்³வாரம்' இத்யத்ர 'பிதே⁴ஹி' இதி பதா³த்⁴யாஹார: யதா² வா " விஶ்வஜிதா யஜேத" இத்யத்ர ஸ்வர்க³காமபதா³த்⁴யாஹார: । நநு 'த்³வாரம்' இத்யாதா³வந்வயாபி⁴தா⁴நாத்பூர்வம் இத³மந்வயாபி⁴தா⁴நம் பிதா⁴நோபஸ்தா²பகபத³ம் விநா(அ)நுபபந்நமிதி கத²ம் ஜ்ஞாநமிதி சேத் ந । அபி⁴தா⁴நபதே³ந கரணவ்யுத்பத்யா தாத்பர்யஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ததா² ச த்³வாரகர்மகபிதா⁴நக்ரியாஸம்ஸர்க³பரத்வம் பிதா⁴நோபஸ்தா²பகபத³ம் விநா(அ)நுபபந்நமிதி ஜ்ஞாநம் தத்ராபி ஸம்பா⁴வ்யதே ।

அபி⁴ஹிதாநுபபத்திஸ்து யத்ர வாக்யாவக³தோ(அ)ர்தோ²(அ)நுபபந்நத்வேந ஜ்ஞாத: ஸந்நர்தா²ந்தரம் கல்பயதி தத்ர த்³ரஷ்டவ்யா । ததா² " ஸ்வர்க³காமோ ஜ்யோதிஷ்டோமேந யஜேத" இத்யத்ர ஸ்வர்க³ஸாத⁴நத்வஸ்ய க்ஷணிகயாக³க³ததயா(அ)வக³தஸ்யாநுபபத்த்யா மத்⁴யவர்த்யபூர்வம் கல்ப்யதே । ந சேயமர்தா²பத்திரநுமாநே(அ)ந்தர்ப⁴விதுமர்ஹதி அந்வயவ்யாப்த்யஜ்ஞாநேநாந்வயிந்யநந்தர்பா⁴வாத் । வ்யதிரேகிணஶ்சாநுமாநத்வம் ப்ராகே³வ நிரஸ்தம் । அத ஏவார்தா²பத்திஸ்த²லே 'அநுமிநோமி' இதி நாநுவ்யவஸாய: । கிந்து "அநேந இத³ம் கல்பயாமி" இதி ।

நநு அர்தா²பத்திஸ்த²லே "இத³மநேந விநா(அ)நுபபந்நமிதி ஜ்ஞாநம் கரணம்" இத்யுக்தம் । தத்ர கிமித³ம் "தேந விநா(அ)நுபபந்நத்வம்"? தத³பா⁴வவ்யபகாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வமிதி ப்³ரூம: । ஏவமர்தா²பத்தேர்மாநாந்தரத்வஸித்³தௌ⁴ வ்யதிரேகி நாநுமாநாந்தரம் , "ப்ருதி²வீதரேப்⁴யோ பி⁴த்³யதே" இத்யாதௌ³ க³ந்த⁴வத்த்வமிதரபே⁴த³ம் விநா(அ)நுபபந்நமித்யாதி³ஜ்ஞாநஸ்ய கரணத்வாத் । அத ஏவாநுவ்யவஸாய: "ப்ருதி²வ்யாமிதரபே⁴த³ம் கல்பயாமி" இதி ।

இதா³நீம் ஷஷ்ட²ம் ப்ரமாணம் நிரூப்யதே । ஜ்ஞாநகரணாஜந்ய-அபா⁴வாநுப⁴வ-அஸாதா⁴ரணகாரணம் அநுபலப்³தி⁴ரூபம் ப்ரமாணம் । அநுமாநாதி³ஜந்ய-அதீந்த்³ரியாபா⁴வாநுப⁴வஹேதௌ அநுமாநாதா³வதிவ்யாப்திவாரணாய அஜந்யாந்தம் பத³ம் । அத்³ருஷ்டாதௌ³ ஸாதா⁴ரணகாரணே(அ)திவ்யாப்திவாரணாயாஸாதா⁴ரணேதி । அபா⁴வஸ்ம்ருத்யஸாதா⁴ரணஹேதுஸம்ஸ்காரே(அ)திவ்யாப்திவாரணாயாநுப⁴வேதி விஶேஷணம் । ந சாதீந்த்³ரியாபா⁴வாநுமிதிஸ்த²லே(அ)ப்யநுபலப்³த்⁴யைவாபா⁴வோ க்³ருஹ்யதாம் , விஶேஷாபா⁴வாதி³தி வாச்யம் । த⁴ர்மாத⁴ர்மாத்³யநுபலப்³தி⁴ஸத்த்வே(அ)பி தத³பா⁴வாநிஶ்சயேந யோக்³யாநுபலப்³தே⁴ரேவாபா⁴வக்³ராஹகத்வாத் ।

நநு கேயம் யோக்³யாநுபலப்³தி⁴: ? கிம் யோக்³யஸ்ய ப்ரதியோகி³நோ(அ)நுபலப்³தி⁴: ? உத யோக்³யே(அ)தி⁴கரணே ப்ரதியோகி³நோ(அ)நுபலப்³தி⁴: ? நாத்³ய:, ஸ்தம்பே⁴ பிஶாசாதி³பே⁴த³ஸ்யாப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தே: । நாந்த்ய:, ஆத்மநி த⁴ர்மாத்³யபா⁴வஸ்யாபி ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தேரிதி சேத் ந । "யோக்³யா சாஸாவநுபலப்³தி⁴ஶ்சேதி" கர்மதா⁴ரயாஶ்ரயணாத் । அநுபலப்³தே⁴ர்யோக்³யதா ச தர்கிதப்ரதியோகி³ஸத்த்வப்ரஸஞ்ஜிதப்ரதியோகி³கத்வம் । யஸ்யாபா⁴வோ க்³ருஹ்யதே, தஸ்ய ய: ப்ரதியோகீ³, தஸ்ய ஸத்த்வேந - அதி⁴கரணே தர்கிதேந, ப்ரஸஞ்ஜநயோக்³யம் - அாபாத³நயோக்³யம் ப்ரதியோக்³யுபலப்³தி⁴ஸ்வரூபம் யஸ்ய அநுபலம்ப⁴ஸ்ய தத்த்வம் - தத³நுபலப்³தே⁴ர்யோக்³யத்வமித்யர்த²: । ததா²ஹி - ஸ்பீ²தாலோகவதி பூ⁴தலே யதி³ க⁴ட: ஸ்யாத் , ததா³ க⁴டோபலம்ப⁴: ஸ்யாதி³த்யாபாத³நஸம்ப⁴வாத் , தாத்³ருஶபூ⁴தலே க⁴டாபா⁴வோ(அ)நுபலப்³தி⁴க³ம்ய: । அந்த⁴காரே து தாத்³ருஶாபாத³நாஸம்ப⁴வாந்நாநுபலப்³தி⁴க³ம்யதா । அத ஏவ ஸ்தம்பே⁴ தாதா³த்ம்யேந பிஶாசஸத்த்வே ஸ்தம்ப⁴வத் ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்த்யா தத³பா⁴வோ(அ)நுபலப்³தி⁴க³ம்ய: । ஆத்மநி த⁴ர்மாதி³ஸத்த்வே(அ)ப்யஸ்யாதீந்த்³ரியதயா நிருக்தோபலம்பா⁴பாத³நாஸம்ப⁴வாத் ந த⁴ர்மாத்³யபா⁴வஸ்யாநுபலப்³தி⁴க³ம்யத்வம் ।

நநூக்தரீத்யா(அ)தி⁴கரணேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷஸ்த²லே அபா⁴வஸ்யாநுபலப்³தி⁴க³ம்யத்வம் த்வத³நுமதம் । தத்ர க்ல்ருப்தேந்த்³ரியமேவாபா⁴வாகாரவ்ருத்தாவபி கரணம் , இந்த்³ரியாந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴நாதி³தி சேத் ந । தத்ப்ரதியோக்³யநுபலப்³தே⁴ரப்யபா⁴வக்³ரஹே ஹேதுத்வேந க்ல்ருப்தத்வேந கரணத்வமாத்ரஸ்ய கல்பநாத் । இந்த்³ரியஸ்ய சாபா⁴வேந ஸமம் ஸந்நிகர்ஷாபா⁴வேநாபா⁴வக்³ரஹாஹேதுத்வாத் இந்த்³ரியாந்வயவ்யதிரேகயோ: அதி⁴கரணஜ்ஞாநாத்³யுபக்ஷீணத்வேந அந்யதா²ஸித்³தே⁴: ।

நநு "பூ⁴தலே க⁴டோ ந" இத்யாத்³யபா⁴வாநுப⁴வஸ்த²லே பூ⁴தலாம்ஶே ப்ரத்யக்ஷத்வமுப⁴யஸித்³த⁴மிதி தத்ர வ்ருத்திநிர்க³மநஸ்யாவஶ்யகத்வேந பூ⁴தலாவச்சி²ந்நசைதந்யவத் தந்நிஷ்ட²க⁴டாபா⁴வாவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்யாபி ப்ரமாத்ரபி⁴ந்நதயா க⁴டாபா⁴வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷதைவ ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி இதி சேத் , ஸத்யம் । அபா⁴வப்ரதீதே: ப்ரத்யக்ஷத்வே(அ)பி தத்காரணஸ்யாநுபலப்³தே⁴ர்மாநாந்தரத்வாத் । ந ஹி ப²லீபூ⁴தஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வே தத்கரணஸ்ய ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணதாநியதத்வமஸ்தி । " த³ஶமஸ்த்வமஸி" இத்யாதி³வாக்யஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வே(அ)பி தத்கரணஸ்ய வாக்யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணபி⁴ந்நப்ரமாணத்வாப்⁴யுபக³மாத் ।

ப²லவைஜாத்யம் விநா கத²ம் ப்ரமாணபே⁴த³ இதி சேத் ந । வ்ருத்திவைஜாத்யமாத்ரேண ப்ரமாணவைஜாத்யோபபத்தே: । ததா² ச க⁴டாத்³யபா⁴வாகாரவ்ருத்திர்நேந்த்³ரியஜந்யா, இந்த்³ரியஸ்ய விஷயேணாஸந்நிகர்ஷாத் , கிந்து க⁴டாத்³யநுபலப்³தி⁴ரூபமாநாந்தரஜந்யேதி ப⁴வத்யநுபலப்³தே⁴ர்மாநாந்தரத்வம் ।

நநு அநுபலப்³தி⁴ரூபமாநாந்தரபக்ஷே(அ)பா⁴வப்ரதீதே: ப்ரத்யக்ஷத்வே க⁴டவதி க⁴டாபா⁴வப்⁴ரமஸ்யாபி ப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தௌ தத்ராப்யநிர்வசநீயக⁴டாபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத । ந சேஷ்டாபத்தி:, தஸ்ய மாயோபாதா³நகத்வே(அ)பா⁴வத்வாநுபபத்தே: । மாயோபாதா³நகத்வாபா⁴வே மாயாயா: ஸப²லகார்யோபாதா³நத்வாநுபபத்திரிதி சேத் ந । க⁴டவதி க⁴டாபா⁴வப்⁴ரமோ ந தத்காலோத்பந்நக⁴டாபா⁴வவிஷயக:, கிந்து பூ⁴தலரூபாதௌ³ வித்³யமாநோ லௌகிகோ க⁴டாபா⁴வோ பூ⁴தலே ஆரோப்யதே இத்யந்யதா²க்²யாதிரேவ, ஆரோப்யஸந்நிகர்ஷஸ்த²லே ஸர்வத்ராந்யதா²க்²யாதேரேவ வ்யவஸ்தா²பநாத் ।

