நித்யோ ஹி “ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய:” இத்யத்⁴யயநவிதி⁴: “ப்³ராஹ்மணேந நிஷ்காரணோ த⁴ர்ம: ஷட³ங்கோ³ வேதோ³(அ)த்⁴யேயோ ஜ்ஞேயஶ்ச” இதி வசநாத் । காம்யத்வே ஹி வேதா³த்⁴யயநஸ்யா(அ)ந்யோந்யாஶ்ரயதா – அர்தா²வபோ³தே⁴ ஸதி காமநா, காமநாயாம் ஸத்யாம் ஷட³ங்கோ³பேதவேதா³த்⁴யயநப்ரவ்ருத்தஸ்யா(அ)ர்தா²வபோ³த⁴ இதி । அத: ஸர்வோ(அ)பி நித்யவிதி⁴ப³லாதே³வ ஷட³ங்க³ஸஹிதம் வேத³மதீ⁴த்யா(அ)ர்த²ம் ஜாநாதி । கஶ்சித் புண்யபுஞ்ஜபரிபாகவஶாந்நிரதிஶயபுருஷார்த²ப்ரேப்ஸாயாம் தது³பாயம் வேதே³(அ)ந்விஷ்யேத³மவக³ச்ச²தி – “ஆத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வதி” இத்யாத்மஶேஷதயைவா(அ)ந்யஸ்ய ஸர்வஸ்ய ப்ரியத்வோக்தேராத்மவ்யதிரிக்தாத் ஸர்வஸ்மாத்³ விரக்தோ(அ)தி⁴காரீ, “ஆத்மநி க²ல்வரே த்³ருஷ்டே ஶ்ருதே மதே விஜ்ஞாதே இத³ம் ஸர்வம் விஜ்ஞாதம்” இத்யுபக்ரம்ய “ஏதாவத³ரே க²ல்வம்ருதத்வம்” இத்யுபஸம்ஹாராத் பரமபுருஷார்த²பூ⁴தஸ்யா(அ)ம்ருதத்வஸ்யா(அ)(அ)த்மத³ர்ஶநோபாயத்வம் ப்ரதிபாத்³ய,த³ர்ஶநஸ்ய சா(அ)புருஷதந்த்ரஸ்யா(அ)விதே⁴யத்வாத் “ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:” இத்யாத்மத³ர்ஶநமநூத்³ய தது³பாயத்வேந “ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:” இதி மநநநிதி³த்⁴யாஸநாப்⁴யாம் ப²லோபகார்யங்கா³ப்⁴யாம் ஸஹ ஶ்ரவணம் நமா(அ)ங்கி³ விதீ⁴யத இதி । நநு ஷட³ங்கோ³பேதவேதா³த்⁴யாயிந: ஸத்யபி வேதா³ர்தா²வக³மே விசாரமந்தரேண தாத்பர்யாநவக³மாந்ந தேநா(அ)வக³தோ(அ)ர்த²: ஶ்ருத்யபி⁴ப்ரேதோ ப⁴விதுமர்ஹதீதி சேத்³ , மைவம் ; ஏதச்ச்²ருதிதாத்பர்யஸ்யைவ புராணேஷு ப்ரதிபாதி³தத்வாத் । ததா² ஹி –
“ஶ்ரோதவ்ய: ஶ்ருதிவாக்யேப்⁴யோ மந்தவ்யஶ்சோபபத்திபி⁴: ।
ஜ்ஞாத்வா ச ஸததம் த்⁴யேய ஏதே த³ர்ஶநஹேதவ: ॥ 1 ॥
தத்ர தாவந்முநிஶ்ரேஷ்டா²: ! ஶ்ரவணம் நாம கேவலம் ।
உபக்ரமாதி³பி⁴ர்லிங்கை³: ஶக்திதாத்பர்யநிர்ணய: ॥ 2 ॥
ஸர்வவேதா³ந்தவாக்யாநாமாசார்யமுக²த: ப்ரியாத் ।
வாக்யாநுக்³ராஹகாந்யாயஶீலநம் மநநம் ப⁴வேத் ॥ 3 ॥
நிதி³த்⁴யாஸநமைகாக்³ர்யம் ஶ்ரவணே மநநே(அ)பி ச ।
நிதி³த்⁴யாஸநஸம்ஜ்ஞம் ச மநநம் ச த்³வயம் பு³தா⁴:! ॥ 4 ॥
ப²லோபகாரகாங்க³ம் ஸ்யாத் தேநா(அ)ஸம்பா⁴வநா ததா² ।
விபரீதா ச நிர்மூலம் ப்ரவிநஶ்யதி ஸத்தமா:! ॥ 5 ॥
ப்ராதா⁴ந்யம் மநநாத³ஸ்மிந்நிதி³த்⁴யாஸநதோ(அ)பி ச ।
உத்பத்தாவந்தரங்க³ம் ஹி ஜ்ஞாநஸ்ய ஶ்ரவணம் பு³தா⁴:! ॥ 6 ॥
தடஸ்த²மந்யவ்யாவ்ருத்த்யா மநநம் சிந்தநம் ததா² ।
இதிகர்தவ்யகோடிஸ்தா²: ஶாந்திதா³ந்த்யாத³ய: க்ரமாத் ॥ 7 ॥
தத: ஸர்வாங்க³நிஷ்ட²ஸ்ய ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மைக்யகோ³சரா ।
யா வ்ருத்திர்மாநஸீ ஶுத்³தா⁴ ஜாயதே வேத³வாக்யத: ॥ 8 ॥
தஸ்யாம் யா சித³பி⁴வ்யக்தி: ஸ்வத:ஸித்³தா⁴ ச ஶாங்கரீ ।
ததே³வ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் ததே³வா(அ)ஜ்ஞாநநாஶநம் ॥ 9 ॥
ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மைக்யரூபா யா வ்ருத்தி: பூர்ணா(அ)பி⁴ஜாயதே ।
ஶப்³த³லக்ஷணஸாமக்³ர்யா மாநஸீ ஸுத்³ருடா⁴ ப்⁴ருஶம் ॥ 10 ॥
தஸ்யாஶ்ச த்³ரஷ்ட்ருபூ⁴தஶ்ச ப்ரத்யகா³த்மா ஸ்வயம்ப்ரப⁴: ।
ஸ்வஸ்ய ஸ்வபா⁴வபூ⁴தேந ப்³ரஹ்மபூ⁴தேந கேவலம் ॥ 11 ॥
ஸ்வயம் தஸ்யாமபி⁴வ்யக்தஸ்தத்³ரூபேண முநீஶ்வரா:! ।
ப்³ரஹ்மவித்³யாஸமாக்²யஸ்தத³ஜ்ஞாநம் சித்ப்ரகாஶிதம் ॥ 12 ॥
ப்ரதீத்யா கேவலம் ஸித்³த⁴ம் தி³வாபீ⁴தாந்த⁴காரவத் ।
அபூ⁴தம் வஸ்துக³த்யைவ ஸ்வாத்மநா க்³ரஸதே ஸ்வயம் ॥ 13 ॥
ஸ்வாத்மநா(அ)ஜ்ஞாநதத்கார்யம் ப்ரஸந்நாத்மா ஸ்வயம் பு³தா⁴: ! ।
ஸ்வபூர்ணப்³ரஹ்மரூபேண ஸ்வயமேவா(அ)வஶிஷ்யதே ॥ 14 ॥
ஏவம் ரூபாவஶேஷஸ்து ஸ்வாநுபூ⁴த்யேககோ³சர: ।
யேந ஸித்³த்⁴யதி விப்ரேந்த்³ராஸ்தத்³தி⁴ விஜ்ஞாநமைஶ்வரம் ॥ 15 ॥ ”
நந்வேவமபி ஶ்ரவணஸ்ய விதி⁴ர்நோபபத்³யதே । ததா² ஹி – ஸ கிம் ஜ்யோதிஷ்டோமாதே³ரிவா(அ)பூர்வவிதி⁴: ? உதா(அ)வகா⁴தாதி³வந்நியமவிதி⁴: ? கிம் வா “பஞ்ச பஞ்சநகா² ப⁴க்ஷ்யா:” இத்யாதி³வத் பரிஸங்க்²யாவிதி⁴: ? நா(அ)(அ)த்³ய:, வேதா³ந்தஶ்ரவணாதீ³நாம் த்³ருஷ்டப²லப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ப்ரதி ஸாத⁴நத்வஸ்யா(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸித்³த⁴த்வாத் ; ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி லோகே வைத்³யஶாஸ்த்ரஶ்ரவணஸ்ய தத்³விஷயாவக³மம் ப்ரதி ஸாத⁴நத்வம் । ந த்³விதீய:, நியமாத்³ருஷ்டஸ்ய கல்பகாபா⁴வாத் । அவகா⁴தாதௌ³ து நியமாத்³ருஷ்டஜந்யபரமாபூர்வமேவ ஏதத்கல்பகம் । ந ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமத்³ருஷ்டஜந்யம் , கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாத் । ந ஹி வேதா³ந்தஶ்ரவணாதௌ³ ஸத்யபி நியமாத்³ருஷ்டாபா⁴வாபராதே⁴ந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாநுத்பத்திர்த்³ருஷ்டசரீ । ஜ்ஞாநஸ்ய கத²ஞ்சித³த்³ருஷ்டஜந்யத்வே(அ)ப்யயம் விதி⁴ர்பா⁴ஷ்யவிருத்³த⁴:, ஸமந்வயஸூத்ரவ்யாக்²யாநே மஹதா ப்ரயத்நேந விதி⁴நிராகரணாத் । அந்யதா² வேதா³ந்தாநாம் விதி⁴பரத்வம் ப்³ரஹ்மபரத்வம் சேதி வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்க³: । நா(அ)பி த்ருதீய:, பஞ்சநகா²பஞ்சநக²ப⁴க்ஷணயோரந்யத: ப்ராப்தாவந்யபரிவர்ஜநவதா³த்மஸாக்ஷாத்காரஸ்யோபநிஷத³திரிக்தாத் ப்ராப்த்யஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத் நாஸ்தி ஶ்ரவணவிதி⁴ரிதி ।அத்ரோச்யதே – த்³ருஷ்டப²லஸ்யா(அ)பி த⁴ர்மஜ்ஞாநஸ்ய ஸாத⁴நே(அ)த்⁴யயநே நியமாவிதி⁴ஸ்தாவத³ங்கீ³க்ருத ஏவ । யதா³ த்வர்வாசீநபுருஷார்தே² பரோக்ஷே த⁴ர்மஜ்ஞாநே(அ)ப்யேவம் , ததா³ கிமு வக்தவ்யம் பரமபுருஷார்த²ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸாத⁴நே ஶ்ரவணே நியமவிதி⁴ரிதி ? யத்³யத்⁴யயநே நியமாத்³ருஷ்டஜந்யம் யாகீ³யாபூர்வம் தத்கல்பகம் ஸ்யாத் , தர்ஹி ஶ்ரவணே(அ)பி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் தத்கல்பகமஸ்து , ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வாத்³ருஷ்டஜந்யத்வாத் ; “ஸர்வம் கர்மா(அ)கி²லம் பார்த²! ஜ்ஞாநே பரிஸமாப்யதே” இதி ஸ்மரணாத் । அத்ர ஹி ப்ரஸித்³த⁴யாகா³தீ³நேவா(அ)பேக்ஷ்ய ஸர்வக்³ரஹணமிதி ப்⁴ரமம் வ்யுத³ஸ்ய ஶ்ரவணாதே³ரபி ஸங்க்³ரஹாயைவா(அ)கி²லமித்யுக்தம் , அந்யதா² பௌநருக்த்யாத் । “யோ(அ)நதீ⁴த்ய த்³விஜோ வேத³மந்யத்ர குருதே ஶ்ரமம் । ஸ ஜீவந்நேவ ஶூத்³ரத்வமாஶு க³ச்ச²தி ஸாந்வய: ॥”(மநுஸ்ம்ரு 2/168) இத்யகரணே ப்ரத்யவாயமபேக்ஷ்ய வித்⁴யங்கீ³காரே ப்ரக்ருதே(அ)பி ததா²(அ)ஸ்து ।
“நித்யம் கர்ம பரித்யஜ்ய வேதா³ந்தஶ்ரவணம் விநா ।
வர்தமாநஸ்து ஸந்யாஸீ பதத்யேவ ந ஸம்ஶய: ॥”
இதி ப்ரத்யவாயஸம்ஸ்மரணாத் । நநு ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே ஶ்ரவணாதீ³நாமந்வயவ்யதிரேகாதி³நா நாஸ்தி ஸாத⁴நபா⁴வப்ராப்தி:; நிர்விஶேஷஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வேதா³ந்தைகஸமதி⁴க³ம்யத்வாத் , தத்கத²ம் நியமஸித்³தி⁴: ? மைவம் ; “வ்ரீஹீநவஹந்தி” இத்யத்ர ஶாஸ்த்ரைகக³ம்யாபூர்வீயவ்ரீஹிஷ்வந்யதோ த³லநாத்³யப்ராப்தாவபி அவகா⁴தே யதா² நியம:, ததா² ஶ்ரவணே(அ)பி பாக்ஷிகத்வமந்தரேணைவ நியமோ(அ)ஸ்து । அத² வ்ரீஹிமாத்ரஸாதா⁴ரணாகாரேண ப்ராப்திமபேக்ஷ்ய தத்ர நியம: ? தத³த்ரா(அ)பி ஸமாநம் , விஷயஜ்ஞாநமாத்ரஸாதா⁴ரணாகாரஸ்ய ஸுவசத்வாத் । அதா²(அ)வகா⁴தே(அ)பூர்வவிதி⁴ரேவ ஸந் ப²லதோ நியம இதி வ்யவஹ்ரியதே, ஶ்ரவணே(அ)பி ததா² ப⁴விஷ்யதி । ந ச பா⁴ஷ்யவிரோத⁴:, த³ர்ஶநவிதே⁴ரேவ தத்ர நிராகரணாத் । த³ர்ஶநவிதா⁴நே ஹி “ப்ரக்ருதிப்ரத்யயௌ ப்ரத்யயார்த²ம் ஸஹ ப்³ரூத: ப்ராதா⁴ந்யேந” இதி ந்யாயேந ப்ரத்யயார்த²ஸ்ய நியோக³ஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யாத்³ த³ர்ஶநஸ்ய ப்ரக்ருத்யர்த²தயா கு³ணபூ⁴தத்வேந தத்³விஶேஷணஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸுதராம் கு³ணபா⁴வ: ஸ்யாத் ; ததோ ந வேதா³ந்தைர்ப்³ரஹ்ம ஸித்⁴யேத் । ப²லத்வேந ப்ரதா⁴நம் ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநமுத்³தி³ஶ்ய ஶ்ரவணவிதா⁴நே து ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । வாக்யபே⁴த³ஶ்ச கிமேகதே³ஶிநா(அ)(அ)பாத்³யதே கிம் வா தாந்த்ரிகேண ? நா(அ)(அ)த்³ய:, வேதா³ந்தே(அ)ப்யவாந்தரவாக்யபே⁴தே³ந “விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந” இத்யத்ர ஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வேந யஜ்ஞாதி³வித்⁴யங்கீ³காராத் । ந த்³விதீய:, ப்ரேதாக்³நிஹோத்ரப்ரகரணே “அத⁴ஸ்தாத் ஸமித⁴ம் தா⁴ரயந்நநுத்³ரவேத்” இத்யதோ⁴தா⁴ரணம் விதா⁴ய “உபரி ஹி தே³வேப்⁴யோ தா⁴ரயதி” இதி படி²தம் । தத்ர தை³விகமுபரிதா⁴ரணமந்யப்ரகரணமத்⁴யே ஶ்ருதமபி விதே⁴யமிதி “விதி⁴ஸ்து தா⁴ரணே(அ)பூர்வத்வாத்” இத்யதி⁴கரணே நிர்ணீதத்வாத் । அத² கத²ஞ்சிதே³தத³தி⁴கரணம் ப்ரபா⁴கரோ நா(அ)ங்கீ³குர்யாத் ததா²பி த³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணே “திஸ்ரோ ராத்ரீர்வ்ரதம் சரேத்” இதி ரஜஸ்வலாயா வ்ரதகலாபவிதி⁴மங்கீ³கரோத்யேவ । தஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்மப்ரகரணே(அ)பி ஶ்ரவணம் விதீ⁴யதாம் கா தவ ஹாநி: ? அத² வ்ரதகலாபஸ்ய ப்ரகரணாந்வயாஸம்ப⁴வாத³க³த்யா வாக்யபே⁴தா³ஶ்ரயணம் , இஹ து தவ்யப்ரத்யயஸ்யா(அ)ர்ஹார்த²த்வேநா(அ)ப்யந்வயஸம்ப⁴வாந்ந தத்³யுக்தமிதி தவா(அ)(அ)பரிதோஷ:, தர்ஹி “தஸ்மாத்³ ப்³ராஹ்மண: பாண்டி³த்யம் நிர்வித்³ய” இத்யாதி³ வாக்யம் ஶ்ரவணாதி³விதா⁴யகமஸ்து, தஸ்யா(அ)நாரப்⁴யா(அ)தீ⁴தத்வேநோக்தவிரோதா⁴பா⁴வாத் । ஆபாதத: ஶ்ரவணாத்³யப்ரதீதாவபி வாக்யபர்யாலோசநே வாக்யஸ்ய ஶ்ரவணாதி³விதி⁴பரத்வாத் । ஸூத்ரகாரேணைவ “ஸஹகார்யந்தரவிதி⁴:” இதி ஸூத்ரே பாண்டி³த்யபா³ல்யயோ: ஶ்ரவணமநநரூபத்வேந விதி⁴ம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய “அத² முநி:” இதி வாக்யஶேஷே நிதி³த்⁴யாஸநரூபத்வேந மௌநஸ்ய விதி⁴த்வப்ரதிபாத³நாத்³ அஸாம்ப்ரதா³யிகத்வம் தூ³ராபாஸ்தம் । நநு ஏவமபி அதீ⁴த்ய ஸ்வாத்⁴யாயேநா(அ)வக³தஸ்ய “ஶ்ரோதவ்ய:” இத்யஸ்ய ஶ்ரவணவிதே⁴ரநுபபத்திஸ்தத³வஸ்தை²வேதி சேத் , ந ; தவ்யப்ரத்யயஸ்ய விதா⁴வபி ஸ்மரணாத் । “தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ” இத்யாதி³ஷு ஸமாநப்ரகரணேஷு ஶ்ருத்யந்தரேஷு ஶ்ரவணஸ்ய அவஶ்யம் வாக்யபே⁴தே³ந விதே⁴ரங்கீ³கர்தவ்யதயா த்வத³பரிதோஷஸ்ய நிரவகாஶத்வாத் । ந சைகஸ்யாமேவ ஶாகா²யாம் “ஶ்ரோதவ்ய:” “பாண்டி³த்யம் நிர்வித்³ய” இதி ஶ்ரவணவிதி⁴த்³வயம் புநருக்தமிதி வாச்யம் , ஏகத்ர விதா⁴யா(அ)பரத்ர விதி⁴மநூத்³ய விஶேஷகத²நாத் । அத²வா யதா² த்³விர்மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணமபுநருக்தம் , ஏகஸ்யோபஸம்ஹாரரூபத்வாத் ; ததா² த்³வி:ஶ்ரவணவிதி⁴ர்ப⁴வது । தஸ்மாத் உபபத்³யத ஏவ ஶ்ரோதவ்ய இதி விதி⁴: ॥ 1 ॥

தத்ர ஶ்ரவணம் நாம வேதா³ந்தவாக்யாநி விசார்ய “உபக்ரமாதி³பி⁴ர்லிங்கை³ர்வாக்யதாத்பர்யநிர்ணய:” இதி புராணவசநேநோக்தம் । ததா² ச விரக்தேநா(அ)தி⁴காரிணா(அ)ம்ருதத்வஸாத⁴நபூ⁴தாத்மத³ர்ஶநாய வேதா³ந்தவாக்யவிசார: கர்தவ்ய இதி । ஏவம் தாவத³தீ⁴தஸ்வாத்⁴யாய: புமாந் வேதா³தே³வா(அ)வக³த்ய பஶ்சாதே³வம் ஸந்தி³க்³தே⁴ – கிம் வைராக்³யமாத்ரமதி⁴காரிவிஶேஷணம் உதா(அ)ந்யத³ப்யஸ்தி ? நாநாவிஶேஷணேஷு தத்³விஶிஷ்டாதி⁴காரிணி ச கிம் ப்ரமாணம் ? வேதா³ந்தவாக்யவிசாரஶ்ச த⁴ர்மவிசாரேணைவ க³தோ ந வா ? கத²ம் வா வேதா³ந்தவாக்யாநி விசார்யாணி? கிம் லக்ஷணமாத்மதத்த்வம் ? தஸ்மிம்ஶ்ச கிம் ப்ரமாணம் ? தஸ்ய ச ப்ரமாணஸ்யா(அ)ஸ்தி கேநசித்³ விரோதோ⁴ ந வா ? தத்த்வகோ³சரஜ்ஞாநம் ச கிம் கர்மபி⁴: ஸமுச்சித்யா(அ)ம்ருதத்வஸாத⁴நம் உத கேவலமேவ ? கேவலஸ்ய ஸாத⁴நத்வே வா கிம் ப்ரமாணம் ? கீத்³ருஶமம்ருதத்வம் கிம் ப்ரமாணகம் சேதி । த ஏதே ஸந்தே³ஹா அந்யே(அ)ப்யேவம்விதா⁴ நாநாவிதை⁴ர்ந்யாயைர்நிர்ணேதவ்யா: । தாம்ஶ்ச ந்யாயாந் பரமக்ருபாலுர்ப⁴க³வாந் பா³த³ராயண: ஸூத்ரயிதுகாம: ப்ரத²மத: “ஶ்ரோதவ்ய:” இதி வாக்யே ப்ரதிபந்நமதி⁴காரிவிஷயப²லாக்²யாநுப³ந்த⁴த்ரயோபேதம் விதி⁴ம் ந்யாயேந நிர்ணயம்ஸ்தத³ர்த²பூ⁴தவிசாரகர்தவ்யதாம் வக்ஷ்யமாணக்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வேநோபோத்³கா⁴தபூ⁴தாம் ஸூத்ரயாமாஸ – “அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா” இதி । தத்ர “ஆத்மநஸ்து காமாய” இதி வாக்யே விரக்த்யுபலக்ஷிதஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நோ ய ஏவா(அ)தி⁴காரீ ப்ரதீயதே ஸ ஏவ அத²ஶப்³தா³ர்த²: । “அம்ருதத்வஸ்ய து நாஶாஸ்தி வித்தேந” இதி வாக்யே வித்தோபலக்ஷிதலௌகிகவைதி³ககர்மபி⁴ரம்ருதத்வம் நாஸ்தீதி யது³க்தம் ததே³வா(அ)த:ஶப்³தே³ந ஹேதூக்ரியதே । “ஆத்மநி க²லு” இத்யாதி³நா வாக்யேநா(அ)ம்ருதத்வஸாத⁴நாத்மத³ர்ஶநாய வேதா³ந்தவாக்யவிசாரரூபம் ஶ்ரவணம் கர்தவ்யமித்யுக்தம் । தத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாபதே³நா(அ)வக³ந்தவ்யம் । நந்வேதத் ஸூத்ரம் விதா⁴யகமநுவாத³கம் வா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, லிங் - லோட் - தவ்யப்ரத்யயாநாமத³ர்ஶநாத் । நேதர:, அப்ரவர்தகேநா(அ)நேந ஶ்ரவணவித்⁴யஸங்க்³ரஹப்ரஸங்கா³த் , மைவம் ; “கர்தவ்யா” இத்யத்⁴யாஹார்யத்வாத் । ஜ்ஞாநேச்ச²யோர்வஸ்துதந்த்ரயோ: கர்துமஶக்யத்வாத் அத்⁴யாஹ்ருதேந ஜிஜ்ஞாஸாபத³ம் நா(அ)ந்வியதி³தி சேத் , தர்ஹ்யநயைவா(அ)நுபபத்த்யா ஜிஜ்ஞாஸாபதே³நா(அ)நுஷ்டா²நயோக்³யோ விசாரோ லக்ஷ்யதாம் । அவிநாபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச ஸந்த³ம்ஶந்யாயப்ரஸாதா³த் ஸுஸம்பாத³: । ஸந்த³ஷ்டோ ஹி ஜ்ஞாநேச்சா²ப்⁴யாம் விசார: । ப்ரத²மத இச்சா²யாம் ஸத்யாம் விசாரே ஸதி பஶ்சாதே³வ ஜ்ஞாநோத்பத்தே: । ந ச வாச்யம் லக்ஷணாயாம் விசாராக்²யோ விஷயாநுப³ந்த⁴ ஏவ ஸித்³த்⁴யேத் ந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாக்²ய: ப²லாநுப³ந்த⁴ இதி, அஜஹல்லக்ஷணயா ஸ்வார்த²ஸ்யா(அ)பி ஸ்வீக்ருதத்வாத் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஜநகத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா விசாரஸ்ய வேதா³ந்தவாக்யவிஷயத்வம் லப்⁴யதே । ந ஹ்யந்யவிசாரகாணாம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமுபலபா⁴மஹே । ப²லத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஸாத⁴நத்வஸித்³தி⁴: । அதி⁴காரிபி⁴ரிஷ்யமாணம் ஹி ப²லம் । அத்ர ஹி ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நா அதி⁴காரிணோ நி:ஶேஷது³:கோ²ச்சி²த்திநிரதிஶயாநந்தா³வாப்தீ தத்ஸாத⁴நம் ச விஹாய நாந்யதி³ச்ச²ந்தி । தத்த்வஜ்ஞாநஸ்ய து³:கோ²ச்சே²தா³நந்தா³வாப்திரூபத்வாஸம்ப⁴வேந பரிஶேஷாத்தத்ஸாத⁴நத்வம் । ததே³வம் ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நஸ்ய கர்மபி⁴ர்மோக்ஷாஸித்³தே⁴ர்மோக்ஷஸாத⁴நப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவாக்யவிசார: கர்தவ்ய இதி ஶ்ருதார்த²: ஸமக்³ரோ(அ)பி ஸூத்ரே ஸங்க்³ருஹீத: । ஏவம் ஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வம் ச விசாரகர்த்தவ்யதாயா அந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ம் । ஸதி ஹ்யநுப³ந்த⁴த்ரயோபேதே விதௌ⁴ புருஷா: ப்ரவர்தந்தே, ஜ்யோதிஷ்டோமாதௌ³ ததா² த³ர்ஶநாத் । அஸதி து ந ப்ரவர்தந்தே, ஸப்தத்³வீபா வஸுமதீத்யாதௌ³ ப்ரவ்ருத்த்யத³ர்ஶநாத் । ஸா ச விசாரகர்த்தவ்யதா வக்ஷ்யமாணஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தா ப்ரத²மஸூத்ரேணா(அ)நேநேத்த²ம் நிர்ணீயதே – விமதம் ஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயம் , ஸம்பா⁴விதவிஷயப்ரயோஜநத்வாத் , க்ருஷ்யாதி³வதி³தி । ந ச ஸூத்ரே விஷயப்ரயோஜநாநுபாதா³நாந்நா(அ)யம் விஷய: ஸூத்ரஸித்³த⁴ இதி ஶங்கநீயம் , முக²தோ(அ)நுபாதா³நே(அ)ப்யர்தா²த் ஸூசிதத்வாத் । ஸூத்ரஸ்ய ஹி ஸூசநமலங்கார:, ந து தோ³ஷாய । தத்ர தாவத்³ “ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:” இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரேண விசார்யாணாம் வேதா³ந்தாநாம் “ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம” இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வம் விஷய: । தச்சைகத்வமக²ண்டை³கரஸவஸ்துப்ரதிபாத³கேந ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஸூத்ரே ஸூத்ரிதம் । “தரதி ஶோகமாத்மவித்” “ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்” இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் து³:கோ²ச்சே²த³ப்³ரஹ்மப்ராப்தீ ப்ரயோஜநம் । தே ச தத்ஸாத⁴நபூ⁴தப்³ரஹ்மஜ்ஞாநநிர்த்³தே³ஶாத் ஸூத்ரிதே ஏவ । ந கேவலம் ஸூத்ரகாரோ விஷயப்ரயோஜநே ஸூத்ரிதவாந் , கிந்து தயோருபபாத³நம் சைவமபி⁴ப்ரேயாய – விமதம் ஶாஸ்த்ரம் ஸம்பா⁴விதவிஷயப்ரயோஜநம் , அவித்³யாத்மகப³ந்த⁴ப்ரத்யநீகத்வாத் , ஜாக்³ரத்³போ³த⁴வதி³தி ।

ந ச ப³ந்த⁴ஸ்யா(அ)வித்³யாத்மகத்வமஸூத்ரஸூசிதமிதி வாச்யம் , ப³ந்த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாங்கீ³காரேணைவ தத்ஸூசநாத் । ததா² ஹி – நி:ஶேஷது³:க²நிவர்தகத்வம் தாவத்³ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லத்வஸித்³த⁴யே ஸூத்ரகாரேணா(அ)ங்கீ³க்ருதம் । ப்ரமாத்ருத்வகர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³ப³ந்த⁴ஶ்ச ஸர்வோ(அ)பி து³:க²பீ³ஜத்வாத்³ து³:க²மேவ । தத்ர விசாரணீயம் – கிமயம் ப³ந்த⁴: பாரமார்தி²க: ஸ்யாத³பாரமார்தி²கோ வேதி । ஆத்³யோ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாந்ந நிவர்தேத । யே த்வேகதே³ஶ்யாத³ய: பாரமார்தி²கஸ்யைவ ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திமங்கீ³குர்யுஸ்தே ப்ரஷ்டவ்யா: – ஜ்ஞாநம் ஸ்வவிஷயே வா நிவ்ருத்த்யாக்²யமதிஶயம் ஜநயதி ஸ்வாஶ்ரயே வா ? ஆத்³யே(அ)பி ஸ்வவிஷயம் ஸம்ஸாரிணமாத்மாநமேவ நிவர்தயேத்³ , உத தத்³க³தம் த⁴ர்மமாத்ரம் , அத²வா ஸ்வபோ³த்⁴யாக²ண்டை³கரஸத்வவிரோதி⁴ந ஏவ கர்த்ருத்வாதீ³ந் , கிம் வா விஷயக³தாநவபோ³த⁴மேவ ? ந தாவத் ப்ரத²மத்³விதீயத்ருதீயா:, ந ஹி நாநாவர்ணே சூதாதி³ ப²லே நீலபா⁴க³ஜ்ஞாநம் ஸ்வவிஷயம் வா தத்ஸமவேதரஸாதி³கம் வா விரோதி⁴நம் பீதிமாதி³கு³ணம் வா நிவர்தயதி । சதுர்தே² த்வஸ்மந்மதாபத்தி: । ஆஶ்ரயாதிஶயபக்ஷே(அ)பி கிமாஶ்ரயநிவ்ருத்தி:, கிம் வா தத்³கு³ணாநாம் உதாஶ்ரயவிஷயோப⁴யஸம்ப³ந்தி⁴த⁴ர்மாணாம் ? நா(அ)(அ)த்³ய: ப்ரதிக்ஷணமாத்மவிநாஶாபத்தே: । ந த்³விதீய:, க⁴டஜ்ஞாநேநா(அ)(அ)த்மக³தத⁴ர்மாதி³கு³ணாநிவ்ருத்தே: । ந த்ருதீய:, ஸ்வதே³ஹஜ்ஞாநேந தே³ஹாத்மஸம்ப³ந்தா⁴த்³யநிவ்ருத்தே: । “தமேவ விதி³த்வா(அ)திம்ருத்யுமேதி” இதி ஶ்ருதத்வாத்³ வாஸ்தவோ(அ)பி ப³ந்தோ⁴ ஜ்ஞாநவிவர்த்த்ய இதி சேத்³ , ந; ஶ்ருதேர்ப³ந்த⁴ஸத்யத்வாஸத்யத்வயோஸ்தாடஸ்த்²யாத் । அஸ்மாபி⁴ஸ்து ஶ்ருதோபபத்த்யர்த²ம் ப³ந்த⁴ஸ்யா(அ)வித்³யாத்மத்வம் கல்ப்யதே । யதா² ஜ்யோதிஷ்டோமாதீ³நாம் ஶ்ருதஸ்ய ஸ்வர்க³ஸாத⁴நத்வஸ்யோபபத்த்யர்த²மபூர்வம் ப⁴வத்³பி⁴: கல்ப்யதே தத்³வத் । அத² தத்ர க்ஷணிகாநாம் கர்மணாம் காலாந்தரபா⁴விப²லஸாத⁴நத்வாபா⁴வவ்யாப்திநியம: கல்பகோ(அ)ஸ்தி, தர்ஹீஹா(அ)பி “ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநஸ்யைவ நிவர்தகம்” இதி வ்யாப்திநியம: கல்பகோ(அ)ஸ்து । அதோ(அ)பாரமார்தி²கத்வமவஶிஷ்யதே ப³ந்த⁴ஸ்ய । ததே³வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநநிவர்த்யஸ்ய ப³ந்த⁴ஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநாத்மகத்வம் ஸூத்ரேணைவ ஸூசிதம் । நந்வேவம் தத³வித்³யாத்மகத்வம் ஸூத்ரகாரேண முக²த ஏவ வர்ணநீயம் , விஷயப்ரயோஜநஸாத⁴நத்³வாரா க்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ஸமர்பகத்வாத் । முக²தோ(அ)ப்ரதிபாத³நே(அ)தாத்பர்யப்ரஸங்க³ இதி சேத் , தர்ஹி வர்ணிதமேவைதந்முக²தோ த்³விதீயாத்⁴யாயே “தத்³கு³ணஸாரத்வாத்" இத்யாதி³ஸூத்ரே । ஸூத்ரஸ்ய சா(அ)யமர்த²: – ஆத்மநோ தே³ஹோத்க்ராந்திபரலோகக³த்யேதல்லோகாக³தீநாம் ஶ்ருதத்வாத் ஸர்வக³தத்வம் விருத்³த⁴மிதி சேத்³ , பு³த்³தி⁴கு³ணஸாரத்வாத் । பு³த்³த்⁴யாத்மநோரிதரேதரதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸேந பு³த்³தி⁴கு³ணேஷ்வேவோத்க்ராந்த்யாதி³ஷு ஸர்வக³தஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ(அ)பி⁴மாநமாத்ரம் ஜாயதே । தச்ச ஶ்ருத்யா(அ)நூத்³யதே – நிஜஸ்வரூபபோ³த⁴நாயேதி । தர்ஹி க்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ம் ப்ரத்யுபோத்³கா⁴தத்வாத் ப்ரத²மமேவா(அ)த்⁴யாஸவிஷயம் ஸூத்ரம் ப்ரணேதவ்யம் । உபோத்³கா⁴தஶ்ச ப்ரதிபாத்³யமர்த²ம் பு³த்³தௌ⁴ ஸங்க்³ருஹ்ய ப்ராகே³வ தத³ர்த²மர்தா²ந்தரவர்ணநமிதி சேத்³ , ந ; ப்ரதிபாத³நே ப்ரவ்ருத்தேந ஸூத்ரகாரேண விரோத⁴பரிஹாரஸூத்ரஸ்ய ப்ரத²மதோ வக்துமஶக்யத்வாத் । ப்ரதிபாத்³யம் முக²த: ப்ரதிஜ்ஞாய பஶ்சாத் தத்ஸித்³தி⁴ஹேதுப்ரத³ர்ஶநம் ப்ரதிபாத³நம் । ததா² ச ப்ரத²மேநா(அ)த்⁴யாயேந ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தஸமந்வயம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தது³பபாத³கோ விரோத⁴பரிஹார: பஶ்சாத் கர்தவ்ய: । ப்ரத²மமப்ரத³ர்ஶிதே புந: ஸமந்வயவிஶேஷே தத்³விரோதா⁴ஶங்கா தந்நிராகரணம் ச நிர்விஷயம் ஸ்யாத் । நந்வேவமாதா³வத்⁴யாஸாநுக்தௌ விஷயப்ரயோஜநாஸித்³த்⁴யா ஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத்³ , மைவம் ; ப்ரத²மஸூத்ரே(அ)த்⁴யாஸ: ஸாக்ஷாத³நுக்தோ(அ)ப்யர்தா²த் ஸூசித இத்யுபபாதி³தத்வாத் ஸித்⁴யத்யேவ ஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்தி: ॥ 2 ॥

நநு ஸூத்ரஸூசிதோ(அ)ப்யத்⁴யாஸோ ந யுக்திஸஹ: । ததா² ஹி – ஆத்மாநாத்மாநௌ இதரேதரதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸரஹிதௌ, க்வா(அ)பீதரேதரபா⁴வரஹிதத்வாத் , தம:ப்ரகாஶவத் । ந ச ஹேத்வஸித்³தி⁴:, விமதௌ தாதா³த்ம்யஶூந்யௌ, விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வத்வாத் , தம:ப்ரகாஶவத் । ந சா(அ)ஸித்³தோ⁴ ஹேது:, விமதௌ விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வௌ, யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரத்வாத்³ , தே³வத³த்ததத்³வைரிவத் । ந ச வாச்யம் தே³வத³த்தஸ்ய ஸ்வஶரீராதி³ஸங்கா⁴தே(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயஸ்தத்ரைவ தத்³வைரிணோ யுஷ்மத்ப்ரத்யய: ; ந ச தத்ர விரோதோ⁴(அ)ஸ்தி । ஏவம் தத்³வைரிண்யபி ப்ரத்யயவ்யத்யாஸேந யோஜநே த்³ருஷ்டாந்த: ஸாத்⁴யவிகல: ஸ்யாதி³தி । ந ஹி பி⁴ந்நாஶ்ரயயோ: ப்ரத்யயயோர்விஷயௌ த்³ருஷ்டாந்தத்வேந விவக்ஷ்யேதே ; கிம் தர்ஹி ஸமாநாஶ்ரயயோரிதி । ந ஹி ப்ரத்யேகாகாரௌ த்³ருஷ்டாந்தத்வேந விவக்ஷ்யேதே; கிம் தர்ஹி தே³வத³த்தப்ரதீத்யா தத்³வைரிப்ரதீத்யா ச ஸித்³த⁴: ஸமுதா³யாகாரோ த்³ருஷ்டாந்த இதி நோக்ததோ³ஷ: । ஸ்யாதே³தத் – கிமத்ர லோகப்ரஸித்³தா⁴வாத்மாநாத்மாநௌ பக்ஷீக்ரியேதே ? கிம் வா ப்ராபா⁴கராதி³ ஸித்³தௌ⁴ ? உத வேதா³ந்திஸித்³தௌ⁴ ? நா(அ)(அ)த்³ய:, த்³வயோரநுமாநயோ: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத் । த்ருதீயாநுமாநஸ்யா(அ)நுப⁴வவிரோதா⁴த் । லோகே ஹி தே³ஹாதி³சைதந்யாந்தஸங்கா⁴த ஆத்மா பாஷாணாதி³ரநாத்மா । ந ச தயோரைக்யாத்⁴யாஸைக்யே வேதா³ந்த்யபி⁴மதே । நா(அ)பி தயோர்நியதோ விரோதோ⁴(அ)நுபூ⁴யதே । ந த்³விதீய:, ப்ராபா⁴கராத³யோ ஹி ப்ரமாத்ருத்வகர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாத்³யாஶ்ரயம் ஜட³மாத்மாநமாஹு:, இந்த்³ரியதே³ஹாத்³யகி²லப்ரபஞ்சமநாத்மாநம் । தத்ர வேதா³ந்திமதே ப்ரமாத்ருத்வாத்³யாஶ்ரயோ(அ)ஹங்காரோ ஜாட்³யம் ச தத்காரணமஜ்ஞாநமித்யுப⁴யமப்யநாத்மந்யேவா(அ)ந்தர்ப⁴வதி । ததா² சா(அ)நாத்மந ஏககோடேரத்⁴யாஸதாதா³த்ம்யவிரோதா⁴நங்கீ³காராத் பூர்வோக்தமேவ தோ³ஷத்³வயம் ஸ்யாத் । ந த்ருதீய:, வேதா³ந்திநோ ஹி ஸர்வோபப்லவரஹிதம் விஜ்ஞாநக⁴நமாத்மாநமாஹுஸ்தத்³வ்யதிரிக்தம் ச ஸர்வமநாத்மாநம் । தத்ர கிமேகஸ்மிந் ப்ரத்யயத்³வயகோ³சரத்வம் ஹேதுத்வேந விவக்ஷிதம் உதா(அ)(அ)த்மந்யஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரத்வம் அநாத்மநி சேதரதி³தி । ஆத்³யே ஸ்வரூபாஸித்³தி⁴:, த்³விதீயே பா⁴கா³ஸித்³தி⁴: । தே³ஹேந்த்³ரியாந்த:கரணப்ராணாதி³ஷ்வநாத்மஸு யுஷ்மத்ப்ரத்யயாபா⁴வாத் । வ்யவஹாரத்³ருஷ்ட்யா தத³பா⁴வே(அ)பி ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா “சித³வபா⁴ஸ்யோ யுஷ்மத³ர்த²:” இத்யேதல்லக்ஷணாநுஸாரேணா(அ)ஸ்த்யேவ தத்ர யுஷ்மத்ப்ரத்யய இதி சேத்³ , ஏவமபி ஸ்வப்ரகாஶே சிதா³த்மநி வேதா³ந்திநாமஸ்மத்ப்ரத்யயாபா⁴வாத் ஸ தோ³ஷஸ்தத³வஸ்த²: । தஸ்மாத் நா(அ)நுமாநஸித்³தி⁴ரிதி । அத்ரோச்யதே – வேதா³ந்திநம் ப்ரத்யஸ்த்யேவா(அ)நுமாநஸித்³தி⁴: । ந சா(அ)(அ)த்மநி பா⁴கா³ஸித்³தி⁴:; ஸ்வப்ரகாஶஸ்யா(அ)ப்யஹங்காரே ஸ்பு²டதரவ்யவஹாரயோக்³யத்வேநா(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரத்வஸ்யோபசரிதும் ஶக்யத்வாத் । ந சைவம் மந்தவ்யம் தே³ஹத்³வயஸாக்ஷிணோஶ்சைதந்யயோரந்யோந்யம் யுஷ்மத³ஸ்மத³ர்த²த்வே(அ)பி விரோதா⁴பா⁴வாத³நைகாந்திக இதி; சைதந்யஸ்ய சித³வபா⁴ஸ்யத்வலக்ஷணலக்ஷிதயுஷ்மத³ர்த²த்வாபா⁴வாத் । தாத்³ருஶ ஏவ சா(அ)த்ரா(அ)பி⁴ப்ரேதோ ந து லௌகிகயுஷ்மத³ர்த²: । ததா²(அ)ப்யேதேநா(அ)நுமாநேந ப்ரத்யயத்³வாரா விரோத⁴ஸித்³தி⁴ர்ந து ஸ்வரூபேணேதி சேத் தர்ஹ்யேவமஸ்து – ஆத்மாநாத்மாநௌ விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வௌ, விஷயிவிஷயத்வாத் , நேத்ரரூபவதி³தி । நநு சித்³ரூபஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ ஜட³ரூபமநாத்மாநம் ப்ரதி ஸாத⁴கத்வேநா(அ)(அ)நுகூல்யமநுபூ⁴யதே; அதோ வத்⁴யகா⁴தகபா⁴வலக்ஷணஸ்ய ஸஹாவஸ்தா²நஸாமர்த்²யாபா⁴வலக்ஷணஸ்ய வா விரோத⁴ஸ்ய ச ப்ராதிகூல்யஸ்ய ப்ரஸாத⁴நே(அ)நுப⁴வவிரோத⁴: ததா² த்³ருஷ்டாந்தஶ்ச ஸாத்⁴யவிகல இதி சேத்³ மைவம்; பா⁴வாபா⁴வவத் பரஸ்பராத்மதாஸாமர்த்²யாபா⁴வலக்ஷணஸ்ய விரோத⁴ஸ்ய இஹ விவக்ஷிதத்வாத் । கத²ம் தர்ஹி மத்⁴யாநுமாநே தம:ப்ரகாஶயோர்த்³ருஷ்டாந்தத்வம் , தயோ: ஸஹாவஸ்தா²நஸாமர்த்²யாபா⁴வலக்ஷணவிரோத⁴ஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³தி சேத் , மைவம் ; மந்த³ப்ரதீ³பே வேஶ்மநி தமஸோ தீ³பேந ஸஹாவஸ்தா²நாத் । அந்யதா² ஸ்பீ²தாலோகப்ரதே³ஶவத³த்ரா(அ)பி ஸ்பஷ்டரூபத³ர்ஶநப்ரஸங்கா³த் । தம:ப்ரகாஶஶப்³தா³ப்⁴யாம் ததே³கதே³ஶபூ⁴தௌ சா²யாதபாவுபலக்ஷ்யேதே இதி சேத் , ததா²(அ)பி சா²யாயாமேகவிதா⁴யாம் தாரதம்யேநோபலப்⁴யமாநமௌஷ்ண்யம் ஸ்வத⁴ர்மிண ஆதபஸ்யா(அ)பி அவஶ்யமவஸ்தா²நம் ஸூசயதீதி ஸஹாவஸ்தா²நம் து³ர்வாரம் । ஏவமேவ தம:ப்ரகாஶஶப்³தா³ப்⁴யாம் லக்ஷிதலக்ஷணயா சா²யாதபஸ்த²யோ: ஶைத்யௌஷ்ண்யயோ: ஸ்வீகாரே(அ)பி ஸஹாவஸ்தா²நம் ஸுஸம்பாத³ம் । தஸ்மாத் ஜாதிவ்யக்த்யோர்யதா² தாதா³த்ம்யஸாமர்த்²யம் நைவம் தம:ப்ரகாஶயோரித்யயமேவ தயோர்விரோத⁴: ॥ 3 ॥

நநு தம:ப்ரகாஶத்³ருஷ்டாந்தே பா⁴வாபா⁴வரூபத்வமுபாதி⁴: । ஆலோகாபா⁴வஸ்தம இதி தார்கிகா ரூபத³ர்ஶநாபா⁴வஸ்தம இதி ப்ராபா⁴கரா இதி சேத்³ ; மைவம் ; உபசயாபசயாத்³யவஸ்தா²பே⁴த³வத்த்வேநோபலக்ஷ்யமாணஸ்யா(அ)பா⁴வத்வாயோகா³த் । நீலரூபத்வேந த்³ரவ்யத்வாத் । நநு பா⁴வத்வபக்ஷே ப³ஹலாலோகவதி தே³ஶே நிமீலிதநயநஸ்ய கத²ம் தம:ப்ரதீதி:, ப³ஹலாலோகேந நிவ்ருத்த்யங்கீ³காராத் । ஸஹாவஸ்தா²நம் து மந்தா³லோகேநைவ பூர்வமுக்தமிதி சேத்³ ; ந, கோ³லகாந்தர்வர்திதமஸ: ப்ரதீத்யுபபத்தே: । ந ச நேத்ரஸ்யா(அ)ந்தர்வர்த்திவஸ்துக்³ராஹகத்வாஸம்ப⁴வ:, பிஹிதகர்ணஸ்யா(அ)ந்தரஶப்³த³க்³ராஹகத்வத³ர்ஶநாத் । ந சைவம் கோ³லகாந்தரஸ்தா²ஞ்ஜநாதே³ரபி நிமீலிதநயநேந க்³ரஹணப்ரஸங்க³:; தமோவ்யாதிரிக்தரூபிண ஆலோகஸஹக்ருதசக்ஷுர்க்³ராஹ்யத்வநியமாத் । அத² மதம் – த்³ரவ்யத்வே ஸதி தமஸ ஆலோகவிநாஶிதஸ்யா(அ)(அ)லோகாபக³மே ஜ²டிதி நோத்பத்தி:, கார்யத்³ரவ்யாணாம் த்³வ்யணுகாதி³க்ரமேணைவா(அ)(அ)ரம்பா⁴தி³தி, தந்ந ; விவர்தவாதி³நாம் க்ரமாநபேக்ஷணாத் , காரணம் து மூலாவித்³யைவ । அதா²(அ)பி தமோ ந ரூபவத்³த்³ரவ்யம் , ஸ்பர்ஶஶூந்யத்வாத் , ஆகாஶவத் இதி சேத்³ , ந; வாயுர்ந ஸ்பர்ஶவாந் , ரூபஶூந்யத்வாத் , ஆகாஶவதி³த்யாபா⁴ஸேந ஸமாநத்வாத் ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ஸ்ய துல்யத்வாத் । அதா²(அ)(அ)லோகாபா⁴வே ஸமாரோபிதம் நீலரூபம் கோ³சரயதீதி தம:ப்ரத்யக்ஷஸ்யா(அ)ந்யதா² க³திருச்யதே ஏவமபி ஹேதுரநைகாந்திக: – ரூபவத்³த்³ரவ்யஸ்யைவ தூ⁴மஸ்ய சக்ஷு:ப்ரதே³ஶாத³ந்யத்ர ஸ்பர்ஶஶூந்யத்வாத் । தத்ர வித்³யமாந ஏவ தூ⁴மஸ்பர்ஶோ(அ)நுத்³பூ⁴த இதி சேத் , தர்ஹி தம:ஸ்பர்ஶோ(அ)பி ஸந்நேவ ஸர்வத்ராநுத்³பூ⁴த இதி ஹேத்வஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் । ந ச ஸத: ஸர்வத்ராநுத்³ப⁴வோ(அ)ஸம்பா⁴வித:, ஆகரஜே ஸுவர்ணாதௌ³ ஸத ஏவ ஸ்வபரப்ரகாஶகபா⁴ஸ்வரரூபஸ்யோஷ்ணஸ்பர்ஶஸ்ய ச ஸர்வத்ராநுத்³ப⁴வத³ர்ஶநாத் । ததே³வம் பா⁴வரூபதமோவாதே³ ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । நந்வபா⁴வவாதே³(அ)பி ததா² । உபசயாத்³யவஸ்தா²நாம் ப்ரதியோக்³யாலோகோபாதி⁴கத்வாத்³ நீலரூபஸ்யா(அ)(அ)ரோபிதத்வாதி³தி சேத்³, மைவம் ; து³ர்நிரூபத்வாத் । ததா² ஹி – கிமாலோகமாத்ராபா⁴வஸ்தம:, உதைகைகாலோகாபா⁴வ:, ஸர்வாலோகாபா⁴வோ வா । ப்ரத²மத்³விதீயபக்ஷயோ: ப்ராக³பா⁴வ இதரேதராபா⁴வ: ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வோ வா தம இதி து³ர்ப⁴ணம் , ஸவித்ருகரஸந்ததே தே³ஶே ப்ரதீ³பஜந்மந: ப்ராக்³வா ஜாதே வா ப்ரதீ³பே தீ³பநாஶே வா தமோபு³த்³த்⁴யபா⁴வாத் । த்ருதீயே ஸர்வாலோகஸந்நிதா⁴நமந்தரேண ந நிவர்தேத । ரூபத³ர்ஶநாபா⁴வஸ்தம இத்யப்யயுக்தம் , ப³ஹலாந்த⁴காரஸம்வ்ருதாபவரகமத்⁴யஸ்தி²தஸ்ய ப³ஹீரூபத³ர்ஶநாந்தஸ்தமோத³ர்ஶநயோர்யுக³பதே³வ பா⁴வாத் । தஸ்மாத் நாபா⁴வஸ்தம இதி த்³ருஷ்டாந்தே நா(அ)ஸ்த்யுக்தோபாதி⁴: ॥ 4 ॥

நந்வேவமப்யந்யோந்யதாதா³த்ம்யஸாமர்த்²யாபா⁴வாக்²யோ ப⁴வதீ³யோ மூலஹேதுரநைகாந்திக: । “இத³ம் ரஜதம்” இத்யத்ர ப்⁴ராந்திஸ்த²லே புரோவர்திரஜதயோர்விவிக்தயோஸ்தாதா³த்ம்யஸாமர்த்²யாபா⁴வே(அ)பி தாதா³த்ம்யஸந்த³ர்ஶநாதி³தி சேத்³ , ந ; தத்ர ஸாமர்த்²யஸத்³பா⁴வேந ஹேத்வவ்ருத்தே: । தத்ஸாமர்த்²யம் ச ஸம்யக்³ரஜதஸ்த²லே புரோவர்திரஜதயோர்வாஸ்தவதாதா³த்ம்யத³ர்ஶநாத³வக³ந்தவ்யம் । ந சைவமாத்மாநாத்மநோரபி க்வசித்³வாஸ்தவதாதா³த்ம்யே ஸதி தத்ஸாமர்த்²யஸம்ப⁴வாத³ஸித்³தோ⁴ ஹேதுரிதி வாச்யம் , வாஸ்தவதாதா³த்ம்யஸ்ய தயோ: க்வா(அ)பி து³:ஸம்பாத³த்வாத் । ததா² ஹி – கிம் த்³ரஷ்டுர்த்³ருஶ்யதாதா³த்ம்யமுச்யதே த்³ருஶ்யஸ்ய வா த்³ரஷ்ட்ருதாதா³த்ம்யம் ? ஆத்³யே(அ)பி ந தாவத் ஸ்வாபா⁴விகம் , சிதே³கரஸே த்³ரஷ்டரி த்³ருஶ்யாம்ஶாஸம்ப⁴வாத் ; அந்யதா² கர்மகர்த்ருபா⁴வேந தாதா³த்ம்யாநுபபத்தே: । ஆக³ந்துகத்வே(அ)பி கிம் த்³ரஷ்டா ஸ்வயமேவ த்³ருஶ்யாம்ஶாகாரேண பரிணமதே உத ஹேதுப³லாத் ? உப⁴யமப்யஸங்க³தம் , த்³ரஷ்டுர்நிரவயவத்வாத் । ந ஹி நிரவயவமாகாஶம் ஸ்வதோ வா காரணாந்தராத்³வா ஸாவயவாகாரேண பரிணமமாநம் த்³ருஷ்டம் । த்³ருஶ்யஸ்ய த⁴ர்மிணோ த்³ரஷ்ட்ரா ப்ரதியோகி³நா தாதா³த்ம்யமித்யஸ்மிந் த்³விதீயே(அ)பி பக்ஷே த்³ரஷ்ட்ருத்வஸ்ய ஸ்வபா⁴விகத்வே த்³ருஶ்யத்வம் ஹீயேத । அம்ஶதோ த்³ருஶ்யத்வமபி ஸ்வஸ்யா(அ)ஸ்தீதி சேத் , தர்ஹி கர்மகர்த்ருத்வவிரோத⁴: । ஆக³ந்துகத்வே(அ)பி கிம் த்³ருஶ்யம் ஸ்வயமேவ சித்³ரூபேண பரிணமதே உதா(அ)(அ)த்மசைதந்யம் ஸ்வஸ்மிந் ஸங்க்ராமயதி । நா(அ)(அ)த்³ய:, ஜட³ஜந்யஸ்ய கார்யஸ்ய சித்³ரூபத்வாஸம்ப⁴வாத் । நஹி ஜடா³யா ம்ருத³: பரிணாமோ க⁴ட: சித்³ரூபோ த்³ருஷ்ட: । ந த்³விதீய:; ஆத்மசைதந்யஸ்ய ஸர்வக³தஸ்ய வஸ்துத: ப்ரவேஶாயோகா³த் । ததே³வம் க்வா(அ)ப்யத்யந்தது³:ஸம்பாத³வாஸ்தவதாதா³த்ம்யயோஶ்சித³சிதோஸ்தத்ஸாமர்த்²யாஸம்ப⁴வேந ஹேதுஸித்³தே⁴ர்மத்⁴யாநுமாநம் ஸுஸ்த²ம் । ததோ மூலாநுமாநஸித்³தே⁴ரத்⁴யாஸாபா⁴வ: ஸுஸ்தி²த: । மா பூ⁴த்³ த⁴ர்மிணோஸ்தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸ: । ததா²ப்யாத்மத⁴ர்மாணாமநாத்மநி ஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸோ(அ)ஸ்து । ந ச சிதே³கரஸஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ த⁴ர்மாஸம்ப⁴வ:; ஆநந்த³விஷயாநுப⁴வநித்யத்வாதீ³நாம் ஸத்த்வாத் । யத்³யபி ஏதே ஸ்வரூபபூ⁴தா ஏவா(அ)(அ)த்மந:, ததா²ப்யந்த:கரணவ்ருத்த்யுபாதௌ⁴ நாநேவா(அ)வபா⁴ஸந்த இதி தேஷாம் த⁴ர்மத்வமுபசர்யதே । ந ச த⁴ர்மிணம் விஹாய த⁴ர்மாணாம் ஸ்வாதந்த்ர்யேணா(அ)த்⁴யாஸாஸம்ப⁴வ:, ஜபாகுஸுமஸந்நிதௌ⁴ லோஹித: ஸ்ப²டிக இத்யாதௌ³ த⁴ர்மமாத்ராத்⁴யாஸத³ர்ஶநாத் । நைதத் ஸாரம் ; த⁴ர்மாணாம் ஸ்வாதந்த்ர்யாயோகா³த் । ஸ்ப²டிகே(அ)பி ப்ரதிபி³ம்பி³தஜபாகுஸுமாஶ்ரிதமேவ லௌஹித்யம் ப்ரதீயதே ந து ஸ்வாதந்த்ர்யேண । தஸ்மாத் நா(அ)ஸ்தி த⁴ர்மாணாமப்யாஶ்ரயவ்யத்யாஸேந ஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸ: । த⁴ர்மத⁴ர்மிணோரர்த²யோரத்⁴யாஸே நிராக்ருதே தத³விநாபூ⁴தோ ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸோ(அ)பி நிராக்ருத ஏவ । தஸ்மாத் ந யுக்திஸஹோ(அ)த்⁴யாஸ இதி । அத்ரோச்யதே – கிம் யுக்திவிரோதா⁴த³வஸ்துத்வமத்⁴யாஸஸ்யா(அ)(அ)பாத்³யதே கிம் வா வஸ்துஸ்வரூபமேவா(அ)பலப்யதே ? நா(அ)த்³ய:; அநிர்வசநீயவாதி³நாமஸ்மாகமத்⁴யாஸஸ்யா(அ)வஸ்துத்வயுக்திவிரோத⁴யோரிஷ்டத்வாத் । விருத்⁴யதே ஹ்யாத்மநாத்மாத்⁴யாஸோ யுக்திபி⁴ரித்யேவாநிர்வாச்யத்வமங்கீ³க்ரியதே । அந்யதா² தஸ்ய வஸ்துத்வமேவா(அ)ப்⁴யுபேயம் ஸ்யாத் ।

நநு தர்ஹி அபலபாம ஏவா(அ)த்⁴யாஸம் – நா(அ)ஸ்த்யேவாத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸ: ; தத்ஸாமக்³ர்யபா⁴வாத் ; லோகே ஹி “இத³ம் ரஜதம்” “அயம் ஸர்ப:” இத்யாதா³வதி⁴ஷ்டா²நாத்⁴யஸ்யமாநயோர்கு³ணாவயவக்ருதம் ஸாத்³ருஶ்யமத்⁴யாஸஸாமக்³ரீ, ந சா(அ)ஸாவத்ராஸ்தி ; ஆத்மநோ நிர்கு³ணத்வாந்நிரவயவத்வாச்ச । ந ச வாச்யம் – “லோஹித: ஸ்ப²டிக:” இத்யத்ரா(அ)ஸத்யேவோக்தஸாத்³ருஶ்யே(அ)ஸ்த்யத்⁴யாஸ இதி; தத்ர ஸோபாதி⁴கப்⁴ரமத்வேந ஸாத்³ருஶ்யாநபேக்ஷணாத் । லௌஹித்யாஶ்ரயபூ⁴தம் ஸந்நிஹிதம் ஜபாகுஸுமமுபாதி⁴ஸ்தஸ்ய ஸ்ப²டிகே லௌஹித்யாவபா⁴ஸநிமித்தத்வாத் । நந்வேவம் கர்த்ருத்வாத்³யாஶ்ரயம் ஸந்நிஹிதமஹங்காரமுபாதி⁴ம் க்ருத்வா(அ)(அ)த்மநி கர்த்ருத்வாதி³கமத்⁴யஸிதும் ஶக்யமிதி சேத் , தர்ஹ்யஸ்து கத²ஞ்சித் கர்த்ருத்வாத்³யத்⁴யாஸஸம்ப⁴வஸ்ததா²ப்யாத்மந்யஹங்காராதி³ஶரீராந்தத⁴ர்ம்யத்⁴யாஸோ நிருபாதி⁴கோ ந ஸம்ப⁴வத்யேவ, ஸாத்³ருஶ்யாபா⁴வாதி³தி சேத் , ததே³தத³ஸாரம் ; கு³ணைரவயவைஶ்ச ஶூந்யஸ்யா(அ)பி க³ந்த⁴ஸ்ய “கேதகீக³ந்த⁴ஸத்³ருஶ: ஸர்பக³ந்த⁴:” இத்யாதௌ³ யதா² ஸௌக³ந்த்⁴யத⁴ர்மேண ஸாத்³ருஶ்யம் ; ததா²(அ)(அ)த்மநோ(அ)பி பதா³ர்த²த்வத⁴ர்மேண ஸாத்³ருஶ்யஸம்ப⁴வாத் । சைதந்யைகரஸே த⁴ர்ம: கோ(அ)பி வஸ்துதோ ந ஸம்ப⁴வதீதி சேத் ; தர்ஹி மா பூ⁴ந்நிருபாதி⁴கப்⁴ரமம் ப்ரதி ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய ஸாமக்³ரீத்வம் । ஸாத்³ருஶ்யமந்தரேணைவ “பீத: ஶங்க²:” இதி நிருபாதி⁴கப்⁴ரமத³ர்ஶநாத் । அத² தத்ர ராக³பித்தோத்³ரேககாசகாமலாதி³ ஸாமக்³ர்யந்தரமஸ்தி; அஸ்த்யேவ தர்ஹ்யத்ரா(அ)ப்யவித்³யாக்²யா ஸாமக்³ரீ । நநு ஜ்ஞாநாபா⁴வத்வேந பா⁴வரூபத்வேந ச விப்ரதிபந்நாயா அவித்³யாயா: ஸாமக்³ரீத்வாங்கீ³காராத் வரமத்⁴யாஸாபலாப ஏவேதி சேத் , மைவம் ; ப்ரத்யகா³த்மஸத்த்வமாத்ரமுபஜீவ்ய ததீ³யசிதா³நந்தா³ச்சா²த³கத்வேந வ்யவஸ்தி²தஸ்யா(அ)நாதே³: ப்ரத்யக்ஷஸ்யா(அ)பலாபாயோகா³த் । அந்யதா² ப்ரத்யகா³த்மாப்யபலப்யேத ।

கார்யஸ்யா(அ)த்⁴யாஸஸ்யா(அ)நாதி³த்வமயுக்தமிதி சேத்³ , மைவம் ; ஆத்மநி தாவத்கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வராகா³தி³தோ³ஷஸம்யோக³ ஏவா(அ)த்⁴யாஸ: । தத்ர போ⁴க்த்ருத்வாத்⁴யாஸ: கர்த்ருத்வாத்⁴யாஸமபேக்ஷதே; அகர்துர்போ⁴கா³பா⁴வாத் । கர்த்ருத்வம் ச ராகா³தி³தோ³ஷஸம்யோகா³த்⁴யாஸமபேக்ஷதே ; ராகா³தி³ரஹிதஸ்ய கர்த்ருத்வாபா⁴வாத் । தோ³ஷஸம்யோக³ஶ்ச போ⁴க்த்ருத்வமபேக்ஷதே ; அநுபபு⁴க்தே(அ)நுபபு⁴க்தஜாதீயே வா ராகா³த்³யநுத்பத்தே: । ததா² ச பீ³ஜாங்குரவத் ப்ரவாஹரூபேண கர்த்ருத்வாதீ³நாமநாதி³த்வம் । ஏதேநைதத³ப்யபாஸ்தம் – ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்ரதீதௌ ஸத்யாமாரோப:, ஆரோபே ச ப்ரதீதிரிதி பரஸ்பராஶ்ரயத்வமிதி । அநாதி³த்வே ஸதி பூர்வபூர்வாத்⁴யாஸோபத³ர்ஶிதஸ்ய தே³ஹாதே³: ஸம்ஸ்காரரூபேண ஸ்தி²தஸ்யோத்தரோத்தராத்⁴யாஸஹேதுத்வாத் । ந ச தே³ஹாதே³ரவஸ்துத்வாத³நாரோப இதி வாச்யம் , ப்ரதீதிமாத்ரேணாரோப்யத்வஸித்³தௌ⁴ வஸ்துஸத்தாயா அப்ரயோஜகத்வாத் । “இத³ம் ரஜதம்” இத்யாதௌ³ ஹி ஸத்யாந்ருதயோ: ஶுக்திரஜதயோஸ்தாதா³த்ம்யமத்⁴யஸ்யதே । ந ச தூ³ரஸ்த²வநஸ்பத்யோ: ஸத்யயோரேவ தாதா³த்ம்யமத்⁴யஸ்யத இதி வாச்யம் ; தத்ரா(அ)பி ஸத்யேவ வ்ருக்ஷத்³வயே(அ)தி⁴ஷ்டா²நே(அ)ந்ருதஸ்யைவைகத்வத⁴ர்மஸ்யா(அ)த்⁴யாஸாத் । அந்யதா² வஸ்துநோர்கு³ணகு³ணிநோரபி தாதா³த்ம்யஸ்யா(அ)த்⁴யஸ்தத்வப்ரஸங்கா³த் । யத்³யப்யாத்மாநாத்மநோரந்யோந்யஸ்மிந்நந்யோந்யதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸ: ஸமாந:, ததா²ப்யாத்மந: ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபேணைவா(அ)த்⁴யாஸோ ந ஸ்வரூபேணேதி ஸத்யத்வம் , அநாத்மநஸ்து ஸ்வரூபேணா(அ)ப்யத்⁴யாஸ இத்யந்ருதத்வம் । ந ச தயோ: ஸத்யாந்ருதயோஸ்தாதா³த்ம்யே கு³ணகு³ண்யாதா³விவ பே⁴தா³பே⁴தா³வபா⁴ஸேந “ஶௌக்ல்யவாந் பட:” இதிவத்³ “தே³ஹேந்த்³ரியாதி³மாந் அஹம்” இதி வா “மமேத³ம் தே³ஹாதி³” இதி வா ப்ரத்யய: ஶங்கநீய:; இதரேதரத்வமத்யந்தைகத்வமாபாத்³யைவா(அ)த்⁴யாஸஸ்வீகாராத் । தர்ஹி தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸ இதி ந வக்தவ்யம் கிம் த்வேகத்வாத்⁴யாஸ இத்யேவ வாச்யமிதி சேத்³ , ந; “படஸ்ய ஶௌக்ல்யம்” இதிவத் “மம தே³ஹ:” இதி பே⁴த³வ்யவஹாரஸ்ய த³ர்ஶநாத் । ந சைவம் ஸதி பே⁴த³க்³ரஹேண பே⁴தா³க்³ரஹே வ்யாபகே நிவ்ருத்தே தத்³வ்யாப்யோ(அ)த்⁴யாஸோ(அ)பி நிவர்தேதேதி வாச்யம் , பே⁴த³க்³ரஹஸ்யா(அ)நங்கீ³காராத் । ந ஹி லௌகிக: “மத்³தே³ஹ:” இதி பே⁴த³ம் வ்யவஹரந்தோ(அ)பி ஶாஸ்த்ரஸம்ஸ்காரமந்தரேண தே³ஹாத்³பி⁴ந்நமாத்மாநம் க்³ருஹ்ணந்தி । தஸ்மாத³நுப⁴வத ஏகத்வாத்⁴யாஸ ஏவ, வ்யவஹாரதஸ்து தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸ இத்யபி வ்யபதே³ஷ்டும் ஶக்யதே; தே³ஹாத்மநோரஹமித்யபே⁴த³வ்யவஹாரஸ்ய மத்³தே³ஹ இதி பே⁴த³வ்யவஹாரஸ்ய ச ஸத்³பா⁴வாத் । ந சைகத்வமேவ தாதா³த்ம்யமிதி வாச்யம் ; பே⁴தா³(அ)பே⁴த³ஸஹமந்யோந்யாபா⁴வவிரோதி⁴ தாதா³த்ம்யம் , பே⁴த³விரோத்⁴யேகத்வமிதி தயோர்விவிக்தத்வாத் । ஜீவப்³ரஹ்மணோரப்யேகத்வமேவ வஸ்துதோ(அ)வித்³யாகல்பிதபே⁴த³மபேக்ஷ்ய தாதா³த்ம்யமிதி வ்யபதி³ஶ்யத இத்யவிரோத⁴: । ந ச ஜீவப்³ரஹ்மைக்யவதா³த்மதே³ஹைக்யமநுபூ⁴யமாநமபி வாஸ்தவம் ப⁴விதுமர்ஹதி । ஸத்யாந்ருதரூபேணாத்யந்தவிவிக்தயோர்வாஸ்தவைக்யஸ்யா(அ)யோகா³த் । தஸ்மாத³த்⁴யஸ்தமேவைகத்வம் ।

தஸ்ய சா(அ)த்⁴யாஸஸ்யா(அ)நாத்³யநிர்வசநீயபா⁴வரூபாஜ்ஞாநமுபாதா³நம் ; தஸ்மிந் ஸத்யத்⁴யாஸோத³யாத³ஸதி சா(அ)நுத³யாத் । நந்வேதாவந்வயவ்யதிரேகாவத்⁴யாஸப்ரதிப³ந்த⁴கதத்த்வஜ்ஞாநாபா⁴வாவிஷயதயா(அ)ப்யுபபந்நாவிதி சேத்³ , ந ; தத்த்வஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴கலக்ஷணரஹிதத்வாத் । ஸதி ஹி புஷ்கலகாரணே கார்யோத்பாத³விரோதி⁴தயா ஜாயமாநம் ப்ரதிப³ந்த⁴கம் । தத்த்வஜ்ஞாநம் த்வஸத்யேவ காசகாமலாதி³தோ³ஷாக்²யே(அ)த்⁴யாஸபுஷ்கலகாரணே ஜாயத இதி லக்ஷணரஹிதம் । ததா²(அ)பி தத்த்வஜ்ஞாநஸ்யா(அ)த்⁴யாஸவிரோதி⁴தயா விரோதி⁴ஸம்ஸர்கா³பா⁴வவிஷயத்வேநா(அ)பி தாவுபபத்ஸ்யேதே இதி சேத்³, ந; கார்யஸ்ய தாவது³பாதா³நாபேக்ஷா ப்ரத²மமுத்பத்³யதே , பஶ்சாத்³விரோதி⁴ஸம்ஸர்கா³பா⁴வாபேக்ஷா; ததா² ச “அந்தரங்க³ப³ஹிரங்க³யோரந்தரங்க³ம் ப³லவத்³” இதி ந்யாயேநா(அ)ந்தரங்கோ³பாதா³நவிஷயத்வமேவ தயோர்ந்யாய்யம் । ப்ரத்⁴வம்ஸவது³பாதா³நாபேக்ஷைவ மா பூ⁴தி³தி சேத்³ ; விமதம் ஸோபாதா³நம் , பா⁴வத்வே ஸதி கார்யத்வாத்³ , க⁴டவதி³த்யநுமாநாத் । நநு படகு³ணே ரூபே(அ)நைகாந்திகோ ஹேது:, ந ஹி தஸ்யோபாதா³நம் ஸம்ப⁴வதி । தஸ்ய கிம் பட ஏவோபாதா³நம் த்³ரவ்யாந்தரம் வா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸவ்யேதரயோர்விஷாணயோரிவ யுக³பது³த்பந்நயோ: கார்யகாரணபா⁴வாநுபபத்தே: । த்³விதீயே த்³ரவ்யாந்தரக³தத்வேந படகு³ணத்வஹாநிரிதி, மைவம் ; தார்கிகமதே தாவத்³ “உத்பந்நம் த்³ரவ்யம் க்ஷணமகு³ணம் திஷ்ட²தி” இதி ந்யாயேந யௌக³பத்³யாபா⁴வாத் படஸ்யைவோபாதா³நத்வஸம்ப⁴வ: । வேதா³ந்திமதே து தந்தூநாமுபாதா³நத்வே(அ)பி கார்யகாரணயோரபே⁴தா³த் படகு³ணத்வம் ந ஹீயதே । ந ச காசாதி³தோ³ஷாணாமுபாதா³நத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி கிமநேநா(அ)ஜ்ஞாநேநேதி வாச்யம் , அத்⁴யாஸதது³பாதா³நயோரேகாஶ்ரயத்வநியமாத் । இஹ த்வத்⁴யாஸ ஆத்மாஶ்ரிதோ தோ³ஷாஶ்சேந்த்³ரியாத்³யாஶ்ரிதா இதி நோபாதா³நத்வம் தேஷாம் । நநு ரஜதாத்⁴யாஸ: ஶுக்த்யாஶ்ரித: ப்ரதீயதே தது³பாதா³நம் த்வஜ்ஞாநமாத்மாஶ்ரிதமிதி த்வந்மதே(அ)பி நைகாஶ்ரயத்வஸித்³தி⁴:, மைவம் ; ஆத்மாஶ்ரிதஸ்யைவா(அ)த்⁴யாஸஸ்ய ஶுக்திஸம்ஸர்க³ இத்யுபபாத³யிஷ்யமாணத்வாத் । நநு தர்ஹி அர்தா²த்⁴யாஸஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநமுபாதா³நமஸ்து ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸஸ்ய த்வாத்மா(அ)ந்த:கரணம் சோபாதா³நம் ப⁴விஷ்யதி, ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேஷு மதபே⁴தே³ந தயோருபாதா³நத்வாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; ஆத்மநோ(அ)பரிணாமித்வாத் । அந்த:கரணஸ்ய சேந்த்³ரியஸம்யோக³லிங்கா³தி³ஸாபேக்ஷத்வாத் । நஹ்யத்ர ஸம்யோகா³தி³: ஸம்ப⁴வதி । மித்²யாபதா³ர்த²ஸ்ய ப்ரத்யயமாத்ரஶரீரஸ்ய ப்ரத்யயாத் ப்ராக³ஸித்³தே⁴: கேநேந்த்³ரியம் ஸம்யுஜ்யேத । இந்த்³ரியாந்வயவ்யதிரேகௌ து ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநஸ்யா(அ)தி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநவிஷயதயா(அ)ந்யதா²ஸித்³தௌ⁴ । ந சா(அ)தி⁴ஷ்டா²ந[ஜ்ஞாந]ஸம்ப்ரயோகா³தே³வ ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநோத்பத்திஸித்³தி⁴:, மித்²யார்த²ஸம்ப்ரயோகா³பா⁴வே தத்ப்ரதீத்யநுபபத்தே: । ந ச ஸம்ஸ்காரோபநீததயா “ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:” இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாம் தத்தாம்ஶவத் தத்ப்ரதீதி: ; தத்³வதே³வா(அ)ப்⁴ராந்தத்வாபத்தே: । ந சா(அ)தி⁴ஷ்டா²நஸம்ஸர்கா³ம்ஶஸ்யா(அ)ஸத்த்வாத்³ ப்⁴ராந்தத்வம் ; தர்ஹி தஸ்யா(அ)ஸத்த்வேந ஸம்ப்ரயோகா³யோக்³யஸ்யா(அ)(அ)ரோப்யஸ்யா(அ)பரோக்ஷத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । நநு மித்²யார்தே²(அ)ந்த:கரணமிந்த்³ரியஸம்ப்ரயோக³ம் நா(அ)பேக்ஷதே; விநா(அ)பி தேந ஸ்வாப்நஜ்ஞாநத³ர்ஶநாதி³தி சேத் ; ததா²(அ)ப்யந்த:கரணஸ்ய ஜ்ஞாநாகாரபரிணாமே ஜ்ஞாத்ருத்வஶூந்யத்வாத்³ மித்²யார்த²வ்யவஹாரோ ந ஸித்⁴யேத் । அதா²(அ)ந்த:கரணமேவ ஜட³மபி ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வாகாரேண பரிணம்ஸ்யதே, ஆத்மா வா ஜ்ஞாதா ப⁴விஷ்யதீதி மந்யேதா²:; ஏவமபி ப்⁴ராந்திஸம்யக்³த³ர்ஶநப³ந்த⁴நிவ்ருத்தீநாமேகாஶ்ரயத்வநியமமாத³ந்த:கரணஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வே தஸ்யைவ ஸம்யக்³த³ர்ஶநப³ந்த⁴நிவ்ருத்தீ ப்ரஸஜ்யேயாதாம் । இஷ்யதே த்வாத்மந ஏவ ப்⁴ராந்தத்வாதி³கம் , தச்சா(அ)(அ)த்மாஶ்ரிதாஜ்ஞாநோபாதா³நத்வபக்ஷே ஸித்⁴யதி ; நா‍(அ)ந்யதா² । தஸ்மாத³ஜ்ஞாநமேவோபாதா³நம் பரிஶிஷ்யதே । ந சா(அ)ஜ்ஞாநே விவதி³தவ்யம் ; “அஹமஜ்ஞ:” “மாமந்யம் ச ந ஜாநாமி” இதி ப்ரத்யக்ஷேண ஜடா³த்மிகாயா அவித்³யாஶக்தேராத்மாநமாஶ்ரித்ய பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகேஷு வ்யாப்தாயா அநுபூ⁴யமாநத்வாத் । நநு ஜ்ஞாநாபா⁴வவிஷயோ(அ)யமநுப⁴வ:, தந்ந; “அஹம் ஸுகீ²” இதிவத³பரோக்ஷாநுப⁴வத்வாத் । அபா⁴வஸ்ய ச ஷஷ்ட²ப்ரமாணக³ம்யத்வாத் । ப்ரத்யக்ஷாபா⁴வவாதே³ து த⁴ர்மிப்ரதியோகி³நோராத்மஜ்ஞாநயோ: ப்ரதீதௌ “மயி ஜ்ஞாநம் நாஸ்தி” இதி ஏதாத்³ருஶம் ஜ்ஞாநாபா⁴வப்ரத்யக்ஷம் வ்யாஹந்யேத । தயோரப்ரதீதௌ ச ஹேத்வபா⁴வாதே³வ தத்ப்ரத்யக்ஷாநுத்பாத³: । நநு ஸர்வத்ர வ்யவஹாரோ ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லத்வேந லிங்க³ம் ப⁴வதி; தல்லிங்கா³பா⁴வேந ஜ்ஞாநாபா⁴வோ(அ)நுமீயதே இதி சேத்³ , ந; ததா³பி த⁴ர்ம்யாதி³ப்ரதீத்யப்ரதீத்யோருக்ததோ³ஷாத் । ஷஷ்ட²மாநக³ம்யோ ஜ்ஞாநாபா⁴வ இதி ப⁴ட்டமதே(அ)பி அயமேவ தோ³ஷ: । அஸ்மந்மதே து ஸாக்ஷிவேத்³யோ ஜ்ஞாநமாத்ராபா⁴வ: । ஜ்ஞாநவிஶேஷாபா⁴வஸ்து “வ்யவஹாரே ப⁴ட்டநய:” இத்யப்⁴யுபக³மேந ஷஷ்ட²மாநக³ம்ய: । யதா³ து “மஹீ க⁴டத்வம் க⁴டத: கபாலிகா கபாலிகாசூர்ணரஜஸ்ததோ(அ)ணு:” இதி புராணமதமாஶ்ரித்யா(அ)பா⁴வபதா³ர்த² ஏவ நா(அ)ங்கீ³க்ரியதே, ததா³ ந கா(அ)பி சிந்தா । நநு பா⁴வரூபாஜ்ஞாநஸ்யாபி ஜ்ஞாநநிவர்த்த்யத்வாங்கீ³காராத³ஹமஜ்ஞ இத்யாத்³யாஶ்ரயவிஷயப்ரதீதிக³ர்பி⁴தமஜ்ஞாநப்ரத்யக்ஷம் வ்யாஹதமேவ । மைவம் , ஆஶ்ரயவிஷயாஜ்ஞாநாநி த்ரீண்யபி ஏகேநைவ ஸாக்ஷிணா(அ)வபா⁴ஸ்யந்தே । ததா² சா(அ)(அ)ஶ்ரயவிஷயௌ ஸாத⁴யந்நயம் ஸாக்ஷீ தத்³வதே³வாஜ்ஞாநமபி ஸாத⁴யத்யேவ ந து நிவர்தயதி । தந்நிவர்தகம் த்வந்த:கரணவ்ருத்திஜ்ஞாநமேவ । தச்சாத்ர நாஸ்தீதி கத²ம் வ்யாஹதி: ? நந்வஹம் க⁴டம் ந ஜாநாமீத்யத்ராஜ்ஞாநவ்யாவர்த்தகோ க⁴டோ ந தாவத் ஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதேந ஸாக்ஷிணா ப்ரத்யேதும் யோக்³ய:; பா³ஹ்யவிஷயஸித்³தே⁴: ஸ்வஸம்ப³த்³த⁴ப்ரமாணாயத்தத்வாத் । நா(அ)பி ப்ரமாணேந; ப்ரமாணநிவர்த்யத்வாத³ஜ்ஞாநஸ்யேதி சேத் , ஸத்யம்; கேவலஸ்ய க⁴டஸ்ய ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாபா⁴வே(அ)பி அஜ்ஞாதத்வத⁴ர்மவிஶிஷ்டஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநத்³வாரா ஸம்ப³ந்த⁴வதா ஸாக்ஷிணா ப்ரதீதிருபபத்³யத ஏவ । ந ச வாச்யம் கேவலஸ்ய ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாபா⁴வே விஶிஷ்டஸ்யா(அ)பி தத³நுபபந்நம் , ரஸாதே³ஶ்சாக்ஷுஷத்³ரவ்யவிஶிஷ்டஸ்யா(அ)பி சாக்ஷுஷத்வாத³ர்ஶநாதி³தி, பரமாணோ: கேவலஸ்ய மாநஸப்ரத்யக்ஷத்வாபா⁴வே(அ)பி “பரமாணுமஹம் ஜாநாமி” இதி ஜ்ஞாநவிஶேஷணதயா மாநஸப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வஸ்ய பரைரங்கீ³காராத் । லோகே(அ)பி ராஹோ: கேவலஸ்யா(அ)ப்ரத்யக்ஷத்வே(அ)பி சந்த்³ராத்³யுபரக்தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வத³ர்ஶநாத் । பரமதே(அ)பி “க⁴டமஹம் ந ஜாநாமி” இத்யத்ர ஜ்ஞாநாபா⁴வவிஶேபணஸ்ய க⁴டஸ்ய ப்ரதீத்யப்ரதீத்யோர்தூ³ஷணஸ்யா(அ)பி⁴ஹிதத்வாத் । தஸ்மாத் ஸர்வம் வஸ்துஜ்ஞாததயா(அ)ஜ்ஞாததயா வா ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்ய விஷய ஏவ । நநு தர்ஹி ஜ்ஞாதாஜ்ஞாதவிஷயபே⁴தோ³ ந ஸ்யாத் ததா² ப்ரமாணவ்யாபாரவையர்த்²யம் தத³ந்வயவ்யதிரேகவிரோத⁴ஶ்சேதி சேத்³ , மைவம் ; யத்³வத³ஜ்ஞாநமஜ்ஞாதத்வத⁴ர்மம் ஸ்வவிஷயே ஸம்பாத்³ய தஸ்ய ஸாக்ஷிணா ஸம்ப³ந்த⁴ம் க⁴டயதி தத்³வத் ப்ரமாணமபி ஜ்ஞாதத்வம் த⁴ர்மம் ஸ்வவிஷயே ஸம்பாத்³ய தஸ்ய ஸாக்ஷிணா ஸம்ப³ந்த⁴க⁴டகமித்யங்கீ³காரேணோக்ததோ³ஷநிவ்ருத்தே: । ததே³வமுக்தோபபத்திஸஹிதமஹமஜ்ஞ இதி ப்ரத்யக்ஷம் பா⁴வரூபாஜ்ஞாநே ப்ரமாணம் ।

ததா²ப்யநுமாநைகருசிம் ப்ரதி தத³ப்யுச்யதே ப்ரத்யக்ஷவது³பபத்த்யபேக்ஷாம் விநா ஸாக்ஷாதே³வ பா⁴வரூபத்வஸாத⁴நாய । விமதம் ப்ரமாணஜ்ஞாநம் , ஸ்வப்ராக³பா⁴வவ்யதிரிக்தஸ்வவிஷயாவரணஸ்வநிவர்த்யஸ்வதே³ஶக³தவஸ்த்வந்தரபூர்வகம் ப⁴விதுமர்ஹதி, அப்ரகாஶிதார்த²ப்ரகாஶகத்வாத் , அந்த⁴காரே ப்ரத²மோத்பந்நப்ரதீ³பப்ரகாஶவத்³ , இதி । ஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய பக்ஷத்வே த்வநுவாத³ஜ்ஞாநே ஹேத்வஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி ப்ரமாணேத்யுக்தம் । ததா² தா⁴ராவாஹிகவ்யாவ்ருத்தயே விமதமிதி । வஸ்துபூர்வகமித்யேவோக்தே ஸ்வாஶ்ரயேணா(அ)(அ)த்மாதி³நா ஸித்³த⁴ஸாத⁴நதா ஸ்யாத்³ , அதோ வஸ்த்வந்தரேத்யுக்தம் । ததா² ஸ்வாஶ்ரயாதிரிக்தஸாமக்³ரீம் த⁴ர்மாதி³கம் பூர்வஜ்ஞாநம் ப்ராக³பா⁴வம் சா(அ)வரோஹக்ரமேண ஸ்வதே³ஶேத்யாதி³விஶேஷணசதுஷ்டயேந நிவர்தயதி । ஏதாவதா ச விவக்ஷிதவிஶேஷம் பா⁴வரூபாஜ்ஞாநம் ஸித்⁴யதி । தா⁴ராவாஹிகஜ்ஞாநேஷு வ்யபி⁴சாரம் வாரயிதும் அப்ரகாஶிதேதி । தா⁴ராவாஹிகப்ரபா⁴ஸூப⁴யவைகல்யம் வாரயிதும் ப்ரத²மேதி । ஆதபவதி தே³ஶே ஸமுத்பந்நதீ³பப்ரபா⁴யாம் தத்³வாரயிதுமந்த⁴காரே இதி । அநிர்வசநீயஸ்ய ஜ்ஞாநார்த²ரூபத்³விவிதா⁴த்⁴யாஸஸ்யா(அ)ந்யதா²நுபபத்த்யா தது³பாதா³நஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)நிர்வசநீயத்வம் । ந சா(அ)ந்யதா²ப்யுபபத்திஸ்தஸ்ய ஸத்யத்வே தத்கார்யஸ்யா(அ)பி ஸத்யத்வப்ரஸங்கா³த் । ததா² ச மூலகாரணத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா(அ)நாதி³த்வம் । ஸாதி³த்வே சோபாதா³நபரம்பராபேக்ஷாயாம் மூலகாரணம் ந ஸித்⁴யேத் । ததே³வமநாத்³யநிர்வாச்யபா⁴வரூபாஜ்ஞாநமாத்மாஶ்ரிதமாத்மவிஷயமத்⁴யாஸஸ்யோபாதா³நமிதி ஸித்³த⁴ம் ।

நநு கிமித³மஜ்ஞாநமாத்மாநமிவாநாத்மாநமப்யாவ்ருணோதி கிம் வா நாவ்ருணோதி ? நாத்³ய:; ப்ரமாணப்ரயோஜநயோரபா⁴வாத் । ததா² ஹி “இத³ம் நீலம் அஜ்ஞாநேநாவ்ருதம்” இதி ப்ரமாணேந க்³ரஹீதவ்யம் , தச்ச நீலப்ரதீத்யப்ரதீத்யோர்ந ஸம்பா⁴வ்யதே । அத² மந்யஸே நீலாவக³திகால ஏவா(அ)ஜ்ஞாநாவரணாஸம்ப⁴வே(அ)பி நீலாவக³தே: பூர்வகாலீநமாவரணம் க³ம்யத ஏவேதி , தந்ந ; க³மகாநிரூபணாத் । கிமிதா³நீமவக³தத்வம் க³மகம் கிம் வா இதா³நீமேவேத்யவதா⁴ரணம் , கிம் வா ததே³வேத³ம் நீலமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாந்யதா²நுபபத்தி: ? ஆஹோஸ்வித³பி⁴ஜ்ஞாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயோர்மத்⁴யே ஜ்ஞாநஸ்ம்ருத்யபா⁴வாந்யதா²நுபபத்தி: ? நா(அ)(அ)த்³ய:, தா⁴ராவாஹிகஜ்ஞாநேஷு பூர்வமவக³தஸ்யைவ பஶ்சாத³ப்யவக³மேந பூர்வகாலீநாவரணம் விநைவேதா³நீமவக³தத்வஸம்ப⁴வாத் । ந த்³விதீய:, அந்யோந்யாஶ்ரயத்வாத் – பூர்வாவரணஸித்³தா⁴விதா³நீமேவேத்யவதா⁴ரணஸித்³தி⁴ஸ்தத்ஸித்³தா⁴விதரஸித்³தி⁴ரிதி । ந த்ருதீய:, அபி⁴ஜ்ஞாய கஞ்சித்காலம் விஸ்ம்ருதஸ்யைவ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞேதி நியமாபா⁴வாத் । ஸர்வதா³ ஸ்பு²ரத்யப்யாத்மநி ஸோ(அ)ஹமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநத³ர்ஶநாத் । ந சதுர்த²:, அபி⁴ஜ்ஞாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயோர்மத்⁴யே(அ)ப்யாவரணவிரஹிதத்வேநோத்பந்நாநாமேவ ஜ்ஞாநாநாம் ஸ்ம்ருத்யபா⁴வ இத்யபி ஸுவசத்வாத் । ந ஹி யத்³யத³நுபூ⁴தம் தத்தத் ஸ்மர்யத ஏவேதி நியமோ(அ)ஸ்தி । ந ச வாச்யம் “த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமி” இதி விஷயஸம்ப³ந்த்⁴யஜ்ஞாநமநுபூ⁴யதே ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்சாஜ்ஞாநஸ்யா(அ)(அ)வரணத்வேநாத்மநி த்³ருஷ்டஸ்தத்கத²மபலப்யத இதி । ஸாக்ஷிசைதந்யேந ஸ்வஸ்மிந்நத்⁴யஸ்தாநாமஜ்ஞாநவிஷயதத்ஸம்ப³ந்தா⁴நாமநுப⁴வாங்கீ³காராத் । ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்சாஜ்ஞாநவிஷயயோ: கார்யகாரணபா⁴வலக்ஷணோ நாவரகாவ்ரியமாணத்வலக்ஷண:, அத்⁴யஸ்தஸ்யா(அ)(அ)வரணாயோகா³த் । ப்ரதீதிகாலே தாவதா³வரணம் வ்யாஹதம் । அப்ரதீதிகாலே து ஸ்வயமேவ நாஸ்தி, த்³விசந்த்³ராதி³வத³த்⁴யஸ்தஸ்ய ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரத்வாத் । யத்³யத்⁴யஸ்தமப்யாவ்ரியேத ததா³ தத்ப்ரதிபா⁴ஸ: கதா³சித³பி ந ஸ்யாத் ; அத்⁴யஸ்தஸ்ய மாநா(அ)கோ³சரத்வேந ததா³வரணாநிவ்ருத்தே: । ப்ரமாணக³ம்யம் ஹி வஸ்து பரமார்த²த்வாத³ப்ரதீயமாநமபி திஷ்ட²தி தத்கத²ஞ்சிதா³வ்ரியேதாபி, அத்⁴யஸ்தம் து மாநநிவர்த்த்யம் தத்கத²ம் நாமா(அ)(அ)வ்ரியேத । தஸ்மாத் நா(அ)ஸ்த்யேவாநாத்மாவரணே ப்ரமாணம் । ததா² ப்ரயோஜநம் ச து³:ஸம்பாத³ம் , ஸர்வத்ர ஹ்யாவரணஸ்ய ப்ரஸக்தப்ரகாஶப்ரதிப³ந்த⁴: ப்ரயோஜநம் । தத³த்ர கிமநாத்மநி ஸ்வத:ப்ரகாஶ: ப்ரஸக்த: ? கிம் வா ப்ரமாணப³லாத் ? சைதந்யப³லாத் ? நாத்³ய:, ஜட³த்வாத் । ந த்³விதீய:, பா⁴நநிவர்த்யஸ்யாவரணஸ்ய தத்ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாயோகா³த் । ந த்ருதீய:, சைதந்யாவரணாதே³வ தத்ஸித்³தா⁴வநாத்மநி ப்ருத²கா³வரநகல்பநாவையர்த்²யாத் । ந ஹி ஸூர்யே மேருவ்யவஹிதே ஸதி ராத்ராவரணப்ரதிப³ந்தா⁴ய ச²த்ராதி³கமபேக்ஷ்யதே । அதா²(அ)ப்⁴ரச்ச²ந்நே(அ)பி ஸவிதர்யௌஷ்ண்யாக்²யஸூக்ஷ்மாதபப்ரதிப³ந்தா⁴ய ச²த்ராத்³யபேக்ஷாவத³த்ரா(அ)ப்யஜ்ஞாநாவ்ருதசைதந்யக்ருதப்ரகாஶலேஶமபி வாரயிதும் ப்ருத²கா³வரணமித்யுச்யேத; தத³ஸத் ; கிமேகமேவ அஜ்ஞாநமாத்மாஶ்ரயமநாத்மாவரணம் சேத்யங்கீ³க்ரியதே, கிம் வா ப்ரதிவிஷயமஜ்ஞாநபே⁴த³: கல்ப்யதே ? நா(அ)(அ)த்³ய: ; ஆவரணவிநாஶமந்தரேந விஷயாவபா⁴ஸாயோகா³த் । ஏகபதா³ர்த²ஜ்ஞாநேநைவா(அ)(அ)ஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ஸத்³யோ முக்திப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:, கல்பகாபா⁴வாத் ; அஜ்ஞாநாவ்ருதசைதந்யக்ருதப்ரகாஶலேஶஸ்யேஷ்டத்வாத் । அந்யதே²த³மஜ்ஞாதமிதி வ்யவஹாரோ ந ஸித்⁴யேத் । அத: ப்ரமாணப்ரயோஜநஶூந்யத்வாதா³வரணபக்ஷோ து³ர்ப⁴ண: । நா(அ)பி த்³விதீய:, ஆவரணாபா⁴வே ஸத்யநாத்மந: ஸர்வதா³ ப்ரதீதிப்ரஸங்கா³தி³தி । அத்ரோச்யதே – ஆத்³யோ(அ)நங்கீ³க்ருத ஏவ । த்³விதீயே து கத²ம் ஸர்வதா³ ப்ரதீதி: ? கிம் ஜ்ஞாததயா உதா(அ)ஜ்ஞாததயா அத²வா கதா³சித்³ ஜ்ஞாததயா அந்யதா³ வா அஜ்ஞாததயா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஜ்ஞாததாபாத³கப்ரமாணப்ரவ்ருத்தே: காதா³சித்கத்வாத் । ந த்³விதீய:, அஜ்ஞாததாயா: கஞ்சித் காலம் ஜ்ஞாததயா நிவ்ருத்தே: । ந த்ருதீய:, இஷ்டத்வாத் । உக்தம் ஹி – “ஸர்வம் வஸ்து ஜ்ஞாததயா(அ)ஜ்ஞாததயா வா ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்ய விஷய ஏவ” இதி । நந்வஜ்ஞாதத்வம் நாமா(அ)ஜ்ஞாநவிஷயத்வம் । விஷயத்வம் ச விஷயிக்ருதாதிஶயாதா⁴ரத்வம் । ந சா‍(அ)ஜ்ஞாநக்ருதமாவரணமநாத்மந்யங்கீ³க்ரியதே தத்கத²ம் தஸ்யா(அ)‍ஜ்ஞாதத்வமிதி ? உச்யதே – ஶுக்தீத³மம்ஶாவச்சி²ந்நசைதந்யக³தமஜ்ஞாநம் ரஜதாத்⁴யாஸமுத்பாத்³ய தத³வபா⁴ஸாக்²யமதிஶயம் ஶுக்தௌ கரோதீதி ஶுக்தேரஜ்ஞாதத்வஸித்³தி⁴: । ஏவம் ஸர்வத்ரா(அ)நாத்மந்யாவரணாநங்கீ³காரே(அ)ப்யஜ்ஞாதத்வம் வேதி³தவ்யம் । நநு ரஜதாக்²யோ விக்ஷேபோ ந தாவச்சு²க்தௌ ஜ்ஞாதாயாமவபா⁴ஸதே, தஸ்ய ஶுக்திஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாத் । அஜ்ஞாதாயாம் து ஶுக்தௌ கத²ம் தத³திஶயோ விக்ஷேப இத்யவக³ம்யேத ? மைவம் , ஶுக்த்யாகாரோ ந ஜாத: இத³மாகாரஶ்ச ஜ்ஞாத இதி தோ³ஷத்³வயநிவ்ருத்தே: । நந்வாத்மாஶ்ரயமஜ்ஞாநமேகமேவ தச்ச விக்ஷேபமாத்ரம் கரோதி நாவரணமித்யஸ்மிந் பக்ஷே(அ)பி கிம் முஸலேந க⁴ட இவ ஶுக்திஜ்ஞாநேந விக்ஷேப ஏவோபாதா³நே ப்ரவிலாப்யதே உதோபாதா³நமபி நிவர்த்த்யதே । ஆத்³யே ததை²வ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேநா(அ)பி விக்ஷேபமாத்ரப்ரவிலயே ஸதி அநிர்மோக்ஷாபத்தி: । த்³விதீயே ஶுக்திஜ்ஞாநேநைவாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ஸத்³யோ முக்திப்ரஸங்க³: । ஸத்³யோ முக்திபரிஜிஹீர்ஷயா ப்ரதிவிஷயமஜ்ஞாநபே⁴தே³ வா(அ)த்⁴யாஸஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநாநுபாதா³நகத்வே சா(அ)ங்கீ³க்ரியமாணே கல்பநாகௌ³ரவாத்⁴யாஸஸத்யத்வே ப்ரஸஜ்யேயாதாமிதி, மைவம் ; ந தாவத் ப்ரத²மபக்ஷே தோ³ஷோ(அ)ஸ்தி । விமதம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் , விக்ஷேபோபாதா³நநிவர்தகம் , தத்³விரோதி⁴த்வே ஸதி பஶ்சாத்³பா⁴வித்வாத்³ ; யதா² ஶுக்திஜ்ஞாநம் ஸ்வப்ராக³பா⁴வரஜதாத்⁴யாஸயோர்நிவர்தகமித்யநுமாநாத் । த்³விதீயபக்ஷே(அ)பி நாஸ்த்யுக்ததோ³ஷ:, மூலாஜ்ஞாநஸ்யைவா(அ)வஸ்தா²பே⁴தா³ ரஜதாத்³யுபாதா³நாநி ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநைர்நிவர்த்த்யந்தே இத்யங்கீ³காராத் । ததே³வம் ஜடே³ஷ்வாவரணாநங்கீ³காரே ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । யத்து பா⁴வரூபாஜ்ஞாநஸாத⁴காநுமாநே ஸ்வவிஷயாவரணேத்யுக்தம் , தத்ததை²வாத்மவிஷயே । ஶுக்த்யாதி³ஜட³விஷயே து ரஜதாத்³யுபாதா³நாநாமஜ்ஞாநாவஸ்தா²விஶேஷாணாம் சைதந்யவ்யவதா⁴யகத்வேந ப²லத ஆவரணத்வம் ந து ஸாக்ஷாதி³த்யவிரோத⁴: ।

நந்வாத்மந்யப்யாவரணம் நாம கிம் ப்ரகாஶநாஶ: கிம் வா ப்ரகாஶஸ்ய விஷயப்ராகட்யாக்²யகார்யோத்பாத³நே ப்ரதிப³ந்த⁴ உத தத்ரைவ ஸஹகார்யந்தரப்ரதீக்ஷா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ப்ரகாஶஸ்ய நித்யாத்மசைதந்யரூபத்வாத் । நா(அ)பி த்³விதீயத்ருதீயௌ, அந்த:கரணவ்ருத்திவ்யக்தசித்ப்ரகாஶமந்தரேண விஷயே ப்ருத²க் ப்ராகட்யாநங்கீ³காராத் ; ததோ து³ர்நிரூபமாவரணஸ்வரூபமிதி சேத் , ஸத்யமேதத் ; அத ஏவா(அ)(அ)வரணஸ்யா(அ)நிர்வாச்யாவித்³யாரூபத்வமங்கீ³கர்தவ்யம் , ந து து³ர்நிரூபத்வமாத்ரேண தத³பலாபோ யுக்த: ; அநுமாநஸித்³த⁴த்வாத் । ததா² ஹி – அஸ்தி தாவந்மூடா⁴நாமேவம் வ்யவஹார: – அஶநாயாத்³யதீதம் விவேகிப்ரஸித்³த⁴மாத்மதத்த்வம் “நா(அ)ஸ்தி, ந ப்ரகாஶதே ச“ இதி । ஸோ(அ)யம் வ்யவஹார ஆத்மநி பா⁴வரூபாவரணநிமித்தோ ப⁴விதுமர்ஹதி, “அஸ்தி, ப்ரகாஶதே” இத்யாதி³வ்யவஹாரபுஷ்கலகாரணே ஸதி தத்³விபரீதவ்யவஹாரத்வாத்³ , யந்நைவம் தந்நைவம் ; யதா²ஸ்தி ப்ரகாஶதே க⁴ட இதி வ்யவஹார: । ந ச காரணபௌஷ்கல்யமஸித்³த⁴ம் , நித்யஸித்³த⁴ஸ்வப்ரகாஶசைதந்யாதிரேகேணாத்ரா(அ)ந்யாபேக்ஷாபா⁴வாத் । ந சாந்யதா²ஸித்³தி⁴: ; இதோ(அ)திரிக்தாவரணஸ்ய மூர்த்தத்³ரவ்யஸ்யா(அ)(அ)த்மநி நிரவயவே ஸர்வக³தே து³:ஸம்பாத³த்வாத் । ஏவம் சா(அ)(அ)த்மந்யுக்தவ்யவஹாரயோக்³யத்வம் ஆவரணஸ்ய ஸ்வரூபமிதி நிரூபிதம் ப⁴வதி ।

நந்வஜ்ஞாநமித்யத்ர நஞோ யத்³யபா⁴வோ(அ)ர்த²: ததா³ ஜ்ஞாநாபா⁴வ இதி ஸ்யாத்³ , விரோத்⁴யர்த²த்வே ச ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநம் , அந்யார்த²த்வே ச ப்⁴ராந்திஸம்ஸ்கார: ; ததா² ச ஜ்ஞாநாபா⁴வப்⁴ராந்திஜ்ஞாநதத்ஸம்ஸ்காரா ஏவா(அ)ஜ்ஞாநாபி⁴தா⁴நாஸ்த ஏவ ப்³ரஹ்மதத்த்வாவபா⁴ஸம் ப்ரதிப³த்⁴யோக்தவ்யவஹாரம் ஜநயிஷ்யந்தி கிமநேந பா⁴வரூபாவரணகல்பநேநேதி சேத்³ , மைவம் ; ஸுஷுப்தாதௌ³ ப்³ரஹ்மதத்த்வாநவபா⁴ஸஸ்யாநந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத் ।ததா² ஹி – கிம் தத்ர ப்³ரஹ்மதத்த்வஸ்ய ஸ்வத ஏவா(அ)நவபா⁴ஸ: கிம் வா புருஷாந்தரஸம்வேத³நவத்³ த்³ரஷ்டுர்ஜீவாத்³ ப்³ரஹ்மதத்த்வஸ்ய பி⁴ந்நத்வேந உத ப்ரதிப³ந்த⁴வஶாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ப்³ரஹ்மண: ஸ்வப்ரகாஶத்வாத் । ந த்³விதீய:, தத்த்வமஸீத்யேகத்வஶ்ருதே: । த்ருதீயே கிம் ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநாத் ப்ரதிப³ந்த⁴ உத தத்ஸம்ஸ்காராத்³ அத²வா ஜ்ஞாநாபா⁴வாத்³ ஆஹோஸ்வித் கர்மவஶாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய: ; ஸுஷுப்த்யாதௌ³ மித்²யாஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பி லுப்தத்வாத் । ந த்³விதீய:, ரஜதப்⁴ரமஸம்ஸ்காரஸ்ய ஶுக்திதத்த்வாவபா⁴ஸப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத³ர்ஶநாத் । த்ருதீயே து ந தாவத் ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய நித்யஸ்யா(அ)பா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி । அந்யஜ்ஞாநாபா⁴வஸ்து ந ஸ்வயம்ப்ரகாஶப்³ரஹ்மதத்வாவபா⁴ஸப்ரதிப³ந்த⁴க்ஷம: । அந்யதா² முக்தாவபி ப்ரதிப³ந்த⁴ப்ரஸங்கா³த் । சதுர்தே²(அ)பி கிம் கர்மாணி சைதந்யமகி²லமபி ப்ரதிப³த்⁴நந்தி உத ஸ்வாவபா⁴ஸகாம்ஶம் விஹாய । ஆத்³யே ஸாத⁴காபா⁴வாத் கர்மாணி நைவ ஸித்⁴யேயு: । ந த்³விதீய:, அப்ராமாணிகார்த்³த⁴ஜரதீயத்வப்ரஸங்கா³த் । ந ச பா⁴வரூபாவரணே(அ)பி துல்யௌ விகல்பதோ³ஷாவிதி வாச்யம் , ஸ்வாவபா⁴ஸகாம்ஶபரித்யாக³ஸ்யா(அ)ர்த்³த⁴ஜரதீயஸ்யா(அ)ப்யஹமஜ்ஞ இத்யபரோக்ஷாநுப⁴வாந்யதா²நுபபத்த்யா கல்ப்யத்வாத் । ந ச ததா² கர்மாண்யபரோக்ஷாண்யநுபூ⁴யந்தே । யத்³யபி தத்ர பரோக்ஷாநுப⁴வ ஏவ கல்பக: ஸ்யாத் , ததா²(அ)பி கர்மாணி ந ப்ரதிப³ந்த⁴காநி, ஸம்ஸ்காரரூபத்வாத்³ , ரஜதப்⁴ராந்திஸம்ஸ்காரவத் ।

நநு “ஜ்ஞாநமாவ்ருத்த்ய து தம: ப்ரமாதே³ ஸஞ்ஜயத்யுத” இதி ஸ்மரணாத் தமோகு³ண ஏவ ப்ரதிப³ந்த⁴க: ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; தஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத³நிவ்ருத்தாவநிர்மோக்ஷப்ரஸங்கா³த் । நிவ்ருத்தௌ து தஸ்யைவ பா⁴வரூபாவரணத்வாந்நாமமாத்ரே விவாத³: ஸ்யாத் । தஸ்மாத்³பே⁴தா³பே⁴த³வாதி³நா(அ)பி ஸுஷுப்தௌ ஜ்ஞாநாபா⁴வ ஏவ ப்³ரஹ்மதத்த்வாநவபா⁴ஸஹேதுரித்யமும் து³ராக்³ரஹம் பரித்யஜ்ய பா⁴வரூபாஜ்ஞாநமேவா(அ)ங்கீ³கர்த்தவ்யம் । யச்ச ததீ³யம் து³ராக்³ரஹாந்தரம் ஜாக்³ராத்ஸ்வப்நயோரஹம் மநுஷ்ய இதி ப்⁴ராந்திரேவ ப்³ரஹ்மதத்த்வாநவபா⁴ஸஹேதுரிதி, தத³ப்யஸத் ; தந்மதே ப்⁴ராந்தேரஸ்யா து³ர்ப⁴ணத்வாத் । யதை²வ க²ண்டோ³ கௌ³ர்முண்டோ³ கௌ³ரித்யத்ரோப⁴யஸாமாநாதி⁴கரண்யேந கோ³த்வஜாதேரேகஸ்யா ஏவோபா⁴ப்⁴யாமபி வ்யக்திப்⁴யாம் ஸஹ பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ப்ராமாணிகாவேவ ஸ்வீக்ரியேதே ததை²வாஹம் மநுஷ்யோ(அ)ஹம் ப்³ரஹ்மேதி சைகஸ்ய ஜீவஸ்ய ஶரீரப்³ரஹ்மப்⁴யாமுபா⁴ப்⁴யாமபி ஸஹ பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ப்ராமாணிகாவேவ கிம் நா(அ)ங்கீ³க்ரியேதே ? ததா² சா(அ)ஹம் மநுஷ்ய இதி தே³ஹாத்மநோரபே⁴த³ப்ரத்யயோ(அ)பி ப்ராமாணிக ஏவ ஸ்யாத் , ந து ப்⁴ராந்தி: । “நா(அ)ஹம் மநுஷ்ய:, கிந்து ப்³ரஹ்ம” இத்யயம் ஶாஸ்த்ரீயநிஷேதோ⁴(அ)பி “நா(அ)யம் க²ண்டோ³ கௌ³:, கிந்து முண்ட³:” இதிவது³பபத்³யதே । அதோ²ச்யேத ப்ரதிபந்நேத³ந்தோபாதௌ⁴ யதா² “நேத³ம் ரஜதம்” இதி நிஷேத⁴: ததா² ப்ரதிபந்நாத்மோபாதௌ⁴ “நாஹம் மநுஷ்ய:” இதி மநுஷ்யத்வஸ்ய நிஷேதா⁴த் மநுஷ்யத்வப்ரதீதிராத்மநி ப்⁴ராந்திரிதி, தந்ந; ததா² ஸதி க²ண்டோ³ கௌ³ரிதி க²ண்டா³காரேண ப்ரதிபந்நே கோ³த்வோபாதௌ⁴ பஶ்சாந்நாயம் க²ண்ட³ இதி நிஷேதா⁴த் க²ண்ட³ப்ரதீதேரபி ப்⁴ராந்தித்வப்ரஸங்கா³த் । ந ச வாச்யம் முண்டே³ க²ண்டோ³ நிஷித்⁴யதே, ந து கோ³த்வோபாதா⁴விதி; முண்டே³ க²ண்ட³ஸ்யா(அ)ப்ரஸக்தத்வாத் । நநு க²ண்ட³வ்யக்த்யாவச்சி²ந்நம் கோ³த்வம் ப்ரதிபந்நோபாதி⁴:, ந ச தத்ர க²ண்டோ³ நிஷித்⁴யதே, கிந்து முண்ட³வ்யக்த்யவச்சி²ந்நே கோ³த்வ இதி சேத், தர்ஹி ப்ரக்ருதே(அ)பி மநுஷ்யத்வாவச்சி²ந்ந ஆத்மா ப்ரதிபந்நோபாதி⁴: । ந ச தத்ர மநுஷ்யத்வம் நிஷித்⁴யதே, கிந்து ப்³ரஹ்மத்வாவச்சி²ந்ந ஆத்மநி । ஏவம் ஸத்யநுக³தேந கோ³த்வேந க²ண்ட³முண்ட³வ்யக்தீ இவா(அ)நுக³தேநா(அ)(அ)த்மநா ஶரீரப்³ரஹ்மணீ ஸம்ப³த்³தே⁴, தத: க²ண்டோ³ கௌ³ரிதி ப்ரத்யயவத³ஹம் மநுஷ்ய இதி ப்ரத்யயஸ்ய ப்ராமாணிகத்வம் து³ர்வாரம் । அத² தத்ர வ்யவஹாராநுச்சே²தா³த் ப்ராமாண்யம் தவ, தத்ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸமாநம் । த்வந்மதே மோக்ஷாவஸ்தா²யாமபி ஸர்வோபாதா³நகாரணபூ⁴தேந ப்³ரஹ்மணா ஸர்வஜ்ஞேநா(அ)பி⁴ந்நஸ்ய ஜீவஸ்ய ஸர்வாத்மதயா ஸர்வஶரீரேந்த்³ரியாத்³யபி⁴மாநவ்யவஹாராநுச்சே²தா³த் । ஜாதிவ்யக்திகார்யகாரணகு³ணகு³ணிவிஶேஷணவிஶேஷ்யா(அ)வயவாவயவிஸம்ப³ந்தா⁴நாம் பே⁴தா³பே⁴த³ப்ரயோஜகாநாம் பஞ்சாநாமப்யபா⁴வாத்³தே³ஹாத்மநோரபே⁴தோ³ ப்⁴ராந்திரிதி சேத்³ ; மைவம் ; பஞ்சாநாமபி ஸம்பூ⁴ய ப்ரயோஜகத்வம் தாவத்³வ்யபி⁴சாரத³ர்ஶநாத³யுக்தம் । ஏகைகஸ்ய ப்ரயோஜகத்வே து ப்ரயோஜகபா³ஹுல்யகௌ³ரவஸ்ய த்வயைவாங்கீ³க்ருதத்வாத் ஶரீரஶரீரிஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ப்ரயோஜக: கிம் ந ஸ்யாத் । ஏதஸ்யா(அ)ப்ரயோஜகத்வே ததை²வாந்யேஷாமபி ததா³பாத³யிதும் ஶக்யமிதி ந க்வா(அ)பி பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ஸித்⁴யேதாம் । அதா²(அ)திப்ரஸங்க³பி⁴யா பஞ்சஸ்வேவ நிர்ப³ந்த⁴:, தர்ஹி ஶரீராத்மநோ: கார்யகாரணபா⁴வோ(அ)ஸ்து । ப்³ரஹ்மக³தகாரணத்வஸ்யாத்மநி சேதநத்வஸாம்யேநோபசரிதும் ஶக்யத்வாத் । நநு முக்²யஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ ப்ரயோஜக:, தத³பா⁴வாதே³வாஹம் மநுஷ்ய இதி ப்ரதீதிர்ப்⁴ராந்திரிதி சேத் , ஏவமபி ப்⁴ராந்திர்நாமா(அ)ந்த:கரணபரிணாமஶ்சேதா³த்மாஶ்ரயா(அ)வித்³யா ந ஸ்யாத் । அந்த:கரணபரிணாம ஏவாத்மந்யாரோப்யத இதி சேத் , ததா²ப்யந்யதா²க்²யாதிவாதி³நஸ்தவ மதே(அ)தி⁴ஷ்டா²நாரோப்யயோ: ஸம்ஸர்க³ஸ்ய ஶூந்யத்வாதா³த்மாவித்³யாஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ஸ்யாத் । அதா²த்மபரிணாமோ ப்⁴ராந்திரிதி சேத்³ , ந; ஆத்மநோ(அ)பரிணாமித்வாத் । ஆத்மநோ(அ)பரிணாமித்வமஸ்மாகமஸித்³த⁴மிதி சேத் , ஸத்யம் ; ததா²பி நித்யஜ்ஞாநகு³ணஸ்த்வயா(அ)(அ)த்மா ஸ்வீக்ரியதே, ததா² ச தஸ்மிம்ஸ்திஷ்ட²த்யேவ ஜ்ஞாநே ப்⁴ராந்தித்வாகாரபரிணாமோ வக்தவ்ய: । தச்ச ந யுக்தம் । ஏகஜாதீயவிஶேஷகு³ணத்³வயஸ்யா(அ)விநஶ்யத³வஸ்த²ஸ்யைகஸ்மிந் த்³ரவ்யே யுக³பத்ஸமவாயாயோகா³த் । ந ஹி படே ஶௌக்ல்யத்³வயம் யுக³பத்ஸமவேதம் த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாஜ்ஜாக³ரஸ்வப்நயோரப்யநாத்³யநிர்வசநீயாஜ்ஞாநமேவ ப்³ரஹ்மாவரணமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம்।

நந்வஜ்ஞாநேந ஸம்ப³ந்தே⁴ ஸத்யாத்மநோ(அ)ஸங்க³த்வம் ப⁴ஜ்யேதேதி சேத்³ , ந; ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யா(அ)ப்யநாதே³ரஜ்ஞாநவத்கல்பிதஸ்ய ஸ்வகார்யவத³ஸங்க³த்வாப⁴ஞ்ஜகத்வாத் । ததே³வம் பா⁴வரூபாஜ்ஞாநமநாத்மாநமநாவ்ருத்யைவ தத்ர விக்ஷேபமாத்ரம் ஜநயதி ஆத்மாநம் த்வாவ்ருத்ய தத்ர “அஹமித³ம்” “மமேத³ம்” இத்வேவம் வ்யவஹாரயோக்³யாநத்⁴யாஸாநபி ஜநயதி ।

நந்வஹமிதி நிரம்ஶஶ்சிதா³த்மா ப்ரதீயதே, ந த்வித³ம் ரஜதமிதிவத³ம்ஶத்³வயாநுவித்³த⁴ம் ரூபம் , ததோ நா(அ)யமத்⁴யாஸ: । ததே²த³மித்யபி ஶரீரம் ப்ரதீயதே । ந ச தஸ்யா(அ)த்⁴யஸ்தத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ப்ரமாணபூ⁴தைரிந்த்³ரியை: க்³ருஹ்யமாணத்வாத் । அத்⁴யஸ்தத்வே சா(அ)ஜ்ஞாநவத் கேவலஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷவேத்³யதா ஸ்யாத் । யத்³யபீத³ம் ரஜதமிதிவத³ஹம் மநுஷ்ய இத்யம்ஶத்³வயவத்த்வேநாதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யபா⁴வ: ப்ரதீயதே, ததா²பி நா(அ)ஸௌ நியத: । ஆத்மந்யுத்க்ராந்தே ப்ருத²க³பி ஶரீரஸ்யோபலம்பா⁴த் । நஹ்யத்⁴யஸ்தம் ரஜதமதி⁴ஷ்டா²நாத் ப்ருத²கு³பலப்⁴யதே । அத² ஶரீரோபலம்ப⁴கம் மாநம் வ்யாவஹாரிகமேவ ந தத்த்வாவேத³கமிதி மந்யேதா²ஸ்ததா²ப்யாத்மந்யத்⁴யஸ்தத்வே தத்ரைவ லய: ஸ்யாத் । ந ச ததா² ஶ்ரூயதே, கிந்து ப்ருதி²வீம் ஶரீரமிதி ப்ருதி²வ்யாமேவ லய: ஶ்ரூயதே; ததோ நாத்மந்யேதத³த்⁴யஸ்தம் । ததா² மமேத³மித்யபி ஶரீரவ்யதிரிக்தம் அஹம்பு³த்³த்⁴யயோக்³யமஹம்கர்த்ருஸம்ப³ந்தி⁴வஸ்துஜாதம் ப்ரதீயதே, ந ச தத்ரா(அ)த்⁴யாஸஶங்காபீதி । உச்யதே – அஹமித்யத்ர தாவஜ்ஜடா³ம்ஶாந்தர்பா⁴வம் ப்ரதிபாத³யிஷ்யாம:, ததோ(அ)ஸாவத்⁴யாஸ ஏவ । ஶரீரஸ்யாப்யந்த:கரணேந்த்³ரியவத்³ த்³ருஶ்யத்வாத³த்⁴யஸ்தத்வம் ஸாத⁴நீயம் । அந்த:கரணேந்த்³ரியாணாம் சாத்மந: ப்ருத²க்ஸத்த்வோபலப்³த்⁴யபா⁴வாத³ஜ்ஞாநவத் கேவலஸாக்ஷ்யபரோக்ஷதயா(அ)த்⁴யாஸஸித்³தி⁴: । ந ச தேஷாம் ஸம்ஸ்ருஷ்டதயைவாத்⁴யாஸோ ந ஸ்வரூபேணேதி ஶங்கநீயம் , “ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி” அத்ரைவ “ஸமலீயந்த” இத்யாத்மநத்த்வாவபோ³தே⁴ ஸத்யாத்மந்யேவ லயஶ்ரவணாத் , ஸ்வரூபதோ(அ)ப்யத்⁴யாஸஸித்³தே⁴: । ஶரீரஸ்யா(அ)பி ப்ருதி²வீத்³வாரேணாத்மந்யேவ லய இத்யவக³ந்தவ்யம் । யதா³ தே³ஹேந்த்³ரியாதி³விஶிஷ்டோ போ⁴க்தா(அ)த்⁴யஸ்தஸ்ததா³ தது³பகரணம் பா³ஹ்யபோ⁴க்³யஜாதமத்⁴யஸ்தமிதி கிமு வக்தவ்யம் । ந ஹி ஸ்வப்நமாஹேந்த்³ரஜாலகல்பிதஸ்ய ராஜ்ஞோ ராஜ்யோபகரணம் பாரமார்தி²கம் ப⁴வதி । தஸ்மாத³ஹமித³ம் மமேத³மித்யேதே த்ரயோ(அ)ப்யத்⁴யாஸா ஏவ ।

ந ச கேவலத⁴ர்மாத்⁴யாஸே(அ)பி விவதி³தவ்யம் ; “ப³தி⁴ரோ(அ)ஹம்” இத்யத்ரேந்த்³ரியத⁴ர்மஸ்ய கேவலபா³தி⁴ர்யஸ்யா(அ)(அ)த்மந்யத்⁴யாஸத³ர்ஶநாத் । ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸஸ்த்வர்தா²த்⁴யாஸாவிநாபூ⁴தத்வாந்ந ப்ருத²க் ஸாத⁴நீய: । ததி³த்த²மநுப⁴வாரூடோ⁴(அ)த்⁴யாஸோ(அ)பலபிதுமஶக்ய இதி ஸித்³த⁴ம் ।
கு³ருஶிஷ்யௌ வாதி³நௌ வா ஶாஸ்த்ரே தத்த்வவிசாரகௌ ।
தத்ர ஶிஷ்யம் ப்ரதி கு³ரு: பூர்வமத்⁴யாஸமுக்தவாந் ॥ 1 ॥
விவத³ந்தே(அ)த்ர யே(அ)த்⁴யாஸே தாநுத்³தி³ஶ்யாத² லக்ஷணம் ।
ஸம்பா⁴வநாப்ரமாணம் ச கத்²யதே(அ)த்⁴யாஸஸித்³த⁴யே ॥ 2 ॥
நநு ஸர்வத்ர லக்ஷணேந லக்ஷ்யமிதரஸ்மாத்³ வ்யாவர்த்த்யதே ஸம்பா⁴வநயா ச தஸ்ய ஸ்வதே³ஶகாலோபாதா⁴வஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴ர்நிரஸ்யதே, ப்ரமாணேந ச தத்ஸத்³பா⁴வ: ஸாத்⁴யதே । ததா² சாத்ராத்⁴யாஸஸாத⁴நாயோபந்யஸிஷ்யமாணாநி ப்ரத்யக்ஷாநுமாநவ்யவஹாராந்யதா²நுபபத்த்யாக³மாக்²யாநி ப்ரமாணாந்யேவா(அ)ர்தா²த³த்⁴யாஸஸ்யா(அ)ந்யவ்யாவ்ருத்தாவஸம்பா⁴வாநாநிரஸநே ச பர்யவஸ்யந்தி । அவ்யாவ்ருத்தஸ்யா(அ)ஸம்பா⁴விதஸ்ய சா(அ)த்⁴யாஸஸ்ய ப்ரமாதுமஶக்யத்வாத் । அதோ ந லக்ஷணஸம்பா⁴வநே ப்ரமாணாத் ப்ருத²க்³வர்ணநீயே இதி சேத்³ , மைவம் ; த்³விவிதோ⁴ ஹ்யத்ராத்⁴யாஸாகார: । அந்யஸ்யாந்யாத்மதா மித்²யாத்வம் சேதி । தத்ரா(அ)ந்யஸ்யாந்யாத்மதாயா: ஸாத⁴கத்வேநோபந்யஸிஷ்யமாணை: ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴ர்ந மித்²யாத்வமநுப⁴விதும் ஶக்யதே, மித்²யாத்வஸ்யேத³ம் ரஜதமித்யத்ர பா³தா⁴நுபபத்திக³ம்யத்வாத் । இஹ ச பா³தா⁴பா⁴வாத் । நந்வத்ரா(அ)பி பா³த⁴நிமித்தமிதரேதரவிவேகமந்தரேணா(அ)ந்யஸ்யாந்யாத்மதாவபா⁴ஸோ(அ)யமித்யவக³ந்துமஶக்யத்வாத³ஸ்த்யேவ பா³த⁴ இதி சேத்³ , மைவம் ; யௌக்திகபா³தே⁴ ஸத்யபி ப்⁴ராந்திப்ரதிபா⁴ஸோச்சே²தி³நோ(அ)பரோக்ஷபா³த⁴ஸ்யாபா⁴வேந மித்²யாத்வாத்⁴யவஸாயஸ்யாஸ்பஷ்டத்வாத் । அதஸ்தஸ்ய ஸ்பஷ்டீகரணாய லக்ஷணமேவ வக்தவ்யம் । ததா² லோகே ஜ்ஞாநேநா(அ)ப்ராமாண்யஹேதுரஹிதேநா(அ)வக³தே(அ)ப்யௌத்பாதிகவித்ருஸுஷ்யாதா³வஸம்பா⁴வநாத³ர்ஶநாத³த்ராப்யாத்மந்யவிஷயத்வாஸங்க³த்வஸாத்³ருஶ்யாபா⁴வாதீ³நாமத்⁴யாஸவிரோதி⁴த⁴ர்மாணாமுபலம்பா⁴த³ஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴ர்ஜாயதே । ந ச வாச்யம் ஆத்மந்யவிஷயாதி³ரூபே(அ)நவக³தே ஸதி நாஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴:, அவக³தே து நாத்⁴யாஸ ஏவ திஷ்ட²தீதி; பரோக்ஷாவபா⁴ஸஸ்யாஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴ஹேதுத்வாத் , தாவதா சா(அ)பரோக்ஷாத்⁴யாஸா(அ)நிவ்ருத்தே: । தஸ்மாத³ஸம்பா⁴வநாநிராஸாய ப்ரமாணாத் ப்ருத²கே³வ ஸம்பா⁴வநா(அ)பி வக்தவ்யைவ । ததா² சாந்யைரபி லக்ஷணஸம்பா⁴வநாபூர்வகத்வம் ப்ரமாணஸ்யோக்தம் ।
மாநதீ⁴நா மேயஸித்³தி⁴ர்மாநஸித்³தி⁴ஶ்ச லக்ஷணாத் ।
தச்சாத்⁴யக்ஷாதி³மாநேஷு கீ³ர்வாணைரப்யவாரணம் ॥ 1 ॥
ஸம்பா⁴வித: ப்ரதிஜ்ஞாயாம் பக்ஷ: ஸாத்⁴யேத ஹேதுநா ।
ந தஸ்ய ஹேதுபி⁴ஸ்த்ராணமுத்பதந்நேவ யோ ஹத: ॥ 2 ॥ இதி ।
தத்ரா(அ)பி லக்ஷணபூர்விகா ஸம்பா⁴வநா । லக்ஷணேந ஹி வ்யாவ்ருத்தஸ்வரூபே உபஸ்தா²பிதே பஶ்சாதி³த³ம் ஸம்பா⁴வ்யதே ந வேதி விசாரோ யுஜ்யதே । அந்யதா² நிர்விஷயோ விசார: ஸ்யாத் । ததோ லக்ஷணமேவ ப்ரத²மம் வக்தவ்யம் । தது³ச்யதே – த்³விவிதோ⁴ ஹ்யத்⁴யாஸோ ஜ்ஞாநவிஶிஷ்டோ(அ)ர்தோ²(அ)ர்த²விஶிஷ்டம் ஜ்ஞாநம் சேதி । தத்ரா(அ)ர்த²ஸ்ய தாவத் ஸ்மர்யமாணஸத்³ருஶோ(அ)ந்யாத்மநா(அ)வபா⁴ஸ்யமாநோ(அ)ந்யோ(அ)ர்தோ²(அ)த்⁴யாஸ இதி லக்ஷணம் । ஜ்ஞாநஸ்ய து ஸ்ம்ருதிஸமாநோ(அ)ந்யஸ்யாந்யாத்மதாவபா⁴ஸோ(அ)த்⁴யாஸ இதி ।

நநு “இத³ம் ரஜதம்” இத்யத்ர சக்ஷுராதி³ப்ரமாணாபா⁴வாத் பாரிஶேஷ்யாத் ஸ்மர்யமாணமேவ ரஜதம் ந புநஸ்தத்ஸத்³ருஶமித்யக்²யாதிவாதி³ந ஆஹுரிதி சேத்³ , மைவம் ; புரோவஸ்தி²தத்வேநாவபா⁴ஸமாநத்வாத்³ । ந சேத³மம்ஶஸ்யைவ ததா²(அ)வபா⁴ஸோ ந ரஜதஸ்யேதி மந்தவ்யம் ; யதா² ஸம்யக்ஸ்த²லேஷ்வித³ம் ரஜதமயம் க⁴ட இத்யாதி³ஷ்விதரேதரஸம்ஸ்ருஷ்டௌ ஸாமாந்யவிஶேஷாவபரோக்ஷாவவபா⁴ஸேதே ததே²ஹாபி ப்ரதிபா⁴ஸாத் । அத² மதம் ஸாமாந்யவிஶேஷயோர்நைரந்தர்யேண ப்ரதிபா⁴ஸாத்ததா² வ்யவஹார:, ந து ஸம்ஸர்க³ஸம்வித்ஸத்³பா⁴வாதி³தி, தந்ந; பரமார்த²ஸ்த²லாதீ³ஷந்ந்யூநதாயா அப்யத³ர்ஶநாத் । புரோவர்திரஜதாபா⁴வ ஏவ ந்யூநதேதி சேத்³ , ந ; கிமபரோக்ஷஸம்வித³பா⁴வாத்³ரஜதாபா⁴வநிஶ்சய:, கிம் வா நேத³ம் ரஜதமிதி பா³த⁴கஜ்ஞாநாத் ? நாத்³ய:, ஸம்வித³பா⁴வஸ்யைவா(அ)ஸம்ப்ரதிபத்தே: । அர்தா²பா⁴வேநைவ ஸம்வித³பா⁴வநிஶ்சயே ஸ்யாத³ந்யோந்யாஶ்ரயதா । தஸ்மாத³பரோக்ஷஸம்வித்ஸத்³பா⁴வாதே³வ புரோவர்திரஜதஸத்தா(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்யா । ந ச வைபரீத்யேநார்த²ஸத்தாநிஶ்சயாதீ⁴ந: ஸம்வித்ஸத்தாநிஶ்சய இதி வாச்யம் , ததா² ஸத்யர்த²நிஶ்சயோ(அ)பி ததை²வ நிஶ்சயாந்தராதீ⁴ந இத்யநவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத் ஸம்விந்நிஶ்சய: ஸ்வத ஏவ தத³தீ⁴நா சார்த²ஸத்தா । நாபி த்³விதீய:, “இத³ம் ரஜதம்” இதி பூர்வஜ்ஞாநேந விருத்³த⁴ஸ்யோத்தரஜ்ஞாநஸ்ய பா³தா⁴ஸாமர்த்²யாத் । தர்ஹ்யுத்தரஜ்ஞாநஸ்ய கா க³திரிதி சேத் , பூர்வஜ்ஞாநஸ்ய த்வந்மதே யா க³தி: ஸைவ ப⁴விஷ்யதி । யதா² த்வயேத³ம் ரஜதமித்யத்ரேத³மாகாரரஜதாகாரயோரவிவேக: கல்பித: ததா² நிஷேதே⁴(அ)ப்யவிவேக ஏவ ந து ஸம்ஸர்க³ஸம்விதி³தி கிம் ந கல்ப்யதே ? வ்யவஹாரஸம்வாத³ஜ்ஞாநாந்நிஷேத⁴ஸம்ஸர்க³ஸம்வித³ஸ்தீதி நிஶ்சீயத இதி சேத் , தர்ஹி ஸம்வித³: ஸ்வப்ரகாஶத்வம் ஹீயேத । விப்ரதிபந்நம் ப்ரத்யேவைவம் ப்ரஸாத⁴நாந்ந மமாபஸித்³தா⁴ந்த இதி சேத் , ததா²ப்யநவஸ்தா² து³ஷ்பரிஹரா । ந ச புரோவர்த்திரஜதாபா⁴வ: ஸர்வஸம்ப்ரதிபந்ந இதி வாச்யம் , யதா²ப்ரதிபா⁴ஸமேவ மித்²யாரஜதஸ்ய ஶுக்திஜ்ஞாநேந நிரஸநயோக்³யஸ்யா(அ)ஸ்மாபி⁴ரப்⁴யுபக³மாத் । மித்²யாரஜதாப்⁴யுபக³மோ(அ)பி நேத³ம் ரஜதமிதி த்ரைகாலிகநிஷேதே⁴ந விருத்⁴யத இதி சேத் , ந; தஸ்ய நிஷேத⁴ஸ்ய லோகப்ரஸித்³த⁴பரமார்த²ரஜதவிஷயத்வாத் । ந சைவமப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴: ஶங்கநீய:, மித்²யாபூ⁴தே ரஜதே பரமார்த²ரஜதார்தி²ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநேந பரமார்த²ரஜதத்வஸ்ய ஸாமாந்யோபாதௌ⁴ ப்ரஸக்தேரங்கீ³கார்யத்வாத் । அந்யதா² பூ⁴தலே க⁴டநிஷேதோ⁴(அ)பி து³ர்ப⁴ண: ஸ்யாத் । க⁴டஸத்த்வே நிஷேதோ⁴ வ்யாஹந்யேத க⁴டாஸத்த்வே சா(அ)ப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴: । ததோ தே³ஶஸாமாந்யோபாதி⁴நா காலஸாமாந்யோபாதி⁴நா க⁴டப்ரஸக்திர்ந து ஸாக்ஷாத் । ததை²வ பரமார்த²ரஜதஸ்யாப்யஸ்து । ஏவம் ச ஸத்யுத்தரகாலீநோ நா(அ)ஸ்த்யத்ர ரஜதமிதி ப்ரத்யய: பரமார்த²ரஜதவிஷயோ மித்²யைவ ரஜதமபா⁴தி³தி ப்ரத்யயஶ்ச மித்²யாரஜதவிஷய இத்யுப⁴யமப்யுபபத்³யதே । அந்யதை²க: ப்ரத்யயோ(அ)பலப்யேத । நநு ரஜதாபரோக்ஷ்யாநுபபத்த்யா து ஸம்ஸ்ருஷ்டாவபா⁴ஸம் பரிகல்ப்ய தது³பபத்தயே ஹி மித்²யாரஜதகல்பநாக்லேஶ: க்ரியதே । ரஜதாபரோக்ஷ்யம் து ஸம்ஸ்ருஷ்டாவபா⁴ஸமந்தரேணைவா(அ)பரோக்ஷஶுக்திஜ்ஞாநாவிவேகாத³ப்யுபபத்³யத இதி சேத்³ , ந; ததா² ஸதி விவேகஜ்ஞாநஸமயே(அ)ப்யேதாவந்தம் காலம் தத்³ரஜதமநேநா(அ)விவிக்தமித்யவிவேக ஏவ பராம்ருஶ்யேத, ந ச ததா² பராம்ருஶ்யதே; கிம் த்வேதாவந்தம் காலமித³ம் ரஜதமித்யபா⁴தி³தி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ஸம்ஸ்ருஷ்டாவபா⁴ஸ ஏவ பராம்ருஶ்யதே । அத: புரோவர்த்திமித்²யாரஜதமங்கீ³கர்த்தவ்யம் ; அந்யதா² ஶுக்திம் த்³ருஷ்ட்வா ரஜதே ப்ரவர்தத இதி கிம் கேந ஸங்க³ச்சே²த ? தஸ்மாத் ந ஸ்மர்யமாணமித³ம் ரஜதம் , கிந்து ஸ்மர்யமாணஸத்³ருஶமேவ । தத்ஸாத்³ருஶ்யம் ச பூர்வாநுப⁴வஸாபேக்ஷஜ்ஞாநக³ம்யத்வாது³பபந்நம் । நஹ்யநநுபூ⁴தரஜதஸ்ய ரஜதப்⁴ராந்திர்த்³ருஶ்யதே । அத ஏவ ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வாத்³ ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸஸ்யா(அ)பி ஸ்ம்ருதிஸாம்யமவக³ந்தவ்யம் । விமதம் ந ஸம்ஸ்காரஜம் , ஸ்ம்ருதிவ்யதிரிக்தஜ்ஞாநத்வாத் , ப்ரத்யக்ஷவத் ; இதி சேத்³ , ந ; ஸம்ப்ரயோக³மாத்ரஜந்யத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ந சா(அ)நுமாநாக³மாதி³ஜ்ஞாநேஷு ஸாத்⁴யாவ்யாப்தி: ஶங்கநீயா, வ்யாப்யாதி³ஜ்ஞாநஸாபேக்ஷத்வேந ஸம்ஸ்காரஜேஷு தேஷு ஸாத்⁴யாபா⁴வாத் ।

ஸ்யாதே³தத் – விமதா: ப்ரத்யயா யதா²ர்தா²:, ப்ரத்யயத்வாத் , ஸம்மதவத் , இதி ந்யாயேந ப்ரமாணம் ஸ்ம்ருதிஶ்சேதி த்³வைராஶ்யமேவ ஜ்ஞாநஸ்ய । ததா² ச ரஜதஜ்ஞாநமபி நாத்⁴யாஸ:, கிந்து ஸ்ம்ருதி:, ஸம்ஸ்காரமாத்ரஜந்யத்வாத் , ஸம்மதவத் । ந ச ஸ்ம்ருதித்வே ஸத்யதிஸாத்³ருஶ்யாச்சு²க்த்யந்தரமேவ கிம் ந ஸ்மர்யத இதி வாச்யம் , கர்த்ருக³தராகா³தி³தோ³ஷாணாமபி நிமித்தத்வாத் , ஶுக்த்யந்தரே தத³பா⁴வாத் । தைரேவ தோ³ஷை: ஸ்மரணாபி⁴மாநஸ்ய ப்ரமுபிதத்வாந்ந ரஜதஸ்மரணே தத்தாம்ஶ உல்லிக்²யதே । ததா²விஶேஷாவபா⁴ஸகத்வஸ்ய தைரேவ ப்ரதிப³த்³த⁴த்வாந்ந ஶுக்திக்³ரஹணே(அ)பி நீலப்ருஷ்ட²த்வாதி³கமவபா⁴ஸதே । ததா² ச க்³ரஹணஸ்மரணே உபே⁴ அப்யவிவக்தே ஸம்பத்³யேதே, ததோ ரஜதார்தீ² புரோவர்திநி ப்ரவர்ததே । நநு கிம் க்³ரஹணஸ்மரணே த்³வே அபி ப்ரவர்த்தகே ? ஆஹோஸ்விதே³கைகம் । ஆத்³யே(அ)பி கிம் ஸம்பூ⁴ய ப்ரவர்த்தகே ? கிம் வா க்ரமேண ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸ்ம்ருதிக்³ரஹணயோர்யௌக³பத்³யாபா⁴வாத் । க்ரமவிஶிஷ்டயோர்த்³வயோ: ப்ரவர்த்தகத்வமித்யயுக்தம் ; பூர்வஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திம் ப்ரதி வ்யவஹிதஸ்யா(அ)காரணத்வாத் । நா(அ)ப்யேகைகஸ்ய ப்ரவர்த்தகத்வம் , வ்யவஹாரஸ்ய விஶிஷ்டவிஷயத்வாத் । ததோ விஶிஷ்டப்ரவ்ருத்தயே ஸம்ஸ்ருஷ்டப்ரத்யய ஏஷ்டவ்ய இதி சேத்³ , ந க்³ரஹணஸ்மரணநைரந்தர்யோத்பத்தே: ப்ரவர்தகத்வாத் । இத³ம் ரஜதமித்யபா⁴தி³தி ஸம்ஸர்க³ப்ரத்யய: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயத இதி சேத்³ , ந; தாத்³ருஶவ்யவஹாரமாத்ரத்வாத் । யஸ்து ஜாதமாத்ரஸ்ய பா³லஸ்ய மது⁴ரே திக்தத்வாவபா⁴ஸஸ்தூ²த்காராத்³யநுமேய:, ஸோ(அ)பி ஜந்மாந்தராத்³யநுபூ⁴ததிக்தத்வஸ்ம்ருதிரேவ, ந து ப்⁴ராந்திரூப: ஸம்ஸர்க³ப்ரத்யய: । மாது⁴ர்யவிஶேஷதத்தாம்ஶௌ து க்³ரஹணஸ்மரணயோ: பித்ததோ³ஷாந்நோல்லிக்²யேதே । ஜந்மாந்தராநுபூ⁴தம் ச ந ஸ்மர்யத இதி ச பா⁴ஷ்யகாரவசநம் ப்ராயிகாபி⁴ப்ராயம் । அந்யதா² ஸ்தநபாநாதா³வபீஷ்டஸாத⁴நதாஸ்ம்ருத்யபா⁴வேந ப்ரவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத் । ப்⁴ராந்திபக்ஷே(அ)பி ஜந்மாந்தராநுப⁴வ: காரணத்வேநைஷ்டவ்ய: । அந்யதா²(அ)நுபூ⁴தத்வாவிஶேஷேண ஸப்தமரஸோ(அ)பி ப்⁴ராந்தௌ பா⁴ஸேத । அதத்த்வே தத்த்வஜ்ஞாநமிதி வத³தா ஶாஸ்த்ரகாரேணைவ த³ர்ஶித: ஸம்ஸர்கா³வபா⁴ஸோ ப்⁴ரமத்வேநேதி சேத்³, ந; தஸ்ய வ்யவஹாராபி⁴ப்ராயத்வாத் । ஸம்யக்ப்ரதே³ஶேஷு ஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரவர்த்தகத்வம் வ்யாப்தம் தத்குதோ(அ)த்ர த்யஜ்யத இதி சேத்³, கௌ³ரவாதி³தி ப்³ரூம: । ப்⁴ராந்திவாதி³நா(அ)பி தத்காரணத்வேநா(அ)வஶ்யம் க்³ரஹணஸ்மரணயோரவிவேக ஏஷ்டவ்ய: । ததா² ச தேநைவோப⁴யஸித்³தே⁴ந ப்ரவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ கிமதிரிக்தஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநேந ? தஸ்மாத³க்²யாதிரேவ யுக்தேதி । அத்ரோச்யதே – கேயமக்²யாதிர்நாம । கிம் க்²யாத்யபா⁴வமாத்ரமுதாந்யார்தி²நோ(அ)ந்யத்ர ப்ரவ்ருத்திஹேதுவிஜ்ஞாநம் ? அதா²விவிக்தாநேகபதா³ர்த²ஜ்ஞாநம் ? ஆத்³யே, ஸுஷுப்தௌ ப்⁴ரம: ஸ்யாந்ந ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோ: । த்³விதீயே, ஜ²டிதி பா³தா⁴தா³லஸ்யாத்³வா யத்ர ந ப்ரவ்ருத்திஸ்தத்ர ப்⁴ராந்திர்ந ஸ்யாத் । த்ருதீயே(அ)பி அவிவிக்தத்வப்ரதியோகி³விவிக்தத்வம் நாம கிம் பே⁴த³க்³ரஹ: ? உதாபே⁴தா³க்³ரஹ: ? ஆஹோஸ்வித் இதரேதராபா⁴வபே⁴த³த்³வித்வாதி³ஸங்க்²யாவிஶிஷ்டஜ்ஞாநம் ? நாத்³ய:, இத³மிதி ரஜதமிதி சா(அ)புநருக்தஶப்³த³த்³வயஸ்ம்ருதிஹேதுத்வேந ஸாமாந்யவிஶேஷயோர்பே⁴த³க்³ரஹே ஸத்யவிவேகாஸம்ப⁴வாத் । ந த்³விதீய:, உக்தரீத்யா பே⁴த³ஸ்ய க்³ருஹீதத்வாதே³வ தத்³விருத்³த⁴ஸ்யாபே⁴த³ஸ்யா(அ)(அ)க்³ரஹே ஸதி தத³க்³ரஹநிஷேத⁴ஸ்யா(அ)விவிக்தத்வஸ்ய து³:ஸம்பாத³த்வாத் । த்ருதீயே(அ)பி கிமாஹத்யைவ த்³வித்வாதி³ஜ்ஞாநமபேக்ஷிதம் ? உதா(அ)(அ)நுஷங்கி³கமபி பர்யாப்தம் । ஆத்³யே, “கா³மாநய த³ண்டே³ந” இத்யத்ர கோ³த³ண்ட³யோரபி ஸாக்ஷாத்³ த்³வித்வாத்³யப்ரதீதேரவிவேக: ப்ரஸஜ்யேத । த்³விதீயே, புரோவர்த்திரஜதயோரப்யாநுஷங்கி³கத்³வித்வாதி³ஜ்ஞாநஸத்³பா⁴வாத³விவேகோ ந ஸ்யாத் । நநு ப்ரதியோகி³நமுபஜீவ்யாவிவேகாநிரூபணே(அ)பி த⁴ர்மித்³வாரா நிரூப்யதாமிதி சேத் ? தத³ப்யஸத் ; ந தாவத் ப்ரதீயமாநயோர்த⁴ர்மிணோரவிவேக: ஸம்ப⁴வதி, அபுநருக்தத்வேந ஸ்பஷ்டம் ப்ரதிபா⁴ஸாத் । அப்ரதீயமாநயோரவிவேகஶ்சேத் ? ஸுஷுப்தாவபி ப்⁴ரம: ப்ரஸஜ்யேத । நந்வவிவேகோ நாமா(அ)ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹ: । ஸ ச ப்ரதீயமாநயோரித³ம்ரஜதயோ: ஸம்ப⁴வதி, “இத³ம்ரஜதே அஸம்ஸ்ருஷ்டே” இதி ப்ரத்யயாத³ர்ஶநாதி³தி சேத் , ததா³(அ)பி கிம் க்³ரஹணஸ்மரணயோரேவா(அ)ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹோ விவக்ஷித:? உத யயோ: கயோஶ்சித்³ ? ஆஹோஸ்வித் ஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநரஹிதயோ: । ஆத்³யே “அஹம் மநுஷ்ய:” இதி ப்⁴ரமோ ந ஸ்யாத் ; உப⁴யோரபி க்³ரஹணத்வாத் । த்³விதீயே “க²ண்டோ³ கௌ³:, ஶுக்ல: பட:” இத்யபி ப்⁴ரம: ஸ்யாத் ; அஸம்ஸர்க³ப்ரதீத்யபா⁴வாத் । த்ருதீயே(அ)பி ஸ ஏவ தோ³ஷ: ; ந ஹி தத்ர ஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வதி । தத்³விஷயஸ்யைக்யஸ்யா(அ)பா⁴வாத் । ஐக்யஸ்ய ச தத்³விஷயத்வம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாமவக³தம் । யதி³ கு³ணகு³ண்யாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ தத்³விஷயோ நைக்யமித்யுச்யதே தர்ஹீத³ம் ரஜதமித்யத்ரா(அ)பி ஸாத்³ருஶ்யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தத்³விஷய இதி வக்தும் ஶக்யத்வேந ஸம்ஸர்க³ப்ரத்யயோ து³ர்வார: । அத² தத்ர நேத³ம் ரஜதமிதி அஸம்ஸர்க³ப்ரத்யயேந பா³தா⁴ந்ந ஸம்ஸர்க³தத்ப்ரத்யயௌ ஸம்ப⁴வத:; தர்ஹி த்வந்மதே கு³ணகு³ண்யாதா³வபி இதரேதராபா⁴வஜ்ஞாநாக்²யோ(அ)ஸம்ஸர்க³ப்ரத்யயோ(அ)ஸ்த்யேவேதி ஸம்ஸர்க³தத்ப்ரத்யயயோரஸம்ப⁴வாத்³ ப்⁴ரமத்வாபத்திஸ்தத³வஸ்தா² । தஸ்மாத்³ நா(அ)ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹோ(அ)ப்யவிவேக: । நந்வவிவேகம் தூ³ஷயதா(அ)த்ர விவேசகம் கிஞ்சிந்நிரூபணீயம் । ந தாவத் க்³ரஹணம் ஸ்மர்யமாணாத் ஸ்வார்த²ம் விவிநக்தி; விஶேஷாவபா⁴ஸகத்வஸ்ய தோ³ஷை: ப்ரதிப³த்³த⁴த்வாத் । நா(அ)பி ஸ்மரணம் க்³ருஹ்யமாணாத் ஸ்வார்த²ம் விவேக்துமலம் , ஸ்மரணபி⁴மாநஸ்ய ப்ரமுபிதத்வாதி³தி சேத்³ ? மைவம் ; உப⁴யோரபி விவேசகத்வஸ்ய ஸுஸம்பாத³த்வாத் । ததா² ஹி –– கிமித³மாகாரரஜதாகாரயோஸ்தத்தஜ்ஜாதிவ்யக்திவிஶிஷ்டயோரேவ த்வயா பே⁴தோ³(அ)ப்⁴யுபேயதே கிம் வா கேவலயோரபி ? நா(அ)த்³ய:, ப்ரக்ருதயோரித³மாகாரரஜதாகாரயோர்ஜாத்யாத்³யவிஶிஷ்டயோர்பே⁴தா³பா⁴வேநைக்யே ஸதி தத்³கோ³சரஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநப்ரஸங்கா³த் । த்³விதீயே(அ)பி கிம் ப்ரத²மஜ்ஞாநேந வஸ்து க்³ருஹீத்வா த்³விதீயஜ்ஞாநேந த⁴ர்மிப்ரதியோகி³பா⁴வமவக³த்ய பஶ்சாத் த்ருதீயஜ்ஞாநேந பே⁴தோ³ க்³ருஹ்யதே ? உத வஸ்துநா ஸஹைவ பே⁴த³க்³ரஹணம் ? ஆத்³யே ஸர்வபதா³ர்த²ஜ்ஞாநாநாம் பே⁴த³க்³ரஹணாத் ப்ராக்³ அவிவிக்தவிஷயதயா ப்⁴ரமத்வப்ரஸங்க³: । த்³விதீயே ச இத³ந்தாக்³ரஹணாதே³வ பே⁴த³ஸ்யாபி க்³ருஹீதத்வேந பே⁴தா³பேக்ஷிதோ விஶேஷோ(அ)ப்யவபா⁴ஸித ஏவேதி க்³ரஹணஸ்ய விவேசகத்வமங்கீ³கார்யம் । ததா² ஸ்மரணமபி விவேசகமேவ । ந ஹி ஸ்மரணாபி⁴மாநோ நிரூபயிதும் ஶக்ய:, யத்ப்ரமோபாத் ஸ்ம்ருதேரவிவேசகத்வம் । ததா² ஹி கிம் ஸ்ம்ருதிரேவ ஸ்மரணாபி⁴மாந: ஸ்ம்ருதேரந்யோ வா ஸ்ம்ருதிக³தத⁴ர்மோ வா பூர்வாநுப⁴வவிஶிஷ்டத்வேநா(அ)ர்த²க்³ரஹணம் வா ஸ்வக³த ஏவ கஶ்சித்ஸ்ம்ருதிவிஶேஷோ வா பூர்வாநுப⁴வகோ³சராத்³விஜ்ஞிஷ்டஜ்ஞேயநிமித்தோ விஶேஷோ வா ப²லபே⁴த³கஜநகத்வம் வா ஸ்மராமீத்யநுப⁴வோ வா । நா(அ)த்³ய:, ஸ்ம்ருதே: ப்ரமோஷே ரஜதஜ்ஞாநஸ்யைவா(அ)பா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:, அந்யஸ்ய ப்ரமோஷே ஸ்ம்ருதேரவிவேசகத்வமிதி வையதி⁴கரண்யாபாதாத் । ந த்ருதீய:, தாத்³ருஶத⁴ர்மாநுபலம்பா⁴த் । ந சதுர்த²:, பூர்வத்³ருஷ்ட: ஸ ஏவாயம் தே³வத³த்த இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்⁴ரமே பூர்வாநுப⁴வஸம்பே⁴த³க்³ரஹே ஸத்யேவ விநா தத்ப்ரமோஷமவிவேகத³ர்ஶநாத் । அத² கேவலஸ்ம்ருதிமபி⁴லக்ஷ்யோக்தம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா து ந ததே²தி சேத் , ததா²பி நா(அ)யம் பக்ஷ ஏவ ஸம்ப⁴வதி । ததா² ஹி – கிம் பூர்வாநுப⁴வ: ஸ்வாத்மாநமபி விஷயீகரோதி உதார்த²மாத்ரம் ? நாத்³ய:, வ்ருத்திவிரோதா⁴த் । த்³விதீயே த்வர்த² ஏவ ஸ்ம்ருத்யா(அ)வபா⁴ஸ்யோ ந து பூர்வஜ்ஞாநம் தஸ்யாநநுபூ⁴தத்வாத் । நநு ஜ்ஞாதோ க⁴ட இத்யத்ர ஜ்ஞாநவிஶிஷ்டார்த²ஸ்ம்ருதிர்த்³ருஶ்யத இதி சேத் , ந ; ஸ்ம்ருத்யந்தரத்வாத் । அநுவ்யவஸாயேந ஜ்ஞாநாகோ³சராநுமாநேந வா ஜந்யேயம் ஸ்ம்ருதிர்வ்யவஸாயஜந்யாயா க⁴டமாத்ரகோ³சராயா: ஸ்ம்ருதேரந்யா । ந சா(அ)நயா(அ)பி ஸ்வஜநகோ[(அ)நு] வ்யவஸாயாக்²ய: பூர்வாநுப⁴வோ விஷயீக்ரியதே கிம் தர்ஹ்யநுவ்யவஸாயேநாநுபூ⁴தோ வ்யவஸாய [விஶிஷ்டோ] க⁴ட ஏவ । அத ஏதத்ஸித்³த⁴ம் – விமதா ஸ்ம்ருதிர்ந ஸ்வமூலஜ்ஞாநவிஶிஷ்டமர்த²ம் க்³ருஹ்ணாதி, ஸ்ம்ருதித்வாத் , பதா³ர்த²ஸ்ம்ருதிவத் , இதி । பதா³நி ஹி ஸ்வஸம்ப³த்³தே⁴ஷ்வர்தே²ஷு ஸ்ம்ருதிம் ஜநயந்தி ।

நந்வேதத்³ பௌ³த்³தோ⁴ ந ஸஹதே । ததா² ஹி – பதா³நாமர்தை²: ஸம்யோகா³தி³ஸம்ப³ந்தா⁴நாமஸம்ப⁴வாத் ஸம்ப³த்³தா⁴ர்த²ஸ்மாரகத்வமித்யேதத³யுக்தம் । போ³த⁴ஜநநஶக்தி: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி சேத் , கிமநுப⁴வஜநநஶக்தி: ? கிம் வா ஸ்ம்ருதிஜநநஶக்தி: ? நா(அ)த்³ய:, பதா³நாம் வாக்யரூபேண வாக்யார்தா²நுப⁴வஜநகத்வே(அ)பி ஸ்வார்தே²ஷு தத³ஸம்ப⁴வாத் । வ்யுத்பத்திகாலே பதா³ர்தா²நாம் மாநாந்தரக்³ருஹீதத்வேநா(அ)பூர்வார்த²த்வாபா⁴வாத் । தது³க்தம் – “பத³மப்⁴யதி⁴காபா⁴வாத் ஸ்மரகாந்ந விஶிஷ்யதே” இதி । த்³விதீயே(அ)பி ஸா ஶக்திர்ந தாவத³ஜ்ஞாதா ஸ்ம்ருதிமுத்பாத³யதி; ஜ்ஞாதகாரணத்வாத் । நா(அ)பி ஜ்ஞாதா; ஶக்தே: கார்யைகஸமதி⁴க³ம்யத்வேந ஸ்ம்ருத்யுத்பத்திஶக்திஜ்ஞாநயோ: பரஸ்பராஶ்ரயத்வாத் । அதோ²ச்யதே – மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்த்யா ப்ரவ்ருத்திஹேதுஜ்ஞாநமநுமாய ஶப்³தா³நந்தர்யாத்தஜ்ஜநகத்வம் ஶப்³த³ஸ்ய நிஶ்சித்யாவாபோத்³தா⁴ராப்⁴யாம் வ்யுத்பத்திகால ஏவ ஶக்திநிஶ்சயாந்நாந்யோ(அ)ந்யாஶ்ரயதேதி । ததா³பி கிம் ஶப்³த³மாத்ரே ஶக்திநிஶ்சய: அர்த²விஶேஷஸம்ப³த்³தே⁴ வா ? நாத்³ய:, அஸ்ய ஶப்³த³ஸ்யா(அ)யமர்த² இதி நியமாஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । த்³விதீயே(அ)பி ஶக்திஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய வ்யவஸ்தா²பகம் ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமேஷ்டவ்யமித்யநவஸ்தா² ஸ்யாத் । ஶக்தி: ஸ்வபரநிர்வாஹிகா இதி சேத் , ததா²பி ஸ்ம்ருதிகாலே கிம் ஶப்³த³மாத்ரத³ர்ஶநாத³ர்த²: ஸ்மர்யதே கிம் வா(அ)ர்த²கோ³சரஶக்திமச்ச²ப்³த³த³ர்ஶநாத்³ உத ஶக்திஜ்ஞாநஜந்யஸம்ஸ்காராச்ச²ப்³த³த³ர்ஶநாச்ச । நாத்³ய:, அநியமாபத்தே: । ந த்³விதீய:, ஶப்³த³த³ர்ஶநஸமய ஏவா(அ)ர்த²ஸ்யா(அ)பி த்³ருஷ்டத்வேந ஶப்³த³ஜந்யஸ்ம்ருதிவையர்த்²யாத் । ந த்ருதீய:, தாவதா ஸ்ம்ருத்யஸம்ப⁴வாத் । அந்யத்ர ஸ்மாரகஸ்மார்யாயோ: ஸாத்³ருஶ்யவிரோதி⁴கார்யகாரணபா⁴வாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரநியமாத் ஶப்³தா³ர்த²யோஸ்தத³பா⁴வாத் । தஸ்மாத் பதா³நி ஸ்மாரகாணி, வாக்யம் புந: ப்ரமாணமித்யேதத்³வேத³வாதி³நாம் ப்ரக்ரியாமாத்ரமிதி । அத்ரோச்யதே – ஶப்³த³த³ர்ஶநாத் ஶக்திஸம்ஸ்காராச்சா(அ)ர்த²ஸ்ம்ருதௌ ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: । யது³க்தமந்யத்ரேத்யாதி³நா தத³ஸத் । கிமந்யத்ரேவ ஶப்³தே³(அ)பி ஸாத்³ருஶ்யாதி³கமப்⁴யுபேயமித்யுச்யதே கிம் வா ஶப்³த³வத³ந்யத்ராபி ஶக்திரேவா(அ)ஸ்து மா பூ⁴த்ஸாத்³ருஶ்யாதி³கமிதி கிம் வா ஶப்³தே³ ஸாத்³ருஶ்யாதி³கமூலஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் ஸத்யாமபி ஶக்தௌ ந ஸ்ம்ருதிஜநகத்வமிதி । நாத்³ய:, ஶப்³தே³ ஸாத்³ருஶ்யாத³ர்ஶநாத்³, அத்³ருஷ்டஸ்ய ச கல்பநே கௌ³ரவாத் । அந்யத்ர து த்³ருஷ்டத்வேநா(அ)கல்பநீயத்வாத் । ந த்³விதீய:, அநுபூ⁴யமாநஸ்யா(அ)பலாபாயோகா³த் । ந த்ருதீய:, ஶக்தஸ்ய கார்யஜநகத்வே வ்யாகா⁴தாபத்தே: । தஸ்மாச்ச²க்திமந்தி பதா³நி அர்தே²ஷு ஸ்ம்ருதிம் ஜநயந்த்யேவ । நஹி தத்ரார்தை²: ஸஹ பூர்வாநுப⁴வா: ஸ்மர்யந்தே । அந்யதா² க⁴டாதி³வத³நுப⁴வாநாமபி தத்தச்ச²ப்³தா³ர்த²த்வம் ப்ரஸஜ்யேத । நா(அ)பி பஞ்சம:, காரணவிஷயாத்³யுபாதி⁴மந்தரேண ஜ்ஞாநாநாம் ஸ்வரூபேஷு க்வாபி விஶேஷாநுபலம்பா⁴த் । நா(அ)பி ஷஷ்ட²ஸப்தமௌ, அநுப⁴வக³தாப்⁴யாம் ஜ்ஞேயப²லாப்⁴யாமதிரிக்தஜ்ஞேயப²லயோ: ஸ்ம்ருதாவபா⁴வாத் । நா(அ)ப்யஷ்டம:, ஸ்மராமீத்யஸ்யா(அ)நுப⁴வஸ்யா(அ)ந்யத்ர விவேசகத்வே ஸித்³தே⁴ ஸதி அத்ர கத²ஞ்சித் ப்ரமோபாத³விவேசக இதி வக்தும் ஶக்யேதாபி । ததே³வ தாவத³ஸித்³த⁴ம் । க்³ரஹணவாசகஶப்³த³பரித்யாகே³ந ஸ்மரணவாசகஶப்³தா³நுவித்³தோ⁴ ஹ்யயமநுப⁴வோ ஜாயதே । ஸ கத²ம் ப்ரத²மதோ க்³ரஹணஸ்மரணயோரஸதி விவேகே ஸம்ப⁴வேத் ? ததா² ச விவேகே ஸத்யநுப⁴வ: அநுப⁴வே ச ஸதி விவேக இதி ஸ்யாத³ந்யோந்யாஶ்ரயதா । ததி³த்த²ம் ப்ரமோபணீயஸ்ய ஸ்மரணாபி⁴மாநஸ்ய து³ர்ப⁴ணத்வாத் ஸ்மரணஸ்ய விவேசகத்வம் ப்ராப்நோத்யேவ । நநு க்³ரஹணஸ்மரணயோரர்த²மாத்ரவிஷயத்வே பே⁴தா³பா⁴வப்ரஸங்கே³நா(அ)வஶ்யம் த்வயா(அ)பி ஸ்ம்ருதே: பூர்வாநுப⁴வவிஶிஷ்டார்த²விஷயத்வம் ஸ்வீகார்யம் ததே³வ ஸ்மரணாபி⁴மாநோ(அ)ஸ்த்விதி சேத்³, ந; காரணவிஶேஷாதே³வ பே⁴த³ஸித்³தே⁴: । அந்யதா² த்வந்மதே(அ)பி பூர்வாநுப⁴வகோ³சராநுமாநஜ்ஞாநாத் ஸ்ம்ருதே: கோ பே⁴த³: ஸ்யாத்³ ? விஷயஸ்ய ஸமத்வாத் । நநு ஸ இத்யாகாரேண ஸ்ம்ருதிர்ஜ்ஞாநாநுமாநாத்³பி⁴த்³யத இதி சேத் , கோ(அ)யம் ஸ இத்யாகார:; கிம் பரோக்ஷதே³ஶகாலாதி³விஶிஷ்டதா உத பூர்வாநுப⁴வஸம்பி⁴ந்நதா கிம் வா ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வம் ? நா(அ)த்³ய:, அநுமாநாதி³ஷ்வபி ஸ்ம்ருதித்வப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:, ஜ்ஞாநாநுமாநே(அ)பி ப்ரஸங்கா³த் । த்ருதீயே து காரணவிஶேஷ ஏவ பே⁴த³ஹேது: ஸ்யாத் ।

அஸ்து தர்ஹி ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸம்ஸ்காரஜந்யைவ ரஜதஸ்ம்ருதிரிதி சேத்³, ந; ரஜதஸ்ய புரோவஸ்தி²தத்வேந ப்ரதிபா⁴ஸாதி³த்யுக்தோத்தரத்வாத் । ந ச புரோவஸ்தி²தத்வமவிவேகக்ருதமிதி வக்தும் ஶக்யம் , அவிவேகஸ்ய ப்⁴ரமம் ப்ரதி அப்ரயோஜகத்வாத் । ததா² ஹி – கிம் க்³ருஹ்யமாணயோரவிவேக: கிம் வா க்³ருஹ்யமாணஸ்மர்யமாணயோருத ஸ்மர்யமாணயோ: ? நாத்³ய:, ஸ்வப்நத³ஶாயாமாத்மவ்யதிரிக்தஸ்ய கஸ்யாப்யக்³ரஹணேந த்³வயோர்க்³ருஹ்யமாணயோரபா⁴வே தத³விவேகஸ்ய ப்⁴ரமப்ரயோஜகஸ்யாப்யபா⁴வேந ப்⁴ரமாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:, ஸ்வப்ந ஏவ க்³ருஹ்யமாணேநாத்மநா ஸ்மர்யமாணஸ்ய நீலாதே³ரவிவேகே ஸத்யஹம் நீலமிதி ப்ரதிபா⁴ஸப்ரஸங்கா³த் । த்ருதீயே து பரோக்ஷமேவ ஸர்வம் ப்⁴ராந்தாவவபா⁴ஸேத, ஸர்வஸ்யா(அ)பி ஸ்மர்யமாணத்வாத் । ஏவம் ச ஸதி ப்ரக்ருதஸ்ய புரோவஸ்தி²தரஜதஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்ம்ருதித்வாநுமாநே பரோக்ஷாவபா⁴ஸித்வோபாதி⁴ர்த்³ரஷ்டவ்ய: । யதா²ர்தா²நுமாநஸ்ய சா(அ)யம் ப்ரதிப்ரயோக³: । விவாதா³த்⁴யாஸிதா: ப்ரத்யயா ந யதா²ர்தா²:, பா³த்⁴யமாநத்வாத்³, ப்⁴ராந்திவ்யவஹாரவத் இதி । தஸ்மாத்³ ஜ்ஞாநத்³வைராஶ்யது³ராக்³ரஹம் பரித்யஜ்ய த்ருதீயம் ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநமங்கீ³கர்தவ்யம் ।

நநு தர்ஹி மா பூ⁴த³க்²யாதி:; அஸ்த்வந்யதா²க்²யாதி:; தே³ஶகாலாந்தரக³தம் ஹி ரஜதம் ஶுக்திஸம்ப்ரயுக்தேந தோ³ஷோபஹிதேந்த்³ரியேண ஶுக்த்யாத்மநா க்³ருஹ்யதே । ந சைவமநநுபூ⁴தஸ்யா(அ)பி க்³ரஹணப்ரஸங்க³:, ஸாத்³ருஶ்யாதே³ர்நியாமகத்வாதி³தி; ததே³தத³ஸத் , கிம் ஜ்ஞாநே(அ)ந்யதா²த்வம் கிம் வா ப²லே உத வஸ்துநி ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ரஜதாகாரஜ்ஞாநம் ஶுக்திமாலம்ப³த இதி ஹி ஜ்ஞாநே(அ)ந்யதா²த்வம் வாச்யம் । தத்ர ஶுக்தேராலம்ப³நத்வம் நாம கிம் ஜ்ஞாநம் ப்ரதி ஸ்வாகாரஸமர்பகத்வம் ? உத ஜ்ஞாநப்ரயுக்தவ்யவஹாரவிஷயத்வம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ரஜதாகாரக்³ரஸ்தம் ஜ்ஞாநம் ப்ரதி ஶுக்த்யாகாரஸமர்பணாஸம்ப⁴வாத் । ந த்³விதீய:, வ்யாக்⁴ராதி³த³ர்ஶநப்ரயுக்தவ்யவஹாரவிஷயஸ்ய க²ட்³க³குந்தத⁴நுராதே³ர்வ்யாக்⁴ராதி³ஜ்ஞாநாலம்ப³நத்வப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி ப²லே(அ)ந்யதா²த்வம் , ப²லஸ்ய ஸ்பு²ரணஸ்ய ப்⁴ராந்தௌ ஸம்யக்³ஜ்ஞாநே வா ஸ்வரூபதோ வைஷம்யாத³ர்ஶநாத் । வஸ்துந்யபி கத²மந்யதா²த்வம் ? கிம் ஶுக்திகாயா ரஜததாதா³த்ம்யம் கிம் வா ரஜதாகாரேண பரிணாம: ? ஆத்³யே(அ)பி கிம் ஶுக்திரஜதயோரத்யந்தம் பே⁴த³: கிம் வா பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அத்யந்தபி⁴ந்நயோர்வாஸ்தவதாதா³த்ம்யாஸம்ப⁴வாத் ; அநிர்வசநீயத்வஸ்ய த்வயா(அ)நப்⁴யுபக³மாத் । ஶூந்யதாதா³த்ம்யப்ரதீதௌ கு³ணகு³ண்யாதா³வபி தத்ஸம்ப⁴வேந ப்⁴ராந்தித்வம் து³ர்வாரம் , ஸமவாயஸ்ய ப்ரக்ரியாமாத்ரஸித்³த⁴ஸ்ய தாதா³த்ம்யாநதிரேகாத் । பே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷே து க²ண்டோ³ கௌ³ரிதிவத³ப்⁴ராந்தி: ஸ்யாத் । பரிணாமபக்ஷே(அ)பி பா³தோ⁴ ந ஸ்யாத் – விமதம் ரஜதஜ்ஞாநமபா³த்⁴யம் , பரிணாமஜ்ஞாநத்வாத் , க்ஷீரபரிணாமத³தி⁴ஜ்ஞாநவத் । தத: க்ஷீரவதே³வ ஶுக்தி: புநர்ந த்³ருஶ்யேத । நநு கமலஸ்ய விகாஶரூபபரிணாமஹேதோ: ஸூர்யதேஜஸோ(அ)பக³மே புநர்முகுலீபா⁴வவத்³ரஜதபரிணாமஹேதோர்தோ³ஷஸ்யா(அ)பக³மே புந: ஶுக்திபா⁴வோ(அ)ஸ்து, மைவம் ; விகஸிதமேவ முகுலமாஸீதி³திவத்³ரஜதமேவ ஶுக்திராஸீதி³தி ப்ரதீத்யபா⁴வாத் । கத²ஞ்சித்தத்³பா⁴வே(அ)பி ந பரிணாமபக்ஷோ யுக்த:, நிர்தோ³ஷஸ்யா(அ)பி ரஜதப்ரதீதிப்ரஸங்கா³த் । ந ஹ்யேகமேவ க்ஷீரம் த³தி⁴ரூபேண கஞ்சித்புருஷம் ப்ரதி பரிணதமந்யம் ப்ரதி நேதி த்³ருஷ்டசரம் । தஸ்மாந்நா(அ)ந்யதா²க்²யாதி: ஸுநிரூபா ।

அஸ்து தர்ஹ்யாத்மக்²யாதி: – விமதம் ரஜதம் பு³த்³தி⁴ரூபம் , ஸம்ப்ரயோக³மந்தரேணா(அ)பரோக்ஷத்வாத்³, பு³த்³தி⁴வத் । நநு சதுர்விதா⁴ந் ஹேதூந் ப்ரதீத்ய சித்தசைத்யா உத்பத்³யந்த இதி ஹி ஸௌக³தாநாம் மதம் । தத்ர ந தாவத் ஸஹகாரிப்ரத்யயாக்²யாதா³லோகாதே³ ரஜதாகாரோத³ய: ஸம்ப⁴வதி, தஸ்ய ஸ்பஷ்டதாமாத்ரஹேதுத்வாத் । நா(அ)ப்யதி⁴பதிப்ரத்யயாக்²யாத் சக்ஷுராதே³:, தஸ்ய விஷயநியமமாத்ரஹேதுத்வாத் । நா(அ)பி ஸமநந்தரப்ரத்யயாக்²யாத் பூர்வஜ்ஞாநாத் ; விஜாதீயக⁴டஜ்ஞாநாநந்தரம் விஜாதீயரஜதப்⁴ரமோத³யத³ர்ஶநாத் । நா(அ)ப்யாலம்ப³நப்ரத்யயாக்²யாத்³பா³ஹ்யாத் , விஜ்ஞாநவாதி³நா தத³நங்கீ³காராத் । தத: கத²ம் விஜ்ஞாநஸ்ய ரஜதாகார இதி சேத் , ஸம்ஸ்காரஸாமர்த்²யாதி³தி ப்³ரூம: । நநு ஸம்ஸ்காரஸ்யா(அ)பி ஸ்தா²யித்வே க்ஷணிகம் ஸர்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்தஹாநி: । க்ஷணிகத்வே(அ)பி தஸ்ய ஜ்ஞேயத்வேந விஜ்ஞாநமாத்ரவாத³ஹாநிரிதி சேத்³ , ந; அநாதி³ஸித்³த⁴ஜ்ஞாநஸந்ததௌ யதா³ கதா³சித்பூர்வம் ரஜதஜ்ஞாநமுத்பந்நம் ததே³வ ஸம்ஸ்கார இத்யங்கீ³காராத் । யத்³யபி ஸம்ஸ்காரோ விஜாதீயாநேகஜ்ஞாநவ்யவஹிதஸ்ததா²பி கதா³சித்ஸஜாதீயம் ரஜதஜ்ஞாநாந்தரமுத்பாத³யதி । யதா² வ்ரீஹிபீ³ஜமநேகாங்குராதி³கார்யம் வ்யவதா⁴நேந புந: ஸஜாதீயபீ³ஜாந்தரமுத்பாத³யதி தத்³வத் । அத² ந பூர்வபீ³ஜாது³த்தரபீ³ஜோத்பத்தி:, கிந்து பூர்வபீ³ஜஜந்யாங்குராதி³ஸந்தாநாதி³தி மந்யஸே ? தர்ஹ்யத்ராபி பூர்வரஜதஜ்ஞாநஜந்யஜ்ஞாநஸந்தாந ஏவ ஸம்ஸ்காரோ(அ)‍ஸ்து । ஏவம் பூர்வரஜதஜ்ஞாநமபி பூர்வரஜதஜ்ஞாநாது³த்பத்³யதே । ததோ(அ)நாதி³வாஸநாப்ராபிதம் ரஜதம் பு³த்³தி⁴ரூபமேவ ஸத்³ ப்⁴ராந்த்யா ப³ஹிர்வத³வபா⁴ஸதே இதி । அத்ரோச்யதே – கிம் தத்³ரஜமலௌகிகத்வாஜ்ஜந்மரஹிதம் உத லௌகிகரஜதவதே³வ ஜாயதே ? ஆத்³யே ஜாயமாநஜ்ஞாநஸ்வரூபம் ந ஸ்யாத் । த்³விதீயே(அ)பி கிம் பா³ஹ்யார்தா²ஜ்ஜாயதே உத ஜ்ஞாநாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, த்வயா பா³ஹ்யார்த²ஸ்யா(அ)நங்கீ³காராத் । ஜ்ஞாநமபி விஶுத்³த⁴ம் தாவந்ந ஜநகம் ; விஶுத்³த⁴ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷரூபத்வாத் । அத² து³ஷ்டகாரணஜந்யஜ்ஞாநாத்³ரஜதோத்பாத³:, ததா²(அ)பி கிம் ஜநகப்ரதீதிரேவ ரஜதம் க்³ருஹ்ணாதி அந்யா வா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, க்ஷணிகயோர்ஜந்யஜநகயோர்பி⁴ந்நகாலீநத்வேநா(அ)பரோக்ஷரஜதப்ரதீத்யபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । அந்யப்ரதீதிரபி ந தாவத³து³ஷ்டகாரணஜந்யா ரஜதக்³ராஹிணீ, அதிப்ரஸங்கா³த் । து³ஷ்டகாரணஜந்யா அபி யதி³ ரஜதஜந்யா ததா³ ரஜதஸ்யா(அ)ர்த²க்ரியாகாரித்வேந ஸத்த்வே ஸதி பா³ஹ்யோ(அ)ர்தோ²(அ)ங்கீ³கார்ய: ஸ்யாத் । ரஜதாஜந்யத்வே து ந ரஜதம் தத்³விஷய: ஸ்யாத் ; ஜ்ஞாநாகாரார்பகோ ஹேதுர்விஷய இத்யங்கீ³காராத் । தஸ்மாதா³த்மக்²யாதிபக்ஷே ரஜதமேவ ந ப்ரதீயேத । நநு தவா(அ)பி ரஜதஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்ம்ருதித்வே ஸ்யாத³க்²யாதிர்க்³ரஹணத்வே சா(அ)ந்யதா²க்²யாதி: ஆத்மக்²யாதிர்வா ஸ்யாத் , ந ஹி ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்ம்ருதிக்³ரஹணாப்⁴யாமந்ய: ப்ரகார: ஸம்ப⁴வதீதி சேத்³ , மைவம் ; கிம் விலக்ஷணஸாமக்³ர்யாநிரூபணாத்தத³ஸம்ப⁴வ: ? கிம் வா விலக்ஷணஜ்ஞாநஸ்வரூபாநிரூபணாத்³ உத விலக்ஷணவிஷயாநிரூபணாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய: ஸம்ப்ரயோக³ஸம்ஸ்காரதோ³ஷாணாம் ஸாமக்³ரீத்வாத் । ந ச வாச்யம் தோ³ஷ: ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வேந பூர்வப்ராப்தகார்யாநுத³யஸ்யைவ ஹேதுர்ந த்வபூர்வகார்யோத³யஸ்யேதி ; அநுத³யஸ்ய ப்ராக³பா⁴வரூபஸ்யா(அ)நாதி³த்வேந தோ³ஷாஜந்யத்வாத் । வாதபித்தாதி³தோ³ஷாணாம் சா(அ)பூர்வகார்யோத்பாத³கத்வத³ர்ஶநாத் । ந ச தோ³ஷஸ்ய ஸம்ஸ்காரோத்³போ³த⁴கத்வேநா(அ)ந்யதா²ஸித்³தி⁴:, தது³த்³போ³த⁴ஸ்யா(அ)வாந்தரவ்யாபாரத்வாத் । நஹ்யுத்³யமநநிபதநே குர்வந் குடா²ர: சி²தி³க்ரியாம் ப்ரத்யஹேதுர்ப⁴வதி । நநு ஸம்ப்ரயோக³ஸ்யேத³ந்தாமாத்ரஜ்ஞாநோபக்ஷீணத்வாத் ஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸ்ம்ருதிஜநகத்வே(அ)பி த்வயா(அ)த்ர ஸ்ம்ருதேரநங்கீ³க்ருதத்வாத்³தோ³ஷஸ்ய ச ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஜ்ஞாநஹேதுத்வாத³ர்ஶநாத்³ ரஜதாவபா⁴ஸ: கத²மிதி சேத் , உச்யதே – ப்ரத²மம் தோ³ஷஸஹிதேநேந்த்³ரியேணேத³ந்தாமாத்ரவிஷயா(அ)ந்த:கரணவ்ருத்திர்ஜந்யதே, தத இத³ந்தாயாம் தத்³க்³ராஹகவ்ருத்தௌ ச சைதந்யமபி⁴வ்யஜ்யதே , தச்சைதந்யநிஷ்டா² சா(அ)வித்³யா தோ³ஷவஶாத் ஸங்க்ஷுப்⁴நாதி, தத்ரைத³மம்ஶாவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்தா²(அ)வித்³யா ஸம்க்ஷுபி⁴தா ஸதீ ஸாத்³ருஶ்யாது³த்³போ³தி⁴தரூப்யஸம்ஸ்காரஸஹாயவஶாத்³ ரூப்யாகாரேண விவர்த்ததே । வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்தா²(அ)வித்³யா து ரூப்யக்³ராஹிவ்ருத்திஸம்ஸ்காரஸஹக்ருதா வ்ருத்திரூபேண விவர்த்ததே; தௌ ச ரூப்யவிவர்த்தவ்ருத்திவிவர்த்தௌ ஸ்வஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நேந ஸாக்ஷிசைதந்யேநா(அ)வபா⁴ஸ்யேதே இத்யேவம் ரஜதாவபா⁴ஸ: । யத்³யப்யத்ரா(அ)ந்த:கரணவ்ருத்திரவித்³யாவ்ருத்திஶ்சேதி ஜ்ஞாநத்³வயம் , ததா²(அ)பி தத்³விஷய: ஸத்யாந்ருதயோரித³ம் ரஜதயோரந்யோந்யாத்மதயைகத்வமாபந்நஸ்ததோ விஷயாவச்சி²ந்நப²லஸ்யா(அ)ப்யேகத்வேந ஜ்ஞாநைக்யமப்யுபசர்யதே । நா(அ)பி த்³விதீயத்ருதீயௌ, மித்²யாஜ்ஞாநமித்²யாவிஷயயோர்நிரூபணாத் । யத்³யப்யத்ர ஸம்ப்ரயோக³ஸம்ஸ்காரௌ நிரபேக்ஷாவேவ ப்ரமிதிஸ்ம்ருத்யோர்ஜநநே ஸமர்தௌ², ததா²பி ப்ரமிதிஸ்ம்ருதிநைரந்தர்யோத்பத்திமாத்ரேண ப்ரவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாது³பா⁴ப்⁴யாம் ஸம்ப்ரயோக³ஸம்ஸ்காராப்⁴யாம் ஜந்யமேகம் மித்²யாஜ்ஞாநம் கல்பநீயம் । யதா² நிரந்தரோத்பந்நேஷ்வபி வர்ணஜ்ஞாநேஷு யௌக³பத்³யாபா⁴வாத் பதா³ர்த²ஜ்ஞாநாந்யதா²நுபபத்த்யா பூர்வபூர்வவர்ணஸம்ஸ்காரஸஹிதமந்த்யவர்ணவிஜ்ஞாநமேகமேவ ஹேதுத்வேந த்வயா கல்ப்யதே, தத்³வத் ।

நநு விமதம் ஜ்ஞாநம் நைகம் பி⁴ந்நகாரணஜந்யத்வாத்³ரூபரஸஜ்ஞாநவதி³தி சேத்³, ந; அநுமாநப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயோரநைகாந்த்யாத் । தத்ரோப⁴யத்ராபி ஸ்ம்ருதிக³ர்ப⁴மேகைகமேவ ஹி ப்ரமாணஜ்ஞாநமப்⁴யுபக³தம் । காரணம் சாநுமாநஸ்ய வ்யாப்திஸம்ஸ்காரலிங்க³த³ர்ஶநே, ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாஸ்து ஸம்ப்ரயோக³ஸம்ஸ்காரௌ । ந சாநுமாநஸ்ய வ்யாப்திஸ்ம்ருதிலிங்க³த³ர்ஶநே காரணம் ந ஸம்ஸ்கார இதி வாச்யம் , ஜ்ஞாநத்³வயயௌக³பத்³யாஸம்ப⁴வாத் । யத்³யபி ஸ்ம்ருதே: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாகாரணதாயாம் நாயம் தோ³ஷஸ்ததா²பி ஸ்ம்ருதிஹேதுத்வேநாவஶ்யம் ஸம்ஸ்காரோத்³போ³தோ⁴ வக்தவ்ய: । ததா² ச தேநைவ தது³த்பத்தௌ, ஸ்ம்ருதே: கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாத்³கௌ³ரவாச்ச ந காரணத்வம் । நநு ரூப்யதீ⁴ர்ந நிரபேக்ஷாநேககாரணஜந்யா அபி⁴ஜ்ஞாத்வாத்³ க⁴டஜ்ஞாநவதி³தி சேத்³, ந ; ரூப்யதீ⁴ருக்தஜந்யா அபி⁴ஜ்ஞாப்ரமாணஸ்ம்ருதிப்⁴யாமந்யத்வாத் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவதி³த்யபி ஸுவசத்வாத் । ந ச வாச்யம் ரூப்யதீ⁴: ப்ரமா ஸம்ஸ்காரஸஹிதஹேதுஜந்யத்வாத³நுமாநவதி³தி, தோ³ஷாஜந்யாநுப⁴வத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । நநு ஜ்ஞாநே(அ)நுபபத்த்யபா⁴வே(அ)பி ரூப்யஸ்ய ஸத்த்வேநாநுபூ⁴யமாநஸ்ய மித்²யாத்வம் விருத்³த⁴மிதி சேத்³, மைவம் ; ஶுக்தீத³ந்தாம்ஶவச்சு²க்திஸத்தாயா ஏவ ரஜதஸம்ஸர்கா³ங்கீ³காராத் । தர்ஹி தஸ்ய ஸம்ஸர்க³ஸ்யைவ ஸத்த்வேநாநுபூ⁴தஸ்ய மித்²யாத்வம் விருத்³த⁴மிதி சேத்³, ஏவம் தர்ஹி த்ரிவித⁴ம் ஸத்த்வமஸ்து – ப்³ரஹ்மண: பாரமார்தி²கம் ஸத்த்வம் , ஆகாஶாதே³ர்மாயோபாதி⁴கம் வ்யாஹாரிகம் ஸத்த்வம் , ஶுக்திரஜதாதே³ரவித்³யோபாதி⁴கம் ப்ராதிபா⁴ஸிகம் ஸத்த்வம் । தத்ராபாரமார்தி²கஸத்த்வயோர்த்³வயோர்மித்²யாத்வமவிருத்³த⁴ம் । ந ச மித்²யாத்வகல்பநம் மாநஹீநம், “மித்²யைவ ரஜதமபா⁴த்” இதி ரஜததத்³ஜ்ஞாநயோர்மித்²யாத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । அதோ ந மதாந்தரவத³ஸ்மந்மதே அநுப⁴வவிரோதோ⁴ நிர்மூலகல்பநா வா । அக்²யாதௌ த்வபரோக்ஷாவபா⁴ஸிந: ஸ்மர்யமாணத்வம் விருத்⁴யதே । ஜ்ஞாநத்³வயரஜதாபாரோக்ஷ்யஸ்ம்ருதித்வஸ்மரணாபி⁴மாநப்ரமோபாதி³கம் ப³ஹ்வத்³ருஷ்டம் கல்ப்யம் । ஏவம் மதாந்தரேஷ்வபி யதா²யோக³மூஹநீயம் । அதோ ரஜதம் மாயாமயமித்யஸ்மந்மதமேவாத³ர்தவ்யம் ।

நநு தத்த்வஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாத்³ரஜதமவித்³யாமயம் ந து மாயாமயம் । ந ச மாயைவாவித்³யா, லக்ஷணப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் தயோர்பே⁴தா³வக³மாத் । ஆஶ்ரயமவ்யாமோஹயந்தீ கர்துரிச்சா²மநுஸரந்தீ மாயா தத்³விபரீதா த்வவித்³யா । லோகே ஹி மாயாநிர்மிதஹஸ்த்யஶ்வரதா²தௌ³ மாயாஶப்³த³ ஏவ ப்ரஸித்³தோ⁴ நாவித்³யாஶப்³த³ இதி । உச்யதே – அநிர்வசநீயத்வே ஸதி ஸத்த்வாவபா⁴ஸப்ரதிப³ந்த⁴விபர்யயாவபா⁴ஸயோர்ஹேதுத்வம் லக்ஷணம் தச்சோப⁴யோரவிஶிஷ்டம் । ந ச மந்த்ரௌஷதா⁴தி³ ஸத்யம் வஸ்த்வேவ மாயேதி வாச்யம் , தத்ர மாயாஶப்³த³ப்ரயோகா³பா⁴வாத் । த்³ரஷ்டாரோ ஹி த்³ருஷ்டமிந்த்³ரஜாலமேவ மாயாம் வத³ந்தி ந த்வத்³ருஷ்டம் மந்த்ராதி³கம் । மந்த்ராந்வயவ்யதிரேகௌ து காசாதி³வந்நிமித்தகாரணத்வேநோபபந்நௌ । ந ஹ்யநிர்வசநீயம் மாயாஶப்³த³வாச்யமிந்த்³ரஜாலம் ஸத்யமந்த்ராத்³யுபாதா³நகம் ப⁴வதி । அதோ(அ)நாத்³யநிர்வசநீயம் கிஞ்சிது³பாதா³நம் கல்பநீயம் , ஸாதி³த்வே(அ)நவஸ்தா²பத்தே: । தஸ்ய ச மாயாஶப்³த³வாச்யத்வமுபாதா³நோபாதே³யயோரபே⁴தா³து³பபந்நம் । ஏவம் சேந்த்³ரஜாலோபாதா³நத்வேந கல்பிதா மாயைவ ரஜதாத்³யத்⁴யாஸாநாமப்யுபாதா³நமஸ்து, மாஸ்து ப்ருத²க³வித்³யா; மாயாம் து ப்ரக்ருதிமிதி ஸர்வோபாதா³நத்வஶ்ருதே: । அதோ லாக⁴வாந்மாயைவாவித்³யா । ந ச மாயாயா ஆஶ்ரயம் ப்ரத்யவ்யாமோஹகத்வம் நியதம் , விஷ்ணோ: ஸ்வாஶ்ரிதமாயயைவ ராமாவதாரே மோஹிதத்வாத் । நாப்யவித்³யாயா ஆஶ்ரயவ்யாமோஹநியதி:, ஜலமத்⁴யே(அ)தோ⁴முக²த்வேந வ்ருக்ஷேஷ்வத்⁴யஸ்தேஷ்வபி ததூ³ர்த்⁴வமுக²தாயாம் த்³ரஷ்டுரவ்யாமோஹாத் । அதா²த்ர தீரஸ்த²வ்ருக்ஷத³ர்ஶநஜந்யவிவேகவஶாத³வ்யாமோஹ: அவித்³யாஸ்வபா⁴வஸ்து வ்யாமோஹக இதி சேத் , தர்ஹ்யைந்த்³ரஜாலிகஸ்யாபி ப்ரதீகாரஜ்ஞாநாத³வ்யாமோஹ: । மாயா து ஸ்வபா⁴வாத்³ வ்யாமோஹிகைவ, இந்த்³ரஜாலத்³ரஷ்ட்ருஷு வ்யாமோஹத³ர்ஶநாத் । ஸதி து ப்ரதீகாரஜ்ஞாநே தே(அ)பி ந முஹ்யந்த்யேவேத்யநாஶ்ரயத்வம் ந வ்யாமோஹப்ரயோஜகம் । ந ச மாயா கர்துரிச்சா²மநுஸரதி, மந்த்ரௌஷதா⁴தௌ³ நிமித்தகாரண ஏவ கர்து: ஸ்வாதந்த்ர்யாத் । தாத்³ருஶம் சேச்சா²நுவர்தித்வமவித்³யாயா அபி த்³ருஷ்டம் , நேத்ரஸ்யாங்கு³ல்யவஷ்டம்பே⁴ந த்³விசந்த்³ரப்⁴ரமோத்பத்தே: । அவித்³யாஸ்வரூபே கர்த்தா ந வ்யாப்ரியத இதி சேத் , ததி³தரத்ராபி ஸமம் । ப்ரஸித்³தி⁴ரபி ஶாஸ்த்ரீயா தாவத்தயோரபே⁴த³மேவ க³மயதி, “பூ⁴யஶ்சாந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்தி:” இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ஸம்யக்³ஜ்ஞாநநிவர்த்யாவித்³யாயாம் மாயாஶப்³த³ப்ரயோகா³த் ।
தரத்யவித்³யாம் விததாம் ஹ்ருதி³ யஸ்மிந்நிவேஶிதே ।
யோகீ³ மாயாமமேயாய தஸ்மை வித்³யாத்மநே நம: ॥
இதி ஸ்ம்ருதௌ மாயா(அ)வித்³யயோர்முக²த ஏவைகத்வநிர்தே³ஶாத் । லோகப்ரஸித்³தி⁴ஸ்த்வேகஸ்மிந்நபி வஸ்துந்யுபாதி⁴பே⁴தா³து³பபத்³யதே । விரூபஜநகத்வாகாரேணேச்சா²தீ⁴நத்வாகாரேண வா மாயேதி வ்யவஹார: । ஆவரணாகாரேண ஸ்வாதந்த்ர்யாகாரேண வாவித்³யேதி வ்யவஹார: । தஸ்மாத்³ரஜதஸ்ய மாயாமயத்வமுபபந்நம் । நநு கோ(அ)யம் க்லேஶ: ரஜதம் யதா²வபா⁴ஸம் பாரமார்தி²கமேவாஸ்த்விதி சேத்³, ந; ததா² ஸதி க⁴டாதி³வத்³தோ³ஷரஹிதைரபி க்³ருஹ்யேத । பாரமார்தி²கக்³ரஹணம் ப்ரத்யபி தோ³ஷஸ்ய காரணத்வே, நிர்தோ³ஷாணாம் ந கிஞ்சித் ப்ரதிபா⁴யாத் । மாயாமயத்வே தத்³ தோ³ஷ ஏவ நியம்ஸ்யதி । விமதம் ஸர்வைர்க்³ராஹ்யம் ஶுக்தீத³மம்ஶக³த்வாச்சௌ²க்ல்யவதி³தி சேத்³ , ந; இத³மம்ஶமாத்ரக³தத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । மாயாரஜதம் து தோ³ஷஜந்யபு³த்³த்⁴யா(அ)பி⁴வ்யக்தே ஶுக்தீத³மம்ஶாவச்சி²ந்நே சைதந்யே(அ)த்⁴யஸ்தம் , ததோ நிர்தோ³ஷைர்ந க்³ருஹ்யதே । ந ஹ்யந்யபு³த்³தி⁴: புருஷாந்தரப்ரத்யக்ஷா । அத² புந: பரமார்த²வாதீ³ கத²ம்சித்³ த்³ருஷ்டம் நியாமகம் ப்³ரூயாத் , ததா²ப்யஸௌ நேத³ம் ரஜதமிதி ப்ரதிபந்நோபாதௌ⁴ ரஜதஸ்ய த்ரைகால்யாபா⁴வபோ³த⁴கம் பா³த⁴கப்ரத்யக்ஷம் கத²ம் நிஸ்தரேத் ? மித்²யாவாதே³ த்வநுகூலமேவைதத் , ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வத்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஸ்யைவ மித்²யாத்வலக்ஷணத்வாத் । ந ஹ்யயம் நிஷேதோ⁴ மித்²யாரஜதம் கோ³சரயதீத்யத⁴ஸ்தாதே³வ மித்²யைவாபா⁴தி³தி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரத்யயமாஶ்ரித்யோபபாதி³தம் । அந்யதா²க்²யாத்யாத்மக்²யாத்யோஸ்து “நேத³ம் ரஜதம்” கிந்து தத்³ரஜதமிதி வா பு³த்³தி⁴ரிதி வா பராமர்ஶ: ஸ்யாத்³ , ந து மித்²யைவேதி । அதோ நிர்தோ³ஷைரக்³ரஹணாத்³பா³த⁴பராமர்ஶாப்⁴யாம் ச ரஜதஸ்ய மித்²யாத்வமேவ யுக்தம் ந ஸத்யத்வம் ।

நநு கோ(அ)யம் பா³தோ⁴ நாம யத்³ப³லாந்மித்²யாத்வநிஶ்சய: । கிமந்யார்தி²நோ(அ)ந்யத்ர ப்ரவ்ருத்திநிரோத⁴: கிம் வா தத்ப்ரவ்ருத்தியோக்³யதாவிச்சே²த³ உதா(அ)விவிக்ததயா ப்ரதிபந்நஸ்ய விவேக ஆஹோஸ்வித்தாதா³த்ம்யேந ப்ரதிபந்நஸ்யாந்யோந்யாபா⁴வப்ரதிபத்தி: அத²வா விபரீதஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரத்⁴வம்ஸ: தத்³விஷயப்ரத்⁴வம்ஸோ வா தோ³ஷாதி³ப்ரத்⁴வம்ஸோ வா ? நாத்³ய:, விரக்தஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வேந பா³தா⁴பா⁴வப்ரஸங்கா³த் । அத² ராக³பூர்வகப்ரவ்ருத்தி நிரோதோ⁴ பா³த⁴:, ததா³பி தூ³ரே மரீச்யுத³கம் த்³ருஷ்ட்வா ப்ரவர்த்தமாநஸ்ய மார்கே³ ஸர்பசோராதி³ த³ர்ஶநேந நிவ்ருத்தௌ பா³த⁴ப்ரஸங்க³: । ந ச தத்ர பா³த⁴:, உத³கஜ்ஞாநஸ்யாநிவ்ருத்தே: । ந த்³விதீய:, காலாந்தரே தத்ரைவ ஶுக்தௌ ப்⁴ராந்திப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வேந யோக்³யதாயா அவிச்சே²தா³த் । த்ருதீயே(அ)பி கிம் வஸ்துஷு க்³ருஹீதேஷு பே⁴தோ³ த⁴ர்ம: ஸந் பஶ்சாத்³ க்³ருஹ்யதே உத வஸ்துஸ்வரூபபூ⁴தஸ்ததை³வ க்³ருஹ்யதே ? ஆத்³யே, ஸர்வத்ர வஸ்துஜ்ஞாநஸ்யாவிவிக்தவிஷயஸ்ய பே⁴த³ஜ்ஞாநம் பா³த⁴கம் ஸ்யாத் । த்³விதீயே, வஸ்துநி க்³ருஹீதே க்வாப்யவிவேகோ ந ஸ்யாத் । சதுர்தே²(அ)ப்யத்யந்தபே⁴த³வாதே³ பே⁴தா³பே⁴த³வாதே³ வா “ஶுக்லோ க⁴ட:” இதி ப்ரத²மம் தாதா³த்ம்யம் ப்ரதிபத்³ய பஶ்சாத்³ க⁴டஸ்ய ஶௌக்ல்யமிதி பே⁴த³ப்ரதிபத்திர்பா³த⁴: ஸ்யாத் । ந பஞ்சம:, ஜ்ஞாநஸ்ய க்ஷணிகஸ்ய ஸ்வத ஏவ ப்ரத்⁴வம்ஸாத் । நாபி ஷஷ்ட²ஸப்தமௌ, வஸ்துநோர்விஷயதோ³ஷயோர்ஜ்ஞாநேந ப்ரத்⁴வம்ஸாஸம்ப⁴வாத் । ந ச பா³த⁴ ஏவாபலபநீய:, லோகப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । தஸ்மாத்³பா³த⁴ம் ந பஶ்யாம இதி । உச்யதே – அஜ்ஞாநஸ்ய வர்த்தமாநேந ப்ரவிலீநேந வா ஸ்வகார்யேண ஸஹ தத்த்வஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்திர்பா³த⁴:, ததா²விதா⁴(அ)நவபோ³த⁴நிவ்ருத்தௌ பா³த⁴ப்ரஸித்³தே⁴: । நந்வேவம் ஸதி ஶுக்திஜ்ஞாநமேவ மித்²யாரஜததது³பாதா³நயோர்நிவர்த்தகத்வாத்³பா³த⁴கம் ஸ்யாத் , ஸத்யமேவம் ; ரஹஸ்யமேதத் , ததா²பி பரமார்த²ரஜதபு³த்³த்⁴யா ப்ரவர்த்தமாநஸ்ய தத³பா⁴வபோ³த⁴நேந ப்ரவ்ருத்யாகாங்க்ஷோச்சே²தி³த்வாந்நேத³ம் ரஜதமிதி ஜ்ஞாநமபி பா³த⁴கத்வேந வ்யபதி³ஶ்யதே । ததோ பா³தா⁴ந்மித்²யாத்வநிஶ்சய: ।