அஸ்து வா ப்ரதியோகி³மதி தத³பா⁴வப்⁴ரமஸ்த²லே தத³பா⁴வஸ்யாநிர்வசநீயத்வம் , ததா²பி தது³பாதா³நம் மாயைவ । ந ஹ்யுபாதா³நோபாதே³யயோரத்யந்தஸாஜாத்யம் , தந்துபடயோரபி தந்துத்வபடத்வாதி³நா வைஜாத்யாத் । யத்கிஞ்சித்ஸாஜாத்யஸ்ய மாயாயா அநிர்வசநீயக⁴டாபா⁴வஸ்ய ச மித்²யாத்வத⁴ர்மஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் । அந்யதா² வ்யாவஹாரிகம் க⁴டாபா⁴வம் ப்ரதி கத²ம் மாயோபாதா³நமிதி குதோ நாஶங்கேதா²: । ந ச விஜாதீயயோரப்யுபாதா³நோபாதே³யபா⁴வே ப்³ரஹ்மைவ ஜக³து³பாதா³நம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ப்ரபஞ்சவிப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வரூபஸ்ய தஸ்யேஷ்டத்வாத் பரிணாமித்வரூபஸ்யோபாதா³நத்வஸ்ய நிரவயவே ப்³ரஹ்மண்யநுபபத்தே: । ததா² ச ப்ரபஞ்சஸ்ய பரிணாம்யுபாதா³நம் மாயா, ந ப்³ரஹ்ம இதி ஸித்³தா⁴ந்த இத்யலமதிப்ரஸங்கே³ந ।

ஸ சாபா⁴வஶ்சதுர்வித⁴: ப்ராக³பா⁴வ: ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வோ(அ)த்யந்தாபா⁴வோ(அ)ந்யோந்யாபா⁴வஶ்சேதி । தத்ர ம்ருத்பிண்டா³தௌ³ காரணே கார்யஸ்ய க⁴டாதே³ருத்பத்தே: பூர்வம் யோ(அ)பா⁴வ: ஸ ப்ராக³பா⁴வ: । ஸ ச ப⁴விஷ்யதீதி ப்ரதீதிவிஷய: । தத்ரைவ க⁴டஸ்ய முத்³க³ரபாதாநந்தரம் யோ(அ)பா⁴வ: ஸ ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வ: । த்⁴வம்ஸஸ்யாபி ஸ்வாதி⁴கரணகபாலநாஶே நாஶ ஏவ । ந ச க⁴டோந்மஜ்ஜநாபத்தி:, க⁴டத்⁴வம்ஸத்⁴வம்ஸஸ்யாபி க⁴டப்ரதியோகி³கத்⁴வம்ஸத்வாத் । அந்யதா² ப்ராக³பா⁴வத்⁴வம்ஸாத்மகக⁴டஸ்ய விநாஶே ப்ராக³பா⁴வோந்மஜ்ஜநாபத்தி: । ந சைவமபி யத்ர த்⁴வம்ஸாதி⁴கரணம் நித்யம் தத்ர கத²ம் த்⁴வம்ஸநாஶ இதி வாச்யம் । தாத்³ருஶமதி⁴கரணம் யதி³ சைதந்யவ்யதிரிக்தம் ததா³ தஸ்ய நித்யத்வமஸித்³த⁴ம் , ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்ய ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநநிவர்த்யதாயா வக்ஷ்யமாணத்வாத் । யதி³ ச த்⁴வம்ஸாதி⁴கரணம் சைதந்யம், ததா³(அ)ஸித்³தி⁴: ஆரோபிதப்ரதியோகி³கத்⁴வம்ஸஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நே ப்ரதீயமாநஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நமாத்ரத்வாத் । தது³க்தம் " அதி⁴ஷ்டா²நாவஶேஷோ ஹி நாஶ: கல்பிதவஸ்துந:" இதி । ஏவம் ஶுக்திரூப்யவிநாஶோ(அ)பீத³மவச்சி²ந்நசைதந்யமேவ ।

யத்ராதி⁴கரணே யஸ்ய காலத்ரயே(அ)ப்யபா⁴வ: ஸோ(அ)த்யந்தாபா⁴வ: । யதா² வாயௌ ரூபாத்யந்தாபா⁴வ: । ஸோ(அ)பி வியதா³தி³வத் த்⁴வம்ஸப்ரதியோக்³யேவ । 'இத³மித³ம் ந' இதி ப்ரதீதிவிஷயோ(அ)ந்யோந்யாபா⁴வ: । அயமேவ விபா⁴கோ³, பே⁴த³:, ப்ருத²க்த்வம் சேதி வ்யவஹ்ரியதே, பே⁴தா³திரிக்தப்ருத²க்த்வாதௌ³ ப்ரமாணாபா⁴வாத் । அயம் சாந்யோந்யாபா⁴வோ(அ)தி⁴கரணஸ்ய ஸாதி³த்வே ஸாதி³:, யதா² க⁴டே படபே⁴த³: । அதி⁴கரணஸ்யாநாதி³த்வே(அ)நாதி³ரேவ, யதா² ஜீவே ப்³ரஹ்மபே⁴த³:, ப்³ரஹ்மணி வா ஜீவபே⁴த³: । த்³விவிதோ⁴(அ)பி பே⁴தோ³ த்⁴வம்ஸப்ரதியோக்³யேவ அவித்³யாநிவ்ருத்தௌ தத்பரதந்த்ராணாம் நிவ்ருத்த்யவஶ்யம்பா⁴வாத் ।

புநரபி பே⁴தோ³ த்³விவித⁴: ஸோபாதி⁴கோ நிருபாதி⁴கஶ்சேதி । தத்ரோபாதி⁴ஸத்தாவ்யாப்யஸத்தாகத்வம் ஸோபாதி⁴கத்வம் । தச்சூ²ந்யத்வம் நிருபாதி⁴கத்வம் । தத்ராத்³யோ யதா² ஏகஸ்யைவாகாஶஸ்ய க⁴டாத்³யுபாதி⁴பே⁴தே³ந பே⁴த³: । யதா² வா ஏகஸ்ய ஸூர்யஸ்ய ஜலபா⁴ஜநபே⁴தே³ந பே⁴த³: । ததா² ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்த:கரணபே⁴தா³த்³பே⁴த³: । நிருபாதி⁴கபே⁴தோ³ யதா² க⁴டே படபே⁴த³: । ந ச ப்³ரஹ்மண்யபி ப்ரபஞ்சபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மே(அ)த்³வைதவிரோத⁴:, தாத்த்விகபே⁴தா³நப்⁴யுபக³மேந வியதா³தி³வத³த்³வைதாவ்யாகா⁴தகத்வாத் । ப்ரபஞ்சஸ்யாத்³வைதே ப்³ரஹ்மணி கல்பிதத்வாங்கீ³காராத் । தது³க்தம் ஸுரேஶ்வராசார்யை:- " அக்ஷமா ப⁴வத: கேயம் ஸாத⁴கத்வப்ரகல்பநே । கிம் ந பஶ்யஸி ஸம்ஸாரம் தத்ரைவாஜ்ஞாநகல்பிதம் ॥" இதி । அத ஏவ விவரணே(அ)வித்³யாநுமாநே ப்ராக³பா⁴வவ்யதிரிக்தத்வவிஶேஷணம் , தத்த்வப்ரதீ³பிகாயாமவித்³யாலக்ஷணே பா⁴வத்வவிஶேஷணம் ச ஸங்க³ச்ச²தே । ஏவம் சதுர்விதா⁴நாமபா⁴வாநாம் யோக்³யாநுபலப்³த்⁴யா ப்ரதீதி: । தத்ராநுபலப்³தி⁴ர்மாநாந்தரம் ।

ஏவமுக்தாநாம் ப்ரமாணாநாம் ப்ராமாண்யம் ஸ்வத ஏவோத்பத்³யதே ஜ்ஞாயதே ச । ததா² ஹி ஸ்ம்ருத்யநுப⁴வஸாதா⁴ரணம் ஸம்வாதி³ப்ரவ்ருத்த்யநுகூலம் தத்³வதி தத்ப்ரகாரகஜ்ஞாநத்வம் ப்ராமாண்யம் । தச்ச ஜ்ஞாநஸாமாந்யஸாமக்³ரீப்ரயோஜ்யம், ந த்வதி⁴கம் கு³ணமபேக்ஷதே ப்ரமாமாத்ரே(அ)நுக³தகு³ணாபா⁴வாத் । நாபி ப்ரத்யக்ஷப்ரமாயாம் பூ⁴யோ(அ)வயவேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷ:, ரூபாதி³ப்ரத்யக்ஷே ஆத்மப்ரத்யக்ஷே ச தத³பா⁴வாத் । ஸத்யபி தஸ்மிந் "பீத: ஶங்க²:" இதி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்⁴ரமத்வாச்ச । அத ஏவ ந ஸல்லிங்க³பராமர்ஶாதி³கமப்யநுமித்யாதி³ப்ரமாயாம் கு³ண:, அஸல்லிங்க³பராமர்ஶாதி³ஸ்த²லே(அ)பி விஷயாபா³தே⁴நாநுமித்யாதே³: ப்ரமாத்வாத் । ந சைவமப்ரமாபி ப்ரமா ஸ்யாத் , ஜ்ஞாநஸாமாந்யஸாமக்³ர்யா அவிஶேஷாதி³தி வாச்யம் । தோ³ஷாபா⁴வஸ்யாபி ஹேதுத்வாங்கீ³காராத் । ந சைவம் பரதஸ்த்வம் , ஆக³ந்துகபா⁴வகாரணாபேக்ஷாயாமேவ பரதஸ்த்வாத் ।

ஜ்ஞாயதே ச ப்ராமாண்யம் ஸ்வத: । ஸ்வதோ க்³ராஹ்யத்வம் ச தோ³ஷாபா⁴வே ஸதி யாவத்ஸ்வாஶ்ரயக்³ராஹகஸாமக்³ரீக்³ராஹ்யத்வம் । ஸ்வாஶ்ரயோ வ்ருத்திஜ்ஞாநம் , தத்³க்³ராஹகம் ஸாக்ஷிஜ்ஞாநம் । தேநாபி வ்ருத்திஜ்ஞாநே க்³ருஹ்யமாணே தத்³க³தம் ப்ராமாண்யமபி க்³ருஹ்யதே । ந சைவம் ப்ராமாண்யஸம்ஶயாநுபபத்தி: தத்ர ஸம்ஶயாநுரோதே⁴ந தோ³ஷஸ்யாபி ஸத்த்வேந தோ³ஷாபா⁴வக⁴டிதஸ்வாஶ்ரயக்³ராஹகாபா⁴வேந தத்ர ப்ராமாண்யஸ்யைவாக்³ரஹாத் । யத்³வா, யாவத்ஸ்வாஶ்ரயக்³ராஹகக்³ராஹ்யத்வயோக்³யத்வம் ஸ்வதஸ்த்வம் । ஸம்ஶயஸ்த²லே ப்ராமாண்யஸ்யோக்தயோக்³யதாஸத்த்வே(அ)பி தோ³ஷவஶேநாக்³ரஹாத் ந ஸம்ஶயாநுபபத்தி: । அப்ராமாண்யந்து ந ஜ்ஞாநஸாமாந்யஸாமக்³ரீப்ரயோஜ்யம் ப்ரமாயாமப்யப்ராமாண்யாபத்தே:, கிந்து தோ³ஷப்ரயோஜ்யம் । நாப்யப்ராமாண்யம் யாவத்ஸ்வாஶ்ரயக்³ராஹகக்³ராஹ்யம் , அப்ராமாண்யக⁴டகதத³பா⁴வவத்த்வாதே³ர்வ்ருத்திஜ்ஞாநாநுபநீதத்வேந ஸாக்ஷிணா க்³ரஹீதுமஶக்யத்வாத் । கிந்து விஸம்வாதி³ப்ரவ்ருத்த்யாதி³லிங்க³காநுமித்யாதி³விஷய இதி பரத ஏவாப்ராமாண்யமுத்பத்³யதே ஜ்ஞாயதே ச ।