நந்வஸ்த்வேவம் மித்²யாரஜதஜ்ஞாநம் ப்⁴ரம: । ஸ்வப்நபதா³ர்த²ஜ்ஞாநம் து ந ப்ரமாணம் , பா³தி⁴தத்வாத் । நாபி ஸ்ம்ருதி:, அபரோக்ஷத்வாத் । நாபி ப்⁴ரம:, தல்லக்ஷணாபா⁴வாத் । ப்⁴ரமஸ்ய ஹி காரணத்ரிதயஜந்யத்வம் தடஸ்த²லக்ஷணம் । ந ஹி தத்ஸ்வப்நே(அ)ஸ்தி, நித்³ராக்²யதோ³ஷஸ்யாத்³ருஷ்டோத்³பு³த்³த⁴ஸம்ஸ்காரஸ்ய ச ஸத்த்வே(அ)பி த்ருதீயஸ்ய ஸம்ப்ரயோக³ஸ்யாபா⁴வாத் । நாபி ஸ்வரூபலக்ஷணம் பரத்ர பராவபா⁴ஸ இத்யேவம் ரூபம் தத்ர ஸம்ப⁴வதி, பரத்ரேத்யுக்தஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நஸ்யாபா⁴வாத் । ததஸ்த்வத்பக்ஷே ஸ்வப்நப்ரத்யயஸ்ய கா க³திரிதி । உச்யதே – ஸம்ப்ரயோகோ³ ஹி ஜாக³ரணே பா³ஹ்யஶுக்தீத³மம்ஶாதி³கோ³சராந்த:கரணவ்ருத்த்யுத்பாத³க:, அந்த:கரணஸ்ய தே³ஹாத்³ப³ஹிரஸ்வாதந்த்ர்யாத் । ஸ்வப்நே து தே³ஹஸ்யாந்தரந்த:கரணம் ஸ்வதந்த்ரத்வாத்ஸ்வயமேவ ப்ரவர்த்திஷ்யத இதி நாஸ்தி ஸம்ப்ரயோகா³பேக்ஷா । ததோ ஜாக³ரணே ஸ்வப்நே(அ)ப்யந்த:கரணவ்ருத்திரேவ த்ருதீயம் காரணம் । அதி⁴ஷ்டா²நமபி ஸர்வத்ர வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நம் சைதந்யமேவ । ஶுக்தீத³மம்ஶாதி³ஸ்து சக்ஷுராதி³ஸம்ப்ரயோக³ஸ்யைவ ஜநக:, அந்யதா² நிர்விஷயஸ்ய ஸம்ப்ரயோக³ஸ்யாநுத்பத்தே:; அதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யாவச்சே²த³கோபாதி⁴த்வாத் । ததோ யதா² ஜாக³ரணே ஸம்ப்ரயோக³ஜந்யவ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தே ஶுக்தீத³மம்ஶாவச்சி²ந்நே சைதந்யே ஸ்தி²தா(அ)வித்³யா ரஜதாகாரேந விவர்ததே ததா² ஸ்வப்நே(அ)பி தே³ஹஸ்யாந்தரந்த:கரணவ்ருத்தௌ நித்³ராதி³தோ³ஷோபப்லுதாயாமபி⁴வ்யக்தே வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யே ஸ்தி²தா(அ)வித்³யா(அ)த்³ருஷ்டோத்³போ³தி⁴தநாநாவிஷயஸம்ஸ்காரஸஹிதா ப்ரபஞ்சாகாரேண விவர்த்ததாம் । நநு ஸ்வப்நப்⁴ரமஸ்யாத்மசைதந்யம் சேத³தி⁴ஷ்டா²நம் ததா³(அ)த்⁴யஸ்யமாநஸாமாநாதி⁴கரண்யேநேத³ம் ரஜதமயம் ஸர்ப இதிவத³ஹம் நீலமஹம் பீதமித்யாதி³ரூபேண ப்ரதீயாத் , நத்வித³ம் நீலமித்யாதி³புரோதே³ஶஸம்ப³ந்தே⁴ந । அத² ஸ தே³ஶோ(அ)பி சைதந்யே(அ)த்⁴யஸ்த:, தர்ஹி தே³ஶோ(அ)ஹமித்யப்யந்தரேவ ப்ரதிபா⁴ஸேத । அத² மந்யஸே அத்யல்பமித³முச்யதே, ஜாக³ரே(அ)பி சைதந்யஸ்யைவாதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் கிம் தத்ர ந சோத³யஸீதி ? தர்ஹ்யஸ்து தத்ராபி சோத்³யமிதி । அத்ர ப்³ரூம: – கிம் ஶரீராவச்சி²ந்நாஹங்காரஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாந்த:ப்ரதீதிராபாத்³யதே உத சைதந்யஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ? நாத்³ய:, அஹங்காரஸ்யாநதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் । ந த்³விதீய:, இஷ்டாபத்தித்வாத் । அந்யதா²(அ)த்⁴யஸ்தாநாம் ஸ்வதோ ஜடா³நாம் ஸ்பு²ரணம் ந ஸ்யாத் । அஹமுல்லேக²ஸ்த்வஹங்காரப்ரயுக்த இதி நாத்ர சைதந்யமாத்ரே ஸஞ்ஜாயதே । நநு க⁴டாத³யோ(அ)பி ஶுக்திரஜதாதி³வத் ஸ்பு²ரணஸமாநாதி⁴க்ருதா ஏவாவபா⁴ஸந்தே । யத்³யேவம் தர்ஹி சைதந்ய ஏவ தே(அ)ப்யத்⁴யஸ்யந்தாம் । ந ச க⁴டாதி³ஸ்பு²ரணம் ப்ரமாணஜந்யம் நாத்மஸ்வரூபமிதி வாச்யம் , விமதம் விஷயாவச்சி²ந்நசைதந்யமஹங்காராவச்சி²ந்நசைதந்யாத்³வஸ்துதோ ந பி⁴த்³யதே உபாதி⁴பராமர்ஶமந்தரேணா(அ)விபா⁴வ்யமாநபே⁴த³த்வாத்³ யதா² க⁴டாகாஶோ மஹாகாஶாத் । ஏவம் ச ஸதி ஶரீராபேக்ஷயா(அ)ந்தர்ப³ஹிர்விபா⁴க³ம் க்ருத்வா(அ)ஹம் நாஹமித்யாத்மாநாத்மவ்யவஹாரோ(அ)ஹங்காரோபாதி⁴கோ(அ)வக³ந்தவ்ய: । அந்தர்ப³ஹிர்வ்யாப்திஶ்ச ஏகஸ்யாபி சைதந்யஸ்யாநந்தத்வாது³பபத்³யதே । ந ஹி சைதந்யமணுபரிமாணம் , ஶரீரவ்யாபித்வேநோபலம்பா⁴த் । நாபி நிரவயவஸ்யோபாதி⁴ம் விநா மத்⁴யமபரிமாணம் யுஜ்யதே । தத: ஸர்வக³தசைதந்யே(அ)தி⁴ஷ்டா²நே ஜாக³ரணவ்யவஹார: பாரமார்தி²கத்வேநாபி⁴மதோ(அ)ப்யத்⁴யஸ்த: கிமு வக்தவ்யம் ஸ்வப்நஸ்தத்ராத்⁴யஸ்த இதி ।

நநு “நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே” இத்யாதௌ³ நாமாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யத்⁴யாஸோ விதீ⁴யதே । தத்ர கத²ம் காரணதோ³ஷமந்தரேண ப்⁴ரம இதி சேத்³ , மைவம் ; தத்ர ஹி மாநஸீ க்ரியைவ விதீ⁴யதே, ந ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநம் ; அபுருஷதந்த்ரஸ்யாவிதே⁴யத்வாத் । ந ச தே³வதாஸ்மரணநக்³நஸ்த்ரீவிஸ்மரணயோரிச்சா²தீ⁴நத்வாத் புருஷதந்த்ரமேவ ஜ்ஞாநமிதி வாச்யம் , தத்ராபி மநஸ ஐகாக்³ர்யாபாத³நே ஸ்ம்ருதிஹேதௌ விஸ்ம்ருதிஹேதௌ ச விஷயாந்தரப்ரவர்த்தநே புருஷஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யம் ந ஸ்ம்ருதிவிஸ்ம்ருத்யோரித்யங்கீ³கார்யத்வாத் । அந்யதா² பௌந: புந்யேநாவ்ருத்திமந்தரேண ஸக்ருத³தீ⁴தவேதா³தி³கம் கதா³சித் புருஷேச்ச²யா ஜ²டிதி ஸ்மரேத் , புத்ரமரணாதி³கம் ச ஸத்³ய ஏவ விஸ்மரேத் । தஸ்மாந்ந ப்⁴ரமோ விதே⁴ய இதி ப்⁴ரமஸ்ய காரணத்ரிதயஜந்யத்வம் ந வ்யபி⁴சரதி । பரத்ர பராத்மதாவபா⁴ஸ இத்யேவம்ரூபதாயாம் து ந கஸ்யசித³பி விவாத³: । அக்²யாதிவாதி³நா(அ)பி ஸம்ஸ்ருஷ்டவ்யவஹாரஸித்³த⁴யே மாநஸஸ்ய ஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ஸர்கா³பி⁴மாநஸ்ய வா ப³லாத³ங்கீ³கார்யத்வாத் । இதரேத்வதி⁴ஷ்டா²நாத்⁴யஸ்யமாநயோ: ஸ்வரூபதே³ஶகாலவிஶேஷேஷு விவத³மாநா அபி நோக்தப்⁴ரமஸ்வரூபே விவத³ந்தே ।

நநு ஶூந்யவாதீ³ ஶூந்ய ஏவ ஸம்வ்ருதிப³லாத்³ரஜதாதி³ப்⁴ரமம் வத³ந் பரத்ரேத்யுக்தம் ஸத்³ரூபாதி⁴ஷ்டா²நம் ந ஸஹதே । ந ச நிரதி⁴ஷ்டா²நப்⁴ரமாஸம்ப⁴வ:, கேஶோண்ட்³ரகக³ந்த⁴ர்வநக³ராதி³ப்⁴ரமஸ்ய த்வந்மதே(அ)பி ததா²த்வாத் । ந ச நிரவதி⁴கபா³தா⁴ஸம்ப⁴வ:, “ந ஸர்ப:” இத்யாப்தவாக்யஸ்ய பா³த⁴கஸ்ய ததா²த்வாதி³தி । நைதத்ஸாரம் , அங்கு³ல்யா(அ)பாங்கா³வஷ்டம்பே⁴ ஸதி வேஷ்டிதாநாம் நேத்ரரஶ்மீநாம் கேஶோண்ட்³ரகாதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் । ஆகாஶஸ்ய ச க³ந்த⁴ர்வநக³ராதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் । அந்யதா² ஶூந்யஜ்ஞாநஸ்யாபி ப்⁴ரமத்வப்ரஸங்கா³த் । ததா²த்வே ச ஶூந்யாஸித்³தே⁴: । ஜ்ஞாநஜ்ஞேயப்⁴ரமயோரந்யோந்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வே சாதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய பூர்வபா⁴வித்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயத்வாத் । பீ³ஜாங்குரந்யாயேந ஜ்ஞாநஜ்ஞேயவ்யக்தீநாம் பரம்பராப்⁴யுபக³மே(அ)பி பீ³ஜாங்குரப்ரவாஹாநுக³தம்ருத்³வத்³ ஜ்ஞாநஜ்ஞேயப்ரவாஹாநுக³தஸ்ய ஸ்தா²யிந: கஸ்யசித³ப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வாத் । தத³நப்⁴யுபக³மே வா(அ)த்³ருஷ்டகல்பநாயாமந்த⁴பரம்பராபத்தே: । “ந ஸர்ப:” இத்யாப்தவாக்யபா³த⁴ஸ்யாபி கிந்து ரஜ்ஜுரித்யேதத்பர்யந்தத்வேந ஸாவதி⁴கத்வாத் । கிமப்யத்ர நாஸ்தி வ்ருதா² த்வம் பி³பே⁴ஷீத்யேவம்ரூபபா³தே⁴(அ)ப்யத்ரேத்யுக்தஸ்ய புரோதே³ஶஸ்யைவாவதி⁴த்வாத் । ஜக³த்காரணத்வேந பரைருச்யமாநம் ப்ரதா⁴நம் நாஸ்தீத்யாதி³பா³தே⁴(அ)பி ஸம்ப்ரதிபந்நஜக³த்காரணமாத்ரஸ்யாவதி⁴த்வாத் । யத்ராபி மாயாவிநிர்மிதஹஸ்த்யஶ்வரதா²தா³வந்யத்ர வா நிரதி⁴ஷ்டா²நப்⁴ரமம் நிரவதி⁴கபா³த⁴ம் ச த்வம் ஶங்கஸே தத்ராபி ப்⁴ரமபா³த⁴யோ: ஸாத⁴கம் ஸாக்ஷிசைதந்யமேவாதி⁴ஷ்டா²நமவதி⁴ஶ்ச ஸ்யாத் । ந ச தத³பி பா³த்⁴யம் , தத்³பா³த⁴ஸ்ய ஸாத⁴காபா⁴வாத் । அந்யஸ்ய ச ஸர்வஸ்ய ஜட³த்வாத் । ந ச ஶூந்யஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் , அத்⁴யஸ்யமாநேஷ்வநுக³த்யபா⁴வாத் । பா⁴வே வா ப்⁴ராந்திகாலே ஶூந்யம் ரஜதமிதி ப்ரதீயாத்³ , ந த்வித³ம் ரஜதமிதி । இத³மிதி ப்ரதீயமாநமேவ ஶூந்யமிதி சேத் , தர்ஹி நாமமாத்ரே விவாத³: । நாபி ஶூந்யஸ்யாவதி⁴த்வம் , ஸர்வபா³தே⁴ தத³ப்ரதீதே: । ப்ரதீதௌ வா, சைதந்யமேவ ஶூந்யநாம்நா(அ)பி⁴தீ⁴யதே । நாபி ஶூந்யஸ்யாத்⁴யஸ்யமாநத்வம் , ததா² ஸத்யத்⁴யஸ்தஸ்யாபரோக்ஷப்ரதீத்யபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । அத² ஶூந்யவாதி³ந: ப்ரதிபா⁴ஸமாத்ரநிராகரிஷ்ணோரிஷ்டமேவைதத் , தர்ஹி தந்நிராகரணமபி ந ப்ரதிபா⁴ஸேத । நநு தவாப்யத்⁴யஸ்தஸ்ய ஶூந்யத்வம் மதமேவேதி சேத்³ , ந; பா³த⁴ப்ரதியோகி³த்வஸ்ய ஸித்³த⁴யே தத்ப்ரதீதிகாலே ஸத³ஸத்³வைலக்ஷண்யாங்கீ³காராத் । பா³தா⁴தூ³ர்த்⁴வம் து ப⁴வத்யேவ ஶூந்யத்வம் । விநஷ்டஸ்ய ஶூந்யதாயா: கஸ்யாப்யவிவாதா³த் । யே து பா³தி⁴தஸ்ய ரஜதாதே³ரந்யத்ர ஸத்த்வமிச்ச²ந்தி தேஷாம் கிம் பா³த⁴கஜ்ஞாநமேவ தத்³க³மகம் கிம் வேஹ பா³தா⁴நுபபத்தி: ? நாத்³ய:, நேத³ம் ரஜதம் கிந்து தே³ஶாந்தரே பு³த்³தௌ⁴ வேத்யக்ஷ்ணா(அ)நவக³மாத் । ஆப்தவாக்யேநாப்யபி⁴ஹிதோ ரஜதாபா⁴வ ஏவ க³ம்யதே, ந த்வது³க்தமந்யத்ர ஸத்த்வம் । இஹ பா³தா⁴நுபபத்திஶ்ச ந தாவத்³வாதி³ஸித்³தா⁴, அந்யதா²க்²யாதௌ ஸம்ஸர்க³ஸ்யாத்மக்²யாதௌ ச ப³ஹிஷ்ட்வஸ்யாந்யத்ர ஸத்த்வமந்தரேணைவேஹ பா³தா⁴ங்கீ³காராத் । அக்²யாதிவாதி³நா(அ)பி ஶுக்தௌ ரஜதகோ³சரமித்²யாஜ்ஞநஸ்ய ப்ரதிவாதி³ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யாந்யத்ர ஸத்த்வமநங்கீ³க்ருத்யைவேஹ நிஷேத⁴: க்ரியதே । நாபி லோகஸித்³தா⁴, இஹ ப⁴க்³நக⁴டஸ்யாந்யத்ர ஸத்த்வம் விநைவ நிஷேதா⁴த் । தர்ஹி க⁴டவதே³வ காலபே⁴தே³ந தத்ர ஸத்த்வமஸ்த்விதி சேத்³, ந; பூர்வமத்ர க⁴டோ(அ)பூ⁴ந்நேதா³நீமிதிவத்காலவிஶேஷோபாதௌ⁴ நிஷேதா⁴பா⁴வாத் । நிருபாதி⁴கநிஷேத⁴ஶ்ச பரமார்த²ரஜதஸ்யாத்ர காலத்ரயே(அ)பி ஶூந்யத்வாது³பபத்³யதே । தச்சூ²ந்யத்வம் சோத்தரகாலே மித்²யைவ ரஜதமபா⁴தி³தி பராமர்ஶாத³வக³ம்யதே, அந்யதா² ஸத்யமேவாபா⁴தி³தி பராம்ருஶ்யேத । ப்⁴ராந்திகாலப்ரதீதிஸ்து மித்²யாரஜதமாத்ரேணாப்யுபபத்³யத ஏவ । தச்ச மித்²யாரஜதம் ஸோபாதா³நம் ஶுக்திதத்த்வஜ்ஞாநேந பா³த்⁴யதே । ந சாஸ்ய பா³த⁴கஜ்ஞாநஸ்யாந்யத்ர ரஜதஸத்தாஸத⁴கத்வம் ஶங்கிதுமபி ஶக்யம் । ததோ பா³தா⁴து³பரி ஸமாரோப்யஸ்ய ஶூந்யத்வே(அ)பி பூர்வம் ஸத்³ரூபாதி⁴ஷ்டா²நே மித்²யாவஸ்த்வவபா⁴ஸ: ஶூந்யவாதி³நா(அ)ப்யப்⁴யுபேய: ।

நந்வித³ம் ரஜதம் த்³வௌ சந்த்³ரமஸாவித்யாதி³ஷ்வதி⁴ஷ்டா²நப்ரதீதிஸம்ஸ்காரதோ³ஷாக்²யகாரணத்ரிதயஜந்யத்வேந தடஸ்த²லக்ஷணேந ஸத்யஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய மித்²யாத்மதாவபா⁴ஸாது³த்பந்நேந ஸ்வரூபலக்ஷணேந ச லக்ஷிதோ ப்⁴ரமோ(அ)ஸ்து நாம, ஆத்மநி த்வஹங்காராதி³ரூபப்⁴ரமோ வா ஜீவப்³ரஹ்மரூபேணாநேகஜீவரூபேண ச பே⁴த³ப்⁴ரமோ வா கத²ம் க⁴டிஷ்யதே ? லக்ஷணாஸம்ப⁴வாத் । ததா²ஹி – தத்ர தாவத்³தோ³ஷஸ்த்ரிவித⁴: – விஷயக³த: ஸாத்³ருஶ்யாதி³: கரணக³தஸ்திமிராதி³: த்³ரஷ்ட்ருக³தோ ராகா³தி³ஶ்சேதி । அத்ர சாத்மைவ விஷயகரணத்³ரஷ்ட்ராக்²யத்ரிதயஸ்தா²நீய:, அந்யஸ்ய ஸர்வஸ்யாத்⁴யஸ்யமாநகோடித்வாத் । ந சாத்³விதீயே நிஷ்கலங்கஸ்வபா⁴வே சாத்மந்யுக்ததோ³ஷா அந்யதோ வா ஸ்வதோ வா ஸம்ப⁴வந்தி । கத²ஞ்சித³வித்³யாக்²யஸ்யாவாஸ்தவதோ³ஷஸ்ய ஸம்ப⁴வே(அ)ப்யத்⁴யஸ்தாஹங்காராதி³ ப்ரதிபா⁴ஸோ ந காரணத்ரிதயஜந்ய:, தஸ்ய நித்யாத்மசைதந்யரூபத்வாத் । யத்³யபி ஶுக்திரஜதாதி³ஸ்பு²ரணமபி சைதந்யமேவ ததா²பி தஸ்ய ஸோபாதி⁴கஸ்ய ஸம்ப⁴வத்யௌபசாரிகம் ஜந்ம, அத்ர து உபாதி⁴ரப்யத்⁴யஸ்தகோடிஸ்த² ஏவ தத்கத²ம் நிருபாதி⁴கஸ்ய ஜந்ம ? ததோ நாஸ்தி தடஸ்த²லக்ஷணம் । ததே²தரத³பி நாஸ்த்யேவ, ஸத்யத்வே‍(அ)ப்யதி⁴ஷ்டா²நத்வாஸம்ப⁴வாத் । அதி⁴ஷ்டா²நம் ஹி ஸாமாந்யேந க்³ருஹீதம் விஶேஷேணாக்³ருஹீதம் । ஆத்மா து நி:ஸாமாந்யவிஶேஷ: கத²மதி⁴ஷ்டா²நம் ஸ்யாத் ? ஆத்மா(அ)தி⁴ஷ்டா²நம் வஸ்துத்வாத் ஶுக்த்யாதி³வதி³தி சேத்³ , ந; பரப்ரகாஶ்யத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । தர்ஹி ஸித்³தா⁴ந்தரஹஸ்யாநுஸாரேணைவமநுமீயதாம் – ஆத்மா(அ)தி⁴ஷ்டா²நம் சித்³ரூபத்வாத் ஶுக்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யவதி³தி, மைவம் ; இத³மம்ஶஶுக்த்யம்ஶாவச்சி²ந்நரூபேண ஸாம்ஶஸ்ய சைதந்யஸ்ய ஸாமாந்யக்³ரஹணவிஶேஷாக்³ரஹணயோ: ஸம்ப⁴வே(அ)பி நிரம்ஶே ஆத்மநி தத³ஸம்ப⁴வாத் । நிரம்ஶோ(அ)ப்யாகாஶாதி³வந்ந கார்த்ஸ்ந்யேநாவபா⁴ஸத இதி சேத்³, ந; ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷோ யாவத்ஸத்த்வமவபா⁴ஸாத் । ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் சாத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி: ஆத்மைவாஸ்ய ஜ்யோதிரித்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் । நந்வத்ர ஜ்யோதி:ஶப்³தே³ந ப்ரகாஶகு³ணமாத்ரமபி⁴தீ⁴யதே ததா³ஶ்ரயோ த்³ரவ்யம் வா ? நாத்³ய:, ஆத்மநோ ஜ்யோதி: ஶப்³தா³பி⁴தே⁴யஸ்ய கு³ணத்வப்ரஸங்கா³த் । த்³விதீயே, ப்ரகாஶகு³ணாக்²யஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஜந்யத்வே(அ)ப்யாத்மநோ ஜ்யோதிஷ்ட்வஶ்ருதிர்ந விருத்⁴யதே । ததோ ந யாவத்ஸத்த்வமாத்மநோ(அ)வபா⁴ஸ இதி சேத்³ , மைவம் ; சைதந்யமாத்ரவாசீ ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்தத்³ரூப ஆத்மேத்யேவ ஶ்ருத்யா விவக்ஷிதத்வாத் । அந்யதா² ஸ்வயமிதி விஶேஷணஸ்ய ஏவகாரஸ்ய ச வையர்த்²யாத் । ததா² ஹி – கிம் க⁴டாதா³விவாத்மந்யபி க்³ராஹகஜ்ஞநஸ்ய க்³ராஹ்யாத்³வ்யதிரிக்தத்வப்ராப்தௌ தத்³வ்யாவ்ருத்தயே வாக்யத்³வயே விஶேஷணத்³வயம் கிம் வா ஜ்ஞாநஜநகஸ்யாந்யத்வவ்யாவ்ருத்தயே ? ஆத்³யே, க்³ராஹ்யக்³ராஹ்யகயோராத்மதஜ்ஜ்ஞாநயோரேகத்வே ஶ்ருதி: பர்யவஸ்யதி । ஏவம் ச ஸத்யாத்மநோ கு³ணத்வம் ஜ்ஞாநஸ்ய த்³ரவ்யத்வம் ப்ரஸஜ்யேதேதி சேத், ப்ரஸஜ்யதாம் நாம, தார்கிககல்பிதாநாம் த்³ரவ்யாதி³பரிபா⁴ஷாணாம் வஸ்துநி விரோதா⁴ஜநகத்வாத் । ந த்³விதீய:, ஶ்ருதஹாந்யஶ்ருதகல்பநாப்ரஸங்கா³த் । ஸ்வயம் ஜ்ஞாநம் ஜநயத்யாத்மைவ ஜ்ஞாநம் ஜநயதி நாந்யஜ்ஜநகமிதி ஹி த்வயா கல்ப்யதே, ந ச ததா² ஶ்ரூயதே; கிந்து ஸ்வயம் ஜ்யோதிராத்மைவ ஜ்யோதிரிதி ததோ நாந்யஜ்ஜ்யோதிரித்யேவோபலப்⁴யதே । ந சாபேக்ஷிதத்வாஜ்ஜநகமபி நிரூபணீயமேவேதி வாச்யம் , நித்யஜ்ஞாநஸ்ய தத³நபேக்ஷத்வாத் । விமதம் ஜ்ஞாநம் ஜாயதே ஜ்ஞாநத்வாத்³ க⁴டாதி³ஜ்ஞாநவதி³த்யநுமீயத இதி சேத்³ , ந; வேதா³ந்திமதே த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தே⁴: । க⁴டாதி³ஜ்ஞாநே(அ)பி ஸ்பு²ரணாம்ஶஸ்ய நித்யசைதந்யரூபத்வாத்³ , அந்த:கரணவ்ருத்த்யம்ஶஸ்ய சாஜ்ஞாநத்வாத்³ ஜ்ஞாநவ்யவஹாரஸ்ய ச தத்ரௌபசாரிகத்வாத் । ந சைதத்³வ்யதிரேக்யநுமாநம் , ஸபக்ஷஸத்³பா⁴வாத் । யத்³யபி மதாந்தரே க⁴டஜ்ஞாநம் த்³ருஷ்டாந்தஸ்ததா²பி நைதது³பபத்³யதே । ததா² ஹி – ஆத்மாஶ்ரிதமித³ம் ஜ்ஞாநம் கிம் ப்ரகாஶகு³ணவத்கிஞ்சித் த்³ரவ்யமிதி அங்கீ³க்ரியதே கிம் வா ப்ரகாஶகு³ண ஏவேதி ? ஆத்³யே, ஜ்ஞாநத்³ரவ்யஸ்யைவ ப்ரகாஶகு³ணவத்த்வேந ஜ்யோதிஷ்ட்வே ஸத்யாத்மந: ஶ்ருத்யுக்தம் ஜ்யோதிஷ்ட்வம் ந ஸ்யாத் । த்³விதீயே(அ)பி கிமாஶ்ரயத்³ரவ்யை: ஸஹ ஜ்ஞாநகு³ணஸ்ய ஜந்ம உத ஜ்ஞாநஸ்யைவ ? நாத்³ய:, ஆத்மத்³ரவ்யஸ்ய நித்யத்வாத் । ந த்³விதீய:, விமதம் ஜ்ஞாநம் த்³ரவ்யஜந்மவ்யதிரேகேண ஸ்வத்³ரவ்யோபாதௌ⁴ ந ஜாயதே ப்ரகாஶகு³ணத்வாத் ப்ரதீ³ப ப்ரகாஶவத் । தத்ர ஹி தீ³பப்ரகாஶோ தீ³பத்³ரவ்யேண ஸஹைவ ஜாயதே ந து தத்³வ்யதிரேகேணேதி ந ஸாத்⁴யவைகல்யம் । த³ர்பணாதௌ³ ச ஸத ஏவ ப்ரகாஶஸ்ய க⁴ர்ஷணேநாபி⁴வ்யக்திர்ந து ஜந்மேதி நா(அ)நைகாந்திகத்வம் । ந சா(அ)ந்த:கரணப்ரகாஶே வ்யபி⁴சார: ஶங்கநீய:, பரிணாமவாதே³ ப்ரகாஶவத³ந்த:கரணத்³ரவ்யஸ்யைவ க⁴டாதி³ஜ்ஞாநரூபேணோத்பத்தே: । ஆரம்ப⁴வாதே³ து ப்ரகாஶோ நா(அ)ந்த:கரணகு³ண: । தஸ்மாத³ஜாயமாநஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஜநகாநபேக்ஷத்வாதா³த்மைவ ஜ்யோதிர்ந த்வாத்மவ்யதிரிக்தம் ஜ்யோதிரித்யேவ ஶ்ருத்யபி⁴ப்ராய: । ஜ்யோதிஷ்ட்வம் சா(அ)த்ர சித்³ரூபத்வமேவ விவக்ஷிதம் ந ஜட³ப்ரகாஶரூபத்வமிதி “ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம” இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராத³வக³ம்யதே । ப்ரஜ்ஞாநஶப்³தே³நா(அ)த்ர ஜ்ஞாத்ருத்வமுச்யத இதி சேத்³ , ந; பா⁴வார்த²ப்ரஸித்³தி⁴விரோதா⁴த் । ப்ரக்ருஷ்டம் ஜ்ஞாநமஸ்யேதி விக்³ரஹே ஜ்ஞாத்ருத்வம் லப்⁴யத இதி சேத் , ததா²பி ப்ரதிக்ஷணமாத்மநி ஜ்ஞாநோத்பத்திகல்பநே கௌ³ரவம் । தத³கல்பநே சா(அ)(அ)த்மா ந ப்ரகாஶேத, ப்ரகாஶதே ச ஸதை³வா(அ)(அ)த்மா । தஸ்மாத் ஸ்வப்ரகாஶசைதந்யரூபஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ யாவத்ஸத்த்வமவபா⁴ஸ ஏவா(அ)ப்⁴யுபேய: । நந்வாத்மந்யக்³ருஹ்யமாணவிஶேஷத்வமநுப⁴வஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாகாரஸ்யா(அ)க்³ரஹணாதி³தி சேத்³ , ந; ஜீவாத்³ ப்³ரஹ்ம பி⁴ந்நமபி⁴ந்நம் வா ? பி⁴ந்நத்வே ப்³ரஹ்மண்யேவா(அ)தி⁴ஷ்டா²நே(அ)நவபா⁴ஸவிபர்யாஸௌ ஸ்யாதாம் ந ஜீவே । அபி⁴ந்நத்வம் ச மாநஹீநம் । அத² மாநமேதத்³ – “அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம” இத்யாதி³ வாக்யமக²ண்டா³ர்த²நிஷ்ட²ம் , கார்யகாரணபா⁴வஹீநத்³ரவ்யமாத்ரநிஷ்ட²த்வே ஸதி ஸமாநாதி⁴கரணத்வாத் , ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த இதி வாக்யவதி³தி, தர்ஹி ஜ்ஞாநப்ரகாஶவிரோதா⁴தா³ஶ்ரயவிஷயபே⁴தா³பா⁴வாச்ச நா(அ)ஜ்ஞாததா ப்³ரஹ்மண: । ததி³த்த²மநதி⁴ஷ்டா²நே தோ³ஷரஹிதே ஆத்மநி நா(அ)ஹங்காராத்³யத்⁴யாஸ இதி । அத்ரோச்யதே – அத்³விதீயே நிஷ்கலங்கே(அ)ப்யாத்மந்யவித்³யாக்²யோ(அ)ந்ருதரூபோ தோ³ஷோ(அ)ஸ்தீதி ஶ்ருதே: ஶ்ருதார்தா²பத்தேஶ்சா(அ)வக³ம்யதே । ஶ்ருதிஸ்தாவத் – “தத்³யதா² ஹிரண்யம் நிதி⁴ம் நிஹிதமக்ஷேத்ரஜ்ஞா உபர்யுபரி ஸஞ்சரந்தோ ந விந்தே³யுரேவமேவேமா: ஸர்வா: ப்ரஜா அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்ய ஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்த்யந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா⁴:” இதி ஸுஷுப்திகாலே ஸர்வாஸாம் ப்ரஜாநாம் அந்ருதரூபாவித்³யாபிஹிதத்வேந ப்³ரஹ்மசைதந்யாநவபா⁴ஸம் த³ர்ஶயதி । தச்சா(அ)வித்³யாபிதா⁴நம் மித்²யாஜ்ஞாநதத்ஸம்ஸ்காரஜ்ஞாநாபா⁴வகர்மப்⁴யோ(அ)ந்யத்³ மித்²யாத்மகமித்யாவரணவாதே³ ஸமர்தி²தம் । ஶ்ருதார்தா²பத்திரபி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத்³ ப³ந்த⁴நிவ்ருத்தி: ஶ்ரூயமாணா ப்³ரஹ்மணி ப்ராக³நவபோ³தோ⁴(அ)த்⁴யாஸப³ந்த⁴ஹேதுர்தோ³ஷோ(அ)ஸ்தீதி கல்பயதி । ந சைவமஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாணக³ம்யத்வேந தாத்த்விகத்வம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் , அவித்³யா நாம காசித³நிர்வசநீயபா⁴வரூபா நாஸ்தீதி வாதி³ந: பக்ஷம் நிராகர்துமேவ ப்ரமாணோபந்யாஸாத் । அவித்³யாஸ்வரூபம் து ஸாக்ஷிசைதந்யாதே³வ ஸித்⁴யதி । யத்தூக்தம் ஜீவப்³ரஹ்மணோரபே⁴த³பக்ஷே நா(அ)ஜ்ஞாததா ப்³ரஹ்மண இதி தத்ர கோ(அ)பி⁴ப்ராய: ? கிமஜ்ஞாநமாஶ்ரயவிஷயபே⁴தா³பேக்ஷம் ஸதே³கஸ்மிந் ந ஸம்ப³த்⁴யத ஏவ உத ஸம்ப³த்⁴ய ஸ்வாஶ்ரயைகத்வேந விருத்⁴யதே கிம் வா ப்ரகாஶஸ்வபா⁴வஸ்யா(அ)வித்³யாஶ்ரயத்வம் விருத்³த⁴ம் அத²வா அவித்³யாஶ்ரயத்வே ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ஹாநிரிதி ? நாத்³ய:, விமதமஜ்ஞாநமாஶ்ரயவிஷயபே⁴த³ம் நாபேக்ஷதே, அக்ரியாத்மகத்வாத்³ , க⁴டாதி³வத் । ததா² விமதமேகபதா³ர்த²மேவா(அ)(அ)ஶ்ரயத்யாவ்ருணோதி ச ஆவரகத்வாத³பவரகஸ்த²தமோவதி³தி பே⁴த³மநபேக்ஷ்யைகஸ்மிந்நேவ ஸம்ப³ந்த⁴த்³வயஸித்³தே⁴: ।

நநு ஜ்ஞாநவத³ஜ்ஞாநமப்யாஶ்ரயவிஷயபே⁴த³மபேக்ஷத ஏவ, அஹமித³ம் ஜாநாமீதி வத³ஹமித³ம் ந ஜாநாமீதி வ்யவஹாராத் । மைவம் , த்³வயஸாபேக்ஷஜ்ஞாநபர்யுதா³ஸாபி⁴தா⁴ய்யஜ்ஞாநஶப்³த³வஶாதே³வ ததா² ப்ரதீதே:, மாயாதி³ஶப்³த³வ்யவஹாரே தத³பா⁴வாத் । யதா² ஸ்தி²தி: கர்மநிரபேக்ஷாப்யக³மநஶப்³தே³நாபி⁴தீ⁴யமாநா கஸ்ய கிம்விஷயமக³மநமிதி கர்மஸாபேக்ஷவத்³பா⁴தி தத்³வத் । ந த்³விதீய:, விமதம் ஸ்வாஶ்ரயைகத்வேந நவிருத்⁴யதே, ஆவரணத்வாத் , தமோவத் । நாபி த்ருதீய:, கிம் ப்ரகாஶஸ்வபா⁴வஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வவிரோதோ⁴(அ)நுபூ⁴யதே உதாநுமீயதே ? நாத்³ய:, அஜ்ஞாநஸாத⁴கஸாக்ஷிசைதந்யே(அ)ஹமஜ்ஞத்யஜ்ஞாநாஶ்ரயதாயா ஏவாநுப⁴வாத் । அநுமாநமபி கத²ம்? கிமாத்மா நா(அ)ஜ்ஞாநாஶ்ரய: , அாபா⁴ஸமாநத்வாத் ,புரோவர்திக⁴டவதி³தி ; கிம் வா(அ)த்மா(அ)ஜ்ஞாநவிரோதி⁴ஸ்வரூப: , ப்ரகாஶத்வாத் , அந்த:கரணவ்ருத்திவதி³தி; அத²வா ஆத்மா அஜ்ஞாநஸம்ஸர்க³விரோதீ⁴, ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வாத் , ப்ராபா⁴கராபி⁴மதஸம்வேத³நவதி³தி ? நாத்³ய:, பா³தி⁴தவிஷயத்வாத் । பரைரபி ஹி ஜந்யஜ்ஞாநேநா(அ)(அ)த்மநி பா⁴ஸமாந ஏவா(அ)ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । அந்யதா²(அ)(அ)த்மாவபா⁴ஸக்ஷணே ஸர்வஜ்ஞத்வப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:, அஜ்ஞாநாவபா⁴ஸகபா⁴நே வ்யபி⁴சாராத் । ந ச ததே³வா(அ)ஸித்³த⁴மிதி வாச்யம் , பரேஷாமபி ஸ்வாபி⁴மதாஜ்ஞாநப்ரதீத்யபா⁴வே தத்³வ்யவஹாராயோகா³த் । ந த்ருதீய:, த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாத் , ஸ்வப்ரகாஶஸம்வேத³நஸ்யைவா(அ)(அ)த்மத்வாத் । நாபி ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ஹாநிரிதி சதுர்த²: பக்ஷ:, யதா² ஸத்யபி பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோரைக்யே மலிநத³ர்பணக³தப்ரதிபி³ம்பே³(அ)த்⁴யஸ்தேந ஶ்யாமத்வாதி³நா ந பி³ம்ப³ஸ்யா(அ)வதா³ததாஹாநி: ததா² ஜீவஸ்யா(அ)வித்³யாஶ்ரயத்வே(அ)பி ந ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ஹாநிரிதி வக்தும் ஶக்யத்வாத் । கிஞ்ச, ஜீவப்³ரஹ்மைக்யம் வா ஸ்வப்ரகாஶத்வம் வா யத்³யத³வித்³யாமபஹ்நோதுமுபந்யஸ்யதே தத்தத³வித்³யாயா க்³ரஹணாபா⁴வத்வம் நிராக்ருத்ய பா⁴வரூபத்வம் ஸாத⁴யிஷ்யதி । பா⁴வரூபாச்சா²த³நமந்தரேண வித்³யமாநாநாம் ஸர்வஜ்ஞத்வாதீ³நாம் தது³பேதஸ்ய ப்³ரஹ்மணஶ்சா(அ)நவபா⁴ஸாநுபபத்தே: । க்³ரஹணாபா⁴வமாத்ரேண து ஜீவாத்³ பி⁴ந்நஸ்ய ஜட³ஸ்யா(அ)ஸர்வஜ்ஞஸ்ய க⁴டாதே³ரேவா(அ)நவபா⁴ஸ உபபத்³யதே ந விபரீதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ।

நநு ஜீவஸ்யா(அ)வித்³யாஶ்ரயத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வமிதி வத³தா ஜீவப்³ரஹ்மணோர்விபா⁴கோ³ வக்தவ்ய ஏவேதி சேத் , கிம் வாஸ்தவவிபா⁴க³ ஆபாத்³யதே, உதா(அ)வித்³யாக்ருத: ? ஆத்³யே(அ)பி கிமந்த:கரணக்ருதாவச்சே²தா³த்³ விபா⁴க³:, உத ஸ்வாபா⁴விகாத³திரேகாத்³ அத²வா ஸ்வாபா⁴விகாத³ம்ஶாம்ஶிபா⁴வாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸாதே³ரந்த:கரணஸ்யா(அ)நாத்³யவச்சே²த³கத்வாயோகா³த் । ந சா(அ)ந்த:கரணமப்யநாதி³, ஸுஷுப்த்யாதா³வபா⁴வாத் । ஸூக்ஷ்மாவஸ்த²ம் தத்தத்ராப்யஸ்தீதி சேத் , கிம் ஸூக்ஷ்மதா நாம நிரவயவத்வாபத்தி: உதாவயவாபசயமாத்ரம் கிம் வா காரணாத்மநா(அ)வஸ்தி²தி: அத²வா ஸம்ஸ்காரஶேஷத்வம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸாவயவஸ்யா(அ)வயவாபா⁴வே ஸ்வரூபநாஶாத் । ந த்³விதீய:, அவஶிஷ்டாவயவிநோ(அ)கார்யத்வப்ரஸங்கா³த் , கதா³சித³ப்யநபாயாத் । ஸம்பூர்ணகார்யத்வே வா ஜாக³ரணவத்³வ்யவஹாராபத்தே: । த்ருதீயே(அ)பி கிம் காரணமேவ திஷ்ட²த்யுத கார்யமபி ? ஆத்³யே, அந்த:கரணாபா⁴வாபத்தி:। த்³விதீயே, வ்யவஹாராபத்தி: । நாபி சதுர்த²:, ஸம்ஸ்காரஸ்யா(அ)வச்சே²தா³நுபாதா³நத்வேந ஸுப்தாவநவச்சி²ந்நஸ்ய ஜீவஸ்ய முக்திப்ரஸங்கா³த் । அதா²வச்சி²த்³யமாநமேவ காஷ்ட²வத³வச்சே²தோ³பாதா³நம் , அந்த:கரணம் து குடா²ரவந்நிமித்தமேவேதி சேத் , தர்ஹி நா(அ)வச்சே²த³ஸித்³தி⁴:, நிரவயவஸ்ய சைதந்யஸ்ய பரமார்த²த: காஷ்ட²வத்³விதா³ரணோபாதா³நத்வாயோகா³த் । அஸ்மாகம் த்வவித்³யைவாவச்சே²தோ³பாதா³நம் । த்³வைதீ⁴பா⁴வோ(அ)ப்யவித்³யாநிஷ்ட² ஏவ ஸந் ஆத்மநி பரமத்⁴யஸ்யதே । அந்த:கரணஸ்யா(அ)ப்யவித்³யாகார்யஸ்யா(அ)வித்³யாத்³வாரைவா(அ)(அ)த்மாவச்சே²த³கத்வம் , ந ஸாக்ஷாத் ; ததோ ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । நாப்யதிரேகாதி³தி த்³விதீய: பக்ஷ:, க்லுப்தாவித்³யாஸாமர்த்²யாதே³வ ஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴க³ஸித்³தா⁴வதிரேககல்பநாவகாஶாபா⁴வாத் । ந ச வாச்யம் ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயா(அ)வித்³யேதி நிரூபணீயத்வேந விபா⁴கா³தீ⁴நா(அ)வித்³யா ந விபா⁴க³ஸ்ய ஹேதுரிதி, பே⁴தா³தீ⁴நஸ்யா(அ)பி த⁴ர்மிப்ரதியோகி³பா⁴வஸ்ய பே⁴த³ஹேதுத்வத³ர்ஶநாத் । அந்யதா² தவாபி ஜீவாத்³ ப்³ரஹ்மணோ வ்யக்திரேக இதி விபா⁴கா³தீ⁴நோ(அ)திரேக: கத²ம் விபா⁴க³ஹேது: ஸ்யாத் ? அபி ச நா(அ)வித்³யா(அ)(அ)ஶ்ரயவிஷயபே⁴த³மபேக்ஷத இத்யுபபாதி³தமத⁴ஸ்தாத் । நாபி த்ருதீய:, நிரவயஸ்ய ஸ்வத ஏவாம்(அ)ஶாம்ஶிபா⁴வாயோகா³த் । தஸ்மாத³வித்³யாக்ருத ஏவ விபா⁴க³ ஆபாத³நீய: ஸ சேஷ்ட ஏவ । யத்³யப்யஸாவவித்³யா சிந்மாத்ரஸம்ப³ந்தி⁴நீ ஜீவப்³ரஹ்மணீ விப⁴ஜதே, ததா²பி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமுபேக்ஷ்ய ஜீவபா⁴க³ ஏவ பக்ஷபாதிநீ ஸம்ஸாரம் ஜநயேத்³ । யதா² முக²மாத்ரஸம்ப³ந்தி⁴ த³ர்பணாதி³கம் பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்பௌ³ விப⁴ஜ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴க³ ஏவாதிஶயமாத³தா⁴தி தத்³வத் । நந்வஹமஜ்ஞ இத்யஹங்காரவிஶிஷ்டாத்மாஶ்ரிதமஜ்ஞாநமவபா⁴ஸதே ந சிந்மாத்ராஶ்ரிதமிதி சேத்³ , மைவம் ; யத்³வத் “அயோ த³ஹதி” இத்யத்ர த³க்³த்⁴ருத்வாயஸோரேகாக்³நிஸம்ப³ந்தா⁴த் பரஸ்பரஸம்ப³ந்தா⁴வபா⁴ஸ: தத்³வத³ஜ்ஞாநாந்த:கரணயோரேகாத்மஸம்ப³ந்தா⁴தே³வ ஸாமாநாதி⁴கரண்யவாபா⁴ஸோ ந த்வந்த:கரணஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வாத் । அந்யதா²(அ)வித்³யாஸம்ப³ந்தே⁴ ஸத்யந்த:கரணஸித்³தி⁴ரந்த:கரணவிஶிஷ்டே சா(அ)வித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ இதி ஸ்யாத³ந்யோந்யாஶ்ரயதா । ந சா(அ)ந்த:கரணமந்தரேணா(அ)வித்³யாஸம்ப³ந்தோ⁴ ந த்³ருஷ்டசர: ஸுஷுப்தே ஸம்மதத்வாத் । அதா²ஸங்க³ஸ்ய சைதந்யஸ்யா(அ)(அ)ஶ்ரயத்வாநுபபத்தேர்விஶிஷ்டாஶ்ரயத்வம் கல்ப்யத இதி சேத் , ததா³(அ)ப்யந்த:கரணசைதந்யதத்ஸம்ப³ந்தா⁴நாமேவ விஶிஷ்டத்வே சைதந்யஸ்யா(அ)(அ)ஶ்ரயத்வம் து³ர்வாரம் । அந்யதே³வ தேப்⁴யோ விஶிஷ்டமிதி சேத் , ததா²பி ஜட³ஸ்ய தஸ்ய நா(அ)ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் । அந்யதா² ப்⁴ராந்திஸம்யக்³ஜ்ஞாநமோக்ஷாணாமபி ஜடா³ஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த் । அஜ்ஞாநேந ஸஹைகாஶ்ரயத்வநியமாத் । ந ச சைதந்யஸ்ய கால்பநிகேநா(அ)(அ)ஶ்ரயத்வேந வாஸ்தவமஸங்க³த்வம் விஹந்யதே । அதஶ்சிந்மாத்ராஶ்ரிதமஜ்ஞாநம் ஜீவபக்ஷபாதித்வாஜ்ஜீவாஶ்ரிதமித்யுச்யதே ।

யஸ்து பா⁴ஸ்கரோ(அ)ந்த:கரணஸ்யைவா(அ)ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் மந்யதே தஸ்ய தாவதா³த்மந: ஸதா³ ஸர்வஜ்ஞத்வமநுப⁴வவிருத்³த⁴ம் । அஸர்வஜ்ஞத்வே ச கதா³சித் கிம்சிந்ந ஜாநாதீத்யஜ்ஞாநமாத்மந்யப்⁴யுபேயமேவ । அதா²(அ)க்³ரஹணமித்²யாஜ்ஞாநயோராத்மாஶ்ரயத்வே(அ)பி பா⁴வரூபமஜ்ஞாநமந்த:கரணாஶ்ரயமிதி மந்யஸே, ததா³(அ)பி ஜ்ஞாநாத³ந்யச்சேத³ஜ்ஞாநம் காசகாமலாத்³யேவ தத் ஸ்யாத் । அத² ஜ்ஞாநவிரோதி⁴, தந்ந; ஆத்மாஶ்ரிதஜ்ஞநேநா(அ)ந்த:கரணாஶ்ரிதஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநஸ்ய விரோதா⁴ஸம்ப⁴வாத் । ஏகஸ்மிந்நபி விஷயே தே³வத³த்தநிஷ்ட²ஜ்ஞாநேந யஜ்ஞத³த்தநிஷ்ட²ஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)நிவ்ருத்தே: । அந்யத்ர பி⁴ந்நாஶ்ரயயோரவிரோதே⁴(அ)பி கரணக³தமஜ்ஞாநம் கர்த்ருக³தஜ்ஞாநேந விருத்⁴யத இதி சேத்³, ந; யஜ்ஞத³த்தோ(அ)யம் அந்த:கரணலயஹேத்வத்³ருஷ்டவாந் , ஸுஷுப்தௌ லீயமாநாந்த:கரணத்வாதி³த்யநுமாதரி தே³வத³த்தே ஸ்தி²தேநா(அ)நேந ஜ்ஞாநேநா(அ)நுமிதிகரணபூ⁴தே ஸுஷுப்தயஜ்ஞத³த்தாந்த:கரணே ஸ்தி²தஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)நிவ்ருத்தே:। ஜ்ஞாத்ருஸம்ப³ந்தி⁴ந்யந்த:கரணே ஸ்தி²தஸ்ய நிவ்ருத்திரஸ்த்யேவேதி சேத்³, ந; அஜ்ஞாநஸ்யா(அ)ந்த:கரணக³தத்வே மாநாபா⁴வாத் । விமதம் கரணக³தம் ப்⁴ராந்திநிமித்ததோ³ஷத்வாத் காசாதி³கவதி³தி சேத் , தர்ஹி சக்ஷுராதி³ஷு தத்ப்ரஸஜ்யேத । ஸாதி³த்வாத்தேஷாமநாத்³யஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வாநுபபத்திரிதி சேத்³, அந்த:கரணே(அ)பி துல்யம் । ஸத்கார்யவாதா³ஶ்ரயணாந்ந ஸாத்³யந்த:கரணமிதி சேத் , சக்ஷுராதா³வபி துல்யம் । அதோ நா(அ)ந்த:கரணாஶ்ரயமஜ்ஞாநம் , கிந்து ஆ(அ)த்மாஶ்ரயம் । தது³க்தமாக்ஷேபபூர்வகம் விஶ்வரூபாசார்யை: –
“நந்வவித்³யா ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிராத்மாநம் டௌ⁴கதே கத²ம் ।
கூடஸ்த²மத்³விதீயம் ச ஸஹஸ்ராம்ஶும் யதா² தம: ॥
ப்ரஸித்³த⁴த்வாத³வித்³யாயா: ஸா(அ)பஹ்நோதும் ந ஶக்யதே ।
அநாத்மநோ ந ஸா யுக்தா விநா த்வாத்மா தயா ந ஹி ॥” இதி ।
தஸ்யாஶ்சா(அ)வித்³யாயா ஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴க³ஹேதுத்வம் புராணே(அ)பி⁴ஹிதம் –
“விபே⁴த³ஜநகே(அ)ஜ்ஞாநே நாஶமாத்யந்திகம் க³தே ।
ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மணோ பே⁴த³மஸந்தம் க: கரிஷ்யதி ॥” இதி ।
அவித்³யாயா அநாதி³த்வாதே³வா(அ)நாதி³விபா⁴க³ஹேதுத்வமவிருத்³த⁴ம் । அவித்³யா(அ)நாதி³த்வம் ச “ப்ரக்ருதிம் புருஷம் சைவ வித்³த்⁴யநாதீ³ உபா⁴வபி” இதி ஸ்ம்ருதாவுக்தம் । ப்ரக்ருதிர்நாம மாயா, “மாயாம் து ப்ரக்ருதிம்” இதி ஶ்ருதே:। மாயாவித்³யயோஶ்சைகத்வமவோசாம ॥ நந்வேவம் ஸ்வப்ரகாஶஸ்யா(அ)வித்³யாஶ்ரயத்வே(அ)பி நாவித்³யாவிஷயத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ஸதா³ பா⁴ஸமாநத்வாத் । ந ஹி பா⁴ஸமாநே க⁴டே க⁴டம் ந ஜாநாமீத்யஜ்ஞாநவிஷயத்வம் வ்யவஹரந்தி । த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீதி பா⁴ஸமாநஸ்யைவா(அ)ர்த²ஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநம் ப்ரதி வ்யாவர்த்தகதயா விஷயத்வம் வ்யவஹ்ரியத இதி சேத்³, ந; தத்ராப்யநவக³தஸ்யைவா(அ)ர்த²க³தவிஶேஷாகாரஸ்ய விஷயத்வாத் । அநவக³தஸ்ய வ்யாவர்த்தகதயா ப்ரதீதிர்ந யுக்தேதி சேத்³ , ஏவம் தர்ஹி த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீத்யத்ராபி க³திஸ்த்வயைவ வாச்யேதி । உச்யதே – ப்ரமாணேந ஹி ப்ரகாஶ்யமாநோ(அ)ர்தோ² நா(அ)ஜ்ஞாநஸ்ய விஷய:, ப்ரமாணஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநநிவர்த்தகத்வாத் । யத்து ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷக³ம்யம் க⁴டாதி³கம் சைதந்யமேவ வா ந தஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநவிஷயத்வே காசித்³தா⁴நி: । ந ஹி ஸாக்ஷிசைதந்யமஜ்ஞாநநிவர்த்தகம் ப்ரத்யுத தத்ஸாத⁴கமேவ । அந்யதை²தத³ஜ்ஞாநம் ஸர்வை: ப்ரமாணைர்ந்யாயைஶ்ச விருத்⁴யமாநம் கத²ம் ஸித்⁴யேத் । தது³க்தம் –
“ஸேயம் ப்⁴ராந்திர்நிராலம்பா³ ஸர்வந்யாயவிரோதி⁴நீ ।
ஸஹதே ந விசாரம் ஸா தமோ யத்³வத்³தி³வாகரம் ॥” இதி ।
விசாராஸஹத்வம் சா(அ)வித்³யாயா அலங்கார ஏவ । தத³ப்யுக்தம் –
“அவித்³யாயா அவித்³யாத்வமித³மேவாத்ர லக்ஷணம் ।
யத்³விசாராஸஹிஷ்ணுத்வமந்யதா² வஸ்து ஸா ப⁴வேத் ॥” இதி ।
ந சா(அ)விசாரிதரமணீயாயா ஆத்மாநமாச்சா²த³யிதுமஸாமர்த்²யம் ஶங்கநீயம் ,
“அஹோ தா⁴ர்ஷ்ட்யமவித்³யாயா ந கஶ்சித³திவர்ததே ।
ப்ரமாணம் வஸ்த்வநாத்³ருத்ய பரமாத்மேவ திஷ்ட²தி ॥” இத்யுக்தத்வாத் ।
யுக்த்யேகஶரணேநா(அ)ப்யநுப⁴வோ நா(அ)பலாபிதும் ஶக்யதே, அநுப⁴வநிஷ்ட²த்வாத்³யுக்தே: । அந்யதா² யுக்திரப்ரதிஷ்டி²தைவ ஸ்யாத் । அநுபூ⁴யதே ஹி ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷோ(அ)பி போ⁴க்துர்தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாத்³வ்யாவ்ருத்தத்வமஜ்ஞாநதிரோஹிதமேவ । நந்வஹமித்யாத்மப்ரதீதௌ தத்³பே⁴தோ³(அ)பி ப்ரதீயத ஏவ பே⁴த³ஸ்ய வஸ்துஸ்வரூபத்வாத் । ந சா(அ)ஹம் மநுஷ்ய இதி மித்²யாபூ⁴ததே³ஹதாதா³த்ம்யாபி⁴மாநேந பே⁴த³ஸ்திரோஹித இதி வாச்யம் , ஐக்யாபி⁴மாநஸ்ய பே⁴த³ப்ரதீத்யநுஸாரேணாபி கௌ³ணதயோபபத்தௌ பே⁴த³ப்ரதீதிவிருத்³த⁴மித்²யாத்வகல்பநாயோகா³த் । யதி³ தே³ஹஸமாநாதி⁴க்ருதத்வாத³ஹமிதி ப்ரத்யயோ நா(அ)(அ)த்மநோ தே³ஹவ்யதிரிக்தத்வம் க்³ருஹ்ணீயாத்ததா³ தந்நைவ ஸித்⁴யேத் , ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ஆக³மாநுமாநயோரபி தத்³விரோதே⁴ ப்ரமாணத்வாயோகா³த் । ந சா(அ)ஹம்ப்ரத்யயஸ்ய த்³விசந்த்³ராதி³போ³த⁴வந்மித்²யாத்வாத³விரோத⁴ இதி வாச்யம் , ஆக³மாநுமாநப்ராமாண்யஸித்³தௌ⁴ தந்மித்²யாத்வம் தந்மித்²யாத்வே சேதரப்ராமாண்யமித்யந்யோந்யாஶ்ரயத்வாத் । த்³விசந்த்³ராதி³போ³த⁴ஸ்ய ப்ரமாணப³லாப³லசிந்தாயா: ப்ராகே³வ ஜ²டிதி பா³த்⁴யத்வாத்தந்மித்²யாத்வஸித்³தி⁴: । அத்ர து ப்ரமாணப³லாப³லசிந்தாயாமஸஞ்ஜாதவிரோதி⁴தயா(அ)ஹம்ப்ரத்யய ஏவ ப³லீயாநிதி தத்³விருத்³தா⁴ப்⁴யாமாக³மாநுமாநாப்⁴யாம் தே³ஹவ்யதிரிக்தத்வம் ந ஸித்⁴யேத் । தஸ்மாத³ஹம்ப்ரத்யயேநைவ தே³ஹவ்யதிரிக்தத்வஸித்³தௌ⁴ மநுஷ்யத்வாபி⁴மாநோ கௌ³ணோ ந மித்²யேதி । நைதத்ஸாரம் , கிமர்த²தோ தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்மவிஷயோ(அ)ஹம்ப்ரத்யய: கிம் வா ப்ரதிபா⁴ஸத: ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அர்த²தோ பே⁴த³ஸத்தாயா அப்ரயோஜகத்வாத் । ஸிம்ஹோ தே³வத³த்த இத்யாதௌ³ ஹி பே⁴த³ப்ரதிபா⁴ஸ ஏவ கௌ³ணத்வப்ரயோஜகோ த்³ருஷ்ட: । அந்யதா² இத³ம் ரஜதமித்யத்ரா(அ)ப்யர்த²தோ பே⁴த³ஸத்³பா⁴வேந கௌ³ண ஏவ வ்யவஹார: ஸ்யாத்³ , ந ப்⁴ராந்த: । த்³விதீயே(அ)பி கிமஹம்ப்ரத்யயோ விசாராத் ப்ராகே³வ வ்யதிரேகமவபா⁴ஸயதி உத பஶ்சாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, விசாரஶாஸ்த்ரவையர்த்²யாத் । ந த்³விதீய:, ப்ராப்தாப்ராப்தவிவேகேந விசாரஸ்யைவ வ்யதிரேகபோ³த⁴கத்வாத் । நநு விசாரோ நாம யுக்த்யநுஸந்தா⁴நம் , ந ஹி யுக்தி: ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஜ்ஞாநஜநநீ கிந்து ப்ரமாணாநுக்³ராஹிகா ஸதீ வ்யதிரிக்தாத்மவிஷயத்வமஹம்ப்ரத்யயஸ்ய ப்ரமாணஸ்ய விவேசயதி । மைவம் , கிம் யுக்திர்விஷயவிஶேஷே ப்ரமாணம் நியமயதி ஏதாவதே³வ த்வயா க்³ரஹீதவ்யம் நா(அ)தி⁴கம் நா(அ)பி ந்யூநமிதி கிம் வா ஸ்வத:ஸித்³தே⁴ விஷயே க்³ரஹணாய ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ப்ரமாணஸ்ய ப்ரஸக்தம் ப்ரதிப³ந்த⁴ம் நிரஸ்யதி ? நா(அ)(அ)த்³ய:, புருஷபு³த்³தி⁴வைசித்ர்யேண யுக்தீநாமவ்யவஸ்தி²ததயா ப்ரமாணாநாமவ்யவஸ்தி²தவிஷயத்வாபத்தே: நந்விஷ்டாபத்திரேஷா ப்ரமாணாநாம் நியதவிஷயத்வே ஶாஸ்த்ரகாராணாம் மதபே⁴தா³ஸம்ப⁴வாதி³தி சேத்³ , ந; விருத்³த⁴ஸ்த²லே ஸ்வமதமேவ ப்ராமாணிகம் நா(அ)ந்யதி³தி ஸர்வைரங்கீ³காராத் । அவ்யவஸ்தி²தவிஷயத்வே ச பரமதாந்யபி ப்ராமாணிகத்வேநா(அ)(அ)த³ர்தவ்யாநி ஸ்யு: । ந ச ப்ரப³லயுக்தீநாம் ப³ஹ்வீநாம் ப்ரமாணநியாமகத்வம் வாச்யம் , ந ஹி ஸஹஸ்ரமபி யுக்தய: ஸகலஶாஸ்த்ராபி⁴மதபு³த்³தி⁴ப்ரப⁴வா அபி சக்ஷுஷ: ஶப்³த³விஷயத்வம் ஸம்பாத³யேயு: ரூபவிஷயத்வம் வா நிவாரயேயு: । த்³விதீயே து கிமஹம்ப்ரத்யயஸ்ய தே³ஹாதி³ப்ரதியோகி³காத்மபே⁴தோ³(அ)பி ஸ்வத:ஸித்³தோ⁴ விஷய: கிம் வா(அ)(அ)த்மமாத்ரம் । ஆத்³யே லௌகாயதிகஸ்ய ப்ராக்ருதாநாம் ச விவேக: ப்ரஸஜ்யேத । அத² தேஷாம் ஶாஸ்த்ரீயயுக்திபி⁴: ப்ரதிப³ந்தா⁴நிரஸநாத³விவேகஸ்ததா²பி ஶாஸ்த்ராபி⁴ஜ்ஞேந த்வயா ந கதா³சித³பி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தோ(அ)ஹமிதி ப்ரத்யேதும் வக்தும் வா ஶக்யேத । அஹமித்யநேநைவ பே⁴தோ³க்தௌ தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்த இத்யஸ்ய பௌநருக்த்யப்ரஸங்கா³த் । அதா²(அ)த்மமாத்ரம் விஷய: தர்ஹி ஸுகே²ந யுக்தயோ(அ)ஹம்ப்ரத்யயஸ்யா(அ)(அ)த்மக்³ரஹணே ப்ரஸக்தம் ப்ரதிப³ந்த⁴ம் நிரஸ்யந்து நைதாவதா(அ)ஹம்ப்ரத்யயஸ்ய தே³ஹாதி³விஷயத்வமநுபூ⁴யமாநமபோடு⁴ம் ஶக்யம் । நந்வேவமஹம் மநுஷ்ய இதி ப்ரத்யய: ஸ்வவிஷயமேவ க்³ருஹ்ணாதீதி ப்⁴ரமோ ந ஸ்யாத் । மைவம் , ந ஹி ஸ்வவிஷயக்³ராஹி ப்ரமாணமந்யவிஷயக்³ராஹ்யப்ரமாணமித்யஸ்மத்³வ்யவஸ்தா², கிந்து ஸத்யக்³ராஹி ப்ரமாணம் ஸத்யாந்ருதக்³ராஹி சா(அ)ப்ரமாணமிதி । அஹம்ப்ரத்யயஶ்ச ஸத்யமாத்மாநமஸத்யம் தே³ஹாதி³கம் சைகீக்ருத்ய க்³ருஹ்ணாதீதி ப்⁴ரம ஏவ । ந ச ஸ்வப்ரகாஶே நிரம்ஶே ஆத்மந்யக்³ருஹீதவிஶேஷாம்ஶாஸம்ப⁴வாத³ப்⁴ரம இதி வாச்யம் , யத்³வத³காராதி³வர்ணேஷு நிரவயவேஷு ஸாகல்யேந பா⁴ஸமாநேஷு த்⁴வநிக³தம் ஹ்ரஸ்வதீ³ர்க⁴த்வாதி³கமாரோப்யதே ந ச ஹ்ரஸ்வத்வாதி³கம் வர்ணத⁴ர்ம:, ஸ ஏவா(அ)யமகார இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா வர்ணாநாம் ஸர்வக³தத்வாவக³மாத்³ வர்ணஸர்வக³தத்வஜ்ஞாநவதாமபி தத்³யுக்த்யநநுஸந்தா⁴நேந ஹ்ரஸ்வத்வாதி³ப்⁴ரமோ(அ)நுவர்தத ஏவ தத்³வதா³த்மந்யப்யாபா³லபண்டி³தமநுப⁴வஸித்³த⁴ம் தே³ஹாதி³தாதா³த்ம்யப்⁴ரமம் ஶாஸ்த்ராந்யப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வஸாக்ஷாத்காரேண விநா பா³த⁴ரஹிதம் கோ நிவாரயேத் । கௌ³ணத்வம் சா(அ)ஹம் மநுஷ்ய இதி ப்ரத்யயஸ்யோத்தரத்ர ஸமந்வயஸூத்ரே நிராகரிஷ்யதே । ததே³வம் ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாநோ நிரம்ஶோ(அ)ப்யாத்மா மித்²யாபி⁴மாநதிரோஹிதோ ப்³ரஹ்மதத்த்வாகாரேணா(அ)க்³ருஹீத இத்யாகாரபே⁴தே³ந ஸாமாந்யக்³ரஹணவிஶேஷாக்³ரஹணயோ: ஸம்ப⁴வாத³தி⁴ஷ்டா²நத்வமவிருத்³த⁴ம் । தத: ஸத்யஸ்யா(அ)தி⁴ஷ்டா²நஸ்ய மித்²யாவஸ்துஸம்பே⁴தா³வபா⁴ஸ இதி ஸ்வரூபலக்ஷணமஸ்த்யேவ । விஷயகரணத்³ரஷ்ட்ராக்²யத்ரிதயஸ்தா²நீயே ஆத்மந்யவித்³யாதோ³ஷஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாதா³த்மசைதந்யஸ்யைவாதி⁴ஷ்டா²நக்³ராஹகப்ரமாணத்வாத³நாதௌ³ ஸம்ஸாரே பூர்வபூர்வாத்⁴யாஸஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸுலப⁴த்வாச்ச காரணத்ரிதயஜந்யத்வம் தடஸ்த²லக்ஷணமபி ஸுஸம்பாத³ம் । யத்³யப்யத்ராதி⁴ஷ்டா²நாத்⁴யஸ்யமாநயோராத்மாநாத்மநோரேகீகரணேநாவபா⁴ஸகம் சைதந்யம் ஸ்வரூபதோ ந ஜாயதே ததா²பி விஶிஷ்டவிஷயோபரக்தாகாரேண தஸ்ய ஜந்ம ந விருத்³த⁴ம் । ஏவம் ச ஸதி யத்து பூர்வம் லக்ஷணமுக்தம் தத்ர ஸ்ம்ருதிஸமாநஶப்³தே³ந காரணத்ரிதயஜந்யத்வம் விவக்ஷிதம் । அந்யஸ்யா(அ)ந்யாத்மதாவபா⁴ஸ இத்யநேந ச ஸத்யஸ்ய மித்²யாஸம்பே⁴தா³வபா⁴ஸ இதி வ்யாக்²யேயம் । தஸ்மாதா³த்மந்யஹங்காராதி³ப்⁴ரமோ வா ஸோபாதி⁴கபே⁴த³ப்⁴ரமோ வா லக்ஷணலக்ஷித ஏவேதி ஸித்³த⁴ம் । நநு கத²ம் ப்ரத்யகா³த்மந்யத்⁴யாஸ: ஸம்பா⁴வ்யதே, ஸர்வத்ர ஹ்யத்⁴யஸ்யமாநேந ஸமாநேந்த்³ரியவிஜ்ஞாநவிஷயத்வமேவா(அ)தி⁴ஷ்டா²நஸ்ய த்³ருஷ்டம் । ந ச யுஷ்மத்ப்ரத்யயாபேதஸ்யா(அ)(அ)த்மநஸ்தத³ஸ்தி । உச்யதே – ஏகஸ்மிந்விஜ்ஞாநே(அ)தி⁴ஷ்டா²நாத்⁴யஸ்யமாநயோ: ஸம்பி⁴ந்நதயா(அ)வபா⁴ஸ ஏவா(அ)த்⁴யாஸே(அ)பேக்ஷ்யதே நா(அ)தி⁴ஷ்டா²நஸ்ய விஷயத்வம் கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாத் । அஸ்தி சா(அ)த்ரா(அ)(அ)த்மாநாத்மஸம்பே⁴தா³வபா⁴ஸகமஹமித்யேகம் ஜ்ஞாநம் । யத்³யப்யாத்மா நிரம்ஶத்வாத³விஷயத்வாச்சாம்ஶேந வா ஸ்வரூபேண வா நா(அ)ஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய விஷயஸ்ததா²ப்யாகாஶப்ரதிபி³ம்ப³க³ர்பி⁴தத³ர்பணவதா³த்மந்யத்⁴யஸ்தமந்த:கரணமாத்மப்ரதிபி³ம்ப³க³ர்பி⁴தமஹம் ப்ரத்யயரூபேணா(அ)வபா⁴ஸதே । அஸ்தி சேத³ம் ரஜதமிதி வதி³த³மித்யத்⁴யாஸே த்³வைரூப்யம் । யதா²(அ)யோ த³ஹதீத்யத்ர த³க்³த்⁴ருத்வவிஶிஷ்டஸ்யா(அ)க்³நேரயஸஶ்ச த்³வைரூப்யாவபா⁴ஸஸ்ததா²(அ)ஹமுபலப⁴ இத்யத்ராப்யுபலப்³த்⁴ருத்வவிஶிஷ்டஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ(அ)ந்த:கரணஸ்ய ச த்³வைரூப்யாவபா⁴ஸாத் । தத்ர து³:கி²தயா பரிணாமிதயா ஜட³தயா விஷயேந்த்³ரியாதி³வ்யாவ்ருத்ததயா வா(அ)நுபூ⁴யமாநோம்(அ)ஶோ(அ)ந்த:கரணம் , ப்ரேமாஸ்பத³தயா கூடஸ்த²தயா ஸாக்ஷிதயா விஷயேந்த்³ரியாத்³யநுவ்ருத்தசைதந்யரூபதயா சா(அ)நுபூ⁴யமாநோம்(அ)ஶ ஆத்மா । தஸ்மாதி³த³மநித³மாத்மகோ(அ)ஹம்ப்ரத்யய: ।

நந்வேதத் ப்ராபா⁴கரோ ந ஸஹதே । ததா²ஹி – க⁴டமஹம் ஜாநாமீத்யத்ர ஸ்வப்ரகாஶவிஜ்ஞாநம் க⁴டாதீ³ந்விஷயத்வேநா(அ)(அ)த்மாநம் சா(அ)(அ)ஶ்ரயத்வேந ஸ்போ²ரயதி । ததோ(அ)ஹமித்யாத்மைவ பா⁴ஸதே ந தத்ரேத³மம்ஶ: । ந ச வாச்யம் அயோ த³ஹதீத்யாதா³வய: பிண்டா³தே³ர்த³க்³த்⁴ருத்வவ்யதிரேகவத³ஹம் ஜாநாமீத்யத்ரா(அ)ஹங்காரஸ்ய ஜ்ஞாத்ருவ்யதிரேகோ(அ)ஸ்த்விதி, யதா² ஶீதலாய: பிண்டோ³ தீ³பஜ்வாலாத்³யாத்மகஶ்ச த³க்³தா⁴, விவிக்தோ க்வசிது³பலப்⁴யேதே ததா²(அ)ஹங்காரஜ்ஞாத்ரோ: க்வசித³பி விவேகாநுபலம்பா⁴த் । ததோ(அ)ஹங்கார ஏவா(அ)(அ)த்மா ஸ ச ஸம்விதா³ஶ்ரயத்வேநா(அ)பரோக்ஷ: । யஸ்து ஸாங்க்²ய ஆத்மாநமநுமிமீதே ஜடே³(அ)ந்த:கரணே சித்ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்தாத்³ருஶபி³ம்ப³புர:ஸர:, ப்ரதிபி³ம்ப³த்வாத்³ , முக²ப்ரதிபி³ம்ப³வதி³தி । ததா²(அ)ந்யே(அ)பி ஸ்வஸ்வப்ரக்ரியாநுஸாரேண யே(அ)நுமிமதே தேஷாமாத்மநோ நித்யாநுமேயத்வமஹமித்யபரோக்ஷாவபா⁴ஸவிருத்³த⁴ம் । அத² பராவபோ³த⁴நார்தா²ந்யநுமாநாநி தர்ஹி ஸந்து நாம । யத்து தார்கிகைராத்மநோ மாநஸப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வமுக்தம் தத³ஸத் , ப்ரமாணாபா⁴வாத் । மநோந்வயவ்யதிரேகயோர்விஷயாநுப⁴வேநைவா(அ)ந்யதா²ஸித்³தே⁴: । விஷயாநுப⁴வம் ப்ரத்யாஶ்ரயத்வஸம்ப³ந்தா⁴தே³வா(அ)(அ)த்மஸித்³தா⁴வாத்மநி ஜ்ஞாநாந்தரகல்பநே கௌ³ரவாத் ।

நந்வஸ்து தர்ஹி பா⁴ட்டமதம் । ஆத்மா ஜ்ஞாநகர்ம, ப்ரத்யக்ஷத்வாத்³, க⁴டவத் । ந ச கர்மகர்த்ருத்வவிரோத⁴:, த்³ரவ்யாம்ஶஸ்ய ப்ரமேயத்வம் போ³தா⁴ம்ஶஸ்ய ப்ரமாத்ருத்வமிதி வ்யவஸ்தி²தத்வாத் । நா(அ)பி கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வவிரோத⁴:, ப்ரமேயாம்ஶ: ப்ரதா⁴நம் ப்ரமாத்ரம்ஶோ கு³ணபூ⁴த இதி ஸுவசத்வாத் । நைதத்³யுக்தம் , த்³ரவ்யாம்ஶஸ்யா(அ)சேதநஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வாயோகா³த் । போ³தா⁴ம்ஶஸ்யைவ கர்மத்வே பூர்வோக்தவிரோத⁴த்³வயாநிஸ்தாராத் । ந ச போ³தோ⁴ யுக³பத்ப்ரமேயத்வேந ப்ரமாத்ருத்வேந ச பரிணாமார்ஹோ நிரவயத்வாத் , கத²ஞ்சித்ப்ரதா⁴நாதி³வத்பரிணாமே(அ)பி ப்ரமாத்ருபா⁴க³ஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஸம்விதா³ஶ்ரயத்வேந சா(அ)ப்ரதீதாவபஸித்³தா⁴ந்தாபத்தே:; விஷயத்வேந ப்ரதீதௌ க⁴டவத³நாத்மத்வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத் ஸம்விதா³ஶ்ரயதயைவா(அ)(அ)த்மாப்ரத்யக்ஷ:, க⁴டாத³யஸ்து ஸம்வித்³விஷயதயா ப்ரத்யக்ஷா: । யஸ்து ஸௌத்ராந்திகோ க⁴டாதீ³நநுமிமதே – ஸம்வேத³நேஷு விஷயப்ரதிபி³ம்பா³(அ)வபா⁴ஸஸ்ததா²வித⁴பி³ம்ப³புர:ஸர:, அதஸ்மிம்ஸ்தத³வபா⁴ஸத்வாத்³, த³ர்பணக³தமுகா²வபா⁴ஸவதி³தி, ஸ வ்யக்தவ்ய: கிமஸ்மிந்நநுமாநஜ்ஞாநே ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வமந்தரேண ஸாக்ஷாத்³விஷயபூ⁴தா விஷயா அவபா⁴ஸேரந் ந வா । ஆத்³யே, அத்ரைவா(அ)நைகாந்திகோ ஹேது: । த்³விதீயே, ப்ரதிஜ்ஞாதார்த²ஸ்ய பி³ம்ப³புர:ஸரத்வஸ்யா(அ)ப்ரதிபா⁴ஸாத்³ அநுமாநாநுத³ய ஏவ । அதோ(அ)நுபூ⁴யமாநம் விஷயாபரோக்ஷ்யம் நா(அ)பலபநீயம் । யத்து விஜ்ஞாநவாதி³நா விஜ்ஞாநரூபத்வேநைவ விஷயாணாமாபரோக்ஷ்யமுக்தம் , தத³ஸத் ; அவிஜ்ஞாநரூபஸ்ய ப³ஹிஷ்ட்வஸ்யா(அ)ப்யாபரோக்ஷ்யத³ர்ஶநாத் । தஸ்யா(அ)பி விஜ்ஞாநரூபத்வே ரஜதவத்³பா³தோ⁴ ந ஸ்யாத் । அதோ க⁴டாதி³ ப்ரமேயம் விஷயத்வேந ப்ரத்யக்ஷம் । ப்ரமிதிஷு ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ந ப்ரத்யக்ஷா । யத்து தார்கிகா மந:ஸம்யுக்தாத்மநி ஸமவேதா ப்ரமிதி: ஸம்யுக்தஸமவாயஸம்ப³ந்தே⁴நஜ்ஞாநாந்தரப்ரத்யக்ஷேத்யாஹு: । யச்ச பா⁴ட்டா: விஷயநிஷ்டா² ப்ராகட்யாக்²யா ப்ரமிதி: ஸம்யுக்ததாதா³த்ம்யேநா(அ)ந்யவேத்³யேத்யாஹு:, தது³ப⁴யமப்யஸத் ; ப்ரமிதிகோ³சரப்ரமித்யந்தராங்கீ³காரேணயுக³பத³ஜ்ஞாநத்³வயாவஸ்தா²நப்ரஸங்கா³த் । விநஶ்யத³விநஶ்யதோ: ப²லயோர்யௌக³பத்³யமிஷ்டமேவேதி சேத் , ததா²பி ஸம்யுக்தே வஸ்துநி ஸமவாயஸ்ய தாதா³த்ம்யஸ்ய வா க்³ரஹணப்ரயோஜகத்வே ப்ரமித்யாஶ்ரயக³தபரிமாணரஸாதீ³நாமபி ப்ரமிதிக்³ராஹகேணைவ ஜ்ஞாநேநா(அ)பரோக்ஷதா ப்ரஸஜ்யேத । அதோ²ச்யதே – ஆத்மநிஷ்ட²பரிமாணாதீ³நாம் க⁴டாதி³க³தரஸாதீ³நாம் ச ப்ரமிதி ப்ரத்யாயகஜ்ஞாநேநா(அ)பரோக்ஷத்வயோக்³யதா நாஸ்தீதி । ஏவமபி ப்ரமிதே: ஸ்வஸத்தாயாம் ப்ரகாஶவ்யதிரேகாத³ர்ஶநாத்³ ந க⁴டாதி³வத³ந்யவேத்³யதா யுஜ்யதே । ந ச வாச்யம் ப்ரமாணாக்²யாதா³த்மவ்யபாராத்³ க⁴டாதி³ஷு ஜாயமாநஸ்ய ப்ராகட்யஸ்ய க⁴டக³தரூபாதி³வத³ந்யவேத்³யதேதி கோ(அ)ஸாவாத்மநோ வ்யாபார: பரிஸ்பந்த³: பரிணாமோ வா? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸர்வக³தஸ்ய தத³ஸம்ப⁴வாத் । த்³விதீயே து ம்ருத்பரிணாமப²லஸ்ய க⁴டஸ்ய ம்ருதி³ சா(அ)(அ)த்மபரிணாமப²லஸ்ய ப்ராகட்யஸ்யா(அ)(அ)த்மைவாஶ்ரய: ஸ்யாத் । கேஶபலிதத்வபரிணாமாச்ச²ரீரே வார்த்³த⁴கவதா³த்மபரிணாமாத்³விஷயே ப்ராகட்யமிதி சேத் , ததா²பி கிம் ப்ராகட்யாஶ்ரயத்வம் சேதநத்வம் கிம் வா ப்ராகட்யஜநகத்வம் உத தஜ்ஜநகஜ்ஞாநாக்²யவ்யாபாராதா⁴ரத்வம் । ஆத்³யே க⁴டாத³யஶ்சேதநா: ஸ்யு: । த்³விதீயே, புநஶ்சக்ஷுராத³யஶ்சேதநாஸ்ததா² ஸ்யு: । ந த்ருதீய:, ஆத்மா ஜ்ஞாநக்ரியாவாந் , தஜ்ஜந்யப²லஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் , யதா² பு⁴ஜிஜந்யத்ருப்திஸம்ப³ந்தீ⁴ பு⁴க்திக்ரியாவாந் தே³வத³த்த:, இதி ஹி த்வயா ஜ்ஞாநாதா⁴ரத்வமாத்மநோ(அ)நுமாதவ்யம் , தத்ரா(அ)ஸித்³தோ⁴ ஹேது: ஸ்யாத்³, ஆத்மந: ப²லஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் । “மயா க⁴டோ(அ)நுபூ⁴யதே” இதி ப²லஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரதீயத இதி சேத் , தர்ஹி விஷயே ஏவ ப²லம் நா(அ)(அ)த்மநீதி வத³தஸ்தவ மதே ப்ரதீதிவிரோத⁴ஸ்த்வயைவ ஸம்பாதி³த: ஸ்யாத் । அதோ(அ)திது³ஷ்டௌ தார்கிகபா⁴ட்டபக்ஷாவுபேக்ஷ்ய ப்ரமாத்ருவ்யாபாரஸ்ய ப்ரமாணஸ்ய ப²லபூ⁴தாயா: ப்ரமிதே: ஸ்வப்ரகாஶத்வமாத³ர்தவ்யம் ।

யத்து ஸௌக³தேந ஸம்வேத³நமேவ ப்ரமாணம் ததே³வ தத்ப²லம் சேத்யுக்தம் , தத்ர ஸ்பு²ட ஏவ ஸ்வாத்மநி வ்ருத்திவிரோத⁴: । யத்³யபி ப்ரமாதுராத்மநோ நா(அ)ஸ்தி கஶ்சித்³ வ்யாபாரஸ்ததா²ப்யாத்மமநஶ்சக்ஷுர்விஷயாணாம் சதுர்ணாம் ஸந்நிகர்ஷ ஏவ ப்ரமாணரூப: ஸந் ப்ரமாத்ருவ்யாபாரத்வேநோபசர்யதே । ந சா(அ)வ்யபி⁴சாரிண்யாம் ப்ரமிதௌ ஸத்யாம் ஹாநோபாதா³நோபேக்ஷாணாம் வ்யபி⁴சரிதாநாம் ப்ரமாணப²லத்வமுபபத்³யதே । ந சா(அ)(அ)த்மா ஸ்வப்ரகாஶ இதி வேதா³ந்தபக்ஷோ யுக்திஸஹ:, உப⁴யவாதி³ஸித்³த⁴ஸம்வித்ஸ்வப்ரகாஶத்வமாத்ரேண வ்யவஹாரஸித்³தா⁴வாத்மநோ(அ)பி தத்கல்பநே கௌ³ரவாத் । தஸ்மாத் த்ரிபுடீப்ரத்யக்ஷவாதி³ந: ப்ராபா⁴கரஸ்ய யந்மதம் “கும்ப⁴மஹம் ஜாநாமி” இத்யாதி³ஷு விஷயஸம்வேத³நஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶஸ்யா(அ)(அ)ஶ்ரயத்வேந ப்ரதீ³பாஶ்ரயவர்திவத்ப்ரகாஶமாநோ(அ)ஹங்கார ஆத்மைவ, ந த்வித³மநித³ம்ரூப இதி ததே³வா‌(அ)(அ)த³ரணீயம் ।

அத்ரோச்யதே – விசாரே ஸத்யஹங்காரஸ்யா(அ)நாத்மத்வமேவ பர்யவஸ்யதி, ஆத்மநோ(அ)நுப⁴வரூபத்வாத் । ததா²ஹி – இத³ம் தாவத்³ ப⁴வாந் ப்ரஷ்டவ்ய: கிமாத்மைவ சித்ப்ரகாஶ உதா(அ)நுப⁴வோ(அ)பி அத²வா(அ)நுப⁴வ ஏவேதி ? ஆத்³யே ஜட³ப்ரகாஶோ(அ)யமநுப⁴வ: கிம் சக்ஷுராதி³வத³ப்ரகாஶமாநோ விஶ்வமபி⁴வ்யநக்தி ஆஹோஸ்விதா³லோகவத் ஸஜாதீயப்ரகாஶாந்தரநிரபேக்ஷதயா ப்ரகாஶமாந ஏவ விஷயாபி⁴வ்யஞ்ஜக: । நா(அ)(அ)த்³ய:, சக்ஷுஷ: ஸ்வாதிரிக்தாநுப⁴வஜநகத்வாத்³ , அநுப⁴வஸ்ய சா(அ)ததா²த்வாத் । த்³விதீயே ஸ்வாதிரிக்தாநுப⁴வமநபேக்ஷ்ய ஸ்பு²ரணமித்யேதஸ்ய சித்ப்ரகாஶலக்ஷணஸ்ய ஸத்த்வேநா(அ)நுப⁴வஶ்சித்ப்ரகாஶ ஏவ ப⁴வேத் । யத்³யப்யநுப⁴வசக்ஷுராலோகாநாம் க⁴டாதி³வ்யஞ்ஜகத்வம் ஸமாநம் , ததா²ப்யநுப⁴வஸ்ய விஷயாஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாத் சித்ப்ரகாஶத்வம் ஆலோகஸ்ய விஷயக³ததமோவிரோதி⁴த்வாஜ்ஜட³ப்ரகாஶத்வம் சக்ஷுஷஶ்சாபரோக்ஷாநுப⁴வம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத்ஸாத⁴நத்வாத³ஜ்ஞாதகரணத்வமிதி ஸம்ப⁴வத்யேவ வைஷம்யம் । நந்வாலோகவத் ஸஜாதீயாநபேக்ஷத்வமநுப⁴வஸ்யேத்யயுக்தம் , ஆலோகஸ்ய ஸஜாதீயசக்ஷு:ப்ரகாஶ்யத்வாதி³தி சேத்³ , ந; சக்ஷு: கிமாலோகே தமோ வாரயத்யுதா(அ)நுப⁴வம் ஜநயதி ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஆலோகஸ்ய நிஸ்தமஸ்கத்வாத் । த்³விதீயே(அ)பி விஜாதீயேநைவ சக்ஷுர்ஜந்யாநுப⁴வேந ப்ரகாஶ்யத்வமாலோகஸ்ய । தஸ்மாதா³லோகவத் ஸஜாதீயாநபேக்ஷஸ்யா(அ)நுப⁴வஸ்ய சித்ப்ரகாஶத்வம் யுக்தம் , ஜட³ப்ரகாஶத்வே ஜக³தா³ந்த்⁴யப்ரஸங்கா³த் । ப்ரமாத்ருசைதந்யமேவ ஜடா³நுப⁴வப³லாத் ஸர்வமவபா⁴ஸயதீதி சேத்³, ந; ஜடா³நுப⁴வோ யத்³யாத்மசைதந்யஸ்ய விஷயஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரே ஹேதுஸ்ததா³ பு³த்³தி⁴பரிணாம ஏவா(அ)யம் ஸ்யாத் , ததோ வேதா³ந்திமதப்ரவேஶ:। அதா²(அ)(அ)த்மப்ரகாஶே(அ)பி ஹேது:, தத³ஸத் ; சித்³ரூபஸ்ய ஜடா³தீ⁴நப்ரகாஶாநுபபத்தே: । அஸ்து தர்ஹி விஷயமாத்ரப்ரகாஶக: । ந ச வேதா³ந்தமதாபத்தி:, ஆத்மசைதந்யாத் ப்ருத²கே³வ விஷயாபி⁴வ்யக்தயே ஜடா³நுப⁴வஜந்யாநுப⁴வாந்தரஸ்வீகாராதி³தி சேத் , தர்ஹி அஸ்யா(அ)பி த்³விதீயாநுப⁴வஸ்ய ததை²வ ஜட³த்வேநா(அ)நுப⁴வாந்தராபேக்ஷாயாமநவஸ்தா² ஸ்யாத் । நா(அ)ப்யாத்மாநுப⁴வாவுபா⁴வபி சித்ப்ரகாஶாவிதி த்³விதீய: பக்ஷ:, தயோரந்யோந்யநிரபேக்ஷஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । ததா²த்வே ச தயோ: ஸம்விதா³த்மநோ: ஸம்ப³ந்த⁴: கேநா(அ)வக³ம்யேத । உப⁴யோரப்யந்யோந்யவார்தாநபி⁴ஜ்ஞதயா ந ஸம்ப³ந்த⁴க்³ராஹித்வம் ஸம்ப⁴வதி । அத² மந்யஸே ஆத்மா ஸ்வயமேவ ந ப்ரகாஶதே, சித்³ரூபத்வாத் , புருஷாந்தரஸம்வேத³நவத் , ததோ(அ)நுப⁴வாதீ⁴நா(அ)(அ)த்மஸித்³தி⁴ரிதி, தந்ந; அநுப⁴வே(அ)பி ததா²ப்ரஸங்கா³த் । அவ்யவஹிதத்வாத³நுப⁴வ: ஸ்வப்ரகாஶ இதி சேத் , ததா³த்மந்யபி ஸமாநம் । தத ஆத்மா ஸ்வயமேவ ப்ரகாஶதே , சித்³ரூபத்வே ஸத்யவ்யவஹிதத்வாத் , அநுப⁴வவத் இதி ப்ராப்நோதி । நா(அ)ப்யநுப⁴வ ஏவ சித்ப்ரகாஶ இதி த்ருதீய: பக்ஷ:, ஆத்மைவ சித்ப்ரகாஶ இதி ப³லாத³ங்கீ³கார்யத்வாத் , ஆத்மாநுப⁴வயோரபே⁴தா³த் । ததா²ஹி – ஸோ(அ)யமநுப⁴வ ஆத்மகு³ண இதி தார்கிகா: ப்ராபா⁴கராஶ்சா(அ)(அ)ஹு: । ஆத்மஸ்வரூபத்வாத்³ த்³ரவ்யமிதி ஸாங்க்²யா அர்தா²தா³சக்ஷதே । ததா² பரிணாமக்ரியாப²லத்வாத் க்ரியாப²லயோரைக்யவிவக்ஷயா கர்மேதி பா⁴ட்டா: । தத்ர கர்மத்வே க³மநாதி³க்ரியாவத் ப்ரகாஶத்வம் ப²லத்வம் சா(அ)யுக்தம் । த்³ரவ்யத்வே(அ)ப்யணுபரிமாணஶ்சேத் க²த்³யோதவத்³வஸ்த்வேகதே³ஶம் பரிமிதமேவ ஸ்போ²ரயேத் । மஹத்பரிமாணத்வே தத்³ரூபஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ(அ)பி ஸர்வத்ராவபா⁴ஸப்ரஸங்க³: ।அத² ததா³ஶ்ரய ஆத்மா, ததா²பி ஸ ஏவ தோ³ஷ: । மத்⁴யமபரிமாணத்வே ஸாவயவத்வேநா(அ)வயவபரதந்த்ரத்வாதா³த்மபரதந்த்ரதா ந ஸ்யாத் । அத² க⁴டஸ்ய பூ⁴தலபரதந்த்ரதாவதா³த்மபரதந்த்ரதா ஸ்யாத்³ , ஏவமபி ப்ரதீ³பப்ரகாஶயோரிவா(அ)(அ)த்மசைதந்யயோரபே⁴த³ ஏவா(அ)ங்கீ³கார்ய:, ப்ரதீ³பேந ப்ரகாஶிதமிதிவந்மயா(அ)(அ)வக³தமிதி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் । ஆத்மசைதந்யயோர்பே⁴தே³ வ்யவஹாரோ(அ)யம் காஷ்டே²ந ப்ரகாஶிதமிதிவது³பசரித: ஸ்யாத் । கு³ணத்வபக்ஷே ப்ரதீ³பக³தபா⁴ஸ்வரரூபவதா³ஶ்ரயஜந்மவ்யதிரேகேண ஜந்மாஸம்ப⁴வாந்நித்யதயா(அ)(அ)த்மந்யவ்யபி⁴சாரப³லாத³ர்த²த ஆத்மைவா(அ)நுப⁴வ: ஸ்யாத் । அநுப⁴வாதீ⁴நஸித்³தி⁴க ஆத்மா கத²மநுப⁴வ இதி சேத்³ ; ந; ததா² ஸதி க⁴டவத³நாத்மத்வப்ரஸங்கா³த் । ந ச நீலபீதாத்³யநுப⁴வாநாம் பி⁴ந்நத்வாத்³ நா(அ)(அ)த்மஸ்வரூபதேதி வாச்யம் , ஸ்வரூபதோ(அ)நுப⁴வேஷு பே⁴தா³ப்ரதீதே: । பே⁴த³கல்பநே ச மாநாபா⁴வாத் । ந ச ஜந்மவிநாஶௌ பே⁴த³கல்பகௌ, தயோர்பே⁴த³ஸித்³தி⁴பூர்வகத்வேந பரஸ்பராஶ்ரயத்வாத் । நநு சக்ஷுராதி³ஸாத⁴நார்த²வத்த்வாயோத்தரஸம்விஜ்ஜந்மாப்⁴யுபேயம் ததா² யௌக³பத்³யவ்யாவ்ருத்தயே பூர்வஸம்விந்நாஶஶ்சாப்⁴யுபேய இதி சேத்³, ந; ஏகஸ்யா: ஸம்விதோ³ விஷயவிஶேஷை: ஸம்ப³ந்தா⁴நாமுத்பத்திவிநாஶாப்⁴யாமேவ தத்ஸித்³தௌ⁴ ஸம்விதோ³(அ)ப்யுத்பத்திவிநாஶயோர்கௌ³ரவாத் ।

யத்து ஸுக³தா: கல்பயந்தி – ஜ்வாலாநாமிவ ஸாத்³ருஶ்யாத் ஸம்விதா³ம் ஸந்நேவ பே⁴த³: பரோபாதி⁴மந்தரேண ந விபா⁴வ்யத இதி, தத³யுக்தம் ; ஜ்வாலாநாமந்யவேத்³யத்வேந ததா²த்வே(அ)பி ஸ்வப்ரகாஶஸம்விந்நிஷ்ட²பே⁴த³ஸ்யா(அ)விபா⁴வநாயோகா³த் । ந ச ஸ்வப்ரகாஶப்³ரஹ்மதத்த்வா(அ)விபா⁴வநம் நித³ர்ஶநீயம் , தத்ரா(அ)வித்³யாவரணஸ்ய ப்ரமாணை: ஸாதி⁴தத்வாத் । தஸ்மாதே³கைவ ஸம்வித³நாதி³:; அநாதி³த்வம் ச ப்ராக³பா⁴வரஹிதத்வாத் । தது³க்தம் ஸுரேஶ்வரவார்த்திகே –
“கார்யம் ஸர்வைர்யதோ த்³ருஷ்டம் ப்ராக³பா⁴வபுர:ஸரம் ।
தஸ்யா(அ)பி ஸம்வித்ஸாக்ஷித்வாத் ப்ராக³பா⁴வோ ந ஸம்வித³: ॥” இதி ।
ததே³வம் ஸ்வப்ரகாஶாநுப⁴வஸ்ய நித்யத்வாதா³த்மஸ்வரூபத்வமவிருத்³த⁴ம் ததா² சாத்மைவ விஷயோபாதி⁴கோ(அ)நுப⁴வ இதி வ்யபதி³ஶ்யதே அவிவக்ஷிதோபாதி⁴ஶ்சாத்மேதி । யதா² வ்ருக்ஷாணாமேவைகதே³ஶாவஸ்தா²நோபாதி⁴நா வநத்வம் உபாத்⁴யவிவக்ஷாயாம் ச வ்ருக்ஷத்வம் தத்³வத் । ஏவம் ச ஸதி த்ரிபுடீப்ரத்யக்ஷவாதீ³ கத²மாத்மநோ(அ)நுப⁴வாஶ்ரயத்வேநா(அ)வபா⁴ஸம் ப்³ரூயாத் ? கத²ம் வா(அ)ஹங்காரஸ்ய ஜட³ஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வம் ஸம்பாத³யேத் ? நநு கும்ப⁴மஹம் பஶ்யாமீத்யஹங்காரோ த்³ரஷ்ட்ருத்வேந பராம்ருஶ்யதே த்³ரஷ்டா சா(அ)(அ)த்மைவேதி சேத்³, ந; ஸுஷுப்தாவப்யஹமித்யேவாத்மாவபா⁴ஸப்ரஸங்கா³த் ; ந சைவமஸ்தி । ததோ நா(அ)ஹங்கார ஆத்மா, ஸுஷுப்தாவநவபா⁴ஸாத் । அத² ஸுஷுப்தௌ விஷயாநுப⁴வாபா⁴வாத் ஸதோ(அ)ப்யஹங்காரஸ்யா(அ)நவபா⁴ஸ:, தந்ந; கிம் தத்ரா(அ)நுப⁴வ ஏவ நா(அ)ஸ்தி உத விஷயோபராகா³பா⁴வ: ? நாத்³ய: ; அநுப⁴வஸ்ய நித்யத்வாத் । ந த்³விதீய:; விஷயோபராக³ஸ்யா(அ)த்மப்ரதீதாவப்ரயோஜகத்வாத் । ஆத்மநோ த்³ரஷ்ட்ருத்வாகாரோ(அ)ஹங்காரஸ்தத்ப்ரதீதௌ ச விஷயோபராக³: ப்ரயோஜக இதி சேத் , கிம் த்³ரஷ்ட்ருத்வம் நாம த்³ருஶ்யாவபா⁴ஸகத்வம் உத த்³ருஶ்யவ்யாவ்ருத்தத்வம் அத²வா சிந்மாத்ரத்வம் ? தத்ர ப்ரத²மத்³விதீயயோர்த்³ருஶ்யநிரூப்யத்வேநா‍(அ)(அ)க³ந்துகஸ்ய த்³ரஷ்ட்ருத்வஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வாயோகா³த்³ நா(அ)ஹங்கார ஆத்மா ஸ்யாத் । த்ருதீயே விஷயாநபேக்ஷத்வாத³ஹங்கார: ஸுஷுப்தாவுல்லிக்²யேத । அஸ்த்யேவ தத்ரா(அ)ஹமுல்லேக² இதி சேத்³, ந; ததா² ஸத்யுத்தி²தேந பூர்வதி³நாஹங்காரவத் ஸௌஷுப்தாஹங்காரோ(அ)பி ஸ்மர்யேத । யத்³யபி யத³நுபூ⁴தம் தத் ஸ்மர்யத ஏவேதி நா(அ)ஸ்தி நியமஸ்ததா²ப்யத்ராத்மநி ஸ்மர்யமாணோ சித்³ரூபோ(அ)ஹங்கார: கத²ம் ந ஸ்மர்யேத ? ஸௌஷுப்தாஹங்காரகோ³சரஸ்ய நித்யசைதந்யாநுப⁴வஸ்யா(அ)விநாஶேந ஸம்ஸ்காராநுத்பாதா³த³த³ஸ்ம்ருதிரிதி சேத் , தர்ஹி ததை²வ பூர்வாதி³நா(அ)ஹங்காரோ ந ஸ்மர்யேத । அஸ்மந்மதே து பூர்வதி³நே ஜாதஸ்யா(அ)ஹங்க்ருத்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்யா(அ)நித்யத்வேந ஸம்ஸ்காரோத்பாதே³ தத்ஸ்ம்ருதிரவிருத்³தா⁴ ।

நந்வேவமேவ ஸௌஷுப்தாஹங்காரோ(அ)ப்யுத்தி²தேந ஸ்மர்யதாம் ? ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸமிதி பராமர்ஶத³ர்ஶநாதி³தி சேத்³ , ஏவம் தர்ஹி அவ்யவஸ்தி²தவாதி³நம் த்வாம் தார்கிகவராக ஏவ நிர்ப⁴ர்த்ஸயது । ததா²ஹி – நா(அ)த்ர ஸுஷுப்திகாலீந ஆத்மா தத்ஸுக²ம் வா பராம்ருஶ்யதே, கிம் தர்ஹ்யுத்தா²நாவஸரே ப்ரதிபா⁴ஸமாநமாத்மாநம் பக்ஷீக்ருத்ய ஸுகோ²பலக்ஷிதோ து³:கா²பா⁴வோ(அ)நுமீயதே । அஹம் ஸ்வப்நஜாக³ரிதாந்தராலே து³:க²ரஹித:, நியமேநா(அ)ஸ்மர்யமாணததா³தநது³:க²த்வாத் , கும்ப⁴வதி³தி । யத்³யபி ஶாப்³த³வ்யவஹார ஏவ லக்ஷணா ப்ரஸித்³தா⁴, ந ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாதௌ³, ததா²ப்யத்ர முக்²யஸுகா²ஸம்ப⁴வாத்³ து³:கா²பா⁴வ ஏவா(அ)ப்⁴யுபேயோ ந து முக்²யஸுக²வ்யவஹார: । ந ச பராமர்ஶாதே³வ முக்²யஸுக²ம் கல்பயிதும் ஶக்யம் , ததா² ஸத்யந்நஸுக²ம் பாநஸுக²மிதி விஷயவிஶேஷநிஷ்ட²தயா ஸ்ம்ருதிப்ரஸங்கா³த் । அத² விஷயாம்ஶே ஸம்ஸ்காராநுத்³போ³த⁴: கல்ப்யேத, ஏவமபி ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸம் ந கிஞ்சித³வேதி³ஷமிதி சைதந்யாபா⁴வபராமர்ஶ: ஸுகா²நுப⁴வப்ரதிகூலத்வாத்³ து³:கா²பா⁴வமுபோத்³ப³லயதி । ஸுஷுப்தோத்தி²தமாத்ரஸ்யா(அ)ங்க³லாக⁴வப்ரஸந்நவத³நத்வாதி³கம் தத்பூர்வகாலே ஸுகா²நுப⁴வமநுமாபயேதி³தி சேத்³ ; ந, அநுப⁴வாநந்தரக்ஷணே ஸ்மரணஸம்ப⁴வே(அ)நுமாநவையர்த்²யாத் தாரதம்யேந த்³ருஶ்யமாநமங்க³லாக⁴வாதி³கம் ஸாதிஶயேந ஸ்வாபஸுகே²ந விநா ந ஸ்யாத்³ து³:கா²பா⁴வஸ்யைகரூபத்வாதி³தி சேத்³ , ந; ப்ரதியோகி³து³:க²ஜநககரணவ்யாபாரஸ்யோபரமதாரதம்யாத³பா⁴வே(அ)பி தத்ப்ரதீதே: । நந்வாஸ்தாம் தாவத்தார்கிகஸமய: ; ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து கத²மிதி சேத், தர்ஹி ஸாவதா⁴நமநஸ்கேந ஶ்ரூயதாம் – அஸ்தி ஸ்வப்ரகாஶஸாக்ஷிசைதந்யஸ்வரூபபூ⁴த ஆநந்த³: ஸர்வதா³ பா⁴ஸமாநோ(அ)பி ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோஸ்தீவ்ரவாயுவிக்ஷிப்தப்ரதீ³பப்ரபா⁴வத்³ “அஹம் மநுஷ்ய:” இத்யாதி³ மித்²யாஜ்ஞாநவிக்ஷிப்ததயா ந ஸ்பஷ்டமவபா⁴ஸதே । ஸுஷுப்தௌ து தத³பா⁴வாத்³விஸ்பஷ்டமேவா(அ)வபா⁴ஸதே । ஆவரணாவித்³யா து ப்³ரஹ்மதத்த்வாகாரமாச்சா²த³யந்த்யபி ஸ்வபா⁴ஸகம் ஸாக்ஷிசைதந்யாகாரம் நாவ்ருணோதி । நோ சேத³வித்³யைவ நி:ஸாக்ஷிகா ஸதீ ந ஸித்⁴யேத் । ததஶ்ச ஸுஷுப்தாவநுபூ⁴த ஆநந்த³ ஆத்மா பா⁴வரூபாஜ்ஞாநம் சேதி த்ரயமப்யுத்தி²தேந பராம்ருஶ்யதே “ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸம் ந கிஞ்சித³வேதி³ஷம்” இதி । நந்வேதத் த்ரயம் ஸுஷுப்தௌ நா(அ)ந்த:கரணவ்ருத்திபி⁴ரநுபூ⁴யதே தாஸாம் தத்ரா(அ)பா⁴வாத் । சைதந்யேநா(அ)நுப⁴வே தஸ்யா(அ)விநாஶிந: ஸம்ஸ்காராநுத்பாத³கத்வாந்ந பராமர்ஶ: ஸித்⁴யேதி³தி சேத்³, மைவம் , அவித்³யைவோக்தத்ரயக்³ராஹகவ்ருத்தித்ரயாகாரேண ஸுஷுப்தௌ விவர்த்ததே । தாபி⁴ர்வ்ருத்திபி⁴ரவச்சி²ந்நாஶ்சிதா³பா⁴ஸா உக்தத்ரயமநுபூ⁴யோத்தா²நகாலே விநங்க்ஷ்யந்தி தத்ஸம்ஸ்காரஜந்யா ஸ்ம்ருதி: கிம் ந ஸ்யாத் । அவித்³யாவிஶிஷ்டஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ(அ)நுப⁴வித்ருத்வமந்த:கரணவிஶிஷ்டஸ்யைவ ஸ்மர்த்ருத்வமிதி வையதி⁴கரண்யமிதி சேத்³ , ந; உத்தா²நே(அ)ப்யவித்³யாவிஶிஷ்டஸ்யைவ ஸ்மர்த்ருத்வாங்கீ³காராத் । அந்த:கரணம் து ஸ்ம்ருதஸ்யா(அ)ர்த²ஸ்ய ஶப்³தா³நுவித்³த⁴வ்யவஹாரமாபாத³யதி । ந ச ஸுக²மித்யநேந நா(அ)வேதி³ஷமித்யநேந ச து³:கா²பா⁴வஜ்ஞாநாபா⁴வயோரேவ பராமர்ஶ இதி வாச்யம் , தயோ: ஸுஷுப்தௌ ஸதோரப்யநநுப⁴வாத் । தத்ப்ரதியோகி³நோர்து³:க²ஜ்ஞாநயோஸ்ததா³நீமஸ்மரணாத் । கத²ம் தர்ஹி ஸௌஷுப்தயோரநநுபூ⁴தயோர்து³:கா²பா⁴வஜ்ஞாநாபா⁴வயோரவக³ம: ? அர்தா²பத்த்யேதி ப்³ரூம: । உக்தரீத்யா ஸௌஷுப்தமவிக்ஷிப்தம் ஸுக²மநுஸ்ருத்ய ஏதத³ந்யதா²நுபபத்த்யா தத்³விரோதி⁴நோ து³:க²ஸ்யா(அ)பா⁴வ: ப்ரமீயதே । ததா² பராம்ருஷ்டபா⁴வரூபாஜ்ஞாநாநுபபத்த்யா தத்³விரோதி⁴ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பா⁴வோ(அ)வக³ம்யதே । நநு பா⁴வரூபாஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநேந ந விருத்⁴யதே, ஜாக³ரணே தயோ: ஸஹாவஸ்தா²நாதி³தி சேத்³ , ந; அஜ்ஞாநமாத்ரஸ்ய ப்ரபஞ்சஜ்ஞாநைரவிரோதே⁴(அ)பி விஶேஷாகாரபரிணதாஜ்ஞாநஸ்ய தத்³விரோதி⁴த்வாத் । க⁴டஜ்ஞாநாகாரேண ஹி பரிணதமஜ்ஞாநம் படாதி³ஜ்ஞாநைர்விருத்⁴யதே; அந்யதா² க⁴டஜ்ஞாநகால ஏவ படாதி³கம் ஸர்வம் ஜக³த³வபா⁴ஸேத । ஏவம் ஸதி ஸுஷுப்தாவஸ்தா²காரேண பரிணதஸ்யா(அ)ப்யஜ்ஞாநஸ்யா(அ)ஶேஷவிஶேஷஜ்ஞாநை: விரோதோ⁴ ப⁴விஷ்யதி । ததோ யுக்தைவா(அ)ர்தா²பத்தி: । அத² ஸுஷுப்தௌ ஜ்ஞாநம் நா(அ)(அ)ஸீத் , அஸ்மர்யமாணத்வாத் , இத்யநுமீயதாம் । கிமநயா(அ)ர்தா²பத்த்யேதி சேத்³, ந; மார்க³ஸ்த²த்ருணாதா³வஸ்மர்யமாணே(அ)நைகாந்த்யாத் । கத²ம் தர்ஹி க்³ருஹமத்⁴யே ப்ராதர்க³ஜோ நாஸீத³ஸ்மர்யமாணத்வாதி³தி மத்⁴யாஹ்நே(அ)நுமீயதே ? நைவமநுமீயதே, கிம் தர்ஹி ? க்³ருஹாவகாஶமாபூர்ய வர்த்தமாநம் குஸூலாதி³கம் ப்ராதரநுபூ⁴ய மத்⁴யாஹ்நே தத³நுஸ்ம்ருத்ய தத³ந்யதா²நுபபத்த்யா ப்ராதர்க³ஜாபா⁴வோ(அ)பி ப்ரமீயதே । ததே³வம் ஸுஷுப்தௌ து³:கா²பா⁴வஜ்ஞாநாபா⁴வௌ அர்தா²பத்திவேத்³யௌ, பா⁴வரூபாஜ்ஞாநாநந்தா³த்மாநஸ்து ஸ்மர்யந்த இதி ஸித்³தா⁴ந்தஸ்தி²தி: । நந்வேதாவதா(அ)ஹங்காரே கிமாயாதம் ? இத³மாயாதம் – ந ஸுஷுப்தாவஹங்காரோ(அ)நுபூ⁴யதே, நா(அ)ப்யுத்தி²தேந பராம்ருஶ்யத இதி । கா தர்ஹி ஸுக²மஹமிதி பராமர்ஶக³தஸ்யா(அ)ஹமுல்லேக²ஸ்ய க³தி: ? ஏஷா க³தி: – ஸுஷுப்தௌ விலீநோ(அ)ஹங்கார: ப்ரபோ³தே⁴ புநருத்பத்³யதே, ஸ சோத்பந்ந: பராம்ருஶ்யமாநமாத்மாநம் ஸவிகல்பகத்வேந ஸ்பஷ்டவ்யவஹாராயோபலக்ஷயதி, ஏததே³கப்ரயோஜநத்வாத³ஹங்காரவ்ருத்தே: । அத ஏவா(அ)(அ)த்மா கதா³சித³பி நா(அ)ந்யாபி⁴ரந்த:கரணவ்ருத்திபி⁴ர்வ்யவஹ்ரியதே । தது³க்தம் நைஷ்கர்ம்யஸித்³தௌ⁴ –
“ப்ரத்யக்த்வாத³திஸூக்ஷ்மத்வாதா³த்மத்³ருஷ்ட்யநுஶீலநாத் ।
அதோ வ்ருத்தீர்விஹாயா(அ)ந்யா ஹ்யஹம்வ்ருத்த்யோபலக்ஷ்யதே ॥
ஆத்மபா⁴வாவிநாபா⁴வமத² வா விலயம் வ்ரஜேத் ।
ந து பக்ஷாந்தரம் யாயாத³தஶ்சா(அ)ஹம்தி⁴யோச்யதே ॥” இதி ।
ததோ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோராத்மத்வேந ப்ரதிபா⁴ஸமாநோ(அ)ப்யயம் ஜடோ³(அ)ஹங்கார: ஸுஷுப்தாவபா⁴வாந்ந ஸ்வயம்ப்ரகாஶஸ்யா(அ)த்மந: ஸ்வரூபமிதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிகுஶலைரப்⁴யுபேயமிதி । ததா² ச ஶ்ருதி: “ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாத் ஸ உபரிஷ்டாத்” இத்யாதி³நா பூ⁴மாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸார்வாத்ம்யமபி⁴தா⁴ய “அதா²தோ(அ)ஹங்காராதே³ஶ: ஏவாஹமேவாத⁴ஸ்தாத்” இத்யாதி³நா(அ)ஹங்காரஸ்யா(அ)பி ஸர்வாத்மத்வமுக்த்வா “அதா²த ஆத்மாதே³ஶ ஏவாத்மைவா(அ)த⁴ஸ்தாத்” இத்யாதி³நா(அ)(அ)த்மாநமஹங்காராத்³பே⁴தே³ந நிர்தி³ஶதி । நநு ஜீவப்³ரஹ்மணோ: ஸார்வாத்ம்யவ்யபதே³ஶோ யதா² ஏகத்வஸித்³த்⁴யர்த²ஸ்ததை²வா(அ)ஹங்காரஸ்யா(அ)(அ)ப்யாத்மைகத்வஸித்³த்⁴யர்தோ² வ்யபதே³ஶ: ஸ்யாத் ? மைவம் ; பூர்வம் பே⁴தே³ந ப்ரதிபந்நயோர்ஜீவப்³ரஹ்மணோர்யுக்த ஏகத்வஸித்³த்⁴யர்தோ² வ்யபதே³ஶ:, த்³வயோ: ஸார்வாத்ம்யாயோகா³த் । அஹங்காரஸ்ய து பூர்வமேவாத்மைகத்வேந ப்ரதிபந்நஸ்ய ப்ருத²கு³பதே³ஶோ பே⁴த³ஸித்³த்⁴யர்த² இதி க³ம்யதே । ந சைவமஹங்காரஸ்ய ஸார்வாத்ம்யோபதே³ஶோ வ்யர்த²:, ப்³ரஹ்மண: பரோக்ஷஸ்யா(அ)பரோக்ஷாஹங்காரதாதா³த்ம்யகத²நார்த²த்வாத் । தர்ஹி க⁴ட்டகுடீப்ரபா⁴தந்யாயேநா(அ)ஹங்கார ஏவா(அ)(அ)த்மா ஸ்யாதி³தி சேத் , புநரஹங்காரவ்யுதா³ஸேந ப்³ரஹ்மணோ முக்²யாத்மத்வோபதே³ஶாத் । ஶ்ருத்யந்தரே ச “அஹங்காரஶ்சா(அ)ஹங்கர்த்தவ்யஞ்ச” இதி ஸ்பஷ்டம் விஷயேந்த்³ரியப்ரவாஹமத்⁴யே பாடா²த் । ஸ்ம்ருதிஶ்ச “மஹாபூ⁴தாந்யஹங்கார:" இதி கார்யப்ரபஞ்சமத்⁴யே க³ணயதி ।

தர்ஹ்யஹங்கார: கிமுபாதா³ந: ? கிம்நிமித்த: ? கிம்ஸ்வரூப: ? கிம்ப்ரமாணக: ? கிம்கார்ய: ? கிமிதி ஸுஷுப்தௌ நாஸ்தீதி சேத் , உச்யதே – அஹங்காரஸ்யா(அ)நாத்³யநிர்வசநீயா(அ)வித்³யா உபாதா³நம் , அவித்³யாயா: பரமேஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தத்வம் நிமித்தம் , ஜ்ஞாநஶக்திக்ரியாஶக்தித்³வயம் ஸ்வரூபம் , கூடஸ்த²சைதந்யம் ப்ரமாணம் , கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³கம் ச கார்யம் । ஸுஷுப்தேரந்த:கரணப்ரலயரூபத்வாந்ந தத்ர ஸத்³பா⁴வ: । யத்³யபி க்ரியாஶக்திரூப: ப்ராண: ஸுஷுப்தௌ வர்ததே, ததா²பி ப்ராணஸ்யா(அ)ஹங்காராத³ந்யத்வே தல்லயோ ந விருத்⁴யதே । அநந்யத்வே ச ப்ராணாம்ஶம் விஹாயா(அ)வஶிஷ்டஸ்ய லய: கல்ப்யதாம் । த்³ருஷ்டிஸ்ருஷ்டிஸமாஶ்ரயணே து ஸுப்தபுருஷம் ப்ரதி ஸர்வலயோ முக்²ய ஏவ ஸேத்ஸ்யதி । யத்து ஸாங்க்²யா மந்யந்தே – ஸ்வதந்த்ரமசேதநம் பாரமார்தி²கம் ப்ரதா⁴நமேவ மஹத³ஹங்காராதி³க்ருத்ஸ்நஜக³து³பாதா³நம் ந த்வவித்³யா பரமேஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தேதி, தத³ஸத் ; ததா² ஸத்யஹங்கார: தத்³க³தகர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³ ச இத³ந்தயைவ பா⁴ஸேத அயம் கர்தா(அ)யம் போ⁴க்தேதி ந த்வாத்மந்யத்⁴யஸ்ததயா(அ)ஹம் கர்தா(அ)ஹம் போ⁴க்தேதி ப்ரதிபா⁴ஸ: ஸித்⁴யேத் , அநிர்வசநீயக்²யாதே: ஸாங்க்²யைரநங்கீ³காராத் க்²யாத்யந்தராணாம் ச நிரஸ்தத்வாத் । யச்ச நையாயிகா மந்யந்தே – அஸ்தி கிஞ்சிதி³ந்த்³ரியம் மநோ நாம அணுபரிமாணம் ஸுக²து³:கே²ச்சா²ஜ்ஞாநாதி³நிமித்தகாரணம் । யத்³யேதந்ந ஸ்யாத்தர்ஹ்யாத்மேந்த்³ரியவிஷயாதி³ஷு ஸமவஹிதேஷ்வேவ த்³ருஶ்யமாநம் ஜ்ஞாநகாதா³சித்கத்வம் ந ஸித்⁴யேத் । ந த்வேதஸ்மாந்மநஸோ(அ)திரிக்தம் மத்⁴யமபரிமாணம் ஸுக²து³:கா²தி³பரிணாமி அந்த:கரணம் நாமா(அ)ஸ்தி, யஸ்யா(அ)ந்த:கரணஸ்ய வ்ருத்திபே⁴தா³த³ஹங்காரோ வேதா³ந்திபி⁴ரய:பிண்ட³த³ர்பணோத³கபாத்ரஸத்³ருஶோ வர்ண்யதே । யதா²(அ)ய:பிண்டே³ந ஸ்வக³தோ ஹ்ரஸ்வதீ³ர்க⁴வர்துலத்வாத்³யாகாரோ வஹ்நௌ ஆரோப்யதே த³ர்பணேந சைகமேவ முக²பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபேண விப⁴ஜ்யதே, உத³கபாத்ரேண ச சந்த்³ரப்ரதிபி³ம்பே³ க³மநாக³மநாத³ய ஆரோப்யந்தே ; ததை²வா(அ)ஹங்காரேண ஸ்வக³தகர்த்ருத்வாதி³கமாத்மந்யாரோப்யதே, ஏக ஏவ சா(அ)(அ)த்மா ஜீவப்³ரஹ்மரூபேண விப⁴ஜ்யதே, ஜீவே ஏவ பரலோகக³மநாத³ய ஆரோப்யந்தே । ந ச பு³த்³தி⁴ரேவா(அ)ந்த:கரணமிதி வாச்யம் , ஆத்மகு³ணஜ்ஞாநவ்யதிரேகேண பு³த்³தே⁴ரபா⁴வாத் । தஸ்மாந்நா(அ)ஸ்தி வேதா³ந்த்யபி⁴மதமந்த:கரணமிதி । தத³ப்யஸத் , “பு³த்³தே⁴ர்கு³ணேந” இத்யாதி³ஶ்ருதிஷ்வநேகஶோ(அ)ந்த:கரணஸ்ய பரிணாமிநோ ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்திரூபஸ்ய ஆத்மநி ஸர்வஸம்ஸாராபாத³கஸ்ய மநோபு³த்³த்⁴யாதி³ஶப்³த³வாச்யஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । நோ சேத³ஸங்க³ஸ்யா(அ)(அ)த்மந: ஸம்ஸாரோ ந ஸித்⁴யேத் । ஸதி த்வந்த:கரணே தேநா(அ)(அ)த்மநி மித்²யாஸம்ஸார ஆரோப்யதே ஜபாகுஸுமேநேவ ஸ்ப²டிகே மித்²யாலௌஹித்யம் । யஸ்து லௌஹித்யமித்²யாத்வம் ந ஸஹதே, ஸ வக்தவ்ய:, கிம் ஸ்ப²டிகப்ரவ்ருத்தா நயநரஶ்மய: ஸ்ப²டிகப்ரதிஸ்பா²லிதா ஜபாகுஸுமமுபஸர்பேயு: ? கிம் வா குஸுமக³தரூபமாத்ரம் ஸ்ப²டிகே ப்ரதிபி³ம்பி³தம் ஸ்ப²டிகாத்மநா பா⁴தி உத பத்³மராகா³தி³மணிப்ரப⁴யேவ குஸுமப்ரப⁴யா வ்யாப்தத்வாத் ஸ்ப²டிகோ லோஹித இவா(அ)வபா⁴ஸதே அத²வா தத்ர வ்யாப்நுவந்தீ ப்ரபை⁴வ லோஹிதா பா⁴தி ஆஹோஸ்வித்தயா ப்ரப⁴யா ஸ்ப²டிகே நூதநம் லௌஹித்யமுத்பாதி³தம் ? ஆத்³யே, நேத்ராபி⁴முக²ம் குஸுமமபி ப்ரதீயேத । யதி³ தத³வயவதோ³ஷப³லாந்ந குஸுமே ஸம்ப்ரயோக³ஸ்தர்ஹி லௌஹித்யமபி ந பா⁴யாத் , ஸம்யுக்தஸமவாயஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் । ந த்³விதீய: ; க்வசித³பி த்³ரவ்யம் பரித்யஜ்ய ரூபமாத்ரஸ்ய ப்ரதிபி³ம்பா³த³ர்ஶநாத் । த்ருதீயே து ஸ்ப²டிகலௌஹித்யயோ: ஸம்ப³ந்தோ⁴ மித்²யேதி த்வயா(அ)ப்⁴யுபக³தமேவ ஸ்யாத்³ , இவஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । சதுர்தே² ஸ்ப²டிகஶௌக்ல்யமபி ப்ரதீயாத்³ , அப்ரதீதிகாரணாபா⁴வாத் । ந ச தயா ப்ரப⁴யா விரோதி⁴கு³ணயுக்தயா ஶௌக்ல்யமபஸார்யதே, ததா² ஸதி நீரூபஸ்ய ஸ்ப²டிகஸ்ய அசாக்ஷுஷத்வப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி ஶௌக்ல்யம் ப்ரதிப³த்³த்⁴யதே, ஸ்ப²டிகே(அ)பி ப்ரதிப³ந்த⁴ப்ரஸங்கா³த் । நஹி ரூபம் விஹாய த்³ரவ்யமாத்ரஸ்ய சாக்ஷுஷத்வம் ஸம்ப⁴வதி, வாயாவபி தத்ப்ரஸங்கா³த் । பஞ்சமே(அ)பி ப்ரபா⁴நிமித்தகாரணம் சேத்³ , ததா³ ப்ரபா⁴பக³மே(அ)பி ஸ்ப²டிகே லௌஹித்யமவதிஷ்டே²த । உபாதா³நம் ப்ரபே⁴தி சேத்³ , ந; மணாவிவ குஸுமே ப்ரபா⁴யா ஏவா(அ)த³ர்ஶநாத் , பூர்வோக்ததூ³ஷணாநாமங்கீ³காரவாத³த்வாத் । ததே³வம் ஸ்ப²டிகே மித்²யாலௌஹித்யம் குஸுமநிமித்தமித்யங்கீ³கர்த்தவ்யம் । ஏவமாத்மந்யஹங்காரநிமித்தம் கர்த்ருத்வாதி³கமாரோப்யதே । நநு கிமஹங்காரக³தஸ்யைவ கர்த்ருத்வஸ்யா(அ)(அ)த்மந்யாரோப உதா(அ)(அ)த்மநி மித்²யாபூ⁴தம் கர்த்ருத்வாந்தரமுத்பத்³யதே ? ஆத்³யே, லோஹிதத்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யம் ஸ்யாத் ; த்³விதீயே த்வஹங்கார: ஸத்யகர்தா ஆத்மா ச மித்²யாகர்த்தேதி கர்த்ருத்³வயாபத்தி:, மைவம் ; ந தாவதா³த்³ய: பக்ஷோ து³ஷ்யதி; ஆத்மநி வஸ்துதோ(அ)ஸதே³வ கர்த்ருத்வம் பா⁴தீத்யஸ்மிந்நம்ஶே த்³ருஷ்டாந்த உக்த: । ந சைவமந்யதா²க்²யாதி:; கர்த்ருத்வத⁴ர்மஸஹிதஸ்யா(அ)ஹங்காரஸ்யா(அ)(அ)த்மந்யத்⁴யஸ்ததயா மித்²யாத்வாங்கீ³காராத் , அந்யதா²க்²யாதாவாரோப்யஸ்ய ரஜதாதே³: ஸத்யத்வாத் । நா(அ)பி த்³விதீயே தோ³ஷ:; ஆத்மாஹங்காரயோரேகதாபத்த்யா கர்த்ருத்³வயாப்ரஸக்தே: । நநு நா(அ)ஹங்கார: கர்த்ருத்வாத்³யநர்த²ஹேது:; “பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:” இத்யாதௌ³ ஹ்ருத³யக்³ரந்தே²ஸ்ததா²த்வஶ்ரவணாதி³தி சேத் , ந ; அதி⁴ஷ்டா²நாத்மஸஹிதஸ்யா(அ)ஹங்காரஸ்யைவ ஸம்பி⁴ந்நசிஜ்ஜடோ³ப⁴யரூபஸ்ய க்³ரந்தி²த்வோபசாராத் ।

அத² மதமஹங்காராதே³ரத்⁴யஸ்தத்வே ப்ரதீதிர்ந ஸ்யாத் , ஆத்மா ந ஸ்வாத்மந்யத்⁴யஸ்தம் ப்ரத்யாயயதி, அதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் , ஸ்ப²டிகவதி³தி, தந்ந; ஜட³த்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ஆத்மா து சேதந: । ஏவமப்யத்⁴யஸ்தகோ³சரஜ்ஞாநவ்யாபாரஶூந்யத்வாத் ப²லதோ ஜட³ இதி சேத்³ , ந; அவ்யவதா⁴நேந சித்ஸம்ஸர்கா³தே³வ ப்ரதிபா⁴ஸஸித்³தௌ⁴ ஜ்ஞாநவ்யாபாரஸ்யா(அ)ப்ரயோஜகத்வாத் । தர்ஹ்யஹங்காரோ நேத³மம்ஶ: ஸ்யாத்³ , ஜ்ஞாநக்ரியாவ்யவதா⁴நமந்தரேண பா⁴ஸமாநத்வாத் , ஸாக்ஷிஸ்வரூபவதி³தி சேத்³ , ந; சித்ஸ்வபா⁴வே ஸாக்ஷிணி சித்கர்மத்வஸ்யேத³மம்ஶலக்ஷணஸ்யா(அ)பா⁴வாத் । அஹங்காரே தல்லக்ஷணமநுப⁴வஸித்³த⁴ம் । ப்ராபா⁴கராத³ய: புந: ஶாஸ்த்ரரஹஸ்யமஜாநந்தோ லோகவ்யவஹாராநுஸாரேண ஜ்ஞாநக்ரியாகர்மத்வமேவேத³மம்ஶலக்ஷணம் மந்யமாநாஸ்தத்³ரஹிதோ(அ)ஹங்கார ஆத்மேதி வ்ருதா² மோமுஹ்யந்தே । யத்³யப்யஹங்காரோ(அ)பி வ்ருத்திஜ்ஞாநவேத்³ய:, அந்யதா² பூர்வதி³நாஹங்காரே ஸ்ம்ருத்யஸம்ப⁴வாத் ; ததா²(அ)பி தஸ்ய வ்ருத்திஜ்ஞாநஸ்யா(அ)ஹங்காராம்ஶத்வாத³த்யந்தபே⁴தா³பா⁴வாச்ச²ரீரவிஷயாதி³வத்³ வேத்³யத்வம் ந ஸ்பஷ்டம் । ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிநாம் து ஸ்பஷ்டமிதி சேத்³, ஏவமபி வ்ருத்திவேத்³யத்வலக்ஷணம் வ்ருத்திநிவர்த்யாமவித்³யாம் ந வ்யாப்நோதி । ததஶ்சித்கர்மத்வமேவேத³மம்ஶலக்ஷணம் । குதஸ்தர்ஹி லக்ஷணஸாம்யே ஶரீரவிஷயாதா³வேவ லோகஸ்யேத³ம் வ்யவஹாரோ நா(அ)ஹங்காரே; தத³நபி⁴ஜ்ஞத்வாதி³தி ப்³ரூம: யதா² வல்மீகபாஷாணவ்ருக்ஷாதி³ஷு ம்ருந்மயத்வஸாம்யே(அ)பி விவேகஹீநா வல்மீகமேவ ததா² வ்யவஹரந்தி, ந வ்ருக்ஷாதி³ தத்³வத் । அபி⁴ஜ்ஞாஸ்து யதா²லக்ஷணம் சித³ம்ஶமநித³ந்தயா ஜடா³ம்ஶம் சேத³ந்தயா வ்யவஹரந்தி । தஸ்மாத் சித்ப்ரதிபி³ம்ப³க³ர்பி⁴தோ(அ)ஹங்கார இத³மநித³மாத்மகத்வேந பரீக்ஷகைர்நிரூப்யமாணோ(அ)பி பாமரைரேகீக்ருத்ய அஹம்ப்ரத்யயரூபேணா(அ)நுபூ⁴த இதி ஸித்³த⁴ம் ।

நநு ஜீவஸ்யா(அ)ஹங்காரஸ்த²ப்ரதிபி³ம்ப³த்வே த³ர்பணஸ்த²முக²ப்ரதிபி³ம்ப³வத்³பி³ம்பா³த்³பே⁴த³: ஸ்யாத் । தத்ர ஹி க்³ரீவாஸ்த²த³ர்பணஸ்த²யோரந்யோந்யாபி⁴முக²த்வேந பே⁴தோ³(அ)நுபூ⁴யதே । மைவம் , மதீ³யமித³ம் முக²மித்யைக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா பே⁴தா³நுப⁴வஸ்ய பா³தா⁴த் । ந ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞைவேதரேண பா³த்⁴யேதி வாச்யம் , ஸதி பே⁴தே³ ப்ரதிபி³ம்பா³ஸம்ப⁴வாத் । கிம் ப்ரதிபி³ம்போ³ நாம முக²லாஞ்சி²தமுத்³ரா உத த³ர்பணாவயவா ஏவ பி³ம்ப³ஸந்நிதி⁴வஶாத் ததா² பரிணமந்தே । நா(அ)(அ)த்³ய:, த³ர்பணஸ்த²முக²ஸ்யேதரஸ்மாத³ல்பத்வாத் । யத்ர து ப்ரௌட⁴த³ர்பணே ப்ரௌட⁴ம் முக²முபலப்⁴யதே, தத்ராபி தஸ்ய ந முத்³ராத்வம் , த³ர்பணமுக²யோ: ஸம்யோகா³பா⁴வாத் । ந த்³விதீய:; நிமித்தகாரணஸ்ய பி³ம்ப³ஸ்யாபாயே(அ)பி தஸ்யா(அ)வஸ்தா²நப்ரஸங்கா³த் । நஹி ததா²(அ)வதிஷ்ட²தே । தேநைவ புருஷேண த³ர்பணே திர்யங்நிரீக்ஷிதே புருஷாந்தரேண ஸம்யக³வலோகிதே வா தந்முகா²நுபலம்பா⁴த் । ந சைவம் மந்தவ்யம் க்வசிந்நிமித்தாபாயே கார்யமப்யபைதி, ஹஸ்தஸம்யோக³ஜந்யஸ்ய கடப்ரஸாரணஸ்ய ஹஸ்தஸம்யோகா³பாயே(அ)பாயத³ர்ஶநாதி³தி । ந தத்ர நிமித்தாபாயாத் கார்யாபாய: கிந்து சிரகாலஸம்வேஷ்டநாஹிதேந ஸம்ஸ்காரேண ஸம்வேஷ்டநலக்ஷணவிருத்³த⁴கார்யோத்பாதா³த் । அந்யதா² சிரகாலப்ரஸாரணேந ஸம்வேஷ்டநஸம்ஸ்காரே விநாஶிதே(அ)பி ஹஸ்தாபாயே ப்ரஸாரணமபேயாத்³ , ந சைவமபைதி । இஹ து சிரகாலபி³ம்ப³ஸந்நிதா⁴வபி அந்தே பி³ம்பா³பாயே ப்ரதிபி³ம்போ³(அ)பி க³ச்ச²த்யேவேதி ந பி³ம்ப³: பரிணாமஸ்ய நிமித்தம் । அத² மந்யஸே சிரகாலாவஸ்தி²தோ(அ)பி கமலவிகாஸ: ஸவித்ருகிரணஸ்ய நிமித்தஸ்யா(அ)பாயே(அ)பக³ச்ச²தீதி । தந்ந, தத்ராபி ப்ராத²மிகமுகுலத்வே ஹேதுபி⁴: பார்தி²வைராப்யைஶ்ச கமலாவயவை: புநரபி ராத்ரௌ முகுலத்வே விருத்³த⁴கார்யே ஜநிதே விகாஸாபாயாத் । அந்யதா² தாத்³ருக³வயவரஹிதே ம்லாநே கமலே(அ)பி ராத்ரௌ விகாஸோ(அ)பக³ச்சே²த் । ஆத³ர்ஶே து முகா²காரபரிணதே புந: கேந ஹேதுநா ஸமதலாகாரபரிணாம: ஸ்யாத் । தத³வயவாநாம் காருகர்மவ்யதிரேகேணா(அ)கிஞ்சித்கரத்வாத் । அத ஏவ பி³ம்ப³ஸந்நிதி⁴மாத்ரேண நாத³ர்ஶாவயவா முகா²காரேண பரிணமேரந் ; அந்யதா² த³ர்பணத்³ரவ்யே ப்ரதிமாமுகே² கர்த்தவ்யே ஸதி லௌகிகா பி³ம்ப³மேவ ஸந்நிதா⁴பயேயுர்ந து காருமபேக்ஷேரந் । த³ர்பணத்³ரவ்யஸ்யாந்யாகாரபரிணாமே காருகர்மாபேக்ஷாயாமபி ப்ரதிபி³ம்ப³பரிணாமே புந:ஸ்வரூபபரிணாமே வா ந தத³பேக்ஷேதி சேத்³ , ஏவமபி ந முக²ப்ரதிபி³ம்பா³காரபரிணாமோ யுக்திஸஹ: । சக்ஷுர்நாஸிகாதி³நிம்நோந்நதபா⁴வஸ்ய ஸ்பர்ஶேநா(அ)நுபலம்பா⁴த் । ஸமதலமேவ ஹி பாணிநா ஸ்ப்ருஶ்யதே । ஸமதலேந வ்யவஹிதம் முக²மிதி சேத் , தர்ஹி சாக்ஷுஷமபி ந ஸ்யாத் । தத ஏதத்ஸித்³த⁴ம் – விமத ஆத³ர்ஶோ முக²வ்யக்த்யந்தரரஹித:, தஜ்ஜந்மகாரணஶூந்யத்வாத்³ , யதா² விஷாணஜந்மகாரணஶூந்யம் விஷாணரஹிதம் ஶஶமஸ்தகமிதி । நநு தர்ஹி ஶுக்திரஜதவந்மித்²யாத்வாபத்தேர்ந பி³ம்பை³கத்வஸித்³தி⁴:, ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா து வ்யபி⁴சாரிணீ, மித்²யாரஜதே(அ)பி மதீ³யமித³ம் ரஜதமிதி தத்³த³ர்ஶநாதி³தி சேத் , விஷமோ த்³ருஷ்டாந்த: । நேத³ம் ரஜதமிதி ஹி தத்ர ரஜதஸ்வரூபபா³த⁴யா ரஜதாபி⁴ஜ்ஞாயா ப்⁴ரமத்வே தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா அபி ப்⁴ரமத்வமுசிதம் । இஹ து ந ததா² நேத³ம் முக²மிதி ஸ்வரூபபா³த⁴:, கிந்து நா(அ)(அ)த்ர முக²மிதி தே³ஶஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரபா³தே⁴ ஸமுத்பந்நா மதீ³யமேவ முக²மிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா கத²ம் ப்⁴ரம: ஸ்யாத் । ந ச ஸ்வமுகா²வயவாநாமசாக்ஷுஷத்வாத் கத²ம் ப்ரத்யக்ஷப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமிதி வாச்யம் , நாஸாதி³கதிபயாவயவத³ர்ஶநாத³பி க⁴டாதி³வத³வயவிநஶ்சாக்ஷுஷத்வோபபத்தே: । “ய: புநர்த³ர்பணாபக³மே ப்ரதிபி³ம்பா³பக³மோ நா(அ)ஸௌ ஸ்வரூபபா³த⁴:, த³ர்பணே(அ)பி தத்ப்ரஸங்கா³த் । நநு “தத்த்வமஸி” வாக்யேந ஜீவரூப: ப்ரதிபி³ம்போ³ பா³த்⁴யதே, ய: ஸ்தா²ணுரஸௌ புருஷ இதிவத்³ பா³தா⁴யாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் , ஸம்ஸார்யவிநாஶே ச மோக்ஷாநுபபத்தே: । மைவம் , ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த இதிவதை³க்யபரத்வேநா(அ)பி ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸம்ப⁴வாத் । விருத்³தா⁴ம்ஶபா³த⁴மாத்ரேண மோக்ஷோபபத்தே: । க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜீவஸ்ய பா³தே⁴ மோக்ஷஸ்யா(அ)புருஷார்த²த்வாத் । யஸ்து மந்யதே ப்ரதிபி³ம்ப³ ஏவ நாஸ்தி த³ர்பணப்ரதிஸ்பா²லிதா நேத்ரரஶ்மய: பராவ்ருத்த்ய பி³ம்ப³மேவ த³ர்பணாத³விவிக்தம் க்³ருஹ்ணந்தீதி । ஸ்பஷ்டம் ப்ரத்யங்முக²த்வாத்³யநுப⁴வேநைவா(அ)ஸௌ நிராகரணீய: । கத²ம் தர்ஹி மூர்த்தத்³ரவ்யஸ்ய முக²ஸ்யைகஸ்ய விபி⁴ந்நதே³ஶத்³வயே யுக³பத் கார்த்ஸ்ந்யேந வ்ருத்தி: । த³ர்பணதே³ஶவ்ருத்தேர்மாயாக்ருதத்வாதி³தி ப்³ரூம: । நஹி மாயாயாமஸம்பா⁴வநீயம் நாம, ஸ்வஶிரஶ்சே²தா³தி³கமபி ஸ்வப்நே மாயா த³ர்ஶயதி ।

நந்வேவமேவ ஜலமத்⁴யே(அ)தோ⁴முக²ஸ்ய வ்ருக்ஷப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய தீரஸ்த²வ்ருக்ஷேணைக்யே ஸதி தீரஸ்தோ² வ்ருக்ஷோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நம் , தத்ர ச மாயயா ஜலக³தத்வமதோ⁴முக²த்வம் சா(அ)த்⁴யஸ்தமிதி வக்தவ்யம் । ந சா(அ)த்ரா(அ)த்⁴யாஸஹேதுரஸ்தி, அதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ஸாகல்யேந ப்ரதீதே: ; தத்கத²மஸாவத்⁴யாஸ: ? உச்யதே – கிமத்ர வ்ருக்ஷாவரணாபா⁴வாத³த்⁴யாஸாபா⁴வ: கிம் வா தோ³ஷாபா⁴வாத் உதோபாதா³நாபா⁴வாத் ஆஹோஸ்வித³த்⁴யாஸவிரோதி⁴நோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்³பா⁴வாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, சைதந்யாவரணஸ்யைவா(அ)த்⁴யாஸோபாதா³நதயா ஜடே³ ப்ருத²கா³வரணாநுபயோகா³த் । ஏதேந த்ருதீயோ(அ)பி நிரஸ்த: । ந த்³விதீய:, ஸோபாதி⁴கப்⁴ரமேபஷபாதே⁴ரேவ தோ³ஷத்வாத் । ந சதுர்த²:, நிருபாதி⁴கப்⁴ரமஸ்யைவா(அ)தி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாத் । தர்ஹி ஸோபாதி⁴கப்⁴ரமஸ்ய கர்த்ருத்வாதே³ர்நாத்மதத்த்வஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்தி:, கிந்த்வஹங்காரோபாத்⁴யபக³மாதி³தி சேத்³, பா³ட⁴ம் ; பாரமார்தி²கத³ர்பணாத்³யுபாதே⁴ஸ்தத்க்ருதப்⁴ரமஸ்ய ச ஜ்ஞாநாத³நிவ்ருத்தாவப்யஜ்ஞாநஜந்யோபாதே⁴ரஹங்காரஸ்ய நிருபாதி⁴கப்⁴ரமரூபஸ்யா(அ)(அ)த்மதத்த்வஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்தௌ கர்த்ருத்வாதே³ர்ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திரர்தா²த் ஸித்⁴யதி । நநு கத²ம் தே தத்த்வஜ்ஞாநம் । ஜீவோ நா(அ)(அ)த்மதாதா³த்ம்யம் ஜாநாதி, ப்ரதிபி³ம்ப³த்வாத்³, த³ர்பணக³தப்ரதிபி³ம்ப³வதி³தி சேத்³, ந; அசேதநத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । யஸ்து லௌகாயத: ஶரீரஸ்யைவ சைதந்யம் மந்யஸே தம் ப்ரதி த³ர்பணக³தஜாட்³யேந ப்ரதிப³த்³த⁴த்வாத் ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யா(அ)சேதநத்வம் ஸுஸம்பாத³நம் । சேதநத்வே து பி³ம்ப³சேஷ்டயா விநா(அ)பி ஸ்வயம் சேஷ்டேத । ஜீவஸ்ய து ப்ரதிபி³ம்ப³த்வே(அ)பி நோபாதி⁴ஜாட்³யேந ப்ரதிப³ந்த⁴ இத்யநுப⁴வாத் ஸித்³த⁴ம் । யத்³யபி லோகே பி³ம்ப³பூ⁴தஸ்யைவ தே³வத³த்தஸ்ய ப்⁴ரமநிவர்தகதத்த்வஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் த்³ருஷ்டம் ததா²பி ந தத்ர பி³ம்ப³த்வம் ப்ரயோஜகம் , கிந்து ப்⁴ரமாஶ்ரயத்வம் । ஜீவஶ்ச ப்⁴ரமாஶ்ரய:। அவித்³யாயாஶ்சிந்மாத்ராஶ்ரயத்வே(அ)பி ஜீவபக்ஷபாதித்வேந ப்⁴ரமோத்பாத³நாத் । நநு ப்³ரஹ்ம ஸ்வஸ்ய ஜீவைக்யம் ந ஜாநாதி சேத் , அஸர்வஜ்ஞம் ஸ்யாத்³ , ஜாநாதி சேஜ்ஜீவக³தம் ப்⁴ரமம் ஸ்வக³தத்வேந பஶ்யேதி³தி சேத்³ , ந; ஸ்வமுக²தத்ப்ரதிபி³ம்ப³யோரைக்யம் ஜாநதா(அ)பி தே³வத³த்தேந ஸ்வமுகே² ப்ரதிபி³ம்ப³க³தால்பத்வமலிநத்வாத்³யத³ர்ஶநாத் । ந ச ஜீவஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³த்வே மாநாபா⁴வ:, ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸூத்ரேப்⁴யஸ்தத்ஸித்³தே⁴: । “ரூபம் ரூபம் ப்ரதிரூபோ ப³பூ⁴வ” இதி ஶ்ருதி: । “ஏகதா⁴ ப³ஹுதா⁴ சைவ த்³ருஶ்யதே ஜலசந்த்³ரவத்” இதி ஸ்ம்ருதி: । “அத ஏவ சோபமா ஸூர்யகாதி³வத்” இதி ஸூத்ரம் ।

ந சா(அ)மூர்த்தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபி³ம்பா³ஸம்ப⁴வ: । அமூர்த்தஸ்யாப்யாகாஶஸ்ய ஸ்வாஶ்ரிதாப்⁴ரநக்ஷத்ராதி³விஶிஷ்டஸ்ய ஜலே ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வத³ர்ஶநாத் । ஜலாந்தராகாஶோ(அ)ப்⁴ராதி³ப்ரதிபி³ம்பா³தா⁴ர இதி சேத்³, ந; ஜாநுமாத்ரே(அ)பி ஜலே தூ³ரவிஶாலாகாஶத³ர்ஶநாத் । ஜீவோ க⁴டாகாஶவது³பாத்⁴யவச்சி²ந்நோ ந ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி சேத்³, ந; ததா² ஸதி ஜீவோபாதி⁴மத்⁴யே ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸத்த்வே சைதந்யம்[கத²ம்] தத்ர த்³விகு³ணம் ஸ்யாத் , ந சைவமாகாஶஸ்ய க⁴டே த்³வைகு³ண்யம் த்³ருஷ்டம் । ப்³ரஹ்மண: தத்ரா(அ)ஸத்த்வே ச ஸர்வக³தத்வஸர்வநியந்த்ருத்வாதி³ஹாநி: । உப⁴யாநுக³தசிதா³காரஸ்யைவ ஸர்வக³தத்வஸர்வநியந்த்ருத்வாதி³ ந ப்³ரஹ்மணீதி சேத்³, ந; “ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி” இதி ஶ்ருத்யா ப்ரகரணலப்⁴யஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ ஜீவமத்⁴யே நியந்த்ருத்வேநா(அ)வஸ்தா²நஶ்ரவணாத் । அத: ஸர்வத்ர ஶாஸ்த்ரே க⁴டாகாஶத்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ஸங்க³த்வஸாத⁴கோ ந ஜீவத்வஸாத⁴க: । ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷே து த்³விகு³ணீக்ருத்ய வ்ருத்திர்ந தோ³ஷாய, ஜலமத்⁴யே ஸ்வாபா⁴விகஜாநுமாத்ராகாஶஸ்ய ப்ரதிபி³ம்பி³தவிஶாலாகாஶஸ்ய ச வ்ருத்தே: । தஸ்மாத³ஹங்காரோபாதி⁴க்ருதோ ப்³ரஹ்மப்ரதிபி³ம்போ³ ஜீவ: । யத்³யப்யஜ்ஞாநம் ஜீவாவச்சே²தோ³பாதி⁴ரிதி புரஸ்தாது³க்தம் , ததா²(அ)பி ஸுஷுப்தாவஜ்ஞாநமாத்ராவச்சி²ந்நஸ்ய ஜீவஸ்ய ஸ்வப்நத³ஶாயாமீஷத்ஸ்பஷ்டவ்யவஹாராயா(அ)ந்த:கரணமுபாதி⁴ரிஷ்யதே ததா² ஜாக³ரணே விஸ்பஷ்டவ்யவஹாராய ஸ்தூ²லஶரீரமுபாதி⁴: । ந சைவமுபாதி⁴பே⁴தா³ஜ்ஜீவபே⁴த³ப்ரஸங்க³:, பூர்வபூர்வோபாத்⁴யவச்சி²ந்நஸ்யைவோத்தரோத்தரேணாவச்சே²தா³த் ।

நந்வயம் ஜீவாவச்சே²த³: கிம் ப்⁴ரமக³த உத சைதந்யக³த: ? ஆத்³யே ஸுஷுப்திமூர்ச்சா²தௌ³ ஸ ந ஸ்யாத் । தத்ர ப்⁴ரமாபா⁴வாத் । ததஶ்சா(அ)வித்³யாயாஸ்தத்கார்யமூர்ச்சா²த்³யவஸ்தா²நாம் ச ஜீவபக்ஷபாதித்வம் ந ஸ்யாத் । த்³விதீயே(அ)பி தஸ்ய கார்யத்வே ஸுஷுப்த்யாதா³வபா⁴வாத் ஸ ஏவ தோ³ஷ: । அகார்யத்வே சாவித்³யா(அ)தீ⁴நத்வம் ந ஸ்யாத் । உச்யதே – ஜாக³ரணஸ்வப்நயோ: ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மஶரீரக்ருதோ ஜீவாவச்சே²தோ³ ப்⁴ரமரூபத்வாத³வித்³யாகார்ய: । ஸுஷுப்த்யாதௌ³ து சைதந்யக³தோ ஜீவாவச்சே²தோ³(அ)நாதி³ரப்யாத்மாவித்³யயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ இவா(அ)வித்³யாதீ⁴நோ ப⁴விஷ்யதி । யத்³யபி ஸம்ப³ந்த⁴ இவா(அ)வச்சே²தோ³ நா(அ)வித்³யாஶ்ரிதஸ்ததா²ப்யவித்³யாவிஶிஷ்டசைதந்யாஶ்ரிதத்வாத³வித்³யாதீ⁴நத்வமவிருத்³த⁴ம் । யதா² த³ர்பணவிஶிஷ்டமுகா²ஶ்ரிதபி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³பே⁴தோ³ த³ர்பணாதீ⁴நஸ்தத்³வத் । நநு ப⁴வத்³பி⁴: ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யா(அ)வஸ்துத்வாப்⁴யுபக³மாந்ந ஜீவஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³தேதி சேத்³ ? மைவம் ; ந ஹி வயம் ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்வரூபபூ⁴தஸ்ய முக²ஸ்ய சைதந்யஸ்ய வா மித்²யாத்வம் ப்³ரூம: கிம் தர்ஹி ? ப்ரதிபி³ம்ப³த்வஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய ததா³பாத³கபே⁴த³விபர்யாஸாதே³ஶ்ச மித்²யாத்வம் ப்³ரூம: । ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா தத்த்வமஸி வாக்யேந ச ஸத்யபி³ம்பா³த்மதாமவாதி³ஷ்ம । ப்ரதிபி³ம்ப³த்வத⁴ர்மஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)பி த⁴ர்மோ ப³த்⁴யதே முச்யதே சேதி ந ப³ந்த⁴மோக்ஷயோரஸம்ப⁴வோ நா(அ)பி தயோர்ப்³ரஹ்மணி பி³ம்ப³ப்ரஸங்க³: । நந்வேவமஹங்காராத்³யுபாதி⁴கே பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³பே⁴தா³த்⁴யாஸே ஸத்யப்யஹங்காராத்³யத்⁴யாஸ உபாதி⁴ஶூந்ய: கத²ம் ஸித்⁴யேத் ? ரஜ்ஜுஸர்பவதி³தி ப்³ரூம: । அத² தத்ர ஸ்வதந்த்ரபதா³ர்தோ²பாத்⁴யபா⁴வே(அ)பி ஸர்பஸம்ஸ்காரமாத்ரமுபாதி⁴ஸ்தர்ஹி ப்ரக்ருதே(அ)ப்யஹங்காரஸம்ஸ்கார: குதோ நோபாதி⁴: ? ந ஹி ப்ரமாணஜந்ய: ஸம்ஸ்கார உபாதி⁴ர்ந ப்⁴ராந்திஜந்ய இதி நியமோ(அ)ஸ்தி । ததே³வம் சைதந்யைகரஸோ(அ)நித³ம் ரூபோ(அ)ப்யாத்மா ஸ்வாத்மந்யத்⁴யஸ்தே(அ)ஹங்கரே ப்ரதிபி³ம்ப³தோ(அ)ஹம்வ்யவஹாரயோக்³ய: ஸந் அஹமித்யேதஸ்மிந் ப்ரத்யயே(அ)த்⁴யஸ்யமாநாஹங்காரஸம்பி⁴ந்நதயா(அ)வபா⁴ஸமாநோ(அ)ஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வேநோபசர்யதே இதி ஸம்ப⁴வத்யேவ தத்ரா(அ)த்⁴யாஸ: । நநு ந தாவந்நிர்விகல்பகதயா(அ)வபா⁴ஸமாநே சைதந்யே ஸவிகல்பகாஹங்காராத்³யத்⁴யாஸ: ஸம்ப⁴வதி; ததா²வித⁴ஸ்யா(அ)த்³ருஷ்டசரத்வாத் । நா(அ)பி ப்ரமாத்ருத்வாதி³விகல்பவிஶிஷ்டதயா(அ)வபா⁴ஸமாநோ தத்ஸம்ப⁴வ:; ப்ரமாத்ருத்வாதே³ரஹங்காரபூர்வகத்வாத் । ந ச பூர்வபூர்வாஹங்காரக்ருதப்ரமாத்ருத்வாதி³ஸம்ஸ்காரேண சைதந்யஸ்ய ஸவிகல்பகத்வம் , ப்ரமாத்ருப்ரமாணாதி³வ்யவஹாரஸ்ய ஸர்வேணா(அ)பி வாதி³நா து³ருபபாத³த்வாத் । ததா² ஹி – வேதா³ந்திஸாங்க்²யயோர்மதே கிமஹங்கார: ப்ரமாதா உதாத்மா ? நா(அ)த்³ய:, தஸ்ய ஜட³த்வாத் । த்³விதீயே(அ)பி ப்ரமாணாக்²யக்ரியாரூபேண பரிணாமித்வம் ப்ரமாத்ருத்வம் , தச்சா(அ)விகாரிண்யாத்மநி து³:ஸம்பாத³ம் । அந்தரேணைவ ப்ரமாத்ருத்வம் சைதந்யேந விஷயப்ரகாஶே தஸ்ய ஸர்வக³தத்வேந ஸர்வம் யுக³பத் ப்ரகாஶேதேதி ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா² ந ஸித்⁴யேத் । தார்கிகாதி³மதே(அ)பி கிம் ஸர்வக³தாத்மந்யுத்பத்³யமாநம் ஜ்ஞாநம் யாவதா³த்மஸமவாயி ? உத ஶரீராவச்சி²ந்நாத்மப்ரதே³ஶஸமவாயி ? நா(அ)(அ)த்³ய:; நியாமகாபா⁴வேந யுக³பத் ஸர்வாவபா⁴ஸப்ரஸங்கா³த் । த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ நியாமகாவிதி சேத்³, ந ; தயோ: ஸுக²து³:க²ஜநகவிஷயேஷு ததா²த்வே(அ)பி உபேக்ஷணீயத்ருணாதி³ஸர்வவஸ்துஷ்வநியாமகத்வாத் । யஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஜநகம் தத்தேந ப்ரகாஶ்யமிதி நியம இதி சேத்³ , ந; சக்ஷுராதே³ரபி சக்ஷுர்ஜந்யஜ்ஞாநவேத்³யத்வப்ரஸங்கா³த் । விஷயத்வே ஸதி யஸ்ய ஜநகம் வேத்³யமிதி சேத்³ , ந; விஷயத்வஸ்யா(அ)த்³யா(அ)ப்யநிரூபணாத் । லோகப்ரஸித்³த்⁴யா தந்நிரூபணே(அ)பி ஜ்ஞாநஸ்ய கு³ணத்வே க்ரியாத்வே வா ந ஸ்வஜநகவிஷயக்³ராஹித்வநியமஸித்³தி⁴: । ப்ரதீ³பகு³ணஸ்ய ப்ரகாஶஸ்யா(அ)ஜநகே(அ)பி க⁴டே ப்ரகாஶகத்வத³ர்ஶநாத் ।பா³ணாதி³க்ரியாணாம் சா(அ)நுத்³தி³ஷ்டே(அ)பி வஸ்துநி ஸ்வாஶ்ரயஸம்யுக்தே(அ)திஶயஹேதுத்வத³ர்ஶநாத் । அத² ஜ்ஞாநாஶ்ரயஸ்யா(அ)த்மநோ(அ)பி நிரவயவத்வாத்³ ந ஸர்வஸம்யோக³ இதி நாஸ்தி யுக³பத் ஸர்வாவபா⁴ஸப்ரஸங்க³: ? தர்ஹி ந கிஞ்சித³பி ப்ரகாஶேத, க்ரியாரூபஸ்ய கு³ணஸ்ய வா ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வாஶ்ரயமதிலங்க்⁴யா(அ)ந்யத்ர ஸம்ஸர்கா³யோகா³த் । அஸம்ஸ்ருஷ்டக்³ராஹித்வே சா(அ)திப்ரஸங்கா³த் । ஶரீராவச்சி²ந்நாத்மப்ரதே³ஶஸமவாயிஜ்ஞாநமித்யஸ்மிந் பக்ஷே(அ)பி ப்ரதே³ஶஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வே ஸாவயவத்வமாத்மந: ப்ரஸஜ்யேத । ஔபாதி⁴கத்வே(அ)பி ஜ்ஞாநம் தத்ப்ரதே³ஶஸம்யுக்தக்³ராஹி சேத் , ததா³ தே³ஹாத்³பா³ஹ்யோ க⁴டாதி³ர்ந பா⁴ஸேத । பா³ஹ்யாத்மப்ரதே³ஶஸம்யுக்தக்³ராஹித்வே பா³ஹ்யம் ஸர்வமப்யவபா⁴ஸேத । நநு ஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதே(அ)பி வஸ்துநி வ்யவஸ்த²யைவ ஜ்ஞாநக்ரியா(அ)திஶயம் ஜநயிஷ்யதி । யதா²(அ)பி⁴சாரக்ரியயா ஸஹஸ்ரயோஜநவ்யவஹிதோ(அ)ப்யுத்³தி³ஷ்ட ஏவ புருஷோ மார்யதே தத்³வத் । தந்ந, தத்ரா(அ)பி ஹந்த்ருஹந்யமாநபுருஷத்³வயஸம்யுக்தஸ்ய தே³வதாத்மந ஈஶ்வரஸ்ய வா க்ருத்யாதே³ர்வா நியாமகஸ்யா(அ)நுமேயத்வாத் । விமதமபி⁴சாரகர்ம ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴ந்யதிஶயஜநகம் , க்ரியாத்வாத் , பா³ணாதி³க்ரியாவத் ।

தர்ஹ்யேவமஸ்து ஜ்ஞாநாதா⁴ரேணா(அ)(அ)த்மநா மந: ஸம்யுஜ்யதே, மநஸா சேந்த்³ரியம் , தேந ச விஷய:, ஸா சேயம் ஸம்யோக³பரம்பரா நியாமிகேதி தத³ப்யஸத் , தஸ்யா: பரம்பராயா ஜ்ஞாநாத்பூர்வம் ஜ்ஞாநோத்பாத³ந ஏவோபக்ஷயாத் । ஜ்ஞாநாது³பர்யபி ஸம்யோக³பரம்பரயா விஷயாவபா⁴ஸே விஷயஸம்யுக்ததத்ஸம்யுக்தாதி³ரூபேணா(அ)வஸ்தி²தம் ஸர்வ ஜக³த³வபா⁴ஸேத । ஏவமணுபரிமாணதே³ஹபரிமாணாத்மபக்ஷயோரபி தோ³ஷா ஊஹநீயா: । தஸ்மாந்ந ஸர்வவாதி³நாம் ப்ரமாணாதி³வ்யவஹாரஸம்ப⁴வ: । அத்ரோச்யதே – ஸத்யமேவமந்யத்ர, வேதா³ந்திமதே து கத²ஞ்சித்ஸம்ப⁴வதி । ததா² ஹி – ஸர்வக³தம் சிதா³த்மாநமாவ்ருத்ய ஸ்தி²தா பா⁴வரூபா(அ)வித்³யா விவித⁴ஜக³தா³காரேண விவர்த்ததே । தத்ர ஶரீரமத்⁴யே ஸ்தி²தோ(அ)ந்த:கரணாக்²யோ(அ)வித்³யாவிவர்த்தோ த⁴ர்மாத⁴ர்மப்ரேரிதோ நேத்ராதி³த்³வாரா நிர்க³த்ய யதோ²சிதம் க⁴டாதி³விஷயாந் வ்யாப்ய தத்ததா³காரோ ப⁴வதி । யதா² லோகே பூர்ணதடாகஸ்த²ம் உத³கம் ஸேதுக³தச்சி²த்³ராந்நிர்க³த்ய குல்யாப்ரவாஹரூபேண கேதா³ராந் ப்ரவிஶ்ய சதுஷ்கோணத்வேந த்ரிகோணத்வேந வர்த்துலத்வேந வா தத்தத்கேதா³ராநுஸாரி அவதிஷ்ட²தே தத்³வத் । நஹ்யுத³கவத³ந்த:கரணம் பரிஸ்யந்த³தே, யேநாதிதூ³ரவர்த்திசந்த்³ரநக்ஷத்ரத்⁴ருவாதி³ப்ராப்திர்ஜ²டிதி ந ஸித்⁴யேத் । கிம் தர்ஹி ஸூர்யரஶ்மிவத்தைஜஸத்வாத்³தீ³ர்க⁴ப்ரபா⁴காரேண பரிணமதே । அத ஏவ ரஶ்மிவத் ஸஹஸா ஸங்கோசோ(அ)ப்யுபபந்ந: । உபபந்நஶ்சா(அ)ந்த:கரணஸ்ய க்ஷீராதி³வத் ஸாவயவத்வாத் பரிணாம: । தச்ச பரிணதமந்த:கரணம் தே³ஹாப்⁴யந்தரே க⁴டாதௌ³ ச ஸம்யக்³வ்யாப்ய தே³ஹக⁴டயோர்மத்⁴யதே³ஶே(அ)பி த³ண்டா³யமாநமவிச்சி²ந்நம் வ்யவதிஷ்ட²தே । தத்ர தே³ஹாவச்சி²ந்நாந்த:கரணபா⁴கோ³(அ)ஹங்காரக்²ய: கர்தேத்யுச்யதே । தே³ஹவிஷயமத்⁴யவர்தித³ண்டா³யமாநஸ்தத்³பா⁴கோ³ வ்ருத்திஜ்ஞாநாபி⁴தா⁴ க்ரியேத்யுச்யதே । விஷயவ்யாபகஸ்தத்³பா⁴கோ³ விஷயஸ்ய ஜ்ஞாநகர்மத்வஸம்பாத³கமபி⁴வ்யக்தியோக்³யமித்யுச்யதே । தஸ்ய ச த்ரிபா⁴க³ஸ்யா(அ)ந்த:கரணஸ்யா(அ)திஸ்வச்ச²த்வாச்சைதந்யம் தத்ரா(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே । தஸ்யா(அ)பி⁴வ்யக்தஸ்ய சைதந்யஸ்யைகத்வே(அ)ப்யபி⁴வ்யஞ்ஜகாந்த:கரணபா⁴க³பே⁴தா³த் த்ரிதா⁴ வ்யபதே³ஶோ ப⁴வதி । கர்த்ருபா⁴கா³வச்சி²ந்நஶ்சித³ம்ஶ: ப்ரமாதா, க்ரியாபா⁴கா³வச்சி²ந்நஶ்சித³ம்ஶ: ப்ரமாணம் , விஷயக³தயோக்³யத்வபா⁴க³வச்சி²ந்நஶ்சித³ம்ஶ: ப்ரமிதிரிதி ப்ரமாத்ருப்ரமாணப்ரமிதீநாமஸாங்கர்யம் । பா⁴க³த்ரயே(அ)ப்யநுக³தஸ்யைவா(அ)ந்த:கரணாகாரஸ்ய ப்ரமாத்ருப்ரமேயஸம்ப³ந்த⁴ரூபத்வாத் “மயேத³மவக³தம்” இதி விஶிஷ்டவ்யவஹாரோ(அ)ப்யுபபத்³யதே । வ்யங்க்³யவ்யஞ்ஜகயோஶ்சைதந்யாந்த:கரணயோரைக்யாத்⁴யாஸாத³ந்யோந்யஸ்மிந்நந்யோந்யத⁴ர்மாதி³வ்யவஹாரோ ந விருத்⁴யதே । நந்வந்த:கரணேந சைதந்யஸ்யா(அ)பி⁴வ்யக்திர்நாம ஆவரணவிநாஶஶ்சேத்³ , க⁴டஜ்ஞாநேநைவ மோக்ஷ: ஸ்யாத் , ஆத்மக³தாதிஶயஶ்சேத் ஆத்மநோ விகாரித்வம் ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; ஆவரணாபி⁴ப⁴வஸ்யா(அ)பி⁴வ்யக்தித்வாத் । யத்தூக்தமஹங்காரஸ்ய ஜட³த்வாதா³த்மநோ(அ)பரிணாமித்வாந்ந ப்ரமாதா ஸித்⁴யதீதி । தத³ஸத் , சித³பி⁴வ்யக்திவிஶிஷ்ட: பரிணாம்யஹங்கார: ப்ரமாதேதி த³ர்ஶிதத்வாத் ।

யச்ச சைதந்யஸ்ய ஸர்வக³தத்வாந்ந ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தே²தி, நா(அ)ஸௌ தோ³ஷ:; கிமேகேந புருஷேண யத்ஸுக²து³:கா²தி³கமநுபூ⁴யதே தத்ஸர்வைரநுப⁴விதவ்யம் ஸர்வபுருஷசைதந்யஸ்யைகத்வாதி³த்யாபாத்³யதே ? கிம் வா தே³வத³த்தேந யதா³ க⁴டோ(அ)நுபூ⁴யதே ததா³ க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த்தேநா(அ)நுப⁴விதவ்யம் ? தச்சைதந்யஸ்ய ஸர்வக³தத்வாதி³தி । நா(அ)(அ)த்³ய:, ந ஹி வயம் சைதந்யஸ்ய கேவலஸ்ய விஷயாநுப⁴வஹேதுத்வம் ப்³ரூமஸ்தஸ்யா(அ)வித்³யாவ்ருதத்வாத் , கிம் தர்ஹ்யந்த:கரணாபி⁴வ்யக்தஸ்ய ததா²த்வம் । தாநி சா(அ)ந்த:கரணாநி ப்ரதிபுருஷம் வ்யவஸ்தி²தாநி । தத்கத²ம் ஸர்வபுருஷபோ⁴க³ஸங்கர: । நா(அ)பி த்³விதீய:, ந ஹி தே³வத³த்தாந்த:கரணம் வ்யவஸ்தா²பரிச்சி²ந்நம் யுக³பத்க்ருத்ஸ்நேந ஜக³தா ஸம்ப³த்⁴யதே, யேந தத³பி⁴வ்யக்தசைதந்யப³லாத் ஸர்வமஸாவநுப⁴வேத் । பரிச்சி²ந்நஸ்யா(அ)பி ஸூர்யரஶ்மிவத் ஸர்வவ்யாபீ பரிணாம: ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; அந்த:கரணபரிணாமஸாமக்³ர்யா: புண்யபாபநேத்ரஶ்ரோத்ராதி³ரூபாயா: ப்ரதிவிஷயம் வ்யவஸ்தி²தத்வேந பரிணாமஸ்யா(அ)பி வ்யவஸ்தா²ஸித்³தே⁴: । யஸ்து யோக³மப்⁴யஸ்ய ஸர்வவ்யாபிபரிணாமஸாமக்³ரீம் ஸம்பாத³யேத் ஸ யுக³பத்ஸர்வமவக³ச்ச²த்யேவ ந தத: காசித்³தா⁴நி: । நநு கிம் சைதந்யஸ்யா(அ)ஸங்கி³தயா ஸ்வதோ விஷயோபராகா³பா⁴வாத் தத்ஸித்³த⁴யே(அ)ந்த:கரணோபாதி⁴: கல்ப்யேத கிம் வா ஸத்யபி தது³பராகே³ விஷயப்ரகாஶநஸித்³த⁴யே ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அஸங்கி³தயைவா(அ)வஸ்தா²ந்த:கரணோபாதா⁴வபி தஸ்யா(அ)நுபராக³ப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:, சித்ஸம்ப³ந்தா⁴தே³வ ப்ரகாஶஸித்³தா⁴வுபாதி⁴வையர்த்²யாத் । தத உபாதி⁴பரித்யாகே³ ஸர்வக³தசைதந்யேந ஸம்யுக்தஸர்வவஸ்துப்ரகாஶயௌக³பத்³யம் கேந வார்யதே । அத² மந்யஸே கிம் ப்ரதிபி³ம்ப³பூ⁴தஜீவசைதந்யஸ்ய யுக³பத் ஸர்வாவபா⁴ஸகத்வமாபாத³யஸி கிம் வா பி³ம்ப³பூ⁴தப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்ய ? நா(அ)(அ)த்³ய:, தஸ்ய பரிச்சி²ந்நத்வாத் । ந த்³விதீய:, இஷ்டத்வாத் । ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴தா³பா⁴வே(அ)பி கிஞ்சிஜ்ஜ்ஞத்வஸர்வஜ்ஞத்வே அஸங்கீர்ணே பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³முக²யோரவதா³தஶ்யாமத்வே இவேதி, நைதத்ஸாரம் ; ததா² ஸதி விஷயே(அ)நுப⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மசைதந்யரூபதயா ஸர்வஜ்ஞத்வவத³ஹங்காராவச்சி²ந்நஜீவாநுஷங்கா³பா⁴வாஜ்ஜீவஸ்ய கிஞ்சிஜ்ஜ்ஞத்வமபி ந ஸ்யாத் । ஜீவோபாதே⁴ரந்த:கரணஸ்ய சக்ஷுராதி³த்³வாரா விஷயஸம்ப³ந்தா⁴ஜ்ஜீவஸ்ய விஷயஜ்ஞாத்ருத்வம் க⁴டத இதி சேத்³, ந; அந்த:கரணஸம்ஸ்ருஷ்டவஸ்துஜ்ஞாத்ருத்வே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமபி ஜீவ: ஸர்வதா³ ஜாநீயாத் । ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்த:கரணே(அ)பி ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வாத் । அத² மதமவித்³யோபாதி⁴கத்வாஜ்ஜீவ: ஸர்வக³த: । ஸ ச ந க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த³வபா⁴ஸயிதும் க்ஷம:, அவித்³யாவ்ருதத்வேந ஸ்வயமப்யப்ரகாஶமாநத்வாத் । “அஹமஜ்ஞ:” இதி பரிச்சி²ந்நதயா(அ)வக³தாயா அப்யவித்³யாயா: ஸர்வக³தசைதந்யதிரோதா⁴யகத்வமப்யுபபந்நமேவ । நேத்ரஸமீபே த்⁴ருதேநா(அ)ங்கு³லிமாத்ரேண மஹத ஆதி³த்யாதே³ரபி திரோதா⁴நத³ர்ஶநாத் । ஏவம் ச ஸத்யந்த:கரணோபராகே³ண யத்ரா(அ)(அ)வரணமபி⁴பூ⁴யதே தத்ரைவா(அ)பி⁴வ்யக்தேந சைதந்யேந கிஞ்சிதே³வ ப்ரகாஶ்யதே ந ஸர்வமபி; தத³பி ந யுக்தம் , கார்யபூ⁴தா(அ)ந்த:கரணேந ஸ்வோபாதா³நஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பி⁴ப⁴வாயோகா³த் । தஸ்மாந்ந கேநா(அ)பி ப்ரகாரேண வ்யவஸ்தா²ஸித்³தி⁴ரிதி ।

அத்ரோச்யதே – ஜீவசைதந்யமஸங்கி³தயா(அ)ந்யத்ரா(அ)நுபரஜ்யமாநமபி அந்த கரணே உபரஜ்யதே, தாத்³ருஶஸ்வபா⁴வத்வாத் । யதா² ஸர்வக³தா(அ)பி கோ³த்வாதி³ஜாதி: ஸாஸ்நாதி³மத்³வ்யக்தாவுபரஜ்யதே, நா(அ)ந்யத்ர தத்³வத் । அத² வ்யக்திரேவ ந ஸர்வக³தா ஜாதிஸ்தர்ஹி பதீ³பப்ரபா⁴த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ஸ்து । ஸா ஹி ரூபரஸக³ந்த⁴வாய்வாதி³தே³ஶவ்யாபிந்யபிரூபமேவ ப்ரகாஶயதி நா(அ)ந்யத் । ததா² சா(அ)ந்த:கரணோபாதி⁴ஶ்சைதந்யஸ்ய விஷயோபராக³ஸித்³த்⁴யர்தோ² ப⁴விஷ்யதி । ந சா(அ)ஸத்யுபராகே³ சித்ப்ரகாஶோ விஷாநவபா⁴ஸயிதுமீஷ்டே, ப்ரதீ³பப்ரகாஶவத் ஸம்யுக்தத்³யோதகத்வாத் । ப்³ரஹ்ம ஹி ஸர்வோபாதா³நத்வாத³ந்தரேணைவோபாதி⁴கமநுராக³ம் ஸ்வஸ்வரூபவத் ஸ்வாபி⁴ந்நம் ஜக³த³வபா⁴ஸயதி । ந து ததா² ஜீவ:, அநுபாதா³நத்வாத் । ந ச ஸ்வதோ(அ)நவபா⁴ஸகஸ்ய ஜீவஸ்ய க⁴டாதி³வத³ந்யஸம்ப³ந்தா⁴த³ப்யவபா⁴ஸகத்வம் நேதி ஶங்கநீயம் , கேவலவஹ்நேஸ்த்ருணாத்³யதா³ஹகத்வே(அ)ப்யய:பிண்ட³ஸமாரூட⁴ஸ்ய தத்³தா³ஹகத்வத³ர்ஶநாத் । ததே³வமஸங்கி³ந: ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்யா(அ)வித்³யாநாவ்ருதஸ்ய ஜீவத்வே(அ)பி ஸ்யாதே³வா(அ)ந்த:கரணவஶாத்³ வ்யாவஸ்தா² । யதா³ த்வந்த:கரணப்ரதிபி³ம்போ³ ஜீவஸ்ததா³(அ)பி பரிச்சி²ந்நத்வாத் ஸுதராம் வ்யவஸ்தா² ஸித்³த்⁴யேத் । விஷயாநுப⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மசைதந்யரூபத்வே(அ)பி ஜீவோபாத்⁴யந்த:கரணபரிணாமே விஷயாவ்யாபிந்யவ்யக்தத்வாஜ்ஜீவசைதந்யரூபத்வமப்யவிருத்³த⁴ம் । ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்த:கரணஸம்ஸ்ருஷ்டத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மாகாரபரிணதாந்த:கரணவ்ருத்த்யபா⁴வந்ந ஸதா³ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப்ரஸங்க³: । நஹ்யந்த:கரணஸ்வரூபமாத்ரம் வஸ்த்வபி⁴வ்யஞ்ஜகம் , கிந்து ததா³காரபரிணாம: । அந்யதா²(அ)ந்த:கரணாந்தர்க³தாநாம் த⁴ர்மாதீ³நாமப்யபி⁴வ்யக்திப்ரஸங்கா³த் । ஜீவோ(அ)பி ஜீவாகாராஹம்வ்ருத்திரூபேண பரிணதே(அ)ந்த:கரணே(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே, நா(அ)ந்த:கரணமாத்ரே; ஸுஷுப்தாவஹம் வ்ருத்த்யபா⁴வே ஜீவாப்ரதீதே: । ததி³த்த²மந்த:கரணப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ஜீவத்வே(அ)பி ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²யாம் ந கோ(அ)பி விக்⁴ந:। யதா³ சா(அ)வித்³யோபாதி⁴க: ஸர்வக³தோ ஜீவஸ்ததா³(அ)ப்யாவரணதிரோதா⁴யகேநா(அ)ந்த:கரணேந வ்யவஸ்தா² ஸித்⁴யேத் । ஸம்ப⁴வதி ஹி கார்யஸ்யா(அ)ப்யுபாதா³நதிரோதா⁴யகத்வம் , வ்ருஶ்சிகவ்ருக்ஷாதி³கார்யஸ்ய கோ³மயம்ருதா³தி³கரணஸ்வபா⁴வதிரோதா⁴யகத்வத³ர்ஶநாத் । ந ஹி வ்ருஶ்சிகஶரீரே கோ³மயம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே வ்ருக்ஷாதௌ³ வா ம்ருத்ஸ்வரூபம் । ததே³வம் வேதா³ந்திமதே ஸர்வேணா(அ)பி ப்ரகாரேண ப்ரமாத்ராதி³வ்யவஹாரஸித்³தௌ⁴ பூர்வபூர்வாஹங்காரக்ருதப்ரமாத்ருத்வாதி³ஸம்ஸ்காரேண ஸவிகல்பகே சைதந்யே ஸம்ப⁴வத்யேவ ஸவிகல்பகாஹங்காராத்³யத்⁴யாஸ: । ந ச ஸர்வஸ்ய ஜ்ஞேயஸ்ய சைதந்யவிவர்தத்வே சைதந்யாதிரேகேணா(அ)ஸத்த்வாத்³ விஜ்ஞாநவாதி³மதப்ரவேஶ இதி வாச்யம் , கிஞ்சித்ஸாம்யாந்மதாந்தரப்ரவேஶே ஸர்வமதஸாங்கர்யஸ்ய து³ரபவாத³த்வாத் । ஸர்வஸாம்யம் து ப்ரக்ருதே(அ)பி நா(அ)ஸ்தி । விஜ்ஞாநவாதீ³ ஹி க்ஷணிகாந்யநேகாநி விஜ்ஞநாநி விஷயாஶ்ச தேப்⁴யோ(அ)பி⁴ந்நா இத்யாஹ । தத்வத³ர்ஶீ து நித்யமத்³விதீயம் விஜ்ஞாநம் விஷயாஶ்ச தத்ரா(அ)த்⁴யஸ்தா: ப்ருத²க³ர்த²க்ரியாஸமர்தா²ஸ்தேஷாம் சா(அ)பா³தி⁴தம் ஸ்தா²யித்வமஸ்தீதி வத³தி । அத்³விதீயம் ஹி ஸம்வேத³நம் , ஸர்வத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । க⁴டஸம்வித்படஸம்விதி³தி பே⁴தா³வபா⁴ஸோ விஷயோபாதி⁴கோ ந ஸ்வாபா⁴விக: । அத்³விதீயத்வாதே³வ ஸம்விதோ³(அ)பி நித்யத்வம் । ந ச ஸம்வித்³விஷயாவபி⁴ந்நௌ, ப்ரத்யக்த்வாப்ரத்யக்த்வரூபேணா(அ)நுவ்ருத்தவ்யாவ்ருத்தரூபேண சா(அ)த்யந்தவிலக்ஷணத்வாத் । விஷயாணாம் ச ப்ருத²க³ர்த²க்ரியாஸமர்த்²யமநுப⁴வஸித்³த⁴ம் । ஸ்தா²யித்வம் ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத³வக³ந்தவ்யம் । தஸ்மாச்சைதந்யே(அ)ஹங்காராத்³யத்⁴யாஸே(அ)பி நா(அ)ஸ்தி மதஸாங்கர்யமிதி ஸித்³த⁴ம் ।

நந்வித்த²ம் விஜ்ஞாநவாதீ³ மநுதே –
ஸஹோபலம்ப⁴நியமாத³பே⁴தோ³ நீலதத்³தி⁴யோ: ।
அந்யச்சேத ஸம்விதோ³ நீலம் ந தத்³பா⁴ஸேத ஸம்விதி³ ॥
பா⁴ஸதே சேத் குத: ஸர்வம் ந பா⁴ஸேதைகஸம்விதி³ ।
நியாமகம் ந ஸம்ப³ந்த⁴ம் பஶ்யாமோ நீலதத்³தி⁴யோ: ॥
ஸம்விஜ்ஜநகத்வமேவ நியாமக: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி சேத்³ , ந; இந்த்³ரியஸ்யா(அ)பி தஜ்ஜநகஸ்ய விஷயத்வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத³பே⁴த³ ஏவ நீலதத்³தி⁴யோ: । “அஹமித³ம் ஜாநாமி” இதி ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயஜ்ஞாநாநி விவிக்தஸ்வரூபாணி பரஸ்பரம் ஸம்ப³த்³தா⁴ந்யநுபூ⁴யந்தே இதி சேத்³ , ந; க்ஷணிகாநாம் ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தே: । ஸ்தா²யித்வே ஹி ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயயோர்ஜிஜ்ஞாஸாந்தரோத்பந்நஜ்ஞாநக்ரியாத்³வாரா ஸம்ப³ந்தோ⁴ யுஜ்யேத, ஸ கத²ம் க்ஷணிகயோ: ஸ்யாத் ? தஸ்மாதே³வம் கல்பயிதவ்யம் – ப்ரத²மம் தாவத³ஹமிதி இத³மிதி ச ஜாநாமீதி ச ஜ்ஞாநத்ரயம் தத்ததா³காரோபப்லுதம் க்ரமேணோத்பந்நம் ; தத: ப்ரத²மத்³விதீயஜ்ஞாநாக்²யவாஸநாவாஸிதாத் த்ருதீயஜ்ஞாநாத் தத³நுரூபமாகாரத்ரயோபப்லுதம் ஜ்ஞாநாந்தரமுத்பந்நமிதி । ஏவம் ஸதி க்ஷணிகஜ்ஞாநமேவ விஷயாகாரமித்யப்⁴யுபேயம் । அந்யதா² ஜ்ஞாநஜ்ஞேயயோ: ஸம்ப³ந்தா⁴நிரூபணேந ஜ்ஞேயம் ந ப்ரதீயேத । ந ச ஜ்ஞாநக்ஷணிகத்வே விவதி³தவ்யம் । யதா² நீலஜ்ஞாநம் நீலஸ்ய பீதாதி³வ்யாவ்ருத்திமபி போ³த⁴யதி ததா² வர்த்தமாநத்வேநா(அ)வபா⁴ஸமாநம் ஜ்ஞாநம் ஸ்வஸ்ய பூ⁴தப⁴விஷ்யத்காலத்³வயஸம்ப³ந்த⁴வ்யாவ்ருத்திமபி போ³த⁴யிஷ்யதி । ததோ ஜ்ஞாநஸ்ய க்ஷணிகத்வம் ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴மிதி ।

அத்ரோச்யதே – ந ஜ்ஞாநம் க்ஷணிகம் , ப்ரதிக்ஷணம் ஸ்வரூபபே⁴தா³நவபா⁴ஸாத் । அதிஸாத்³ருஶ்யாத்³பே⁴தா³நவபா⁴ஸ இதி சேத்³ , ந; விகல்பாஸஹத்வாத் । கிம் ஸவித்³த⁴ர்மோ ஜ்ஞாநாந்தரக³ம்யஶ்ச பே⁴த³: கிம் வா ஸம்வித்ஸ்வரூபபூ⁴தஸ்தயைவ ஸம்விதா³ வேத்³ய: ? ஆத்³யே(அ)பி த⁴ர்மிப்ரதியோகி³பூ⁴தயோ: ஸம்விதோ³ ஸம்வித³ந்தராவிஷயத்வே தயோர்பே⁴த³க்³ரஹோ ந ஸித்⁴யேத । விஷயத்வே வா த⁴ர்மிப்ரதியோகி³பே⁴தா³க்²யத்ரிதயமபி பே⁴த³ஸம்வேத³நே கல்பிதம் தத³பி⁴ந்நம் ச ஸ்யாத் । த்³விதீயே ஸம்வித்ஸ்வரூபபூ⁴தோ பே⁴த³: ஸாத்³ருஶ்யாந்நா(அ)வபா⁴ஸத இத்யுக்தே ஸம்விதே³வ நா(அ)வபா⁴ஸத இத்யுக்தம் ஸ்யாத் , ததோ ஜக³தா³ந்த்⁴யப்ரஸங்க³: । அதா²(அ)பி ஸம்விதா³ம் ஸாத்³ருஶ்யநிர்வாஹாய பே⁴தோ³(அ)ங்கீ³க்ரியத இதி சேத் , ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய மாநஹீநத்வாதை³க்யாவபா⁴ஸவிருத்³த⁴த்வாச்ச । ந ச வாச்யமைக்யாவபா⁴ஸஸ்ய ப்⁴ரமத்வாந்ந ஸாத்³ருஶ்யவிரோதி⁴த்வம் ப்ரத்யுதைக்யப்⁴ரம ஏவ பி⁴ந்நேஷு ஸாத்³ருஶ்யமந்தரேணா(அ)நுபபந்நஸ்தத்கல்பக இதி, அந்யோந்யாஶ்ரயத்வாத் । ஸம்விதா³ம் பி⁴ந்நத்வே ஸாத்³ருஶ்யே ச ஸித்³தே⁴ ஸத்யைக்யாவபா⁴ஸஸ்ய ப்⁴ரமத்வஸித்³தி⁴ஸ்தத்ஸித்³தௌ⁴ சேதரஸித்³தி⁴ரிதி । அத² மதம் – ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய மாநஹீநத்வமாநவிரோதி⁴த்வயோ: ஸித்³தா⁴வைக்யப்ரத்யயஸ்ய ப்ராமாண்யஸித்³தி⁴ஸ்தத்ஸித்³தா⁴விதரஸித்³தி⁴ரிதி துல்யம் தவாபீதரேதராஶ்ரயத்வமிதி, தந்ந; ஐக்யபோ³தி⁴காயா: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா மயா ஸ்வத: ப்ராமாண்யாங்கீ³காராத் ।

நநு கேயம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா நாம ? ந தாவதே³கஸ்யா(அ)தீதவர்த்தமாநகாலத்³வயஸம்ப³ந்த⁴விஷயம் ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா; ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய வர்தமாநமாத்ரார்த²க்³ராஹித்வாத் । பூர்வாநுப⁴வஸம்ஸ்காரஸஹிதாதி³தா³நீந்தநவஸ்துப்ரமிதிகாரணாஜ்ஜாதஸ்ய தஸ்ய ததா²த்வமிதி சேத்³ , ஏவமப்யாத்மநி ஸோ(அ)ஹமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ந ஸித்⁴யேத் । நித்யே ஸ்வயம்ப்ரகாஶே தஸ்மிந் ஸம்ஸ்காரஸ்ய ஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய சா(அ)ஸம்ப⁴வாத் । நா(அ)பி ஸ்வரூபஜ்ஞாநமேவ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா, தஸ்ய ப்ரதீ³பப்ரபா⁴வத்³வர்தமாநப்ரகாஶிந: பூர்வாபரபராமர்ஶாத்மகத்வாயோகா³த் । அஸ்மந்மதே து ஸோ(அ)ஹமித்யாகாரத்³வயோபப்லுதம் ஜ்ஞாநத்³வயமேதந்ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா । தஸ்மாத³நயா து³ர்நிரூபயா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா கத²மைக்யஸித்³தி⁴: ? உச்யதே – கேவலே சிதா³த்மநி ஜந்யஜ்ஞாநதத்ஸம்ஸ்காரயோரஸம்ப⁴வே(அ)ப்யந்த:கரணவிஶிஷ்டே தத்ஸம்ப⁴வாது³க்தப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா கிம் ந ஸ்யாத் ? ந ச விஶிஷ்டஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிஷயத்வே தஸ்யைவ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாத்ருத்வமபீதி கர்ம கர்த்ருத்வவிரோத⁴: ஶங்கநீய:, ஸர்வவாதி³நாம் தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்³யநுமாநவிஷயதயா(அ)த்மநி கர்மகர்த்ருபா⁴வஸ்ய ஸம்ப்ரதிபந்நத்வாத் । அத² மதம் – நா(அ)நுமாநாதௌ³ விஷயஸ்ய கர்மகாரகத்வம் , அதீதாதி³வஸ்த்வநுமாநே விஷயஸ்யா(அ)வித்³யமாநஸ்ய ஜ்ஞாநஜநகத்வாயோகா³த் । விஷயத்வம் த்வவித்³யமாநஸ்யா(அ)பி கத²ஞ்சித் ஸம்ப⁴விஷ்யதி, ஜ்ஞாநஸ்ய ததா³காரத்வாத் । ததோ(அ)நுமாநாதௌ³ கர்த்ருத்வமேவ ஆத்மந:, ப்ரத்யக்ஷே து விஷயஸ்ய ஜ்ஞாநஜநகதயா கர்மகாரகத்வம் , ததோ விரோத⁴ஸ்தத³வஸ்த² இதி, மைவம் ; அந்த:கரணவிஶிஷ்டதயைவா(அ)த்மந: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாத்ருத்வம் பூர்வாபரகாலவிஶிஷ்டதயா ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞேயத்வமித்யுபாதி⁴பே⁴தே³நா(அ)விரோதா⁴த் । கிமேதாவதா ப்ரயாஸேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞைவ மா பூ⁴தி³தி சேத்³ , ந; ஸோ(அ)ஹமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா: ஸ்வாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத் । அவிஸம்வாதி³த்வேந ச ப்⁴ராந்தித்வாயோகா³த் । யது³க்தம் – ஸோ(அ)ஹமித்யாகாரத்³வயோபப்லுதம் ஜ்ஞாநத்³வயமிதி, தத³ஸத் ; ததா² ஸதி விஜ்ஞாநம் க்ஷணிகமித்யத்ரா(அ)பி ஜ்ஞாநத்³வயப்ரஸங்கே³ந விஜ்ஞாநஸ்ய க்ஷணிகத்வாஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । விஜ்ஞாநமாத்ரவாதி³நாம் க்ஷணிகத்வாதி³த⁴ர்மா அவாஸ்தவா ஏவேதி சேத் , தர்ஹி ஸ்தா²யித்வாதி³த⁴ர்மா ஏவா(அ)வாஸ்தவா உபாதீ³யந்தாம் ? “ஸோ(அ)ஹம்" இத்யாத்³யநுப⁴வாநுஸாரித்வாத் ।

யச்ச ப்ராபா⁴கரா மந்யந்தே – நைவ “ஸோ(அ)ஹம்” இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிஷயத்வேநா(அ)யமாத்மா ஸித்⁴யதி, கிம் தர்ஹி “ஸோ(அ)யம் க⁴ட:” இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஶ்ரயத்வேநேதி ? தத³யுக்தம் , பூர்வாபரகாலவிஶிஷ்டஸ்ய க்ஷணமாத்ரவ்ருத்திப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஶ்ரயத்வாஸம்ப⁴வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் ஸ்தா²யித்வாஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । அத² மதம் – “மம ஸம்வேத³நம் ஜாதம்” இதீதா³நீமநுஸ்மர்யமாணா பூர்வகாலீநா க⁴டாதி³ஸம்வித் ஸ்வாஶ்ரயம் ததா³நீந்தநமாத்மாநம் ஸாத⁴யதி । ஸ்ம்ருதிஶ்சஸ்வாஶ்ரயமிதா³நீந்தநமாத்மாநம் ஸாத⁴யதி । ததஶ்ச ஸ்தா²ய்யாத்மா ஸித்⁴யதி ந புநரப்ராமாணிகம் “ஸோ(அ)ஹம்" இத்யாத்மவிஷயம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் கிஞ்சித் கல்பநீயமிதி । நைதத்ஸாரம் , ஸ்ம்ருதிபூர்வாநுப⁴வௌ ஹ்யபி⁴ஜ்ஞாத்³வயவத்தத்காலீநமாத்மாநம் யத்³யபி ஸாத⁴யத:, ததா²ப்யேகஸ்யா(அ)ஸ்யா(அ)(அ)த்மந: காலத்³வயஸம்ப³ந்தோ⁴ ந கேநாபி ஸித்⁴யேத் । ஸம்வித்³ த்³வயமேவ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யா(அ)பி ஸாத⁴கமிதி சேத் , தர்ஹி ததை²வ க⁴டாதி³ஷ்வப்யபி⁴ஜ்ஞாத்³வயேந ஸ்தா²யித்வஸித்³தௌ⁴ தத்ஸித்³த⁴யே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா நா(அ)பேக்ஷ்யேத । தத்³தா³ர்ட்⁴யாய தத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞேதி சேத்³, ஏவமபி ப்ரக்ருதே ஸம்வித்³த்³வயம் கிம் ஸாக்ஷாத் ஸம்ப³ந்த⁴ஸாத⁴கமுத ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாமுத்பாத்³ய ? ஆத்³யே(அ)பி ந தாவதே³கைகம் தத்ஸாத⁴கம் , ஏகைகஸ்ய காலத்³வயவிஶிஷ்டாத்மந்யநாஶ்ரிதத்வாத் । நாபி ஸம்பூ⁴ய தத்ஸாத⁴கம் , அதீதாநுப⁴வஸ்ய வர்த்தமாநஸ்ம்ருதேஶ்ச யௌக³பத்³யாயோகா³த் । த்³விதீயே ஸ்தா²ய்யாத்மவிஷயம் ஸோ(அ)ஹமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் த்வயைவா(அ)ங்கீ³க்ருதம் ஸ்யாத் । ந ச வாச்யம் ந க்வசித³பி ஜ்ஞாநவிஷயத்வமாத்மநஸ்தத்கத²ம் ப்ரத்²யபி⁴ஜ்ஞாவிஷயத்வமிதி, “மம ஸம்வேத³நம் ஜாதம்” இதி ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநவிஷயத்வாத் । யத்³யப்யநேந ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநேந ஸ்வோத்பத்திகாலீந ஆத்மா ஸ்வாஶ்ரயத்வேநைவ ப்ரகாஶ்யதே ந விஷயத்வேந, ததா²பி ஸ்மர்யமாணஸம்வேத³நாஶ்ரயபூ⁴தஸ்தத்ஸம்வேத³நகாலீந ஆத்மா விஷயீக்ரியத ஏவ । அதோ²ச்யேத – ஸ்ம்ருத்யா ஸம்வேத³நமேவ விஷயீக்ரியதே, தச்ச ஸம்வேத³நம் ஸ்ம்ருதம் ஸத் ஸ்வாஶ்ரயமாத்மாநமாஶ்ரயதயைவ ப்ரத்யாயயிஷ்யதீதி । தத³ஸத் , ஸ்ம்ருதிகாலே ஸம்வேத³நஸ்யா(அ)வித்³யமாநஸ்ய ஸ்வாஶ்ரயஸாத⁴கத்வாயோகா³த் । ஸ்வயம் ப்ரகாஶமாநம் ஹி ஸம்வேத³நமாஶ்ரயம் ஸாத⁴யதி ந து ஸ்ம்ருதிவிஷயதயா பரப்ரகாஶ்யம் । அந்யதா² த⁴ர்மாதீ³நாமபி பரத: ஸித்³தா⁴நாம் ஸ்வாஶ்ரயாத்மஸாத⁴கத்வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத³தீதகாலீந ஆத்மா ஸ்ம்ருதிவிஷய ஏவேத்யப்⁴யுபேயம் । ததா² ச “ஸோ(அ)ஹம்” இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபி ஆத்மாநம் விஷயீகரிஷ்யதீதி ப்ராபா⁴கரைரப்யாத்மவிஷயப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயைவ ஸம்விதா³த்மந: க்ஷணிகத்வம் நிராகரணீயம் । அதை²வம் க⁴டாதி³ஷு க்ஷணிகத்வம் ஸாத்⁴யேத – விமதா உபாந்த்யாத³யோ க⁴டஸத்தாக்ஷணா: ஸ்வஸ்வாநந்தரக்ஷணபா⁴விக⁴டநாஶவ்யாப்தா:, க⁴டஸத்தாக்ஷணத்வாத்³ , அந்த்யக்ஷணவதி³தி । தந்ந, விமதோ க⁴டநாஶக்ஷணோ க⁴டஸத்தாவாந் , காலத்வாத் , ஸம்மதவதி³த்யாபா⁴ஸஸமாநத்வாத் । அத்ர க⁴டாபா⁴வாநுப⁴வவிரோத⁴ இதி சேத் , தர்ஹி க்ஷணிகத்வாநுமாநே(அ)பி “ஸோ(அ)யம் க⁴ட:” இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிரோதோ⁴(அ)ஸ்த்யேவ । நநு ஸர்வே பா⁴வா: க்ஷணிகா:, அர்த²க்ரியாகாரித்வாத்³, வ்யதிரேகே ஶஶவிஷாணவத் । விபக்ஷே ஸ்தா²யிநோ(அ)ர்த²க்ரியாநுபபத்திர்பா³தி⁴கா । ந ச ஸ்தா²யிந ஏவ பதா³ர்த²ஸ்ய நிமித்தஸம்யோகா³த³ந்யதா²பூ⁴தஸ்யா(அ)ர்த²க்ரியாபூர்வகம் கார்யமுத்பாத³யிதும் ஸாமர்த்²யம் ந க்ஷணிகஸ்யேதி வாச்யம் , கிமஸௌ ஸ்தா²யீ பதா³ர்த² ஏகமேவ கார்யமுத்பாத³யேத்³ உத யுக³பத³நேகாநி அத²வா க்ரமேணாநேகாநி ? தத்ர ப்ரத²மத்³விதீயயோ: க்ருதம் ஸ்தா²யித்வேந, ஸக்ருத்கார்யோத்பாத³நஸ்ய க்ஷணிகேநைவ ஸித்³தே⁴: । ந த்ருதீய:, ஸமர்த²ஸ்ய க்ஷேபாயோகா³த் । அதோ பா⁴வாநாமேகஸ்மிந்நேவ க்ஷணே(அ)ர்த²க்ரியாகாரித்வலக்ஷணத்வமிதி । நைதத்³யுக்தம் , த்வந்மதே(அ)ர்த²க்ரியாயா து³ர்நிரூபத்வாத் । கிமர்த²க்ரியா நாம ஸம்விதா³ம் ஸ்வகோ³சரஜ்ஞாநஜநநம் கிம் வா க்ஷணாந்தரோத்பாத³நம் ? ஆத்³யே(அ)பி ஸ்வஸந்தாநே தஜ்ஜநநம் புருஷாந்தரஸந்தாநே வா ஸர்வஜ்ஞஸந்தாநே வா ? நாத்³ய:, ஸம்விதா³ம் ஸ்வப்ரகாஶத்வேந தத³ஸம்ப⁴வாத் । அஸ்து தர்ஹி த்³விதீய:, தே³வத³த்தஸம்வேத³நம் ஹி ஸ்வப்ரகாஶமபி யஜ்ஞத³த்தஸம்வேத³நஸ்ய விஷயத்வாஜ்ஜநகம் ப⁴விஷ்யதீதி । தத³ஸத் , ந தாவத் ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய விஷயதயா ஜநகமிதி ஶக்யம் வக்தும் , தர்ஹி ப்ருஷாந்தரஜ்ஞாநம் புருஷாந்தரப்ரத்யக்ஷதயா க்வசித்³ த்³ருஷ்டம் । நாப்யநுமாநஜ்ஞாநஸ்ய விஷயதயா ஜநகம் , த்வயா ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநமேவ விஷயஜந்யமித்யங்கீ³காராத் । நநு தர்ஹி த்ருதீயோ(அ)ஸ்து, ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஹி ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநம் ஸர்வபுருஷக³தஸம்வேத³நாநி விஷயீகுர்வத் தைர்ஜந்யதே । மைவம் , ததா² ஸதி ஸோபப்லவை: ஸம்ஸாரிஸம்வேத³நைரீஶ்வரஸம்வேத³நமப்யுபப்லுதம் ஸ்யாத் ; த்வந்மதே ஜ்ஞாநஜ்ஞேயயோரபே⁴தா³த் । அதே²ஶ்வரஜ்ஞாநமுபப்லுதமபி நோபப்லவதோ³ஷம் ப⁴ஜதே, தத்த்வஜ்ஞாநேநோபப்லவபா³தா⁴தி³தி சேத்³ , மைவம் ; ந தாவத்ததே³வ ஜ்ஞாநம் ஸ்வோபப்லவம் பா³த⁴தே, உபப்லவஸ்ய ஏகஸ்மிந்நேவ க்ஷணே ப்ராப்திபா³த⁴யோர்த்³வயோரஸம்ப⁴வாத் । நா(அ)பி ஜ்ஞாநாந்தரமுபப்லவமநூத்³ய பா³தி⁴தும் க்ஷமதே, பூர்வஜ்ஞாநோபப்லவஸ்ய ஜ்ஞாநாந்தராவிஷயத்வாத்³ விஷயத்வே ச பூர்வஜ்ஞாநவதே³வ ஜ்ஞாநாந்தரமுபப்லுதம் ஸத் கத²ம் பா³த⁴கம் ஸ்யாத் ? ந சோபப்லவாம்(அ)ஶம் விஹாய ஸம்வேத³நாம்(அ)ஶஸ்யைவேஶ்வரஜ்ஞாநம் ப்ரதி விஷயதயா ஜநகத்வம் , ததா² ஸதி உபப்லவாநபி⁴ஜ்ஞ: ஈஶ்வர: கத²முபதி³ஶேத் ? நா(அ)பி க்ஷணாந்தரோத்பாத³நமர்த²க்ரியேதி த்³விதீய: பக்ஷ:, த்வத்ப்ரக்ரியயா சரமக்ஷணஸ்யா(அ)ஸத்த்வப்ரஸங்கா³த் । ததா²ஹி – விஜ்ஞாநாநி ஸ்தா²யித்வகல்பநயா த்³ரவ்யகு³ணாதி³கல்பநயா ராகா³தி³தோ³ஷைர்விஷயைஶ்சோபப்லுதாநி பூர்வபூர்வஸஜாதீயவிஜ்ஞாநலக்ஷணேப்⁴ய: ஸம்ஸ்காரேப்⁴ய உத்தரோத்தராண்யுத்பத்³யந்தே । தத்ர “ஸர்வமித³ம் க்ஷணிகம்” இதி பா⁴வநயா ஸ்தா²யித்வகல்பநா நிவர்ததே । “ஸ்வலக்ஷணம்” இதி பா⁴வநயா த்³ரவ்யகு³ணாதி³கல்பநா நஶ்யதி । “து³:க²ம்” இதி பா⁴வநயா ராக³தி³தோ³ஷப்ரவ்ருத்திஸுக²து³:கோ²பப்லவா: க்ஷீயந்தே । “ஶூந்யம்" இதி பா⁴வநயா விஷயோபப்லவவிக³ம: । ததஶ்ச பா⁴வநாபே⁴தை³ஶ்சதுர்விதை⁴: ஸம்ஸ்காரவிரோதி⁴பி⁴ஶ்சதுர்விதோ⁴பப்லவே க்ரமேண மந்தீ³க்ருதே பா⁴வநாப்ரகர்ஷஸ்யா(அ)ந்த்யபூ⁴தாது³பாந்த்யப்ரத்யயாத் ஸர்வோபப்லவவிரஹி விஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே । தச்ச ஸம்ஸாரஸந்தாநாந்த்யத்வாத் “சரமக்ஷண:” இதி கீ³யதே । தஸ்ய ச கார்யாபா⁴வாத³ஸத்த்வாபத்தௌ ததை²வ க்ரமேண பூர்வபூர்வஜ்ஞாநாநாமப்யஸத்த்வம் ப்ராப்நுயாத் । சரமக்ஷண ஈஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய ஜநக:, தத்³விஷயத்வாதி³தி சேத் , தர்ஹி சரமக்ஷணஸர்வஜ்ஞஜ்ஞாநயோர்விஶுத்³த⁴தயா துல்யஸ்வபா⁴வயோரேகஸந்தாநத்வம் ஸ்யாத் ; துல்யஸ்வபா⁴வயோ: கார்யகாரணபா⁴வஸ்யைகஸந்தாநலக்ஷணத்வாத் । தத: ஸந்தாநாவிச்சே²தா³த³நிர்மோக்ஷ: ஸ்யாத் । ஸர்வஜ்ஞஸந்தாநப்ரவேஶ ஏவ மோக்ஷ இதி சேத்³, ஏவமபி சரமக்ஷணஸ்யேஶ்வரஜ்ஞாநவிஷயத்வம் து³ர்நிரூபமிதி ஜநகத்வம் தூ³ராபாஸ்தம் । பே⁴தே³ ஹி ஸதி ஸம்விதோ³ விஷயவிஷயிபா⁴வ: । ந சேஹ பே⁴தோ³ வித்³யதே । ந தாவத் ஸம்வித் ஸம்வித³ந்தராத் ஸம்விதா³காரேண பி⁴த்³யதே, ததா² ஸதி வைலக்ஷண்யஸித்³த⁴யே ப்ரதியோகி³நோ(அ)ஸம்வித்த்வப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி ஸம்விதா³காரேண, த⁴ர்மிணோ(அ)ஸம்வித்த்வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத் சரமக்ஷணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞஜ்ஞாநோத்பாத³நலக்ஷணயா(அ)ர்த²க்ரியயா ஸத்த்வம் து³:ஸம்பாத³ம் । யத்³யஸ்யா(அ)ர்த²க்ரியா கல்ப்யேத, ததா³பி ஸா கிம் காரணஸ்ய ஸத்த்வம் ஸம்பாத³யதி உத தத்ப்ரதீதிம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, கார்யாத் பூர்வமேவ காரணஸ்ய ஸத்த்வாத் । அந்யதா² காரணத்வாயோகா³த் । த்³விதீயே(அ)பி தத்கார்யம் ஸ்வகார்யேண ப்ரதிபா⁴ஸிதம் ஸத் காரணம் ப்ரத்யாயயதி, தத³பி ததே²த்யநவஸ்தா² ஸ்யாத் । ஸம்வித் ஸ்வயமேவ ஸ்வாத்மாநம் ப்ரகாஶயதீதி நா(அ)நவஸ்தே²தி சேத் , தர்ஹி அர்த²க்ரியாப்ரதீதிர்ஹேதுரிதி பக்ஷோ ஹீயேத । ஸ்வயமேவ ஸ்வஸ்யா(அ)ர்த²க்ரியேதி வத³த ஆத்மாஶ்ரயத்வம் து³ர்வாரம் । ததே³வம் ஸத்த்வம் நாம நா(அ)ர்த²க்ரியாகாரித்வம் , கிந்து ஸ்வாபா⁴விக: கஶ்சித்³த⁴ர்ம: । ததா² சைகஸ்மிந் க்ஷணே(அ)ர்த²க்ரியாம் க்ருத்வா புநஸ்தூஷ்ணீபூ⁴தஸ்யா(அ)பி ஸ்தா²யிந: ஸத்த்வம் ந விருத்⁴யதே ।