ஏவம் நிரூபிதாநாம் ப்ரமாணாநாம் ப்ராமாண்யம் த்³விவித⁴ம் - வ்யாவஹாரிகதத்த்வாவேத³கத்வம் பாரமார்தி²கதத்த்வாவேத³கத்வம் சேதி । தத்ர ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவகா³ஹிப்ரமாணவ்யதிரிக்தாநாம் ஸர்வப்ரமாணாநாமாத்³யம் ப்ராமாண்யம் , தத்³விஷயாணாம் வ்யவஹாரத³ஶாயாம் பா³தா⁴பா⁴வாத் । த்³விதீயந்து ஜீவப்³ரஹ்மைக்யபராணாம் " ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்"(சா².உ. 6.2.1.) இத்யாதீ³நாம் " தத்த்வமஸி"(சா².உ. 6.8.7.) இத்யந்தாநாம் , தத்³விஷயஸ்ய ஜீவபரைக்யஸ்ய காலத்ரயாபா³த்⁴யத்வாத் । தச்சைக்யம் தத்த்வம்பதா³ர்த²ஜ்ஞாநாதீ⁴நஜ்ஞாநமிதி ப்ரத²மம் தத்-பதா³ர்தோ² லக்ஷணப்ரமாணாப்⁴யாம் நிரூப்யதே ।

தத்ர லக்ஷணம் த்³விவித⁴ம் , ஸ்வரூபலக்ஷணம் தடஸ்த²லக்ஷணம் சேதி । தத்ர ஸ்வரூபமேவ லக்ஷணம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் । யதா² ஸத்யாதி³கம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபலக்ஷணம் , " ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம" (தை.உ. 2.1.1.) , ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத் (தை.உ. 3.6.1.) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । நநு ஸ்வஸ்ய ஸ்வவ்ருத்தித்வாபா⁴வே கத²ம் லக்ஷணத்வமிதி சேத் ந । ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வாபேக்ஷயா த⁴ர்மித⁴ர்மபா⁴வகல்பநயா லக்ஷ்யலக்ஷணத்வஸம்ப⁴வாத் । தது³க்தம்- " ஆநந்தோ³ விஷயாநுப⁴வோ நித்யத்வம் சேதி ஸந்தி த⁴ர்மா:, அப்ருத²க்த்வே(அ)பி சைதந்யாத் ப்ருத²கி³வாவபா⁴ஸந்தே" இதி ।

தடஸ்த²லக்ஷணம் நாம யாவல்லக்ஷ்யகாலமநவஸ்தி²தத்வே ஸதி யத்³வ்யாவர்தகம் ததே³வ । யதா² க³ந்த⁴வத்வம் ப்ருதி²வீலக்ஷணம் । மஹாப்ரலயே பரமாணுஷு, உத்பத்திகாலே க⁴டாதி³ஷு ச க³ந்தா⁴பா⁴வாத் । ப்ரக்ருதே ச ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³காரணத்வம் । அத்ர ஜக³த்பதே³ந கார்யஜாதம் விவக்ஷிதம் । காரணத்வம் ச கர்த்ருத்வம் , அதோ(அ)வித்³யாதௌ³ நாதிவ்யாப்தி: । கர்த்ருத்வம் ச தத்தது³பாதா³நகோ³சராபரோக்ஷஜ்ஞாநசிகிர்ஷாக்ருதிமத்வம் । ஈஶ்வரஸ்ய தாவது³பாதா³நகோ³சராபரோக்ஷஜ்ஞாநஸத்³பா⁴வே- " ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித் யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப: । தஸ்மாதே³தத்³ப்³ரஹ்ம நாம ரூபமந்நம் ச ஜாயதே ॥"(மு.உ. 1.1.9.) இத்யாதி³ஶ்ருதிர்மாநம் । தாத்³ருஶசிகீர்ஷாஸத்³பா⁴வே ச " ஸோ(அ)காமயத, ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய"(தை.உ. 2.6.1.) இத்யாதி³ஶ்ருதிர்மாநம் । தாத்³ருஶக்ருதௌ ச " தந்மநோ(அ)குருத"(ப்³ரு.உ. 1.2.1.) இத்யாதி³வாக்யம் ।

ஜ்ஞாநேச்சா²த்³யந்யதமக³ர்ப⁴ம் லக்ஷணத்ரிதயம் விவக்ஷிதம் , அந்யதா² வ்யர்த²விஶேஷணாபத்தே: । அத ஏவ ஜந்மஸ்தி²தித்⁴வம்ஸாநாமந்யதமஸ்யைவ லக்ஷணே ப்ரவேஶ: । ஏவம் ச லக்ஷணாநி நவ ஸம்பத்³யந்தே । ப்³ரஹ்மணோ ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³கரணத்வே ச " யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே, யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி, யத் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி"(தை.உ. 3.1.1.) இத்யாதி³ஶ்ருதிர்மாநம் ।

யத்³வா நிகி²லஜக³து³பாதா³நத்வம் ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் । உபாதா³நத்வம் ச ஜக³த³த்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் , ஜக³தா³காரேண பரிணமமாநமாயாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் வா । ஏதாத்³ருஶமேவோபாதா³நத்வமபி⁴ப்ரேத்ய " இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா"(ப்³ரு.உ. 2.4.6.), ஸச்ச த்யச்சாப⁴வத்(தை.உ. 2.6.1.), ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய(தை.உ. 2.6.1.) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ப்³ரஹ்மப்ரபஞ்சயோஸ்தாதா³த்ம்யவ்யபதே³ஶ: । "க⁴ட: ஸந்" , "க⁴டோ பா⁴தி", "க⁴ட இஷ்ட:" இத்யாதி³லௌகிகவ்யபதே³ஶோ(அ)பி ஸச்சிதா³நந்த³ரூபப்³ரஹ்மைக்யாத்⁴யாஸாத் ।

நந்வாநந்தா³த்மகசித³த்⁴யாஸாத்³க⁴டாதே³ரிஷ்டத்வவ்யவஹாரே, து³:க²ஸ்யாபி தத்ராத்⁴யாஸாத் தஸ்யாபீஷ்டத்வவ்யவஹாராபத்திரிதி சேத் ந । "ஆரோபே ஸதி நிமித்தாநுஸரணம் , ந து நிமித்தமஸ்தீத்யாரோப:" இத்யப்⁴யுபக³மேந, து³:கா²தௌ³ ஸச்சித³ம்ஶாத்⁴யாஸே(அ)பி ஆநந்தா³ம்ஶாத்⁴யாஸாபா⁴வாத் । ஜக³தி நாமரூபாம்ஶத்³வயவ்யவஹாரஸ்து அவித்³யாபரிணாமாத்மகநாமரூபஸம்ப³ந்தா⁴த் । தது³க்தம்- " அஸ்தி பா⁴தி ப்ரியம் ரூபம் நாம சேத்யம்ஶபஞ்சகம் । ஆத்³யம் த்ரயம் ப்³ரஹ்மரூபம் ஜக³த்³ரூபம் ததோ த்³வயம் ॥" இதி ॥

அத² ஜக³தோ ஜந்மக்ரமோ நிரூப்யதே । தத்ர ஸர்கா³த்³யகாலே பரமேஶ்வர: ஸ்ருஜ்யமாநப்ரபஞ்சவைசித்ர்யஹேதுப்ராணிகர்மஸஹக்ருதோ(அ)பரிமிதாநிரூபிதஶக்திவிஶேஷவிஶிஷ்டமாயாஸஹித: ஸந் நாமரூபாத்மகநிகி²லப்ரபஞ்சம் ப்ரத²மம் பு³த்³தா⁴வாகலய்ய, "இத³ம் கரிஷ்யாமி" இதி ஸங்கல்பயதி, " ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய"(சா².உ. 6.2.3.), " ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய"(தை.உ. 2.6.1.) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । தத ஆகாஶாதீ³நி பஞ்சபூ⁴தாந்யபஞ்சீக்ருதாநி தந்மாத்ரபத³ப்ரதிபாத்³யாந்யுத்பத்³யந்தே । தத்ராகாஶஸ்ய ஶப்³தோ³ கு³ண:, வாயோஸ்து ஶப்³த³ஸ்பர்ஶௌ, தேஜஸஸ்து ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபாணி, அபாம் து ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபரஸா:, ப்ருதி²வ்யாஸ்து ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபரஸக³ந்தா⁴: । ந து ஶப்³த³ஸ்யாகாஶமாத்ரகு³ணத்வம் , வாய்வாதா³வபி தது³பலம்பா⁴த் । ந சாஸௌ ப்⁴ரம: பா³த⁴காபா⁴வாத் ।

இமாநி பூ⁴தாநி த்ரிகு³ணமாயாகார்யாணி த்ரிகு³ணாநி । கு³ணா: ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி । ஏதைஶ்ச ஸத்த்வகு³ணோபேதை: பஞ்சபூ⁴தைர்வ்யஸ்தைர்யதா²க்ரமம் ஶ்ரோத்ரத்வக்சக்ஷூரஸநக்⁴ராணாநி பஞ்ச ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி ஜாயந்தே । ஏதைரேவ ஸத்த்வகு³ணோபேதை: பஞ்சபூ⁴தைர்மிலிதைர்மநோபு³த்³த்⁴யஹங்காரசித்தநி ஜாயந்தே । ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் பஞ்சாநாம் க்ரமேண தி³க்³வாதார்கவருணாஶ்விநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதா: । மந ஆதீ³நாம் சதுர்ணாம் க்ரமேண சந்த்³ரசதுர்முக²ஶங்கராச்யுதா அதி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதா: ।

ஏதைரேவ ரஜோகு³ணோபேதை: பஞ்சபூ⁴தைர்யதா²க்ரமம் வாக்பாணிபாத³பாயூபஸ்தா²க்²யாநி கர்மேந்த்³ரியாணி ஜாயந்தே । தேஷாம் ச க்ரமேண வஹ்நீந்த்³ரோபேந்த்³ரம்ருத்யுப்ரஜாபதயோ(அ)தி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதா: । ரஜோகு³ணோபேதை: பஞ்சபூ⁴தைரேவ மிலிதை: பஞ்ச வாயவ: ப்ராணாபநவ்யாநோதா³நஸமாநாக்²யா ஜாயந்தே । தத்ர ப்ராக்³க³மநவாந் வாயு: ப்ராணோ நாஸாதி³ஸ்தா²நவர்தீ । அர்வாக்³க³மநவாநபாந: பாய்வாதி³ஸ்தா²நவர்தீ । விஷ்வக³மநவாந் வ்யாந: அகி²லஶரீரவர்தீ । ஊர்த்⁴வக³மநவாநுத்க்ரமணவாயுருதா³ந: கண்ட²ஸ்தா²நவர்தீ । அஶிதபீதாந்நாதி³ஸமீகரணகர: ஸமாந: நாபி⁴ஸ்தா²நவர்தீ ।

தைரேவ தமோகு³ணோபேதைரபஞ்சீக்ருதபூ⁴தை: பஞ்சீக்ருதபூ⁴தாநி ஜாயந்தே । " தாஸாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதமேகைகாமகரோத்"(சா².உ. 6.3.3.) இதி ஶ்ருதே: பஞ்சீகரணோபலக்ஷணார்த²த்வாத் ।

பஞ்சீகரணப்ரகாரஶ்சேத்த²ம் ஆகாஶமாதௌ³ த்³விதா⁴ விப⁴ஜ்ய தயோரேகம் பா⁴க³ம் புநஶ்சதுர்தா⁴ விப⁴ஜ்ய தேஷாம் சதுர்ணாமம்ஶாநாம் வாய்வாதி³ஷு சதுர்ஷு பூ⁴தேஷு ஸம்யோஜநம் । ஏவம் வாயும் த்³விதா⁴ விப⁴ஜ்ய தயோரேகம் பா⁴க³ம் புநஶ்சதுர்தா⁴ விப⁴ஜ்ய தேஷாம் சதுர்ணாமாம்ஶாநாமாகாஶாதி³ஷு ஸம்யோஜநம் । ஏவம் தேஜஆதீ³நாமபி । ததே³வமேகைகபூ⁴தஸ்யார்த⁴ம் ஸ்வாம்ஶாத்மகம் அர்தா⁴ந்தரம் சதுர்வித⁴பூ⁴தமயமிதி ப்ருதி²வ்யாதி³ஷு ஸ்வாம்ஶாதி⁴க்யாத் ப்ருதி²வ்யாதி³வ்யவஹார: । தது³க்தம்- " வைஶேஷ்யாத்து தத்³வாத³ஸ்தத்³வாத³:"(ப்³ர.ஸூ. 2.4.22.) இதி ।