யது³க்தம் ஸ்தா²யிந: க்ரமேணா(அ)நேககார்யோத்பாத³கத்வம் நா(அ)ஸ்தி, ஸமர்த²ஸ்ய க்ஷேபாயோகா³த்³ இதி । தத³ஸத் , ஶக்தஸ்யா(அ)பி ஸஹகாரிஸந்நிதா⁴நவிஶேஷக்ரமாபேக்ஷயா கார்யக்ரம உபபந்ந:; லோகே ததை²வா(அ)நுப⁴வாத் । அத² மதம் – ஶக்தஸ்ய ஸஹகார்யபேக்ஷாயா அப்யயுக்தத்வாத³ஶக்தா ஏவ ஸர்வே பதா³ர்தா²: பரஸ்பராபேக்ஷயா ஸாமக்³ரீம் ஜநயந்தி, ஸா ச ஶக்தா கார்யமுத்பாத³யதீதி ; தத³ப்யயுக்தம் , ஸாமக்³ரீம் ப்ரத்யபி பதா³ர்தா²நாம் ஶக்தத்வே(அ)ந்யோந்யாபேக்ஷா ந யுக்தா, அஶக்தத்வே ச தத³ஜநகத்வாந்நிஷ்ப²லா(அ)ந்யோந்யாபேக்ஷேதி அநபேக்ஷைவ ஸர்வத்ர ஸ்யாத் । மா பூ⁴த்தர்ஹி கஸ்யா(அ)பி ஸஹகார்யபேக்ஷேதி சேத்³, ந; அநுப⁴வவிரோதா⁴த் । ந சா(அ)நுப⁴வோ ப்⁴ராந்த:, பா³தா⁴பா⁴வாத் । யத்³யபி ஶக்தஸ்யா(அ)ஶக்தஸ்ய வா(அ)பேக்ஷா ந யுக்தேத்யுக்தம் , ததா²பி ஶக்தத்வாஶக்தத்வவிநிர்முக்தவஸ்துமாத்ரஸ்ய ஸஹகார்யபேக்ஷா ஸ்யாத் ; ந்யாயஸ்யா(அ)ஸ்ய த்வயா(அ)ப்யங்கீ³கார்யத்வாத் । ததா² ஹி – கார்யஸத்த்வே ஸித்³தா⁴ந்தஹாநி:, அஸத்த்வே ச காரணவிஶேஷேண கார்யவிஶேஷஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴நிரூபணாத் ஸர்வம் ஸர்வஸ்மாது³த்பத்³யேத; இதி பரேண சோதி³தே ஸத்த்வாஸத்த்வஸம்ப³ந்த⁴த்வாஸம்ப³ந்த⁴த்வாவிஶேஷம் விமுச்ய நியதபூர்வபா⁴வி காரணம் , நியதோத்தரபா⁴வி கார்யம் , இதி த்வயா நிரூபணீயம் । அந்வயவ்யதிரேகௌ தத்ர நிரூபகௌ ஸ்த இதி சேத் , ஸஹகாரிண்யபி ஸ்த ஏவ । தஸ்மாத³ஸ்த்யேவ ஸஹகார்யபேக்ஷா । தத்க்ருதஸ்தூபகாரவிஶேஷஶ்சிந்த்யதாம் ? யத்த்வத்ரைகதே³ஶீ மந்யதே – அந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴பூ⁴ம்யுத³காதி³ஸஹகாரிணோ பீ³ஜாக்²யே காரணே விஶேஷமுச்சூ²நதாக்²யம் ஜநயந்தி, ததஸ்தத்³பீ³ஜமங்குராக்²யே கார்யே ஶக்தம் , அந்யதா²(அ)நுபகாரிபூ⁴ம்யாதி³ர்பீ³ஜேந நா(அ)பேக்ஷ்யேத இதி, தத³ஸத் பீ³ஜம் ஸ்வக³தவிஶேஷோத்பத்தௌ ஶக்தம் ந வா ? ந சேத் , ஸஹகாரிஸஹஸ்ரஸந்நிதா⁴நே(அ)பி ந தஜ்ஜநயேத் , ததோ நாங்குரோத்பாத³நே(அ)பி ஶக்ஷ்யதி । அத² ஶக்தம் , ததா³பி யதி³ ஸஹகாரிக்ருதவிஶேஷாந்தரம் ப்ராப்ய உச்சூ²நதாயாம் ஶக்நுயாத் , ததா³(அ)நவஸ்தா² ஸ்யாத் । அத² தத³ப்ராப்யைவ தத்ர ஶக்தம் , தர்ஹி அங்குரே(அ)பி விஶேஷமந்தரேணைவ ஶக்தம் ஸ்யாத் । அத² மதம் – அங்குரோத்பத்திருச்சூ²நத்வஜந்மபூர்விகா, உச்சூ²நத்வோத்பத்திஸ்து ஸஹகாரிஸந்நிதி⁴மாத்ரஸாத்⁴யா, ததை²வ இஷ்டத்வாத் இதி, தந்ந; ததா² ஸதி ஶக்திமதா காரணேந ஸ்வாத்மநி அநுபகுர்வந்நபி ஸஹகார்யபேக்ஷித இதி த்வயைவ ஸ்வமதவ்யாகா⁴த ஆபாதி³த: ஸ்யாத் ; தஸ்மாந்நைகதே³ஶிபக்ஷோ யுக்திஸஹ: । நந்வத ஏவாஸ்மந்மதமாத³ரணீயம் – ந ஹி வயம் தத்³வத் காரணஸ்வரூபே ஸஹகார்யுபகாரம் ப்³ரூம:, கிந்தர்ஹி க்ஷணிகாந்மூலகாரணாது³த்பத்³யமாநம் கார்யம் ஸஹகாரிகாரணாந்யபேக்ஷதே, கார்யஸ்ய ப³ஹுகாரணஸாத்⁴யத்வாதி³தி ப்³ரூம: । யத்³யபி ஸ்தா²யிகாரணமதே(அ)பி ஏதாவத ஸமாநம் , ததா²பி த்வந்மதே யாவத்காரணஸத்த்வம் நைரந்தர்யேண கார்யோத்பத்திர்து³ர்வாரா, நியாமகாபா⁴வாத் । ந ச ஸஹகாரிஸம்ப³ந்தோ⁴ நியாமக:, ஸம்ப³ந்தே⁴நா(அ)பி யாவத்ஸம்ப³ந்தி⁴ஸத்த்வம் ப⁴விதவ்யத்வாத் । ந ச தஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரம் நியாமகம் , அநவஸ்தா²நாத் । ந ச வாச்யம் க்ஷணிகபக்ஷே(அ)பி ந காரணஸத்த்வக்ஷணே கார்யம் ஜாயதே, தயோர்யௌக³பத்³யப்ரஸங்கா³த் । அந்யதா³ ஜந்மாங்கீ³காரே(அ)பி அநியமாபத்திரிதி, காரணாநந்தரக்ஷணஸ்ய கார்யநியாமகத்வாத் । அத: க்ஷணிகவாத³ ஏவ ஶ்ரேயாந் । மைவம் , ஸர்வத்ர கார்யகாரணபா⁴வோ வ்யாப்திப³லாந்நிஶ்சேதவ்ய: । தத்ர கிம் தவ மதே கார்யகாரணபா⁴வவ்யாப்திர்தூ⁴மாக்³நிவ்யக்த்யோருத தத்ஸந்தாநயோ: ? நா(அ)(அ)த்³ய:, க்ஷணிகயோரந்வயவ்யதிரேகபு³த்³தி⁴த்³வயகாலாவஸ்தா²நாயோகா³த் । த்³விதீயே(அ)ங்கா³ராவஸ்தா²த³ப்யக்³நேர்தூ⁴மோ ஜாயேத, தத்ஸந்தாநபாதித்வாவிஶேஷாத் । காஷ்டா²பா⁴வாத்³ ஜந்ம நேதி சேத்³ , ந; தஸ்யாபி ஸ்வஸந்தாநே வித்³யமாநத்வாத் । ந சா(அ)க்³நிகாஷ்ட²யோ: ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வ:, ஸந்தாநத்³வயநித்யத்வேந தஸ்யாப்யநிவார்யத்வாத் । ஸ ஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரபூர்வகத்வாந்ந ஸதா³தந இதி சேத்³ , ந; அநவஸ்தா²பத்தே: । த்ரிசதுரகக்ஷாவிஶ்ராந்த்யப்⁴யுபக³மாத³தோ³ஷ இதி சேத் , தர்ஹி ஸ்தா²யிகாரணபக்ஷே(அ)பி ததை²வா(அ)நவஸ்தா²யா: ஸுபரிஹரத்வாந்நோக்ததோ³ஷ: । நநு ஸஹகாரிண உபகாரகத்வாங்கீ³காரே யதி³ ஸ்தா²யித்வவாதீ³ ஸ்வமதமபி ஸமீகுர்யாத் தர்ஹி தந்நாங்கீ³குர்ம இதி சேத்³ , ந; தூ⁴மகாஷ்ட²யோ: கார்யஸஹகாரிணோருபகார்யோபகாரகபா⁴வஸ்யா(அ)ந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ஸ்யா(அ)வர்ஜநீயத்வாத் । அந்வயவ்யதிரேகயோஶ்சோபகார்யோபகாரகபா⁴வஸாத⁴கத்வம் மூலகாரணதத்கார்யயோரக்³நிதூ⁴மயோர்த்³ருஷ்டம் । தஸ்மாது³பகாரகே ஸஹகாரிணி மதத்³வயே(அ)ப்யபேக்ஷா ஸமாநா । ததா² ச க்ஷணிகபக்ஷே யதா² ஏகவஹ்நே: ஸஹகாரிபே⁴தா³த்³ தே³ஶபே⁴தா³ச்ச யுக³பத³நேககார்யஜநகத்வமப்⁴யுபேயதே வஹ்நி: ஸ்வதே³ஶே வஹ்ந்யந்தரமேவ ஜநயத்யுபரிஷ்டாத்³ தூ⁴மமத⁴ஸ்தாத்³ப⁴ஸ்ம புருஷே விஜ்ஞாநம் சேதி । ததா² ஸ்தா²யிபக்ஷே(அ)ப்யேகஸ்ய காரணஸ்ய காலபே⁴தா³த் ஸஹகாரிபே⁴தா³ச்சா(அ)நேககார்யஜநகத்வம் । தத: க்ரமகாரித்வம் கிம் ந ஸ்யாத் ? ந சைதாவதா க்ஷணிகஸ்தா²யிவாதி³நோர்மதஸாங்கர்யம் ஶங்கநீயம் , பூர்வஸ்ய ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²வாத³ஸ்யா(அ)ந்தே நிராக்ருதத்வாத் । ததே³வமதிது³ஷ்டம் க்ஷணிகவிஜ்ஞாநவாதி³மதமுபேக்ஷ்ய கூடஸ்த²நித்யசைதந்யே ஸர்வமப்யத்⁴யஸ்ததயா ப்ரதீயத இத்யயமேவ வேதா³ந்தவாதோ³(அ)திநிர்தோ³ஷத்வாதா³த³ரணீய: ।

நந்வயமபி வாதோ³ து³ஷ்ட ஏவ । ததா²ஹி – கூடஸ்த²சைதந்யேந சேத்³ ஸ்வஸ்மிந்நத்⁴யஸ்தா: பதா³ர்தா² அபரோக்ஷா அவபா⁴ஸ்யந்தே, ததா³(அ)நுமேயாத³யோ(அ)ப்யபரோக்ஷா: ஸ்யு: । ந சேச்சைதந்யமபரோக்ஷப்ரதீதிஜநகம் , ததா³ க⁴டாத³யோ(அ)பி நா(அ)பரோக்ஷா: ஸ்யு:; நியாமகாபா⁴வாத் । ந சேந்த்³ரியமாபரோக்ஷ்யநியாமகமிதி ஶக்யம் வக்தும் , பா³ஹ்யேந்த்³ரியஸ்ய ததா²த்வே ஸுக²து³:கா²தே³ராபரோக்ஷ்யாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । அந்த:கரணஸ்ய ததா²த்வே த்வநுமேயாதா³வாபரோக்ஷ்யம் து³ர்வாரம் ।

நைஷ தோ³ஷ:, காரகத்வவ்யஞ்ஜகத்வயோர்நியாமகத்வாத் । யோ(அ)யமந்த:கரணபரிணாமோ நேத்ராதி³த்³வாரா நிர்க³த்ய க⁴டாதீ³ந் வ்யாப்நோதி தஸ்ய ஹி கர்மபூ⁴தா க⁴டாத³ய: காரகா: । க⁴டாத்³யபா⁴வே தத்³வ்யாபிபரிணாமாநுபபத்தே: । க⁴டாதி³பி⁴ருத்பாதி³தே ச பரிணாமே சைதந்யமபி⁴ச்யஜ்யத இதி வ்யஞ்ஜகத்வம் க⁴டாதீ³நாம் । ததஸ்தேஷாம் யுக்தமாபரோக்ஷ்யம் । ந சைவமநுமேயாதி³ஷு காரகத்வவ்யஞ்ஜகத்வத⁴ர்மத்³வயம் நியமேந ஸம்ப⁴வதி, அதீதாநாக³தயோரபி கதா³சித³நுமேயத்வாத் ; தயோஶ்ச வர்தமாநத⁴ர்மத்³வயாஶ்ரயத்வாநுபபத்தே: । நநு யதா³ “வ்ருஷ்டிராஸீத்” இத்யநுமீயதே ததா³ வ்ருஷ்டிரதீதத்வாகாரேண வர்த்ததே ததோ வர்த்தமாநத⁴ர்மாஶ்ரயத்வம் ஸ்யாதி³தி சேத்³, நைதத்³யுக்தம் ; கிமநுமாநகாலே வ்ருஷ்டேர்வர்தமாநத்வமுச்யதே உதா(அ)தீதத்வத⁴ர்மஸ்ய ? ஆத்³யே, வ்ருஷ்டேர்யுக³பத³தீதத்வம் வர்தமாநத்வம் ச வ்யாஹந்யேத । ந த்³விதீய:, அதீதத்வம் நாம வர்தமாநகாலவ்யாவ்ருத்தபூ⁴தகாலயோகி³த்வம் , ததஶ்ச யதா² க⁴டாதௌ³ வர்த்தமாநகாலோ(அ)நுக³த: ஸந்நிவச்சே²த³கோ ந ததா²(அ)தீதத்வத⁴ர்ம:, கிந்து க⁴டாபா⁴வஸ்ய க⁴ட இவா(அ)தீதத்வத⁴ர்மஸ்ய வர்தமாநகால: கேவலம் நிரூபக இதி நா(அ)தீதத்வத⁴ர்மஸ்ய க⁴டவத்³வர்த்தமாநத்வஸம்ப⁴வ: । நந்வயம் த⁴ர்மோ யதி³ ந ஸர்வதா² வர்தமாநத்வவ்யவஹாரார்ஹஸ்தர்ஹி நரவிஷாணவத³ஸந்நேவ ஸ்யாத் , ததோ வர்தமாந ஏவா(அ)யம் த⁴ர்ம இதி சேத்³ , ஏவமபி ந தத்³த⁴ர்மவிஶிஷ்டாயாம் வ்ருத்தௌ காரகத்வவ்யஞ்ஜகத்வே ஸம்ப⁴வத: । ந ஹி ம்ருதோ தே³வத³த்தோ க⁴டம் குருதே, நா(அ)பி விநஷ்ட: ப்ரதீ³பஸ்தமபி⁴வ்யநக்தி । நந்வநுமேயாதி³ஷு விஷயேஷ்வகாரகேஷ்வவ்யஞ்ஜகேஷு ச ஸத்ஸு கத²மநுமாநாதி³ஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய தத்³விஷயாகாரதேதி சேத்³, லிங்க³ஶப்³தா³த³யோ ஹ்யவிநாபா⁴வஶக்த்யாதி³ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷப³லாத் தத்தத்³விஷயாகாரம் ஜ்ஞாநே ஸமர்பயந்தீதி ப்³ரூம: । ந சா(அ)தீதாநாக³தேஷ்வநுமேயாதி³ஷு யதா² விஷயத்வம் த⁴ர்மோ(அ)ங்கீ³க்ரியதே ததா² காரகத்வவ்யஞ்ஜகத்வத⁴ர்மே(அ)ப்யங்கீ³கார்யே ஸதி ப்ரத்யக்ஷே இவாநுமாநாதி³ஷ்வபி விஷயதயைவ ஜ்ஞாநாகாரார்பகத்வம் ப⁴விஷ்யதீதி வாச்யம் , ந ஹி விஷயத்வம் நாமா(அ)நுமேயே கஶ்சித்³பா⁴வரூபோ த⁴ர்ம:, யேந த்³ருஷ்டாந்த: ஸ்யாத், கிந்தர்ஹ்யநுமாநப்ரவ்ருத்தே: பூர்வமநுமேயஸ்ய யாத்³ருக³வஸ்தா²(அ)(அ)ஸீத்தாத்³ருக³வஸ்தா²நிவ்ருத்திரேவ விஷயத்வஶப்³தே³நோச்யதே । ந ச ஸைவா(அ)வஸ்தா² த்³ருஷ்டாந்தத்வேந ஶங்கநீயா, தஸ்யா அப்யுக்தநிவ்ருத்திப்ராக³பா⁴வரூபத்வாத் । அதோ(அ)தீதாத்³யநுமேயேஷு பா⁴வரூபம் காரகத்வம் து³:ஸம்பாத³ம் । அதீதாத்³யநுமேயஸ்யா(அ)கர்யகாரகத்வே கத²ம் தத்ர “வ்ருஷ்டிம் ஜாநாதி” இதி ஸகர்மகதா⁴துப்ரயோக³: ? உபசாராதி³தி ப்³ரூம: । யதா² ஸகர்மகே ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநே ப²லமஸ்தி ததா²(அ)நுமாநாதா³வபி தத்ஸத்த்வமாத்ரேண ஸகர்மகத்வமுபசர்யதே । முக்²யஸ்ய கர்மணஸ்தத்ரா(அ)ங்கீ³காரே, ப்ரத்யக்ஷவத³தீதாத்³யநுமாநே(அ)ப்யாபரோக்ஷ்யம் து³ர்வாரம் । ஏவம் ச ஸதி யத்ர வர்தமாநோ(அ)க்³ந்யாதி³ரநுமீயதே தத்ரா(அ)ப்யநுமேயத்வஸாம்யாத³க்³ந்யாதே³ரகர்மகாரகத்வமாபரோக்ஷ்யபரிஹாராயா(அ)வக³ந்தவ்யம் । ப்ரத்யக்ஷே புநரவிநாபா⁴வஸம்ப³ந்தா⁴தீ³நாமபா⁴வாத்³விஜ்ஞாநஸ்யா(அ)(அ)காரஸமர்பணாய விஷயஸ்ய கர்மகாரகத்வமேவா(அ)ப்⁴யுபேயம் । ஸம்ப⁴வதி ஹி தத்ர நியமேந காரகத்வம் , ப்ரத்யக்ஷவிஷயஸ்ய வர்த்தமாநத்வநியமாத் । தஸ்மாத் கூடஸ்த²சைதந்யே ஸர்வதா³ ஸர்வபதா³ர்தா²நாமத்⁴யஸ்தத்வே ஸமே(அ)பி காரகத்வவ்யஞ்ஜகத்வவஶாத் ப்ரத்யக்ஷவிஷயேஷ்வேவா(அ)(அ)பரோக்ஷ்யம் வ்யவஸ்தா²ஸ்யதே ।

ந ச நிர்விகல்பகே சைதந்யே கத²ம் ஸவிகல்பகபதா³ர்தா²த்⁴யாஸ இதி ஶங்கநீயம் , பூர்வபூர்வப்ரமாத்ருத்வாதி³ஸம்ஸ்காரேண ஸவிகல்பகமேவ சைதந்யமஹங்காராத்³யத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நமிதி ப்ரதிகர்மவ்யவஸ்தா²வாதே³ ப்ரத்யுக்தத்வாத் । நநு ததா²பி ஸம்ஸ்காராதி³ஸர்வப்ரபஞ்சோபாதா³நம் மூலாஜ்ஞாநம் நிர்விகல்பகசைதந்யே ஏவா(அ)த்⁴யஸநீயம் , அஜ்ஞாநாத்⁴யாஸாதீ⁴நஸித்³தி⁴கத்வாத³ந்யஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஸவிகல்பகத்வஸம்பாத³கஸ்ய வஸ்துந: । ந ச நிர்விகல்பகஸ்யா(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வமுபபத்³யதே, ஸர்வத்ர ஸவிகல்பகஸ்யைவா(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வத³ர்ஶநாத் । தத்கத²மஜ்ஞாநாத்⁴யாஸ: ? நைஷ தோ³ஷ:, அபரோக்ஷ்யஸ்பு²ரணமாத்ரேணா(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வோபபத்தே: ஸவிகல்பகத்வஸ்யா(அ)ப்ரயோஜகத்வாத் । தச்ச கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாத³வக³ந்தவ்யம் ।

ஆத்மநோ நித்யாநுமேயத்வாந்நா(அ)பரோக்ஷதேதி சேத்³, ந; அஹங்காரவாதே³(அ)ஹமித்யபரோக்ஷாநுப⁴வவிரோதே⁴ந ப்ரத்யுக்தத்வாத் । அஹமித்யநுப⁴வோ(அ)நுமாநஜந்ய ஏவ, ததா²பி பூ⁴யோ(அ)ப்⁴யாஸபாடவாத்³ வ்யாப்திபக்ஷத⁴ர்மதோல்லேக²மந்தரேண ஜ²டிதி தது³த்பத்தௌ அபரோக்ஷப்⁴ரம: ப்ராணிநாம் தத்ரேதி சேத்³, ந; ததா² ஸதி க⁴டாதி³கம் ஜாநதோ தே³வத³த்தஸ்ய “மயேத³ம் விதி³தம்: இதி ஸம்ப³ந்தா⁴வக³மோ ந ஸ்யாத் । யதா² பரேண விதி³தே க⁴டே ஸ்வஸ்ய ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ப்ரதீயதே ததா² ஸ்வேந விதி³தே(அ)பி, உப⁴யோர்நித்யாநுமேயயோரவிஶேஷாத் । ஸ்வேந ஜ்ஞாநாவஸரே ஸ்வஸ்ய ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் விஶேஷ இதி சேத்³, ந; ஸ்வாத்மந்யப்ரதீயமாநே ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வஸ்ய து³ரவக³மத்வாத் । ந ச ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் ப²லஸம்ப³ந்தா⁴த³நுமாதும் ஶக்யம் , ப²லஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யா(அ)த்³யாப்யஸித்³தே⁴: । தத ஆத்மா ஸ்வப்ரகாஶத்வேநா(அ)பரோக்ஷோ ந நித்யாநுமேய: ।

யஸ்து ஸ்வப்ரகாஶத்வே விவத³தே ஸ வக்தவ்ய: – கிமாத்மா ஸம்விதா³ஶ்ரயத்வேநா(அ)பரோக்ஷ: கிம் வா ஸம்வித்ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரஸத்த்வாது³த ஸம்விது³பாதி⁴த்வாத³தோ² ஸம்வித்³விஷயத்வாத் ? நாத்³ய:, ஆத்மா ந ஸம்விதா³ஶ்ரயத்வேநா(அ)பரோக்ஷ:, ஸம்வித்கர்மதாமந்தரேணா(அ)பரோக்ஷத்வாத் , ஸம்வேத³நவத் । ந த்³விதீய:, அதிப்ரஸங்கா³த் । த்ருதீயே(அ)பி ந தாவத் ஸம்விது³பாதி⁴த்வம் நாம ஸம்விதா³ஶ்ரயத்வம் , விஷயஸ்யா(அ)நாஶ்ரயஸ்யா(அ)பரோக்ஷத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । நாப்யா(அ)(அ)ஶ்ரயவிஷயயோரந்யதரத்வம் , விஷயஸ்ய து³ர்நிரூபத்வாத் । ஸம்வித்ப்ரயுக்தவ்யவஹாரயோக்³யோ விஷய இதி சேத்³ , ஆத்மா(அ)பி தர்ஹி விஷய: ஸ்யாத் । ஆஶ்ரயவ்யதிரிக்தத்வே ஸதி ஸம்வித்³வ்யாவர்த்தகத்வம் சக்ஷுஷ்யதிவ்யாப்தம் । ஆஶ்ரயவ்யதிரிக்தத்வே ஸதி ஸம்வித்ப்ரயுக்தவ்யவஹாரயோக்³யத்வம் ச ஸம்விதா³த்மஸம்ப³ந்தே⁴(அ)திவ்யாப்தம் । ந ச ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய விஷயத்வமிஷ்டம் ; அபரோக்ஷத்வப்ரஸங்கா³த் । அநுமேயோ ஹி நித்யம் ஸமவாயோ ப⁴வதேஷ்யதே । சதுர்தே²(அ)பி ந தாவதா³த்மவிஷயம் ஸம்வேத³நம் க⁴டாதி³விஷயஸம்வேத³நாத்³பி⁴ந்நகாலீநம் । ததா² ஸதி “மயேத³ம் விதி³தம்” இதி ஸம்வேத்³யஸம்ப³ந்தோ⁴ நாவக³ம்யேத । நாபி தயோரேககாலத்வம் । யுக³பத்³விருத்³த⁴விஷயக்³ராஹிஜ்ஞாநத்³வயோத்பாதா³யோகா³த் । ந ஹி தே³வத³த்தஸ்யா(அ)க்³ரப்ருஷ்ட²தே³ஶஸ்தி²தார்த²வ்யாபிக³மநக்ரியாத்³வயாவேஶோ யுக³பத்³ த்³ருஶ்யதே । விருத்³த⁴பரிஸ்பந்த³த்³வயஸ்ய யுக³பத³நுபபத்தாவபி பரிமாணத்³வயஸ்ய நாநுபபத்திரிதி சேத்³ , ந; நிரவயவஸ்யா(அ)வயவஶ: பரிணாமத்³வயாநுபபத்தே: । நா(அ)பி கார்த்ஸ்ந்யேந பரிணாமத்³வயம் , க்ருத்ஸ்நஶரீரவர்திநோ விருத்³த⁴பரிணாமயோர்பா³ல்யயௌவநயோர்யௌக³பத்³யாத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் பரிஶேஷாத் ஸ்வப்ரகாஶத்வேநைவா(அ)(அ)த்மநோ(அ)பரோக்ஷத்வம் । ந ச வாச்யமதி⁴ஷ்டா²நஸ்யா(அ)த்⁴யஸ்யமாநேநைகேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வமந்தரேணா(அ)பரோக்ஷதாமாத்ரேணா(அ)த்⁴யாஸோ ந க்வசித்³ த்³ருஷ்ட இதி, ஸாக்ஷிணா மநோமாத்ரேண வா ப்ரத்யக்ஷே ஆகாஶே மாலிந்யாதே³ஶ்சாக்ஷுஷஸ்யா(அ)(அ)பரோக்ஷ்யத³ர்ஶநாத் । க்ஷபணகைர்பா⁴ட்டைஶ்சா(அ)காஶஸ்ய சாக்ஷுஷத்வமிஷ்யத இதி சேத்³, ந; ததா² ஸதி ரூபஸ்பர்ஶவத்த்வப்ரஸங்கா³த் । சக்ஷுரந்வயவ்யதிரேகௌ த்வாகாஶாநுமாபகமூர்தத்³ரவ்யாபா⁴வவிஷயதயா(அ)ந்யதா²ஸித்³தௌ⁴ । யே து வாதி³ந: ஸ்வஸ்வப்ரக்ரியாநுஸாரேண நித்யாநுமேயமாகாஶமிச்ச²ந்தி தாந்ப்ரத்யத்⁴யஸ்யமாநேநைகேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வாபா⁴வாத்³ ப⁴வத்யேவோதா³ஹரணம் । தஸ்யைதஸ்ய வித்³யாநிவர்த்யஸ்யா(அ)வித்³யாதத்கார்யரூபஸ்யா(அ)த்⁴யாஸஸ்யா(அ)தி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தோ(அ)ப்யாத்மா ந தத்³கு³ணதோ³ஷாப்⁴யாம் ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யதே, அநுபாதா³நத்வாத்। ததே³வம் வேதா³ந்தவாதே³ ஸர்வதோ³ஷபரிஹாரஸ்ய ஸுகரத்வாத் ஸம்பா⁴வ்யத ஏவ ப்ரத்யகா³த்மந்யப்யநாத்மாத்⁴யாஸ: ।

நந்வாத்மந்யநாத்மாத்⁴யாஸோ லக்ஷணஸம்பா⁴வநாப்⁴யாமுபேதோ(அ)பி ந ப்ரமாணமந்தரேண ஸேத்³து⁴மர்ஹதி, மாநாதீ⁴நத்வாத் ஸர்வத்ர மேயஸித்³தே⁴ரிதி சேத் , தர்ஹ்யத்ர ப்ரத்யக்ஷாநுமாநார்தா²பத்த்யாக³மா: ப்ரமாணத்வேநா(அ)வக³ந்தவ்யா: । ஸர்வோ லோகோ “மநுஷ்யோ(அ)ஹம் தே³வோ(அ)ஹம் பஶுரஹம்” இதி ஜாதிவிஶிஷ்டஶரீரேந்த்³ரியாதி³ஸம்கா⁴தே சித்³ரூபஸ்ய ஸ்வஸ்ய தாதா³த்ம்யமத்⁴யஸ்யைவ வ்யவஹாரம் ப்ரமாத்ருப்ரமேயாதி³ரூபம் குருத இதி ப்ரத்யக்ஷமேதத் । யத்³யப்யத்ரேந்த்³ரியாபக³மே ப்ரமாணகோடாவநந்தர்பா⁴வாத் ப்ரத்யக்ஷஸாமக்³ர்யஸம்ப⁴வஸ்ததா²பி நித்யம் ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷம் ஸம்ப⁴விஷ்யதி । யத்ர ஸாமக்³ர்யபா⁴வே(அ)ப்யாபரோக்ஷ்யம் த்³ருஶ்யதே, தத்ர ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷதேதி ஹி வேதா³ந்தமர்யாதா³ । ததா²(அ)நுமாநமபி – விமதௌ தே³வத³த்தஸ்ய ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நகாலௌ தஸ்யைவா(அ)ஹம் மநுஷ்ய இத்யாத்³யத்⁴யாஸபுர:ஸரப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரவந்தௌ, தஸ்யைவ ஸுஷுப்த்யாதி³காலாத³ந்யகாலத்வாத் , யந்நைவம் தந்நைவம் , யதா² தஸ்யைவ ஸுஷுப்த்யாதி³கால இதி । அர்தா²பத்திரபி ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரோ தே³ஹாதி³தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸம் விநா நோபபத்³யதே, ஸுஷுப்தாதா³வத்⁴யாஸாபா⁴வே வ்யவஹாராநுபலம்பா⁴தி³தி । ஆக³மஸ்து “ப்³ராஹ்மணோ யஜேத” இத்யாதி³ரவக³ந்தவ்ய: । நநு ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரோ தே³ஹாத்மநோ: ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரமபேக்ஷதே, ந தாதா³த்ம்யமிதி சேத் , கோ(அ)ஸௌ ஸம்ப³ந்த⁴: ? ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வஶ்சேத் , தர்ஹி ப்⁴ருத்யாதி³ஶரீரேணா(அ)பி ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹார: ஸ்யாத் । அஸ்து தர்ஹி ஸ்வேச்சா²மாத்ராநுவிதா⁴யித்வம் ஸம்ப³ந்த⁴: । ப்⁴ருத்யாதி³ஶரீரம் து ஸ்வவசநாநுவிதா⁴யீதி நா(அ)திப்ரஸங்க³ இதி சேத்³ , மைவம் ; யதீ³ச்சா²நுவிதா⁴நயோக்³யதாமாத்ரம் விவக்ஷிதம் ததா³ ஸுஷுப்தே(அ)பி தத்ஸத்த்வாத்³ வ்யவஹாரோ து³ர்வார: । அதே²ச்ச²யா(அ)நுவிதீ⁴யமாநத்வம் , தர்ஹ்யத்யாதுரே தத³பா⁴வாத் ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரோ ந ஸ்யாத் । இச்சா²நுவிதா⁴நஸ்ய வ்யவஹாரமூலத்வமநுப⁴வஸித்³த⁴மிதி சேத் , கிமேதத்ஸார்வத்ரிகமுத க்வாசித்கம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, இச்சா²நுவிதா⁴நமந்தரேணைவ து³ர்க³ந்தா⁴தி³ப்ரமாத்ருத்வத³ர்ஶநாத் । ந த்³விதீய:, இச்சா²யா அப்யத்⁴யாஸமூலத்வேநா(அ)த்⁴யாஸஸ்யைவ வ்யவஹாரஹேதுத்வாத் । நஹ்யந்த:கரணதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸமந்தரேணேச்சா²ரூப: பரிணாமோ நிர்விகாரஸ்யா(அ)(அ)த்மந: ஸம்ப⁴வதி । ந சா(அ)(அ)த்மாநாத்மநோ: ஸம்யோக³ஸமவாயௌ வ்யவஹாரநிமித்தம் , ஸுஷுப்தே(அ)பி தயோ: ஸத்த்வாத்³ வ்யவஹாராபத்தே: ; போ⁴க்த்ருப்⁴யோக்³யாந்வயஸ்வகர்மாரப்⁴யத்வஸ்வேந்த்³ரியாதி⁴ஷ்டே²யத்வாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴நாம் போ⁴கா³த்³யத்⁴யாஸமூலத்வாத் । ப்⁴ருத்யாதி³ஶரீரே ஸத்³பா⁴வாச்ச ந வ்யவஹாரத்வம் । அத² ப்⁴ருத்யாதி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²மவ்யவதா⁴நேந ப்⁴யோக்³யத்வம் ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யுச்யேத, ததா³பி போ⁴க³யோக்³யதாமாத்ரம் சேத் , ஸுஷுப்தே(அ)ப்யஸ்தி । அத² பு⁴ஜ்யமாநத்வம் , ததா²(அ)ப்யாத்மந: ஸர்வஶரீரதே³ஶகாலேஷ்வவ்யவதா⁴நஸ்ய ஸமத்வாத் கஸ்யசிதே³வ ஶரீரஸ்ய கயோஶ்சிதே³வ தே³ஶகாலயோர்ப்⁴யோக்³யத்வே நியாமகோ மூலஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பேக்ஷ்யேத । தஸ்மாத்தாத³த்ம்யாத்⁴யாஸ ஏவ வ்யவஹாரஹேது: । அஸ்மிந்நபி பக்ஷே ஶரீரவிஶேஷே(அ)த்⁴யாஸஸ்ய கிம் நியாமகமிதி சேத்³ , லிங்க³ஶரீரவிஶேஷ இதி ப்³ரூம: । ந ச லிங்க³ஶரீராத்மநோ: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸாதி³:, யேந தத்ரா(அ)பி நியாமகாந்தரமந்விஷ்யேத । ந ச ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரஸ்ய தே³ஹாதி³தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸமூலத்வே காரணதோ³ஷாத³ப்ராமாண்யம் ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் ப்ரஸஜ்யேதேதி வாச்யம் ; தத்ர தத்த்வாவேத³கப்ராமாண்யஹாநிர்வேதா³ந்தவ்யதிரிக்தாநாமப்⁴யுபக³தைவ । வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யம் து ந ஹீயதே, வ்யவஹாரே பா³தா⁴பா⁴வாத் । மோக்ஷாவஸ்தா²யாம் பா³த்⁴யத்வமாத்ரஸ்வீகாரேணா(அ)(அ)த்⁴யாஸிகத்வஸ்வீகாராத் । ந சா(அ)(அ)த்⁴யாஸிகத்வமவிஸம்வாதி³வ்யவஹாராங்க³த்வம் சோப⁴யம் விருத்³த⁴மிதி வாச்யம் , உப⁴யஸ்ய ப்ரமாணஸித்³த⁴த்வாத் । தத்ரா(அ)(அ)த்⁴யாஸிகத்வே தாவத்ப்ரமாணாந்யுக்தாநி, இதரச்சா(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴ம் । அவிஸம்வாதி³த்வம் ந நிஶ்சேதும் ஶக்யத இதி சேத் , தத்ர தாவத்ப்ரத்யக்ஷாதி³ஜந்யவ்யவஹாரஸ்யா(அ)விஸம்வாத³ ஆபாதிக: ஸாக்ஷிஸித்³த⁴: । ஆத்யந்திகஸ்து நா(அ)ப்⁴யுபேயதே । வேதா³ந்தாநாம் சா(அ)த்யந்தாபா³த்⁴யவிஷயத்வாத்தத்த்வாவேத³கப்ராமாண்யமுசிதம் । ஸ்வயம் மித்²யாபூ⁴தா அபி அபா³த்⁴யம் போ³த⁴யந்த்யேவ, ஸ்வப்நகாமிநீஸந்த³ர்ஶநாதௌ³ மித்²யாபூ⁴தே(அ)பி வாஸ்தவஶ்ரேய: ஸூசகத்வத³ர்ஶநாத் । நநு ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி வ்யவஹாரிகப்ரமாணாநி, வ்யவஹாரார்த²க்ரியாஸமர்த²வஸ்துவிஷயத்வாதி³தி ஹி த்வயா தேஷாம் ப்ராமாண்யம் ஸாத⁴நீயம் । ததா² ச பரத: ப்ராமாண்யாபத்திரிதி சேத்³ , ந; விமதாநி ப்ரமாணாநி, யதா²ர்த²விஷயத்வாதி³தி ஸாத⁴யதஸ்தவாபி துல்யத்வாத் । அத² விஷயயாதா²ர்த்²யம் விஷயிஜ்ஞாநாதே³வ ஸித்⁴யதி, ந ஜ்ஞாநாந்தராதி³தி ந பரதஸ்த்வம் ; தர்ஹ்யஸ்மந்மதே(அ)பி விஷயே வ்யவஹரிகர்த²க்ரியாஸாமர்த்²யம் விஷயிஜ்ஞாநாதே³வ ஸித்⁴யதீதி ஸமாநம் ।

அதா²ப்யத்⁴யாஸோபாதா³நத்வே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரபஞ்சஜ்ஞாநவந்மித்²யாத்வம் ப்ரஸஜ்யேதேதி சேத்³ , ந; ஸ்வரூபமித்²யாத்வஸ்யேஷ்டத்வாத் । அத² விஷயமித்²யாத்வம் ஸாத்⁴யம் , தர்ஹி விநஶ்வரக்³ராஹித்வம் ப்ரபஞ்சஜ்ஞாநே உபாதி⁴: । அத² ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி விநஶ்வரக்³ராஹி, து³ஷ்டகாரணஜந்யத்வாத் , ரஜ்ஜுஸர்பஜ்ஞாநவதி³தி சேத்³ , ந; ஹேத்வஸித்³தே⁴: । ந ஹி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் காசகாமலாதி³தோ³ஷஜந்யம் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநோபாதா³நமஜ்ஞாநமேவ தோ³ஷ இதி சேத்³ , ந; சைதந்யஸ்யா(அ)த்³வைதாவபா⁴ஸம் ப்ரதிப³த்⁴ய த்³வைதாவபா⁴ஸஜநகத்வேந சைதந்யம் ப்ரத்யஜ்ஞாநஸ்ய தோ³ஷத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ப்ரத்யுபாதா³நதயா(அ)நுகூலஸ்ய தஸ்ய கு³ணத்வாத் । ஏகஸ்யைவ தோ³ஷத்வகு³ணத்வே விருத்³தே⁴ இதி சேத்³ , ந; காசாதீ³நாம் ரஜ்ஜ்வாதி³தத்த்வாவபா⁴ஸம் ப்ரதி விரோதி⁴த்வேந தோ³ஷத்வே(அ)பி ஸ்வகாரணபூ⁴தபாபாநுமாநே லிங்க³த்வேந கு³ணத்வத³ர்ஶநாத் । தத: ப்ரமாணகாரணேஷு ஸர்வேஷு ஸத்ஸு தத்³விரோதி⁴த்வேநா(அ)க³ந்துகோ ய: காசாதி³: ஸ ஏவா(அ)ப்ராமாண்யஹேதுர்தோ³ஷ: । லோகே து விரோதி⁴ஷ்வபி க்ஷுத்பிபாஸாதி³ஷு நைஸர்கி³கத்வமாத்ரேண தோ³ஷபு³த்³தி⁴ர்ந த்³ருஶ்யதே தத்ர கிமு வக்தவ்யம் நைஸர்கி³கமநுகூலம் சா(அ)ஜ்ஞாநம் ந தோ³ஷ இதி । தஸ்மாதா³த்⁴யாஸிகாநாமபி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் நா(அ)ப்ராமாண்யமித்யத்⁴யாஸ உபாதா³நம் வ்யவஹாரஸ்ய ।

விமதோ(அ)த்⁴யாஸ: ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரஸ்ய நிமித்தகாரணம் , அத்⁴யாஸத்வாத் , ஶுக்திரஜதாத்⁴யாஸவத் , இதி சேத்³ , ந; வ்யவஹாராநாஶ்ரயத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ரஜதாத்⁴யாஸமந்தரேணா(அ)(அ)ப்யாத்மநி ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் ரஜதாத்⁴யாஸோ ந ததா³ஶ்ரய:, । தே³ஹாத்மாத்⁴யாஸஸ்ததா³ஶ்ரய:, ஸுஷுப்தே தே³ஹாத்மாத்⁴யாஸஹீநே வ்யவஹாராநுபலம்பா⁴த் । அத² மதம் – வ்யவஹார: ப்ரமாத்ருநிஷ்ட²:, ப்ரமாத்ருத்வம் சா(அ)(அ)த்மநஶ்சேதநத்வாத்³விநைவா(அ)த்⁴யாஸம் ஸித்⁴யதீதி । தந்ந, அத்⁴யாஸமந்தரேணா(அ)ஸங்க³ஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ நிர்வ்யாபாரஸ்ய ப்ரமாஜநகத்வேந காரகப்ரயோக்த்ருத்வலக்ஷணப்ரமாத்ருத்வாநுபபத்தே: । அதோ(அ)த்⁴யாஸோபாதா³நக ஏவ ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹார: । அவிவேகிவ்யவஹார ஏவ தாத்³ருஶ:, ந து விவேகிவ்யவஹார இதி சேத³ , ந; விவேகிவ்யவஹாரோ(அ)பி லௌகிகஸ்தாவத்பஶ்வாதி³வ்யவஹாரஸமத்வாத³த்⁴யாஸகார்ய ஏவ । பஶ்வாதீ³நாம் ச தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே(அ)ஹமித்யபி⁴ஜ்ஞாவ்யவஹாரோ(அ)த்⁴யாஸாத்மக: அக்³ருஹீதபே⁴த³யோர்த்³வயோரைக்யஜ்ஞாநத்வாச்சு²க்திரஜதஜ்ஞாநவத் । ந ஹி விவேகிபி⁴ரபி லௌகிகவ்யவஹாரகாலே தே³ஹாத்மநோர்பே⁴தோ³ க்³ருஹ்யதே, யேந பஶ்வாதி³ஸாம்யம் ந ஸ்யாத்³ । பே⁴த³க்³ரஹணே ச தே³ஹஸ்யா(அ)நுகூலே(அ)ந்நபாநாதௌ³ ப்ரதிகூலே ச தாட³நாதௌ³ பஶ்வாதி³வந்மமேத³மநுகூலம் ப்ரதிகூலமிதி பு³த்³த்⁴யா ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ நோபபத்³யேயாதாம் । தே³ஹாத்மநோர்பே⁴த³: ப்ராக்ருதப்ரத்யக்ஷேணைவ க³ம்யதே, பாமராணாமபி ஸ்த்ரீஶூத்³ராதீ³நாம் பரலோகார்த²க³ங்கா³ஸ்நாநாதி³ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாதி³தி சேத்³ , ந; ஆப்தவாக்யபரம்பரயைவ தத்ர பே⁴தா³வக³மாத் । நோ சேதா³த்மஜ்ஞாநாய ஶாஸ்த்ரம் ந ப்ரவர்தேத । தஸ்மாத் விவேகிநாமபி லௌகிகவ்யவஹார ஆத்⁴யாஸிக ஏவ । நநு விவேகிநாம் ஶாஸ்த்ரீயவ்யவஹாரோ நா(அ)(அ)த்⁴யாஸிக:, பரலோகஸம்ப³ந்தி⁴நமாத்மாநமாப்தவாக்யாத்³விஜ்ஞாயைவ வைதி³ககர்மஸு ப்ரவர்த்தமாநத்வாத் । ஸ்யாதே³தத் , கிம் “சித்ரயா யஜேத பஶுகாம:” “ஜ்யோதிஷ்டோமேந ஸ்வர்க³காமோ யஜேத்” இத்யாதி³ப²லசோத³நா தே³ஹவ்யதிரிக்தம் பாரலௌகிமாத்மாநம் கல்பயேத் ? கிம் வா “யாவஜ்ஜீவமக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி” இத்யாதி³நித்யசோத³நா ? அத²வா “க்³ருஹதா³ஹவாந் யஜேத” இத்யாதி³நைமித்திகசோத³நா ? ஆஹோஸ்வித் ப்ராயஶ்சித்தசோத³நா ? ஆத்³யே(அ)பி கிம் தே³ஹவ்யதிரிக்தமாத்மாநமந்தரேண பஶ்வாதி³ப²லமநுபபந்நம் ? உத ஸ்வர்கா³தி³ப²லம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, பஶ்வாதீ³நாமஸ்மிந்நேவ ஜந்மநி லப்³து⁴ம் ஶக்யத்வாத் । ந சைஹிகப²லத்வே சித்ராதீ³நாம் ஸமநந்தரநியதப²லேப்⁴ய: காரீர்யாதி³ப்⁴யோ பே⁴தோ³ ந ஸ்யாதி³தி ஶங்கநீயம் , அஸ்மிந்நேவ ஜந்மநி யௌவநவார்த்³த⁴காதி³காலபே⁴தே³நா(அ)பி சித்ராதீ³நாமநியதப²லத்வோபபத்தே: । காரீர்யாதீ³நாம் த்வநாவ்ருஷ்ட்யா ஸஸ்யேஷு ஶுஷ்யத்ஸு விதா⁴நாந்நியதஸமநந்தரப²லத்வம் । நா(அ)பி த்³விதீய: –
அத்ரைவ நரகஸ்வர்கா³விதி மாத: ப்ரசக்ஷதே ।
மந:ப்ரீதிகர: ஸ்வர்கோ³ நரகஸ்தத்³விபர்யய: ॥
இதி ந்யாயேந பஶ்வாதி³ஜந்யஸுக²ஸ்யைவ ஸ்வர்க³ஶப்³தா³பி⁴தே⁴யஸ்ய ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³ப²லஸ்யா(அ)ப்யத்ரைவ ஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி தத்ஸுக²ம் சித்ராதி³ப²லம் , பஶ்வாதி³மாத்ரகாமஸ்ய தத்³விதா⁴நாத் । நிரதிஶயப்ரீதே: ஸ்வர்க³த்வே(அ)ப்யைஹிகத்வமவிருத்³த⁴ம் , ஸாம்ராஜ்யாதி³ப்ராப்த்யா தஸ்யா அப்யத்ரைவ ஸம்ப⁴வாத் । ஶாஸ்த்ரேஷு மேருப்ருஷ்டே² ஸ்வர்க³போ⁴கோ³(அ)வக³ம்யத இதி சேத் , ஸோ(அ)பி மந்த்ரௌபதா⁴தி³ஸித்³தே⁴நா(அ)நேநைவ ஶரீரேண ஸுஸம்பாத³: । யதி³ ததா² ந த்³ருஶ்யேத தர்ஹி வ்ருஷ்ட்யாத்³யநுத்பாதே³ காரீர்யாதி³ஷ்விவாத்ராபி கிஞ்சித³ங்க³வைகல்யம் கல்பநீயம் । நாபி த்³விதீயத்ருதீயௌ, நித்யநைமித்திகசோத³நயோர்கு³ருமதே ப²லஶூந்யத்வாத் । ப⁴ட்டமதே(அ)பி தத்ப²லஸ்யேஹைவ போ⁴க்தும் ஶக்யத்வாத் । நாபி சதுர்த²:, ப்ராயஶ்சித்தஸ்ய பாபாபக³மமாத்ரப²லத்வாத் । அக்ருதப்ராயஶ்சித்தஸ்ய ப்³ரஹ்மஹத்யாதே³: ப²லம் போ⁴க்துமாத்மா நரககா³மீதி சேத்³ , ந; ஸ்வர்க³வந்நரகஸ்யாப்யநேநைவ ஜந்மநா போ⁴க³ஸம்ப⁴வாத் । ஶ்வஸூகராதி³தே³ஹேஷு பாபப²லோபபோ⁴க³: ஶாஸ்த்ரே ப்ரதீயதே இதி சேத் , ந; தத்ர ஸூகராதி³ ஸமாநது³:க²ப்ராப்திமாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । அதோ ந தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்மந: கிஞ்சித்கல்பகமஸ்தீதி । நைததே³வம் , தே³வதாதி⁴கரணந்யாயேந ப்ரமாணபூ⁴தைர்மந்த்ரார்த²வாதா³தி³பி⁴ர்விஶிஷ்டதே³ஶகாலஶரீராதி³போ⁴க்³யஸ்வர்கா³தி³ப²லாவக³தௌ தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்மஸம்ஸித்³தே⁴: । இமமர்த²ம் வேதா³ந்ததே³வதாதி⁴கரணந்யாயஸித்³த⁴மபி ஜைமிநிர்நாங்கீ³சகாரேதி சேத்³ , ந; தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்மதத்த்வஸ்ய விதி⁴பி⁴ரநபேக்ஷிதத்வேந ஜைமிநிநா ம்ருக்³வதோ ஸூத்ரணே(அ)பி ஸித்³த⁴ஸாத்⁴யவிஷயக்ருத்ஸ்நவேத³ஸ்யாப்யநபேக்ஷத்வலக்ஷணப்ராமாண்யஸூத்ரணேநா(அ)ர்தா²த் ஸூத்ரிதத்வாத் । அந்யதா² ததீ³யேந பா⁴ஷ்யகாரேண மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப்ராமாண்யமாஶ்ரித்ய தே³ஹவ்யதிரிக்த ஆத்மா கத²ம் விசாரித: । ந ச பூர்வதந்த்ரக³ததே³வதாதி⁴கரணே ஸூத்ரகாரபா⁴ஷ்யகாராப்⁴யாம் மந்த்ராதி³ப்ராமாண்யம் நிராக்ருதமிதி வாச்யம் । ந ஹி தத்ர மந்த்ராதி³மாத்ரஸ்ய ப்ராமாண்யநிராகரணே தாத்பர்யம் , கிந்து விருத்³த⁴ஸ்யைவ “மஹாந் இந்த்³ரோ வஜ்ரபா³ஹு:” இத்யாதி³மந்த்ரப³லாத் தே³வதாயா விக்³ரஹவத்த்வே ஸதி ருத்விகா³தி³வத்ஸந்நிதா⁴நேநோபகாரகத்வம் ஸ்யாத் தச்சா(அ)நுப⁴வவிருத்³த⁴மிதி நிராக்ரியதே । அவிருத்³த⁴ஸ்ய து மந்த்ராதே³: ப்ராமாண்யமங்கீ³க்ருதமேவ அர்த²வாத³க³தலிங்கா³நாமபி தத்ர தத்ர த்³வாத³ஶலக்ஷண்யாம் ப்ரமாணத்வேநோதா³ஹ்ரியமாணத்வாத் । ததே³வம் மந்த்ராதி³ப³லாத்³தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தமாத்மாநமவக³த்ய விவேகிந: ஶாஸ்த்ரீயகர்மஸு ப்ரவர்தந்தே இதி ந தத்³வ்யவஹார ஆத்⁴யாஸிக: ।

நைஷ தோ³ஷ: । கிம் கர்மிணோ மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப³லாத்³ தே³ஹவ்யதிரிக்தமக²ண்டை³கரஸமாத்மாநமவக³ச்சே²யு: உத பரலோககா³மிநம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, தஸ்ய வேதா³ந்தைகவேத்³யத்வாத் । த்³விதீயே(அ)பி பரலோககா³ம்யாத்மஜ்ஞாநே ஸதி கிமத்⁴யாஸமாத்ரம் நிவர்தத இதி தவா(அ)பி⁴ப்ராய உத ஸ்தூ²லதே³ஹாத்⁴யாஸோ நிவர்தத இதி । நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸர்வக³தஸ்ய பரலோகக³மநாநுபபத்தேரந்த:கரணாத்⁴யாஸோ ந நிவர்தத இத்யங்கீ³கார்யத்வாத் । ந த்³விதீய:, அபரோக்ஷாத்⁴யாஸஸ்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநமாத்ரேண நிவ்ருத்த்யயோகா³த் । ததோ விவேகிநாம் ஶாஸ்த்ரீயவ்யவஹாரோ(அ)ப்யாத்⁴யாஸிக ஏவ ।

யத்³யயம் ஸர்வோ(அ)பி வ்யவஹாரோ(அ)த்⁴யாஸமூலஸ்தர்ஹ்யாத்மாநாத்மநோ: கஸ்ய குத்ரா(அ)த்⁴யாஸ இதி விஶேஷதோ நிரூபணீயம் இதி சேத் , ஶ்ரூயதாம் தர்ஹ்யவதா⁴நேந । தத்ர தாவத்ஸாக்ஷிசைதந்யே(அ)ந்த:கரணேந்த்³ரியதே³ஹதத்³பா³ஹ்யவிஷயாஸ்தத்³த⁴ர்மாஶ்ச க்ரமேணா(அ)(அ)ரோப்யந்தே, தத்ராபி பூர்வபூர்வாத்⁴யாஸவிஶிஷ்டம் சைதந்யமுத்தரோத்தராத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நமவக³ந்தவ்யம் । ந ச ஆத்மநி பா³ஹ்யவிஷயாத்⁴யாஸே விவதி³தவ்யம் , புத்ரபா⁴ர்யாதி³ஷு விகலேஷு ஸகலேஷு ச ஸத்ஸ்வஹமேவ விகல: ஸகலோ வேதி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் । நநு நா(அ)(அ)யம் முக்²யோ வ்யவஹார:, அஸார்வத்ரிகத்வாத் । ந ஹி புத்ரே ம்ருதபத்நீகே ஸத்யஹம் ம்ருதபத்நீக இதி வ்யவஹாரோ த்³ருஶ்யத இதி சேத்³ , மைவம் ; க்வசித³த³ர்ஶநமாத்ரேண த்³ருஷ்டஸ்த²லேஷு முக்²யத்வஸ்யா(அ)நிவார்யத்வாத் । ந ஹி க்வசிச்சு²க்தௌ ரஜதவ்யவஹாரோ ந த்³ருஷ்ட இத்யந்யத்ராபி ரஜதரூபேண பா⁴தாயாம் ஶுக்தௌ ரஜதவ்யவஹார ஔபசாரிகோ ப⁴வதி । அஸ்து ஶுக்திரஜதயோஸ்தாதா³த்ம்யப்ரதீதேர்முக்²ய ஆரோப: । ஸ்வதே³ஹபுத்ரயோஸ்து பே⁴த³ ப்ரதீதே: “ஸிம்ஹோ தே³வத³த்த:” இதிவத்³கௌ³ண ஏவைகத்வவ்யவஹார இதி சேத்³ , ந; வைஷம்யாத் । ந ஹி ஸிம்ஹஸுக²து³:கா²ப்⁴யாம் தே³வத³த்த: ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யத இதி ததே³கத்வவ்யவஹாரிணோ கௌ³ணீ ப்ரதீதி: । அத்ர து புத்ரஸுக²து³:கா²ப்⁴யாமஹமேவ ஸம்ஸ்ப்ருஷ்ட இதி பிதா(அ)பி⁴மந்யதே । அதா²(அ)திஸ்நேஹவஶாத³பி⁴மாநோ நா(அ)த்⁴யாஸவஶாதி³தி மந்யேதா²: । தந்ந, ஸ்நேஹஸ்யா(அ)ப்யாத்⁴யாஸிகத்வாத் । அந்யதா² தஸ்யைவ பிது: பாரிவ்ராஜ்யம் ப்ராப்தஸ்ய விவேகஜ்ஞாநே ஸதி தேஷ்வேவ புத்ராதி³ஷு கத²ம் ந யதா²பூர்வம் ஸ்நேஹோ த்³ருஶ்யேத । நா(அ)பி வாஸ்தவஸ்ய ஸ்நேஹஸ்ய விவேகஜ்ஞாநமாத்ராத³பக³ம: ஸம்ப⁴வதி । ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநஸ்யைவ நிவர்தகமிதி வ்யாப்தித³ர்ஶநாத் । நநு யதி³ புத்ராதி³ஷு ஸ்நேஹக்ருதோ(அ)ஹமிதி வ்யவஹார ஆத்⁴யாஸிக: கத²ம் தர்ஹி பா⁴ஷ்யகாரேணேக்ஷத்யதி⁴கரணே ராஜ்ஞ: ஸர்வார்தா²காரிண்யதிஸ்நிக்³த⁴ப்⁴ருத்யே “மமாத்மா ப⁴த்³ரஸேந:” இதி வ்யவஹாரோ கௌ³ணத்வேநோதா³ஹ்ருத: । விஷம உபந்யாஸ:, ந ஹி தத்ர ப⁴த்³ரஸேநஸ்வரூபப்ரயுக்தோ ராஜ்ஞ: ஸ்நேஹ: விபரீதகாரிணி தஸ்மிந்நேவ த்³வேஷத³ர்ஶநாத் । கிம் தர்ஹி தத்க்ருதேஷ்வநுகூலேஷு ராஜகார்யேஷ்வேவ ஸ்நேஹ: । புத்ரேஷு து பிதுர்நிருபாதி⁴க ஏவ ஸ்நேஹ: । கார்யாக்ஷமே விபரீதகாரிணி வா ஸ்நேஹா(அ)நபாயாத் । அதா²பி ந ஸ்நேஹ ஆத்⁴யாஸிக:, ஸ்நேஹபாத்ரேஷு வஸ்த்ராலங்காராதி³ஷ்வஹம்பு³த்³த்⁴யபா⁴வாதி³தி சேத்³, ந; தத்ராபி மமபு³த்³தி⁴லக்ஷணாத்⁴யாஸஸ்ய ஸத்த்வாத் । அத்⁴யாஸஸ்யா(அ)ஹமிதி மமேதி சா(அ)(அ)காரத்³வயம் ஸ்நேஹதாரதம்யாது³பபத்³யதே । தத்தாரதம்யம் ச “ததே³தத்ப்ரேய: புத்ராத்” இத்யஸ்யா: ஶ்ருதேர்வ்யாக்²யாநாவஸரே விஶ்வரூபாசார்யைர்த³ர்ஶிதம் ।
“வித்தாத்புத்ர: ப்ரிய: புத்ராத்பிண்ட³: பிண்டா³த்ததே²ந்த்³ரியம்।
இந்த்³ரியேப்⁴ய: ப்ரிய: ப்ராண: ப்ராணாதா³த்மா பர: ப்ரிய: ॥” இதி ।
அத: ப்ரியமாத்ரே வித்தாதௌ³ நியமேந மமேதி ஸம்ப³ந்தா⁴த்⁴யாஸ ஏவ ப⁴வதி । ப்ரியதரே புத்ரே கதா³சிதை³க்யமப்யத்⁴யஸ்யதே । ப்ரியதமே தே³ஹே ப்ரசுரைக்யாத்⁴யாஸ: । ததோ(அ)பி ப்ரியதமே த்வந்த:கரணே நியத ஐக்யாத்⁴யாஸ: । நநு புத்ரே சேதை³க்யபு³த்³தி⁴ராத்⁴யாஸிகீ கத²ம் தர்ஹி சது:ஸூத்ர்யவஸாநே பா⁴ஷ்யே கௌ³ணமித்²யாத்மநோ(அ)ஸத்த்வே புத்ரதே³ஹாதி³பா³த⁴நாதி³தி கௌ³ணாத்மத்வேந புத்ர உதா³ஹ்ருத: । நா(அ)யம் தோ³ஷ:, தே³ஹவதை³க்யாத்⁴யாஸஸ்ய ப்ராசுர்யம் நாஸ்தீத்யேதாவந்மாத்ரம் தத்ர விவக்ஷிதம் , ந த்வாத்மைக்யாத்⁴யாஸ: புத்ரே ஸர்வதா² நாஸ்தீதி । அந்யதா² கத²ம் “ஆத்மா வை புத்ரநாமா(அ)ஸி” இதி ஶ்ருதிருபபத்³யேத । இயம் ஹி ஶ்ருதிர்லோகஸித்³த⁴ம் புத்ரதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸமநுவத³தி । தஸ்மாத³ஸ்த்யேவ புத்ரபா⁴ர்யாதி³ஷு விஷயேஷ்வத்⁴யாஸ: । அத² கத²ஞ்சித்புத்ராதி³தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸே(அ)பி விப்ரதிபத்³யேதா²ஸ்ததா²பி தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸோ(அ)ங்கீ³கார்ய ஏவ । ஸ்தநந்த⁴யே புத்ரே வஸ்த்ராலங்காராதி³நா பூஜிதே ஸத்யஹமேவ பூஜித இதி பிதுரபி⁴மாநத³ர்ஶநாத் । ததா²(அ)ங்கு³ல்யா ஸ்வதே³ஹம் ப்ரத³ர்ஶ்ய வசநேநா(அ)யமஹமிதி வ்யவஹாரோ தே³ஹதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸமாத்மநோ க³மயதி । க்ருஶோ(அ)ஹம் க்ருஷ்ணோ(அ)ஹமிதி வ்யவஹாரே தே³ஹத⁴ர்மாணாம் க்ருஶத்வாதீ³நாமாத்மந்யத்⁴யாஸ: ப்ரஸித்³த⁴: । மூகோ(அ)ஹம் வக்தா(அ)ஹமந்தோ⁴(அ)ஹம் த்³ரஷ்டா(அ)ஹமிதீந்த்³ரியத⁴ர்மா ஏவா(அ)(அ)த்மந்யத்⁴யஸ்யந்தே । நஹ்யத்ர த⁴ர்மிணாமிந்த்³ரியாணாமத்⁴யாஸோ க⁴டதே, நித்யாநுமேயாநாம் தேஷாமபரோக்ஷாத்⁴யாஸாயோக்³யத்வாத் । அஹம் காமீ கோபீத்யந்த:கரணத⁴ர்மா ஆத்மந்யாரோப்யந்தே । ந ச காமாத³ய ஆத்மந ஏவ த⁴ர்மா நா(அ)ந்த:கரணஸ்யேதி வாச்யம் , ஸத்யேவாந்த:கரணே தேஷாம் பா⁴வாத் । ஆத்மோபாதா³நகத்வே(அ)பி காமாதீ³நாமந்த:கரணம் நிமித்தமிதி தத³ந்வயவ்யதிரேகாவிதி சேத்³ , ந; நிமித்தஸ்யா(அ)ந்த:கரணஸ்யா(அ)பாயமாத்ரேண ஸுஷுப்தௌ காமாத்³யபாயாநுபபத்தே: । அந்த:கரணாத்மஸம்யோக³ஸ்யா(அ)ஸமவாயிகாரணஸ்யா(அ)பாயாத்தத³பாய இதி சேத்³ , ஏவமப்யந்த:கரணஸ்யோபாதா³நத்வமேவ கல்பநீயம் , அப்⁴யர்ஹிதத்வாத் । நிமித்தத்வமப்யப்⁴யர்ஹிதமேவ, தத³பா⁴வே கார்யாநுத்பாதா³தி³தி சேத்³ , ந; சக்ஷுராதௌ³ நிமித்தாந்தரஸ்யா(அ)த்ர ஸத்³பா⁴வேந தஸ்யா(அ)கல்பநீயத்வாத் । ந சோபாதா³நாந்தரமத்ரா(அ)ஸ்தி, யைநோபாதா³நத்வமபி ந கல்ப்யேத । ஆத்மந உபாதா³நத்வே த்வஹம் காம இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யய: ஸ்யாத்³ , ந து த³ண்டீ³ தே³வத³த்த இதிவத³ஹம் காமீதி ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரத்யய: । அந்த:கரணஸாமாநாதி⁴கரண்யம் து காமாதீ³நாம் “காம: ஸங்கல்ப:” இத்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் । ததோ(அ)ந்த:கரணத⁴ர்மா ஏவ காமாத³ய ஆத்மந்யாரோப்யந்தே, அந்த:கரணம் ச ஸ்வஸாக்ஷிண்யாத்மந்யைக்யேநா(அ)த்⁴யஸ்யதே । அந்யதா² கேவலஸாக்ஷிணோ(அ)ஹமித்யபி⁴மாநவிஶிஷ்டத்வேந ப்ரதீதிர்ந ஸ்யாத் ।

நநு ந ஸாக்ஷிவேத்³யமந்த:கரணம் , கிந்த்வாத்மேந்த்³ரியவிஷயேஷு ஸமவஹிதேஷு த்³ருஶ்யமாநஸ்ய ஜ்ஞாநோத்பத்திக்ரமஸ்யா(அ)ந்யதா²நுபபத்த்யா க³ம்யமிதி சேத்³ , ந; அந்யதா²(அ)ப்யுபபத்தே: । ஆத்மந ஏவ க்ரமேண ஜ்ஞாநஜநநஸாமர்த்²யகல்பநே(அ)ப்யுபபந்நஸ்தத்க்ரம: । ந சா(அ)வஶ்யம் கஸ்யசிந்நியாமகஸ்ய கல்பநீயத்வே மந ஏவ கல்ப்யதாமிதி வாச்யம் , ஸித்³த⁴ஸ்யைவா(அ)(அ)த்மந: ஸாமர்த்²யமாத்ரகல்பநஸ்ய ஸாமர்த்²யோபேதத்³ரவ்யாந்தரகல்பநால்லகீ⁴யஸ்த்வாத் ।

நநு தர்ஹ்யநுமாநேந மநோ(அ)வக³ம்யதாம் – விமத: க்ரம: கர்து: க்ரமகாரிஸாதா⁴ரணகாரணாபேக்ஷ:, ப³ஹுவிஷயஸந்நிதா⁴நவத: கர்து: கார்யோத்பாத³க்ரமத்வாத்³ , பா³ஹுச்சே²த்³யஸந்நிதா⁴நவதோ தே³வத³த்தஸ்ய குடா²ரஸாபேக்ஷச்சி²தி³க்ரியாக்ரமவதி³தி । நைதத்ஸாரம் , மந:கர்த்ருகேஷு ப்ரதீந்த்³ரியஸம்யோகே³ஷு வர்தமாநே க்ரமே(அ)நைகாந்த்யாத் । ந ஹி மநஸ இந்த்³ரியை: க்ரமேண ஸம்யோகே³ கிஞ்சித்ஸாதா⁴ரணம் காரணமஸ்தி । அத்³ருஷ்டமேவ தத்³ப⁴விஷ்யதீதி சேத்³ , ஏவமபி வ்ருக்ஷாத்பதத: ப²லஸ்யா(அ)(அ)காஶப்ரதே³ஶஸம்யோக³க்ரமே(அ)நைகாந்த்யம் । தத்ராபி கு³ருத்வம் ஸாதா⁴ரணம் காரணமிதி சேத்³ , ஏவம் தர்ஹி சக்ஷுஷ: ப்ரதிவிஷயஸம்யோகே³ஷு வர்த்தமாநக்ரமே(அ)நைகாந்த்யாத் । ந சா(அ)த்³ருஷ்டமத்ரா(அ)பி ஸமமிதி வாச்யம் , அத்³ருஷ்டவ்யதிரிக்தஸ்யைவ ஸாதா⁴ரணகாரணஸ்ய ஸாத்⁴யத்வேந விவக்ஷிதத்வாத் । ஏவம் ச ஸதி ப்ரத²மத உக்தமநைகாந்திகஸ்த²லமப்யது³ஷ்டம் । அத² மதம் – விமதா விஜ்ஞாநாதி³விஶேஷகு³ணோத்பத்தி: ஸ்வாஶ்ரயே த்³ரவ்யாந்தரஸம்யோக³லக்ஷணாஸமவாயிகாரணாபேக்ஷா, நித்யத்³ரவ்யவிஶேஷகு³ணோத்பத்தித்வாத்³ , அக்³நிஸம்யோகா³பேக்ஷபரமாணுக³தலௌஹித்யோத்பத்திவத் । ததா² ச த்³ரவ்யாந்தரம் யத்தந்மந இதி । நைதத³ப்யுபபந்நம் , ஆத்மந: ஶரீரேந்த்³ரியஸம்யோகோ³(அ)பி ஜ்ஞாநாஸமவாயிகாரணமிதி தத்ர ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத் । ஸ்வப்நஜ்ஞாநபக்ஷீகாரே மந:ஸித்³தி⁴ரிதி சேத்³, ந; ஶரீரேணைவ ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத் । ந ஹி ஸ்வப்நே(அ)ப்யாத்மந: ஶரீரஸம்யோகோ³(அ)பக³ச்ச²தி । தர்ஹ்யஸ்து ப்ரத்யக்ஷம் மந இதி சேத்³ , ந; அணுபரிமாணத்வே மநஸ: பரமாணுவதி³ந்த்³ரியாக³ம்யத்வாத் । அநந்தபரிமாணத்வே யுக³பத்ஸர்வஜக³த³வபா⁴ஸப்ரஸங்கா³த் । மத்⁴யமபரிமாணத்வே(அ)பி ந தஸ்யேந்த்³ரியக³ம்யத்வம் , ஸ்வப்நாவஸ்தா²யாமிந்த்³ரியாபா⁴வே(அ)பி மநோத³ர்ஶநாத் । ந ச மநஸ: ப்ரதீதிரேவ நாஸ்தீதி வாச்யம் , மம மநோ(அ)ந்யத்ர க³தமித்யநுப⁴வாத் । தத: பரிஶேஷாந்மநஸ: ஸாக்ஷிவேத்³யத்வம் ஸித்³த⁴ம் । ஸ ச ஸாக்ஷீ ப்ரத்யகா³த்மா(அ)நாத்மஸ்வந்த:கரணாதி³ஷ்வைக்யேநா(அ)த்⁴யஸ்யதே, அஹங்காராதி³ஷு சைதந்யோபலம்பா⁴த் ।

நந்வாத்மாநாத்மநோரந்யோந்யாத்⁴யாஸே த்³வயோரப்யத்⁴யஸ்தத்வேந மித்²யாத்வம் ஸ்யாத் ததா² த்³வயோரப்யதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ஸாமாந்யாவபா⁴ஸ ஏவ ஸ்யாந்ந கஸ்யாபி விஶேஷாவபா⁴ஸ இதி சேத்³, மைவம் ; சிஜ்ஜட³ரூபேண த்³வயோர்விஶேஷாவபா⁴ஸஸ்தாவதி³தரேதராத்⁴யாஸம் க³மயதி । அத்⁴யாஸே விஶேஷாவபா⁴ஸஸ்யா(அ)த்⁴யஸ்யமாநதாப்ரயுக்தத்வாத் । ஏகதராத்⁴யாஸே சைகஸ்யைவ விஶேஷாவபா⁴ஸ: ஸ்யாத் । ந ச த்³வயோரபி மித்²யாத்வாபாத:, சேதநஸ்யா(அ)சேதநே ஸ்வரூபாத்⁴யாஸாபா⁴வாத்ஸம்ஸ்ருஷ்டதயைவா(அ)த்⁴யாஸாத் । ந ச விஶேஷாவபா⁴ஸாத³தி⁴ஷ்டா²நத்வவிரோத⁴:, அதி⁴ஷ்டா²நத⁴ர்மதயா விஶேஷாப்ரதீதே: । தே³ஹஸ்ய சேதநத்வமாத்மநோ(அ)சேதநத்வமிதி வைபரீத்யேந ப்ரதீதே: । ந ச வாச்யம் த்³வயோர்விஶேஷாவபா⁴ஸே ஸதி நாத்⁴யாஸ: ஸம்ப⁴வதி, ஸாமாநாதி⁴கரண்யமஸ்தி சேத்³கௌ³ணம் தத்³ப⁴விஷ்யதீதி । ந ஹி லௌகிகா: அந்த:கரணாதா³வாத்மநோ கௌ³ணீம் பு³த்³தி⁴மபி⁴மந்யந்தே, கிந்து முக்²யாமேவ । ந ஹி த்³ருஷ்டே(அ)நுபபந்நம் நாம । நந்வாதி³ஶப்³தோ³(அ)நுபபந்ந: । அந்த:கரணமாத்ரே ஶுத்³த⁴ஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ(அ)த்⁴யாஸாத் । இந்த்³ரியாதௌ³ த்வத்⁴யஸ்தாத்மவிஶிஷ்டமந்த:கரணமேவ ஸம்ப³ந்த்⁴யத இதி சேத் , ஸத்யமேவம் ததா²பி சைதந்யமேவேந்த்³ரியாத்³யவச்சி²ந்நம் ப்ரகாஶதே, நாந்த:கரணமிதி ப்ரதிபா⁴ஸாபி⁴ப்ராயேணாதி³ஶப்³த³ உக்த: । சைதந்யஸ்ய தே³ஹேந்த்³ரியாதா³வநுஸ்யூதத்வேந ப்ரதிபா⁴ஸாதே³வ தத்ர லௌகாயதாதீ³நாமாத்மப்⁴ரம: । அந்யதா² சைதந்யாத்⁴யாஸவத்யந்த:கரணே ஏவ ஸர்வேஷாமபி வாதி³நாமாத்மத்வப்⁴ரம: ஸ்யாந்ந து தே³ஹாதௌ³ । ததி³த்த²மாத்மாநாத்மநோரந்யோந்யாத்⁴யாஸே லக்ஷணஸம்பா⁴வநாஸத்³பா⁴வப்ரமாணைருபபாதி³தே விவதி³தும் கேநா(அ)பி ந ஶக்யத இதி ஸித்³த⁴ம் । நநு விமதம் ஶாஸ்த்ரம் ஸம்பா⁴விதவிஷயப்ரயோஜநம் , அத்⁴யாஸாத்மகப³ந்த⁴ப்ரத்யநீகத்வாத் , ஜாக்³ரத்³போ³த⁴வத் , இத்யநுமாதுமத்⁴யாஸோ ப⁴வதா ப்ரஸாதி⁴த: । தத்ர ப்ரயோஜநம் நாம கிம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாத்³யநர்த²நிவ்ருத்தி: ? கிம் வா(அ)நர்த²ஹேதோரவித்³யாதத்கார்யாத்⁴யாஸஸ்ய நிவ்ருத்தி: ? நா(அ)(அ)த்³ய:; ஸதி ஹேதௌ நிவ்ருத்தஸ்யா(அ)நர்த²ஸ்ய புநரப்யுத்பத்தே: । ந த்³விதீய:; அநாதே³ரத்⁴யாஸஸ்ய நிவ்ருத்த்யயோகா³த் । ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாந்நிவ்ருத்திரிதி சேத்³ , ந; ப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴த் । ந ஹி தே³ஹாதி³ப்⁴யோ ந்யாயதோ விவிக்தே(அ)ப்யாத்மநி அத்⁴யாஸநிவ்ருத்திம் பஶ்யாம: । உச்யதே – அநாதே³: ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ப⁴வந்மதஸித்³த⁴ஸம்ஸாரஹேதோர்நிவ்ருத்திரிவா(அ)த்⁴யாஸஸ்யா(அ)பி நிவ்ருத்தி: கிம் ந ஸ்யாத் ? அத்⁴யாஸோ ந நிவர்ததே, அநாதி³பா⁴வரூபத்வாதா³த்மவதி³தி சேத்³, ந; கிம் பா⁴வரூபத்வம் நாம ஸத்யத்வம் உதா(அ)பா⁴வவைலக்ஷண்யம் ? ஆத்³யே அநிர்வசநீயவாதி³நாம் ஹேத்வஸித்³தி⁴: । ந த்³விதீய: ; விமதோ ஜ்ஞாநநிவர்த்ய:, அஜ்ஞாநாத்மகத்வாத் ரஜதாத்⁴யாஸவத் । ந ச பூர்வாநுமாநேந பா³த⁴:, தஸ்யைவா(அ)நேந பா³த்⁴யத்வாத் । யதா² ஸாமாந்யஶாஸ்த்ரம் விஶேஷேண பா³த்⁴யதே ததா² ஸாமாந்யாநுமாநம் விஶேஷாநுமாநேந கிம் ந பா³த்⁴யதே ? நநு நிவ்ருத்திர்நாம ஸ்வோபாதா³நக³தோத்தராவஸ்தா², க⁴டஸ்ய ம்ருத்³க³தகபாலரூபத்வப்ராப்தேர்நிவ்ருத்தித்வாத்³; ந ஹி நிருபாதா³நஸ்யா(அ)வித்³யாத்⁴யாஸஸ்ய ஸா ஸம்ப⁴வதீதி சேத்³, ந; ஸ்வாஶ்ரயக³தோத்தராவஸ்தா²யா நிவ்ருத்தித்வாத் । அந்யதா² பரமாணுக³தஶ்யாமத்வாதே³ரநாதே³ரநிவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த் । யத்³யபி ந்யாயதோ தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மநி விஜ்ஞாதே தாவதைவா(அ)த்⁴யாஸநிவ்ருத்திர்ந த்³ருஷ்டா, ததா²பி தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யாத்³ ப்³ரஹ்மரூபத்வாவக³தாவவித்³யாதத்கார்யாத்⁴யாஸஸ்ய விரோதி⁴நோ நிவ்ருத்திர்யுஜ்யதே । விருத்⁴யதே ஹி ப்³ரஹ்மவித்³யயா ப்³ரஹ்மாவரணாஜ்ஞாநம் தத்கார்யம் ச । தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநேந து தே³ஹாத்மத்வம் விருத்⁴யத இதி தஸ்யைவ தேந நிவ்ருத்தி: । யத்³யப்யஹம்ப்ரத்யயே பா⁴ஸமாநஶ்சிதா³த்மா ப்³ரஹ்மைவ, ததா²பி ப்³ரஹ்மாகாரேண ந பா⁴ஸத இதி நா(அ)ஹம்ப்ரத்யயோ ப்³ரஹ்மவித்³யா । யௌக்திகஜ்ஞாநஸ்ய கத²ஞ்சித்³ ப்³ரஹ்மகோ³சரத்வே(அ)ப்யப்ரமாணத்வாத் பரோக்ஷத்வாத்³வா நா(அ)பரோக்ஷாத்⁴யாஸநிவர்த்தகத்வம் । ததோ வேதா³ந்தவாக்யஜந்யப்³ரஹ்மாவக³மாதே³வா(அ)த்⁴யாஸநிவ்ருத்தி: । நநு நா(அ)த்⁴யாஸநிவ்ருத்திமாத்ரம் ஶாஸ்த்ரப்ரயோஜநம் , கிந்த்வாநந்தா³வாப்திரபீதி சேத் , ஸத்யம் ; ததா²பி ஜீவப்³ரஹ்மணோரேகத்வலக்ஷணே விஷயே நிர்தி³ஷ்டே ஸதி ஜீவஸ்யா(அ)(அ)நந்தா³வாப்திரபி விஷயாந்த:பாதிதயா ஸாக்ஷால்லப்⁴யதே । “ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்ம” இதி ஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மண ஏவா(அ)(அ)நந்த³ரூபத்வாத் । ப்ரயோஜநத்வம் சா(அ)(அ)நந்தா³வாப்தே: புருஷாகாங்க்ஷாவிஷயத்வாதே³வ ப்ரஸித்³த⁴ம் , அதோ நா(அ)ஸௌ ப்ரயோஜநத்வேந ப்ருத²ங்நிர்தே³ஷ்டவ்யா । தர்ஹ்யத்⁴யாஸநிவ்ருத்திரபி ந ப்ருத²க்³ நிர்தே³ஷ்டவ்யா, ஶாஸ்த்ரவிஷயத்வாத் , ஆநந்தா³வாப்திவதி³தி சேத்³, மைவம் ; கிமியமத்⁴யாஸநிவ்ருத்தி: ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண விஷய உத ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வலக்ஷணே விஷயே(அ)ந்தர்ப⁴விஷ்யதி ? நா(அ)(அ)த்³ய:; ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வஸ்யைவ ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யத்வாத் । “பூ⁴யஶ்சா(அ)ந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்தி:” “பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:” இத்யேவமாதி³ப²லவாக்யை: ஸ்வப்³ரஹ்மாத்மைகத்வாவக³திஸாமர்த்²யலப்⁴யைவா(அ)த்⁴யாஸநிவ்ருத்திரநூத்³யதே । ந த்³விதீய:; ப்³ரஹ்மாத்மைக்யப்ரதிபாத³கைஸ்தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யைரத்⁴யாஸநிவ்ருத்தேரவிஷயீக்ருதத்வாத் । ப்³ரஹ்மக³தஸப்ரபஞ்சத்வஸ்ய ஜீவக³தா(அ)வித்³யாதத்கார்யயோஶ்ச நிவ்ருத்திமந்தரேண தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யோக்தமப்யைக்யம் நோபபத்³யத இதி சேத்³, ஆயாதம் தர்ஹ்யஸ்மது³க்தம் ஸாமர்த்²யலப்⁴யத்வமவித்³யாநிவ்ருத்தே: । தத்த்வமஸ்யாதி³மஹாவாக்யேஷ்வத்⁴யாஸநிவ்ருத்தேரர்த²லப்⁴யத்வே(அ)ப்யஸ்தூ²லமநண்வித்யவாந்தரவாக்யேஷு ஸாக்ஷாத் ஸா ப்ரதிபாத்³யத இதி சேத் ? மைவம், நஹ்யத்ர ப்³ரஹ்மாத்மஸாக்ஷாத்காரேண மோக்ஷாவஸ்தா²யாம் நிஷ்பத்ஸ்யமாநா ப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரஸ்தூ²லாதி³ஶப்³தா³ர்த²:, கிம் தர்ஹி ? ஸ்வதோ(அ)ஸங்க³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: காலத்ரயே(அ)பி ஸ்வாபா⁴விகம் யந்நிஷ்ப்ரபஞ்சஸ்வரூபம் ததே³வா(அ)ஸ்தூ²லாதி³ஶப்³தை³: ப்ரதிபாத்³யதே । ப்ரதிபாதி³தே ஹி தஸ்மிந்பஶ்சாந்மஹாவாக்யேந ப்³ரஹ்மாத்மத்வம் ஸாக்ஷாத்கர்தும் ஜீவ: ஶக்நுயாந்ந புநரந்யதா², ப்³ரஹ்மபதா³ர்த²ஸ்யாலௌகிகத்வாத் । ந ச ப்³ரஹ்மணோ நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வப்ரதிபாத³நேந ஸப்ரபஞ்சத்வக்³ராஹகப்ரமாணவிரோத⁴:, தாத்³ருஶப்ரமாணஸ்யைவா(அ)பா⁴வாத் । ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் ப்ரபஞ்சகோ³சரத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மாக்³ராஹித்வேந தது³ப⁴யஸம்ப³ந்தா⁴போ³த⁴கத்வாத் । “இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா” இத்யாதி³வாக்யாநி ச ந ப்³ரஹ்மண: ஸர்வப்ரபஞ்சாத்மகம் ப்ரதிபாத³யந்தி, ஸர்வோபாதா³நதயைவ தத்ஸித்³தே⁴:; கிம் தர்ஹ்யந்யத: ஸித்³த⁴மேவ தத³நூத்³ய நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வப்ரதிபாத³கவாக்யாபேக்ஷிதநிஷேத்⁴யஸமர்பகதயா வாக்யைகவாக்யதாம் ப்ரதிபத்³யந்தே । அந்யதா² புருஷார்த²பூ⁴தநிஷ்ப்ரபஞ்சத்வவிருத்³த⁴மபுருஷார்த²பூ⁴தம் ஸப்ரபஞ்சத்வம் கத²ம் ப்ரதிபாத³யேயு: । நிஷ்ப்ரபஞ்சஸப்ரபஞ்சத்வயோ: புருஷார்த²த்வாபுருஷார்த²த்வே ஸுஷுப்தஜாக³ரயோர்த்³ருஷ்டே ஶ்ருதிஸித்³தே⁴ ச । ந ச ஸப்ரபஞ்சத்வாநுவாதே³ந நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வப்ரமிதிர்பா³த்⁴யதே, அநுவாத³ஸ்யா(அ)நுவாத³த்வேந நிஷ்ப்ரபஞ்சப்ரமித்யர்த²தயா சா(அ)த்ர து³ர்ப³லத்வாத் । நந்வப்ராப்தம் ப்ரபஞ்சம் ப்³ரஹ்மணி ஸப்ரபஞ்சவாக்யை: ப்ராபய்ய புநஸ்தந்நிஷேதோ⁴(அ)நர்த²க ஏவ, ப்ரக்ஷாலநாத்³தி⁴ பங்கஸ்ய தூ³ராத³ஸ்பர்ஶநம் வரமிதி ந்யாயாத் । நைஷ தோ³ஷ:, அத்³விதீயத்வப்ரதிபாத³நபரஶ்ருத்யுக்தஸர்வோபாதா³நத்வஸாமர்த்²யாதே³வ ப்ராப்த: ப்ரபஞ்சோ யத்³யநூத்³ய ந நிஷித்⁴யதே ததா³ நா(அ)த்³விதீயத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸித்⁴யேத் । தச்ச ஶ்ருதஸாமர்த்²யே ஸப்ரபஞ்சத்வஸ்ய ப்ராபகமேவ ந ப்ரமாபகம் , ஸாக்ஷாந்நிஷேத⁴ஶ்ருத்யா விரோதே⁴ ஶ்ருதஸாமர்த்²யஸ்ய தௌ³ர்ப³ல்யாத் । து³ர்ப³லஸ்யா(அ)பி யாவத்³பா³த⁴ம் ஶுக்திரஜதாதி³ஜ்ஞாநவத் ப்ராபகத்வமவிருத்³த⁴ம் । அந்யதா² பா³தா⁴நுபபத்தே: । ப்ராப்தமேவ ஹி ஸர்வத்ர ப³லவத்ப்ரமாணேந பா³த்⁴யதே நா(அ)ப்ராப்தம் நா(அ)பி ப்ரமிதம் । ந ச “ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம” இத்யாத்³யுபாஸநாப்ரகரணபடி²தவாக்யாநி ஸப்ரபஞ்சம் ப்³ரஹ்ம ப்ரமாபயந்தி, அந்யபராணாம் தேஷாம் தாத்பர்யோபேதநிஷ்ப்ரபஞ்சவாக்யபா³தி⁴தத்வாத் । ஆரோபிதரூபேணா(அ)ப்யுபாஸநோபபத்தே: । ஆரோபோ(அ)பி நா(அ)த்யந்தமப்ராப்தஸ்ய ஸம்ப⁴வதீதி சேத்³ , ந; ஸ்ருஷ்டிவாக்யைரத்³விதீயத்வப்ரதிபத்தயே நிஷேத்⁴யஸமர்பகை: ப்ராபிதத்வாத் । தஸ்மாத் நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மப்ரமிதௌ ந கஶ்சித்³விரோத⁴: ।

ததா²பி தாத்³ருஶம் ப்³ரஹ்ம கர்த்ருத்வாதி³ப்ரபஞ்சோபேதஸ்ய ஜீவஸ்ய கத²மாத்மா ஸ்யாத் ? உச்யதே – ந தாவஜ்ஜீவே கர்த்ருத்வாதி³ப்ரபஞ்சோ(அ)நுமாநாதி³க³ம்ய:; அபரோக்ஷத்வாத் । நா(அ)பி சக்ஷுராதி³க³ம்ய:; ஜீவஸ்ய பா³ஹ்யேந்த்³ரியாவிஷயத்வேந தந்நிஷ்ட²கர்த்ருத்வாதே³ரபி ததா²த்வாத் । நா(அ)பி மநோக³ம்ய:, ப்ரமாணாபா⁴வாத் । அந்வயவ்யதிரேகௌ து மநஸ: கர்த்ருத்வாத்³யுபாதா³நதயா(அ)ப்யுபபந்நௌ, ஆத்மந ஏவ கர்த்ருத்வாத்³யுபாதா³நத்வகல்பநே(அ)பி மநஸ: கர்த்ருத்வாதி³ப்ரத்யாயகத்வம் நா(அ)ந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ம் , வ்யதிரேகஸ்ய ஸந்தி³க்³த⁴த்வாத் । யத்ர மநோ நா(அ)ஸ்தி ந தத்ர கர்த்ருத்வாதி³ப்ரதிபா⁴ஸோ யதா² ஸுஷுப்தாவிதி ஹி வ்யதிரேகோ வாச்ய:, ஸ ச ஸந்தி³க்³த⁴:, ஸுஷுப்தௌ கர்த்ருத்வாதே³ரநவபா⁴ஸ: கிம் மநஸோ(அ)ஸத்த்வாத் கிம் வா ஸ்வயமஸத்த்வாதி³த்யநிர்ணயாத் । ந சைவம் கர்த்ருத்வாதே³: ப்ரத்யாயகாபா⁴வ: ஶங்கநீய:, ஸாக்ஷிண: ப்ரத்யாயகத்வாத் । யத்து கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வராக³த்³வேஷஸுக²து³:கா²த³யோ(அ)பி ஆத்மநி ஸ்வயம்ப்ரகாஶா இதி பௌ³த்³தா⁴ ஜரத்ப்ராபா⁴கராஶ்ச கல்பயந்தி, ந தத்³யுக்தம் ; யதி³ கர்த்ருத்வாதீ³நாம் த்³ரவ்யத்வம் ததா³ ப்ரத்யேகம் ப்ரகாஶகு³ணகல்பநாதா³த்மப்ரகாஶஸ்யைவ தத்ப்ரத்யாயகத்வகல்பநம் லகீ⁴ய: । யதி³ ச தேஷாம் கு³ணத்வம் ததா³ தேஷு ப்ரகாஶகு³ண ஏவ ந ஸம்ப⁴வதி, கு³ணஸ்ய கு³ணாந்தராபா⁴வாத் । கர்த்ருத்வாத³ய ஏவ ப்ரகாஶரூபகு³ணா இதி சேத் , தர்ஹி தேஷாமாதி³த்யாதி³ப்ரகாஶவத்ஸ்வாஶ்ரயோபாதா⁴வுத்பத்திர்ந ஸ்யாத் । ந ச கர்த்ருத்வாதே³: ஸ்வஸத்தாயாம் ப்ரகாஶவ்யதிரேகாபா⁴வேந ஸ்வப்ரகாஶத்வம் கல்பயிதும் ஶக்யம் , நித்யாத்மப்ரகாஶஸம்ஸர்கா³த³பி தது³பபத்தே: । ஸந்து தர்ஹி ஸாக்ஷிவேத்³யா ஏவ கர்த்ருத்வாத³யஸ்ததா²பி தே ஸத்யா இதி சேத்³, ந; ப்ரமாணாப்ரமாணஸாதா⁴ரணஸ்ய ஸாக்ஷிணோ விஷயஸத்யத்வமித்²யாத்வயோஸ்தாடஸ்த்²யாத் । தத்ஸத்யத்வகல்பநே சா(அ)ஸங்க³த்வஶ்ருதிவ்யாகோபாத் । இந்த்³ரோ மாயாபி⁴ரிதி ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மாணாம் மித்²யாத்வஶ்ரவணாத் । ததே³வம் “அஸ்தூ²லமநணு” “ந ஜாயதே ம்ரியதே” இத்யாத்³யவாந்தரவாக்யாநி மஹாவாக்யாபேக்ஷிதௌ வஸ்துதோ நிஷ்ப்ரபஞ்சௌ சிந்மாத்ரரூபௌ தத்த்வம்பதா³ர்தௌ² ஸமர்பயந்தி, ந த்வத்⁴யாஸநிவ்ருத்திம் ப்ரதிபாத³யந்தி । நநு தர்ஹ்யவாந்தரவாக்யஸமர்பிதௌ ஸ்வாபா⁴விகப்ரபஞ்சரஹிதௌ தத்த்வம்பதா³ர்தா²வேவோபஜீவ்ய மஹாவாக்யேநைகத்வம் ப்ரதிபாத்³யத இத்யத்⁴யஸநிவ்ருத்திமந்தரேணா(அ)நுபபத்த்யபா⁴வாதா³ர்தி²கத்வமபி தஸ்யா அவித்³யாநிவ்ருத்தேஸ்தத்ப்ரதிபா⁴ஸஸ்ய ச கத²மிதி சேத்³ ? உச்யதே – ஏகத்வகோ³சரஸ்தத்த்வபோ³தோ⁴ விரோதி⁴நமவித்³யாதத்கார்யாத்⁴யாஸம் நிவர்தயந்நேவோதே³தி, ஶுக்திதத்த்வாவபோ³தே⁴ ததா²த³ர்ஶநாத் । நேத³ம் ரஜதமிதி நிஷேத⁴கஜ்ஞாநம் தத்ரா(அ)த்⁴யாஸநிவர்தகமிதி சேத்³, மைவம் ; நிஷேத⁴: பரமார்த²ரஜதகோ³சர இத்யக்²யாதிவாதே³ ப்ரதிபாதி³தத்வாத் । ஸ ச ரஜதநிஷேத⁴: பரமார்த²ரஜதார்தி²ந: ப்ரவ்ருத்த்யாகாங்க்ஷாமுச்சி²ந்த³ந்நத்⁴யாஸபா³த⁴கத்வேநோபசர்யதே । ஸாக்ஷாத³த்⁴யாஸபா³த⁴ஸ்து ஶுக்திஜ்ஞாநேநைவேத்யநிர்வசநீயக்²யாதௌ பா³த⁴விசாரே(அ)பி⁴ஹிதம் । ந ச வாச்யம் ஶுக்திஜ்ஞாநம் ஶுக்திதத்த்வப்ரத்யாயந ஏவ வ்யாப்ரியதே நா(அ)த்⁴யாஸநிவ்ருத்தாவிதி ஆர்தி²கார்த²ஸ்ய தத்ர நிரபேக்ஷத்வாத் । ததா²ஹி – லோகே துலயா ஸுவர்ணம் ஸம்மிமாநஸ்ய ஸுவர்ணகாரஸ்ய ஹஸ்தஸ்துலாயா உந்நமந ஏவ ப்ரயததே । தத்ரைகபா⁴க³ஸ்யா(அ)வநமநம் நா(அ)ந்தரீயகம் ந து தத்ர ஹஸ்த: ப்ரயததே । ஶாஸ்த்ரேஷு ச நா(அ)ந்தரீயகஸித்³தா⁴ அர்தா²: ப்ரயத்நநிரபேக்ஷா: ஸர்வத்ர ப்ரஸித்³தா⁴: ।

நநு யத்ர வாக்யாத்³பா³த⁴ஸ்தத்ர நேத³ம் ரஜமிதி வாக்யஸ்ய பரமார்த²ரஜதவிஷயத்வாச்சு²க்திகேயமிதி வாக்யஸ்ய சா(அ)த்⁴யாஸநிராஸப்ரதிபாத³நே ஸாமர்த்²யாபா⁴வாத் தந்நிவ்ருத்திப்ரதிபா⁴ஸோ நாந்தரீயகோ(அ)ஸ்து, யத்ர புந: ப்ரத்யக்ஷம் பா³த⁴கம் தத்ர கத²ம் நா(அ)ந்தரீயகதயா(அ)த்⁴யாஸநிவ்ருத்திப்ரதிபா⁴ஸ இதி சேத்³ , உச்யதே – ந தாவத்தத்ராரோபிதரஜதாபா⁴வோ(அ)நுபலப்³தி⁴க³ம்ய:, அபரோக்ஷத்வாத் । ஆரோபிதரஜததத³பா⁴வௌ ஹி ந ஸம்ப்ரயோக³யோக்³யௌ । ந ஹி ப்ரதீதிமாத்ரஶரீரமாரோபிதம் ரஜதம் ப்ரதீதே: பூர்வமஸ்தி, யேநேந்த்³ரியம் ஸம்யுஜ்யேத । ப்ரதியோகி³நோ ரஜதஸ்யேந்த்³ரியஸம்ப்ரயோகா³பா⁴வாதே³வ தத³பா⁴வோ(அ)பி நேந்த்³ரியேண ஸம்ப³த்⁴யதே । ததோ வாக்யபா³த⁴வத் ப்ரத்யக்ஷபா³தே⁴(அ)பீந்த்³ரியேண ஶுக்திதத்த்வே ஜ்ஞாயமாநே நா(அ)ந்தரீயகதயைவா(அ)த்⁴யாஸநிவ்ருத்தி: ப்ரதீயதே । ஏவஞ்ச ஜீவப்³ரஹ்மணோரேகத்வே வாக்யாத³நுப⁴வாத்³வா ஜாயமாநே ஸத்யவித்³யா தத்கார்யநிவ்ருத்தேரார்தி²க்யா: ஸாக்ஷாச்சா²ஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யே(அ)நந்தர்பா⁴வாத் ப்ரயோஜநத்வேந விஷயாத் ப்ருத²க்³ நிர்தே³ஶோ யுக்ததர: । யத்³யபி விசாரஶாஸ்த்ரஸ்ய வேதா³ந்தக³ஸந்தே³ஹாபக³ம ஏவ ஸாக்ஷாத்ப்ரயோஜநம் வேதா³ந்தாரம்ப⁴ஸ்ய ச ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ராப்தி: ப²லம் , ததா²(அ)ப்யத்⁴யாஸநிவ்ருத்தேர்வித்³யாப²லத்வேந புருஷாகாங்க்ஷாவிஷயத்வேந ச பரம்பரயா ஶாஸ்த்ரப்ரயோஜநத்வமப்யுபபந்நம் । நநு கேயம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ப்ராப்திர்நாம யா வேதா³ந்தாரம்ப⁴ப²லத்வேநோபவர்ண்யதே । ஸர்வத்ர ஹ்யப்ராப்தஸ்ய ஸ்வரூபேண நிஷ்பந்நஸ்ய க³ர்வாதே³: ப்ராப்திர்ப⁴வதி । ந து நித்யப்ராப்தஸ்ய ஸ்வரூபஸ்ய, நா(அ)ப்யநிஷ்பந்நஸ்ய நரவிஷாணாதே³: । வித்³யா து ஜ்ஞாதாரமாஶ்ரித்ய ஜ்ஞேயம் ப்ரகாஶயந்த்யேவ நிஷ்பத்³யதே ததை²வ ப்ரதீயதே சேதி ஸ்வரூபத: ப்ரதீதிதஶ்ச நித்யப்ராப்தா: தத்கத²ம் தஸ்யா: ப்ராப்தி: ?