பூர்வோக்தைரபஞ்சீக்ருதபூ⁴தைர்லிங்க³ஶரீரம் பரலோகயாத்ராநிர்வாஹகம் மோக்ஷபர்யந்தஸ்தா²யி மநோபு³த்³தி⁴ப்⁴யாமுபேதம் ஜ்ஞாநேந்த்³ரியபஞ்சக-கர்மேந்த்³ரியபஞ்சக-ப்ராணதி³பஞ்சகஸம்யுக்தம் ஜாயதே । தது³க்தம்- " பஞ்சப்ராணமநோபு³த்³தி⁴த³ஶேந்த்³ரியஸமந்விதம் । அபஞ்சீக்ருதபூ⁴தோத்த²ம் ஸூக்ஷ்மாங்க³ம் போ⁴க³ஸாத⁴நம் ॥" இதி । தச்ச த்³விவித⁴ம் பரமபரம் ச । பரம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴லிங்க³ஶரீரம் ,அபரமஸ்மதா³தி³லிங்க³ஶரீரம் । தத்ர ஹிரண்யக³ர்ப⁴லிங்க³ஶரீரம் மஹத்தத்த்வம் ,அஸ்மதா³தி³லிங்க³ஶரீரம் சாஹங்கார இத்யாக்²யாயதே ।

ஏவம் தமோகு³ணயுக்தேப்⁴ய: பஞ்சீக்ருதபூ⁴தேப்⁴யோ பூ⁴ம்யந்தரிக்ஷஸ்வர்மஹர்ஜநதப:ஸத்யாத்மகஸ்யோர்த்⁴வலோகஸப்தகஸ்ய அதலவிதலஸுதலதலாதலரஸாதலமஹாதலபாதாலாக்²யஸ்ய அதோ⁴லோகஸப்தகஸ்ய ப்³ரஹ்மாண்ட³ஸ்ய ஜராயுஜாண்ட³ஜஸ்வேத³ஜோத்³பி⁴ஜ்ஜாக்²யசதுர்வித⁴ஸ்தூ²லஶரீராணாம் சோத்பத்தி: । தத்ர ஜராயுஜாநி ஜராயுப்⁴யோ ஜாதாநி மநுஷ்யபஶ்வாதி³ஶரீராணி । அண்ட³ஜாந்யண்டே³ப்⁴யோ ஜாதாநி பக்ஷிபந்நகா³தி³ஶரீராணி । ஸ்வேத³ஜாநி ஸ்வேதா³ஜ்ஜாதாநி யூகமஶகாதி³ஶரீராணி । உத்³பி⁴ஜ்ஜாநி பூ⁴மிமுத்³பி⁴த்³ய ஜாதாநி வ்ருக்ஷாதீ³நி । வ்ருக்ஷாதீ³நாமபி பாபப²லபோ⁴கா³யதநத்வேந ஶரீரத்வம் ।

தத்ர பரமேஶ்வரஸ்ய பஞ்சதந்மாத்ராத்³யுத்பத்தௌ ஸப்தத³ஶாவயவோபேதலிங்க³ஶரீரோத்பத்தௌ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்தூ²லஶரீரோத்பத்தௌ ச ஸாக்ஷாத் கர்த்ருத்வம் இதரநிகி²லப்ரபஞ்சோத்பத்தௌ ச ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³த்³வாரா, " ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி"(சா².உ. 6.3.2.) இதி ஶ்ருதே: ।

ஹிரண்யக³ர்போ⁴ நாம மூர்தித்ரயாத³ந்ய: ப்ரத²மோ ஜீவ: । " ஸ வை ஶரீரீ ப்ரத²ம: ஸ வை புருஷ உச்யதே । ஆதி³கர்தா ஸ பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாக்³ரே ஸமவர்தத ॥", " ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஸமவர்ததாக்³ரே"(ரு.ஸம். 10.121.1.) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ஏவம் பூ⁴தபௌ⁴திகஸ்ருஷ்டிர்நிரூபிதா ।

இதா³நீம் ப்ரலயோ நிரூப்யதே । ப்ரலயோ நாம த்ரைலோக்யவிநாஶ: । ஸ ச சதுர்வித⁴: நித்ய: ப்ராக்ருதோ நைமித்திக ஆத்யந்திகஶ்சேதி । தத்ர நித்ய: ப்ரலய: ஸுஷுப்தி:, தஸ்யா: ஸகலகார்யப்ரலயரூபத்வாத் । த⁴ர்மாத⁴ர்மபூர்வஸம்ஸ்காராணாம் ச ததா³ காரணாத்மநா(அ)வஸ்தா²நம் । தேந ஸுப்தோத்தி²தஸ்ய ந ஸுக²து³:கா²த்³யநுபபத்தி:, ந வா ஸ்மரணாநுபபத்தி: । ந ச ஸுஷுப்தௌ அந்த:கரணஸ்ய விநாஶே தத³தீ⁴நப்ராணாதி³க்ரியாநுபபத்தி:, வஸ்துத: ஶ்வாஸாத்³யபா⁴வே(அ)பி தது³பலப்³தே⁴: புருஷாந்தரவிப்⁴ரமமாத்ரத்வாத் , ஸுப்தஶரீரோபலம்ப⁴வத் । ந ச ஏவம் ஸுப்தஸ்ய பரேதாத³விஶேஷ:, ஸுப்தஸ்ய ஹி லிங்க³ஶரீரம் ஸம்ஸ்காராத்மநா(அ)த்ரைவ வர்ததே பரேதஸ்ய து லோகாந்தரே இதி வைலக்ஷண்யாத் ।

யத்³வா அந்த:கரணஸ்ய த்³வே ஶக்தீ ஜ்ஞாநஶக்தி: க்ரியாஶக்திஶ்சேதி । தத்ர ஜ்ஞாநஶக்திவிஶிஷ்டாந்த:கரணஸ்ய ஸுஷுப்தௌ விநாஶ:, ந து க்ரியாஶக்திவிஶிஷ்டஸ்ய இதி ப்ராணத்³யவஸ்தா²நமவிருத்³த⁴ம் । " யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கஞ்சந பஶ்யதி அதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதி அதை²நம் வாக் ஸர்வைர்நாமபி⁴: ஸஹாப்யேதி"(கௌ.உ. 3.3.), " ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி"(சா².உ. 6.8.1.) இத்யாதி³ஶ்ருதிருக்தஸுஷுப்தௌ மாநம் ।

ப்ராக்ருதப்ரலயஸ்து கார்யப்³ரஹ்மவிநாஶநிமித்தக: ஸகலகார்யவிநாஶ: । யதா³ து ப்ராகே³வோத்பந்நப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய கார்யப்³ரஹ்மணோ ப்³ரஹ்மாண்டா³தி⁴காரலக்ஷணப்ராரப்³த⁴கர்மஸமாப்தௌ விதே³ஹகைவல்யாத்மிகா பரா முக்தி:, ததா³ தல்லோகவாஸிநாமப்யுத்பந்நப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராணாம் ப்³ரஹ்மணா ஸஹ விதே³ஹகைவல்யம் । " ப்³ரஹ்மணா ஸஹ தே ஸர்வே ஸம்ப்ராப்தே ப்ரதிஸஞ்சரே । பரஸ்யாந்தே க்ருதாத்மாந: ப்ரவிஶந்தி பரம் பத³ம் ॥" இதி ஸ்ம்ருதே: । ஏவம் தல்லோகவாஸிபி⁴: ஸஹ கார்யப்³ரஹ்மணி முச்யமாநே, தத³தி⁴ஷ்டி²தப்³ரஹ்மாண்ட³ -தத³ந்தர்வர்திநிகி²லலோக-தத³ந்தர்வர்திஸ்தா²வராதீ³நாம் பௌ⁴திகாநாம் பூ⁴தாநாம் ச ப்ரக்ருதௌ மாயாயாம் லய:, ந து ப்³ரஹ்மணி, பா³த⁴ரூபவிநாஶஸ்யைவ ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²த்வாத் । அத: ப்ராக்ருத இத்யுச்யதே ।

கார்யப்³ரஹ்மணோ தி³வஸாவஸாநநிமித்தக: த்ரைலோக்யமாத்ரப்ரலய: நைமித்திகப்ரலய: । ப்³ரஹ்மதி³வஸஶ்சதுர்யுக³ஸஹஸ்ரபரிமிதகால:, " சதுர்யுக³ஸஹஸ்ராணி ப்³ரஹ்மணோ தி³நமுச்யதே" இத்யாதி³வசநாத் । ப்ரலயகாலோ(அ)பி தி³வஸகாலபரிமித:, ராத்ரிகாலஸ்ய தி³வஸகாலதுல்யத்வாத் ।

ப்ராக்ருதப்ரலயே நைமித்திகப்ரலயே ச புராணவசநாநி ப்ரமாணாநி । " த்³விபரார்தே⁴ த்வதிக்ராந்தே ப்³ரஹ்மண: பரமேஷ்டி²ந: । ததா³ ப்ரக்ருதய: ஸப்த கல்ப்யந்தே ப்ரலயாய ஹி ॥ ஏஷ ப்ராக்ருதிகோ ராஜந் ப்ரலயோ யத்ர லீயதே ।" இதி வசநம் ப்ராக்ருதப்ரலயே மாநம் । " ஏஷ நைமித்திக: ப்ரோக்த: ப்ரலயோ யத்ர விஶ்வஸ்ருக் । ஶேதே(அ)நந்தாஸநே நித்யமாத்மஸாத்க்ருத்ய சாகி²லம் ।" இதி வசநம் நைமித்திகே ப்ரலயே மாநம் ।

துரீயப்ரலயஸ்து ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரநிமித்தக: ஸர்வமோக்ஷ: । ஸ சைகஜீவவாதே³ யுக³பதே³வ, நாநாஜீவவாதே³ து க்ரமேண । " ஸர்வ ஏகீப⁴வந்தி"(மு.உ. 3.2.7.) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । தத்ராத்³யாஸ்த்ரயோ(அ)பி லயா: கர்மோபரமநிமித்தா: துரீயஸ்து ஜ்ஞாநோத³யநிமித்தோ லயோ(அ)ஜ்ஞாநேந ஸஹைவேதி விஶேஷ: ।

ஏவம் சதுர்வித⁴ப்ரலயோ நிரூபித: । தஸ்யேதா³நீம் க்ரமோ நிரூப்யதே । பூ⁴தாநாம் பௌ⁴திகாநாம் ச ந காரணலயக்ரமேண லய: காரணலயஸமயே கார்யாணாமாஶ்ரயமந்தரேணாவஸ்தா²நாநுபபத்தே:, கிந்து ஸ்ருஷ்டிக்ரமவிபரீதக்ரமேண । தத்தத்கார்யநாஶே தத்தஜ்ஜநகாத்³ருஷ்டநாஶஸ்யைவ ப்ரயோஜகதயா உபாதா³நநாஶஸ்யாப்ரயோஜகத்வாத் । அந்யதா² ந்யாயமதே(அ)பி மஹாப்ரலயே ப்ருதி²வீபரமாணுக³தரூபரஸாதே³ரவிநாஶாபத்தே: । ததா² ச ப்ருதி²வ்யா அப்ஸு, அபாம் தேஜஸி, தேஜஸோ வாயௌ, வாயோராகாஶே, ஆகாஶஸ்ய ஜீவாஹங்காரே, தஸ்ய ஹிரண்யக³ர்பா⁴ஹங்காரே, தஸ்ய சாவித்³யாயாம் இத்யேவம்ரூப ஏவ ப்ரலய: । தது³க்தம் விஷ்ணுபுராணே " ஜக³த்ப்ரதிஷ்டா² தே³வர்ஷே ப்ருதி²வ்யப்ஸு ப்ரலீயதே । தேஜஸ்யாப: ப்ரலீயந்தே தேஜோ வாயௌ ப்ரலீயதே ॥ வாயுஶ்ச லீயதே வ்யோம்நி தச்சாவ்யக்தே ப்ரலீயதே । அவ்யக்தம் புருஷே ப்³ரஹ்மந்நிஷ்கலே ஸம்ப்ரலீயதே" இதி । ஏவம்வித⁴ப்ரலயகாரணத்வம் தத்-பதா³ர்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தடஸ்த²லக்ஷணம் ।

நநு வேதா³ந்தைர்ப்³ரஹ்மணி ஜக³த்காரணத்வேந ப்ரதிபாத்³யமாநே ஸதி ஸப்ரபஞ்சம் ஸ்யாத் , அந்யதா² ஸ்ருஷ்டிவாக்யாநாமப்ராமாண்யாபத்திரிதி சேத் ந । ந ஹி ஸ்ருஷ்டிவாக்யாநாம் ஸ்ருஷ்டௌ தாத்பர்யம் । கிந்து அத்³வயே ப்³ரஹ்மண்யேவ । தத்ப்ரதிபத்தௌ கத²ம் ஸ்ருஷ்டேருபயோக³: ? இத்த²ம் - யதி³ ஸ்ருஷ்டிமநுபந்யஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய நிஷேதோ⁴ ப்³ரஹ்மணி ப்ரதிபாத்³யேத, ததா³ ப்³ரஹ்மணி ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய வாயௌ ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ய ரூபஸ்யேவ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ராவஸ்தா²நஶங்காயாம் ந நிர்விசிகித்ஸமத்³விதீயத்வம் ப்ரதிபாதி³தம் ஸ்யாத் । தத: ஸ்ருஷ்டிவாக்யாத்³ப்³ரஹ்மோபாதே³யத்வஜ்ஞாநே ஸதி, உபாதா³நம் விநா கார்யஸ்யாந்யத்ர ஸத்³பா⁴வஶங்காயாம் நிரஸ்தாயாம், " நேதி நேதி"(ப்³ரு.உ. 2.3.6.) இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மண்யபி தஸ்யாஸத்த்வோபபாத³நேந ப்ரபஞ்சஸ்ய துச்ச²த்வாவக³மே, நிரஸ்தநிகி²லத்³வைதவிப்⁴ரமமக²ண்ட³ம் ஸச்சிதா³நந்தை³கரஸம் ப்³ரஹ்ம ஸித்³த்⁴யதீதி பரம்பரயா ஸ்ருஷ்டிவாக்யாநாமபி அத்³விதீயே ப்³ரஹ்மண்யேவ தாத்பர்யம் । உபாஸநாப்ரகரணபடி²தஸகு³ணப்³ரஹ்மவாக்யாநாம் ச உபாஸநாவித்⁴யபேக்ஷிதகு³ணாரோபமாத்ரபரத்வம் , ந கு³ணபரத்வம் । நிர்கு³ணப்ரகரணபடி²தாநாம் ஸகு³ணவாக்யாநாந்து நிஷேத⁴வாக்யாபேக்ஷிதநிஷேத்⁴யஸமர்பகத்வேந விநியோக³ இதி ந கிஞ்சித³பி வாக்யமத்³விதீயப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நேந விருத்⁴யதே ।

ததே³வம் ஸ்வரூபதடஸ்த²லக்ஷணலக்ஷிதம் । தத்-பத³வாச்யமீஶ்வரசைதந்யம் மாயாப்ரதிபி³ம்ப³ரூபமிதி கேசித் । தேஷாமயமாஶய:- ஜீவபரமேஶ்வரஸாதா⁴ரணம் சைதந்யமாத்ரம் பி³ம்ப³ம் , தஸ்யைவ பி³ம்ப³ஸ்யாவித்³யாத்மிகாயாம் மாயாயாம் ப்ரதிபி³ம்ப³மீஶ்வரசைதந்யம் , அந்த:கரணேஷு ப்ரதிபி³ம்ப³ம் ஜீவசைதந்யம் " கார்யோபாதி⁴ரயம் ஜீவ: காரணோபதி⁴ரீஶ்வர:" இதி ஶ்ருதே: । ஏதந்மதே ஜலாஶயக³தஶராவஜலக³தஸூர்யப்ரதிபி³ம்ப³யோரிவ ஜீவபரமேஶ்வரயோர்பே⁴த³: । அவித்³யாத்மகோபாதே⁴ர்வ்யாபகதயா தது³பாதி⁴கேஶ்வரஸ்யாபி வ்யாபகத்வம் । அந்த:கரணஸ்ய பரிச்சி²ந்நதயா தது³பாதி⁴கஜீவஸ்யாபி பரிச்சி²ந்நத்வம் ।

ஏதந்மதே(அ)வித்³யாக்ருததோ³ஷா ஜீவ இவ பரமேஶ்வரே(அ)பி ஸ்யு:, உபாதே⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வாத் , இத்யஸ்வரஸாத் பி³ம்பா³த்மகமீஶ்வரசைதந்யமித்யபரே । தேஷாமயமாஶய:- ஏகமேவ சைதந்யம் பி³ம்ப³த்வாக்ராந்தமீஶ்வரசைதந்யம் । ப்ரதிபி³ம்ப³த்வாக்ராந்தம் ஜீவசைதந்யம் । பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³கல்பநோபாதி⁴ஶ்சைகஜீவவாதே³ அவித்³யா, அநேகஜீவவாதே³ து அந்த:கரணாந்யேவ । அவித்³யாந்த:கரணரூபோபாதி⁴ப்ரயுக்தோ ஜீவபரபே⁴த³: । உபாதி⁴க்ருததோ³ஷாஶ்ச ப்ரதிபி³ம்பே³ ஜீவ ஏவ வர்தந்தே, ந து பி³ம்பே³ பரமேஶ்வரே, உபாதே⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷபாதித்வாத் । ஏதந்மதே ச க³க³நஸூர்யஸ்ய ஜலாதௌ³ பா⁴ஸமாநப்ரதிபி³ம்ப³ஸூர்யஸ்யேவ ஜீவபரயோர்பே⁴த³: ।

நநு க்³ரீவாஸ்த²முக²ஸ்ய த³ர்பணப்ரதே³ஶ இவ பி³ம்ப³சைதந்யஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய ஜீவப்ரதே³ஶே(அ)பா⁴வாத் தஸ்ய ஸர்வாந்தர்யாமித்வம் ந ஸ்யாதி³தி சேத் ந । ஸாப்⁴ரநக்ஷத்ரஸ்யாகாஶஸ்ய ஜலாதௌ³ ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வே பி³ம்ப³பூ⁴தமஹாகாஶஸ்யாபி ஜலாதி³ப்ரதே³ஶஸம்ப³ந்த⁴த³ர்ஶநேந பரிச்சி²ந்நபி³ம்ப³ஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³தே³ஶாஸம்ப³ந்தி⁴த்வே(அ)ப்யபரிச்சி²ந்நப்³ரஹ்மபி³ம்ப³ஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³தே³ஶஸம்ப³ந்தா⁴விரோதா⁴த் ।

ந ச ரூபஹீநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ந ப்ரதிபி³ம்ப³ஸம்ப⁴வ:, ரூபவத ஏவ ததா²த்வத³ர்ஶநாத் இதி வாச்யம் । நீரூபஸ்யாபி ரூபஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநாத் । ந ச நீரூபஸ்ய த்³ரவ்யஸ்ய ப்ரதிபி³ம்பா³பா⁴வநியம: । ஆத்மநோ த்³ரவ்யத்வாபா⁴வஸ்ய உக்தத்வாத் । " ஏகதா⁴ ப³ஹுதா⁴ சைவ த்³ருஶ்யதே ஜலசந்த்³ரவத் ।", " யதா² ஹ்யயம் ஜ்யோதிராத்மா விவஸ்வாநபோ பி⁴ந்நா ப³ஹுதை⁴கோ(அ)நுக³ச்ச²ந் ।" இத்யாதி³வாக்யேந ப்³ரஹ்மப்ரதிபி³ம்பா³பா⁴வாநுமாநஸ்ய பா³தி⁴தத்வாச்ச । ததே³வம் தத்-பதா³ர்தோ² நிரூபித: ।

இதா³நீம் த்வம்-பதா³ர்தோ² நிரூப்யதே । ஏகஜீவவாதே³(அ)வித்³யாப்ரதிபி³ம்போ³ ஜீவ: । அநேகஜீவவாதே³ து அந்த:கரணப்ரதிபி³ம்ப³: । ஸ ச ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நஸுஷுப்திரூபாவஸ்தா²த்ரயவாந் । தத்ர ஜாக்³ரத்³த³ஶா நாம இந்த்³ரியஜந்யஜ்ஞாநாவஸ்தா² । அவஸ்தா²ந்தரே இந்த்³ரியாபா⁴வாத் நாதிவ்யாப்தி: । இந்த்³ரியஜந்யஜ்ஞாநம் ச அந்த:கரணவ்ருத்தி:, ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்யாநாதி³த்வாத் ।

ஸா சாந்த:கரணவ்ருத்திராவரணாபி⁴ப⁴வார்தா² இத்யேகம் மதம் । ததா² ஹி- அவித்³யோபஹிதசைதந்யஸ்ய ஜீவத்வபக்ஷே க⁴டாத்³யதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யஸ்ய ஜீவரூபதயா, ஜீவஸ்ய ஸர்வதா³ க⁴டாதி³பா⁴நப்ரஸக்தௌ க⁴டாத்³யவச்சி²ந்நசைதந்யாவரகமஜ்ஞாநம் மூலாவித்³யாபரதந்த்ரமவஸ்தா²பத³வாச்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ஏவம் ஸதி ந ஸர்வதா³ க⁴டாதே³ர்பா⁴நப்ரஸங்க³: । அநாவ்ருதசைதந்யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யைவ பா⁴நப்ரயோஜகத்வாத் । தஸ்ய சாவரணஸ்ய ஸதா³தநத்வே கதா³சித³பி க⁴டபா⁴நம் ந ஸ்யாதி³தி தத்³ப⁴ங்கே³ வக்தவ்யே, தத்³ப⁴ங்க³ஜநகம் ந சைதந்யமாத்ரம் । தத்³பா⁴ஸகஸ்ய தத³நிவர்தகத்வாத் । நாபி வ்ருத்த்யுபஹிதம் சைதந்யம் । பரோக்ஷஸ்த²லே(அ)பி தந்நிவ்ருத்த்யாபத்தேரிதி பரோக்ஷவ்யாவ்ருத்தவ்ருத்திவிஶேஷஸ்ய, தது³பஹிதசைதந்யஸ்ய வா ஆவரணப⁴ஞ்ஜகத்வம் - இதி ஆவரணாபி⁴ப⁴வார்தா² வ்ருத்திருச்யதே ।

ஸம்ப³ந்தா⁴ர்தா² வ்ருத்திரித்யபரம் மதம் । தத்ராவித்³யோபாதி⁴கோ(அ)பரிச்சி²ந்நோ ஜீவ: । ஸ ச க⁴டாதி³ப்ரதே³ஶே வித்³யமாநோ(அ)பி க⁴டாத்³யாகாராபரோக்ஷவ்ருத்திவிரஹத³ஶாயாம் ந க⁴டாதி³கமவபா⁴ஸயதி, க⁴டாதி³நா ஸமம் ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் । தத்ததா³காரவ்ருத்தித³ஶாயாம் து பா⁴ஸயதி, ததா³ ஸம்ப³ந்த⁴ஸத்த்வாத் ।