உச்யதே – ப்ரமாணஜ்ஞாநிதாந்த:கரணவ்ருத்திர்வித்³யா தயா விஷயநிஶ்சய: ப்ராப்திஶப்³தே³ந விவக்ஷித: । தத்ர க⁴டாதி³வித்³யாயா: ஸ்வோத்பத்திமாத்ரேண விஷயநிஶ்சாயகத்வே(அ)பி ந ப்³ரஹ்மவித்³யாயாஸ்ததா² ஸஹஸா நிஶ்சாயகத்வம் , அஸம்பா⁴வநாவிபரீதபா⁴வநாப்⁴யாமபி⁴பூ⁴தவிஷயத்வாத் । தத்ரா(அ)ஸம்பா⁴வநா நாம சித்தஸ்ய ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மாத்மைக்யபரிபா⁴வநாப்ரசயநிமித்தைகாக்³ர்யவ்ருத்தியோக்³யதோச்யதே விபரீதபா⁴வநேதி ச ஶரீராத்³யத்⁴யாஸஸம்ஸ்காரப்ரசய: । ந சா(அ)பரோக்ஷாவபா⁴ஸநிமித்தப்ரமாணக்³ருஹீதே வஸ்துந்யுப⁴யவித⁴சித்ததோ³ஷாத³பரோக்ஷாவபா⁴ஸநிஶ்சயாபா⁴வோ ந த்³ருஷ்டசர இதி வாச்யம் , வாராணஸீப்ரதே³ஶாதா³வார்த்³ரமரிசமஞ்ஜர்யாதி³ஷ்வத்யந்தாத்³ருஷ்டபூர்வேஷு தூ³ரதே³ஶாத் ஸமாநீதேஷு ப்ரத்யக்ஷேண த்³ருஶ்யமாநேஷ்வப்யவிஶ்வாஸேந ஜ²டிதி நிஶ்சயோத்பாதா³த³ர்ஶநாத் । அத: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணாது³த்பந்நா(அ)பி ப்³ரஹ்மவித்³யா சித்ததோ³ஷப்ரதிப³த்³தா⁴ தர்கம் ஸஹாயமபேக்ஷ்ய பஶ்சாத்³விஷயம் நிஶ்சிநோதி ।

தர்கஸ்ய ப்ரமாணத்வே ஸ்வதந்த்ரத்வாத³ப்ரமாணத்வே சா(அ)நுபகாரித்வாந்ந ப்ரமாணம் ப்ரதி ஸஹகாரித்வம் ஸம்ப⁴வதீதி சேத்³ , மைவம் ; தர்கஸ்யாப்ரமாணபூ⁴தஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண வஸ்த்வநிஶ்சாயகத்வே(அ)பி நா(அ)த்யந்தமநுபகாரிகம் , ப்ரமாணதச்ச²க்திப்ரமேயாணாம் ஸ்வரூபே ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வப்ரத்யயரூபத்வாத் । அத ஏவ ப்ரமாணாநாமநுக்³ராஹகஸ்தர்க இதி தர்கவித³: । நநு ப்ரமாணஸ்ய தர்காபேக்ஷயா நிஶ்சாயகத்வே(அ)பஸித்³தா⁴ந்தாபத்தி: । ததா² ஹி – ஜ்ஞாநாநாம் ப்ராமாண்யமப்ராமாண்யம் ச ஸ்வத ஏவேதி ஸாங்க்²யா: । உப⁴யமபி பரத இதி தார்கிகா: । அப்ராமாண்யமேவ ஸ்வத இதி பௌ³த்³தா⁴: । ப்ராமாண்யமேவ ஸ்வத இதி வேதா³ந்திந: । ந தாவத் ஸாங்க்²யபக்ஷோ யுக்த: । தத்ர கிமேகஸ்யாமேவ ஜ்ஞாநவ்யக்தௌ ப்ராமாண்யாப்ராமாண்யயோ: ஸமாவேஶோ(அ)பி⁴ப்ரேத உத வ்யக்திபே⁴தே³ந தயோர்வ்யவஸ்தா² । நா(அ)த்³ய:, விரோதா⁴த் । ந த்³விதீய:, அஸ்யா வ்யக்தே: ப்ராமாண்யமஸ்யாஶ்சா(அ)ப்ரமாண்யமிதி வ்யவஸ்தா²பகாபா⁴வாத் । ஜ்ஞாநத்வஸ்யோப⁴யத்ர ஸமத்வாத் । அந்யஸ்ய வ்யவஸ்தா²பகஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வவாதி³நா(அ)நங்கீ³காராத் । நா(அ)ப்யுப⁴யம் பரத: । ததா³ ஹ்யுத்பந்நமாத்ரம் ஜ்ஞாநம் ப்ராமாண்யாப்ராமாண்யரஹிதம் கிஞ்சித்காலம் ஸமவதிஷ்டே²த । ந சைதல்லோகே ப்ரஸித்³த⁴ம் ।

அஸ்து தர்ஹி பௌ³த்³த⁴பக்ஷ: –– அப்ராமாண்யமேவ ஸ்வத: ப்ராமாண்யம் பரத இதி । நா(அ)யமப்யுபபந்ந: । தத்ர ப்ராமாண்யஸ்ய பரதஸ்த்வம் உத்பத்தௌ ஜ்ஞப்தௌ வா ? நோத்பத்தௌ தத்ஸம்ப⁴வதி, சக்ஷுராதி³காரணேப்⁴ய உத்பந்நஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய க்ஷணிகஸ்ய ஸ்வஸ்மிந் ப்ராமாண்யத⁴ர்மோத்பத்திபர்யந்தமவஸ்தா²நாஸம்ப⁴வாத் । நநு ஜ்ஞாநகாரணாத்³ ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ ஸத்யாம் பஶ்சாத்தத்காரணக³தகு³ணாத்தஸ்மிந் ஜ்ஞாநே ப்ராமாண்யோத்பத்திருத்பத்திபரதஸ்த்வம் , தத்³யதி³ ந ஸம்ப⁴வேத் கத²ம் தர்ஹி ப்ராமாண்யஸ்ய கு³ணாந்வயவ்யதிரேகாவிதி சேத்³ , ந; ப்ராமாண்யப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய தோ³ஷஸ்யா(அ)பா⁴வம் விஷயீக்ருத்யா(அ)வஸ்தா²நே(அ)பி தயோருபபத்தே: । ந ச கு³ணாந்வயவ்யதிரேகயோர்தோ³ஷாபா⁴வவிஷயத்வே வையதி⁴கரண்யம் ஶங்கநீயம் , தோ³ஷாபா⁴வஸ்யைவ கு³ணத்வாத் । நஹீந்த்³ரியாதி³ஷு தோ³ஷாபா⁴வவ்யதிரேகேண கு³ணோ த்³ருஶ்யதே । அத² ய: கஶ்சித்³கு³ண: ஸ்யாத் ததா³பி தோ³ஷநிவ்ருத்திஹேதோஸ்தஸ்ய கு³ணஸ்ய தோ³ஷாபா⁴வேநைவ ஸாக்ஷாத³ந்வயவ்யதிரேகௌ நிவ்ருத்தே து தோ³ஷே ப்ராமாண்யம் நிஷ்ப்ரதிப³ந்த⁴ம் ஸித்⁴யதீதி ப்ராமாண்யேநா(அ)பி ஸஹ கு³ணஸ்ய தோ³ஷாபா⁴வத்³வாரா(அ)ந்வயவ்யதிரேகௌ ப்ரதீயேதே, ந து தத்ர ஸாக்ஷாத்தௌ வித்³யேதே । அஸ்து தர்ஹி ப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய தோ³ஷஸ்யா(அ)பா⁴வ ஏவ ப்ராமாண்யகாரணம் ஸாக்ஷாத³ந்வயவ்யதிரேகவத்த்வாதி³தி சேத்³ , ந; ததா² ஸதி தோ³ஷஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத் । ஸத்யேவ புஷ்கலகாரணே கார்யோத்பாத³விரோதி⁴தயா ப்ராப்தம் ஹி ப்ரதிப³ந்த⁴கம் । ந ஹி தோ³ஷாபா⁴வே ஸதி தோ³ஷ: ப்ராப்நோதி । அதோ நோத்பத்தௌ பரதஸ்த்வம் । ஜ்ஞப்திரபி ப்ராமாண்யஸ்ய கத²ம் பரத: ஸ்யாத் ? ப்ராமாண்யம் நாம ஜ்ஞாநஸ்யார்த²பரிச்சே²த³ஸாமர்த்²யம் , தத்கிம் கு³ணஜந்யத்வஜ்ஞாநாத³வக³ம்யதே அர்த²க்ரியாஸம்வாத³ஜ்ஞாநாத்³வா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, க⁴டே ஜ்ஞாயமாநே(அ)பி தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய கு³ணஜந்யத்வம் யாவந்ந ஜ்ஞாயதே தாவத்³ க⁴டபரிச்சே²த³ஸாமர்த்²யாப்ரதீதௌ க⁴டவ்யவஹாராநுத³யப்ரஸங்கா³த் । அஸ்து கு³ணஜந்யத்வஜ்ஞாநே ஸதி பஶ்சாத்³ வ்யவஹார இதி சேத்³, ந; க⁴டஜ்ஞாநவத்³ கு³ணஜந்யத்வஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பி ஸ்வப்ராமாண்யநிஶ்சாயகஜ்ஞாநாந்தராத் ப்ராக³கிஞ்சித்கரத்வே ஸத்யநவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³த் । த்³விதீயே(அ)ப்யயம் ந்யாயஸ்துல்ய: । அத² மதம் – ஸாத⁴நபூ⁴தபோ⁴ஜநாதி³ஜ்ஞாநாநாம் த்ருப்த்யாத்³யர்த²க்ரியாஸம்வாத³ஜ்ஞாநாத் ப்ராமாண்யாவக³ம:, ப²லபூ⁴தத்ருப்த்யாதி³ஜ்ஞாநாநாம் து ஸ்வத ஏவ தத³வக³ம:; அர்த²: க்ரியாந்தராபா⁴வாத் , ததோ நா(அ)நவஸ்தே²தி । தத³ஸத் , விமதம் ஸாத⁴நஜ்ஞாநம் ஸ்வத ஏவ ப்ரமாணம் , ஜ்ஞாநத்வாத் , ப²லஜ்ஞாநவத் । விபக்ஷே சா(அ)ந்யோந்யாஶ்ரயப்ரஸங்கோ³ பா³த⁴:। ப்ரவ்ருத்தஸ்யா(அ)ர்த²க்ரியாஸம்வாத³ஜ்ஞாநாத் ப்ராமாண்யநிஶ்சய: ப்ராமாண்யநிஶ்சயே ச ப்ரவ்ருத்திரிதி । அநிஶ்சிதே ஏவ ப்ராமாண்யே தந்நிஶ்சயாய ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தேர்நா(அ)ந்யோந்யாஶ்ரயதேதி சேத் , ஸதி ஸந்தே³ஹே ததா²(அ)ஸ்து । அஸந்தி³க்³தா⁴ர்தே²ஷ்வப்⁴யஸ்தக⁴டாதி³விஷயஜ்ஞாநேஷு கத²ம் ப்ராமாண்யநிஶ்சயாய ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாத் । நநு ஸுவர்ணபரீக்ஷாயாம் நிரீக்ஷணநிகர்ஷணதா³ஹச்சே²த³ரூபாத் ப்ரத்யயசதுஷ்டயாத³ர்த²நிஶ்சய:, ந ப்ரத²மப்ரத்யயமாத்ராத் , தத: பரத: ப்ராமாண்யமநிவார்யமிதி சேத்³ , ந; தத்ர ஹி த்³விதீயாதி³ ஜ்ஞாநாநி ப்ரத²மஜ்ஞாநப்ராமாண்யப்ரதிப³ந்த⁴கஸம்ஶயாதி³நிராஸீநி, ந து தத் ப்ராமாண்யநிஶ்சாயகாநி । தஸ்மாத் ப்ராமாண்யஸ்யோத்பத்தௌ ஜ்ஞப்தௌ ச ஜ்ஞாநோத்பாத³கஜ்ஞாபகாதிரிக்தாநபேக்ஷத்வலக்ஷணம் ஸ்வதஸ்த்வமப்⁴யுபேயம் । அப்ராமாண்யஸ்ய து ஜ்ஞாநகாரணக³ததோ³ஷாது³த்பத்திர்பா³தா⁴ச்ச ஜ்ஞப்திரிதி பரதஸ்த்வம் ।

அப்ராமாண்யம் பரதோ நோத்பத்³யதே, ப்ராமாண்யாபா⁴வத்வாத் , ப்ராமாண்யப்ராக³பா⁴வவதி³தி சேத்³, ந; ஹேத்வஸித்³தே⁴: । அப்ராமாண்யம் நாமா(அ)ஜ்ஞாநஸம்ஶயவிபர்யயா: । தது³க்தம் ப⁴ட்டபாதை³: –– “அப்ராமாண்யம் த்ரிதா⁴ பி⁴ந்நம் மித்²யாத்வாஜ்ஞாநஸம்ஶயை: ।” இதி । அஜ்ஞாநஶப்³தே³ந சா(அ)த்ர வஸ்த்வந்தரஜ்ஞாநம் விவக்ஷிதம் , “விஜ்ஞாநம் வா(அ)ந்யவஸ்துநி” இதி தைரேவோக்தத்வாத் । ததஸ்தத்ர த்ரயாணாமபி நா(அ)பா⁴வவத்வம் ।ஸ்வத: ப்ராமாண்யஸ்யா(அ)பி தோ³ஷப³லாத³ப்ராமாண்யமவிருத்³த⁴ம் , ஸ்வத உஷ்ணஸ்யா(அ)ப்யக்³நேர்மந்த்ராதி³நா ப்ரதிப³ந்தே⁴ ஶைத்யத³ர்ஶநாத் ।

யதி³ கத²ஞ்சித³ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வமாஶங்கேதா²ஸ்ததா³நீமப்ரமாணஜ்ஞாநாத³பி யாவத்³தோ³ஷாதி⁴க³மமுத்பத்³யமாநம் வ்யவஹாரம் கத²ம் ஸமர்த²யேதா²: ? தஸ்மாத் ப்ராமாண்யமேவ ஸ்வத: இதி ஸ்தி²தம் । ததா² ச ஸதி ப்³ரஹ்மவித்³யாயாஸ்தர்காபேக்ஷத்வே கத²ம் நா(அ)பஸித்³தா⁴ந்த: ? நைஷ தோ³ஷ:, தர்கஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴நிராகரணமாத்ரஹேதுத்வாத் । யத்³யபி ப்³ரஹ்ம ஸ்வப்ரகாஶம் ஶப்³த³ஶ்ச தத்ரா(அ)பரோக்ஷஜ்ஞாநஜநநே ஸமர்த²ஸ்ததா²பி து³ரிதைஶ்சித்தக்ருதவிபரீதப்ரவ்ருத்தேர்விஷயாஸம்பா⁴வநயா தே³ஹேந்த்³ரியாதி³விபரீதபா⁴வநயா ச ப்ரதிப³ந்த⁴: ஸம்ப⁴வதி, ததோ நிஶ்சலோ(அ)பரோக்ஷோ(அ)நுப⁴வோ ந ஜாயதே । தத்ரா(அ)(அ)ஶ்ரயமத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத்³ து³ரிதாபக³ம: । ஶமாதி³ஸேவநாச்சித்தஸ்ய விபரீதப்ரவ்ருத்தயோ நிருத்⁴யந்தே । மநநாத்மகேந தர்கேண ஜீவப்³ரஹ்மைக்யலக்ஷணஸ்ய விஷயஸ்யா(அ)ஸம்பா⁴வநா நிரஸ்யதே । நிதி³த்⁴யாஸநேந விபரீதபா⁴வநாம் திரஸ்க்ருர்வதீ ஸூக்ஷ்மார்த²நிர்தா⁴ரணஸமர்தா² சித்தவ்ருத்தேரேகாக்³ரதா ஸம்பத்³யதே । தத: ஶப்³த³ஜநிதமபரோக்ஷம் ஜ்ஞாநம் நிஶ்சலம் ப்ரதிதிஷ்ட²தி । வேதா³ந்தஶப்³த³ஸ்ய ச ப்³ரஹ்மாபரோக்ஷாவக³திஹேதுத்வம் “தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி” இதி தத்³தி⁴தப்ரத்யயேந த³ர்ஶிதம் । உபநிஷத்ஸ்வேவ ஸம்யக³வக³த: புருஷ இதி தத்³தி⁴தப்ரத்யயார்த²: । ந ஹ்யபரோக்ஷே ப்³ரஹ்மணி பரோக்ஷஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வதி । தத: ப்ரத²மத ஏவ ஶப்³தா³து³த்பந்நமபரோக்ஷஜ்ஞாநம் ப்ரதிப³ந்தா⁴பாயே பஶ்சாந்நிஶ்சலம் ப⁴வதி । அத²வா யதா² ஸம்ப்ரயோகோ³(அ)பி⁴ஜ்ஞாநமுத்பாத்³ய புந: பூர்வாநுப⁴வஸம்ஸ்காராபேக்ஷயா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமுத்பாத³யதி ததா² ஶப்³த³ ஏவ ப்ரத²மம் ப்³ரஹ்மணி பரோக்ஷஜ்ஞாநமுத்பாத்³ய புநர்வர்ணிதப்ரதிப³ந்த⁴க்ஷயாபேக்ஷயா த்³விதீயமபரோக்ஷஜ்ஞாநமுத்பாத³யதி । ந ச ஸ்வயம்ப்ரகாஶே ப்³ரஹ்மணி பரோக்ஷஜ்ஞாநம் விப்⁴ரம:, ஸ்வயம்ப்ரகாஶே(அ)பி புருஷாந்தரஸம்வேத³நே பரோக்ஷாநுமாநத³ர்ஶநாத் । ஏவம் ஸதி ஶப்³தா³த் ப்ரத²மமபரோக்ஷம் பரோக்ஷம் வா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஜாதமபி தாவதைவ நிஶ்சலாபரோக்ஷாநுப⁴வரூபேண ப்ரதிஷ்டா²யா அபா⁴வாத³ப்ராப்தமிவ ப⁴வதி । மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோ: க்ருதயோ: ப²லரூபேண ப்ரதிஷ்டி²தத்வாத்³ ப்³ரஹ்மவித்³யா ப்ராப்தேதி வ்யபதி³ஶ்யதே ।

நந்வேவம் ஸதி நிதி³த்⁴யாஸநாநந்தரமேவ ப²லோத³யத³ர்ஶநாத்தஸ்யைவா(அ)ங்கி³த்வம் ஶ்ரவணமநநயோஸ்து தது³பகாரிதயா(அ)ங்க³த்வம் ப்ராப்தமிதி சேத்³, மைவம் ; நிதி³த்⁴யாஸநஸ்யா(அ)நுப⁴வோத்பத்தௌ கரணத்வாயோகா³த் । ந ஹி நிதி³த்⁴யாஸநம் நாம கிஞ்சித்ப்ரமாணம் , யேநா(அ)நுப⁴வஜநநே ஸ்வயம் காரணம் ஸ்யாத் । ஶ்ரவணம் து ஶப்³த³ஶக்திதாத்பர்யாவதா⁴ரணரூபம் ஸத்கரணபூ⁴தஶப்³தா³திஶயஹேதுத்வாத் கரணமிதி க்ருத்வா ஶ்ரவணஸ்யைவா(அ)ங்கி³த்வமுசிதம் । ப்ரப³லப்ரதிப³ந்த⁴நிவாரகயோர்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோ: ஸஹகாரிபூ⁴தசித்தாதிஶயஹேதுத்வாத் ப²லோபகார்யங்க³த்வம் । மநநம் ஹி விஷயக³தா(அ)ஸம்பா⁴வநாம் நிராக்ருத்ய சித்தே ஸம்ஶயமபநயதி । நிதி³த்⁴யாஸநம் ச விபரீதபா⁴வநாம் நிராக்ருத்ய சித்தவ்ருத்தேரைகாக்³ர்யம் ஜநயதி । ஶமாதீ³நாம் யஜ்ஞாதீ³நாம் சா(அ)(அ)ராது³பகாரகத்வாதி³தி கர்த்தவ்யதாரூபத்வம் , தத்ரா(அ)ப்யந்தரங்கா³: ஶமாத³ய: ஶ்ரவணாதி⁴காரப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய சித்தேந்த்³ரியக³தவிபரீதப்ரவ்ருத்த்யாக்²யஸ்ய த்³ருஷ்டதோ³ஷஸ்ய நிவாரகத்வாத் । யஜ்ஞாத³யஶ்சா(அ)த்³ருஷ்டதோ³ஷஸ்ய நிவாரகதயா ப³ஹிரங்கா³: । அத இதிகர்த்தவ்யதயா ப²லோபகார்யங்கா³ப்⁴யாம் சோபக்ருதமங்கி³பூ⁴தம் ஶ்ரவணமேவ நிஶ்சலாபரோக்ஷாநுப⁴வஜநகம் । யத்து ஶ்ரவணமாபாதிகமங்கா³நுஷ்டா²நாத் ப்ராக்பரோக்ஷஜ்ஞாநமப்ரதிஷ்டி²தாபரோக்ஷஜ்ஞாநம் வா ஜநயதி । தஸ்ய நிதி³த்⁴யாஸநாங்க³த்வே(அ)பி ந ந: கிஞ்சித்³தீ⁴யதே, ஸம்ஸாரநிவர்தகப்³ரஹ்மதத்த்வாபரோக்ஷஜ்ஞாநஜநகஶ்ரவணஸ்யைவா(அ)ங்கி³த்வாங்கீ³காராத் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ந ஸம்ஸாரநிவர்தகம் , ஸத்யபி தஸ்மிந் ஸம்ஸாரத³ர்ஶநாதி³தி சேத்³ , ந; தத்த்வாபரோக்ஷாத்³ ஸமூலாத்⁴யாஸநிவ்ருத்தேரந்வயவ்யதிரேகஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴த்வாத் । அத்⁴யாஸவிரோதி⁴தே³ஹவ்யதிரேகாவக³மவத்தத்த்வாவபோ³தோ⁴(அ)த்⁴யாஸவிருத்³தோ⁴(அ)பி ந தமபநயேதி³தி சேத்³, ந; வைஷம்யாத் । தத்த்வஜ்ஞாநம் ஹி மூலாஜ்ஞாநவிரோதி⁴, ந து ததா² தே³ஹவ்யதிரேகஜ்ஞாநம் । தர்ஹி தத்த்வஜ்ஞாநாந்மூலாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ஸத்³ய: ஶரீரபாத: ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; அஜ்ஞாநதத்கார்யஸம்ஸ்காராத³பி ஶரீராத்³யநுவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் । சக்ரப்⁴ரமணாதி³க்ரியாயாம் ஜ்ஞாநே ச ஸம்ஸ்கார: ப்ரஸித்³தோ⁴ நாந்யத்ரேதி சேத்³ , ந; க³ந்தா⁴தௌ³ ஸம்ஸ்காரத³ர்ஶநாத் । நி:ஸாரிதபுஷ்பே புஷ்பபாத்ரே ஸ்தி²தா: ஸூக்ஷ்மா: புஷ்பாவயவா ஏவ க³ந்த⁴பு³த்³தி⁴ம் உத்பாத³யந்தி ந ஸம்ஸ்கார இதி சேத் , ததா²பி ப்ரலயாவஸ்தா²யாம் ஸர்வகார்யஸம்ஸ்காரோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்ய ஏவ । யே து நா(அ)ப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி, தாந் ப்ரத்யநுமாதவ்யம் – விமத: கார்யவிநாஶ: ஸம்ஸ்காரவ்யாப்த:, ஸம்ஸ்காரவிநாஶாத³ந்யத்வே ஸதி விநாஶத்வாத்³ , ஜ்ஞாநவிநாஶவதி³தி । க்ரியாஜ்ஞாநயோரேவ ஸம்ஸ்கார இதி ப்ரஸித்³த்⁴யா பா³த⁴ இதி சேத் , தர்ஹ்யவித்³யாதத்கார்யயோரபி ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநரூபத்வாத் ஸம்ஸ்காரஹேதுத்வமஸ்து । அவித்³யாதி³ ஸாக்ஷிசைதந்யஸ்ய நித்யத்வே(அ)பி தத³வச்சே²த³கஜ்ஞாநாபா⁴ஸரூபவ்ருத்தேரநித்யத்வாத் ஸம்ஸ்கார: ஸித்⁴யேத் , ததா²பி ஸ்ம்ருதிமாத்ரகாரணாத் ஸம்ஸ்காராத் கத²மபரோக்ஷத்³வைதாவபா⁴ஸ இதி சேத் , ப்ரபஞ்சாபரோக்ஷகாரணசைதந்யாஶ்ரிததோ³ஷத்வாத் ஸம்ஸ்காரஸ்யேதி வதா³ம: । அபரோக்ஷகாரணநேத்ராதி³க³தகாசாதி³தோ³ஷாணாமபரோக்ஷப்⁴ரமஹேதுத்வாத் । ந ச கேவலஸ்ய சைதந்யஸ்ய ந ஸம்ஸ்காராஶ்ரயத்வஸம்ப⁴வ இதி வாச்யம் , அவித்³யாஶ்ரயத்வவது³பபத்தே: । ஸம்ஸ்காரஸ்ய கார்யத்வே(அ)பி ப்ரத்⁴வம்ஸவந்நோபாதா³நாபேக்ஷா, அவித்³யாஸம்ஸ்காரவ்யதிரிக்தபா⁴வரூபகார்யாணாமேவோபாதா³நஜந்யத்வாத் । அத ஏவா(அ)ந்யத்ர ஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸ்வோபாதா³நாஶ்ரயத்வநியமே(அ)ப்யத்ரா(அ)நுபாதா³நசைதந்யாஶ்ரிதத்வமுபபத்³யதே । ந ச ஸம்ஸ்காராங்கீ³காரே விதே³ஹமுக்த்யபா⁴வ:, ப்ராரப்³த⁴கர்மணோ(அ)ந்தே தத்த்வஜ்ஞாநாநுஸந்தா⁴நாதே³வ ஸம்ஸ்காரநிவ்ருத்தௌ தத்ஸித்³தே⁴: ।

அத² மந்யஸே – அவித்³யாயா நிவ்ருத்தத்வாத் ஸம்ஸ்காரஸ்ய சா(அ)நுபாதா³நத்வாந்நிருபாதா³நோ தே³ஹேந்த்³ரியாதி³: கத²ம் ஸித்³த்⁴யேதி³தி ? தர்ஹி தத்த்வஸாக்ஷாத்காரே ஜாதே(அ)ப்யாப்ராரப்³த⁴க்ஷயமவித்³யாலேஶாநுவ்ருத்த்யா ஜீவந்முக்திரஸ்து । ப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய ப்ராரப்³த⁴கர்மண: க்ஷயே தத்த்வஜ்ஞாநாத³வித்³யாலேஶோ(அ)பி நிவர்ததே, அத: ஸர்வஸம்ஸாரநிவர்தகப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவித்³யாப்ராப்தயே ஸர்வவேதா³ந்தாரம்ப⁴: । யத்³யபி கேஷுசித்³வேதா³ந்தேஷு ஸகு³ணோபாஸநாநி விதீ⁴யந்தே, ததா²பி தேஷாம் கோ³தோ³ஹநாதி³வத் ப்ராஸங்கி³கத்வாது³பாஸநகர்மபூ⁴தம் நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்மைவ தத்ரா(அ)பி ப்ரதிபாத்³யம் । உபாஸ்யத்வேந விதீ⁴யமாநா கு³ணா அப்யத்⁴யாரோபாபவாத³ந்யாயேந நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தாவுபயுஜ்யந்தே । அபவாதா³த் ப்ராக³வஸ்தா²யாமாரோபிதைஸ்தைஸ்தைர்கு³ணைர்விஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மை தஸ்மை ப²லாயோபாஸ்யத்வேந விதா⁴தும் ஶக்யம் । நநு யதி³ முமுக்ஷுணா(அ)வக³ந்தவ்யம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் போ³த⁴யிதுமாரோபிதகு³ணப்ரபஞ்சமாஶ்ரித்யோபாஸநாவிதி⁴ஸ்ததா³ மோக்ஷே(அ)தி⁴க்ருதஸ்யைவோபாஸநாதி⁴கார: ஸ்யாத் । யதா² த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோ: “சமஸேநா(அ)ப: ப்ரணயேத்” இதி வாக்யாத் ப்ராப்தமபாம்ப்ரணயநமாஶ்ரித்ய “கோ³தோ³ஹநேந பஶுகாமஸ்ய” இதி விதீ⁴யமாநே கோ³தோ³ஹநே த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி⁴காரிண ஏவா(அ)தி⁴காரஸ்தத்³வத் । நைஷ தோ³ஷ:, தத்ர ஹி த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி⁴காரிண ஏவா(அ)ப்ப்ரணயநப்ராப்தி:, தத்ப்ராப்திமத ஏவ பஶுகாமநாயாம் கோ³தோ³ஹநவிதி⁴ரித்யதி⁴க்ருதாதி⁴காரதா ஸ்யாத் । இஹ து ஶப்³தா³தா³ரோபிதப்ரபஞ்சப்ரதிபத்திரமுமுக்ஷூணாமப்யஸ்தீத்யாஶ்ரித்ய விதா⁴நே(அ)பி நா(அ)தி⁴க்ருதாதி⁴காரதா । நநு ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதா⁴யகாநாம் வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திபரத்வே(அ)பி ந ப்ராணாத்³யுபாஸநவிதா⁴யகாநாம் தத³ஸ்தீதி சேத் , ந; தேஷாமபி அந்த:கரணஶுத்³தி⁴த்³வாரேண தத்ரைவ பர்ய்யவஸாநாத்³ । தஸ்மாத் ஸர்வேஷாமபி வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மைவ விஷயஸ்தத்³வித்³யாப்ராப்த்யா(அ)நர்த²நிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநம் , ததஸ்தத்³விசாரஶாஸ்த்ரஸ்யா(அ)பி தே ஏவ விஷயப்ரயோஜநே இத்யவக³ந்தவ்யம் ।

நநு விசாரகர்தவ்யதாமாத்ரம் ப்ரத²மஸூத்ரஸ்யா(அ)ர்த²:, தத்ரா(அ)ஸூத்ரிதே விஷயப்ரயோஜநே வேதா³ந்தவிசாரஸம்ப³ந்தி⁴தயா கிமிதி உபபாத்³யேதே ? இதி சேத் , உச்யேதே ஏவா(அ)ர்த²தோ விஷயப்ரயோஜநே । ததா² ஹி – இஷ்டஸாத⁴நதைவ விதா⁴யகாநாம் லிட்³-லோட்-தவ்ய-ப்ரத்யயாநாமர்த² இதி தாவது³த்தரத்ரா(அ)பி⁴தா⁴ஸ்யதே । மோக்ஷகாமேந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தா விசாரயிதவ்யா இத்யஸ்மிந் ஸூத்ரவாக்யே தவ்யப்ரத்யயேந தா⁴த்வர்த²ஸ்ய விசாரஸ்ய ஸாமாந்யேநேஷ்டஸாத⁴நதா போ³த்⁴யதே । தத்ர கிம் ததி³ஷ்டமிதி விஶேஷாகாரேண ப²லஜிஜ்ஞாஸாயாம் ஸ்வர்கா³தி³வத³தி⁴காரிவிஶேஷணதயா மோக்ஷ ஏவ விசாரப²லத்வேநா(அ)வக³ம்யதே । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் து தா⁴த்வர்த²விசாரஸாத்⁴யத்வாத் ப²லீபூ⁴தமோக்ஷஸாத⁴நத்வாச்ச அபூர்வவத³வாந்தரவ்யாபாரரூபம் ப⁴விஷ்யதி ।

நநு நேஷ்டஸாத⁴நதா லிஙாதி³ப்ரத்யயார்த²:, கிந்து நியோகோ³ மாநாந்தராக³ம்ய:, ஸ ச தா⁴த்வர்தே²ஷு நியோஜ்யம் நியுஞ்ஜாந: ஸாமர்த்²யாத்³தா⁴த்வர்தே²(அ)ஸ்ய ப²லஸாத⁴நத்வம் கல்பயதீதி । நைதத்ஸாரம் , அநுபபத்த்யபா⁴வாத் । கிம் தா⁴த்வர்த²ஸ்ய ப²லஸாத⁴நத்வமந்தரேண நியோக³ஸ்ய ஸ்வரூபமநுபபந்நமுத தத்ப்ரவர்தகத்வமநுபபந்நம் ? நா(அ)(அ)த்³ய: அஸத்யபி ப²லே நித்ய-நைமித்திக-நியோக³ஸ்வரூபஸ்ய ஸத்த்வாத் । த்³விதீயே(அ)பி கிம் நியோக³: ப²லகாமநாமபேக்ஷ்ய ப்ரவர்தக: உத ஸ்வயமேவ ப்ரவர்தக: ? ஆத்³யே ப²லகாமநைவ ப்ரவர்தயது கிம் நியோகே³ந ? ப்ரத்யக்ஷாதி³ஷு ப²லகாமநாயா: ப்ரவர்தநே ஸ்வாதந்த்ர்யத³ர்ஶநாத் । த்³விதீயே நதீ³வேகா³தி³வந்நியோக³: ப²லகாமநாயா: ப்ரவர்தநே ஸ்வாதந்த்ர்யத³ர்ஶநாத் । த்³விதீயே நதீ³வேகா³தி³வந்நியோக³: ப²லகாமநாரஹிதமபி புருஷம் ப³லாத் ப்ரவர்தயேத் । ததா² ச தத்ப்ரவர்தகத்வம் தா⁴த்வர்த²ஸ்ய ப²லஸாத⁴நத்வாபா⁴வே(அ)பி உபபந்நம் । அந்யதா² நதீ³வேகோ³(அ)பி ப²லஸாத⁴நே ப்ரவர்தயேத் । நியோக³மாத்ரஸ்ய தா⁴த்வர்த²ப²லஸம்ப³ந்தா⁴கல்பகத்வே(அ)பி ப²லகாமிநா ப்ரமீயமாணோ நியோக³ஸ்தத்கல்பக: இதி சேத் , ந ; அத்ராபி தயோ: ஸம்ப³ந்த⁴மந்தரேணா(அ)நுபபத்த்யபா⁴வாத் । ந தாவத் காம்யப²லஸ்ய தா⁴த்வர்த²ஸாத்⁴யத்வமந்தரேணா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணத்வமநுபபந்நம் ? ஜீவநாதீ³நாமஸாத்⁴யாநாமபி “யாவஜ்ஜீவம் ஜுஹுயாத்” இத்யாதி³ஷ்வதி⁴காரிவிஶேஷணத்வத³ர்ஶநாத் । அஸாத்⁴யஸ்வபா⁴வாநாம் ததா²த்வே(அ)பி ஸாத்⁴யஸ்வபா⁴வஸ்ய ப²லஸ்யா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணத்வம் தா⁴த்வர்த²ஸாத்⁴யதயா விநா(அ)நுபபந்நமிதி சேத் , ந; கிம் ஸாத்⁴யஸ்வபா⁴வஸ்யேத்யத்ர ஸாத்⁴யஶப்³தே³ந தா⁴த்வர்த²ஸாத்⁴யத்வம் விவக்ஷிதம் உத ஸாத்⁴யத்வமாத்ரம் ? ஆத்³யே கல்ப்யகல்பகயோரபே⁴தா³த் ஆத்மாஶ்ரயாபத்தி: । த்³விதீயே(அ)பி கிம் ஸ்வர்க³ஸ்ய ஸாத்⁴யத்வம் ஶப்³தா³த் ப்ரதீயதே உத அர்தா²த் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, வாசகபதா³பா⁴வாத் । ந த்³விதீய:, கல்பகாபா⁴வாத் । ந ஹி ஸ்வர்க³ஸ்ய ஸாத்⁴யத்வமந்தரேண கிஞ்சித³நுபபந்நம் பஶ்யாம: । ஸ்வர்க³ஸ்ய ஸாத்⁴யத்வாபா⁴வே காமியோகோ³(அ)நுபபந்ந இதி சேத், ஏவமபி நா(அ)ஸ்யா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணத்வம் , யத்³ப³லாத் தா⁴த்வர்த²ஸ்ய ஸாத்⁴யதா கல்ப்யேத । யதா² “ஶுஷ்கத³ண்டீ³ தே³வத³த்த:” இத்யத்ர த³ண்ட³ ஏவ தே³வத³த்தவிஶேஷணம் , ஶுஷ்கத்வம் த³ண்ட³விஶேஷணம் , ததா² “ஸ்வர்க³காமோ(அ)தி⁴காரீ” இத்யத்ரா(அ)பி காமநைவா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணம் , ஸ்வர்க³: காமநாயா: விஶேஷணம் , காமநாத்³வாரா ஸ்வர்க³ஸ்யா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணத்வம் ஸ்யாதி³தி சேத் , ததா²பி ந தஸ்ய தா⁴த்வர்த²ஸாத்⁴யதா ஸித்³த்⁴யதி, “அத்⁴யேதுகாமோ பை⁴க்ஷ்யம் சரேத்” இத்யத்ர ஸாத்⁴யஸ்வபா⁴வஸ்யா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணஸ்யா(அ)ப்யத்⁴யயநஸ்ய தா⁴த்வர்த²பூ⁴தபை⁴க்ஷ்யசரணஸாத்⁴யத்வாத³ர்ஶநாத் । “த்³ரவ்யகாமோ ராஜாநம் த⁴ர்மகாமோ யஜ்ஞாந் உபஸேவேத” இத்யாதௌ³ வைபரீத்யமபி த்³ருஷ்டமேவேதி சேத் , தர்ஹி ஸ்வர்க³தத்காமநயோரதி⁴காரிவிஶேஷணத்வமேவ து³ர்நிரூபம் । ததா² ஹி – ந தாவத் ஸ்வர்க³காமபத³ம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸநியோக³ஸ்ய புருஷேணா(அ)யோக³ம் வ்யவச்சி²நத்தி, நித்யவிதி⁴ப³லாதே³வாயோக³வ்யவச்சே²த³ஸ்ய ஸித்³தே⁴: । நா(அ)பி தத³ந்யயோக³வ்யவச்சே²த³கம் , அஸ்வர்க³காமஸ்ய த³ர்ஶபூர்ணமாஸவ்யவச்சே²தே³ நித்யவிதி⁴விரோதா⁴த் । நித்யநியோகா³த்³ பி⁴ந்நோ ஹி காம்யநியோக³: । தத்ரா(அ)யோகா³ந்யயோக³வ்யவச்சே²தே³ நா(அ)ஸ்த்யுக்ததோ³ஷ இதி சேத்³, மைவம் ; யத்³யபி யாவஜ்ஜீவவாக்யேந போ³த்⁴யோ நித்யநியோக³:, காம்யநியோக³ஶ்ச ஸ்வர்க³காமவாக்யபோ³த்⁴ய:, ததா²பி ஸாங்க³த³ர்ஶபூர்ணமாஸநியோக³ஸ்யோப⁴யத்ரைகத்வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாந்நா(அ)ஸ்தி பே⁴த³: । நித்யகாம்யவிபா⁴க³ஸ்த்வதி⁴காரமாத்ரபே⁴தா³து³பபத்³யதே । ந ச அதி⁴காரிவிஶேஷணத்வாபா⁴வே ஸ்வர்க³காமபத³வையர்த்²யம் ஶங்கநீயம் , யதா² “த³ண்டீ³ ப்ரைஷாநந்வாஹ” இத்யாதௌ³ ருத்விஜ: ப்ரைஷாநுவக்து: ப்ராப்தத்வாத் த³ண்டி³விஶேஷணபரம் வாக்யம் யத்ப்ரைஷாநந்வாஹ தத்³த³ண்டீ³ ஸந்நிதி, ததா² ஸ்வர்க³காமபத³மபி விஶேஷணஸ்வர்க³பரம் । தது³க்தம் பார்த²ஸாரதி²நா –
“அபேக்ஷித்வாத்³பா⁴வ்யஸ்ய காமஶப்³தோ³ ஹி தத்பர: ।
விஶேஷணப்ரதா⁴நத்வம் த³ண்டீ³த்யாதி³ஷு த³ர்ஶிதம் ॥” இதி ।
ஸ்வர்க³காமபத³ஸ்ய ப²லமாத்ரபரத்வே(அ)ப்யர்தா²த³தி⁴காரீ லப்⁴யதே । தா⁴த்வர்த²ஸ்ய யாக³ஸ்ய ஸ்வர்க³ஸாத⁴நத்வே லிஙாதி³ப்ரத்யயைர்போ³தி⁴தே ஸதி மத³பேக்ஷிதப²லஸாத⁴நமித³ம் கர்மேதி கர்மண்யதி⁴காரம் புருஷ: ஸ்வயமேவ ப்ரதிபத்³யதே । ஏவம் ச ப²லபரம் ஸ்வர்க³காமபத³ம் ஸாத⁴நவசநேநா(அ)ந்விதாபி⁴தா⁴நமர்ஹதி, தச்சேஷ்டஸாத⁴நதாயாஸ்தவ்யாத்³யர்த²த்வே ஸித்³த்⁴யதி, ந நியோக³ஸ்ய தத³ர்த²த்வே । தஸ்மாத் ந நியோகோ³ லிஙாதி³ப்ரத்யயார்த²: ।

அந்யே புநர்தா⁴த்வர்த²ஸ்வர்க³யோ: ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தா⁴வக³மமேவமாஹு: – விஷயநியோஜ்யாப்⁴யாம் விஶிஷ்டோ நியோக³ஸ்தாவத்³விதி⁴வாக்யாத³வக³ம்யதே । விஷயோ யாக³:, நியோஜ்ய: ஸ்வர்க³காம:, தயோஶ்ச கர்மகர்த்ருரூபேண பரஸ்பராந்வயோ நியோக³நிஷ்பத்த்யந்யதா²நுபபத்த்யா(அ)வக³ம்யதே । அந்வயாபா⁴வே நியோஜ்யேந விஷயே(அ)நநுஷ்டீ²யமாநே தத³நுஷ்டா²நஸாத்⁴யோ நியோகோ³ ந நிஷ்பத்³யதே । தத்ர யதா² த³ண்டி³நா(அ)ந்வீயமாநஸ்ய த³ண்டே³நா(அ)ப்யந்வயஸ்ததா² ஸ்வர்க³காமவிஶிஷ்டநியோஜ்யேநா(அ)ந்வீயமாநஸ்ய யாக³ஸ்ய விஶேஷணீபூ⁴தஸ்வர்கே³ணா(அ)ப்யந்வயோ ப⁴வதி । ஸ சா(அ)ந்வயோ கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வாத்³ருதே ந ஸம்ப⁴வதி । தத: ஸ்வர்க³ஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யேந யாக³ஸ்ய கு³ணபா⁴வேநா(அ)ந்வயே ஸதி தயோ: ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாதி³தி । நைதத்ஸாரம் , உக்தரீத்யா கர்த்ருவிஶேஷணபூ⁴தஜீவநக்³ருஹதா³ஹாதி³நா(அ)பி யாக³ஸ்யா(அ)ந்வயப்ரஸங்கா³த் । அஸ்து கோ தோ³ஷ இதி சேத்³, உச்யதே – தத்ர கிம் ஜீவநாதே³ர்தா⁴த்வர்த²ம் ப்ரத்யங்க³த்வேநா(அ)ந்வய: கிம் வா ப்ராதா⁴ந்யேந ? ஆத்³யே நித்யத³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி⁴காரிவிஶேஷணஸ்ய ஜீவநஸ்ய த³ர்ஶபூர்ணமாஸாங்க³த்வேந தத்³விக்ருதௌ ஸௌர்யாதா³வப்யந்வய: ப்ரஸஜ்யேத । ததா² ஹி – “ஸௌர்யம் சரும் நிர்வபேத்³ ப்³ரஹ்மவர்சஸகாம:” இத்யநேந விஹிதஸ்ய கர்மணோ த³ர்ஶபூர்ணமாஸவிக்ருதித்வம் நிர்வபதிசோத³நாஸாமர்த்²யாத்ஸித்³த⁴ம் । தத்ர “ப்ரக்ருதிவத்³விக்ருதி: கர்த்தவ்யா” இதி அதிதே³ஶேந ப்ரக்ருதிபூ⁴தத³ர்ஶபூர்ணமாஸாங்கா³நாம் விக்ருதௌ ப்ராப்தித³ர்ஶநாத் , தத³விஶேஷாஜ்ஜீவநமபி ப்ராப்நுயாத்ததோ யாவஜ்ஜீவம் ஸௌர்யம் சரும் நிர்வபேதி³தி ஸ்யாத் । ந ச காமாதி⁴காரேண நித்யாதி⁴காரஸ்ய பா³தா⁴த³தோ³ஷ இதி வாச்யம் ; யதா² ப்ரக்ருதௌ நித்யகாம்யாதி⁴காரஸ்ததா² விக்ருதாவபி ப்ரஸங்கா³த் । த்³விதீயே ஜீவநாதே³: ப்ராதா⁴ந்யேந ஸ்வர்கா³தி³வத்ஸாத்⁴யத்வம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ப²லவிஶேஷபரம் ஸ்வர்க³காமபத³ம் ஸாமாந்யேந ஶ்ரேய:ஸாத⁴நத்வவித்⁴யபி⁴தா⁴யிநா லிஙாதி³பதே³நா(அ)ந்விதாபி⁴தா⁴நம் கரோதி । நநு யதி³ லிஙாதி³ப்ரத்யயைரிஷ்டஸாத⁴நதா விதீ⁴யதே, ததா³ “ஜ்யோதிஷ்டோமேந யஜேத” இத்யத்ர த்ருதீயா ந ஸித்³த்⁴யேத் , திங் - க்ருத் - தத்³தி⁴த - ஸமாஸைரநபி⁴ஹிதே கரணே காரகே த்ருதீயாவிதா⁴நாத் । நா‍(அ)யம் தோ³ஷ:, தா⁴த்வர்த²ஸ்ய யாக³ஸாமாந்யஸ்ய காரணத்வே(அ)பி⁴ஹிதே(அ)பி யாக³விஶேஷஜ்யோதிஷ்டோமகரணத்வஸ்யா(அ)நபி⁴ஹிதத்வாத் । தத இஷ்டஸாத⁴நதாயா விதா⁴யகப்ரத்யயார்த²தாயாம் ந கோ(அ)பி தோ³ஷ:, ததா² ச “மோக்ஷகாமேந வேதா³ந்தா விசாரயிதவ்யா:” இத்யநேந ஸூத்ரவாக்யேநா(அ)பி ஶ்ரேயோமாத்ரஸாத⁴நத்வே விசாரஸ்யா(அ)பி⁴ஹிதே ஸதி அர்தா²த் ஶ்ரேயோவிஶேஷோ மோக்ஷோ விசாரஶாஸ்த்ரப்ரயோஜநமிதி லப்⁴யதே । ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேதி ஶப்³தே³ந விஷயோ(அ)பி ஸூசித: । யத்³யபி ஸமந்வயாத்⁴யாயேநைவ வைஷயோ(அ)வக³ம்யதே சதுர்தா²த்⁴யாயேந ச ப்ரயோஜநம் , ததா²பி ப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வாத் ப்ரத²மஸூத்ரே(அ)பி தேஸூசநீயே । ததே³வம் விஷயப்ரயோஜநஸத்³பா⁴வாத் ஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயமித்யேதத்³வர்ணகதாத்பர்யமிதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஆத்மா ஶ்ரோதவ்ய இத்யஸ்ய விதே⁴ர்வேதா³ந்தவாக்யக³: ।
விசாரோ விஷய: ஸாக்ஷாத் ஸ நிரூப்யோ(அ)த்ர வர்ணகே ॥

வேதா³ந்தவ்யவதா⁴நேந ப்³ரஹ்மைக்யம் விஷயோ விதே⁴: ।
நிரூபித: ஸ பூர்வஸ்மிந் வர்ணகே ஸப்ரயோஜந: ॥

வேதா³ந்தா யதி³ ஶூந்யா: ஸ்யுர்விஷயேண ப²லேந ச ।
ததா³ தூ³ரே தத்³விசாரோ(அ)தஸ்தயோ: பூர்வமீரணம் ॥

ஸம்பா⁴விதே விசாரே(அ)த்³ய பூர்வமீமாம்ஸயா ஸ கிம் ।
க³தோ ந வேதி ஸந்தே³ஹே நிர்ணயோ(அ)த்ரா(அ)பி⁴தீ⁴யதே ॥

நநு வேதா³ந்தாநாமர்த²நிர்ணயாய ந்யாயகலாபோ(அ)பேக்ஷித: । ஸ ச “அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா” இத்யாதி³ஸூத்ரை: ஸூத்ரித: । ந ச விதி⁴வாக்யார்த²ஸ்ய தத்ர நிர்ணய: ப்ரவ்ருத்த: இதி வாச்யம் , க்ருத்ஸ்நவேத³ஸ்ய விதி⁴மாத்ரபரத்வாத் । வேதா³ந்தா: ஸித்³த⁴பரா இதி சேத் , ந; தேஷாமப்யாத்மா த்³ரஷ்டவ்ய இத்யாதி³ஜ்ஞாநவிதி⁴பரத்வாத் । தர்ஹி க்ரியாவிதி⁴கலாப: பூர்வமீமாம்ஸாயாம் நிரூபித: ஜ்ஞாநவிதி⁴நிரூபணாயோத்தரமீமாம்ஸா(அ)(அ)ரப்⁴யதாமிதி சேத்³ , ந; உத்பத்திவிநியோக³ப்ரயோகா³தி⁴காராணாம் சதுர்ணாம் வித்⁴யபேக்ஷிதரூபாணாம் க்ரியாயாம் நிரூபிதாநாம் ஜ்ஞாநே(அ)பி ந்யாயஸாம்யேந போ³த்³து⁴ம் ஶக்யத்வாத் ।

தத்ரோத்பத்திவிதி⁴ர்நாம கர்மஸ்வரூபமாத்ரபோ³த⁴க: “அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி” இத்யாதி³: । ததா²(அ)ங்கா³ங்கி³ஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴க: “த³த்⁴நா ஜுஹோதி” இத்யாதி³ர்விநியோக³விதி⁴:। ஸாங்க³ப்ரதா⁴நகர்மண்யநுஷ்டா²நபோ³த⁴க: ப்ரயோக³விதி⁴: । ஸ ச ஶ்ரௌத இதி பா⁴ட்டா: । வித்⁴யாக்ஷேபலக்ஷணோபாதா³நப்ரமாணேந கல்பநீய இதி ப்ராபா⁴கரா: । ப²லகாமிநோ ஜீவநாதி³நிமித்தவதோ வா கர்மண்யதி⁴காரப்ரதிபாத³கோ(அ)தி⁴காரவிதி⁴: । த ஏதே வித⁴ய: க்ரியாயாம் நிரூபிதா ஜ்ஞாநே(அ)பி யதா²யோக³முத்ப்ரேக்ஷிதும் ஶக்யா: । அந்யதா² க்ரியாமேகாமுதா³ஹ்ருத்ய நிரூபிதா: க்ரியாந்தரே புந: ப்ரதிபாத³நீயா: ஸ்யு: । நந்வப்⁴யதி⁴காஶங்காபி⁴ர்நிராகரணாயாத்⁴யாயாந்தரவச்சா²ஸ்த்ராந்தரமாரம்ப⁴ணீயம் । ததா² ஹி – வேதா³ப்ராமாண்யஶங்காயாம் ப்ரத²மே(அ)த்⁴யாயே தத்ப்ராமாண்யம் நிரூபிதம் । ஸர்வகர்மைக்யஶங்காயாம் த்³விதீயே “யஜதி”, “ஜுஹோதி” இத்யாதி³ஶப்³தா³ந்தராதி³ஹேதுபி⁴ருத்பத்திவிதி⁴பே⁴த³பூர்வக: கர்மபே⁴தோ³ நிரூபித:। ஸர்வத்ர ஸமப்ராதா⁴ந்யஶங்காயாம் த்ருதீயே ஶ்ருதிலிங்கா³தி³ப்ரமாணைரங்கா³ங்கி³பா⁴வ உக்த: । சதுர்தே² க்ரத்வர்த²த்வேநைதாவதாமநுஷ்டா²நம் புருஷார்த²த்வேந சைதாவதாமிதி நிர்தா⁴ரிதம் । பஞ்சமே “வாஜபேயேநேஷ்ட்வா ப்³ருஹஸ்பதிஸவேந யஜேத” இத்யாதௌ³ க்ரமோ த³ர்ஶித: । ஷஷ்டே² காமிந இஹாதி⁴காரோ ஜீவநாதி³பி⁴நிமித்தவதஶ்சேஹேதி விசாரிதம் । இதி பூர்வஷட்கேந ப்ரக்ருதிவித்⁴யபேக்ஷிதோ விசார: க்ருத: । ஸமக்³ராங்க³ஸம்யுக்தோ விதி⁴: ப்ரக்ருதி: । விகலாங்க³ஸம்யுக்தோ விதி⁴ர்விக்ருதி: । விக்ருதிவித்⁴யபேக்ஷிதோ விசார: ஸப்தமமாரப்⁴யோத்தரஷட்கேந க்ருதஸ்தத்ராபி ஸப்தமேந ப்ரக்ருத்யுபதி³ஷ்டாநாமங்கா³நாம் ஸாமாந்யேந விக்ருதாவதிதே³ஶோ நிர்ணீத: । இத்த²ம் குர்யாதி³த்யுபதே³ஶஸ்தத்³வத்குர்யாதி³த்யதிதே³ஶ: । அஷ்டமே து ப்ரக்ருதிபூ⁴தாயாம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸாக்²யாயாமிஷ்டாவாக்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபால இத்யத்ர புரோடா³ஶப்ரக்ருதித்³ரவ்யபூ⁴தாநாம் வ்ரீஹீணாம் யே நிர்வாபாவகா⁴தப்ரோக்ஷணாத³யோ த⁴ர்மா அபி⁴ஹிதாஸ்தே விக்ருதிபூ⁴தஸௌர்யசரௌ வ்ரீஹித்³ரவ்யஸாரூப்யத்³வாரேண சருப்ரக்ருதிபூ⁴தவ்ரீஹிஷ்வப்யதிதி³ஶ்யந்த இத்யாதி³விஶேஷாதிதே³ஶோ நிரூபித: । தது³க்தம் –
“ஸப்தமேநாதிதே³ஶேந த⁴ர்மா: ஸந்தீதி ஸாதி⁴தே ।
ததோ(அ)ஷ்டமேந யோ யஸ்ய யதஶ்சேதி நிரூபணா ॥” இதி ।
நவமே து ப்ரக்ருத்யுபாதி³ஷ்டமந்த்ரஸாமஸம்ஸ்காரகர்மணாம் விக்ருதாவதிதி³ஷ்டாநாம் ப்ரக்ருதிவிக்ருத்யோர்த்³ரவ்யதே³வதாபே⁴தே³ ஸதி ப்ரக்ருதிக³தத்³ரவ்யாதி³ஶப்³த³ம் விஹாய விக்ருதிஸ்தி²தத்³ரவ்யாதி³ஶப்³தா³த்⁴யாஹாராதி³லக்ஷண ஊஹோ த³ர்ஶித: । தத்³யதா² “அக்³நயே ஜுஷ்டம்” இதி மந்த்ரஸ்ய விக்ருதௌ ஸூர்யாய ஜுஷ்டமிதி பத³ப்ரக்ஷேப: । த³ஶமே து விக்ருதாவதிதி³ஷ்டாநாமங்கா³நாம் ப்ரக்ருதௌ ஸாவகாஶாநாம் விக்ருதிக³தவிஶேஷாங்கோ³பதே³ஶாதி³நா பா³தோ⁴ த³ர்ஶித: । தத்³யதா² விக்ருதாவதிதே³ஶப்ராப்தாநாம் ப்ரக்ருதிஸம்ப³ந்தி⁴ப³ர்ஹிஷாம் ஶரமயம் ப³ர்ஹிரிதி விக்ருதிக³தவிஶேஷோபதே³ஶேந பா³த⁴: । ததா² “க்ருஷ்ணலாந் ஶ்ரபயேத்” இதி விஹிதே விக்ருதிபூ⁴தே க்ருஷ்ணலபாகே ப்ராக்ருதா அவகா⁴தாத³ய: ப்ராப்தா:, தத்ர க்ருஷ்ணலாக்²யேஷு ஸுவர்ணஶகலேஷு ரூபவிமோகாஸம்ப⁴வாத³வகா⁴தஸ்ய பா³த⁴: । ததா² “தௌ ந பஶௌ கரோ” இதி நிஷேதா⁴த் பஶாவாஜ்யபா⁴க³யோர்பா³த⁴: । ஏகாத³ஶே த்வநேகஶேஷிவிதி⁴ப்ரயுக்தஸ்ய ஶேஷஸ்ய ஸக்ருத³நுஷ்டா²நாதே³வ ஸர்வஶேஷிணாமுபகாரஸாம்யரூபம் தந்த்ரநாமகமுக்தம் । தத்³யதா² – அக்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபால:, உபாம்ஶுயாக³மந்தரா யஜதி, அக்³நீஷோமீய ஏகாத³ஶகபால இத்யுக்தபௌர்ணமாஸகர்மப்ரயுக்தஸ்ய ப்ரயாஜாதே³: ஸக்ருத³நுஷ்டா²நாதே³வ ஶேஷித்ரயோபகார இதி । த்³வாத³ஶே த்வேகஶேஷிப்ரயுக்தஶேஷாநுஷ்டா²நஸ்ய ப்ரயோஜகஸாமர்த்²யப்ரயுக்தஶேஷ்யந்தரே(அ)ப்யுபகார: ப்ரஸங்கா³க்²யோ த³ர்ஶித: । தத்³யதா² பஶுவிதி⁴யுக்தாங்கா³நாம் பஶுபுரோடா³ஶே(அ)ப்யுபகார: । ததே³வம் ப்ரத்யத்⁴யாயமாஶங்காந்தரநிராகரணேந வித்⁴யஸம்பே⁴தோ³ யதா² நிரூபிதஸ்ததா² ப்ரதிபத்தவ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴ரஸித்³த⁴த்வாத் ப்ரதிபத்திவித்⁴யயோகா³ஶங்காயாம் தந்நிராகரணாயோத்தரமீமாம்ஸா(அ)ரப்⁴யத இதி । ததே³தத³யுக்தம் , ப்ரத்யக்ஷாத்³யஸித்³தா⁴நாமபி யூபாஹவநீயாதீ³நாம் யதா² ஸித்³தி⁴ஸ்ததா² ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸித்³தௌ⁴ ப்ருத²க்³ மீமாம்ஸாநர்த²க்யாத் ।

அத² மதம் – “யூபம் தக்ஷதி” இத்யாதௌ³ ந யூபமுத்³தி³ஶ்ய தக்ஷணாதி³ விதீ⁴யதே, யேந யூபாகாரஸ்ய லோகப்ரஸித்³தி⁴ருபேக்ஷ்யேத, கிம் தர்ஹி “கா²தி³ரோ யூபோ ப⁴வதி” இத்யாதி³நா(அ)வக³தம் க²தி³ராதி³ப்ரக்ருதித்³ரவ்யம் தக்ஷதி யூபம் கர்துமித்யலௌகிகயூபாகாரஸ்ய ஸாத்⁴யத்வம் ப்ரதீயதே । ஸ சா(அ)(அ)காரோ “யூபே பஶும் ப³த்⁴நாதி” இதி விநியோக³த³ர்ஶநாத்³விஶேஷதோ(அ)வக³ம்யதே – தக்ஷணாதி³பரிநிஷ்பந்ந: பஶுப³ந்தா⁴தா⁴ர: காஷ்ட²விஶேஷோ யூப இதி । ஏவமாஹவநீயாத³யோ(அ)பி । ந த்வத்ர ததா² ப்³ரஹ்மண: கிஞ்சித்ஸாத⁴கமஸ்தி । தத ஆரப்³த⁴வ்யா உத்தரமீமாம்ஸேதி । நைதத³ப்யுபபந்நம் , ப்³ரஹ்மஸித்³தி⁴மந்தரேணாபி “யோஷா வா வ கௌ³தமாக்³நி:” இத்யாதா³விவா(அ)(அ)ரோபிதரூபேணோபாஸநே ப்ரதிபத்திவித்⁴யுபபத்தே: । ததோ(அ)ப்⁴யதி⁴காஶங்காயா அபா⁴வாந்நோத்தரமீமாம்ஸா(அ)(அ)ரப்³த⁴வ்யா ।

அத்ர கேசித் ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிநோ(அ)ப்⁴யதி⁴காஶங்காமேவமாஹு: – “சோத³நாலக்ஷணோ(அ)ர்தோ² த⁴ர்ம:” இதி ப்³ருவதா விதே⁴: ப்ராமாண்யம் த³ர்ஶிதம் । நச “ஸதே³வ ஸோம்ய” இத்யாதி³வேதா³நாம் விதி⁴ரஹிதாநாம் தத்ஸம்ப⁴வதி । ந ச தேஷாம் “ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய:” இத்யாதி³விதி⁴பி⁴ரேகவாக்யதேதி வாச்யம் , பா⁴வகர்மார்த²வாசிநஸ்தவ்யப்ரத்யயஸ்ய தத்ர விதா⁴யகத்வாபா⁴வாத் । விதா⁴வபி தவ்யப்ரத்யயோ(அ)ஸ்தீதி சேத் , ததா²பி நேஹ விதி⁴: ஸம்ப⁴வதி, தவ்யப்ரத்யயஸ்ய கர்மாபி⁴தா⁴யித்வாத் । “க³ந்தவ்யம்” இத்யாதௌ³ து தவ்யப்ரத்யயஸ்ய பா⁴வார்த²ஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யேந ஸ்வதந்த்ரப²லாய விதா⁴நம் யுக்தம் । “ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய:” இத்யத்ர கர்மாபி⁴தா⁴யிதவ்யப்ரத்யயாத³பி தா⁴த்வர்த²விஷயோ விதி⁴ர்த்³ருஷ்ட இதி சேத்³ , அஸ்த்வப்ராப்தஸ்வாத்⁴யாயக³தப்ராப்திப²லாய தத்ர விதி⁴: । ப்ரக்ருதே து கிம் ஸ்வதந்த்ரப²லாய கர்மீபூ⁴தப்³ரஹ்மணோ த்³ருஷ்டிர்விதீ⁴யதே கிம் வா கர்மகாரகக³தப²லாய । நா(அ)(அ)த்³ய:, அவகா⁴தாதி³வத் கர்மகாரகத்³ரவ்யே கு³ணபூ⁴தாயா த³ர்ஶநக்ரியாயா: ஸ்வதந்த்ரப²லாய விதா⁴துமஶக்யத்வாத் । ந த்³விதீய:, சதுர்வித⁴ம் ஹி கர்மகாரகே க்ரியாஜந்யப²லம் – உத்பத்திராப்திர்விகார: ஸம்ஸ்காரஶ்ச । தத்ரா(அ)(அ)தௌ³ நித்யப்ராப்தே நிர்விகாரே ப்³ரஹ்மணி ந த்ரிவித⁴ம் ப²லம் ஸம்ப⁴வதி । நா(அ)ப்யஜ்ஞாநாத⁴ர்மாதி³மலாபகர்ஷணலக்ஷண: ஸம்ஸ்கார: ஶங்கநீய:, அவேக்ஷிதாஜ்யஸ்யேவ ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர விநியோகா³பா⁴வாத் । அதா²(அ)(அ)த்மநி ஸக்துந்யாயேந விதி⁴: ஸம்ப⁴விஷ்யதி । ததா² ஹி – “ஸக்தூந் ஜுஹோதி” இதி க்ரதுப்ரகரணே ஶ்ரவணாத் க்ரத்வங்க³தா ஸக்துஹோமஸ்யா(அ)வக³தா । தத்ரா(அ)ங்கா³நி த்³விவிதா⁴நி – அர்த²கர்மாணி ஸம்ஸ்காரகர்மாணி ச । தத்ர காரகாண்யநாஶ்ரித்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண க்³ருஹீதாநி ப்ரயாஜாதீ³ந்யர்த²கர்மாணி । வ்ரீஹ்யாதி³காரககு³ணபூ⁴தாநி ஸம்ஸ்காரகர்மாணி । தத்ர ந தாவத் ஸக்துஹோமஸ்யா(அ)ர்த²கர்மதா, வ்ரீஹிகு³ணப்ரோக்ஷணவத் ஸக்துத்³ரவ்யகு³ணபூ⁴தத்வாத் । நா(அ)பி ஸம்ஸ்காரகர்மதா । த்³விவிதோ⁴ ஹி ஸம்ஸ்கார: – விநியுக்தஸம்ஸ்காரோ விநியோக்ஷ்யமாணஸம்ஸ்காரஶ்ச । தத்³யதா² “வ்ரீஹிபி⁴ர்யஜேத” இதி விநியுக்தாந் வ்ரீஹீநுத்³தி³ஶ்ய விஹித: ப்ரோக்ஷணாதி³ர்விநியுக்தஸம்ஸ்கார: । “ஆஹவநீயே ஜுஹோதி” இதி விநியோக்துமக்³நேராஹவநீயத்வஸித்³த⁴யே விஹித ஆதா⁴நாதி³ர்விநியோக்ஷ்யமாணஸம்ஸ்கார: । தத்ர ஹோமேந ப⁴ஸ்மீக்ருதாநாம் ஸக்தூநாம் க்ரதும் ப்ரத்யநுபகாரிணாம் க்ரதௌ விநியோகா³ஸம்ப⁴வாந்நோப⁴யவித⁴ஸம்ஸ்காரோ(அ)ப்யத்ர க⁴டதே । ந ச ஸக்துஹோமவாக்யஸ்ய வையர்த்²யம் யுக்தம் , அத்⁴யயநவிதி⁴பரிக்³ருஹீதத்வாத் । தஸ்மாத் “ஸக்தூந்” இதி த்³விதீயயா(அ)வக³தம் ப்ராதா⁴ந்யம் விஹாய ஸக்துபி⁴ரிதி த்ருதீயயா பரிணாமேந ஸக்தூநாம் கு³ணபா⁴வம் ஹோமக்ரியாயா: ப்ராதா⁴ந்யம் சோபாதா³யா(அ)ர்த²கர்மதா நிரூபிதா । தத்³வத் “ஆத்மாநமுபாஸீத” இத்யத்ரா(அ)ப்யாத்மநோ விப⁴க்திவிபரிணாமேநா(அ)(அ)த்மகு³ணகமுபாஸநாகர்மைவ ஸ்வதந்த்ரப²லாய ப்ராதா⁴ந்யேந விதீ⁴யதே । விஷம உபந்யாஸ: । த்³ருஷ்டாந்தே ஹி ஶப்³த³த: கரணபூ⁴தா அபி ஸக்தவோ(அ)ர்த²த: கர்மபூ⁴தா:, ஹோமக்ரியாக்ருதாதிஶயஸ்ய ப⁴ஸ்மீபா⁴வலக்ஷணஸ்ய விகாரஸ்ய ஸக்துஷு ஸத்³பா⁴வாத் । ததோ “ஜுஹோதி” இதி ஸகர்மகதா⁴துப்ரயோகோ³ யுக்த: । தா³ர்ஷ்டாந்திகே து யத்³யாத்மநோ(அ)ர்த²த: கர்மத்வம் ததோ³த்பத்த்யாதீ³நாம் சதுர்ணாம் க்ரியாப²லாநாமேகம் வக்தவ்யம் , தச்ச நிராக்ருதம் । அகர்மகத்வே சோபாஸீதேதி ஸகர்மகதா⁴துப்ரயோகோ³(அ)நுபபந்ந: । நந்வாத்மந்யாப்தி: க்ரியாப²லம் ப⁴விஷ்யதி, ஸ்வரூபதோ நித்யப்ராப்தஸ்யா(அ)ப்யுபாஸநாயா: பூர்வம் ப்ரதீதிதோ(அ)ப்ராப்தத்வாத் । நைதத்³யுக்தம் , ஸ்வப்ரகாஶசைதந்யரூபத்வேந ப்ரதீதிதோ(அ)பி நித்யப்ராப்தத்வாத் । அதோ வித்⁴யபா⁴வாத³விவக்ஷிதார்தா² வேதா³ந்தா இதி த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாநந்தரம் ஸ்நாநம் ப்ராப்தமிதி தாமேதாமப்⁴யதி⁴காஶங்காம் நிராகர்தும் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாம் த ஏவ ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிந ஏவமவதாரயந்தி – அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேதி । அயமபி⁴ப்ராய: – த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாநந்தரம் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ந ஸ்நாதவ்யமிதி । ந ச வேதா³ந்தேஷு வித்⁴யபா⁴வ:, “கட: கர்த்தவ்ய:” இத்யாதி³வத் “ஆத்மா த்³ரஷ்டவ்ய:” இத்யாதௌ³ கர்மகாரகக³தப²லாய வித்⁴யுபபத்தே: । ஸம்ப⁴வதி ஹ்யாத்மந்யஜ்ஞாநாதி³மலாபகர்ஷணலக்ஷண: ஸம்ஸ்கார: । ந ச ஸம்ஸ்க்ருதஸ்யா(அ)(அ)த்மந ஆஜ்யாதி³வத³ந்யத்ர விநியோகோ³(அ)பேக்ஷ்யதே, ஸ்வயமேவ புருஷார்த²த்வாத் । அபுருஷார்த²ஸம்ஸ்காரஸ்யைவ விநியோகா³பேக்ஷத்வாத் । ததே³வம் வேதா³ந்தேஷு வித்⁴யபா⁴வலக்ஷணாமப்⁴யதி⁴காஶங்காம் நிராக்ருத்ய ப்ரதிபத்திவிதி⁴ம் ச ஸமர்த²யிதுமுத்தரமீமாம்ஸாரம்ப⁴ இதி । ததே³தத் ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிமதம் பூர்வபக்ஷிணோ நாபி⁴மதம் । ததா²ஹி – ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிநா வித்⁴யபா⁴வலக்ஷணாப்⁴யதி⁴காஶங்காகாலே பரமா யுக்திரந்தே(அ)பி⁴ஹிதா – ஸ்வப்ரகாஶசைதந்யரூபமேவ ப்ரதீதிதோ(அ)பி ப்ராப்தத்வாந்நோபாஸநாவிதி⁴ரிதி । ஸா ந யுக்தா, யதா² “ஹிரண்யம் பா⁴ர்யம்” இத்யத்ர பூ⁴ஷணார்த²த்வேந ப்ராப்தம் ஹிரண்யதா⁴ரணமப்⁴யுத³யார்த²த்வேந நியம்யதே தத்³வத் ப்ராப்தஸ்யா(அ)ப்யாத்மஜ்ஞாநஸ்ய கர்த்ருஸமவாயிமோக்ஷப²லாய நியமவிதி⁴ஸம்ப⁴வாத் । ஹிரண்யதா⁴ரணஸ்யா(அ)ப்ராப்திரபி பக்ஷே(அ)ஸ்தீதி நியமவிதி⁴ஸ்தத்ரா(அ)ஸ்து । இஹ து ஸ்வரூபசைதந்யத்வேநா(அ)(அ)த்மப்ரதீதேர்நித்யப்ராப்தத்வாந்ந நியமவிதி⁴ரிதி சேத் , தர்ஹ்யநாத்மப்ரதிபா⁴ஸநிவ்ருத்தயே பரிஸங்க்²யாவிதி⁴ரத்³ருஷ்டார்த²: ஸ்யாத் । அதோ நா(அ)ப்⁴யதி⁴காஶங்கா ஸம்ப⁴வதி । யச்சாப்⁴யதி⁴காஶங்காநிராகரணே தேநைவ ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிநா ப²லமவித்³யாதி³மலாபநயநமுக்தம் , தத³ப்யஸத் । கிம் லௌகிகாத்மஜ்ஞாநமவித்³யாமபநயதி உதா(அ)லௌகிகாத்மஜ்ஞாநம் । ஆத்³யே(அ)பி ந தாவத் ஸ்வரூபமேவ தாமபநயதி, அஹமிதி ஸர்வதா³(அ)(அ)த்மப்ரதீதாவப்யவித்³யாநிவ்ருத்த்யத³ர்ஶநாத் । நா(அ)பி விதி⁴ப³லாத் । தர்ஹ்யஸம்பா⁴விதபாகேஷு க்ருஷ்ணலேஷு விதி⁴ப³லாத³பி முக்²ய: பாகோ த³ர்ஶயிதும் ஶக்ய: । த்³விதீயே(அ)பி கிம் தாத்³ருஶாத்மஜ்ஞாநமத்யந்தமப்ரஸித்³த⁴முத ஸாமாந்யத: ப்ரஸித்³த⁴ம் அத²வா விஶேஷத: ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அத்யந்தாப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய வித்⁴யயோகா³த் । யாகா³தா³வபி ஹி கஞ்சித்³யாக³ம் த்³ருஷ்டவத: புருஷஸ்ய யாக³த்வஸாமாந்யோபாதி⁴நா ப்ரஸித்³தௌ⁴ ஸத்யாம் த்³ருஷ்டயாக³வ்யக்திஸத்³ருஶம் யாக³வ்யக்த்யந்தரம் ப்ரதிபத்த்ருபு³த்³தி⁴ஸ்த²மேவ விதீ⁴யதே । அந்யதா² “மமேத³ம் கர்த்தவ்யம்” இதி ப்ரதிபத்த்யஸம்ப⁴வாத் । ந த்³விதீய:, அலௌகிகாத்மஜ்ஞாநத்வஸாமாந்யாக்ராந்தஸ்ய வ்யக்திவிஶேஷஸ்ய கஸ்யசித³பி பூர்வமநநுபூ⁴தத்வாத் । த்ருதீயே(அ)பி கிம் தாத்³ருகா³த்மஜ்ஞாநம் புருஷாந்தரே விஶேஷத: ப்ரஸித்³த⁴ம் உத விதே⁴: ப்ரதிபத்தர்யதி⁴காரிண்யேவ ? நா(அ)(அ)த்³ய:, புருஷாந்தரப்ரஸித்³தே⁴ரதி⁴காரிணம் ப்ரத்யநுபயோகா³த் । ந த்³விதீய:, அதி⁴காரிணி விஶேஷத: ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யா(அ)ர்த²ஸ்ய விதி⁴வையர்த்²யாத் । ததே³வம் ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிநா(அ)பி⁴ஹிதயோரப்⁴யதி⁴காஶங்காதந்நிராகரணப்ரகாரயோரஸங்க³தத்வாந்ந தேநோத்தரமீமாம்ஸாயா அக³தார்த²த்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் ஶக்யம் । அபரே புந: ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிந ஏவமக³தார்த²த்வமாஹு: – ந வயம் தத்³வத் வேதா³ந்தேஷு வித்⁴யபா⁴வலக்ஷணாமப்⁴யதி⁴காஶங்காம் ப்³ரூம:, யேநோக்ததோ³ஷ: ஸ்யாத் , கிந்து விதி⁴மப்⁴யுபேத்யைவ ப்³ரஹ்மாஸித்³தி⁴லக்ஷணாம் । ததா² ஹி – ப்ரதிபத்திவித்⁴யபேக்ஷிதாநாமுப்தத்த்யாதீ³நாம் சதுர்ணாம் ரூபாணாம் க்ரியாவித்⁴யுக்தந்யாயேந யத்³யபி நிர்ணய: ஸித்³த⁴: ததா²பி ப்ரதிபத்தவ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸித்³த⁴வஸ்துப்ரதிபோ³த⁴நஸமர்தை²ரபி ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴ரத³ர்ஶநாத்³ வேத³ஸ்ய ச கார்யமாத்ரபரஸ்ய ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மதத்த்வாப்ரதிபாத³கத்வாதா³ரோபிதரூபஸ்ய ச ப்³ரஹ்மண உபாஸநாயாம் மோக்ஷலக்ஷணாத்யந்திகப²லாஸம்ப⁴வாத³நுபாஸ்யமேவ ப்³ரஹ்மேத்யேதாமப்⁴யதி⁴காஶங்காம் நிராகர்த்துமுத்தரமீமாம்ஸா(அ)ரப்³த⁴வ்யா । தத்ர சைவம் நிர்ணீயதே – ந கார்யமாத்ரபரோ வேத³:, உபாஸநாவிதி⁴பரைர்வேதா³ந்தைர்ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யவக³ம்யமாநத்வாத் । யதா² ரூபப்ரத்யாயநாய ப்ரவ்ருத்தம் சக்ஷுர்த்³ரவ்யமபி ப்ரக்²யாபயதி தத்³வத் ।

நநு கத²ம் வேதா³நாமுபாஸநாவிதி⁴பரத்வம் ? ந தாவது³பாஸநம் நாம ப்³ரஹ்மாபரோக்ஷஜ்ஞாநம் , தஸ்ய பரமாநந்த³ஸாக்ஷாத்காரரூபத்வேந ப²லபூ⁴தஸ்ய ஸ்வர்க³வத³விதே⁴யத்வாத் । நா(அ)பி த்³ருஷ்டிஜ்ஞாநம், தத்ர விதே⁴ரஶ்ரவணாத் । ந ஹி ஶாப்³த³ஜ்ஞாநம் கர்தவ்யமித்யேதாத்³ருஶோ விதி⁴: க்வசிச்ச்²ரூயதே । மைவம் , “இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மேத்மா” இத்யாதி³வாக்யாநாம் விதி⁴பராணாம் ஶப்³த³ஜ்ஞாநவிதௌ⁴ பர்யவஸாநாத் । ந ச வாச்யம் யத³யமாத்மேத்யாத்மஸ்வரூபமுத்³தி³ஶ்ய ததி³த³ம் ஸர்வமிதி ப்ரபஞ்சரூபத்வவிதா⁴நே ஸதி ஆத்மநோ(அ)சேதநத்வப்ரஸங்கே³ந விதே⁴ர்போ³த்³து⁴ரபா⁴வாதா³த்மந: ப்ரபஞ்சரூபத்வஸ்யா(அ)புருஷார்த²த்வாத் கத²மேதத்³வாக்யம் விதி⁴பரமிதி ? யதி³த³ம் ஸர்வமிதி ப்ரதிபந்நம் ப்ரபஞ்சமுத்³தி³ஶ்ய தத³யமாத்மேத்யப்ரதிபந்நாத்மரூபஸ்யைவ விதா⁴நாத் । “நேதி நேதி” இத்யாதி³வாக்யபர்யாலோசநயா ப்ரபஞ்சம் ப்ரவிலாப்யாத்மைவ விதே⁴ய இதி விஶேஷநிஶ்சயாத் । யத்³யபி “இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா” இத்யத்ர விதி⁴ர்ந ஶ்ரூயதே ததா²பி “பூஷா ப்ரபிஷ்டபா⁴க³:” இத்யாதா³விவ விதி⁴: கல்ப்யதாமிதி ।

தமேதமப்யேகதே³ஶிஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ப்ரகாரம் பூர்வபக்ஷீ நா(அ)ங்கீ³குருதே । ததா² ஹி – “பூஷா ப்ரபிஷ்டபா⁴க³:” இத்யத்ர ப்ரபிஷ்டோ பா⁴கோ³ யஸ்யேதி ஸமாஸே யதா² ப்ரமீயமாணோ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்வாவிநாபூ⁴தம் யாக³ம் க³மயதி । யாக³ஶ்ச ஸ்வாவிநாபூ⁴தம் வித்⁴யர்த²ம் நியோக³மிதி । ஶ்ருதஸாமர்த்²யாத்³வித்⁴யர்தே² ப்ரதிபந்நே வ்யவஹாரமாத்ராய பூஷோத்³தே³ஶேந பிஷ்டபரித்யாக³: கர்த்தவ்ய இத்யுபஸம்ஹ்ரியதே । தத்³வத³த்ர ந த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரமீயதே, யத்³ப³லாத் விதி⁴: கல்ப்யேத । அத² மந்யேத – யதா² “விஶ்வஜிதா யஜேத” இத்யாதி³ஷு ப்ரமீயமாணௌ யாக³நியோகா³வந்யதா²நுபபத்த்யா சேதநம் ஸ்வர்க³காமம் நியோஜ்யம் கல்பயத:, ததே²ஹாபி ஶ்ரூயமாணஶ்சேதந ஆத்மா யாக³நியோகௌ³ கல்பயதீதி । தத³ஸத் , அநுபபத்தேரபா⁴வாத் । அந்தரேணா(அ)பி யாக³நியோகௌ³, லோகவ்யவஹாரே சேதநஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத் । நியோகா³பா⁴வே க்ருத்ஸ்நவேத³ஸ்ய கார்யபரத்வநியமோ(அ)நுபபந்ந இதி சேத்³ , ஏவமபி ந நியோக³: கல்பயிதும் ஶக்ய:, தத்ஸாத⁴நஸ்ய தா⁴த்வர்த²ஸ்ய கஸ்யசித³ப்யபா⁴வாத் । ஸோ(அ)பி கல்ப்யத இதி சேத் , தத்ர கிம் பாகம் க³மநம் கரோதீத்யேகபாகக³மநாதி³ஸர்வதா⁴த்வர்தா²நுக³த: க்ருத்யர்த²: கல்ப்யதே, உத ஜ்ஞப்த்யர்த²: கல்ப்யதே, அத² வோப⁴யம் ? ஆத்³யே “யதி³த³ம் ஸர்வம் தத³யமாத்மா கர்த்தவ்ய:” இதி வசநவ்யக்தி: ஸ்யாத் । ததா² ச ஸதி அஶக்யவிதா⁴நமாபத்³யேத । ந ஹி நிபுணதரேணா(அ)பி க⁴ட: படீகர்தும் ஶக்யதே । அதா²(அ)மீ பிஷ்டபிண்டா³: ஸிம்ஹா: க்ரியந்தாமித்யத்ரா(அ)ந்யத³ந்யாகாரேண க்ரியமாணம் த்³ருஷ்டமிதி சேத்³ , ஏவமப்யத்ரேதிகர்த்தவ்யதாயா அபா⁴வாத³ஸம்பூர்ணோ விதி⁴: । ந ஹி ஶமாத³ய: ப்ரபஞ்சவிலயநேதிகர்த்தவ்யதா ரூபா:, தேஷாம் ஜ்ஞாநேதிகர்தவ்யதா ரூபத்வாத் । ந த்³விதீய:, ப்ரபஞ்சே ஸர்வஸ்மிந் விதி⁴ப³லாதா³த்மாகாரேண ஜ்ஞாநமாநே(அ)பி ப்ரபஞ்சபா⁴வஸ்யா(அ)நிவ்ருத்தே: । ந ஹி யோபிதா³தி³ஷ்வக்³ந்யாதி³ரூபேண ஜ்ஞாயமாநேஷு யோபிதா³தி³பா⁴வோ(அ)பி நிவ்ருத்த: । ந த்ருதீய:, பக்ஷத்³வயதோ³ஷப்ரஸங்கா³த் । நநு யோஷித³க்³ந்யாதி³ஷு மாநஸீ க்ரியா, ந ஜ்ஞாநம் । இஹ த்வாத்மதத்த்வஜ்ஞாநேந விதீ⁴யமாநேந ப்ரபஞ்ச: ப்ரவிலீந: ஸ்யாத் , ஸ்தா²ணுதத்த்வஜ்ஞாநேந புருஷபா⁴வப்ரவிலயத³ர்ஶநாதி³தி சேத் , தர்ஹி ஸ்தா²ணுதத்த்வஜ்ஞாநஸ்யேவா(அ)(அ)த்மதத்த்வஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பி விதி⁴வ்யதிரிக்தம் கிஞ்சித்ப்ராபகம் வக்தவ்யம் , தத்த்வஜ்ஞாநஸ்ய வஸ்துதந்த்ரஸ்யா(அ)விதே⁴யத்வாத் । விதா⁴யகஶப்³த³வ்யதிரிக்தா வேதா³ந்தக³தா: ஶப்³தா³ஸ்தத்ப்ராபகா இதி சேத் , தர்ஹி தேப்⁴ய ஏவ ஜ்ஞாநஸித்³தே⁴: க்ருதம் விதி⁴நா ? நநு உத்பந்நே(அ)பி ஜ்ஞாநே புநஸ்தாத்³ருஶம் ஜ்ஞாநவ்யக்த்யந்தரம் விதீ⁴யதே । ந ச விதி⁴வையர்த்²யம் , மந்த்ரேஷ்டிவத் ப்ராப்தஸ்யாபி புநர்வித்⁴யுபபத்தே: । ததா² ஹி – “ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய:” இத்யத்ர ஸ்வஶாகா² ஸ்வாத்⁴யாயஶப்³தே³நோச்யதே । அதஸ்தந்மத்⁴யபாதிநோ மந்த்ரா அபி ஸ்வாத்⁴யாயவிதி⁴நா படி²தவ்யதயா ஸ்வீக்ருதாஸ்தே ச கு³ஹீதபத³பதா³ர்தா²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸ்வார்தே² ப்ரத்யயமுத்பாத்³ய ப்ரயோஜநஶூந்யா வ்யவதிஷ்ட²ந்தே । ந ச ஸ்வார்தா²நுஷ்டா²பகத்வம் ப்ரயோஜநம் , ஸ்வார்த²ஸ்ய த்³ரவ்யதே³வதாஸ்வரூபஸ்யா(அ)நநுஷ்டே²யத்வாத் । நா(அ)பி தத்ப்ரமாபகத்வம் , ப்³ராஹ்மணவாக்யைரேவ மந்த்ரார்த²ஸ்ய த்³ரவ்யாதே³: ப்ரமிதத்வாத் । ததோ நிஷ்ப்ரயோஜநத்வே ப்ராப்தே ஶ்ருதிலிங்கா³தி³பி⁴ர்வ்ரீஹ்யாதி³வந்மந்த்ரா: ஸப்ரயோஜநஸ்ய கர்மணோ(அ)ங்க³பா⁴வே(அ)பி ந விநியுஜ்யந்தே । தத்ர “ஐந்த்³ர்யா கா³ர்ஹபத்யமுபதிஷ்ட²தே” இத்யஸ்மிந் ப்³ராஹ்மணோ “கா³ர்ஹபத்யம்” இதி த்³விதீயா ஶ்ருதி: “கதா³சந ஸ்தரீரஸி” இத்யேதந்மந்த்ரஸ்யேந்த்³ரப்ரகாஶநஸமர்த²ஸ்யா(அ)பி கா³ர்ஹபத்யோபஸ்தா²நே விநியோக³ம் போ³த⁴யதி, ஶ்ருதஸாமர்த்²யலக்ஷணால்லிங்கா³ச்ச்²ருதேர்ப³லீயஸ்த்வாத் । “ப³ர்ஹிர்தே³வஸத³நம் தா³மி” இத்யயம் மந்த்ரஸ்து மந்த்ரலிங்கா³த்³ ப³ர்ஹிர்லவநே விநியுஜ்யதே । ஏவம் வாக்யப்ரகரணஸ்தா²நஸமாக்²யாபி⁴ரபி தத்ர தத்ர மந்த்ரா விநியுக்தா: । தே ச மந்த்ரா: கேநோபகாரேண ப்ரதா⁴நாபூர்வஸித்³தே⁴ருபகுர்வந்தீதி வீக்ஷாயாமநுஷ்டா²நாபேக்ஷிதத்³ரவ்யதே³வதாதி³ஸ்மாரணேநேதி கல்பநீயம் , த்³ருஷ்டோபகாரே ஸத்யத்³ருஷ்டகல்பநாநுபபத்தே: । ஸம்ப⁴வதி ஹி ஹும்ப²டா³தி³வ்யதிரிக்தமந்த்ரைரர்த²ஸ்ம்ருதி: । தத³த்⁴யயநஸ்யா(அ)ர்தா²(அ)வபோ³த⁴பர்யந்தத்வாத் । யத்³யபி ப்³ராஹ்மணவாக்யைர்த்³ரவ்யதே³வதாதி³ஸ்ம்ருதி: ஸம்ப⁴வதி ததா²பி மந்த்ரைரேவ ஸ்ம்ருதாவத்³ருஷ்டவிஶேஷ: கல்பநீய: । அந்யதா² மந்த்ராணாமாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் । அத்⁴யயநவித்⁴யுபாத்தாநாம் தத³யோகா³த் । ஏவம் ச ஸதி ப்ரயோக³விதி⁴: ஸர்வைரங்கை³ரபூர்வோபகாரம் காரயந் மந்த்ரைரர்த²ஜ்ஞாநலக்ஷணமுபகாரம் காரயதி । தத்ர யதா² ப்ரயோக³வசநோ மந்த்ரைரத்⁴யயநகாலோத்பந்நஜ்ஞாநாதிரிக்தமபூர்வோபகாரிஜ்ஞாநாந்தரமநுஷ்டா²பயதி ததா²(அ)த்ராபி மோக்ஷோபகாரிப்³ரஹ்மஜ்ஞாநவ்யக்த்யந்தரமநுஷ்டா²பயது । ந சா(அ)த்ர தா³ர்ஷ்டாந்திகே தத்³வத் ப்ரயோக³விதி⁴ர்நாஸ்தீதி ஶங்கநீயம், தஸ்ய ஸம்பாத³யிதும் ஶக்யத்வாத் । நநு ஸர்வத்ரோத்பந்நே கர்மணி விநியோகோ³த்தரகாலமதி⁴காரஸம்ப³ந்தே⁴ ஸதி பஶ்சாத் ப்ரயோக³விதி⁴ரந்விஷ்யதே । இஹ தூத்பத்த்யாதி³விதி⁴த்ரயாபா⁴வே கத²ம் ப்ரத²மத ஏவ ப்ரயோக³விதி⁴ஸம்பாத³நமிதி சேத்³ , ந; உத்பத்த்யாதி³விதி⁴த்ரயஸ்யா(அ)ப்யத்ர ஸுஸம்பாத³த்வாத் । ததா²ஹி – “வேதா³ந்தவாக்யேநா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநம் குர்யாத்” இத்யேவம் வேதா³ந்தஶப்³த³லக்ஷணகரணேந விஶிஷ்டஸ்யா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வரூபபோ³த⁴ உத்பத்திவிதி⁴ஸ்தாவத³த்⁴யாஹ்ரியதே । ந ச வாச்யம் விஶிஷ்டப்ரதீதௌ நோத்பத்திவிதி⁴த்வம் ஸம்ப⁴வதி, ஸ்வரூபமாத்ரபோ³த⁴கத்வாது³த்பத்திவிதே⁴ரிதி, “ஸோமேந யஜேத” இத்யத்ர விஶிஷ்டோத்பத்திவிதே⁴ரங்கீ³க்ருதத்வாத் । தத்ர ஹி ஸோமஶப்³தோ³ யாக³விஶேஷநாமதே⁴யம் கு³ணவாசீ வேதி விசார்ய வல்லீவிஶேஷே ரூட⁴ஸ்ய யாக³நாமத்வாஸம்ப⁴வாத்³கு³ணவாசித்வம் நிர்தா⁴ரிதம் । தத்ர யத்³யபி “த³த்⁴நா ஜுஹோதி” இதிவத் “ஸோமேந யஜேத” இத்யுக்தே கு³ணஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரதீயதே, ததா²பி “அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி” இதிவத் ப்ருத²கு³த்பத்த்யஶ்ரவணாத் ஸோமகு³ணவிஶிஷ்டயாகோ³த்பத்திவிதி⁴ரிதி அங்கீ³கர்தவ்யம் । தத்³வத் ப்ரக்ருதே(அ)பி விஶிஷ்டோத்பத்திவிதி⁴: கிம் ந ஸ்யாத் ?