நநு அவித்³யோபாதி⁴கஸ்யாபரிச்சி²ந்நஸ்ய ஜீவஸ்ய ஸ்வத ஏவ ஸமஸ்தவஸ்துஸம்ப³த்³த⁴ஸ்ய வ்ருத்திவிரஹத³ஶாயாம் ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாபி⁴தா⁴நமஸங்க³தம் । அஸங்க³த்வத்³ருஷ்ட்யா ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாபி⁴தா⁴நே ச வ்ருத்த்யநந்தரமபி ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ஸ்யாத் , இதி சேத் । உச்யதே - ந ஹி வ்ருத்திவிரஹத³ஶாயாம் ஜீவஸ்ய க⁴டாதி³நா ஸஹ ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யம் நிஷேதா⁴ம: । கிந்தர்ஹி ? க⁴டாதி³பா⁴நப்ரயோஜகம் ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷம் । ஸ ச ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷோ விஷயஸ்ய ஜீவசைதந்யஸ்ய ச வ்யங்க்³ய-வ்யஞ்ஜகதாலக்ஷண: காதா³சித்கஸ்தத்ததா³காரவ்ருத்திநிப³ந்த⁴ந: । ததா² ஹி தைஜஸமந்த:கரணம் ஸ்வச்ச²த்³ரவ்யத்வாத் ஸ்வத ஏவ ஜீவசைதந்யாபி⁴வ்யஞ்ஜநஸமர்த²ம் । க⁴டாதி³கஸ்து ந ததா², அஸ்வச்ச²த்³ரவ்யத்வாத் । ஸ்வாகாரவ்ருத்திஸம்யோக³த³ஶாயாந்து வ்ருத்த்யபி⁴பூ⁴தஜாட்³யத⁴ர்மகதயா வ்ருத்த்யுத்பாதி³தசைதந்யாபி⁴வ்யஞ்ஜநயோக்³யதாஶ்ரயதயா ச வ்ருத்த்யுத³யாநந்தரம் சைதந்யமபி⁴வ்யநக்தி । தது³க்தம் விவரணே " அந்த:கரணம் ஹி ஸ்வஸ்மிந்நிவ ஸ்வஸம்ஸர்கி³ண்யபி க⁴டாதௌ³ சைதந்யாபி⁴வ்யக்தியோக்³யதாமாபாத³யதி" இதி । த்³ருஷ்டம் சாஸ்வச்ச²த்³ரவ்யஸ்யாபி ஸ்வச்ச²த்³ரவ்யஸம்ப³ந்த⁴த³ஶாயாம் ப்ரதிபி³ம்ப³க்³ராஹித்வம் । ததா² குட்³யாதே³ர்ஜலாதி³ஸம்யோக³த³ஶாயாம் முகா²தி³ப்ரதிபி³ம்ப³க்³ராஹிதா । க⁴டாதே³ரபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வம் ச தத்ப்ரதிபி³ம்ப³க்³ராஹித்வம் , சைதந்யஸ்யாபி⁴வ்யக்தத்வம் ச தத்ர ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வம் ।

ஏவம்விதா⁴பி⁴வ்யஞ்ஜகத்வஸித்³த்⁴யர்த²மேவ வ்ருத்தேரபரோக்ஷஸ்த²லே ப³ஹிர்நிர்க³மநாங்கீ³கார: । பரோக்ஷஸ்த²லே து வஹ்ந்யாதே³ர்வ்ருத்திஸம்ஸர்கா³பா⁴வேந சைதந்யாநபி⁴வ்யஞ்ஜகதயா நாபரோக்ஷத்வம் । ஏதந்மதே ச விஷயாணாமபரோக்ஷத்வம் சைதந்யாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏவம் ஜீவஸ்யாபரிச்சி²ந்நத்வே(அ)பி வ்ருத்தே: ஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²த்வம் நிரூபிதம் ।

இதா³நீம் பரிச்சி²ந்நத்வபக்ஷே ஸம்ப³தா⁴ர்த²த்வம் நிரூப்யதே । ததா² ஹி அந்த:கரணோபாதி⁴கோ ஜீவ: । தஸ்ய ந க⁴டாத்³யுபாதா³நதா, க⁴டாதி³தே³ஶாஸம்ப³ந்தா⁴த் । கிந்து ப்³ரஹ்மைவ க⁴டாத்³யுபாதா³நம் , தஸ்ய மாயோபஹிதஸ்ய ஸகலக⁴டாத்³யந்வயித்வாத் । அத ஏவ ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞதா । ததா² ச ஜீவஸ்ய க⁴டாத்³யதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மசைதந்யாபே⁴த³மந்தரேண க⁴டாத்³யவபா⁴ஸாஸம்ப⁴வே ப்ராப்தே, தத³வபா⁴ஸாய க⁴டாத்³யதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மசைதந்யாபே⁴த³ஸித்³த்⁴யர்த²ம் க⁴டாத்³யாகாரவ்ருத்திரிஷ்யதே ।

நநு வ்ருத்த்யாபி கத²ம் ப்ரமாத்ருசைதந்யவிஷயசைதந்யயோரபே⁴த³: ஸம்பாத்³யதே, க⁴டாந்த:கரணரூபோபாதி⁴பே⁴தே³ந தத³வச்சி²ந்நசைதந்யயோரபே⁴தா³ஸம்ப⁴வாத் இதி சேத் ந । வ்ருத்தேர்ப³ஹிர்தே³ஶநிர்க³மநாங்கீ³காரேண வ்ருத்த்யந்த:கரணவிஷயாணாமேகதே³ஶஸ்த²த்வேந தது³பதே⁴யபே⁴தா³பா⁴வஸ்ய உக்தத்வாத் । ஏவமபரோக்ஷஸ்த²லே வ்ருத்தேர்மதபே⁴தே³ந விநியோக³ உபபாதி³த: ।

இந்த்³ரியாஜந்யவிஷயகோ³சராபரோக்ஷாந்த:கரணவ்ருத்த்யவஸ்தா² ஸ்வப்நாவஸ்தா² । ஜாக்³ரத³வஸ்தா²வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் இந்த்³ரியாஜந்யேதி । அவித்³யாவ்ருத்திமத்யாம் ஸுஷுப்தாவதிவ்யாப்திவாரணாய அந்த:கரணேதி । ஸுஷுப்திர்நாம அவித்³யாகோ³சராவித்³யாவ்ருத்த்யவஸ்தா² । ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரவித்³யாகாரவ்ருத்தேரந்த:கரணவ்ருத்தித்வாந்ந தத்ராதிவ்யாப்தி: । அத்ர கேசிந்மரணமூர்ச்ச²யோரவஸ்தா²ந்தரத்வமாஹு: । அபரே து ஸுஷுப்தாவேவ தயோரந்தர்பா⁴வமாஹு: । தத்ர தயோரவஸ்தா²த்ரயாந்தர்பா⁴வப³ஹிர்பா⁴வயோ: த்வம்-பதா³ர்த²நிரூபணே உபயோகா³பா⁴வாத் ந தத்ர ப்ரயத்யதே ।

தஸ்ய மாயோபாத்⁴யபேக்ஷயா ஏகத்வம் , அந்த:கரணோபாத்⁴யபேக்ஷயா ச நாநாத்வம் வ்யவஹ்ரியதே । ஏதேந ஜீவஸ்யாணுத்வம் ப்ரத்யுக்தம் । " பு³த்³தே⁴ர்கு³ணேநாத்மகு³ணேந சைவம் ஹ்யாராக்³ரமாத்ரோ ஹ்யவரோ(அ)பி த்³ருஷ்ட: ।" இத்யாதௌ³ ஜீவஸ்ய பு³த்³தி⁴ஶப்³த³வாச்யாந்த:கரணபரிமாணோபாதி⁴கஸ்ய பரிமாணத்வஶ்ரவணாத் ।

ஸ ச ஜீவ: ஸ்வயம்ப்ரகாஶ: । ஸ்வப்நாவஸ்தா²மதி⁴க்ருத்ய " அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயம் ஜ்யோதி:" இதி ஶ்ருதே: । அநுப⁴வரூபஶ்ச, " ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ" இத்யாதி³ஶ்ருதே: । "அநுப⁴வாமி" இதி வ்யவஹாரஸ்து வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யமாதா³ய உபபத்³யதே । ஏவம் த்வம்-பதா³ர்தோ² நிரூபித: ।

அது⁴நா தத்-த்வம்-பதா³ர்த²யோரைக்யம் மஹாவாக்யப்ரதிபாத்³யமபி⁴தீ⁴யதே । நநு "நாஹமீஶ்வர:" இத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷேண, கிஞ்சிஜ்ஜ்ஞத்வஸர்வஜ்ஞத்வாதி³விருத்³த⁴த⁴ர்மாஶ்ரயத்வாதி³லிங்கே³ந, " த்³வா ஸுபர்ணா" இத்யாதி³ஶ்ருத்யா, " த்³வாவிமௌ புருஷௌ லோகே க்ஷரஶ்சாக்ஷர ஏவ ச । க்ஷர: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி கூடஸ்தோ²(அ)க்ஷர உச்யதே ॥" இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா ச ஜீவபரபே⁴த³ஸ்யாவக³தத்வேந தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யம் " ஆதி³த்யோ யூப: ।", " யஜமாந: ப்ரஸ்தர:" இத்யாதி³வாக்யவது³பசரிதார்த²மேவ, இதி சேத் ந । பே⁴த³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸம்பா⁴விதகரணதோ³ஷஸ்யாஸம்பா⁴விததோ³ஷவேத³ஜந்யஜ்ஞாநேந பா³த்⁴யமாநத்வாத் । அந்யதா² சந்த்³ரக³தாதி⁴கபரிமாணக்³ராஹி-ஜ்யோதி:ஶாஸ்த்ரஸ்ய சந்த்³ரப்ராதே³ஶக்³ராஹிப்ரத்யக்ஷேண பா³தா⁴பத்தே: । பாகரக்தே க⁴டே "ரக்தோ(அ)யம் । ந ஶ்யாம:" இதிவத் " ஸவிஶேஷணே ஹி" இதி ந்யாயேந ஜீவபரபே⁴த³க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷஸ்ய விஶேஷணீபூ⁴தத⁴ர்மபே⁴த³விஷயத்வாச்ச । அத ஏவ நாநுமாநமபி ப்ரமாணம் , ஆக³மவிரோதா⁴த் , மேருபாஷாணமயத்வாநுமாநவத் ।

நாப்யாக³மாந்தரவிரோத⁴: । தத்பராதத்பரவாக்யயோஸ்தத்பரவாக்யஸ்ய ப³லவத்வேந லோகஸித்³த⁴பே⁴தா³நுவாதி³ - " த்³வா ஸுபர்ணா" - இத்யாதி³வாக்யாபேக்ஷயா உபக்ரமோபஸம்ஹாராத்³யவக³தாத்³வைததாத்பர்யவிஶிஷ்டஸ்ய தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஸ்ய ப்ரப³லத்வாத் । ந ச ஜீவபரைக்யே விருத்³த⁴த⁴ர்மாஶ்ரயத்வாநுபபத்தி: । ஶீதஸ்யைவ ஜலஸ்யௌபாதி⁴கௌஷ்ண்யாஶ்ரயத்வவத் ஸ்வபா⁴வதோ நிர்கு³ணஸ்யைவ ஜீவஸ்யாந்த:கரணாத்³யுபாதி⁴ககர்த்ருத்வாத்³யாஶ்ரயத்வப்ரதிபா⁴ஸோபபத்தே: । யதி³ ச ஜலாதா³வௌஷ்ண்யமாரோபிதம் , ததா³ ப்ரக்ருதே(அ)பி துல்யம் । ந ச ஸித்³தா⁴ந்தே கர்த்ருத்வஸ்ய க்வசித³ப்யபா⁴வாதா³ரோப்யப்ரமாஹிதஸம்ஸ்காராபா⁴வே கத²மாரோப: இதி வாச்யம் । லாக⁴வேநாரோப்யவிஷயகஸம்ஸ்காரத்வேநைவ தஸ்ய ஹேதுத்வாத் । ந ச ப்ராத²மிகாரோபே கா க³தி:, கர்த்ருத்வாத்³யத்⁴யாஸப்ரவாஹஸ்யாநாதி³த்வாத் ।

தத்ர தத்த்வம்-பத³வாச்யயோர்விஶிஷ்டயோரைக்யாயோகே³(அ)பி லக்ஷ்யஸ்வரூபயோரைக்யமுபபாதி³தமேவ । அத ஏவ தத்ப்ரதிபாத³க-தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யாநாமக²ண்டா³ர்த²த்வம் , "ஸோ(அ)யம்" இத்யாதி³வாக்யவத் । ந ச கார்யபராணாமேவ ப்ராமாண்யம் । "சைத்ர, புத்ரஸ்தே ஜாத:" இத்யாதௌ³ ஸித்³தே⁴(அ)பி ஸங்க³திக்³ரஹாத் । ஏவம் ஸர்வப்ரமாணாவிருத்³த⁴ம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீதிஹாஸபுராணப்ரதிபாத்³யம் ஜீவபரைக்யம் வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷய இதி ஸித்³த⁴ம் ।

இதா³நீம் ப்ரயோஜநம் நிரூப்யதே । யத³வக³தம் ஸத் ஸ்வவ்ருத்திதயா இஷ்யதே தத்ப்ரயோஜநம் । தச்ச த்³விவித⁴ம் முக்²யம் கௌ³ணம் சேதி । தத்ர ஸுக²து³:கா²பா⁴வௌ முக்²யே ப்ரயோஜநே । தத³ந்யதரஸாத⁴நம் கௌ³ணம் ப்ரயோஜநம் । ஸுக²ம் ச த்³விவித⁴ம் ஸாதிஶயம் நிரதிஶயம் ச । தத்ர ஸாதிஶயம் ஸுக²ம் விஷயாநுஷங்க³ஜநிதாந்த:கரணவ்ருத்திதாரதம்யக்ருதாநந்த³லேஶாவிர்பா⁴வவிஶேஷ:, " ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி" இத்யாதி³ஶ்ருதே: । நிரதிஶயம் ஸுக²ம் ச ப்³ரஹ்மைவ, " ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத் ।", " விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம" இத்யாதி³ஶ்ருதே: ।

ஆநந்தா³த்மகப்³ரஹ்மாவாப்திஶ்ச மோக்ஷ:, ஶோகநிவ்ருத்திஶ்ச, " ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி ।", " தரதி ஶோகமாத்மவித்" இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ந து லோகாந்தராவாப்தி:, தஜ்ஜந்யவைஷயிகாநந்தோ³ வா மோக்ஷ: । தஸ்ய க்ருதகத்வேநாநித்யத்வே முக்தஸ்ய புநராவ்ருத்த்யாபத்தே: ।

நநு த்வந்மதே(அ)ப்யாநந்தா³வாப்தேரநர்த²நிவ்ருத்தேஶ்ச ஸாதி³த்வே துல்யோ தோ³ஷ:, அநாதி³த்வே மோக்ஷமுத்³தி³ஶ்ய ஶ்ரவணாதௌ³ ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்திரிதி சேத் ந । ஸித்³த⁴ஸ்யைவ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய மோக்ஷஸ்யாஸித்³த⁴த்வப்⁴ரமேண தத்ஸாத⁴நே ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । அநர்த²நிவ்ருத்திரப்யதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தப்³ரஹ்மஸ்வரூபதயா ஸித்³தை⁴வ । லோகே(அ)பி ப்ராப்தப்ராப்தி-பரிஹ்ருதபரிஹாரயோ: ப்ரயோஜநத்வம் த்³ருஷ்டமேவ । யதா² ஹஸ்தக³தவிஸ்ம்ருதஸுவர்ணாதௌ³ "தவ ஹஸ்தே ஸுவர்ணம்" இத்யாப்தோபதே³ஶாத³ப்ராப்தமிவ ப்ராப்நோதி । யதா² வா வலயிதசரணாயாம் ஸ்ரஜி ஸர்பத்வப்⁴ரமவத: "நாயம் ஸர்ப:" இத்யாப்தவாக்யாத் பரிஹ்ருதஸ்யைவ ஸர்பஸ்ய பரிஹார: । ஏவம் ப்ராப்தஸ்யாப்யாநந்த³ஸ்ய ப்ராப்தி:, பரிஹ்ருதஸ்யாப்யநர்த²ஸ்ய நிவ்ருத்திர்மோக்ஷ: ப்ரயோஜநம் ச ।

ஸ ச ஜ்ஞாநைகஸாத்⁴ய:, " தமேவ விதி³த்வா(அ)திம்ருத்யுமேதி । நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய" இதிஶ்ருதே:, அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தே: ஜ்ஞாநைகஸாத்⁴யத்வநியமாச்ச । தச்ச ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யகோ³சரம் , " அப⁴யம் வை ஜநக ப்ராப்தோ(அ)ஸி ।", " ததா³த்மாநமேவாவேத் அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி" இத்யாதி³ஶ்ருதே: । " தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யோத்த²ம் ஜ்ஞாநம் மோக்ஷஸ்ய ஸாத⁴நம்" இதி நாரதீ³யவசநாச்ச ।

தச்ச ஜ்ஞாநமபரோக்ஷரூபம் । பரோக்ஷத்வே(அ)பரோக்ஷப்⁴ரமநிவர்தகத்வாநுபபத்தே: । தச்சாபரோக்ஷஜ்ஞாநம் தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யாதி³தி கேசித் । மநநநிதி³த்⁴யாஸநஸம்ஸ்க்ருதாந்த:கரணாதே³வேத்யபரே ।

தத்ர பூர்வாசார்யாணாமாஶய: ஸம்விதா³பரோக்ஷ்யம் ந கரணவிஶஷோத்பத்திநிப³ந்த⁴நம் । கிந்து ப்ரமேயவிஶேஷநிப³ந்த⁴நம் இத்யுபபாதி³தம் । ததா² ச ப்³ரஹ்மண: ப்ரமாத்ருஜீவாபி⁴ந்நதயா தத்³கோ³சரம் ஶப்³த³ஜந்யமபி ஜ்ஞாநமபரோக்ஷம் । அத ஏவ ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணே ப்ரதர்த³நம் ப்ரதி " ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா । தம் மாமாயுரம்ருதமுபாஸ்வ" இதி இந்த்³ரப்ரோக்தவாக்யே ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வே நிஶ்சிதே ஸதி " மாமுபாஸ்வ" இத்யஸ்மச்ச²ப்³தா³நுபபத்திமாஶங்க்ய தது³த்தரத்வேந ப்ரவ்ருத்தே " ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா தூபதே³ஶோ வாமதே³வவத்" இத்யத்ர ஸூத்ரே- ஶாஸ்த்ராத் த்³ருஷ்டி: ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டி: - தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஜந்யம் " அஹம் ப்³ரஹ்ம" இதி ஜ்ஞாநம் 'ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டி'-ஶப்³தே³நோக்தமிதி ।

அந்யேஷாம் த்வேவமாஶய: கரணவிஶேஷநிப³ந்த⁴நமேவ ஜ்ஞாநாநாம் ப்ரத்யக்ஷத்வம் , ந விஷயவிஶேஷநிப³ந்த⁴நம் । ஏகஸ்மிந்நேவ ஸூக்ஷ்மவஸ்துநி படுகரணாபடுகரணயோ: ப்ரத்யக்ஷத்வாப்ரத்யக்ஷத்வவ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் । ததா² ச ஸம்வித்ஸாக்ஷாத்வே இந்த்³ரியஜந்யத்வஸ்யைவ ப்ரயோஜகதயா ந ஶப்³த³ஜந்யஜ்ஞாநஸ்யாபரோக்ஷத்வம் । ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரே(அ)பி மநநநிதி³த்⁴யாஸநஸம்ஸ்க்ருதம் மந ஏவ கரணம் , " மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யம்" இத்யாதி³ஶ்ருதே: । மநோ(அ)க³ம்யத்வஶ்ருதிஶ்சாஸம்ஸ்க்ருதமநோவிஷயா । ந சைவம் ப்³ரஹ்மண ஔபநிஷத³த்வாநுபபத்தி: । அஸ்மது³க்தமநஸோ வேத³ஜந்யஜ்ஞாநாநந்தரமேவ ப்ரவ்ருத்ததயா வேதோ³பஜீவித்வாத் ; வேதா³நுபஜீவிமாநாந்தரக³ம்யத்வஸ்யைவ விரோதி⁴த்வாத் । 'ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டி'-ஸூத்ரமபி ப்³ரஹ்மவிஷயகமாநஸப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஶாஸ்த்ரப்ரயோஜ்யத்வாது³பபத்³யதே । தது³க்தம் " 'அபி ஸம்ராத⁴நே' ஸூத்ராத் ஶாஸ்த்ரார்த²த்⁴யாநஜா ப்ரமா । ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டிர்மதா, தாந்து வேத்தி வாசஸ்பதி: பரம் ॥"

தச்ச ஜ்ஞாநம் பாபக்ஷயாத் । ஸ ச கர்மாநுஷ்டா²நாதி³தி பரம்பரயா கர்மணாம் விநியோக³: । அத ஏவ " தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந தா³நேந தபஸா(அ)நாஶகேந" இத்யாதி³ ஶ்ருதி:, " கஷாயே கர்மபி⁴: பக்வே ததோ ஜ்ஞாநம் ப்ரவர்ததே" இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிஶ்ச ஸங்க³ச்ச²தே ।

ஏவம் ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநாந்யபி ஜ்ஞாநஸாத⁴நாநி, மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே " ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:" இதி த³ர்ஶநமநூத்³ய தத்ஸாத⁴நத்வேந " ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:" இதி ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநாநாம் விதா⁴நாத் । ஶ்ரவணம் நாம வேதா³ந்தாநாமத்³விதீயே ப்³ரஹ்மணி தாத்பர்யாவதா⁴ரணாநுகூலா மாநஸீ க்ரியா । மநநம் நாம ஶப்³தா³வதா⁴ரிதே(அ)ர்தே² மாநாந்தரவிரோத⁴ஶங்காயாம், தந்நிராகரணாநுகூலதர்காத்மகஜ்ஞாநஜநகோ மாநஸோ வ்யாபார: । நிதி³த்⁴யாஸநம் நாம அநாதி³து³ர்வாஸநயா விஷயேஷ்வாக்ருஷ்யமாணஸ்ய சித்தஸ்ய விஷயேப்⁴யோ(அ)பக்ருஷ்ய ஆத்மவிஷயகஸ்தை²ர்யாநுகூலோ மாநஸோ வ்யாபார: ।

தத்ர நிதி³த்⁴யாஸநம் ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரே ஸாக்ஷாத் காரணம் , " தே த்⁴யாநயோகா³நுக³தா அபஶ்யந் , தே³வாத்மஶக்திம் ஸ்வகு³ணைர்நிகூ³டா⁴ம்" இத்யாதி³ஶ்ருதே: । நிதி³த்⁴யாஸநே ச மநநம் ஹேது: । அக்ருதமநநஸ்யார்த²தா³ர்ட்⁴யாபா⁴வேந தத்³விஷயகநிதி³த்⁴யாஸநாயோகா³த் । மநநே ச ஶ்ரவணம் ஹேது:, ஶ்ரவணாபா⁴வே தாத்பர்யாநிஶ்சயேந ஶாப்³த³ஜ்ஞாநாபா⁴வேந ஶ்ருதார்த²விஷயகயுக்தத்வநிஶ்சயாநுகூலமநநாயோகா³த் । ஏதாநி த்ரீண்யபி ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ காரணாநீதி கேசிதா³சார்யா ஊசிரே ।

அபரே து ஶ்ரவணம் ப்ரதா⁴நம் । மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஸ்து ஶ்ரவணாத் பராசீநயோரபி ஶ்ரவணப²லப்³ரஹ்மத³ர்ஶநநிர்வர்தகதயா ஆராது³பகாரகதயா(அ)ங்க³த்வமித்யாஹு: । தத³ப்யங்க³த்வம் ந தார்தீயஶேஷத்வரூபம் , தஸ்ய ஶ்ருத்யாத்³யந்யதமப்ரமாணக³ம்யஸ்ய ப்ரக்ருதே ஶ்ருத்யாத்³யபா⁴வே(அ)ஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹி " வ்ரீஹிபி⁴ர்யஜேத ।", " த³த்⁴நா ஜுஹோதி" இத்யாதா³விவ மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரங்க³த்வே ந காசித் த்ருதீயாஶ்ருதிரஸ்தி । நாபி " ப³ர்ஹிர்தே³வஸத³நம் தா³மி" இத்யாதி³ மந்த்ராணாம் ப³ர்ஹி:க²ண்ட³ந-ப்ரகாஶநஸாமர்த்²யவத் கிஞ்சில்லிங்க³மஸ்தி । நாபி ப்ரதே³ஶாந்தரபடி²தஸ்ய ப்ரவர்க³ஸ்ய " அக்³நிஷ்டோமே ப்ரவ்ருணக்தி" இதி வாக்யவத் ஶ்ரவணாநுவாதே³ந மநநநிதி³த்⁴யாஸநவிநியோஜகம் கிஞ்சித்³வாக்யமஸ்தி । நாபி " த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேத" இதி வாக்யாவக³தப²லஸாத⁴நதாக-த³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணே ப்ரயாஜாதீ³நாமிவ ப²லஸாத⁴நத்வேநாவக³தஸ்ய ஶ்ரவணஸ்ய ப்ரகரணே மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோராம்நாநம் ।