ஸ ஏவோத்பத்திவிதி⁴: பர்யாலோசிதோ விநியோகா³தி⁴காரப்ரயோகா³க்²யவிதி⁴த்ரயாகாரேண ஸம்பத்³யதே । ப்ரத²மம் தாவது³த்பத்திவிதி⁴போ³தி⁴தமாத்மஜ்ஞாநம் கத²மிதி ஜிஜ்ஞாஸாயாம் “ப²லவத்ஸந்நிதா⁴வப²லம் தத³ங்க³ம்” இதி ந்யாயேந ப²லவதா³த்மஜ்ஞாநப்ரகரணபடி²தஶமாதீ³நி நிஷ்ப²லாநி இதிகர்த்தவ்யத்வேந விநியோஜயந்நங்கா³ங்கி³ஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴கத்வாது³த்பத்திவிதி⁴ரேவ விநியோக³விதி⁴: ஸம்பத்³யதே । தத: ஶமாதீ³திகர்த்தவ்யதாநுக்³ருஹீதைர்வேதா³ந்தவாக்யகரணைராத்மஜ்ஞாநம் குர்யாதி³த்யேவம் ரூபேண நிஷ்பந்ந: ஸ ஏவ விநியோக³விதி⁴: ஸாங்கே³ கர்மணி “மமேத³ம் கர்த்தவ்யம்” இதி ப்ரதிபத்தாரமதி⁴காரிணமாகாங்க்ஷந்நர்த²வாத³க³தம் மோக்ஷம் ப²லத்வேந ராத்ரிஸத்ரந்யாயேநோபஸம்ஹ்ருத்ய “மோக்ஷகாம: குர்யாத்” இத்யேவமதி⁴காரவிதி⁴: ஸம்பத்³யதே । “ராத்ரிஸத்ரே” ஹ்யேவமர்த²வாத³: ஶ்ரூயதே – “ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி ஹ வை ய ஏதா ராத்ரீருபயந்தி” இதி । தத்ரா(அ)ஶ்ருதத்வாத³தி⁴காரீ கல்பநீய: । ஸ கிம் ஸ்வர்க³காமோ ப⁴வேத் கிம் வா(அ)(அ)ர்த²வாதி³கப்ரதிஷ்டா²காம இதி ஸந்தே³ஹ: । தத்ர விஶ்வஜிந்ந்யாயேந ஸ்வர்க³காம: ப்ராப்த: । “விஶ்வஜிதா யஜேத” இத்யத்ர ப²லஸ்யா(அ)ஶ்ருதஸ்யா(அ)பேக்ஷாயாம் “ஸ ஸ்வர்க³: ஸ்யாத் ஸர்வாந்ப்ரத்யவிஶிஷ்டத்வாத்” இதி ஸூத்ரேண க்வசிந்நியோஜ்யவிஶேஷணத்வேந ஶ்ருத: ஸ்வர்க³ இதரத்ரா(அ)பி ப²லத்வேந கல்பநீய:, ஸர்வேஷாம் ஸ்வர்கா³ர்தி²த்வாவிஶேஷாதி³தி நிர்ணீதம் । ததா² ராத்ரிஸத்ரே(அ)பி ஸ்வர்க³: ப²லம் தத்காமோ(அ)தி⁴காரீதி பூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே “ப²லமாத்ரேயோ நிர்தே³ஶாத்” இதி ஸூத்ரேணேத்த²ம் ராத்³தா⁴ந்திதம் – விஶ்வஜிதா³தௌ³ ப²லஸ்யோத்பத்தௌ அஶ்ரவணாத் ஸ்வர்க³: கல்ப்யதாம் நாம, ராத்ரிஸத்ரே த்வர்த²வாத³நிர்தி³ஷ்டா ப்ரதிஷ்டை²வ ப²லம் ; ஸார்த²வாதே³நைவ வாக்யேந நியோக³ப்ரதீதே: । அர்த²வாதா³நாம் வித்⁴யேகவாக்யதாயா அர்த²வாதா³தி⁴கரணே நிர்ணீதத்வாத் । தத ஆர்த²வாதி³கப்ரதிஷ்டா²காமோ யதா² ராத்ரிஸத்ரே(அ)தி⁴காரீ ததா² “தரதி ஶோகமாத்மவித்” இத்யாத்³யர்த²வாதா³வக³தமோக்ஷகாமமதி⁴காரிணம் ஸம்பாத³யந்நதி⁴காரவிதி⁴: ஸ்யாத் । தத: ஸ ஏவ ஸாங்க³தத்த்வஜ்ஞாநமதி⁴காரிணா(அ)நுஷ்டா²பயந் ப்ரயோக³விதி⁴: ஸம்பத்³யதே । தத: ப்ரயோக³விதி⁴ப³லாத்³ மந்த்ரவத்³ வேதா³ந்தஶப்³தா³: ப்ரத²மத: ஸ்வார்த²மாத்மாநமவபோ³த்⁴யா(அ)பி பஶ்சாத³பூர்வோபகாரிவிதே⁴யஜ்ஞாநவ்யக்த்யந்தரே பர்யவஸ்தா²ஸ்யந்தி । ந ச வாச்யம் மந்த்ராணாமபூர்வோபகாரிப்ரத்யயமாத்ரே தாத்பர்யம் , ஸ்வார்த²ஸ்ய ப்³ராஹ்மணவாக்யை: ப்ரதிபாதி³தத்வாத் । வேதா³ந்தாநாம் து ஸ்வார்தே²(அ)பி தாத்பர்யம் வக்தவ்யம் । அந்யதோ(அ)ப்ராப்தத்வாத் । அதோ ந விதே⁴யப்ரத்யயே தாத்பர்யமிதி, குல்யாப்ரணயநந்யாயேநோப⁴யார்த²த்வாவிதே⁴யத்வாத் । யதா² ஶால்யர்த²ம் குல்யா: ப்ரணீயந்தே தாப்⁴ய ஏவ பாநீயம் ச பீயதே தத்³வத் । நநு ஸ்தா²யிநாம் குல்யாதீ³நாம் யுக³பத்க்ரமேண வா(அ)நேககார்யகாரித்வமஸ்து, உபலப்⁴யமாநத்வாத் । ஶப்³த³ஸ்ய து ந தாவத்க்ரமகாரித்வம் க்வசித³பி, விரம்ய வ்யாபாராநுபலம்பா⁴த் । நா(அ)பி யுக³பத³ர்த²த்³வயே தாத்பர்யம் ப்ரத்யக்ஷேண த்³ருஶ்யதே । ந்யாயதஸ்தத்கல்பநே ச ந யுக³பத்³ ந்யாயத்³வயப்ரவ்ருத்தி: ஸம்ப⁴வதீதி சேத்³ , ந; ப்ரயாஜவாக்யேஷ்வர்த²த்³வயே தாத்பர்யஸ்யாங்கீ³க்ருதத்வாத் । “ஸமிதோ⁴ யஜதி”, “தநூநபாதம் யஜதி”, “இடோ³ யஜதி”, “ப³ர்ஹிர்யஜதி”, “ஸ்வாஹாகாரம் யஜதீதி” பஞ்சவாக்யாநி பஞ்ச ப்ரயாஜாந் க்ரமம் ச தத³நுஷ்டா²நஸ்ய போ³த⁴யந்தீதி ஹ்யங்கீ³க்ருதம் । அத: ப்ரயாஜவாக்யவது³ப⁴யார்தா² வேதா³ந்தஶப்³தா³ மந்த்ரவத³பூர்வோபகாரிணி ஜ்ஞாநவ்யக்த்யந்தரே விதே⁴யே பர்யவஸ்தா²ஸ்யந்தீதி । அத்ரோச்யதே – வேதா³ந்தாநாம் விதே⁴யஸமர்பகதாயாம் ந ஸ்வார்த²பரதா ஸம்ப⁴வதி । விதா⁴யகஸ்ய யோபித³க்³ந்யாதி³வாக்யஸ்ய ஸ்வார்த²பரத்வாத³ர்ஶநாத் । யோஷிதா³தி³பதா³ர்த²ஸ்ய லோகஸித்³த⁴தயா ந தத்ர ஸ்வார்த²பரதா இஹ து விதி⁴ப்³ரஹ்மணோரலௌகிகத்வாது³ப⁴யபரத்வம் வேதா³ந்தஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்யாதி³தி சேத் , கிமத்ர வேதா³ந்தேஷு யா ஜ்ஞாநவ்யக்திர்விதீ⁴யதே ஸைவ வேதா³ந்தார்த²பூ⁴தம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் ப்ரமாபயதி உத ஜ்ஞாநவ்யக்த்யந்தரம் ? ஆத்³யே விருத்³த⁴த்ரிகத்³வயாபத்திலக்ஷணம் வைரூப்யம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸஜ்யேத । ப்ராதா⁴ந்யமுபாதே³யத்வம் விதே⁴யத்வம் சேத்யேகம் த்ரிகம் । கு³ணபா⁴வமுத்³தே³ஶ்யத்வமநுவாத்³யத்வம் சேத்யபரம் த்ரிகம் । தத்ர ப்ரமாபகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமேயார்த²தயா ப்ரமேயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ராதா⁴ந்யம் । ததா² கஸ்ய ஜ்ஞாநமித்யபேக்ஷாயாம் ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநமித்யேவம் விதே⁴யஜ்ஞாநம் ப்ரதி வ்யாவர்த்தகதயா தத³ர்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ கு³ணாபா⁴வ: ததா² ப்ரமாணவிஷயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரமாணஜந்யாதிஶயயோகி³த்வாகாரேண ஸாத்⁴யத்வாது³பாதே³யத்வம் ததா² ஸ்வபா⁴வத: ஸித்³த⁴வாத்³ ப்³ரஹ்மண உத்³தே³ஶ்யத்வம் । ததே²தா³நீம் ப்ரமாணவிஷயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: பூர்வமஜ்ஞாததயா(அ)ங்கீ³கார்யத்வாத்³ விதே⁴யத்வம் । ததே²தா³நீமுத்³தே³ஶ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: பூர்வம் ஜ்ஞாதத்வாத³நுவாத்³யத்வம் । ததே³வம் விதே⁴யஜ்ஞாநமேவ ப்³ரஹ்மப்ரமாபகமித்யஸ்மிந்நாத்³யபக்ஷே வைரூப்யம் து³ர்வாரம் । அஸ்து தர்ஹி த்³விதீய: பக்ஷ: – வேதா³ந்தேப்⁴ய உத்பந்நம் ப்ரத²மஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மபரம் த்³விதீயஜ்ஞாநம் விதே⁴யதயா விதி⁴பரமிதி । நா(அ)யமபி பக்ஷ: ஸமீசீந:, ஶப்³த³ஸ்யோப⁴யபரத்வாபா⁴வே தஜ்ஜந்யஜ்ஞாநஸ்யா(அ)ஸக்ருஜ்ஜாதஸ்யா(அ)ப்யுப⁴யபரத்வாநுபபத்தே: । ந ச ஶப்³த³ஸ்யோப⁴யபரத்வம் , ப்ரயாஜவாக்யத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய நிராகரிஷ்யமாணத்வாத் । நநு வைரூப்யப்ரஸங்கோ³ ந தோ³ஷமாவஹதி । அந்யதா² கு³ணகர்மவிதா⁴நாநுபபத்தே: । ததா²ஹி – க்ரத்வங்க³பூ⁴தவ்ரீஹ்யாதி³காரகஸம்ஸ்காரார்தா²நி கர்மாணி கு³ணகர்மாணி । தத்ர வ்ரீஹீணாமந்யார்த²த்வஸித்³த⁴த்வஜ்ஞாதத்வலக்ஷணாநி கு³ணத்வோத்³தே³ஶ்யத்வாநுவாத்³யத்வாநி தாவத்³ வித்³யந்தே । யாக³க்ரியாம் ப்ரதி காரகத்வாத³ந்யார்த²த்வம் । மாநாந்தரக³ம்யத்வாத் ஸித்³த⁴த்வஜ்ஞாதத்வே । ததா² ஶேஷித்வஸாத்⁴யத்வாஜ்ஞாதத்வலக்ஷணாநி ப்ராதா⁴ந்யோபாதே³யத்வவிதே⁴யத்வாநி ப்ரோக்ஷணக்ரியாவஶாத்³ வ்ரீஹீணாமத்ர ஸம்ப⁴விஷ்யந்தி । ப்ரோக்ஷணஸ்ய வ்ரீஹ்யர்த²த்வாத்³ வ்ரீஹீணாம் ஶேபித்வம் । ப்ரோக்ஷணஜந்யாதிஶயவதா³காரேண பூர்வமஸித்³த⁴த்வாத் ஸாத்⁴யத்வாஜ்ஞாதத்வே । தத்ர கு³ணத்வோத்³தே³ஶ்யத்வாநுவாத்³யத்வாக்²யம் த்ரிகம் வ்ரீஹிஶப்³தா³த் ப்ரதீயதே । ப்ராதா⁴ந்யோபாதே³யத்வவிதே⁴யத்வாக்²யம் த்ரிகம் ப்ரோக்ஷணக்ரியாஜந்யாதிஶயவாசித்³விதீயாவிப⁴க்த்யா ப்ரதீயதே । ததோ வ்ரீஹிப்ரோக்ஷணாதி³ஷு கு³ணகர்மஸ்வேகஸ்யாம் ப்ரமிதௌ விருத்³த⁴த்ரிகத்³வயாபத்திர்து³ர்வாரேதி நேயம் தோ³ஷாவஹேதி சேத்³ , மைவம் ; ந தத்ர க்ரியாஜந்யாதிஶயோ விப⁴க்திக³ம்ய:, கிந்து வ்ரீஹ்யர்த²க்ரியாவித்⁴யநுபபத்திக³ம்ய: । அத: ஶாப்³தே³ ஜ்ஞாநே கு³ணத்வோத்³தே³ஶ்யத்வாநுவாத்³யத்வாந்யேவ ப்ரமீயந்தே । ப்ராதா⁴ந்யோபாதே³யத்வவிதே⁴யத்வாநி த்வர்தா²பத்த்யேதி ஜ்ஞாநபே⁴தா³ந்ந தத்ர வைரூப்யப்ரஸங்க³: । ப்ரக்ருதே(அ)பி தர்ஹி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநவிதே⁴யஜ்ஞாநயோர்பே⁴தா³த³விரோதோ⁴(அ)ஸ்த்விதி சேத்³ , ந; வ்ரீஹ்யாதா³விவ ப்³ரஹ்மணி மாநாந்தரஸ்யா(அ)ஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி ஸாமக்³ரீபே⁴த³மந்தரேண கார்யபே⁴த³: ஸம்ப⁴வதி । அதோ²ச்யேத – விதா⁴யகபத³வ்யதிரிக்தபத³ஸமுதா³யோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் ப்ரத²மத: ப்ரதிபாத்³ய புநஸ்தத³நுவாத³ஜ்ஞாநம் ஜநயித்வா தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய விதி⁴விஷயத்வஸமர்பணேந புநர்விதா⁴யகபதே³ந பதை³கவாக்யாநாம் க³ச்ச²தி, தத: ப்ரமாணபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரிதி । நைதத்³யுக்தம் , பதை³கவாக்யதாயா: ப்ராக்³ வாக்யரூபஸ்ய பத³ஸமுதா³யஸ்ய ப்ரமாணத்வாயோகா³த் । அதா²(அ)த்ர ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநவிதி⁴வாக்யம் சேதி த்³வேதா⁴ விப⁴ஜ்ய பஶ்சாத³ர்த²வாத³விதி⁴வாக்யயோரிவ வாக்யைகவாக்யதா கல்ப்யேத, தத³ஸத் ; அர்த²வாதா³நாமப²லாநாம் வித்⁴யேகவாக்யத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மவாக்யஸ்ய ஸ்வத ஏவ புருஷார்த²பர்யவஸாயிநஸ்தத³யோகா³த் । அத² ப்ராத²மிகஶாப்³த³ஜ்ஞாநஸ்ய பரோக்ஷத்வேநா(அ)ப²லத்வாத் ப²லபூ⁴தாபரோக்ஷாநுப⁴வஹேதுத்வாபா⁴வாத் தத்³தே⁴துஜ்ஞாநம் விதே⁴யம் । ததோ ப்³ரஹ்மவாக்யஸ்ய தத்³வித்⁴யேகவாக்யத்வம் யுக்தமிதி சேத்³, தர்ஹி யாக³ஸ்ய வ்ரீஹ்யாதி³வத்³விதீ⁴யமாநஜ்ஞாநஸ்ய கிஞ்சித்கரணகாரகம் வக்தவ்யம் । தச்ச ந ஸம்ப⁴வதி, த்வந்மதே ஶப்³த³ஸ்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநோபக்ஷயாத் । இந்த்³ரியாதீ³நாம் ச ப்³ரஹ்மகோ³சரத்வாபா⁴வாத் । அத² மதம் ஶாப்³த³ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பரோக்ஷாநுப⁴வஹேதுதா யத்³யபி ஸ்வதோ ந த்³ருஶ்யதே ததா²பி விதி⁴ப³லாத் ப⁴விஷ்யதி, தத: ஶப்³த³ ஏவ விதே⁴யஜ்ஞாநகரணமிதி । தத³யுக்தம் । கிமத்ர ஶப்³த³ஜந்யம் ப்ராத²மிகம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விதே⁴யமுத தேந ஜ்ஞாநேநா(அ)வக³தம் ப்³ரஹ்மோத்³தி³ஶ்ய ப்ரத்யயஸந்தாந: । நா(அ)(அ)த்³ய:, விதே⁴யஜ்ஞாநஸ்யைவ ப்³ரஹ்மப்ரமாபகத்வே வைரூப்யஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் । ந த்³விதீய:, ப்ரத்யயஸந்தாநஸ்யா(அ)ஶ்ருதத்வாத் । “ஆத்மேத்வேவோபாஸீத” இத்யாதௌ³ ப்ரத்யயஸந்தாநரூபஸ்யோபாஸநஸ்ய விதி⁴: ஶ்ரூயத இதி சேத்³, ந; ஸ்வபா⁴வஸித்³த⁴ப்ரத்யயமுத்³தி³ஶ்ய தஸ்யா(அ)லௌகிகாத்மலக்ஷணவிஷயப்ரதிபாத³நே வாக்யதாத்பர்யாத் । ஏவகாரயோகா³தா³த்மந: ப்ரதிபாத்³யத்வநிர்ணயாத் । தது³க்தம் –
“யச்ச²ப்³த³யோக³: ப்ராத²ம்யமித்யாத்³யுத்³தே³ஶ்யலக்ஷணம் ।
தச்ச²ப்³த³ ஏவகாரஶ்ச ஸ்யாது³பாதே³யலக்ஷணம் ॥” இதி ॥
ந சைதத்³வாக்யமாத்மாநம் தது³பாஸநம் ச ப்ரதிபாத³யிதும் ஶக்நோதி, வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் । ந ச “நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:” இதி வாக்யமுபாஸநாம் வித³த்⁴யாத் , ஆத்மப்ரதிபாத³கவாக்யமத்⁴யே படி²தஸ்ய தஸ்ய ஸ்துதிபரத்வாத் । அந்யதா² வாக்யபே⁴தா³பத்தே: । நந்வாத்மந்யேவா(அ)(அ)த்மாநம் பஶ்யேதி³தி ஜ்ஞாநவிதா⁴நேந ஸந்தாநவிதி⁴ருபலப்⁴யதே, ஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வத்ர ப்ரவாஹேணா(அ)விநாபா⁴வாதி³தி சேத்³, ந; அவிநாபா⁴வாஸித்³தே⁴: । க்வசித்புரோவர்தி வஸ்து ஸக்ருத்³ த்³ருஷ்டவதோ ஜ²டிதி ப்ரத்யங்முக²த்வாதி³த³ர்ஶநாத் । அதா²(அ)பி த³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணே மலவத்³வாஸஸோ வ்ரதகலாபவிதா⁴நவதா³த்மப்ரகரணே ஸந்தாநரூபம் நிதி³த்⁴யாஸநம் விதா⁴தும் ஶக்யத இதி சேத்³, ஏவமபி ஸந்தாநஸ்யா(அ)ப்ரமாணஸ்யா(அ)பரோக்ஷாநுப⁴வஹேதுத்வாஸம்ப⁴வாந்ந ஶாப்³த³ஜ்ஞாநாத்³விஶேஷ: ஸித்⁴யேத் । ந ச ம்ருதபுத்ராதே³ர்பா⁴வநாதி⁴க்யாதா³பரோக்ஷ்யம் த்³ருஷ்டமிதி வாச்யம் , தத்ர விஷயஸ்யா(அ)ஸம்ப்ரயுக்தத்வேந ததா³பரோக்ஷ்யஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வாத் । “ஜ்ஞாநப்ரஸாதே³ந விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ததஸ்து தம் பஶ்யதி நிஷ்ப²லம் த்⁴யாயமாந:” இதி ஶ்ருத்யா த்⁴யாநஸ்யா(அ)பரோக்ஷாநுப⁴வஹேதுத்வமுக்தமிதி சேத்³, மைவம் ; நா(அ)த்ர “த்⁴யாயமாந: பஶ்யதி” இத்யேவமந்வயோ யேந த்⁴யாநம் த³ர்ஶநஹேது: ஸ்யாத்³ , அபி து த்⁴யாயமாநோ ஜ்ஞாநப்ரஸாதே³ந பஶ்யதீதி । ஶாநஶப்³தே³(அ)நாத்ரா(அ)ந்த:கரணமுச்யதே, ஜ்ஞாயதே(அ)நேநேதி வ்யுத்பத்தே: । தஸ்ய ப்ரஸாத³ ஐகாக்³ர்யம் । தச்ச ஸஹகாரிகாரணம் । லோகே து³ர்ஜ்ஞேயவஸ்துத³ர்ஶநே சித்தைகாக்³ர்யஸஹாயாபேக்ஷாயா த்³ருஷ்டத்வாத் । ஏவம் ச ஸஹகாரிபூ⁴தசித்தைகாக்³ர்யஸ்ய ப்ரத்யயஸந்தாநரூபம் த்⁴யாநம் ஸாத⁴நமித்யுக்தம் ப⁴வதி । ந சைவமஶ்ருதாந்வயகல்பநமயுக்தமிதி வாச்யம் , அத்³ருஷ்டாநுபபந்நார்த²கல்பநாத³ந்வயமாத்ரவைபரீத்யகல்பநஸ்ய லகீ⁴யஸ்த்வாத் । நஹ்யந்யத்ர த்⁴யாநஸ்யா(அ)பரோக்ஷப்ரமிதிஹேதுத்வம் த்³ருஷ்டம் , நா(அ)ப்யுபபந்நம் , த்⁴யாநஸ்ய ப்ரமாணரூபத்வாபா⁴வாத் । ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய து ப்ரமாணபூ⁴த: ஶப்³த³ ஏவ காரணமிதி பூர்வவர்ணகே வித்³யாப்ராப்திவாதே³ “தம் த்வௌபநிஷத³ம்” இதி தத்³தி⁴தப்ரத்யயமுபஜீவ்ய ஸித்³தா⁴ந்திநா ஸமர்தி²தம் । அத: ஶப்³த³ஜ்ஞாநஸ்ய தத்ஸந்தாநஸ்ய வா நா(அ)பரோக்ஷாநுப⁴வகரணதயா விதே⁴யத்வஸம்ப⁴வ: ।

யது³க்தம் ப்ரயாஜவாக்யவத்³வேதா³ந்தாநாமுப⁴யார்த²த்வே ஸதி ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நம் விதே⁴யஜ்ஞாநவ்யக்த்யந்தரபர்யவஸாநம் ச ப⁴விஷ்யதீதி । தத³பேஶலம் , த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தே⁴: । ப்ரயாஜா ஏவ ஹி தத்ர ஶப்³த³க³ம்யாஸ்தத³நுஷ்டா²நக்ரமஸ்த்வர்தா²பத்திக³ம்ய: । நநு ந தாவத்ப்ரஜாயா ஏவ க்ரம:, தேஷாம் க்ரமஶப்³தா³நபி⁴தே⁴யத்வாத் । நாபி தத³திரிக்த: க்ரம: ஸுநிரூப:, ஏகைகஸ்மிந்ப்ரயாஜே க்ரமாத³ர்ஶநாத் । ஸம்யோக³வத³நேகாஶ்ரித: க்ரம இதி சேத்³, ந; ததா² ஸதி ஸம்யோகி³நோரிவ ப்ரயாஜாநாம் யௌக³பத்³யப்ரஸங்கா³த் । யௌக³பத்³யே ச காலக்ருதே க்ரமவ்யாகா⁴தாத் । மைவம் , லோகப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய க்ரமஸ்யா(அ)பஹ்நவாயோகா³த் । காலக்ருதக்ரமத்வாதே³வா(அ)(அ)ஶ்ரயயௌக³பத்³யாநபேக்ஷத்வாத் । யதி³ தே³ஶகாலவஸ்தூபாதி⁴பராமர்ஶமந்தரேண ஸ்வதந்த்ர: க்ரமோ ந த்³ருஶ்யேத, தர்ஹ்யேகதே³ஶோபாதி⁴கேஷு வ்ருக்ஷேஷு வநவ்யவஹாரவத் ஸந்நிஹிதாநேகக்ஷணோபாதி⁴கேஷு ப்ரயாஜேஷு க்ரமவ்யவஹாரோ(அ)ஸ்து । அதா²(அ)நுஷ்டே²யபதா³ர்தா²நாமநிஷ்பந்நஸ்வபா⁴வத்வாத்³தே³ஶகாலவஸ்துக்ருத: க்ரமோ ந ஸம்ப⁴வேத் , தர்ஹி வாக்யபாட²க்ரம ஏவ ஸ்மர்யமாணோ(அ)நுஷ்டே²யபதா³ர்தோ²(அ)ப்யுபகல்பதாம் । நநு கத²மயம் க்ரமோ(அ)நுஷ்டே²யவிஶேஷணதயா ப்ரமீயதே, விதா⁴யகாபா⁴வாத் ; ப்ரயோக³வசநஸ்ய தத்³விதா⁴யகத்வே பரஸ்பராஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த் । விஹிதே ப்ரயோக³விதி⁴:, ப்ரயோக³விதௌ⁴ ச தத்³விதி⁴கல்பநேதி । நைஷ தோ³ஷ:, ஏகஸ்ய கர்துர்யுக³பத³நேகபதா³ர்த²ப்ரயோகா³நுபபத்த்யா க்ரமஸ்ய ப்ரமீயமாணத்வாத் । தத: ப்ரயாஜவாக்யாநாமேகார்த²பரத்வாந்ந தத்³த்³ருஷ்டாந்தேந வேதா³ந்தாநாமர்த²த்³வயபரத்வம் ஸம்ப⁴வதி । யத³ப்யுக்தம் – உபாஸநாவிதி⁴பரைர்வேதா³ந்தைர்ப்³ரஹ்மாப்யவக³ம்யதே, ரூபப்ரத்யாயகேந சக்ஷுஷா த்³ரவ்யஸ்யா(அ)பி ப்ரதீதித³ர்ஶநாதி³தி, தத³ப்யஸத் । யதா² ப்ரதிவஸ்து ஸம்ப்ரயோக³நிரபேக்ஷமேவ ப்ரமாணம் சக்ஷுர்ந ததா² ப்ரதிபதா³ர்த²ம் ப்ரமாணம் ஶப்³த³: கிந்து யத்ர தாத்பர்யம் தத்ர ஸம்பூ⁴யைவ ப்ரமாணம் । ததா² ச விதி⁴பரா வேதா³ந்தா: கத²ம் ப்³ரஹ்மாவக³மயேயு: । நந்வேவம் தர்ஹி வேதா³ந்தஶப்³தா³ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் மா ப்ரமாபயந்து கிந்து விதா⁴யகபத³ஜந்யவிதி⁴ப்ரமிதிவிஷயத்வேநைவ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஸமர்பயந்து ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் த்வர்தா²பத்த்யா ஸேத்ஸ்யதி, விதே⁴யஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயபூ⁴தப்³ரஹ்மஸ்வரூபமந்தரேணா(அ)நுபபத்தேரிதி சேத்³ , மஹதி³த³ம் ந்யாயவிசாரகௌஶலமாயுஷ்யத:, யதே³கஸ்மிந் விஷயே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாக்²யே ப்ரத²மப்ரதிபத்தி: ப்ரமாணம் தஸ்மிந்நேவ த்³விதீயஜ்ஞாநம் ந ப்ரமாணமிதி । ததா² ஶ்ருதிர்ந ப்ரமாணம் , ஶ்ருத்யர்தா²பத்திஶ்ச ப்ரமாணமிதி । அத² ஶ்ருதிர்விதி⁴ஶேஷத்வாந்ந ஸ்வார்தே² ப்ரமாணம் ஶ்ருத்யர்தா²பத்திஸ்த்வநந்யஶேஷத்வாத் ப்ரமாணம் , இத்யுச்யேத, ஏவமபி நா(அ)த்ர ப்³ரஹ்ம ஸித்⁴யேத் , “வாசம் தே⁴நுமுபாஸீத” இத்யாதா³விவ விதே⁴யஜ்ஞாநஸ்ய வாஸ்தவஜ்ஞேயமந்தரேணாப்யுபபத்தே: । ஸ்வத: ப்ராமாண்யமாஶ்ரித்ய விதே⁴யஜ்ஞாநாத்³ ப்³ரஹ்மஸாத⁴நே ததை²வ ஸித்³தா⁴ர்த²பத³ஜந்யப்ராத²மிகஜ்ஞாநாத்³ ப்³ரஹ்ம கிம் ந ஸித்⁴யேத் ? தத்ஸித்³தௌ⁴ ச தாவதைவ முக்த்யுபபத்தௌ விதி⁴வையர்த்²யம் । அத² விதே⁴யஜ்ஞாநஸ்யாரோபிதவிஷயதாயாமத்³ருஷ்டப²லகல்பநாத் ததோ விஷயப்ரமிதிலக்ஷணம் த்³ருஷ்டப²லம் கல்ப்யத இதி சேத்³, ந; ஸகலப்ரமாணவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³த் । ததே³வமத்யந்தது³ஷ்டஸ்ய ப்ரதிபத்திவிதே⁴ரத்⁴யாஹர்துமஶக்யத்வாத் “இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா” இத்யாதி³ வேதா³ந்தைர்மந்த்ரைரிவ ப்ரயோக³வசநோ ந ஜ்ஞாநவ்யக்த்யந்தரமநுஷ்டா²பயதி, ததோ நாநேநாபி ஸித்³தா⁴ந்தைகதே³ஶிநா வேதா³ந்தவிசாரஸ்யா(அ)க³தார்த²த்வம் ஸுஸம்பாத³ம் । நந்வத்⁴யயநவித்⁴யுபாத்தாநாம் த⁴ர்மப்³ரஹ்மவிஷயத்வாபா⁴வே ஸத்யாநர்த²க்யம் ஸ்யாதி³தி சேத், மைவம் ; யத்³யபி வேதா³ந்தாநாம் ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாபோ³த⁴கத்வாந்நாஸ்தி ப்³ரஹ்ம, ததா²பி ந வேதா³ந்தவையர்த்²யம், கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³விஶிஷ்டஸ்யாஹம்ப்ரத்யயக³ம்யஸ்ய ஜீவாத்மநோ வித்³யமாந: கர்த்ருத்வாதி³பி⁴ரவித்³யமாநைஶ்சா(அ)ந்தர்யாமித்வப்³ரஹ்மத்வாதி³பி⁴ர்வேதா³ந்தோக்தஸமஸ்தகு³ணைர்விஶிஷ்டதயோபாஸநோத்பத்திவிதௌ⁴ ஶமத³மாதீ³திகர்த்தவ்யதோபஸம்ஹாரேண விநியோக³விதௌ⁴ மோக்ஷகாமிநியோஜ்யஸம்ப³ந்தி⁴தயா(அ)தி⁴காரவிதௌ⁴ ஸாங்கே³ கர்மண்யதி⁴காரிண்யநுஷ்டா²பகதயா ப்ரயோக³விதௌ⁴ ச வேதா³ந்தாநாம் பர்யவஸாநாங்கீ³காராத் । தத்ர வித்⁴யபேக்ஷிதந்யாயஸ்ய ஸர்வஸ்ய பூர்வதந்த்ர ஏவ க³தத்வாத³ப்⁴யதி⁴காஶங்காயா அத³ர்ஶநாந்நைவாரப்³த⁴வ்யோத்தரமீமாம்ஸேத்யேவம் பூர்வ: பக்ஷ: । அத்ரா(அ)பி⁴த³த்⁴மே – கிம் ஸித்³தே⁴ வ்யுத்பத்த்யபா⁴வாத்³வேதா³ந்தாநாமுபாஸநாக்ரியாபரத்வமுச்யதே கிம் வா ஜைமிந்யாதி³வசநஸாமர்த்²யாத் ? தத்ரா(அ)(அ)த்³ய: ஸமந்வயஸூத்ரே நிராகரிஷ்யதே । ந த்³விதீய:, வேதா³ந்தாநாம் ஜைமிந்யாதி³பி⁴ரவிசாரிதத்வாத் । “அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா” இத்யத்ர ஹி ஸூத்ரே பா⁴ஷ்யகாராதி³பி⁴ர்த⁴ர்மமாத்ரவிசாரப்ரதிஜ்ஞாபரத்வேநா(அ)தி⁴கரணமாரசிதம் ந து க்ருத்ஸ்நவேதா³ர்த²விசாரப்ரதிஜ்ஞாபரத்வேந । ததா²ஹி – த⁴ர்மமீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரம் விஷய:, தத: கிமாரம்ப⁴ணீயம் ந வேதி ஸந்தே³ஹ: । தத³ர்த²மர்தா²ந்தரம் சிந்த்யதே – அத்⁴யயநவிதி⁴ரத்³ருஷ்டார்தோ² த்³ருஷ்டார்தோ² வேதி ? ததா(அ)த்³ருஷ்டார்த² இதி தாவத் ப்ராப்தம் , த்³ருஷ்டப²லஸாத⁴நே போ⁴ஜநாதௌ³ வித்⁴யத³ர்ஶநாத் । அத்⁴யயநக்ரியாகர்மணி ஸ்வாத்⁴யாயே ஸம்ஸ்காரப்ராப்திலக்ஷணம் த்³ருஷ்டப²லம் ஸம்ப⁴வேத் । கத²மத்³ருஷ்டார்த²தேதி சேத்³, மைவம் । ந தாவத் ஸம்ஸ்கார: ஸம்ப⁴வதி; ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய குத்ரசித்க்ருதௌ விநியோகா³த³ர்ஶநாத் । நா(அ)பி ப்ராப்தி:, அக்ஷரக்³ரஹணமாத்ரரூபாயா: ப்ராப்தே: ஸ்வயமப²லத்வாத்ப²லாந்தராஸாத⁴நத்வாச்ச । அர்தா²வபோ³த⁴ஸாத⁴நம் ததி³தி சேத் , தர்ஹ்யர்தா²வபோ³தா⁴க்ஷரக்³ரஹணயோ: ஸாத்⁴யஸாத⁴நபா⁴வஸ்ய லோகஸித்³த⁴த்வாத்³விதி⁴வையர்த்²யம் । யதி³ கர்மகாரகக³தப²லாபா⁴வே கர்மாபி⁴தா⁴யிதவ்யப்ரத்யயேந கர்மப்ரதா⁴நோ விதி⁴ர்ந ஸம்ப⁴வேத் , தர்ஹி ஸக்துந்யாயேந “அதீ⁴யீத” இதி வைபரீத்யம் கல்ப்யதாம் ? ந ச ப²லாஶ்ரவணாத³த்⁴யயநஸ்ய கத²மத்³ருஷ்டார்த²தேதி வாச்யம் , “யத்³ருசோ(அ)தீ⁴தே பயஸ: குல்யா அஸ்ய பித்ரூந் ஸ்வதா⁴ அபி⁴ஸம்ப⁴வதி யத்³யஜூம்ஷி க்⁴ருதஸ்ய குல்யா” இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மயஜ்ஞரூபஜபாத்⁴யயநப²லத்வேந ஶ்ரூயமாணஸ்ய க்⁴ருதகுல்யாதே³ரத்⁴யயநத்வஸாம்யேந ப்ரத²மாத்⁴யயநே(அ)ப்யதிதே³ஷ்டும் ஶக்யத்வாத் ; ததோ ராத்ரிஸத்ரந்யாயேந க்⁴ருதகுல்யாதி³காம: “ஸ்வாத்⁴யாயேநாதீ⁴யீத” இத்யேவம் விதி⁴: ஸம்பத்³யதே । யதி³ கேசித³ர்த²வாத³ப²லாதிதே³ஶம் நேச்ச²ந்தி, தர்ஹி தந்மதே விஶ்வஜிந்ந்யாயேந ஸ்வர்க³: கல்பநீய: । தது³க்தம் –
“விநாபி விதி⁴நா(அ)த்³ருஷ்டலாபா⁴ந்நஹி தத³ர்த²தா ।
கல்ப்யஸ்து விதி⁴ஸாமர்த்²யாத் ஸ்வர்கோ³ விஶ்வஜிதா³தி³வத் ॥” இதி ।
ந சா(அ)த்³ருஷ்டார்த²த்வே(அ)பி ஸ்வாபா⁴விகஸ்வார்தா²வபோ³த⁴ஸாமர்த்²யஸ்ய கா ஹாநிரிதி வாச்யம், அந்யார்த²ஸ்யா(அ)பி ஸ்வார்தா²பரதாயாம் மந்த்ரார்த²வாத³யோரதிப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாதா³ம்நாயஸ்யா(அ)விவக்ஷிதார்த²த்வாத்³த⁴ர்மஸ்ய ச ப்ரத்யக்ஷாத்³யவிஷயத்வாத் ப்ரமாணாநுக்³ராஹகதர்கரூபஸ்ய விசாரஸ்யா(அ)நுக்³ராஹ்யப்ரமாணாபா⁴வே நிராலம்ப³நத்வாந்ந ஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயமிதி பூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்தம் ப்³ரூம: –
“லப்⁴யமாநே ப²லே த்³ருஷ்டே நா(அ)த்³ருஷ்டப²லகல்பநா ।
விதே⁴ஸ்து நியமார்த²த்வாந்நா(அ)(அ)நர்த²க்யம் ப⁴விஷ்யதி ॥”
லப்⁴யதே ஹி கர்மகாரகே ஸ்வாத்⁴யாயே த்³விவித⁴ம் த்³ருஷ்டப²லம் – அத்⁴யயநக்ரியாஜநிதம் ப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴ஹேதுபூ⁴தப்ராப்தி: ஸம்ஸ்காரஶ்ச । அர்தா²வபோ³தா⁴ர்தா²க்ஷரக்³ரஹணயோ: ஸாத்⁴யஸாத⁴நபா⁴வஸ்ய லோகஸித்³த⁴த்வே(அ)பி ந விதி⁴வையர்த்²யம் , நியமார்த²த்வாத் । ந ச ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய விநியோகா³பா⁴வ:, க்ரதுவித்⁴யுபாதா³நப்ரமாணாதே³வ விநியோக³ஸித்³தே⁴: । க்ரதுவிதி⁴ர்ஹி ஸ்வவிஷயாவபோ³த⁴மபேக்ஷமாணஸ்தஸ்ய ஜநகதயா ஸம்ஸ்க்ருதம் ஸ்வாத்⁴யாயமுபாத³த்தே । நநூபாதா³நப்ரமாணம் ஜ்ஞாநஸ்ய ஜநகதயா ஸ்வாத்⁴யாயமாத்ரமாத³த்தே ந ஸம்ஸ்காரமிதி சேத் , ஸத்யம் , ததா²பி கர்மப்ரதா⁴நாத்⁴யயநவிதி⁴ஸாமர்த்²யாதே³வ ஸம்ஸ்க்ருதஸ்வாத்⁴யாயஜந்யவிஶிஷ்டஜ்ஞாநவதைவா(அ)நுஷ்டி²தோ யாகோ³(அ)பூர்வம் ஜநயதீதி கல்ப்யதே । ப்ரதா⁴நவத³நங்க³ஸ்யா(அ)ப்யத்⁴யயநஸ்ய க்ரதூபகாரித்வமவிருத்³த⁴ம் , தத உப⁴யவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத்³விவக்ஷிதார்தோ² லப்⁴யதே । ஏவம் ச யதா²ஶ்ருதகர்மகாரகக³தத்³ருஷ்டப²லஸம்ப⁴வே ஸக்துந்யாயேநா(அ)ஶ்ருதகரணத்வகல்பநமத்³ருஷ்டப²லகல்பநம் சா(அ)ந்யாய்யம் । நநு தவ்யப்ரத்யயேந ப்ரக்ருத்யர்த²பூ⁴தாத்⁴யயநோபரக்தமபூர்வமபி⁴தீ⁴யதே, ந து கல்ப்யத இதி சேத்³, மைவம் ; அபூர்வாபி⁴தா⁴யிதவ்யப்ரத்யய: ஸ்வாத்⁴யாயக³தத்வேநைவா(அ)பூர்வமபி⁴த³த்⁴யாந்நா(அ)த்⁴யயநக³தத்வேந, தவ்யப்ரத்யயஸ்ய கர்மபூ⁴தஸ்வாத்⁴யாயபரத்வாத் । அபூர்வஸ்ய தா⁴த்வர்த²ஜந்யத்வநியமே(அ)பி தது³பரக்தத்வாநியமேந ஸ்வாத்⁴யாயக³தத்வமவிருத்³த⁴ம் । நந்வத்³ருஷ்டார்த²த்வே ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய விவக்ஷிதார்த²தா ந ஸ்யாத் , விஷநிர்ஹரணாதி³கார்யாந்தரவிநியுக்தமந்த்ராதி³வதி³தி சேத்³, ந; ததா² ஸத்யத்⁴யயநவிதி⁴வாக்யஸ்யா(அ)ப்யவிவக்ஷிதார்த²த்வாத³த்³ருஷ்டார்த²தயா(அ)த்⁴யயநவிதா⁴நமித்யேதாத்³ருஶம் த்வந்மதமபி ந ஸித்⁴யேத் । அதோ²ச்யேத அத்⁴யயநவாக்யஸ்யா(அ)த்³ருஷ்டார்த²த்வம் தஸ்யா(அ)ர்த²விவக்ஷாப்ரதிப³ந்த⁴கம் ந ப⁴வதி, ஸ்வவாக்யார்த²மத்⁴யயநாவச்சி²ந்நப²லபா⁴வநாரூபம் ப்ரத்யேவா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴நா(அ)த்⁴யயநவாக்யஸ்ய விநியுக்தத்வாத் । ந ஹி மந்த்ரேஷ்வபி விநியுக்தத்வமாத்ரமவிவக்ஷிதார்த²த்வப்ரயோஜகம் , கிந்து ஸ்வார்தா²த³ந்யத்ர விநியுக்தத்வம் । ந சா(அ)த்⁴யயநவாக்யம் ஸ்வார்தா²த³ந்யத்ர விநியுஜ்யதே தேந ஸ்வார்த²பரஸ்ய தஸ்ய கஸ்மாத³விவக்ஷிதார்த²தா ஸ்யாத் । ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³வாக்யாநி து யாகா³த்³யவச்சி²ந்நப²லபா⁴வநாரூபாத் ஸ்வார்தா²த³ந்யத்ரா(அ)த்⁴யயநாவச்சி²ந்நப²லபா⁴வநாயாமத்⁴யயநவிதி⁴நா விநியுஜ்யந்தே, ததோ மந்த்ராணாமிவா(அ)ந்யத்ர விநியுக்தஸ்யா(அ)த்³ருஷ்டார்த²ஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யா(அ)ர்த²விவக்ஷாப்ரதிப³ந்தோ⁴ து³ர்வார இதி । நைதத்³யுக்தம் , ந தாவத³த்³ருஷ்டார்த²த்வேநா(அ)ர்த²விவக்ஷா ப்ரதிப³த்⁴யதே, ஸ்வதந்த்ரா(அ)த்³ருஷ்டஸ்ய நிரபேக்ஷஸ்வர்கா³தி³ப²லஜநகஸ்ய கத²ஞ்சித்ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வஶங்காயாமப்யத்ர தத³பா⁴வாத் । அத்ர ஹி ஸ்வாத்⁴யாயக³தகர்மத்வப்ரதீதிநிர்வாஹாய கர்மக³தமத்³ருஷ்டமவஶ்யம் கல்பநீயம் , தஸ்ய ச கர்மத்³வாரேணைவ ப²லமபேக்ஷிதமித்யக்ஷரஸாமர்த்²யஸித்³தா⁴ர்தா²வபோ³த⁴ ஏவ தத்ப²லம் ஸ்யாத் । ததா² சா(அ)த்ரா(அ)த்³ருஷ்டம் நா(அ)ர்த²விவக்ஷாயா பா³த⁴கம் ப்ரத்யுத ஸாத⁴கமேவ । கர்மக³தாத்³ருஷ்டஸ்யா(அ)வர்ஜநீயத்வே தஸ்யா(அ)த்³ருஷ்டார்தா²வபோ³த⁴கலக்ஷணப²லோத்பாத³நேந சரிதார்த²தாயாம் ச ததோ(அ)திரிக்தஸ்வதந்த்ராத்³ருஷ்டம் தத்ப²லம் வா கல்பயிதுமஶக்யம் , கௌ³ரவப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)ப்யந்யத்ர விநியோகோ³(அ)ர்த²விவக்ஷாம் ப்ரதிப³த்⁴நாதி, அந்யத்ர விநியுக்தாநாமபி மந்த்ராணாம் ஸ்வஸாமர்த்²யஸித்³தா⁴ர்தா²வபோ³த⁴கத்வத³ர்ஶநாத் । அந்யதா² ப்³ராஹ்மணாதி³வாக்யைரபி ஸ்மர்தும் ஶக்யஸ்ய த்³ரவ்யதே³வதாதே³ர்மந்த்ரைரேவ ஸ்மரணாய நியமப²லோ விநியோக³: கத²ம் ஸங்க³ச்சே²த । தது³க்தம் –
“விதி⁴ஶக்திர்ந மந்த்ரஸ்ய நியோகே³நா(அ)பநீயதே ।
ஸ்வதோ விதா⁴ஸ்யதி ஹ்யேஷாம் நியோகா³த்ஸ்மாரயிஷ்யதி ॥” இதி ।
தஸ்மாத்³விவக்ஷிதார்த²மாம்நாயமவலம்ப்³ய ப்ரவ்ருத்தம் தத³நுக்³ராஹகம் த⁴ர்மவிசாரஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயமிதி ।

ததே³வம் பூர்வமீமாம்ஸாரம்பா⁴தி⁴கரணபர்யாலோசநயா க்ருத்ஸ்நவேத³ஸ்யா(அ)ர்த²விவக்ஷாம் த⁴ர்மமாத்ரஸ்ய விசாராவஸரம் ச ப்ரத³ர்ஶயிதுமாதி³ஸூத்ரம் ப்ரவவ்ருதே ந து ஸர்வவேதா³ர்த²விசாரப்ரதிஜ்ஞாநாயேத்யவக³ம்யதே । நநு வேத³வாக்யாநி விசாரயேதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யலிங்கா³த்³ வேதா³ர்த²மாத்ரவிசாரோ(அ)வக³ம்யதே । மைவம் , த்வயா தத³பி⁴ப்ராயாநவபோ³தா⁴த் । பா⁴ஷ்யகாரோ ஹி த⁴ர்மே ஸாமாந்யத: ப்ரஸித்³தி⁴ம் விஶேஷதோ விப்ரதிபத்திம் சோபந்யஸ்ய சைத்யவந்த³நாதீ³நாமேவ த⁴ர்மத்வாத்³ பு³த்³தா⁴தி³வாக்யாந்யேவ விசார்யாணீதி பூர்வபக்ஷீக்ருத்ய ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரமர்த²கத²நபுர:ஸரமேவமவதாரயதி ஸ்ம – த⁴ர்மாய வேத³வாக்யாநி விசாரயிஷ்யந் வேத³ஸ்யா(அ)ர்த²விவக்ஷாம் விசாராவஸரம் ச ப்ரத³ர்ஶயிதும் “அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா” இதி ஸூத்ரயாமாஸ ஜைமிநிரிதி । தத: பூர்வாபரபர்யாலோசநயா த⁴ர்மவிசார ஏவ பா⁴ஷ்யகாராபி⁴ப்ரேத இதி நிஶ்சீயதே । ஸூத்ரஸ்ய சா(அ)யமர்த²: – வேத³மதீ⁴த்யா(அ)நந்தரமதீ⁴தவேத³ஸ்ய விவக்ஷிதார்த²ஸ்ய விசாரஹேதுத்வாத்³த⁴ர்மவிசார: கர்தவ்ய இதி । தத்ரா(அ)ப்யத²ஶப்³தே³ந க்ருத்ஸ்நவேதா³த்⁴யயநஸ்ய பூர்வவ்ருத்தத்வமபி⁴தா⁴யா(அ)த:ஶப்³தே³ந ச க்ருத்ஸ்நவேத³ஸ்ய விவக்ஷிதார்த²த்வே ஹேதூக்ருதே ஸதி ஸர்வவேதா³ர்த²விசார: கர்த்தவ்ய இத்யேவ ப்ரதிஜ்ஞா யத்³யபி ப்ராப்தா, அந்யதா² ப்ரதிஜ்ஞாஹேத்வோர்வையதி⁴கரண்யாத் । ததா²பி வேத³ஶப்³த³ம் பரித்யஜ்ய த⁴ர்மஶப்³த³முச்சார்ய ப்ரதிஜாநத: ஸூத்ரகாரஸ்ய வேதை³கதே³ஶார்த²விசார ஏவா(அ)பி⁴ப்ரேத இதி க³ம்யதே । யுக்தம் ச த⁴ர்மஸ்யைவ விசார்யத்வம் । லோகே ஹி யத்ஸந்தி³க்³த⁴ம் ஸப்ரயோஜநம் ச தத்³விசார்யம் , த⁴ர்மஶ்ச ஸாமாந்யாகாரேண லோகப்ரவாத³ஸித்³த⁴த்வாத³க்³நிஹோத்ரசைத்யவந்த³நாதி³விஶேஷாகாரேண வாதி³பி⁴ர்விப்ரதிபந்நத்வாச்ச ஸந்தி³க்³த⁴:, புருஷைரர்த்²யமாநஸ்ய ஸுக²ஸ்ய ஸாத⁴நதயா ஸப்ரயோஜநஶ்சேதி விசாரயோக்³ய: । வேதா³ர்த²ஸ்து வேத³ப்ராமாண்யப்ரதிபாத³நாத்ப்ராங் ந ஸாமாந்யத: ப்ரஸித்³த⁴: । அத ஏவ ந விஶேஷதோ(அ)பி ப்ரதிபத்³யதே । நாபி புருஷார்த²ஸாத⁴நதயா(அ)வக³ம்யதே । தத்கத²ம் தஸ்ய விசாரயோக்³யதா ? ந ச வாச்யம் வேதா³ர்த²ஸ்யைவா(அ)க்³நிஹோத்ராதே³ர்விசாரஸாத்⁴யதா ப⁴வதா(அ)ப்யங்கீ³க்ருதேதி, த⁴ர்மத்வப்ரயுக்த்யைவா(அ)ங்கீ³க்ருதத்வாத் । ந சோக்தவையதி⁴கரண்யதோ³ஷ:, விசார்யஸ்யாக்³நி(அ)ஹோத்ராதே³ர்த⁴ர்மஸ்ய தை³வக³த்யா வேதா³ர்த²த்வேந வையதி⁴கரண்யபரிஹாராத் । தஸ்மாத்³த⁴ர்மமாத்ரவிசாரபரம் ப்ரத²மஸூத்ரம் ।

ததா² “சோத³நாலக்ஷணோ(அ)ர்தோ² த⁴ர்ம:” இதி த்³விதீயஸூத்ரமபி வேதை³கதே³ஶார்த²விசாரமேவ க³மயதி । “தத்ர யஶ்சோத³நாலக்ஷண: ஸ த⁴ர்ம:” இதி வசநவ்யக்த்யா த⁴ர்மலக்ஷணபரம் ஸூத்ரம் । அர்தா²த்ப்ரமாணப்ரதிஜ்ஞேதி ப்ராபா⁴கரா: । “யோ த⁴ர்ம: ஸ சோத³நாலக்ஷண:” இத்யந்வயாத் ப்ரமாணப்ரதிஜ்ஞா முக²த: அர்தா²த்³த⁴ர்மலக்ஷணமிதி வார்த்திககாரீயா: । தத்ர மதத்³வயே(அ)பி யதி³ க்ருத்ஸ்நோ வேதோ³ த⁴ர்மமேவா(அ)வபோ³த⁴யேத் ததா³ வேத³ப்ரமாணகோ த⁴ர்ம இதி வக்தவ்யம் ஸ்யாத் । சோத³நாலக்ஷண இதி து வத³ந் ஸூத்ரகாரோ வேதை³கதே³ஶமேவ த⁴ர்மபரம் மந்யத இதி க³ம்யதே । ஸ்யாதே³தத் , சோத³நாக்³ரஹணம் வேதை³கதே³ஶஸ்ய த⁴ர்மபரத்வமிதி ஜ்ஞாபநாய ந ப⁴வதி, கிந்து அர்த²பா⁴வநாரூபாயா: புருஷப்ரவ்ருத்தே: புருஷார்த²பர்யவஸாயித்வத்³யோதநாய । ததா²ஹி – அஸ்தி தாவத்³பா⁴வ்யகரணேதி கர்த்தவ்யதாலக்ஷணேநாம்(அ)ஶத்ரயேணோபேதா பா⁴வநா நாம, “கிம் கேந கத²மித்யம்ஶத்ரயபூர்ணா ஹி பா⁴வநா” இதி ப⁴ட்டாசார்யைருக்தத்வாத் । ஸா ச த்³வேதா⁴ – அர்த²பா⁴வநா ஶப்³த³பா⁴வநா சேதி । தத்ர புருஷப்ரவ்ருத்திரர்த²பா⁴வநா । லிஙாதி³ஶப்³த³ ஏவாம்(அ)ஶத்ரயவிஶிஷ்ட: ஶப்³த³பா⁴வநேதி கேசித் । தது³க்தம் –
“கிமாத்³யபேக்ஷிதை: பூர்ண: ஸமர்த²: ப்ரத்யயோ விதௌ⁴ ।
தேந ப்ரவர்த்தநாவாக்யம் ஶாஸ்த்ரே(அ)ஸ்மிம்ஶ்சோத³நோச்யதே ॥” இதி ।

லிஙாதி³ஶப்³த³ஸ்ய வ்யாபார: புருஷப்ரவர்த்தநாலக்ஷண: ஶப்³த³பா⁴வநேத்யந்யே । லிஙாதி³ஶப்³த³ஸ்ய கு³ண: ப்ரவர்த்தநாஸாமர்த்²யலக்ஷண: ஶப்³த³பா⁴வநேத்யபரே । த்ரிவிதா⁴யா அப்யஸ்யா: ஶப்³த³பா⁴வநாயா: புருஷப்ரவ்ருத்திரூபா(அ)ர்த²பா⁴வநைவ பா⁴வ்யத்வேநா(அ)வக³ந்தவ்யா । ஶப்³த³பா⁴வநாப்ரத்யாயகம் ஜ்ஞாநமேவ கரணம் ஸ்துதிநிந்தா³(அ)ர்த²வாதா³தி³ஜ்ஞாநமிதிகர்த்தவ்யதா । ந ச ஶப்³த³பா⁴வநாயா வாசகபதா³பா⁴வ:, லிஙாதி³ப்ரத்யயாந்தஸ்யா(அ)(அ)க்²யாதத்வஸாமாந்யாகாரேணா(அ)ர்த²பா⁴வநாபி⁴தா⁴யித்வே(அ)பி லிஙாதி³ரூபவிஶேஷாகாரேண ஶப்³த³பா⁴வநாபி⁴தா⁴யித்வஸ்யா(அ)ப்யங்கீ³காராத் । தது³க்தம் –
“அபி⁴தா⁴பா⁴வநாமாஹுரந்யாமேவ லிஙாத³ய: ।
அர்தா²த்மபா⁴வநா த்வந்யா ஸர்வாக்²யாதேஷு க³ம்யதே ॥” இதி ।
அபி⁴தா⁴பா⁴வநாமப்யாஹுரேவேத்யந்வய: । நநு “ஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴: கரணம் ததீ³யம்” இதி மண்ட³நாசார்யை: ஸ்வர்க³யாக³யோ: ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தா⁴வபோ³த⁴ஸ்ய கரணத்வமுக்தம் ததோ ந ஶப்³த³பா⁴வநாப்ரத்யாயகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய கரணத்வமிதி சேத்³, த்³வயோரபி கரணத்வாத் । ஹஸ்தேந ஶரேண வித்³த⁴ இத்யாதௌ³ கரணத்³வயத³ர்ஶநாத் । ஶப்³த³பா⁴வநாஜ்ஞாநஸ்ய ச கரணலக்ஷணோபேதத்வாத் । இதி கர்த்தவ்யதாநுக்³ருஹீதோ பா⁴வ்யஹேது: கரணமிதி ஹி தல்லக்ஷணம் ஶப்³த³பா⁴வநாஜ்ஞாநம் ச ஸ்துத்யாதி³ஜ்ஞாநாநுக்³ருஹீதம் ஸத்ப்ரவர்த்தகஜ்ஞாநத்வாத்புருஷப்ரவ்ருத்திலக்ஷணபா⁴வ்யஹேதுரிதி குதோ ந கரணம் ஸ்யாத் ? ஸேயமம்ஶத்ரயவதீ ஶப்³த³பா⁴வநா ஸ்வபா⁴வ்யரூபாயாம் புருஷப்ரவ்ருத்திலக்ஷணாயாமர்த²பா⁴வநாயாம் புருஷம் ப்ரேரயந்தீ சோத³நேத்யுச்யதே । “சுத்³ ப்ரேரணே” இத்யஸ்மாத்³தா⁴தோஶ்சோத³நாஶப்³த³நிஷ்பத்தே: । தச்ச சோத³நாப்ரேரகத்வமர்த²பா⁴வநாயா: புருஷார்த²விஷயத்வமந்தரேண ந ஸித்⁴யதி, அபுருஷார்தே² புருஷஸ்யா(அ)ப்ரவ்ருத்தே: । நநு “யஜேத” இத்யத்ர லிங்ப்ரத்யயக³ம்யாயா அர்த²பா⁴வநாயா தா⁴த்வர்தோ² பா⁴வ்ய இதி வாச்யம் , ஏகபதோ³பாத்தத்வேநா(அ)த்யந்தஸந்நிஹிதத்வாத் । ஸ ச க்லேஶாத்மகஸ்தத்கத²மர்த²பா⁴வநாயா: புருஷார்த²விஷயத்வமிதி சேத்³, உச்யதே – அநயைவா(அ)நுபபத்த்யா தா⁴த்வர்த²ம் விஹாய பி⁴ந்நபதோ³பாத்தமப்யதி⁴காரிவிஶேஷணம் ஸ்வர்க³பா⁴வ்யம் கல்பயாம: । ததஶ்ச ஸ்வர்கா³தி³கம் பா⁴வ்யம் தா⁴த்வர்த²: கரணம் ப்ரயாஜாத³ய இதிகர்தவ்யதேத்யேவமம்ஶத்ரயமர்த²பா⁴வநாயா: ஸம்பத்³யதே । ததே³வமர்த²பா⁴வநாயா: புருஷார்த²பர்யவஸாயித்வம் த்³யோதயிதும் ப்ரேரணார்த²வாசகஸ்ய சோத³நாபத³ஸ்ய க்³ரஹணம் ஸூத்ரகாரேண க்ருதம் , ந து வேதை³கதே³ஶஸ்யைவ த⁴ர்மபரத்வம் த்³யோதயிதுமிதி । ததே³தத³ஸாரம் , ஸூத்ரே வேத³க்³ரஹணே(அ)ப்யர்த²பா⁴வநாநாம் புருஷார்த²பர்யவஸாயித்வஸித்³தே⁴: । ததா²ஹி – “ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய:” இதி தவ்யப்ரத்யயஸ்ய வ்யாபார: ஶப்³த³பா⁴வநா । ஸா சா(அ)த்⁴யயநவிஷயபுருஷப்ரவ்ருத்திலக்ஷணார்த²பா⁴வநாரூபபா⁴வ்யநிஷ்டா² ஸ்வகோ³சரஜ்ஞாநகரணிகா க்⁴ருதகுல்யாத்³யத்⁴யயநப²லார்த²வாதா³தி³ஜ்ஞாநேதிகர்த்தவ்யதாகா ஸதீ புருஷப்ரவ்ருத்திலக்ஷணார்த²பா⁴வநாமத்⁴யயநகரணிகாம் ஸ்வாத்⁴யாயரூபபா⁴வ்யநிஷ்டா²ம் ப்ராங்முக²த்வாதீ³திகர்த்தவ்யதாமுத்பாத³யதி । தத்ர பா⁴வ்யஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய ப²லவத்³விஜ்ஞாநஜநநநிமித்தத்வமந்தரேண தாமர்த²பா⁴வநாமுத்பாத³யிதுமஸமர்தா² ஶப்³த³பா⁴வநா ஸ்வாத்⁴யாயக³தலிஙாதி³ஶப்³தா³பி⁴தே⁴யக்ரதுபா⁴வநாநாம் ஸ்வர்கா³தி³விஷயத்வம் பரம்பரயா கல்பயதி । ததோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ஸாமர்த்²யாதே³வ வேத³ஸ்ய விஶிஷ்டப²லவிஷயபா⁴வநாப்ரதிபாத³கத்வம் ஸித்³த⁴மிதி வேத³க்³ரஹணேநாபி விவக்ஷிதார்த²ஸித்³தே⁴ர்ந தத³ர்த²ம் ஸூத்ரே சோத³நாக்³ரஹணமபேக்ஷிதம் ப்ரத்யுத க்ருத்ஸ்நவேத³ஸ்ய த⁴ர்மபரத்வம் வத³தஸ்தவ தத்ப்ரதிகூலமேவ । சோத³நாக்³ரஹணே ஹி ஸதி விதி⁴வாக்யாநாமேவ த⁴ர்மபரத்வம் நேதரேஷாம் வேதா³ந்தாநாம் கிந்து அர்தா²ந்தரபரத்வம் தேஷாமித்யாஶங்கா ஸ்யாத் ததா² லௌகிகவிதி⁴வாக்யாநாமபி த⁴ர்மபரத்வமாஶங்க்யேத । தது³ப⁴யவ்யாவ்ருத்தயே த்வந்மதே வேத³பத³மேவ ஸூத்ரே வக்தவ்யமாபத்³யேத । வேதா³த்⁴யயநாநந்தரம் த⁴ர்மவிசாரம் ப்ரதிஜ்ஞாய சோத³நாலக்ஷண இதி ப்³ருவதா வைதி³க்யேவ சோத³நா விவக்ஷிதேதி க³ம்யத இதி சேத்³ , ந; ப்ரத²மஸூத்ரே “வேதா³த்⁴யயநாநந்தரம்” இதி விஶேஷாபா⁴வாத் । ஏதத்ஸூத்ராநுஸாரேண தத்ராபி ஸர்வசோத³நாநந்தர்யகல்பநாப்ரஸங்கா³த் । ந ச வேதா³தி⁴கரணே “வேதா³ம்ஶ்சைகே ஸந்நிகர்ஷம்” இதி ஸூத்ரக³தவேத³பதா³த³திப்ரஸங்க³பரிஹார: । வேதா³தி⁴கரணஸ்யா(அ)திதூ³ரஸ்த²த்வாத் । அதோ வேதா³ந்தாநாம் த⁴ர்மபரத்வபர்யுதா³ஸாய சோத³நாக்³ரஹணமிதி ஸூத்ரபா⁴ஷ்யவார்திககாராபி⁴ப்ராயேண வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மபரத்வமேவ ஸித்⁴யதி ।

ந ச “த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: கர்மாவபோ³த⁴நம்” இதி பா⁴ஷ்யவசநாத் க்ருத்ஸ்நவேத³ஸ்ய த⁴ர்மபரத்வஸித்³தி⁴:, ஸாமாந்யஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய ப்ரத²மத்³விதீயஸூத்ரக³தவிஶேஷவசநாநுஸாரேண நிர்ணேதவ்யத்வாத் । தத்³தி⁴ பா⁴ஷ்யம் பூர்வாபரபர்யாலோசநாயாம் வேத³ஸ்யா(அ)ர்த²ஸத்³பா⁴வமாத்ரே பர்யவஸிதம் தத: கர்மாநவபோ³த⁴கத்வலக்ஷணமயோக³ம் வ்யவச்சி²நத்தி ந து ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வலக்ஷணமந்யயோக³ம் । நநு “ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதா³நர்த²க்யமதத³ர்தா²நாம்” இதி ஸூத்ராதா³நர்த²க்யம் க்ரியாரஹிதாநாமிதி சேத்³, மைவம் । ந தாவதா³நர்த²க்யமபி⁴தே⁴யாபா⁴வ: । ஏவமேவ பூ⁴தமர்த²மநுவத³ந்தீதி பா⁴ஷ்யே(அ)பி⁴தே⁴யப்ரத³ர்ஶநாத் । நா(அ)பி ப்ரயோஜநாபா⁴வ:, ஸோ(அ)ரோதீ³தி³த்யாத்³யர்த²வாதா³நாம் வித்⁴யேகவாக்யதாமந்தரேண ப்ரயோஜநாபா⁴வே(அ)பி வேதா³ந்தேஷு ஶ்ரூயமாணஸ்ய ப²லஸ்யா(அ)நிவார்யத்வாத் । அத ஏவ பா⁴ஷ்யகாரேண தஸ்மிந்நதி⁴கரணே க்ரியாப்ரகரணபடி²தா அர்த²வாதா³ ஏவோதா³ஹ்ருதா ந து வேதா³ந்தவாக்யம் கிஞ்சித³ப்யுதா³ஹ்ருதம் । ததே³வம் ப⁴ட்டமதே வேதா³ந்தாநாமக³தார்த²த்வம் ஸித்³த⁴ம் ।

நநு ப்ராபா⁴கராஸ்து ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴மேவமாஹு: – அத்⁴யயநவிதி⁴ர்ஹி விசாரம் வித³தா⁴தி, ஸ ச ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய ப²லபர்யந்ததாமாகாங்க்ஷந் வேதா³ர்த²விசாரமேவ வித³த்⁴யாந்ந த⁴ர்மவிசாரம் । ந ச வேதா³ர்தே² ஸாமாந்யப்ரதிபத்த்யபா⁴வ:, ஸாங்க³ம் வேத³மதீ⁴தவத ஆபாததஸ்தத³ர்த²ப்ரதிபத்திஸத்த்வாத் । நா(அ)பி விஶேஷப்ரதிபத்த்யபா⁴வ:, “உத்³பி⁴தா³ யஜேத பஶுகாம:” இத்யாதௌ³ பஶுகாமமுத்³தி³ஶ்ய யாகோ³ விதீ⁴யதே, யாக³விதா⁴நம் சோத்³தி³ஶ்ய பஶுகாமாதி⁴கார இத்யாதி³வசநவ்யக்திஸந்தே³ஹாத் । தஸ்மாத் “அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா” இத்யஸ்யா(அ)தி⁴கரணஸ்ய வேதா³ர்த²விசாரோ விஷய:, ஸ கர்தவ்யோ ந வேதி ஸம்ஶய: । ந கர்தவ்ய இதி தாவத்ப்ராப்தம் , ஆலம்ப³நப்ரமாணாபா⁴வாத் । ஆம்நாயாலம்ப³நோ விசார இதி சேத்³, ந; அத்⁴யயநவிதி⁴ஶேஷதயா(அ)(அ)ம்நாயஸ்ய ஸ்வார்த²விவக்ஷாயோகா³த் । அத்⁴யயநாங்க³த்வமாம்நாயஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதி, விநியோஜகாபா⁴வாதி³தி சேத்³, ந; ப்ரயுக்திஶேஷத்வஸ்யா(அ)நிவார்யத்வாத் । அத்⁴யயநம் தாவத³த்⁴யாபநவிதி⁴ப்ரயுக்தாநுஷ்டா²நத்வாத்தச்சே²ஷதாமஶ்நுதே, தச்சா(அ)த்⁴யயநமுச்சாரணரூபமுச்சார்யமாணஸ்வாத்⁴யாயநிஷ்பாத்³யம் । அதோ(அ)த்⁴யயநஸ்ய ப்ரயோஜகோ(அ)த்⁴யாபநவிதி⁴ஸ்தது³பகாரிணமாம்நாயமபி ப்ரயுங்க்தே ப்ரயுக்தௌ சாங்க³த்வாந்ந விவக்ஷிதார்த²த்வம் । அத² மந்யஸே – ந ப்ரயுக்திமாத்ராத³ங்க³த்வம் , அநங்க³ஸ்யா(அ)ப்யுபகாரஸ்ய ப்ரயுக்திஸம்ப⁴வாத்³ ; அதோ விஷநிர்ஹரணாதி³மந்த்ரவாக்யவத³விவக்ஷிதார்த²த்வம் நாஸ்தீதி, தர்ஹி ப்ரகாராந்தரேண விவக்ஷிதார்த²த்வம் ஸம்பாத³யாம: । ஸ்வாத்⁴யாயவிதி⁴வாக்யே தவ்யப்ரத்யயேநா(அ)பூர்வஸ்ய ப்ரதிபாத³நாத் தத³ங்க³தா தாவத் ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யா(அ)தி⁴க³தா । யத்³யப்யத்⁴யாபநவிதி⁴ப்ரயோஜ்யமத்⁴யயநஸ்யா(அ)த்⁴யாபநாங்க³த்வமபி ப்ராப்தம் க்ரதுப்ரயுக்தஸ்ய ப்ரயாஜாதே³: க்ரத்வங்க³த்வத³ர்ஶநாத் ததா²பி ப்ரத²மாவக³தமபூர்வாங்க³த்வம் நா(அ)பாகர்தும் ஶக்யம் , ததஶ்சா(அ)பூர்வாங்க³ஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யா(அ)விவக்ஷிதார்த²த்வாத் “ந வேதா³ர்த²விசார: கர்தவ்ய:” இதி பூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்தம் ப்³ரூம: – ந தாவத் ப்ரயுக்திப³லாத³த்⁴யாபநாங்க³த்வமத்⁴யயநஸ்ய யுஜ்யதே, உத்தராநுப்ரயுக்தஸ்யா(அ)(அ)தா⁴நஸ்ய தத³ங்க³த்வாத³ர்ஶநாத் । ப்ரயாஜாதீ³நாம் விநியோஜகப்ரகரணாதி³ப்ரமாணப³லாத³ங்க³த்வஸித்³தே⁴: । இஹ ச தாத்³ருஶப்ரமாணாபா⁴வாத் । அபூர்வார்த²த்வம் த்வத்⁴யயநஸ்ய நா(அ)ர்த²விவக்ஷாப்ரதிப³ந்த⁴கம் , அபூர்வஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயக³ததவ்யப்ரத்யயாபி⁴ஹிதத்வேந ப்ரயோஜநாகாங்காயாம் த்³ருஷ்டே ஸத்யத்³ருஷ்டகல்பநா(அ)நுபபத்த்யா ஸ்வாத்⁴யாயஸாமர்த்²யஜந்யம் ப்ரயோஜநவத்³விஜ்ஞாநம் ப²லமிதி கல்பயிதும் ஶக்யத்வாத் । தஸ்மாத்³விவக்ஷிதார்த²ஸ்ய வேத³ஸ்யா(அ)ர்த²விசார: கர்த்தவ்ய இதி ஸ்தி²தம் । ஏவம் ச வேதா³ர்த²விசாரம் ப்ரதிஜாநதாம் ப்ராபா⁴கராணாம் மதே வேதா³ந்தாநாமக³தார்த²த்வம் து³:ஸம்பாத³மிதி ।

அத்ரோச்யதே – யத்³யபி க்ருத்ஸ்நவேதா³த்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்தோ விசாரோ வேதா³ர்த²மேவ விஷயீகுர்யாத் ததா²ப்யநந்யதா²ஸித்³தே⁴ந ஸூத்ரக்ருதத⁴ர்மக்³ரஹணேந வேதா³ர்தை²கதே³ஶவிஷய: ஸம்பத்³யதே । ந சைவமத்⁴யயநவிதி⁴விரோத⁴:, ஸாமாந்யரூபஸ்ய விதே⁴: ப்ரதிவாக்யாத்⁴யயநம் ப்ரதிவாக்யவிசாரம் ச வ்யாபாரபே⁴தே³ந வேதா³ர்தை²கதே³ஶவிசாரே(அ)பி சரிதார்த²த்வாத் । யதா² “சக்ஷுஷா ரூபம் பஶ்யேத்” இதி விதே⁴ர்நீலரூபத³ர்ஶநமாத்ரேணா(அ)பி சரிதார்த²தா தத்³வத் । அத² தத்ர ஸர்வரூபத³ர்ஶநஸ்யா(அ)ஶக்யத்வாத் ஸம்கோசஸ்தர்ஹி அத்ராபி அவிரக்தேநாநதி⁴காரிணா வேதா³ந்தாநாம் விசாரயிதுமஶக்யத்வாதே³வ ஸம்கோசோ(அ)ஸ்து । ந சைவமத்⁴யயநே(அ)பி ஸங்கோசப்ரஸங்க³:, தத்ர விரக்தேரதி⁴காரம் ப்ரத்யயப்ரயோஜகத்வாத் ; விசாரஸ்ய சா(அ)ஸங்கோசே த⁴ர்மக்³ரஹணமநுபபந்நம் ஸ்யாத் । வேதா³ர்த²விசார இத்யேவ வக்தவ்யத்வாத் । புருஷார்த²த்³யோதநாய வேதா³ர்த² ஏவ த⁴ர்மஶப்³தே³ந நிர்தி³ஶ்யத இதி சேத்³ ந; த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்ய வேதா³ர்த²வாசகத்வாபா⁴வாத் । அவேதா³ர்தே² சைத்யவந்த³நாதா³வபி கைஶ்சித்³த⁴ர்மஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । அதா²(அ)ந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ஶ்ரேய:ஸாத⁴நாபி⁴தா⁴யீ த⁴ர்மஶப்³தோ³ வேதா³ர்த²ஶ்ச ஶ்ரேய:ஸாத⁴நமிதி தத்ர த⁴ர்மஶப்³தோ³ வர்த்தத இதி மந்யஸே, தர்ஹி ஶ்ரேயோரூபம் ப்³ரஹ்ம ந த⁴ர்மஶப்³தே³நா(அ)பி⁴தீ⁴யதே, ஸாத⁴நத்வாபா⁴வாத் ; தத ஏகதே³ஶவிசாரோ(அ)ங்கீ³கார்ய: । நோ சேத்³ ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸங்க்³ரஹாய ஸூத்ரே வேதா³ர்த²பத³ம் வக்தவ்யம் । ந ச ஸாமாந்யதோ(அ)ப்யப்ரதிபந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கத²ம் ஸங்க்³ரஹ இதி வாச்யம் , ஸாங்க³வேதா³த்⁴யாயிநோ விசாராத் ப்ராக்³ த⁴ர்மவத்³ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யாபாதத: ப்ரதிபத்தே: ஸத்த்வாத் । ததஶ்ச வேதா³ர்த²பதா³பா⁴வாதா³தி³ஸூத்ரம் த⁴ர்மமாத்ரவிசாரவிஷயம் । ததா² லக்ஷணபரம் த்³விதீயஸூத்ரமபி த⁴ர்மவிஷயம் , ந வேதா³ர்த²விஷயம் । லக்ஷணம் ஹி லக்ஷ்யஸ்யா(அ)ந்யத்ர ப்ரஸங்க³ப்⁴ரமநிராஸபரம் । தத்ர த⁴ர்மஸ்ய லக்ஷ்யத்வே சைத்யவந்த³நாதௌ³ ப்ரஸங்க³ப்⁴ரமோ நிரஸ்யதே, கைஶ்சித் சைத்யவந்த³நாதி³ஷு த⁴ர்மத்வப்⁴ரமம் ப்ராப்ய விப்ரதிபத்³யமாநத்வாத் । நநு வேதா³ர்தே²(அ)பி விப்ரதிபத்தய: ஸந்தி – கிமர்த²வாதா³தி³லக்ஷணோ வேதா³ர்த²: கிம் வா சோத³நாலக்ஷண இதி, ததஸ்தந்நிராஸாய லக்ஷணமுச்யதாமிதி சேத் , தர்ஹி “சோத³நாலக்ஷணோ வேதா³ர்த²:” இதி ஸூத்ரே லக்ஷணம் வக்தவ்யம் , த⁴ர்மக்³ரஹணே ஹி வேதா³ர்த²விப்ரதிபத்திநிராஸோ(அ)ஶாப்³த³: ஸ்யாத் । வேதா³ர்த²மேவ விவக்ஷித்வா த⁴ர்மஶப்³த³: ப்ரயுக்த இதி சேத்³ ந; தஸ்ய தத³வாசகத்வாத் । ந ச த⁴ர்மஶப்³தோ³ வேதா³ர்த²ம் லக்ஷயதி, ஜஹல்லக்ஷணாயாம் வேதா³ர்த²ஸ்யா(அ)த⁴ர்மத்வப்ரஸங்கா³த் । அபி⁴தே⁴யாத³ந்யஸ்ய தீராதே³ர்லக்ஷ்யஸ்யா(அ)க³ங்கா³த்வத³ர்ஶநாத் । அஜஹல்லக்ஷணாயாமபி கீத்³ருஶீ வசநவ்யக்தி: ? யஶ்சோத³நாலக்ஷண: ஸ த⁴ர்ம இதி யோ த⁴ர்ம: ஸ சோத³நாலக்ஷண இதி வா । த்³வேதா⁴(அ)பி ந வேதா³ர்த²விவக்ஷா ஸித்³த்⁴யதி, சோத³நாத⁴ர்மஶப்³த³யோர்வேத³தத³ர்தை²கதே³ஶவாசிநோ: க்ருத்ஸ்நவேத³தத³ர்த²லக்ஷணத்வே காரணாபா⁴வாத் । ந ஹி யச்சாக்ஷுஷம் தத்³ரூபம் யத்³ரூபம் தச்சாக்ஷுஷமித்யத்ர ஸர்வப்ரத்யக்ஷதத்³விஷயலக்ஷணா த்³ருஷ்டா । முக்²யார்தே²(அ)நுபபத்த்யபா⁴வ உப⁴யத்ரா(அ)பி ஸமாந: । அதோ²ச்யேத –
“உபநீய து ய: ஶிஷ்யம் வேத³மத்⁴யாபயேத்³ த்³விஜ: ।
ஸகல்பம் ஸரஹஸ்யம் ச தமாசார்யம் ப்ரசக்ஷதே ॥”
இத்யாதி³வத் ஸம்ஜ்ஞாவிதி⁴பரமித³ம் ஸூத்ரம் , ததோ த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்ய பூர்வமபி⁴தா⁴நலக்ஷணாவ்ருத்த்யோரபா⁴வே(அ)பி வேதா³ர்த²விவக்ஷா ப⁴வதீதி, தந்ந; ப்ரயோஜநாபா⁴வாத் । யதா² “ஆசார்யாய கா³ம் த³த்³யாத்” இத்யாதி³கார்யாந்தரே நியோகா³ர்த²மாசார்யஸம்ஜ்ஞா விதீ⁴யதே ந ததே²ஹ கார்யாந்தரமஸ்தி யத³ர்த²ம் வேதா³ர்த²ஸ்ய த⁴ர்மஸம்ஜ்ஞா விதீ⁴யதே । த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்ய வேதா³ர்த²வாசகத்வாங்கீ³காரே(அ)பி ஸூத்ரக³தார்த²ஶப்³த³வையர்த்²யம் சோத³நாஶப்³த³ஸ்ய க்ருத்ஸ்நவேத³லக்ஷணாபரத்வமதி⁴கரணரசநாநுபபத்திஶ்ச த்வந்மதே வாரயிதும் ந ஶக்யதே । ந ச “ஶ்யேநேநாபி⁴சரந்யஜேத” இத்யாத³யோ(அ)ர்த²ஶப்³த³வ்யாவர்த்த்யா:, தேஷாமபி வேதா³ர்த²த்வவ்யாவ்ருத்த்யயோகா³த் ; அவேதா³ர்த²த்வே ச த⁴ர்மஶப்³தே³நைவ வ்யாவ்ருத்திஸித்³தே⁴: । ஸித்³தா⁴மேவ வ்யாவ்ருத்திமர்த²ஶப்³தோ³(அ)நுவத³தீதி சேத்³, ந; ததா² ஸதி வையர்த்²யதாத³வஸ்த்²யாத் । வேதா³ர்தை²கதே³ஶபூ⁴தத⁴ர்மவிசாரபக்ஷே து ஶ்யேநாதே³: ப்ரதிஷேத⁴சோத³நாலக்ஷணஸ்யா(அ)நர்த²த்வேநா(அ)த⁴ர்மத்வஸித்³தி⁴ரர்த²ஶப்³த³ப்ரயோஜநம் ப⁴விஷ்யதி । அர்த²ஶப்³த³வையர்த்²யே(அ)பி சோத³நாஶப்³த³ஸ்ய லக்ஷணாபரத்வம் கத²மிதி சேத்³ , உச்யதே – கிம் சோத³நாதிரிக்தோ(அ)பி கஶ்சித்³வேத³பா⁴கோ³(அ)ஸ்தி உத ந ? யதி³ நா(அ)ஸ்தி ததா³ சோத³நாலக்ஷணோ(அ)ர்த²ஶ்சோத³நார்த² இதி ஸூத்ரார்த²: ஸ்யாத் , ததோ லக்ஷ்யலக்ஷணயோரைக்யமாபத்³யேத । அஸ்தி சேத் ஸோ(அ)பி வேத³பா⁴கோ³(அ)ர்த²வாந்ந வா ? அர்த²வாம்ஶ்சேத் “கத²ம் சோத³நாப்ரமேயோ(அ)சோத³நாபா⁴க³ஸ்யா(அ)ர்த²: ஸ்யாத் ? அர்த²ஶூந்யத்வே(அ)பி சோத³நார்த²: கத²ம் ஸார்த²கநிரர்த²கபா⁴க³த்³வயஸமுதா³யவேதா³ர்த²: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் சோத³நாஶப்³த³ஸ்ய க்ருத்ஸ்நவேத³லக்ஷகத்வம் த்வயா து³ர்வாரம் । அதி⁴கரணம் சைவம் த்வயா ரசநீயம் – கிம் வேதா³ர்த²ஶ்சோத³நாலக்ஷண: கிம் வா(அ)ர்த²வாதா³தி³லக்ஷண இதி । விஶயே ஸதி நா(அ)ர்த²வாதா³தி³லக்ஷண: கிந்து சோத³நாலக்ஷண இதி । ஸேயம் ரசநா(அ)(அ)நுபபந்நா, வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யப்ரதிபாத³நாத் ப்ராக³ர்த²வத்த்வஸ்யைவா(அ)நிஶ்சயாத் । ப்ரத²மஸூத்ரே(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்தாப்ராமாண்யநிராகரணே(அ)பி பௌருஷேயத்வாதி³ப்ரயுக்தாப்ராமாண்யமநிராக்ருதம் । அந்யதோ²த்தரஸூத்ரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய ப்ராமாண்யப்ரதிபாத³கஸ்ய வையர்த்²யாபாதாத் । ந ச த்³ருடீ⁴கரணாய புந: ப்ரதிபாத³நமிதி வாச்யம் , அதா³ர்ட்⁴யஶங்காயா அபா⁴வாத் । வேத³ப்ராமாண்யஸ்யா(அ)பி வேதா³ர்தா²ந்த:பாதித்வாத் ஸூத்ரஸந்த³ர்பே⁴ண ப்ரதிபாத³நமிதி சேத்³, ந; ததா² ஸதி ப்ராமாண்யஸ்ய ஸித்³த⁴ரூபதயா வேத³ஸ்ய கார்யைகநிஷ்ட²த்வஹாநிப்ரஸங்கா³த் । தர்ஹி ப்ரத²மஸூத்ரமேவ ப்ராமாண்யம் ஸாத⁴யதி, நா(அ)ந்ய: ஸூத்ரஸந்த³ர்ப⁴ இதி சேத்³ ந; பா⁴ஷ்யவிரோதா⁴த் । பா⁴ஷ்யகாரோ ஹி த்³விதீயாத்⁴யாயமாரப⁴மாணோ வ்ருத்தம் ப்ரமாணலக்ஷணமித்யநுவத³ந் ப்ரத²மாத்⁴யாயேந வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யமேவ ஸாதி⁴தம் த³ர்ஶயதி – கிம் சோத³நாலக்ஷணோ வேதா³ர்தோ² நா(அ)ர்த²வாதா³தி³லக்ஷண இதி । அயமேவ யத்³யஸ்ய ஸூத்ரஸ்யா(அ)ர்த²ஸ்ததா³(அ)ர்த²வாத³மந்த்ராதி⁴கரணாநாரம்ப⁴: ப்ரஸஜ்யேத । அஸ்மிந்நேவ ஸூத்ரே மந்த்ரார்த²வாத³யோர்த⁴ர்மப்ரமாபகத்வநிராகரணாத் । ஸ்தாவகத்வாதி³நா(அ)ந்யப்ரகாரப்ரதிபாத³நார்த²ஸ்தத³தி⁴கரணாரம்ப⁴ இதி சேத்³, ந; அத்ரைவ த⁴ர்மப்ரமாபகத்வநிராகரணே தத்ர த⁴ர்மப்ரதிபாத³கத்வலக்ஷணபூர்வபக்ஷஸ்யா(அ)நுத³யாத் । ததே³வம் ப்ரத²மத்³விதீயஸூத்ரபர்யாலோசநயா கார்யநிஷ்டோ² வேத³பா⁴கோ³ விசார்யதயா ப்ரக்ராந்தோ விசாரிதஶ்ச ந வஸ்துதத்த்வநிஷ்ட²: । தஸ்மாத³க³தார்த²த்வாத்³வஸ்துதத்த்வநிஷ்ட²ம் வேத³பா⁴க³ம் விசாரயிதுமுத்தரமீமாம்ஸா(அ)(அ)ரப்³த⁴வ்யேதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஏவம் ஸூத்ரஸ்ய தாத்பர்யாச்சா²ஸ்த்ராரம்போ⁴ நிரூபித: ।
வர்ணகத்³விதயேநா(அ)த² பத³வ்யாக்²யா நிரூப்யதே ॥

தாத்பர்யே நிஶ்சிதே பூர்வம் தத்ர யோஜயிதும் பத³ம் ।
ஸுஶகம் தேந தாத்பர்யம் கதி²தம் வர்ணகத்³வயே ॥

த்ருதீயே வர்ணகே ஸூத்ரபத³வ்யாக்²யாமுகே²ந தம் ।
ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ம் த்³ருடீ⁴கர்தும் பதா³ர்தோ²(அ)த்ர விசார்யதே ॥

அத²ஶப்³த³ஸ்ய சத்வாரோ(அ)ர்தா² வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரே ப்ரயோக³ஸாமர்த்²யாத்ப்ரஸித்³தா⁴: ஆநந்தர்யமதி⁴காரோ மங்க³லாசரணம் ப்ரக்ருதாத³ர்தா²த³ர்தா²ந்தரத்வம் ச । தத்ரேதரபர்யுதா³ஸேநா(அ)(அ)நந்தர்யமத²ஶப்³தே³நோபாதீ³யதே । தச்ச ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்யா(அ)வயவார்த²ஸ்வீகாரே லப்⁴யதே । தத்ரா(அ)தி⁴காரோ நாம ப்ராரம்ப⁴: । ந ஹி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேச்சா² கர்த்தவ்யதயா ப்ரதிபாத்³யதயா வா ப்ராரப்³து⁴ம் ஶக்யா, இச்சா²யா விஷயஸௌந்த³ர்யமாத்ரஜந்யத்வாத்ப்ரத்யதி⁴கரணமப்ரதிபத்³யமாநத்வாச்ச । நநு ஜிஜ்ஞாஸாஶப்³தோ³ விசாரே ரூட⁴: । பா⁴ஷ்யகாராதி³பி⁴ஸ்தத்ர விசாரவிவக்ஷயா ப்ரயுக்தத்வாத் । அதோ “ரூடி⁴ர்யோக³மபஹரதி” இதி ந்யாயேநா(அ)வயவார்த²ஸ்வீகாரோ ந யுக்தஸ்ததோ(அ)த²ஶப்³தோ³(அ)ப்யதி⁴காரார்தோ² ப⁴விஷ்யதீதி விசாரஸ்ய ப்ராரப்³த⁴ம் ஶக்யத்வாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; ரூடி⁴ர்யோக³மபஹரதீதி ந்யாயஸ்யா(அ)த்ரா(அ)ப்ரஸராத் । ததா²ஹி – த்³விவிதா⁴ தாவச்ச²ப்³த³வ்ருத்திர்முக்²யாமுக்²யபே⁴தா³த் । தத்ர ரூடி⁴ர்யோக³ஶ்சேதி த்³வயம் முக்²யம் , லக்ஷணா கௌ³ணவ்ருத்திஶ்சேதி த்³வயமமுக்²யம் । அவயவார்த²மநபேக்ஷ்ய வ்ருத்³த⁴ப்ரயோக³மாத்ரேண வ்யுத்பாத்³யமாநா அஶ்வக³ஜாதி³ஶப்³தா³ ரூடா⁴: । அவயவார்த²த்³வாரா விஶிஷ்டார்தா²பி⁴தா⁴யிநஶ்சதுராநநகமலாஸநாதி³ஶப்³தா³ யௌகி³கா: ।
“அபி⁴தே⁴யாவிநாபூ⁴தப்ரதீதிர்லக்ஷணோச்யதே ।
லக்ஷ்யமாணகு³ணைர்யோகா³த்³வ்ருத்தேரிஷ்டா து கௌ³ணதா ॥”
இத்யுக்தத்வாத³பி⁴தே⁴யாவிநாபூ⁴ததீரப்ரத்யயகோ க³ங்கா³ஶப்³தோ³ லாக்ஷணிக: । ஶௌர்யாதி³கு³ணயோகா³த்³தே³வத³த்தே ப்ரயுஜ்யமாந: ஸிம்ஹஶப்³தோ³ கௌ³ண: । ந ச பங்கஜாதி³ஶப்³தே³ஷு யோக³ரூட்⁴யாக்²யா பஞ்சமீ ஶப்³த³வ்ருத்திரஸ்தீதி ஶங்கநீயம் , தத்ர ரூடி⁴கல்பநே ப்ரயோஜநாபா⁴வாத் । தாமரஸே வ்யவஹாரபா³ஹுல்யாத³ப்யுத்பலாதி³வ்யாவ்ருத்திஸித்³தே⁴: । த்³ருஶ்யதே ஹ்யநேகார்த²ஸ்யா(அ)பி கோ³ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோக³பா³ஹுல்யாத் ஸாஸ்நாதி³மத்³வ்யக்தௌ ப்ரத²மப்ரதிபத்தி: । ததஶ்சதஸ்ர ஏவ ஶப்³த³வ்ருத்தய: । தத்ர ய: ஶப்³த³ ஏகத்ரா(அ)ர்தே² ரூடோ⁴(அ)பரத்ர யௌகி³கோ யதா² சா²கே³ ரூடோ⁴(அ)ஜஶப்³த³ ஆத்மநி யௌகி³கஸ்தத்ரா(அ)ஜம் பஶ்யேத்யுக்தே ரூடி⁴ர்யோக³மபஹரதீதி ந்யாய: ப்ரஸரதி । இஹ து ஜிஜ்ஞாஸாஶப்³தோ³ ந விசாரே ரூட⁴: । ஜ்ஞாநேச்சா²லக்ஷணாத்³யௌகி³கார்தா²த்³விசாரஸ்யா(அ)த்யந்தபார்த²க்யாபா⁴வாத் । ந ஹி ஜ்ஞாநேச்சா²மாத்ரம் ஜிஜ்ஞாஸாஶப்³தா³ர்த²:, கிந்து விசாரஸாத்⁴யஜ்ஞாநவிஷயேச்சா² । ஜ்ஞாநம் க²ல்விஷ்யமாணம் விஷயேண ஸஹா(அ)வக³தமிஷ்யதே, அநவக³தே விஷயே இச்சா²யோகா³த்³ । ததஶ்ச ப்ரதிபந்நே வஸ்துநி ஜ்ஞாநமிஷ்யமாணம் ஸந்தி³க்³தே⁴ நிஶ்சயப²லம் பரோக்ஷே(அ)பரோக்ஷப²லம் வேஷ்யதே । தச்சோப⁴யம் ப்ரமாணாதி³விசாரப்ரயத்நஸாத்⁴யமிதி ப்ரதிபந்நே வஸ்துநி விஶிஷ்டஜ்ஞாநமிஷ்யமாணமவிநாபா⁴வேந ப்ரமாணாதி³விசாரம் க³மயதி । ததோ பா⁴ஷ்யகாராதி³பி⁴ர்ஜிஜ்ஞாஸாஶப்³தோ³ லக்ஷணயா விசாரே ப்ரயுக்தோ ந து ரூட்⁴யா, யேநா(அ)த்ரோக்தந்யாய: ப்ரஸரேத் ।

நநு ஶப்³த³த இச்சா²யா: ப்ராதா⁴ந்யே(அ)பி நேச்சா²மாத்ரம் ஸூத்ரேண ப்ரதிபாத்³யதே, ப்ரயோஜநாபா⁴வாத் கிந்து இஷ்யமாணஜ்ஞாநப்ரத³ர்ஶநமுகே²ந தத்ஸாத⁴நம் விசாரமந்தர்ணீதஶ்ருதிமுபலக்ஷ்ய ஸ ஏவ தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யதே । அதோ(அ)ர்த²த: ப்ரதா⁴நாநாம் விசாரஜ்ஞாநப்³ரஹ்மணாமந்யதமஸ்ய தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யஸ்யா(அ)(அ)ரம்பா⁴யா(அ)த²ஶப்³த³ இதி சேத்³ ; மைவம் । ததா² ஸத்யத²ஶப்³தே³நா(அ)(அ)நந்தர்யாபி⁴தா⁴நமுகே²ந ஶாஸ்த்ரீயஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நஸ்யா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷஸ்ய ந்யாயத: ஸமர்பணாபா⁴வாத் கர்த்தவ்யதயா விதீ⁴யமாநோ விசாரோ நிரதி⁴காரோ(அ)நநுஷ்டே²ய: ஸ்யாத் । ந ச விசாரவிதி⁴ரேவ விஶ்வஜிந்ந்யாயேநா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷம் கல்பயித்வா ப்ரவ்ருத்திபர்யந்தோ ப⁴விஷ்யதி கிமாநந்தர்யார்தே²நா(அ)த²ஶப்³தே³நேதி வாச்யம் , கர்த்தவ்யதயா(அ)வக³தோ விசார: ப்ராரம்ப⁴மர்தா²த்³க³மயதி கிம் விசாரப்ராரம்பா⁴ர்தே²நா(அ)த²ஶப்³தே³நேத்யபி ஸுவசத்வாத் । தர்ஹி விதி⁴ஸாமர்த்²யாது³ப⁴யப்ராப்தௌ கஸ்தத்ர நிர்ணய இதி சேத்³ ; வித்⁴யபேக்ஷிதோபாதி⁴த்வாதா³நந்தர்யாபி⁴தா⁴நமுகே²நா(அ)தி⁴காரிஸமர்பணமேவ யுக்தமிதி ப்³ரூம: । யத்³யத²ஶப்³தே³ந விஶிஷ்டாதி⁴காரிணம் முக²தோ(அ)ஸமர்ப்ய விஶ்வஜிந்ந்யாயேந தம் கல்பயஸி ததா³ விசாரவித்⁴யந்யதா²நுபபத்த்யா ஸாமாந்யதஸ்த்ரைவர்ணிகாதி⁴காரம் ப்ரஸக்தம் க்ருத்வா புநஸ்தந்நிஷேதே⁴ந மோக்ஷகாமாதி⁴கார: கல்பநீய: இதி கௌ³ரவம் ஸ்யாத் । ததோ வரமத²ஶப்³தே³நைவ விஶிஷ்டாதி⁴காரிஸமர்பணம் । நநு விதி⁴ப்ரதிபத்திவிஶிஷ்டாதி⁴காரிப்ரதிபத்த்யோ: காலபே⁴தே³ ஸத்யுக்ததோ³ஷோ ப⁴வதி । நேஹ காலபே⁴த³: । கிந்து ராத்ரிஸத்ரந்யாயேநா(அ)ர்த²வாத³க³தம் மோக்ஷம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் வா ப²லத்வேந பரிணமய்ய மோக்ஷகாமோ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநகாமோ வா விசாரயேதி³தி விதி⁴ப்ரதிபத்திஸமயே(அ)தி⁴காரிவிஶிஷ்டவிதி⁴: ப்ரதீயதே; ததோ ந ப்ரஸஜ்யப்ரதிஷேத⁴ரூபம் கௌ³ரவமிதி சேத் , தத்ரேத³ம் வக்தவ்யம் – கிம் விஶிஷ்டாதி⁴காரம் விசாரஶாஸ்த்ரம் உத த்ரைவர்ணிகமாத்ராதி⁴காரமிதி ? ஆத்³யே ப்ரதீதோ விதி⁴ருத்ஸர்க³தஸ்த்ரைவர்ணிகஸம்ப³ந்தீ⁴ பஶ்சாத³ர்த²வாத³ப³லாத் த்ரைவர்ணிகவிஶேஷமோக்ஷகாமஸம்ப³ந்தீ⁴தி காலபே⁴தே³ந ப்ரதிபத்தேருக்ததோ³ஷோ து³ர்வார: । நநு த்வத்பக்ஷே(அ)பி விதி⁴ப³லாத் ஸர்வாதி⁴காரப்ரஸக்தாவத²ஶப்³தே³ந விஶிஷ்டாதி⁴காரிஸமர்பணாத் ப்ரஸஜ்யப்ரதிஷேதோ⁴ து³ர்வார இதி சேத்³ , ந; ஶ்ரவணவிதி⁴ப்ரகரணபடி²தஸ்யைவ ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நாதி⁴காரிணோ(அ)த²ஶப்³தே³ந ந்யாயத: ஸமர்பணாத் । த்³விதீயே(அ)பி கிம் ப²லத: ஸர்வாதி⁴காரம் ஶாஸ்த்ரம் கிம் வா விதி⁴த: ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸர்வேஷாம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநலக்ஷணப²லார்தி²த்வாபா⁴வாத் । ந ச வஸ்துஸுக²ஸாக்ஷாத்காரரூபே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே கிமித்யர்தி²த்வாபா⁴வ இதி வாச்யம் , ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத்³தி⁴ மநஸோ(அ)பி வியோகா³ந்நிகி²லவிஷயாநுஷங்க³நிவ்ருத்தி: ஶ்ரூயதே । ஸா ச ஸார்வபௌ⁴மோபக்ரமம் ப்³ரஹ்மலோகாவஸாநமுத்க்ருஷ்டோத்க்ருஷ்டஸுக²ம் ஶ்ரூயமாணம் ஸோபாயம் நிவர்தயதி; அதோ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபுமர்த²:, உத்க்ருஷ்டஸுக²நிவர்தகத்வாத்³ , வ்யாத்⁴யாதி³வத் , இதி மந்வாநோ லோகோ ந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமர்த²யதே, ப்ரத்யுத தஸ்மாது³த்³விஜதே । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் புமர்த²:, நிரதிஶயாநந்த³ஹேதுத்வாத் , த⁴ர்மவத் । தத்³தே⁴துத்வம் ச ஶ்ருதிஸித்³த⁴மிதி சேத்³, ஏவமபி த்³ருஷ்டாநந்தோ³பாயாந் விஷயாந் பரித்யஜ்ய ஶ்ருதாநந்த³ஸாத⁴நே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே ப்ரேக்ஷா ந யுக்தா । தது³க்தம் –
“அதா²(அ)(அ)நந்த³: ஶ்ருத: ஸாக்ஷாந்மாநேநா(அ)விஷயீக்ருத: ।
த்³ருஷ்டாநந்தா³பி⁴லாஷம் ஸ ந மந்தீ³கர்துமப்யலம் ॥” இதி ॥
நநு நிகி²லவிஷயாநுஷங்க³ஸாத்⁴ய ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாதே³வ ஸித்⁴யதீதி நித்யத்ருப்தயே விஷயபரித்யாகே³ந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபேக்ஷ்யதாமிதி சேத் , ந பாமராணாம் விஷயவிச்சே²தி³காயாம் த்ருப்தாவப்யுத்³வேக³த³ர்ஶநாத் । ததா² ச மூர்கா² வத³ந்தி – அஹோ கஷ்டம் கிமிதி ஸ்ருஷ்டிரேவம் ந ப³பூ⁴வ யத்ஸர்வதை³வ போ⁴க்தும் ஸாமர்த்²யமத்ருப்திர்போ⁴க்³யாநாம் சா(அ)(அ)க்ஷய இதி । மோக்ஷஸ்து விஷயமுக²லேஶமபி நா(அ)ர்ஹதீதி தேஷாமபி⁴மாந: । ததா² ச ராகி³கீ³தமுதா³ஹரந்தி –
“அபி வ்ருந்தா³வநே ஶூந்யே ஶ்ருகா³லத்வம் ஸ இச்ச²தி ।
ந து நிர்விஷயம் மோக்ஷம் கதா³சித³பி கௌ³தம ! ॥” இதி ।
நந்வஸ்து தர்ஹி விதி⁴த: ஸர்வாதி⁴காரம் ஶாஸ்த்ரமிதி த்³விதீய: பக்ஷ: । த்³ருஷ்டப²லோ ஹ்யயமத்⁴யயநவிதி⁴ர்யாவத³ர்தா²வபோ³த⁴ம் வ்யாப்ரியமாண: ப²லநிஷ்பத்தயே விசாரமப்யநுஷ்டா²பயதி । ததா² சா(அ)த்⁴யயநவிதே⁴ஸ்த்ரைவர்ணிகாதி⁴காரத்வாத் தத்ப்ரயோஜநஸ்ய விசாரஸ்யா(அ)பி ததா²த்வம் யுக்தம் । யத்³யபி ந விசாரோ(அ)த்⁴யயநவிதே⁴ர்விஷய:, பாட²மாத்ரஸ்யைவ தா⁴த்வர்த²த்வாத்³ । நா(அ)பி தது³பகாரீ, விசாரமந்தரேணா(அ)பி பாட²நிஷ்பத்தே:; ததா²(அ)பி அத்⁴யயநவிதே⁴: ப²லபர்யந்தத்வஸித்³த⁴யே விசாரஸ்ய தத்³விதி⁴ப்ரயோஜ்யத்வம் ப⁴விஷ்யதி । யதா² “வ்ரீஹீநவஹந்தி” இத்யத்ர ஸக்ருத³வகா⁴தமாத்ரேண வித்⁴யுபபத்தாவபி தண்டு³லநிஷ்பத்திலக்ஷணப²லஸித்³த்⁴யர்த²மவிஹிதஸ்ய விஹிதாநுபகாரஸ்யா(அ)ப்யவகா⁴தபௌந:புந்யஸ்ய விதி⁴ப்ரயோஜ்யத்வம் தத்³வத் । தஸ்மாத் விசாரஸாத்⁴யார்த²நிஶ்சயப²லாத³த்⁴யயநவிதே⁴: ஶாஸ்த்ரம் ஸர்வாதி⁴காரம் ப்ராப்தமிதி । நைதத்ஸாரம் , கிமர்த²ஜ்ஞாநமத்⁴யயநஸ்ய த்³ருஷ்டப²லமந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ம் , உத தது³த்³தே³ஶேந விதா⁴நாத் ஶாஸ்த்ரீயம் , கிம் வா விதே⁴: ப்ரயோஜநபர்யந்ததாஸாமர்த்²யேந லப்⁴யம் ? ஆத்³யே(அ)பி ந தாவத³ர்த²நிஶ்சயோ(அ)த்⁴யயநப²லம் , கேவலாத³த்⁴யயநாதா³வ்ருத்திஸஹிதாத்³வா நிஶ்சயாநுத³யாத் । விசாரேண தது³த³யே விசாரஸ்யைவ ப²லம் ஸ்யாத்³ நா(அ)த்⁴யயநஸ்ய । யத்³யர்த²ஸ்யா(அ)(அ)பாதத³ர்ஶநமத்⁴யயநப²லம் ந ததா³ விசாரஸ்ய தத்ப்ரயோஜ்யத்வம் , ஸாங்க³வேதா³த்⁴யயநாதே³வ தத்ஸித்³தே⁴: । நந்வஸ்து தர்ஹி விதி⁴ப³லாச்சா²ஸ்த்ரீயமிதி த்³விதீய: பக்ஷ: । ததா²ஹி – அத்⁴யேதவ்ய இதி தவ்யப்ரத்யயேந ஸ்வவ்யாபார: ஶப்³த³பா⁴வநா விதி⁴ரூபதயா(அ)பி⁴தீ⁴யதே । ஸா ச ஶப்³த³பா⁴வநா(அ)ர்த²பா⁴வநாம் நிஷ்பாத³யந்தீ ப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴ம் புருஷார்த²ம் பா⁴வ்யத்வேந கல்பயதி । தத்ர பா⁴வ்யாந்தரத்வாத் ஸமாநபதோ³பாத்தமத்⁴யயநம் கரணதாமாபாத்³யதே । யத்³யத்⁴யயநமேவ பா⁴வ்யம் ஸ்யாத் ததா³(அ)க்ஷராவாப்தி: ப²லமிதி மதம் த்வதீ³யமபி ந ஸித்⁴யேத் । தத: கரணஸ்யா(அ)த்⁴யயநஸ்ய பா⁴வ்யோ(அ)ர்தா²வபோ³தோ⁴ விதி⁴ப³லாத் ப²லம் ப⁴விஷ்யதீதி । நைதத³ப்யுபபந்நம் , கர்மாபி⁴தா⁴யிநா தவ்யப்ரத்யயேந கர்மபூ⁴தஸ்வாத்⁴யாயக³தப்ராப்திலக்ஷணபா⁴வ்யாபி⁴தா⁴நே ஸம்ப⁴வதி பா⁴வ்யாந்தரகல்பநாயோகா³த் । ஸமாநபதோ³பாத்தமத்⁴யயநம் பரித்யஜ்ய பி⁴ந்நபதோ³பாத்தஸ்ய ப³ஹிரங்க³ஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய ப்ராப்தே: கத²ம் பா⁴வ்யத்வமிதி சேத்³ , ந; ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய கர்மாபி⁴தா⁴யிதவ்யப்ரத்யயார்த²த்வேந ப்ரத்யயார்த²பூ⁴தபா⁴வநாம் ப்ரதி ப்ரக்ருத்யர்தா²த³த்⁴யயநாத³ப்யந்தரங்க³த்வாத் । நா(அ)பி த்ருதீய:, அக்ஷரக்³ரஹணஸ்யைவா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயோஜநத்வாத் । நந்வக்ஷரக்³ரஹணஸ்ய ஸ்வயமபுருஷார்த²த்வாத் ந ப²லத்வம் தத³ர்தா²வபோ³த⁴ஸ்ய த்வயா விதி⁴ப்ரயோஜநத்வாநங்கீ³காராத³ந்யஸ்ய ச கர்மகாரகக³தப²லஸ்யா(அ)பா⁴வாத் ஸக்துந்யாயேந கர்மப்ராதா⁴ந்யம் பரித்யஜ்ய ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநேந ஸ்வர்க³ம் பா⁴வயேதி³தி கல்பநா ப்ரஸஜ்யேத, ததோ வரமர்தா²வபோ³த⁴ஸ்ய விதி⁴ப்ரயோஜநத்வம் , த்³ருஷ்டே ஸத்யத்³ருஷ்டம் ந கல்ப்யமிதி ந்யாயாத் । ஸம்ப⁴வதி ஹி ஸாங்க³வேதா³த்⁴யயநமாத்ராத³ர்த²நிஶ்சய: । அர்தா²வபோ³த⁴ஹேதோர்வ்யாகரணஸ்யா‍(அ)ப்யங்க³த்வாத் । ந சைவம் விசாரஶாஸ்த்ரவையர்த்²யம் , அவபு³த்³தா⁴ர்தா²வக³தவிரோத⁴பரிஹாராய தத³பேக்ஷணாத் । அத: புருஷார்த²பூ⁴தப²லவத³ர்தா²வபோ³தோ⁴ விதி⁴ப்ரயோஜநம் , நா(அ)க்ஷரக்³ரஹணமிதி சேத்³ , மைவம் ; அர்தா²வபோ³த⁴ஹேதுத்வேநா(அ)க்ஷரக்³ரஹணஸ்யா(அ)பி புருஷார்த²த்வாத் । ப²லபூ⁴தக்ஷீராதி³ஹேதூநாம் க³வாதீ³நாமபி புருஷைரர்த்²யமாநதாத³ர்ஶநாத் । விதே⁴ரக்ஷரக்³ரஹணமாத்ரோபக்ஷயே(அ)ர்த²ஜ்ஞாநமாகஸ்மிகம் ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; அர்தா²வபோ³த⁴ஸ்ய ப²லப்ரயுக்தத்வாத் । ந ஹி விதி⁴ப்ரயுக்தோ(அ)ர்தா²வபோ³த⁴:, லைகிகாப்தவாக்யாநாம் விதி⁴மந்தரேண ப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴கத்வத³ர்ஶநாத் । ந சா(அ)த்⁴யயநாத³க்ஷரக்³ரஹணஸ்ய விஶேஷாபா⁴வாத் கத²ம் தயோர்ஹேதுப²லபா⁴வ இதி வாச்யம் ; அக்ஷராவாப்திர்நாம ஸ்வாதீ⁴நோச்சாரணயோக்³யத்வாக்²யோ(அ)க்ஷரத⁴ர்ம: । அத்⁴யயநம் து தத³ர்தோ² வாங்மநஸவ்யாபார இதி விஶேஷஸத்³பா⁴வாத் । ஏவம் ச தர்ஹ்யத்⁴யயநஸ்யா(அ)க்ஷரக்³ரஹணஹேதுத்வமந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴மிதி வ்யர்தோ² விதி⁴ரிதி சேத்³ , ந; அவகா⁴தாதி³வத³த்³ருஷ்டோத்பத்தயே நியமார்த²த்வாத் । ந சைவம் த்³ருஷ்டப²லத்வஹாநி:, த்³ருஷ்டப²லபூ⁴தாக்ஷரப்ராப்திஸமவேதஸ்யைவ நியமாத்³ருஷ்டஸ்யா(அ)ங்கீ³காராத் । த்³ருஷ்டே ஸத்யத்³ருஷ்டம் ந கல்ப்யமிதி ந்யாயஸ்ய ஸ்வதந்த்ராத்³ருஷ்டவிஷயத்வாத் । அர்தா²வபோ³த⁴ ஏவ ப²லமிதி வத³தா(அ)பி நியமவிதி⁴த்வாங்கீ³காராத் । ந சோபபத்திஸாம்யே ஸத்யக்ஷரக்³ரஹணே ஏவ கிமிதி பக்ஷபாத இதி வாச்யம் , அத்⁴யயநவிதே⁴: ப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴: ப்ரயோஜநமிதி பக்ஷே யஸ்ய யஸ்மிந்கர்மண்யதி⁴காரஸ்தஸ்ய தத்³வாக்யாத்⁴யயநமேவ ஸ்யாத்³ , ந து வாக்யாந்தராத்⁴யயநம் , தத்ர ப்ரவ்ருத்த்யாதி³ப²லாபா⁴வாத் । ததோ ந க்ருத்ஸ்நவேதா³த்⁴யயநஸித்³தி⁴: । அஸ்மத்பக்ஷே து க்ருத்ஸ்நவேதா³வாப்தி: ப்ராயஶ்சித்தஜபாதா³வுபயுஜ்யதே ।