நநு 'த்³ரஷ்டவ்ய:' இதி த³ர்ஶநாநுவாதே³ந ஶ்ரவணே விஹிதே ஸதி ப²லவத்தயா ஶ்ரவணப்ரகரணே தத்ஸந்நிதா⁴வாம்நாதயோர்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோ: ப்ரயாஜந்யாயேந ப்ரகரணாதே³வாங்க³தேதி சேத் ந । " தே த்⁴யாநயோகா³நுக³தா அபஶ்யந்" இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தே த்⁴யாநஸ்ய த³ர்ஶநஸாத⁴நத்வேநாவக³தஸ்ய அங்கா³காங்க்ஷாயாம் ப்ரயாஜந்யயேந ஶ்ரவணமநநயோரேவாங்க³த்வாபத்தே: । க்ரமஸமாக்²யே ச தூ³ரநிரஸ்தே ।

கிஞ்ச ப்ரயாஜாதி³ஷ்வங்க³த்வவிசார: ஸப்ரயோஜந: । பூர்வபக்ஷே விக்ருதிஷு ந ப்ரயாஜாத்³யநுஷ்டா²நம் ; ஸித்³தா⁴ந்தே து தத்ராபி தத³நுஷ்டா²நமிதி । ப்ரக்ருதே து ஶ்ரவணம் ந கஸ்யசித் ப்ரக்ருதி:, யேந மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஸ்தத்ராப்யநுஷ்டா²நமங்க³த்வவிசாரப²லம் ப⁴வேத் । தஸ்மாந்ந தார்தீயஶேஷத்வம் மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோ: । கிந்து யதா² க⁴டாதி³கார்யே ம்ருத்பிண்டா³தீ³நாம் ப்ரதா⁴நகாரணதா, சக்ராதீ³நாம் ஸஹகாரிகாரணதேதி ப்ராதா⁴ந்யாப்ராதா⁴ந்யவ்யபதே³ஶ:, ததா² ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநாநாமபீதி மந்தவ்யம் ।

ஸூசிதம் சைதத்³விவரணாசார்யை:- " ஶக்திதாத்பர்யவிஶிஷ்டஶப்³தா³வதா⁴ரணம் ப்ரமேயாவக³மம் ப்ரத்யவ்யவதா⁴நேந காரணம் ப⁴வதி, ப்ரமாணஸ்ய ப்ரமேயாவக³மம் ப்ரத்யவ்யவதா⁴நாத் । மநநநிதி³த்⁴யாஸநே து சித்தஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மப்ரவணதாஸம்ஸ்காரபரிநிஷ்பந்ந-ததே³காக்³ரவ்ருத்திகார்யத்³வாரேண ப்³ரஹ்மாநுப⁴வஹேதுதாம் ப்ரதிபத்³யேதே இதி ப²லம் ப்ரத்யவ்யவஹிதகாரணஸ்ய ஶக்திதாத்பர்யவிஶிஷ்டஶப்³தா³வதா⁴ரணஸ்ய வ்யவஹிதே மநநநிதி³த்⁴யாஸநே தத³ங்கே³ அங்கீ³க்ரியேதேேேே" இதி ।

ஶ்ரவணாதி³ஷு ச முமுக்ஷூணாமதி⁴கார: । காம்யே கர்மணி ப²லகாமஸ்யாதி⁴காரித்வாத் । முமுக்ஷாயாம் ச நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகஸ்யேஹாமுத்ரார்த²ப²லபோ⁴க³விராக³ஸ்ய ஶமத³மோபரதிதிதிக்ஷாஸமாதா⁴நஶ்ரத்³தா⁴நாம் ச விநியோக³: । அந்தரிந்த்³ரியநிக்³ரஹ: ஶம: । ப³ஹிரிந்த்³ரியநிக்³ரஹோ த³ம: । விக்ஷேபாபா⁴வ உபரதி: । ஶீதோஷ்ணாதி³த்³வந்த்³வஸஹநம் திதிக்ஷா । சித்தைகாக்³ர்யம் ஸமாதா⁴நம் । கு³ருவேதா³ந்தவாக்யேஷு விஶ்வாஸ: ஶ்ரத்³தா⁴ ।

அத்ர உபரமஶப்³தே³ந ஸம்ந்யாஸோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே । ததா² ச ஸம்ந்யாஸிநாமேவ ஶ்ரவணாதா³வதி⁴கார: இதி கேசித் । அபரே து, உபரமஶப்³த³ஸ்ய ஸம்ந்யாஸவாசகத்வாபா⁴வாத் , விக்ஷேபாபா⁴வமாத்ரஸ்ய க்³ருஹஸ்தே²ஷ்வபி ஸம்ப⁴வாத் , ஜநகாதே³ரபி ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய ஶ்ரூயமாணத்வாத் , ஸர்வாஶ்ரமஸாதா⁴ரணம் ஶ்ரவணாதி³விதா⁴நமித்யாஹு: ।

ஸகு³ணோபாஸநமபி சித்தைகாக்³ர்யத்³வாரா நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஹேது: । தது³க்தம் " நிர்விஶேஷம் பரம் ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத்கர்துமநீஶ்வரா: । யே மந்தா³ஸ்தே(அ)நுகம்ப்யந்தே ஸவிஶேஷநிரூபணை: ॥ வஶீக்ருதே மநஸ்யேஷாம் ஸகு³ணப்³ரஹ்மஶீலநாத் । ததே³வாவிர்ப⁴வேத் ஸாக்ஷாத³பேதோபாதி⁴கல்பநம் ॥" இதி । ஸகு³ணோபாஸகாநாம் ச அர்சிராதி³மார்கே³ண ப்³ரஹ்மலோகக³தாநாம் தத்ரைவ ஶ்ரவணாத்³யுத்பந்நதத்த்வஸாக்ஷாத்காராணாம் ப்³ரஹ்மணா ஸஹ மோக்ஷ: । கர்மிணாந்து தூ⁴மாதி³மார்கே³ண பித்ருலோகம் க³தாநாமுபபோ⁴கே³ந கர்மக்ஷயே ஸதி பூர்வக்ருதஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதாநுஸாரேண ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு புநருத்பத்தி: । ததா² ச ஶ்ருதி:- " ரமணீயசரணா ரமணீயாம் யோநிமாபத்³யந்தே । கபூயசரணா: கபூயாம் யோநிமாபத்³யந்தே" இதி । ப்ரதிஷித்³தா⁴நுஷ்டா²யிநாம் து ரௌரவாதி³நரகவிஶேஷேஷு தத்தத்பாபோசித-தீவ்ரது³:க²மநுபூ⁴ய ஶ்வஶூகராதி³திர்யக்³யோநிஷு ஸ்தா²வராதி³ஷு சோத்பத்தி: இத்யலம் ப்ரஸங்கா³க³தப்ரபஞ்சேந ।

நிர்கு³ணப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரவதஸ்து ந லோகாந்தரக³மநம் । " ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி" இதிஶ்ருதே: । கிந்து யாவத்ப்ராரப்³த⁴கர்மக்ஷயம் ஸுக²து³:கே² அநுபூ⁴ய பஶ்சாத³பவ்ருஜ்யதே ।

நநு " க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந் த்³ருஷ்டே பராவரே" இத்யாதி³ஶ்ருத்யா, " ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி ப⁴ஸ்மஸாத் குருதே ததா²" இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா ச ஜ்ஞாநஸ்ய ஸகலகர்மக்ஷயஹேதுத்வநிஶ்சயே ஸதி ப்ராரப்³த⁴கர்மாவஸ்தா²நமநுபபந்நமிதி சேத் ந । " தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே । அத² ஸம்பத்ஸ்யே" இத்யாதி³ஶ்ருத்யா, " நாபு⁴க்தம் க்ஷீயதே கர்ம" இத்யாதி³ஸ்ம்ருத்யா சோத்பாதி³தகார்யகர்மவ்யதிரிக்தாநாம் ஸஞ்சிதகர்மணாமேவ ஜ்ஞாநவிநாஶ்யத்வாவக³மாத் ।

ஸஞ்சிதம் த்³விவித⁴ம் ஸுக்ருதம் து³ஷ்க்ருதம் ச । ததா² ச ஶ்ருதி: " தஸ்ய புத்ரா தா³யமுபயந்தி । ஸுஹ்ருத³: ஸாது⁴க்ருத்யாம் । த்³விஷந்த: பாபக்ருத்யாம்" இதி । நநு ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாந்மூலாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ தத்கார்யப்ராரப்³த⁴கர்மணோ(அ)பி நிவ்ருத்தே: கத²ம் ஜ்ஞாநிநாம் தே³ஹதா⁴ரணமுபபத்³யதே ? இதி சேத் ந । அப்ரதிப³த்³த⁴ஜ்ஞாநஸ்யைவாஜ்ஞாநநிவர்தகதயா ப்ராரப்³த⁴கர்மரூபப்ரதிப³ந்த⁴கத³ஶாயாமஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேரநங்கீ³காராத் ।

நந்வேவமபி தத்த்வஜ்ஞாநாதே³கஸ்ய முக்தௌ ஸர்வமுக்தி: ஸ்யாத் । அவித்³யாயா ஏகத்வேந தந்நிவ்ருத்தௌ க்வசித³பி ஸம்ஸாராயோகா³தி³தி சேத் ந । இஷ்டாபத்தேரித்யேகே । அபரே து ஏதத்³தோ³ஷபரிஹாராயைவ " இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:" இதி ப³ஹுவசநஶ்ருத்யநுக்³ருஹீதமவித்³யாநாநாத்வமங்கீ³கர்தவ்யமித்யாஹு: । அந்யே து ஏகைவாவித்³யா । தஸ்யாஶ்சாவித்³யாயா ஜீவபே⁴தே³ந ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவரணஶக்தயோ நாநா । ததா² ச யஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் தஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவரணஶக்திவிஶிஷ்டாவித்³யாநாஶ:, ந த்வந்யம் ப்ரதி, இத்யுபக³மாத் நைகமுக்தௌ ஸர்வமுக்தி: । அத ஏவ " யாவத³தி⁴காரமவஸ்தி²திராதி⁴காரிகாணாம்" இத்யஸ்மிந்நதி⁴கரணே அாதி⁴காரிகபுருஷாணாமுத்பந்நதத்த்வஜ்ஞாநாநாமிந்த்³ராதீ³நாம் தே³ஹதா⁴ரணாநுபபத்திமாஶங்க்ய, அதி⁴காராபாத³கப்ராரப்³த⁴கர்மஸமாப்த்யநந்தரம் விதே³ஹகைவல்யமிதி ஸித்³தா⁴ந்திதம் । தது³க்தமாசார்யவாசஸ்பதிமிஶ்ரை:- " உபஸநாதி³ஸம்ஸித்³தி⁴தோஷிதேஶ்வரசோதி³தா:। அதி⁴காரம் ஸமாப்யைதே ப்ரவிஶந்தி பரம் பத³ம் ॥" இதி । ஏதச்சைகமுக்தௌ ஸர்வமுக்திரிதி பக்ஷே நோபபத்³யதே । தஸ்மாதே³காவித்³யாபக்ஷே(அ)பி ப்ரதிஜீவமாவரணபே⁴தோ³பக³மேந வ்யவஸ்தோ²பபாத³நீயா ।

ததே³வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாந்மோக்ஷ: । ஸ சாநர்த²நிவ்ருத்திர்நிரதிஶயப்³ரஹ்மாநந்தா³வாப்திஶ்சேதி ஸித்³த⁴ம் ப்ரயோஜநம் ।