நந்வர்தா²வபோ³த⁴மதி⁴காரிவிஶேஷணமுத்³தி³ஶ்யா(அ)த்⁴யயநம் விதா⁴தவ்யம் , நிரதி⁴காரவிதா⁴நாயோகா³த் । அக்ஷராவாப்திமுத்³தி³ஶ்ய விதா⁴நே(அ)பி தத³வாப்திகாம ஏவா(அ)தி⁴காரீ ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; அர்தா²(அ)வபோ³தோ⁴த்³தே³ஶநபூர்வகஶப்³தோ³ச்சாரணாபா⁴வே வாக்யஸ்ய தாத்பர்யாஸித்³தே⁴: । லோகே(அ)ர்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்யோச்சாரிதஶப்³தே³ தாத்பர்யத³ர்ஶநாத் । ந ச லோகவதே³வ விதி⁴ர்மா பூ⁴தி³தி வாச்யம் , தத்³வத³த்ர ஶப்³தோ³ச்சாரணப்ரயோஜகஸ்ய ராக³ஸ்யா(அ)பா⁴வாத் । அதோ²ச்யேத விஶ்வஜிந்ந்யாயேந ஸ்வர்க³காமோ(அ)தி⁴காரீ கல்ப்யதாம் । அத² வா வாஜஸநேயிநாம் ப்³ரஹ்மசர்யமாகா³மித்யாதி³நோபநயநஸ்ய ப்ரக்ருதத்வாது³பநீதோ(அ)தி⁴காரீதி ப்ரகரணப்ரமாணேந கல்ப்யதாமிதி । தத³ஸத் , அர்தா²(அ)வபோ³த⁴லக்ஷணத்³ருஷ்டப²லகாமே(அ)தி⁴காரிணி ஸத்யந்தகல்பநாயோகா³த் । ஏவம் சா(அ)ர்தா²வபோ³த⁴காமோ(அ)த்⁴யயநேநா(அ)ர்தா²வபோ³த⁴ம் பா⁴வயேதி³தி விதி⁴: ஸம்பத்³யதே । விசாரேணா(அ)ர்தா²வபோ³த⁴ம் பா⁴வயேதி³தி விதி⁴ஸ்த்வார்தி²க: । விசாரேணா(அ)பரிஹ்ருதே விரோதே⁴(அ)ர்த²நிஶ்சயாநுத³யாத³ர்தா²வபோ³த⁴ ஏவ ப²லமிதி । நைதத்ஸாரம் , தத்ர கிம் விதி⁴ப³லாத³க்ஷரக்³ரஹணமாத்ரே நிஷ்பந்நே ஸதி ஶ்ருதவ்யாகரணஸ்ய புருஷஸ்ய லௌகிகவாக்யார்த² இவ வேதா³ர்தோ²(அ)பி ஸ்வதோ பு³த்⁴யத இதி க்ருத்வா தத்³போ³த⁴ஸ்ய ப²லத்வமுச்யதே கிம் வா(அ)ர்தா²வபோ³த⁴காமமுத்³தி³ஶ்ய விதா⁴நத: । தத்ரா(அ)(அ)த்³யமங்கீ³குர்ம: । த்³விதீயோ(அ)நுபபந்ந:, அத்⁴யயநாத் ப்ராக்³வேதா³ர்த²ஸ்யா(அ)ப்ரதிபந்நத்வேந தத்³விஶிஷ்டஸ்யா(அ)வபோ³த⁴ஸ்யா(அ)ப்யப்ரதிபந்நஸ்ய காமநாயோகா³த் । வேதோ³(அ)ர்த²வாந் வாக்யப்ரமாணத்வாதா³ப்தவாக்யவதி³த்யநுமாநேந ப்ரதிபந்நோ வேதா³ர்த² இதி சேத் , தர்ஹ்யநுமாநஸித்³த⁴த்வாதே³வ ந வேதா³ர்த²ஜ்ஞாநம் காம்யேத । ஸாமாந்யதோ(அ)நுமிதோ(அ)பி வேதா³ர்தோ² நா(அ)க்³நிஹோத்ராதி³விஶேஷாகாரேண ப்ரதிபந்ந இதி சேத் , தர்ஹ்யக்³நிஹோத்ராதி³கோ³சரபோ³தோ⁴(அ)ப்யப்ரதிபந்ந: கத²ம் காம்யேத । பித்ராத்³யுபதே³ஶத ஏவா(அ)க்³நிஹோத்ராத்³யவக³மே காமநாவையர்த்²யம் தத³வஸ்த²ம் ।அதௌ²பதே³ஶிகஜ்ஞாநஸ்யா(அ)ப்ரமாணத்வாத்தத்ர நிர்ணயஜ்ஞாநம் காம்யத இதி சேத் , தத்ர ந தாவத³ப்ராமாண்யே நிஶ்சிதே நிர்ணயஜ்ஞாநகாமநா ஸம்ப⁴வதி, அர்த²ஸ்ய விப்⁴ரமமாத்ரத்வாத் । அப்ராமாண்யஸந்தே³ஹே து தத்³விசாரஸ்யைவா(அ)வஸரோ நா(அ)த்⁴யயநஸ்ய । அத² மந்யஸே ஔபதே³ஶிகஜ்ஞாநம் ப்ராமாண்யவிசாராயைவ வேதா³த்⁴யயநம் தத³ர்த²விசாரஶ்ச வேத³ஸ்ய தந்மூலப்ரமாணத்வாதி³தி । ஏவம் தர்ஹ்யஸ்து கத²ஞ்சித³ர்தா²வபோ³தோ⁴(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணம் , ததா²பி தது³த்³தே³ஶேந விதா⁴நமயுக்தம் । தத்ர கிம் வேதா³ர்த²விஶேஷஜ்ஞாநாநாம் விஶேஷாகாரேணா(அ)த்⁴யயநவிதா⁴வுத்³தே³ஶ்யத்வமுத ஸாமாந்யாகாரேண । நா(அ)(அ)த்³ய:, யுக³பத்தத³ஸம்ப⁴வாத் । த்³விதீயே(அ)ர்த²மாத்ரஜ்ஞாநமுத்³தி³ஶ்யோச்சரிதஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய தத்ரைவ தாத்பர்யம் ஸ்யாந்நா(அ)க்³நிஹோத்ராதி³விஶேஷஜ்ஞாநே । அத² விதி⁴ஸாமர்த்²யாத³ர்த²மாத்ரே தாத்பர்யே(அ)பி வாக்யஶக்த்யநுஸாரேண விஶிஷ்டார்தே² தாத்பர்யம் கல்ப்யேத தர்ஹி விதே⁴ஸ்தத்ர தாத்பர்யநிமித்தத்வம் ந ஸ்யாத் । கிஞ்ச, கத²ஞ்சிது³த்³தி³ஶ்ய விதா⁴நே(அ)பி நா(அ)த்⁴யயநமாத்ராத்³த்³ருஷ்டப²லதயா(அ)ர்தா²வபோ³த⁴ஸித்³தி⁴:, அத³ர்ஶநாத் । நநு வேத³ஸ்யா(அ)ர்தா²வபோ³த⁴முத்³தி³ஶ்யோச்சாரணாபா⁴வே ஸ்வார்தே² தாத்பர்யம் ந ஸ்யாத் , தாத்பர்யஹேதோரபா⁴வாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; ந தாவச்ச்²ரோதுருச்சாரணம் தாத்பர்யநிமித்தம் , லோகே தத³பா⁴வாத் । நா(அ)பி வக்துருச்சாரணம் , அபௌருஷேயே வேதே³ தாத்பர்யாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । நந்வேவமபி வேத³ஸ்யா(அ)ர்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ந ஸ்யாத்³ உத்³தி³ஶ்யோச்சாரணஸ்ய ப்ரதிபாத³நஹேதோரபா⁴வாதி³தி சேத்³, ந; ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரதிபாத³கத்வஸ்வாபா⁴வ்யாத் । தர்ஹ்யர்த²ஜ்ஞாநமுத்³தி³ஶ்ய ஶப்³தோ³ச்சாரணம் லோகே வ்யர்த²ம் ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; புருஷஸம்ப³ந்த⁴க்ருததோ³ஷாக்²யப்ரதிப³ந்த⁴பரிஹாரார்த²த்வாத் । நநு வேத³ஸ்யா(அ)ர்த²ப்ரதிபாத³நஸாமர்த்²யே(அ)பி ந போ³த⁴கத்வம் ஸம்ப⁴வதி, போ³த⁴ஸ்ய தாத்பர்யாதீ⁴நத்வாத் தாத்பர்யஸ்ய புருஷத⁴ர்மஸ்யா(அ)த்ரா(அ)ஸம்ப⁴வாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; தாத்பர்யம் ஹி ஷட்³வித⁴லிங்க³க³ம்யதயா ஶப்³த³த⁴ர்மோ ந புருஷத⁴ர்ம இதி ஸமந்வயஸூத்ரே வக்ஷ்யமாணத்வாத் । ததே³வமத்⁴யயநவிதே⁴ர்யாவத³ர்தா²வபோ³த⁴ப²லமவ்யாபாராந்ந விதி⁴தோ விசாரஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸர்வாதி⁴காரிதா ஸித்⁴யதி । நந்வத்⁴யயநவிதே⁴ரர்தா²வபோ³த⁴காமாதி⁴காரம் நா(அ)ங்கீ³கரோஷி அதி⁴காராந்தரம் ச ந ஶ்ருதம் ததோ(அ)நத்⁴யயநமேவ ப்ரஸஜ்யேத ।

அத்ர ப்ராபா⁴கரா ஆஹு: – நா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴: ஸ்வதந்த்ரமதி⁴காரிணமபேக்ஷதே, அத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்த்யா தத்³விஷயாநுஷ்டா²நஸித்³தே⁴: । ந ச வாச்யம் விதி⁴ர்ஹி ஸர்வத்ர ஸ்வவிஷயம் தத³ங்க³ம் வா(அ)நுஷ்டா²பயதி, ந சா(அ)த்⁴யயநமத்⁴யாபநவிதே⁴ர்விஷயோ(அ)ங்க³ம் வா தத்கத²ம் தேநா(அ)நுஷ்டா²ப்யத இதி, அவிஷயஸ்யா(அ)தத³ங்க³ஸ்யா(அ)ப்யாதா⁴நஸ்யோத்தரகாம்யக்ரதுவிதி⁴பி⁴ரநுஷ்டா²பிதத்வாதி³தி । ஸோ(அ)யம் ப்ராபா⁴கரோக்த: பரிஹாரோ(அ)நுபபந்ந: । ததா² ஹி – அத்⁴யாபநவிதி⁴ரப்யஶ்ரூயமாணாதி⁴கார ஏவ । “அஷ்டவர்ஷம் ப்³ராஹ்மணமுபநயீத” “தமத்⁴யாயயீத” இத்யத்ரா(அ)(அ)சார்யகரணகாம இத்யஶ்ரவணாத் । தத்கத²மத்⁴யயநம் தத்ப்ரயுக்தம் யத் தத்ரா(அ)தி⁴காரிணம் பரிகல்ப்ய தத்ப்ரயுக்திரத்⁴யயநஸ்யோச்யேத । தர்ஹ்யத்⁴யயநே ஸ்வதந்த்ரோ(அ)தி⁴காரீ கல்ப்யதாம் , லாக⁴வாத்³ । லகீ⁴யஸீ ஹி ஸ்வவிதி⁴ப்ரயுக்திரந்யவிதி⁴ப்ரயுக்தே: । அதை²கத்ரா(அ)தி⁴காரிகல்பநமாத்ரேணேதரஸ்ய தத்ப்ரயுக்தாநுஷ்டா²நே ஸம்ப⁴வத்யுப⁴யத்ர தத்கல்பநே கௌ³ரவமிதி மந்யஸே தர்ஹ்யத்⁴யயந ஏவா(அ)தி⁴காரிணம் பரிகல்ப்ய தத்ப்ரயுக்திமந்யஸ்ய கிம் ந ப்³ரூஷே ? யதி³ லிகி²தபாடா²த³ப்யத்⁴யயநஸித்³தே⁴ர்நா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ரத்⁴யாபநம் ப்ரயோஜயதி, தர்ஹ்யவிஹிதா(அ)த்⁴யயநேந ப்ராங்முக²த்வாதி³ரஹிதேநா(அ)ப்யத்⁴யாபநஸித்³தே⁴ர்ந விஹிதமத்⁴யயநமத்⁴யாபநவிதி⁴: ப்ரயோஜயேத் । அதோ²ச்யேத ப்ரயத: ப்ராங்முக²: பவித்ரபாணிரதீ⁴யீதேதி மாணவகஸ்ய ப்ராங்முக²த்வாத்³யத்⁴யயநாங்க³ம் ஶ்ருதம் ததா²(அ)த்⁴யாபநே(அ)பி ப்ராங்முக²ம் பவித்ரபாணிமத்⁴யாபயீதேதி மாணவகஸ்ய ப்ராங்முக²த்வாதி³விஶேஷணஶ்ரவணாத்³விஹிதமேவா(அ)த்⁴யயநம் ப்ரயுஜ்யத இதி । தர்ஹி
“கீ³தீ ஶீக்⁴ரீ ஶிர:கம்பீ ததா² லிகி²தபாட²க: ।
அநர்த²ஜ்ஞோ(அ)ல்பகண்ட²ஶ்ச ஷடே³தே பாட²காத⁴மா: ॥”
இதி லிகி²தபாட²ஸ்ய நிந்தா³ஸத்³பா⁴வாதா³சார்யாதீ⁴நோ வேத³மதீ⁴ஷ்வேத்யத்⁴யயநஸ்யா(அ)(அ)சார்யபூர்வகத்வநியமவிதா⁴நாத³த்⁴யயநவிதி⁴ரத்⁴யாபநம் கிம் ந ப்ரயோஜயேத் । அத² மதம் – “ஆசார்யாதீ⁴நோ(அ)தீ⁴ஷ்வ” இத்யத்ரா(அ)(அ)சார்யகரணவிதி⁴ப்ரயுக்தோ(அ)தீ⁴ஷ்வேதிவாக்யார்த² ஆசார்யத்வஸ்யா(அ)த்⁴யாபநாது³த்தரகாலபா⁴வித்வாதி³தி, தத³ஸத் ; தத்³ த்³விதீயம் ஜந்ம । தத்³ யஸ்மாத்ஸ ஆசார்ய இத்யுபநயநாக்²யத்³விதீயஜந்மஹேதுத்வமாத்ரேணா(அ)(அ)சார்யஶ்ரவணாத் ।
“ஆசிநோதி ஹி ஶாஸ்த்ரார்த²மாசாரே ஸ்தா²பயத்யபி ।
ஸ்வயமாசரதே யஸ்மாதா³சார்ய: ஸ உதா³ஹ்ருத: ॥”
இதி ஸ்ம்ருதாவாசாரே ஶிஷ்யாந் ஸ்தா²பயதீதி வ்யுத்பத்தி: ப்ரதீயத இதி சேத்³ , ஏவமப்யத்⁴யாபநாத் பூர்வமாசார்யத்வமவிருத்³த⁴ம் । அத்⁴யாபநாதா³சார்யத்வஸ்யோத்தரகாலபா⁴வித்வே சாசார்யகரணவிதி⁴ப்ரயுக்தோ(அ)தீ⁴ஷ்வேதி ஸாத்⁴யாஹாரயோஜநா ப்ரஸஜ்யேத தஸ்மாத³தி⁴காரிகல்பநாஸாம்யாதி³தரேதரப்ரயுக்திஸாம்யாச்ச காம்யவிதி⁴ப்ரயுக்திஸம்ப⁴வே(அ)த்⁴யயநஸ்ய கத²மத்⁴யாபநவிதி⁴ப்ரயுக்திரிதி । அத்ரோச்யதே – நா(அ)த்⁴யாபநவிதே⁴ரதி⁴காரீ கல்பநீய:, ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ப்ரதீயமாநத்வாத் । ததா²ஹி – “அஷ்டவர்ஷம் ப்³ராஹ்மணமுபநயீத” இதி ஶ்ருதாவாத்மநேபதே³நா(அ)(அ)சார்யகரணஸாத்⁴யதா ப்ரதீயதே ஸம்மாநநோத்ஸஞ்ஜநாசார்யகரணேத்யாதி³நா வ்யாகரணஸூத்ரேணா(அ)(அ)சார்யகரணே ஸாத்⁴யே தத்³விதா⁴நாத் । ந சா(அ)(அ)சார்யத்வம் கிஞ்சில்லோகே ப்ரஸித்³த⁴மஸ்தி ததோ யதா²(அ)ஹவநீயே ஜுஹோதீத்யத்ரா(அ)(அ)ஹவநீயே ஹோமாதா⁴ரத்வேந விநியுக்தே ஸத்யஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ஹோமாதா⁴ரத்வாயோகா³த் ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ஸம்ப⁴வாச்சா(அ)(அ)தா⁴நஸம்ஸ்க்ருதோ(அ)க்³நிராஹவநீயத்வேந நிஶ்சித: ததா² “ஆசார்யாய கா³ம் த³த்³யாத்” இத்யத்ரா(அ)(அ)சார்யே த³க்ஷிணாம் ப்ரதி ஸம்ப்ரதா³நத்வேநா(அ)வக³தே ஸத்யநுபகாரிண: ஸம்ப்ரதா³நத்வாயோகா³து³பாகாரிணோ(அ)த்ர ஸம்ப⁴வாச்சோபநயநநிஷ்பாத³நாக்²யேநோபகாரேண மாணவகம் ப்ரத்யுபகுர்வத ஆசார்யத்வம் நிஶ்சீயதே । நந்வேவமப்யுபநயநஸாத்⁴யமாசார்யத்வம் ப⁴வேந்நா(அ)த்⁴யாபநஸாத்⁴யமிதி சேத்³ , ந; உபநயநஸ்யா(அ)த்⁴யாபநாங்க³த்வாத் । “உபநயீத தமத்⁴யாபாயீத” இத்யேகப்ரயோக³தாவக³மாத் , ந ச நிரபேக்ஷவிதி⁴பே⁴தா³ந்ந ப்ரயோகை³க்யமிதி வாச்யம் , உபநீயா(அ)த்⁴யாபயேதி³த்யேவம் ப்ரயோகை³க்யகல்பநாத் । தமிதி ப்ரக்ருதபராமர்ஶிநா தச்ச²ப்³தே³ந கர்மைக்யப்ரதீதே:। நசோபநயநஸ்யா(அ)த்⁴யாபநாங்க³த்வே(அ)ப்யத்⁴யயநஸ்ய ந தத்ப்ரயுக்திரிதி வாச்யம் , மாணவகவிஷயாத்⁴யாபநேநா(அ)(அ)சார்யத்வம் பா⁴வயேதி³தி வாக்யார்த²ஸ்வீகரணேநா(அ)(அ)த்⁴யாபநக்ரியாநிவர்தகதயா மாணவகஸ்ய க்ரியாம் ப்ரதி கு³ணபூ⁴தத்வாத்³ உபகாரகத்வே வக்தவ்யே த்³ருஷ்டே ஸத்யத்³ருஷ்டகல்பநாயா அந்யாய்யத்வாத³ உபக³மநாத்⁴யயநாப்⁴யாமுபகரோதீதி கல்ப்யத்வாத் । நநூபநயநாத்⁴யயநாப்⁴யாம் நிஷ்பாத்³யஸ்யா(அ)த்⁴யாபநஸ்ய யத்³யப்யாசார்யத்வம் ப²லம் ததா²பி ஶ்ருதாவதி⁴காரீ கல்பநீய:, ஏதத்காம இத்யஶ்ரவணாதி³தி சேத்³ , ந; காமோபப³ந்த⁴மாத்ரஸ்ய கல்ப்யத்வாத் । ததஶ்ச ஶ்ருதாவுபநீயா(அ)த்⁴யாபயேதா³சார்யகரணகாம இத்யேவமத்⁴யாபநவிதி⁴: ஸாதி⁴கார: ஸம்பத்³யதே, ததா² ஸ்ம்ருதாவபி । “உபநீய து ய: ஶிஷ்யம் வேத³மத்⁴யாபயேத்³ த்³விஜ: । ஸகல்பம் ஸரஹஸ்யம் ச தமாசார்யம் ப்ரசக்ஷதே ।।“ இத்யுபநயநாத்⁴யாபநயோ: ப்ரயோகை³க்யாத³த்⁴யாபநே விதி⁴ஶ்ரவணாதா³சார்யத்வப²லஶ்ரவணாச்சா(அ)(அ)சார்யத்வகாமோ மாணவகமுபநீயாத்⁴யாபயேதி³தி நிஷ்பாத்³யதே । அத்⁴யயநே து நா(அ)தி⁴காரநிமித்தம் கிஞ்சிச்ச்²ருதமஸ்தீதி விஶேஷ: । ந சா(அ)த்⁴யயநஸ்ய ஸ்வதந்த்ரவித்⁴யந்தரவிஹிதஸ்ய கத²ம் ஸ்வதந்த்ரவித்⁴யந்தரப்ரயுக்தாநுஷ்டா²நமிதி ஶங்கநீயம் , ஆதா⁴நத்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரயுக்தத்வாத் । ஆதா⁴நே ஹி ப்³ராஹ்மணோ(அ)க்³நிமாத³தீ⁴தேதி ஶ்ரூயதே । தத்ர கிமாதா⁴நம் ஸ்வாதந்த்ர்யேணா‍(அ)நுஷ்டே²யம் உதா(அ)ந்யப்ரயுக்த்யா । ஆத்³யே(அ)பி ந தாவத் புருஷமுத்³தி³ஶ்ய நித்யதயா ஸ்வதந்த்ரமாதா⁴நம் விதா⁴தும் ஶக்யம் , ப்ரோக்ஷணாதி³வத்கர்மகாரகஸம்ஸ்காரரூபஸ்யா(அ)(அ)தா⁴நஸ்ய த்³ரவ்யபரதயா(அ)க்³நேருத்³தே³ஶ்யத்வாத் । நா(அ)பி ஸ்வதந்த்ரகாம்யதயா தத்³விதே⁴யம் ப²லாஶ்ரவணாத் । ந ச ஸக்துந்யாயேந கு³ணப்ரதா⁴நவைபரீத்யகல்பநயா நித்யாதி⁴காரதா காமாதி⁴காரதா வா ஶங்கநீயா । ப⁴ஸ்மீபூ⁴தஸக்துநா உபயோகா³ஸம்ப⁴வேந தத்ர வைபரீத்யகல்பநே(அ)பி ப்ரக்ருதே ஸம்ஸ்க்ருதாக்³நே: க்ரத்வந்தரே விநியோக³யோக்³யதயா தத³ஸம்ப⁴வாத் । த்³விதீயே(அ)பி கிமாதா⁴நஸ்யோத்தரநித்யக்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்திருதோத்தரகாம்யக்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்தி:? நா(அ)(அ)த்³ய:, உத்³தே³ஶ்யஸ்யா(அ)நுபாதே³யஸ்யா(அ)(அ)ஹவநீயஸ்ய க்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்தாநுஷ்டே²யத்வாயோகா³த் । உபாதே³யமேவ ஹி விதி⁴ரநுஷ்டா²பயதி । அந்யதா² ஸ்வர்க³காமாதீ³நாமப்யநுஷ்டே²யத்வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாது³த்தரகாம்யக்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்தி: பரிஶிஷ்யதே । ந ஹி விதி⁴ரிவ காமோ(அ)ப்யுபாதே³யமேவா(அ)நுஷ்டா²பயதி யேநோக்ததோ³ஷ: ஸ்யாத் । கிந்து யத்³யது³த்³தே³ஶ்யமுபாதே³யம் வா விநா காம்யமாநஸ்ய ந ஸித்³தி⁴ஸ்தத்ஸர்வம் விதி⁴ஸஹகாரிதயா(அ)நுஷ்டா²பயதி । த்³ருஶ்யதே ஹி லோகே விதி⁴ராக³யோர்வைஷம்யம் । “ஸௌவர்ணபீடே² ஸமுபவிஶேத்” இதி விதி⁴ஸ்ததா²வித⁴பீடா²பா⁴வே புருஷம் ந தத்ரோபவேஶயதி ராக³ஸ்து ததா²வித⁴ம் பீட²முத்பாத்³யா(அ)பி தத்ர நிவேஶயதி । ஏவம் ச ஸதி ப்ரக்ருதே(அ)ப்யாசார்யகரணகாமநைவா(அ)(அ)சார்யப்ரேரணத்³வாரேணா(அ)த்⁴யாபநஸித்³த்⁴யர்த²ம் மாணவகேநா(அ)(அ)த்⁴யயநம் நிர்வர்தயதீதி ஸ்தி²தம் । ததே³தத்ப்ராபா⁴கரமதம் வேதா³ந்திநோ ந ப³ஹு மந்யந்தே । ததா² ஹி – கிம் “தமப்யத்⁴யாபயீத” இத்யத்ரா(அ)(அ)சார்யத்வம் விதே⁴யம் உத விதி⁴ரூபமத²வா நையோகி³கம் ப²லம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, உபநயநா(அ)த்⁴யயநபா⁴வார்த²விஷயத்வாத்³விதே⁴: । ந த்³விதீய:, ஆத்மநேபத³மாத்ராபி⁴தே⁴யஸ்யா(அ)(அ)சார்யத்வஸ்ய விதி⁴பதா³நபி⁴தே⁴யதயா விதி⁴ரூபத்வாயோகா³த் । ந த்ருதீய:, “அாசாராந் க்³ராஹயதி” இதி வ்யுத்பத்த்யா ஹேதுகர்த்ருத்வநிப³ந்த⁴நஸ்யா(அ)(அ)சார்யத்வஸ்ய லௌகிகத்வாத் , அலௌகிகஸ்யைவ நையோகி³கத்வாத் । ந சோபநயநஸாத்⁴யத்வாத³லௌகிகமாசார்யத்வம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் , த்³விதீயம் ஜந்ம தத்³யஸ்மாத் ஸ ஆசார்ய இதி ஸ்ம்ருதாவுபநயநம் ப்ரதி ஹேதுகர்த்ருத்வஸ்யைவ லௌகிகஸ்யா(அ)(அ)சார்யஶப்³த³நிமித்தத்வாவக³மாத் । யத்³யாசார்யத்வமலௌகிகம் ஸ்யாத் ததா³ வ்யாகரணஸூத்ரே ஸம்மாநநாதி³பி⁴ர்லௌகிகார்தை²: ஸஹ கத²ம் பட்²யேத ? நநு விதா⁴யகப்ரத்யயஶ்ரவணாத்³ நியோக³: ப்ரதீயதே, தஸ்ய நியோஜ்யவிஶேஷணாகாங்க்ஷாயாம் ஸ்வர்க³வந்நியோக³ஸாத்⁴யத்வேநைவ நியோஜ்யவிஶேஷணத்வமாசார்யஸ்யா(அ)ப்⁴யுபேதவ்யம் , காரகப²லஸ்ய தத³நுபபத்தே: । ந சா(அ)(அ)சாரக்³ராஹகத்வமுபநயநே ஹேதுகர்த்ருத்வம் சா(அ)(அ)சார்யஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம் , விகல்பாபத்தே: । அதோ மந்த்ராத்³யலௌகிகஸாத⁴நாந்தரவிதா⁴நாத³லௌகிகமாசார்யத்வம் । ஸம்மாநநாதீ³நாம் து தத³பா⁴வாத்³ப⁴வது லௌகிகத்வம் । அதஸ்தை: ஸஹ பாடே²(அ)ப்யலௌகிகமேவா(அ)(அ)சார்யத்வமிதி சேத்³ , ஏவமப்யுபநயநநியோக³ப²லம் ப⁴விஷ்யதி, தேநா(அ)த்⁴யாபநவிதே⁴: குத: ஸாதி⁴காரதா ?

அத² மதமுபநயநே ஶ்ருதமப்யாசார்யத்வமத்⁴யாபநப²லம் ப⁴விஷ்யதி, உபநயநஸ்ய தத³ங்க³த்வாதி³தி; தந்ந, ததா² ஸத்யங்கே³ஷு ப²லஶ்ருதிரர்த²வாத³ இதி ந்யாயேநா(அ)(அ)சார்யத்வஸ்ய நியோஜ்யவிஶேஷணத்வாஸம்ப⁴வப்ரஸங்கா³த் । நந்வேவம் ஸத்யநதி⁴காரமத்⁴யயநம் ஸர்வதா² நா(அ)நுஷ்டீ²யேதேதி சேத்³ , ந; உபநீதஸ்யா(அ)த்⁴யயநாதி⁴காரத்வாத் ; வாஜஸநேயிஶாகா²யாமுபநயநம் ப்ரக்ரம்யா(அ)த்⁴யயநஸ்ய விஹிதத்வாத் । ஸர்வஸ்ம்ருதிஷு சோபநீதோ(அ)தீ⁴யீதேத்யவக³மாத் । அதோ(அ)த்⁴யயநஸ்ய ஸ்வவிதி⁴ப்ரயுக்தாநுஷ்டா²நோபபத்தௌ தத³நுஷ்டா²நஸித்³த⁴யே(அ)த்⁴யாபநே(அ)தி⁴காரிணம் பரிகல்ப்ய ந மந: கே²த³நீயம் । நநு ந தம் கல்பயாமி கிந்த்வஸ்த்யேவ ஸ:, ஶ்ருதௌ து³:ஸம்பாத³த்வே(அ)பி “உபநீய து ய: ஶிஷ்யம்” இத்யாதி³மநுவாக்யேந தத³வக³மாதி³தி சேத்³ , ந; தத்³வாக்யஸ்யோபநயநாத்⁴யாபநாநுவாதே³ந கர்துராசார்யஸம்ஜ்ஞாவிதா⁴யகத்வாத்³ , வாக்யக³தயத்தச்ச²ப்³தா³ப்⁴யாமநுவாத³வித்⁴யோர்நிஶ்சயாத் । ஆசார்யஸம்ஜ்ஞாயாஶ்ச நமஸ்காராதி³விதா⁴நேஷூபயோகா³த் । நந்வேவமப்யப்ரபு³த்³த⁴ஸ்ய மாணவகஸ்யோபநீதஸ்ய ஸ்வாதி⁴காரம் ப்ரதிபத்³யா(அ)நுஷ்டா²துமஶக்யத்வாத³த்⁴யாபநவிதி⁴ரேவ கத²ஞ்சித்ஸாதி⁴காரோ(அ)த்⁴யயநமபி ப்ரயுங்க்த ஏவேதி வாச்யமிதி சேத் , தத்ர கிமத்⁴யாபநவிதி⁴ரவிஹிதமத்⁴யயநம் ப்ரயுங்க்தே உத விஹிதம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அத்⁴யயநவித்⁴யப்ரேரிதாநாம் தத்ர ப்ரயோஜநஶூந்யாநாம் புருஷாணாமாசார்யம் ப்ரதி கு³ணபா⁴வேந ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் । த்³விதீயே விதி⁴ஸ்வரூபஸித்³த⁴யே(அ)த்⁴யயநே(அ)தி⁴கார்யபி ஸ்வீகார்ய: । விஷய ஏவ விதி⁴ஸ்வரூபஸாத⁴கோ நா(அ)தி⁴காரீதி சேத் , தர்ஹி விஹிதஸ்யா(அ)த்⁴யயநஸ்யா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷாபா⁴வாத்³யம் கஞ்சித³த்⁴யாபயேதி³தி ப்ராப்நுயாத் । தஸ்மாத் ப்ரகரணஸமர்பிதேநோபநீதேநா(அ)தி⁴காரிணா ஸாதி⁴காரோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴: ஸ்வயமேவ ஸ்வவிஷயே புருஷம் ப்ரவர்தயதி । அந்யதா² ஸ்வாதி⁴காரவிதி⁴நைவா(அ)ப்ரவர்திதஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத் । ந ச பா³லகஸ்ய ஸ்வாதி⁴காரப்ரதிபத்த்யஸம்ப⁴வ:, வித்⁴யர்தா²பரிஜ்ஞாநே(அ)பி ஸந்த்⁴யோபாஸநஸமிதா³ஹரணாதி³கர்த்தவ்யதாப்ரதிபத்திவத்பித்ராத்³யுபதே³ஶஸாமர்த்²யாத³த்⁴யயநகர்த்தவ்யதாப்ரதிபத்தே: । நந்வத்⁴யயநஸ்யா(அ)த்⁴யாபநவிதி⁴ப்ரயுக்தௌ நாயம் க்லேஶ:, ஆசார்யஸ்ய ப்ரபு³த்³த⁴ஸ்ய ஸ்வாதி⁴காரம் ப்ரதிபத்தும் ஶக்யத்வாத் । யத்³யபி கஶ்சித் ப்ரேக்ஷாவாந் மாணவகோ ந ஸ்வாதி⁴காரமபு³த்³த்⁴வா ப்ரவர்தேத ததா²ப்யந்யோ(அ)ப்ரபு³த்³த⁴ ஆசார்யப்ரேரித: ப்ரவர்திஷ்யத ஏவ । தத: ப்ரவாஹரூபேணா(அ)த்⁴யாபநம் ந விச்சி²த்³யத இதி சேத்³ , ஏவமப்யாசார்ய: கிமந்யேநோபநீதாந்மாணவகாநத்⁴யாபயேத்³ உத ஸ்வேநைவோபநீதாந் , நா(அ)(அ)த்³ய:, உபநயநஸ்யா(அ)பி த்வந்மதே(அ)த்⁴யாபநாங்க³தயா தத்³வைகல்யே நியோகா³நிஷ்பத்தாவாசார்யத்வப²லாஸித்³தே⁴: । தர்ஹ்யஸ்து த்³விதீய:, உக்ததோ³ஷாபா⁴வாதி³தி சேத்³ , ந; ஏவமபி நித்யாநித்யஸம்யோக³விரோத⁴ஸ்ய து³ரபவாத³த்வாத் । ததா² ஹி – அத்⁴யாபநம் தாவத³நித்யம் , த்³ரவ்யார்ஜநார்த²த்வாத் । நஹ்யாசார்யத்வமத்⁴யாபநப²லம் ப⁴விதுமர்ஹதி, ஸுக²ப்ராப்திது³:க²பரிஹாரஸாத⁴நரூபத்வாபா⁴வேநா(அ)புமர்த²த்வாத் । ந சா(அ)த்³ருஷ்டம் தத்ப²லத்வேந கல்ப்யம் , த்³ருஷ்டே ஸதி தத³யோகா³த் । அஸ்தி த்³ருஷ்டம் –
“ஷண்ணாம் து கர்மணாமஸ்ய த்ரீணி கர்மாணி ஜீவிகா ।
யாஜநாத்⁴யாபநே சைவ விஶுத்³தா⁴ச்ச ப்ரதிக்³ரஹ: ॥”
இத்யாத்⁴யாபநஸ்ய த்³ரவ்யார்ஜநோபாயத்வேந ஸ்மரணாத் । நநு யாஜநஸ்ய ஜீவிகார்த²த்வம் யுக்தம் ருத்விக்³ப்⁴யோ த³க்ஷிணாதி³விதௌ⁴ ஸதி ஸர்வாங்கா³நுஷ்டா²பகஸ்ய த³க்ஷிணாத்³யநுஷ்டா²பகதயா த்³ரவ்யார்ஜநம் நிஶ்சித்ய தத³ர்தி²நா யாஜநே ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் । அத்ர து ப்⁴ருதகாத்⁴யாபநநிஷேதா⁴த் । ப்ரகாராந்தரேண த்³ரவ்யார்ஜநாபா⁴வாத்³ ந தாத³ர்த்²யமத்⁴யாபநஸ்யேதி சேத்³ , மைவம் ; மாணவகஸ்யா(அ)த்⁴யயநாங்க³த்வேந கு³ருத³க்ஷிணாவிதா⁴நாத³ங்கி³ந்யத்⁴யயநே(அ)நுஷ்டா²பகஸ்யா(அ)த்⁴யாபநவிதே⁴ர்த³க்ஷிணாஶுஶ்ரூஷாத்³யங்கே³ஷ்வநுஷ்டா²பகத்வாத் । தஸ்மாத்³ த்³ரவ்யார்ஜநகாமேநா(அ)நுஷ்டே²யத்வாத³த்⁴யாபநமநித்யம் । உபநயநாக்²யஸ்து ஸம்ஸ்காரோ நித்ய:, அகரணே தோ³ஷஶ்ரவணாத் ।
“ஆஷோட³ஶாத்து த்³வாவிம்ஶாச்சதுர்விம்ஶாச்ச வத்ஸராத் ।”
இதி த்ரைவர்ணிகாநாமுபநயநஸ்யா(அ)முக்²யம் காலமப்⁴யநுஜ்ஞாய பஶ்சாத்ஸ்மர்யதே ।
“அத ஊர்த்⁴வம் த்ரயோ(அ)ப்யேதே யதா²காலமஸம்ஸ்க்ருதா: ।
ஸாவித்ரீபதிதா வ்ராத்யா ப⁴வந்த்யார்யவிக³ர்ஹிதா: ॥”
“நேதைரபூதைர்விதி⁴வதா³பத்³யபி ச கர்ஹிசித் ।
ப்³ராஹ்மாந்யௌநாம்ஶ்ச ஸம்ப³ந்தா⁴நாசரேத்³ ப்³ராஹ்மண: க்வசித் ॥” இதி ।
நந்வகரணே தோ³ஷஶ்ரவணமாத்ரேணோபநயநஸ்ய நித்யதாயாம் ப்ராயஶ்சித்தஸ்யா(அ)பி நித்யதா ப்ரஸஜ்யேத ।
“அதீதே சிரகாலே து த்³விகு³ணம் வ்ரதமர்ஹதி ।”
இதி ப்ராயஶ்சித்தாகரணநிமித்ததோ³ஷஸ்ய நிராஸாய ப்ராயஶ்சித்தாந்தரவிதா⁴நாத் । ந ஹி ப்ராயஶ்சித்தம் நித்யம் தோ³ஷாபநயகாமிநா(அ)நுஷ்டே²யத்வாத் । உச்யதே, ந ப்ராயஶ்சித்தாகரணநிமித்ததோ³ஷநிராஸாய த்³விகு³ணம் வ்ரதமுச்யதே கிந்து ப்ராயஶ்சித்தேந நிராகர்த்தவ்யஸ்ய பூர்வதோ³ஷஸ்யைவா(அ)தீதே சிரகாலே த்³விகு³ணவ்ரதாபேக்ஷயைவ நிராஸ இத்யுச்யதே । அந்யதா² ப்ராயஶ்சித்தாநவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³த் । ததோ நோபநயநஸ்ய நித்யதாயாமதிப்ரஸங்க³: । தச்சோபநயநம் நித்யபூ⁴தமத்⁴யயநாங்க³த்வாத³ங்கி³நோ(அ)த்⁴யயநஸ்யா(அ)பி நித்யதாம் கல்பயதி ।

நநூபநயநஸ்யா(அ)த்⁴யயநாங்க³த்வமயுக்தம் , அத்⁴யயநமநாரப்⁴யா(அ)தீ⁴தத்வாத் । யத்³யநங்க³த்வே ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் நோபபத்³யதே, தர்ஹி ஹிரண்யதா⁴ரணவத்³ க³த்யந்தரம் கல்பநீயம் । “ஹிரண்யம் பா⁴ர்யம்” இத்யத்ர ஹி ந தாவத்³தி⁴ரண்யதா⁴ரணஸ்ய ப்ரயாஜாதி³வத³ர்த²கர்மதா க⁴டதே, கர்மகாரகப்ராதா⁴ந்யேந விதா⁴நாத் । யதி³ ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் ததா³(அ)பி ஸம்ஸ்கார்யஹிரண்யத்³வாரா க்ரதுவிஶேஷேண ஸம்ப³த்⁴யேத உத க்ரதுமாத்ரேண । நா(அ)(அ)த்³ய:, விஶேஷஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴கஶ்ருத்யாதீ³நாமபா⁴வாத் । ந த்³விதீய:, ஏகஸ்ய ஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸர்வக்ரதூபகாரித்வாநுபபத்தே: । அத: ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் பரித்யஜ்யா(அ)ப்⁴யுத³யப²ல: ஸ்வதந்த்ரோ விதி⁴ரப்⁴யுபக³த: । ஏவமுபநயநவிதி⁴ரபி ஸ்வதந்த்ர ஏவா(அ)ப்⁴யுத³யப²ல: ஸ்யாத் । அத்ரோச்யதே, அநாரப்⁴யா(அ)தீ⁴தஸ்யோபநயநஸ்யா(அ)த்⁴யயநாங்க³த்வபோ³த⁴காநாம் பூர்வதந்த்ரத்ருதீயாத்⁴யாயோக்தஶ்ருத்யாதி³ப்ரமாணாநாமபா⁴வே(அ)பி தத்ரஸ்த²சதுர்தா²த்⁴யாயோக்தவித்⁴யாக்ஷேபரூபோபாதா³நப்ரமாணேநோபநயநஸ்யா(அ)த்⁴யயநாங்க³த்வம் ஸித்⁴யதி । அநுபபந்நம் ஸ்வாசார்யோபஸத்திமந்தரேணா(அ)த்⁴யயநம் , லிகி²தபாடா²தி³ப்ரதிஷேதே⁴நா(அ)சார்யாதீ⁴நஶ்சேத³மதீ⁴ஷ்வேத்யுபஸத்தௌ நியமவிதா⁴நாத் । ததோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ருபஸத்திம் ஸ்வாங்க³த்வேநா(அ)(அ)க்ஷிபதி । ததோ²பநயநாக்²யஸம்ஸ்காரவிதி⁴ஶ்ச ப்ரயோஜநமபேக்ஷமாண உபஸத்திஸமவேதமேவா(அ)த்³ருஷ்டம் கல்பயதி, த்³ருஷ்டஸமவாய்யத்³ருஷ்டஸம்ப⁴வே ஸ்வதந்த்ராத்³ருஷ்டாயோகா³த் । ததஶ்சோபநயநாத்⁴யயநவிதி⁴த்³வயோபாதா³நஸாமர்த்²யாத³த்⁴யயநாங்க³த்வமுபநயநஸ்யா(அ)வக³ம்யதே । ந ச வாச்யமங்க³த்வே(அ)பி ந ப்ரோக்ஷணாதி³வத்ஸம்ஸ்காரகர்மதயா(அ)ங்க³தா ப்ரயாஜாதி³வத்ப²லோபகார்யங்க³தைவ கிம் ந ஸ்யாதி³தி । அங்கி³ஸ்வரூபநிஷ்பாத³கதயா ஸந்நிபத்யோபகாரிண: ஸம்ஸ்காரஸ்யா(அ)ப்⁴யர்ஹிதத்வாத் । ப²லோபகார்யங்க³ந்து நாப்⁴யர்ஹிதம் , அபூர்வத்³வாரேணா(அ)(அ)ராது³பகாரகத்வாத் । அதோ மாணவகஸம்ஸ்காரகர்மதயைவோபநயநமத்⁴யயநஸ்வரூபோபகார்யங்க³ம் । கிம் சோபாதா³நப்ரமாணவச்ச்²ருதிப்ரகரணே அப்யத்⁴யயநாங்க³த்வமுபநயநஸ்ய க³மயத:, அஷ்டவர்ஷோ ப்³ராஹ்மண உபக³ச்சே²த்ஸோ(அ)தீ⁴யீதேதி வாக்யவிபரிணாமஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । தச்ச்²ருதிரேவோபநயநஸம்ஸஸ்க்ருதம் மாணவகமாதா³யா(அ)த்⁴யயநே விநியுங்க்தே । ந ச தச்ச²ப்³தே³நைவ மாணவகஸ்யைவ பராமர்ஶோ ந ஸம்ஸ்காரஸ்யேதி வக்தும் யுக்தம் , ஸம்ஸ்காரஸ்யா(அ)நந்தரப்ரக்ருதத்வாத் । ந ச ஶ்ருதேரநாகாங்க்ஷிதஸ்ய ஸமர்பணப்ரஸங்க³:, உபநயநாத்⁴யயநயோருபஸத்தித்³வாரா பரஸ்பரஸாகாங்க்ஷத்வஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் । நநு ஸோ(அ)தீ⁴யீதேத்யத்ர ஸம்ஸ்க்ருதோ மாணவக: ப்ராதிபத³கார்த² ஏவ ந து விப⁴க்த்யர்த²: । ந ச ப்ராதிபதி³கமாத்ரமங்கா³ங்கி³பா⁴வஸம்ப³ந்த⁴ம் போ³த⁴யிதுமலம் , த்³விதீயாஶ்ருத்யாதே³ரேவ தத்³போ³த⁴கத்வாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; ப்ராதிபதி³கஸ்யா(அ)ப்யந்விதாபி⁴தா⁴யிதயா ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதிபாத³கத்வாத் । அந்விதாபி⁴தா⁴யித்வாபா⁴வே தத்ப்ரயோக³ ஏவ ந ஸ்யாத் । தஸ்மாத்தச்ச²ப்³த³ஶ்ருதிரங்க³த்வம் க³மயதி । ததா² ப்ரகரணமபி தத்³க³மகம் வாஜஸநேயிஶாகா²யாம் ஸர்வஸ்ம்ருத்யநுமிதஶ்ருதிஷு சோபநயநம் ப்ரக்ருத்யா(அ)த்⁴யயநவிதா⁴நாத் । ந சைவமுபநயநப்ரகரணே படி²தமத்⁴யயநமேவா(அ)ங்க³ம் ப்ரஸஜ்யேதேதி வாச்யம் ; அத்⁴யயநஸ்ய ப²லத்வாத் । ப²லவத்ஸந்நிதா⁴வப²லம் தத³ங்க³மிதி ந்யாயேநோபநயநஸ்யைவா(அ)ங்க³த்வப்ராப்தே: । அத உபாதா³நஶ்ருதிப்ரகரணைருபநயநஸ்யா(அ)ங்க³த்வம் ஸித்³த⁴ம் । தச்சோபநயநம் ஸ்வயம் நித்யபூ⁴தமங்கி³நோ(அ)த்⁴யயநஸ்ய கத²ம் ந நித்யதாமாபாத³யேத் । நஹ்யங்க்³யபா⁴வே கதா³சித்குத்ரசித³ங்க³ம் ஸம்ப⁴வதி । அஸ்தி ஹ்யத்⁴யயநஸ்யா(அ)ப்யுபநயநவத³கரணே ப்ரத்யவாய: ।
“யோ(அ)நதீ⁴த்ய த்³விஜோ வேத³மந்யத்ர குருதே ஶ்ரமம் ।
ஸ ஜீவந்நேவ ஶூத்³ரத்வமாஶு க³ச்ச²தி ஸாந்வய: ॥”
அஶ்ரோத்ரியா அநநுவாக்யா அநக்³நய: ஶூத்³ரஸத⁴ர்மாணோ ப⁴வந்தீதி ஸ்மரணாத் । ததா² ச நித்யமத்⁴யயநம் த்³ரவ்யகாமாநுஷ்டே²யேநா(அ)நித்யேநா(அ)த்⁴யாபநேந கத²ம் ப்ரயுஜ்யேத ? ந ச வாச்யம் காம்யமப்யத்⁴யாபநம் நித்யஸமீஹிதஜீவநப²லஹேதுத்வாந்நித்யமிதி । தாவதா(அ)த்⁴யாபநஸ்ய நித்யவத³நுஷ்டா²நாஸித்³தே⁴: । ஶப்³த³ப்ரமாணாத்³தி⁴ நித்யகர்த்தவ்யதாப்ரமிதௌ ஸந்த்⁴யாவந்த³நாதா³விவா(அ)கரணே ப்ரத்யவாயப⁴யாந்நியமேந புருஷ: ப்ரவர்ததே । அத்⁴யாபநஸ்ய து ந ஶப்³தா³ந்நித்யகர்த்தவ்யதா ப்ரமீயதே, கிந்து நித்யஸமீஹிதஸ்ய ஜீவநாக்²யப²லஸ்ய ஹேதுத்வேந கல்ப்யதே । ந ஹி ததா² கல்பயிதும் ஶக்யம் அத்⁴யாபநமந்தரேண யாஜநப்ரதிக்³ரஹாதி³நா(அ)பி ஜீவநநிஷ்பத்தே: ।

அத² மந்யஸே உபநயநாத்⁴யாபநயோர்நித்யபுத்ரோத்பாத³நவிதி⁴ஶேஷதயா நித்யத்வம் ப⁴விஷ்யதி । நித்யஶ்ச புத்ரோத்பாத³நவிதி⁴:, நா(அ)புத்ரஸ்ய லோகோ(அ)ஸ்தீத்யகரணே ப்ரத்யவாயஶ்ரவணாத் । ததா² “த்ரிபி⁴ர்ருணைர்வா ஜாயதே ப்³ரஹ்மசர்யேணர்ஷிப்⁴யோ யஜ்ஞேந தே³வேப்⁴ய: ப்ரஜயா பித்ருப்⁴ய:” இதி ருணத்ரயமுபந்யஸ்ய பஶ்சாத் “ஏஷ வா அந்ருணோ ய: புத்ரீ யஜ்வா ப்³ரஹ்மசாரீ சா(அ)ஸ்தி” இதி புத்ரிண: பித்ரூந்ப்ரத்யாந்ருண்யம் த³ர்ஶயதி । தச்சா(அ)(அ)ந்ருண்யம் புத்ரஸ்ய பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞாத்³யநுஷ்டா²நத்³வாரேண பித்ருத்ருப்திஹேதுத்வாது³பபத்³யதே । தத³நுஷ்டா²நம் சா(அ)நுபநீதஸ்யா(அ)நதீ⁴தஸ்ய வேதா³ர்த²மஜாநதோ ந ஸம்ப⁴வதி । அதோ நித்யஸ்ய புத்ரோத்பாத³நவிதே⁴: ப²லபர்யந்ததாபேக்ஷிதமநுஶாஸநம் தச்சே²ஷதயா விதீ⁴யதே । தஸ்மாத்புத்ரமநுஶிஷ்டம் லோக்யமாஹு: தஸ்மாதே³நமநுஶாஸதீதி । ததஶ்ச பிதுரேவ நித்யபுத்ரோத்பாத³நவிதி⁴ஸாமர்த்²யாது³பநயநாத்⁴யாபநவிதீ⁴நாம் நித்யத்வம் ப்ராப்தமிதி । நைதத்ஸாரம் , ஸம்ப்ரதிபத்திகர்மவிதி⁴ஶேஷார்த²வாத³ரூபஸ்ய “தஸ்மாத்புத்ரம்” இதி வாக்யஸ்யா(அ)நுஶாஸநவிதா⁴யகத்வாயோகா³த் । யதா³ ஹி பிதா(அ)ரிஷ்டாதி³நா ஸ்வஸ்ய மரணம் நிஶ்சிநுதே ததா³ ஸ்வாநுஷ்டே²யாநி வேத³தத³ர்த²தத்ப²லாநி புத்ரே ஸமர்பயேத் ஸ ச புத்ரஸ்தாந்யநுஷ்டே²யதயா ஸ்வீகுர்யாத் ததே³தத்ஸம்ப்ரதிபத்திகர்ம । ததா² ச ஶ்ரூயதே “அதா²த: ஸம்ப்ரதிபத்திர்யதா³ ப்ரைஷ்யந்மந்யதே ததா³ புத்ரமாஹ த்வம் ப்³ரஹ்ம த்வம் யஜ்ஞஸ்த்வம் லோக இதி । ஸ புத்ர: ப்ரத்யாஹாஹம் ப்³ரஹ்மாஹம் யஜ்ஞோ(அ)ஹம் லோக இதி ।” தத்ர ச ஸம்ப்ரதிபத்திகர்மணி பூர்வாநுஶஸநமந்தரேணா(அ)கஸ்மாதே³வ ஸகலகர்தவ்யஸங்க்³ரஹாநுபபத்தே: ப²லபர்யந்தபுத்ரோத்பாத³நவிதி⁴நா(அ)(அ)க்ஷிப்தமநுஶாஸநம் பூர்வநிர்வ்ருத்தமேவா(அ)ர்த²வாத³தயா(அ)நேந வாக்யேநா(அ)நூத்³யதே । நநு மா பூ⁴தே³தத்³வாக்யே(அ)நுஶாஸநவிதா⁴நம் ததா²(அ)பி நித்யபுத்ரோத்பாத³நவிதி⁴ஸாமர்த்²யாதே³வ பிதுருபநயநாத்³யநுஶாஸநவிதி⁴ர்நித்ய ஏவ ப்ராப்த இதி சேத்³ , மைவம் ; பிது: புத்ரம் ப்ரத்யநநுஷ்டா²பகத்வாத் । அந்யதா² ஸ்தநந்த⁴யஸ்யேதரஸ்ய வா ம்ருதபித்ருகஸ்யோபநயநாத்³யபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । அநுஶாஸநம் து கர்த்தவ்யார்தோ²பதே³ஶநமாத்ரமிதி ஶ்ரௌதலிங்கா³த³வக³ம்யதே । ததா² ச ஶ்ருதி: “ஶ்வேதகேதுர்ஹாருணேய ஆஸ தம் ஹ பிதோவாச ஶ்வேதகேதோ வஸ ப்³ரஹ்மசர்யம் ந வை ஸோம்யாஸ்மத்குலீநோ(அ)நநூச்ய ப்³ரஹ்மப³ந்து⁴ரிவ ப⁴வதீதி” । ந ச வாச்யம் பிதரி கத²ஞ்சிந்ம்ருதே மாணவக ஏவா(அ)(அ)சார்யாந்தரமாஹூய நித்யமுபநயநாதி³கம் ஸம்பாத³யிஷ்யதி ததோ(அ)நுஷ்டா²பநமேவா(அ)நுஶாஸநமிஸ்த்விதி । தத்ர கிம் மாணவக: ஸ்வாதி⁴காரஸித்³த்⁴யர்த²மாசார்யாந்தரம் கரோதி கிம் வா(அ)(அ)சார்யநியோக³ஸித்³த்⁴யர்த²ம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அத்⁴யாபநப்ரயுக்திமத்⁴யயநஸ்ய வத³தா ப⁴வதா மாணவகஸ்ய ப்ருத²க³தி⁴காராநங்கீ³காராத் । ந த்³விதீய:, ந ஹ்யந்யநியோகோ³(அ)ந்யஸ்ய கர்தவ்யபு³த்³தி⁴முத்பாத³யதி । ந சா(அ)கர்தவ்யாநுஷ்டா²நாய ஸாத⁴நஸம்பாத³நம் யுக்தம் । அத² ஸாத⁴நாந்தரப்ரதிநித்⁴யுபாதா³நவத³தி⁴காரிணோ(அ)பி ப்ரதிநித்⁴யுபாதா³நேந கர்தவ்யம் மாணவக: ஸம்பாத³யேத் , தந்ந வைஷம்யாத் । ஸர்வத்ர ஹ்யதி⁴காரிண: கர்தவ்யமநுஷ்டா²தும் ஸாத⁴நாந்தரப்ரதிநிதி⁴ராதீ³யதே । அதி⁴காரிப்ரதிநிதி⁴ஸ்து கர்தவ்யமநுஷ்டா²துமாதீ³யேத । ந தாவந்ம்ருதஸ்யா(அ)(அ)சார்யஸ்ய கர்தவ்யம் ஸம்ப⁴வதி, விதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தஸ்ய நிவ்ருத்தத்வாத் । நா(அ)பி ப்ரதிநிதி⁴த்வேநோபாதே³யஸ்யா(அ)(அ)சார்யஸ்ய தத்ஸம்ப⁴வ: । தஸ்யா(அ)(அ)சார்யஸ்ய கர்த்தவ்யத்வஸித்³த்⁴யுத்தரகாலீநத்வாத் । அதோ ந மாணவக ஆசார்யாந்தரமாதா³யா(அ)த்⁴யேதுமர்ஹதி । அத² ம்ருதாசார்யஶிக்ஷிதம் மாணவகமந்ய ஆசார்ய: ஸ்வீக்ருத்ய ஸ்வாதி⁴காரம் நிர்வர்தயிதுமத்⁴யாபயேத் , தத³ப்யயுக்தம் ; பூர்வோபநீதஸ்ய மாணவகஸ்யா(அ)(அ)சார்யாந்தரேண புநருபநயநாஸம்ப⁴வே ஸத்யுபநேத்ருத்வலக்ஷணஸ்யா(அ)ங்க³ஸ்ய வைகல்யே(அ)ங்கி³நோ(அ)த்⁴யாபநஸ்ய நிஷ்பத்த்யயோகா³த் । ந சா(அ)நேநா(அ)(அ)சார்யேணா(அ)ங்க³பூ⁴தமுபநயநம் மாணவகாந்தரே(அ)நுஷ்டி²தமிதி வாச்யம் , ததா² ஸத்யங்கி³நோ(அ)த்⁴யாபநஸ்யா(அ)பி தத்ரா(அ)நுஷ்டி²தத்வேந புநரநுஷ்டா²நாயோகா³த் । அந்யதா² ஸ்வோபநீதஸ்யா(அ)த்⁴யாபநாத் ப்ராகே³வ ம்ருதாவங்கி³மாத்ராநுஷ்டா²நாய மாணவகாந்தரஸ்வீகார: தர்ஹ்யநுபநீதமப்யத்⁴யாபயேத் । யதி³ ஸ்வோபநீதாநத்⁴யாப்ய த்³ரவ்யபா³ஹுல்யாயா(அ)ந்யாநப்யத்⁴யாபயதீத்யுச்யேத, ததா³ த³ரித்³ரம் நா(அ)த்⁴யாபயேத் । ஶுஶ்ரூஷாயை த³ரித்³ரமப்யத்⁴யாபயிஷ்யதீதி சேத்³, ஏவமபி த்வந்மதே லௌகிகவைதி³கவ்யவஹாரோ து³ர்வார: । லோகே ஹி மாணவககர்த்தவ்யநிஷ்பத்தயே ஏவா(அ)(அ)சார்யோ(அ)ந்விஷ்யதே நா(அ)(அ)சார்யகர்த்தவ்யநிஷ்பத்தயே மாணவக: । வேதே³(அ)பி ஸத்யகாமோ ஹ ஜாபா³லோ ப்³ரஹ்மசர்யாயாசார்யம் ஸ்வயமேவா(அ)ந்விஷ்யோபஸந்நவாநிதி க³ம்யதே । ததா² ச ஶ்ருதி: "ஸ ஹ ஹாரித்³ருமந்தம் கௌ³தமமேத்யோவாச ப்³ரஹ்மசர்யம் ப⁴க³வதி வத்ஸ்யாம்யுபேயாம் ப⁴க³வந்தமிதி” ததே³வமத்⁴யாபநஸ்ய நித்யத்வே ப³ஹுதோ³ஷஸத்³பா⁴வாத³நித்யேந ச தேந நித்யஸ்யா(அ)த்⁴யயநஸ்ய ப்ரயுக்தௌ நித்யாநித்யஸம்யோக³விரோதா⁴த் ஸ்வவிதி⁴ப்ரயுக்தமேவா(அ)த்⁴யயநமங்கீ³கார்யம் ।

நநூபநயநாத்⁴யயநயோ: ஸ்வவிதி⁴ப்ரயுக்தத்வே ஸதி தத்ப்ரயுக்ததயைவோபநயநாத்⁴யாபநஸித்³தே⁴ருபநயீத தமத்⁴யாபயீதேதி தத்³விதா⁴நமநர்த²கமிதி சேத்³ , மைவம் , நா(அ)த்ரா(அ)(அ)சார்யவ்யாபாரயோருபநயநாத்⁴யாபநயோர்விதி⁴:, கிந்து மாணவகவ்யாபாரயோருபக³மநாத்⁴யயநயோ: । நநு வாக்யே ப்ரயோஜககர்துராசார்யஸ்ய வ்யாபாரௌ ப்ரதீயேதே, தத்ர ஸாக்ஷாத்கர்துர்மாணவகஸ்ய வ்யாபாரயோ: ஸ்வீகாரே விரோதா⁴ஜ்ஜீவநார்த²தயா ப்ராப்தாவாசார்யவ்யாபாராவநூத்³யா(அ)ப்ராப்தயோர்மாணவகவ்யாபாரயோர்விதா⁴நஸ்ய ந்யாய்யத்வாத் । நா(அ)பி ஶப்³த³விரோத⁴, “ஏதயா க்³ராமகாமம் யாஜயேத்” இத்யத்ர ப்ரயோஜகவ்யாபாரமந்தரேண ஸ்வார்தே²(அ)பி ணிச்ப்ரத்யயப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । யாஜநஸ்ய வ்ருத்த்யர்த²தயா ப்ராப்தஸ்யா(அ)நுவாதே³நா(அ)ப்ராப்தம் யஜநமேவ விதீ⁴யதே । ஏவம் “அத்⁴யாபயீத” இத்யத்ர கிம் ந ஸ்யாத் । நநு யாஜயேத³த்⁴யாபயேதி³த்யத்ர கர்த்ருவ்யாபாரஸ்ய ணிச்ப்ரத்யயார்த²தயா(அ)வக³மாதே³கதரஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யா(அ)நுவாதே³நேதரஸ்ய விதி⁴ரஸ்து । “உபநயீத” இத்யத்ர து தா⁴த்வர்த²ஸ்யைவ ப்ரயோஜகவ்யாபாரத்வாத³நபி⁴தீ⁴யமாந: கர்த்ருவ்யாபார: கத²ம் விதீ⁴யதே । ந ச வாச்யமுபநயநே மா பூ⁴ந்மாணவகவ்யாபாரவிதி⁴:, அத்⁴யாபநே து ப⁴விஷ்யதீதி, வாக்யயோ: ஸாரூப்யாத் , உச்யதே; ப்ரயோஜகவ்யாபாராபி⁴தா⁴யிநா(அ)பி நயதிதா⁴துநா மாணவகவ்யாபாரஸ்யா(அ)நபி⁴தீ⁴யமாநஸ்யா(அ)பி க³ம்யமாநதாயா வக்ஷ்யமாணத்வாத் ஸ ஏவ தா⁴துநா லக்ஷணயோபாதா³ய விதீ⁴யதே, ந ப்ரயோஜகவ்யாபார: । தஸ்ய ஸ்வயமேவ ப்ராப்தத்வாத் । நநு தத்ப்ராப்திர்து³:ஸம்பாதா³, இதரேதராஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த் । த³க்ஷிணாஶுஶ்ரூஷாத்³யங்க³ஸஹிதே ஹ்யத்⁴யயநே மாணவகஸ்ய விஹிதே தஸ்ய ச ஸ்வவிதி⁴ப்ரயுக்தௌ ஸத்யாம் வ்ருத்த்யர்த²தயா(அ)(அ)சார்யப்ரவ்ருத்தி: ப்ராப்நோதி । வ்ருத்த்யர்த²ப்ரவ்ருத்தௌ ப்ராப்தாயாம் தத³நுவாதே³ந மாணவகவ்யாபாரோ(அ)த்⁴யயநாதி³ர்விதா⁴தும் ஶக்யத இதி, மைவம் ; க்³ராமகாய யாஜயேதி³த்யத்ர யாஜநப்ராப்தேரபி து³:ஸம்பாத³த்வப்ரஸங்கா³த் । த³க்ஷிணாத்³யங்க³ஸஹிதே கர்த்ருவ்யாபாரே விஹிதே ஸதி வ்ருத்த்யர்த²த்வேந ப்ரயோஜகவ்யாபாரப்ராப்திஸ்தத்ப்ராப்தௌ ச தத³நுவாதே³ந கர்த்ருவ்யாபாரவிதி⁴ரிதி பரஸ்பராஶ்ரயத்வாத் । அத² ஸ்வவிதி⁴ப்ரயுக்தேஷு யாகா³ந்தரேஷு ஸாமாந்யேந வ்ருத்த்யர்த²தயா ப்ராப்தம் ப்ரயோஜகவ்யாபாரமநூத்³ய க்³ராமகாமஸ்ய யாக³விஶேஷோ விதீ⁴யேத தர்ஹீஹா(அ)பி வித்⁴யந்தரேஷு ஸாமாந்யப்ராப்தப்ரயோஜகவ்யாபாராநுவாதே³நோபக³மநாத்⁴யயநாதி³மாணவகவ்யாபாரோ விதீ⁴யதாம் । நநு யாஜநாத்மக ஏவ ப்ரயோஜகவ்யாபாரோ யாகா³ந்தரேஷு ப்ராப்தோ(அ)ஸ்தி । உபநயநாத்⁴யாபநாத்மகஸ்து ததா² ந வித்⁴யந்தரேஷு ப்ராப்த இதி சேத் , தர்ஹி பா⁴விநீ ப்ராப்திரஸ்து । மாணவகவ்யாபாரவிதி⁴ஸாமர்த்²யாதே³வ ப்ரயோஜகவ்யாபார: ப்ராப்ஸ்யதே, தத்பூர்வகத்வாத் மாணவகவ்யாபாரஸ்ய । ந ச வைபரீத்யேந ப்ராப்தி: ஶங்க்யா; நஹ்யநித்யேந நித்யப்ராப்தி: ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தத்வாத் । நநு ப்ராப்தஸ்யோத்பத்திவித்⁴யஸம்ப⁴வே(அ)பி தத³நுவாதே³நா(அ)தி⁴காரவிதி⁴: ஸ்யாதி³தி சேத்³, ந; வாக்யே ஜீவநாதி³நித்யகாம்யாதி⁴காரயோரஶ்ரவணாத் । தர்ஹ்யருணயா பிங்கா³க்ஷ்யா க்ரீணாதீதிவத்³ கு³ணவிஶேஷவிதி⁴ரஸ்து, ஸ ச கு³ணோ(அ)ஷ்டவர்ஷப்³ரஹ்மணாக்²ய இதி சேத்³, ந; ப்³ராஹ்மணத்வாஷ்டவர்ஷத்வாக்²யயோர்கு³ணயோருப⁴யோரபி விஶேஷதயா பரஸ்பரஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதயோர்விஶிஷ்டவித்⁴யயோகா³த் , ப்ருத²க்³ விதா⁴நே வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் । அருணவாக்யே து விஶேஷ்யஸ்ய யாக³ஸாத⁴நக்ரயணஸ்யா(அ)ப்யந்யதோ(அ)ப்ராப்தஸ்ய விதே⁴யதயா(அ)ருணாதீ³நாமநேகேஷாமபி விஶேஷணாநாம் தத³ந்வயே ஸதி விஶிஷ்டவிதா⁴நம் யுக்தம் , ந ததே²ஹ ப்ரயோஜகவ்யாபாரோ விதே⁴ய:, ப்ராப்தத்வாத் । அதோ நா(அ)நேகேஷு கு³ணவிதி⁴:, தது³க்தம் –
“ப்ராப்தே கர்மணி நா(அ)நேகோ விதா⁴தும் ஶக்யதே கு³ண: ।
அப்ராப்தே து விதீ⁴யந்தே ப³ஹவோ(அ)ப்யேகயத்நத: ॥” இதி ।
நநு ப்ரயோஜகவ்யாபாரஸ்ய ப்ராப்தத்வாத்³யதா² விதி⁴ர்நிராக்ரியதே ததா² மாணவகவ்யாபாரஸ்யா(அ)பி ஸ நிராகர்தும் ஶக்ய:, “மாணவகமுபநயீத" இத்யத்ர கர்மபூ⁴தஸ்ய மாணவகஸ்ய வ்யாபாராப்ரதீதே: । ந ஹி “க்³ராமம் க³ச்சே²த்” இத்யத்ர க்³ராமஸ்ய வ்யாபார: ப்ரதீயதே, மைவம் ; ஶப்³த³தோ ந்யாயதஶ்சா(அ)த்ர மாணவகஸ்ய க³மநவ்யாபாரப்ரதீதே: । லோகே ஹி நயத்யர்த²வாசிஶப்³த³ப்ரயோகே³ஷு நீயமாநஸ்ய க³மநம் த்³ருஷ்டமிதி ஶப்³த³தஸ்தத்ப்ரதீதி: ததா² பா³லாநாமக்ஷரஶிக்ஷாயை ஶிக்ஷகக்³ருஹம் ப்ரதி க³மநம் த்³ருஷ்டம் ததோ ந்யாயோ(அ)பி மாணவகவ்யாபாரம் ப்ரத்யாயயதி । ந ஹி ப்ரேக்ஷாவாந் மாணவகோ விதி⁴மந்தரேணா(அ)த்⁴யயநாதௌ³ ப்ரவர்ததே । அர்தா²வபோ³தா⁴தி³த்³ருஷ்டப²லார்த²த்வநிராகரணே ராக³த: ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் । ததோ வாக்யவிபரிணாமேந மாணவகவ்யாபாரோ(அ)த்ர விதா⁴தவ்ய: । யதா² “க்³ராமகாமம் யாஜயேத்” இத்யத்ர “க்³ராமகாமோ யஜேத்” இதி விபரிணாமஸ்ததா² “அஷ்டவர்ஷம் ப்³ராஹ்மணமுபநயீத” இத்யத்ராபி “அஷ்டவர்ஷோ ப்³ராஹ்மண உபக³ச்சே²த் , ஸோ(அ)தீ⁴யீத” இதி விபரிணாம: ஸ்யாத் । நந்வேவமபி நா(அ)த்ர விதி⁴: ஸங்க³ச்ச²தே, நிரதி⁴காரத்வாத் । ந தாவத³த்ரா(அ)ஷ்டவர்ஷத்வமாத்ரமதி⁴காரநிமித்தம் , ஶூத்³ரஸ்யா(அ)ப்யுபநயநாதி³ப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி ப்³ராஹ்மண்யமாத்ரம் , ஜாதமாத்ரஸ்ய தத்ப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)ப்யுப⁴யம் , தயோ: பரஸ்பராந்வயாபா⁴வாத் , கு³ணாநாம் ச பரார்த²த்வாதி³தி ந்யாயாத் । அத² மந்யஸே தயோரபி பார்ஷ்ணிக: பரஸ்பராந்வயோ ப⁴விஷ்யதி । யதா²(அ)ருணாவாக்யே “அருணயா க்ரீணாதி” இதி ப்ரத்யேகம் ஶாப்³தே³ க்ரியாந்வயே பஶ்சாதே³கப்ரயோஜநத்வஸாமர்த்²யாத் பரஸ்பராந்வயஸ்தத்³வதி³தி, தந்ந; ததா² ஸத்யதி⁴காரஹேதோரஶாப்³த³த்வப்ரஸங்கா³த் । அதோ நிரதி⁴காரோ விதி⁴ரயுக்த:; நைஷ தோ³ஷ:; ஶாப்³த³மேவ ஸர்வத்ரா(அ)தி⁴காரநிமித்தமிதி நியமாபா⁴வாத் । ஸாங்க³கர்மாநுஷ்டா²நஸாமர்த்²யஸ்யா(அ)ஶாப்³த³ஸ்யா(அ)ப்யதி⁴காரஹேதுத்வாத் கத²ஞ்சிச்சா²ப்³த³த்வநியமே(அ)பி க்ரியாஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴தா⁴நமுகே²ந விஶிஷ்டஸமர்பணே ஶப்³த³த்³வயஸ்ய தாத்பர்யகல்பநாத் தத்ஸித்³தி⁴: । நந்வேவமபி விஶிஷ்டஸ்ய நா(அ)தி⁴காரநிமித்தத்வமுபாதே³யவிஶேஷணத்வாத் । ததா² ஹி – “தமத்⁴யாபயீத” இத்யத்ர ப்ரயோஜகவ்யாபாரம் ப்ரதி மாணவகஸ்ய கர்மதாபி⁴தா⁴யிநீ த்³விதீயாவிப⁴க்தி: ஸ்வவ்யாபாரம் ப்ரதி மாணவகஸ்ய கர்த்ருத்வம் க³மயதி, “குர்வந்தம் ப்ரயுங்க்தே” இதி ந்யாயேந ப்ரயோஜகவ்யாபாரஸ்ய கர்த்ருவிஷயத்வாத் । ந ச வாச்யம் “அத்⁴யாபயீத” இதி வாக்யே விபரிணாமஸ்யோக்தத்வாந்மாணவகஸ்யா(அ)தி⁴காரித்வம் , ந து கர்த்ருத்வமிதி । தத்ர ஹி ப்ராப்தப்ரயோஜகவ்யாபாராநுவாதே³ந கர்த்ருவ்யாபாரே விதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரம் பரிணம்யதே, ந து ஶப்³த³ப்ராப்தம் மாணவகஸ்ய கர்த்ருத்வம் பராக்ரியதே அத உபாதே³யோ மாணவக:, தல்லக்ஷணவத்த்வாத் । ஸாக்ஷாத்³வா பரம்பரயா வா விதி⁴விஷயதயா(அ)நுஷ்டே²யமிதி தல்லக்ஷணம் , கர்த்ராத³யஶ்சா(அ)நுஷ்டே²யம் ப்ரதி காரகத்வாத் பரம்பரயா(அ)நுஷ்டே²யா: । அத: கர்த்துருபாதே³யஸ்ய மாணவகஸ்ய யத்³விஶேஷணம் ஜாதிவிஶிஷ்டம் வய: ந தத³தி⁴காரநிமித்தம் । “லோஹிதோஷ்ணீஷா ருத்விஜ: ப்ரசரந்தி” இத்யாதௌ³ கர்த்ருவிஶேஷணஸ்ய லோஹிதோஷ்ணீஷத்வாதே³ரதி⁴காரநிமித்தத்வாத³ர்ஶநாத் । ந ச கர்த்தைவா(அ)தி⁴காரீ, கர்துரநுஷ்டே²யகாரகதயா விதி⁴ம் ப்ரதி கு³ணபூ⁴தத்வாத்³ அதி⁴காரிணஶ்ச விதி⁴ம் ப்ரதி ஸ்வாமிதயா ப்ராதா⁴ந்யேநா(அ)ந்வயாத் । ந சைவமதி⁴காரஹேதோரேவா(அ)ஸம்ப⁴வ:, அநுபாதே³யவிஶேஷணஸ்ய தத்³தே⁴துத்வாத் । விதி⁴ப்ரயுக்தாநுஷ்டே²யதத்³விஶேஷணவ்யதிரேகேண விதி⁴ஸம்ப³ந்த்⁴யநுபாதே³யம் தாத்³ருஶவிஶேஷணம் ச ஜீவநக்³ருஹதா³ஹஸ்வர்க³காமநாதி³ । அத்ர த்வஷ்டவர்ஷத்வாத்³யுபாதே³யவிஶேஷணம் தத்கத²மதி⁴காரஹேது: ஸ்யாத் । அத்ரோச்யதே; கிம் பா⁴வநாயா வாக்யார்த²த்வமாஶ்ரித்யேத³ம் ப்³ரவீஷி உத நியோக³ஸ்ய அத²வா இஷ்டஸாத⁴நஸ்ய ? நா(அ)(அ)த்³ய:, தத்ரா(அ)தி⁴காராந்வயஸ்ய கர்த்ரந்வயபூர்வகதயா கர்த்ருவிஶேஷணஸ்யைவா(அ)தி⁴காரஹேதுத்வாத் । புருஷப்ரவ்ருத்திர்ஹி பா⁴வநா, ஸா ச க்ரியாத்மிகா ஸதீ ஸ்வரூபநிஷ்பாத³காநி காரகாணி ப்ரத²மமபேக்ஷதே । தத்ர புருஷார்த²தா⁴த்வர்த²யோர்பா⁴வ்யத்வேந தத்கரணத்வேந சா(அ)ந்வயே ஸதி பரிஶேஷாத் ஸ்வர்க³காமாத³ய: கர்த்ருத்வேநா(அ)ந்வீயந்தே । தஸ்ய ச கர்துர்வ்யாவர்தகாநி ஜீவநக்³ருஹதா³ஹகாமநாதீ³நி । தத: கர்துரேவ ப²லநியமாத் ஸ ஏவ கர்தா ப²லபோ⁴க்த்ருத்வோபாதி⁴நா ஸ்வாமித்வாத³தி⁴காரம் ப்ரதிபத்³யதே । அதஶ்சோபாதே³யகர்த்ருவிஶேஷணாந்யேவா(அ)தி⁴காரிணோ(அ)பி வ்யாவர்த்தகாநி ஸம்பத்³யந்தே । நந்வஸ்து தர்ஹி த்³விதீய:, நியோகோ³ ஹி ஸ்வரூபோபாதி⁴த்வேநைவ நியோஜ்யவிஷயாவபேக்ஷதே, விநா தாப்⁴யாம் கஸ்ய கஸ்மிந்நியோக³ இத்யாகாங்க்ஷாயா அநிவ்ருத்தே: । ததோ வாக்யக³தஸ்வர்க³காமாதி³ர்நியோஜ்யத்வேந தா⁴த்வர்த²ஶ்ச விஷயத்வேநா(அ)ந்வேதி । ந சா(அ)த்ரா(அ)தி⁴காராந்வய: ப்ருத²க³பேக்ஷ்யதே । “மமா(அ)யம் நியோக³:” இதி ப்ரதிபத்துர்நியோஜ்யஸ்யைவ தத்ஸ்வாமிதயா(அ)தி⁴காரித்வாத் । ஸ சா(அ)தி⁴காரீ விஷயாநுஷ்டா²நமந்தரேண நியோக³நிஷ்பத்திமபஶ்யம்ஸ்தத³நுஷ்டா²நே கர்த்ருதயா(அ)ந்வயம் க³ச்ச²தி । ததா² சா(அ)ஸ்மிந்பக்ஷே(அ)தி⁴காராந்வயத³ஶாயாம் ஸ்வர்கா³தீ³நாமநுபாதே³யவிஶேஷணத்வம் வ்யவஸ்தி²தமிதி, ததே³தத³ஸாரம் ; ப்ரக்ருதாப்ரதிபக்ஷத்வாத் । நியோக³வாதி³நோ ஹ்யநுபாதே³யவிஶேஷணமேவா(அ)தி⁴காரஹேதுரிதி வத³ந்தோ(அ)பி க்வசித்கர்த்ருவிஶேஷணேநா(அ)தி⁴காரிணம் வ்யாவர்தயந்தி । “ராஜா ஸ்வாராஜ்யகாமோ ராஜஸூயேந யஜேத” இத்யத்ர கர்த்ருவிஶேஷணேந ராஜத்வேந ஸ்வாராஜ்யகாமஸ்யா(அ)தி⁴காரிணோ விஶேஷணீயத்வாத் । அந்யதா² ஸ்வாராஜ்யகாமஸ்ய வைஶ்யாதே³ரபி தத³தி⁴காரப்ரஸங்கா³த் । ந சைவமநுபாதே³யமேவா(அ)தி⁴காரஹேதுரிதி நியமஸ்ய ப⁴ங்க³:, ராஜத்வஸ்ய வைஶ்யாதி³பி⁴ரநுஷ்டா²நேநா(அ)நிஷ்பாத்³யஸ்யா(அ)நுபாதே³யத்வாத் । ஏவம் ச ப்ரக்ருதே(அ)ப்யந்யேநா(அ)நுஷ்டா²நாத³ஸம்பாத்³யஸ்யா(அ)ஷ்டவர்ஷோபேதப்³ரஹ்மணஸ்ய கர்த்ருவிஶேஷணத்வே(அ)ப்யதி⁴காரஹேதுதா கிம் ந ஸ்யாத் ? நந்வேவம் தர்ஹி த்ருதீய: பக்ஷோ(அ)ஸ்து । தத்ர ஶ்ரேய:ஸாத⁴நரூபே வாக்யார்தே² ஶ்ரேயஸோ போ⁴க்தவ்யரூபஸ்ய போ⁴க்த்ராகாங்க்ஷாயா: ப்ரார்த²ம்யாத்தத்ஸாத⁴நஸ்யா(அ)பி போ⁴க்த்ரந்வய: ப்ரத²மபா⁴வீ । ந ச ஸாத⁴நஸ்ய க்ருதியோக்³யதயா கர்த்ராகாங்க்ஷஸ்ய கர்த்ரந்வய ஏவ ப்ராத²மிக இதி ஶங்கநீயம் ; க்ருதியோக்³யதாயா அநியமாத் । ஶ்ரேய:ஸாத⁴நே(அ)பி சந்த்³ரோத³யாதௌ³ தத³த³ர்ஶநாத் । யத்ரா(அ)பி தத்³யோக்³யதா(அ)ஸ்தி தத்ரா(அ)பி ஶ்ரேயஸ: ப்ரதா⁴நத்வாத்தத³நுஸாரேணா(அ)ந்வயோ வாச்ய: । அத² ஸாத⁴நஸ்ய வாக்யார்த²த்வாத் தத்ப்ராதா⁴ந்யம் , ததா²பி தத்ஸ்வரூபோபாதி⁴பூ⁴தம் ஹி ஶ்ரேய: கஸ்ய ஸாத⁴நமித்யேவம் தந்நிரூபகத்வாத் । ஸாத⁴காபேக்ஷா து விஶிஷ்டஸாத⁴நப்ரதீத்யுத்தரகாலீநா । தத: ப்ரத²மப்ரதீதஶ்ரேயோ(அ)நுஸாரேண போ⁴க்த்ரந்வயே ஸதி பஶ்சாத³பி⁴லஷிதஸாத⁴நத்வஸ்யா(அ)த்ர க்ருதியோக்³யேஷ்டஸாத⁴நத்வார்த²நிஷ்ட²தயா விதி⁴நா சோதி³தத்வாத் க்ருதேஶ்ச கர்த்ரபேக்ஷத்வாத் ஸ ஏவ போ⁴க்தா(அ)தி⁴காரீ கர்த்ருதாம் ப்ரதிபத்³யதே । ததோ(அ)ஸ்மிந் பக்ஷே(அ)நுபாதே³யஸ்யைவா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணதேதி । ஏவமபி ப்ரக்ருதே நா(அ)ஸ்தி விரோத⁴:; உபக³மநரூபே(அ)பி⁴லஷிதஸாத⁴நே ப்ரத²மம் போ⁴க்த்ருதயா(அ)தி⁴காராந்வயம் ப்ராப்தஸ்ய மாணவகஸ்ய பஶ்சாத் கர்த்ரந்வயம் ப்ராப்ஸ்யதோ(அ)பி யத்³விஶேஷணம் ப்³ராஹ்மண்யாதி³ தஸ்யா(அ)நுபாதே³யவிஶேஷணத்வாத் । அதோ(அ)ங்க³பூ⁴தஸ்யோபக³மநஸ்ய ஸாதி⁴காரித்வே ஸதி அங்கி³நோ(அ)த்⁴யயநஸ்யா(அ)பி தத்ஸித்⁴யதி । அங்கா³ங்கி³நோ: ஸர்வத்ரைகாதி⁴காரித்வாத் । நந்வேவம் தர்ஹி ப்³ராஹ்மண்யவத³ஷ்டவர்ஷத்வஸ்யா(அ)ப்யுக³மநதி⁴காரஹேதோரத்⁴யயநே(அ)ப்யந்வயாந்நவமவர்ஷாத³ர்வாகே³வா(அ)த்⁴யயநஸமாப்தி: ப்ராப்தா ஸா ச து³:ஶகேதி சேத்³, ந; அங்கா³ங்கி³நோ: காலைக்யாநியமாத் । அந்யதா²(அ)ங்க³மந்வாதா⁴நம் பர்வண்யநுஷ்டா²யா(அ)ங்கி³பூ⁴தாயா இஷ்டே: ப்ரதிபத்³யநுஷ்டா²நம் ந ஸம்ப⁴வேத் । அதோ நா(அ)ங்கா³தி⁴காரஹேது: காலோ(அ)ங்க்³யதி⁴காரஹேது: । ததே³வம் நித்யாதி⁴காரஸம்ப⁴வாத³த்⁴யயநவிதௌ⁴ ந கா(அ)ப்யநுபபத்தி: । நநு “ஸக்ருத்க்ருதே க்ருத: ஶாஸ்த்ரார்த²:” இதி ந்யாயேந ஸக்ருத³த்⁴யயநாதே³வ நித்யாத்⁴யயநவிதி⁴ஸித்³தே⁴ராவ்ருத்திர்ந லப்⁴யேதேதி சேத்³ , ந; அக்ஷராவாப்திலக்ஷணத்³ருஷ்டப²லாநுபபத்த்யா தல்லாபா⁴த் , த்வயா(அ)ப்யர்தா²வபோ³த⁴ப²லாநுபபத்த்யைவ தத்கல்பநாத் । தர்ஹ்யக்ஷராவாப்திபூர்வகார்தா²வபோ³த⁴ ஏவா(அ)(அ)வ்ருத்திஹேதுரிதி சேத்³ , ந; ஶாகா²ந்தரீயேப்⁴ய: பௌருஷேயேப்⁴யோ வா வாக்யேப்⁴யோ(அ)ஸ்வீக்ருதேப்⁴யோ(அ)நாவ்ருத்தேப்⁴யோ(அ)ப்யர்தா²வபோ³த⁴த³ர்ஶநாத் । ந ச தர்ஹி மா பூ⁴தாமக்ஷராவாப்த்யாவ்ருத்தீ இதி வாச்யம் ; ஜபஸ்வாத்⁴யாயவித்⁴யத்⁴யயநவித்⁴யோரஸம்ப⁴வப்ரஸங்கா³த் । ந ஹ்யநவாப்தேஷ்வக்ஷரேஷு ப்³ரஹ்மயஜ்ஞஸ்வாத்⁴யாயோ ஜபிதும் ஶக்ய: । நா(அ)ப்யாவ்ருத்திமந்தரேணா(அ)த்⁴யயநம் க⁴டதே । அக்ஷராவாப்திபர்யந்தவ்யாபாரஸ்யா(அ)த்⁴யயநஶப்³த³வாச்யத்வாத் । தஸ்மாத³க்ஷரக்³ரஹணாந்தோ அத்⁴யயநவிதி⁴: । யதி³ விதே⁴ரத்³ருஷ்டம் ப²லமபேக்ஷிதம் , தர்ஹ்யக்ஷரப்ராப்திஸமவேதமேவ தத்கல்பநீயம் த்³ருஷ்டஸமவேதாத்³ருஷ்டே ஸதி ஸ்வதந்த்ராத்³ருஷ்டாயோகா³த் । ஏவம் சா(அ)த்⁴யயநவிதே⁴ரக்ஷரக்³ரஹணமாத்ரபர்யவஸாநாத்³விசார: க்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்தோ ப⁴விஷ்யதி ।

யத்து ஶாப³ரபா⁴ஷ்யே வேத³ஸ்யா(அ)ந்யநிரபேக்ஷதயா விசாரஹேதுத்வம் வத³ந் பா⁴ஷ்யகாரோ(அ)த்⁴யயநவிதே⁴ர்விசாரஹேதுதாமங்கீ³சகார, தத்ர பரம்பரயா ஹேதுத்வமவக³ந்தவ்யம் । விதீ⁴யமாநாத்⁴யயநப்ராப்தோ ஹி ஸ்வாத்⁴யாய: க்ரதுவிதீ⁴நுபஸ்தா²பயதி । தே ச வித⁴ய: ஸ்வாத்⁴யாயாதா³பாதப்ரதிபந்நா அநுஷ்டே²யநிர்ணயஜ்ஞாநமந்தரேணா(அ)நுஷ்டா²பயிதுமஶக்நுவந்தஸ்தந்நிர்ணயாய விசாரம் ப்ரயோஜயந்தி । ந சா(அ)நுஷ்டா²நமேவ மா பூ⁴தி³தி வாச்யம் , நித்யவிதி⁴ஷ்வகரணே ப்ரத்யவாயஸ்யா(அ)ப்யாபாதத: ப்ரதிபந்நத்வாத் । காம்யவிதி⁴ஷு து ப²லகாமநைவா(அ)(அ)தா⁴நமிவ விசாரம் ப்ரயுங்க்தே । நந்வநேகவிதி⁴ப்ரயுக்திகல்பநாத்³வரமத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்திகல்பநம் விசாரஸ்யேதி சேத்³, ந; விதி⁴ர்ஹி ஸர்வத்ர ஸ்வவிதே⁴யஸ்ய வா தது³பகாரிணோ வா ப்ரயோஜகோ நா(அ)ந்யஸ்ய । விசாரஸ்து நா(அ)த்⁴யயநவிதே⁴யோ நா(அ)பி தது³பகாரீ । ந சைவமுத்தரக்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்திர்விசாரஸ்ய நிராகர்தும் ஶக்யா, தத்³விதி⁴விதே⁴யம் ப்ரத்யுபகாரித்வாத் । ந சைகஸ்ய விசாரஸ்யா(அ)நேகவிதி⁴ப்ரயோஜ்யத்வாநுபபத்தி:, ப்ரதிவாக்யம் விசாரஸாத்⁴யநிர்ணயஜ்ஞாநபே⁴தே³ந தது³பபத்தே: । ஆதா⁴நஸ்ய சைகஸ்யா(அ)ப்யநேகவிதி⁴ப்ரயோஜ்யத்வத³ர்ஶநாத் । யத்³யநேகவிதி⁴ப்ரயோஜ்யத்வே கௌ³ரவாத்³பீ⁴தோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயோஜ்யத்வமேவ விசாரஸ்ய ப்³ரூஷே, ததா³ யாகா³த்³யநுஷ்டா²நஸ்யா(அ)பி தத்ப்ரயோஜ்யத்வம் வக்தவ்யம் ஸ்யாத³, லாக⁴வாத் । த்வத்பக்ஷே சா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ப²லஸ்ய ஸ்வர்கா³தி³ஸித்³தி⁴பர்யந்ததயா யாகா³நுஷ்டா²நஸ்ய விதே⁴யோபகாரித்வாத் । தத: க்ரதுவிதி⁴வையர்த்²யமாபத்³யேத । நநு ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)ப்யதிப்ரஸங்க³: ஸமாந:, விமதமத்⁴யயநம் க்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்தம் , க்ரத்வநுஷ்டா²பகத்வாத் , அர்த²விசாரநிர்ணயவத் , அத்⁴யயநாத் ப்ராக³ப்ரதிபந்நாநாம் க்ரதுவிதீ⁴நாமத்⁴யயநப்ரயோஜகத்வாயோகா³த் । அத்⁴யயநவிதி⁴ரப்யத்⁴யயநாத் ப்ராக³ப்ரதிபந்ந இதி சேத் , ஸத்யம் , ததா²பி ஸந்த்⁴யோபாஸநாதி³விதி⁴வத் பித்ராதி³ப்⁴ய: ஶ்ரூயமாணோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ரத்⁴யயநம் ப்ரயோஜயதி । ந ச க்ரதுவித⁴யோ(அ)த்⁴யயநாத்ப்ராக்பித்ராதி³ப்⁴ய: ஶ்ரோதும் ஶக்யா:, யேந தத்ப்ரயோஜ்யத்வமத்⁴யயநஸ்யா(அ)(அ)பாத்³யேத । அதோ(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்தமத்⁴யயநம் க்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்தஶ்ச த⁴ர்மவிசார இத்யங்கீ³கர்தவ்யம் । அஸ்து தர்ஹி ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்யா(அ)பி த⁴ர்மவிசாரவத் ஸகலத்ரைவர்ணிகாதி⁴க்ருதோத்தரநித்யவிதி⁴ப்ரயுக்திரிதி சேத் , தத்ர கிம் ஶ்ரவணவிதி⁴ப்ரயுக்திர்ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய கிம் வா க்ரதுவிதி⁴ப்ரயுக்தி: ? நா(அ)(அ)த்³ய:; ஸர்வத்ரைவர்ணிகாநாம் ஶ்ரவணாத்³யநநுஷ்டா²நே ப்ரத்யவாயாபா⁴வாத் தாந் ப்ரதி நித்யவிதி⁴த்வாநுபபத்தே: । பரமஹம்ஸஸ்யைவ ஶ்ரவணாத்³யகரணே ப்ரத்யவாயாத் । நா(அ)பி த்³விதீய:, ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய க்ரத்வநுபகாரித்வாத் । நந்வக்³நிஹோத்ராதி³கமநுதிஷ்ட²த்³பி⁴ரநுஷ்டே²யமங்க³ஜாதாதி³கம் வேதா³ந்தேஷு நா(அ)ஸ்தீத்யேவம் நிஶ்சேதும் வேதா³ந்தா விசாரயிதவ்யா இதி சேத்³, ந; அத்⁴யயநஜந்யாபாதத³ர்ஶநேநைவ தாவந்மாத்ரநிஶ்சயாத் । ததே³வம் ப்³ரஹ்மவிசாரே த⁴ர்மவிசாரவத³தீ⁴தஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய த்ரைவர்ணிகமாத்ரஸ்யா(அ)நதி⁴காராச்ச்²ரவணாதி³விதி⁴ப்ரகரணபடி²தஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நத்வலக்ஷணமதி⁴காரிவிஶேஷணம் ந்யாயத: ப்ராபயிதுமாநந்தர்யவாசகோ(அ)த²ஶப்³த³: ஸூத்ரகாரேண ப்ரயுக்தோ நா(அ)(அ)ரம்பா⁴ர்த²விவக்ஷயேதி ஸ்தி²தம் । நநு ஶாஸ்த்ராரம்பே⁴ ஶிஷ்டாசாரபரிபாலநாய விக்⁴நோபஶாந்தயே ச மங்க³லாசரணம் கர்தவ்யம் , ததோ(அ)த²ஶப்³தோ³ மங்க³லார்தோ²(அ)ஸ்து, ஸம்ப⁴வதி ஹி தஸ்ய மங்க³லார்த²த்வம் ।
“ஓங்காரஶ்சா(அ)த²ஶப்³த³ஶ்ச த்³வாவேதௌ ப்³ரஹ்மணோ முகா²த் ।
கண்ட²ம் பி⁴த்த்வா விநிர்யாதௌ தஸ்மாந்மாங்க³லிகாவுபௌ⁴ ॥”
இதி ஸ்ம்ருதேரிதி சேத் ? தத்ர கிம் மாங்க³ல்யம் வையதி⁴கரண்யேந ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ரதி காரகத்வமாபத்³யா(அ)ந்வேதி கிம் வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந விஶேஷணத்வமாபத்³ய ? நா(அ)த்³ய:, மாங்க³ல்யஸ்ய கர்த்ராத்³யந்யதமகாரகதாயாம் ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ந ச ஜிஜ்ஞாஸாநுபபத்திர்மாநம் , காரகாந்தரைரேவ தது³பபத்தே: । ஜீவ: கர்தா, சித்தைகாக்³ர்யஸஹக்ருதம் வேதா³ந்தவாக்யம் கரணம் இத்யாதீ³நி காரகாந்தராணி । நா(அ)பி த்³விதீய:, “ஜிஜ்ஞாஸா மங்க³லம்” இத்யுக்தே ப்ரஶம்ஸாபரதயா(அ)ர்த²வாத³த்வப்ரஸங்கா³த் । ஶிஷ்டாசாராத்³யர்த²ம் து மங்க³லாசரணமாநந்தர்யவாசிநா(அ)ப்யத²ஶப்³தே³ந ஸம்பாத³யிதும் ஶக்யம் , அத²காரபரோங்காராதி³த்⁴வநேர்ம்ருத³ங்கா³தி³த்⁴வநிவத் மங்க³லாத்மகத்வாத் । ஏவமபி “அதை²வம் மந்யஸே” இத்யாதா³விவா(அ)த²ஶப்³த³: ப்ரக்ருதாத³ர்தா²த³ர்தா²ந்தரமபி⁴த³தா⁴த்விதி சேத்³ , ந; ஹேதுப²லபா⁴வேநா(அ)நந்தர்யாபி⁴தா⁴நே ப்ரக்ருதாத³ர்தா²த³ர்தா²ந்தரத்வஸ்யா(அ)ந்தர்ணீததயா ஸித்³தே⁴: । ந ச வைபரீத்யேநா(அ)(அ)நந்தர்யமேவா(அ)ந்தர்ணீததயா ஸித்⁴யத்விதி வாச்யம் , தத்ர கிம் நியமேந பூர்வவ்ருத்ததயா ஹேதுபூ⁴தோ வஸ்துவிஶேஷோ த்³யோத்யதே கிம் வா யத்கிஞ்சித்³வஸ்து பூர்வவ்ருத்தமபேக்ஷ்யதே ? நா(அ)(அ)த்³ய:; ஆநந்தர்யாபி⁴தா⁴நமந்தரேண ஹேதுதயா பூர்வவ்ருத்தவஸ்துவிஶேஷநியமாஸித்³தே⁴: । ந த்³விதீய:, லோகே ஸர்வவ்யாபாரேஷ்வபி யத்கிஞ்சித்பூர்வவ்ருத்தாத³ர்தா²ந்தரஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத³த²ஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்யா(அ)நுவாதா³த்³ருஷ்டார்த²த்வயோரந்யதரத்வப்ரஸங்கா³த் । அதோ நியதபூர்வவ்ருத்தபுஷ்கலகாரணத்³யோதநாயா(அ)(அ)நந்தர்யமேவா(அ)த²ஶப்³தே³நா(அ)பி⁴தா⁴தவ்யம் । யத்³யப்யாநந்தர்யமாத்ராபி⁴தா⁴நே தந்ந ஸித்⁴யதி, ததா²பி முக்²யாநந்தர்யஸ்வீகாரே ஸித்³த்⁴யேதே³வ புஷ்கலகாரணாத் ப²லஸ்ய யதா³நந்தர்யம் ததே³வ முக்²யம் , அவ்யவதா⁴நாத³வ்யபி⁴சாராச்ச । யத்து ஹேதுப²லயோராநந்தர்யம் தத்கதா³சித்³வ்யபி⁴சரதி கதா³சித்³வ்யவதீ⁴யதே சேதி கௌ³ணமேவ ஸ்யாத் । ந ச வாச்யம் கார்யம் சேத்³ , த்³ருஶ்யதே கிம் புஷ்கலகாரணாவக³மேநேதி ? புஷ்கலகாரணஸ்யா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணத்வேந ப²லபர்யந்தேச்சா²விசாராதி³ப்ரவ்ருத்தௌ ப்ரதிபத்த்யபேக்ஷத்வாத் ।

நநூக்தமேவா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணம் “அதா²(அ)தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா” இத்யத்ரத்யேநா(அ)த²ஶப்³தே³நேதி சேத்³ , ந; தத்ர ஹ்யத்⁴யயநாநந்தர்யமத²ஶப்³தே³நோக்தம் ந ச தஸ்யா(அ)த்ரா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணத்வம் ஸம்ப⁴வதி, கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வேநா(அ)ஹேதுத்வாத் । ந ஹி ஶமத³மாதி³காரணபௌஷ்கல்யே அத்⁴யயநாபா⁴வாபராதே⁴ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா அப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டா । யத்³யபி வேதா³ந்தாநாமநத்⁴யயநே தத்³விசாராபா⁴வாத³த்⁴யயநமபி புஷ்கலகாரணே(அ)ந்தர்ப⁴வேத் , ஏவமபி த⁴ர்மப்³ரஹ்மவிசாரயோ: ஸாதா⁴ரணஹேதோரத்⁴யயநஸ்ய ப்³ரஹ்மவிசாரம் ப்ரத்யபுஷ்கலகாரணதயா தத்³விசாராவிசாரயோ: ஸாதா⁴ரணத்வாத்³யத³நந்தரம் நியமேந ப்³ரஹ்மவிசாரப்ரவ்ருத்திஸ்தாத்³ருஶம் புஷ்கலகாரணமந்வேஷ்டவ்யம் । த⁴ர்மப்³ரஹ்மவிசாரயோரந்யோந்யோபகார்யோபகாரகபா⁴வேநைகப²லஶேஷத்வாது³பகாரகத⁴ர்மவிசாராநந்தர்யமுபகார்யப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய புஷ்கலகாரணே(அ)ந்தர்ப⁴வதீத்யத²ஶப்³தா³ர்த²: ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; தயோருபகார்யோபகாரகபா⁴வாஸித்³தே⁴: । உபகாரகத்வே ஹி வேதா³ந்தாத்⁴யயநவத்³த⁴ர்மவிசாரஸ்யா(அ)பி வ்யதிரேகோ வக்தவ்ய:, ந ச வக்தும் ஶக்ய:, த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா அபா⁴வே(அ)ப்யதீ⁴தவேதா³ந்தஸ்ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸோபலம்பா⁴த் । அத² வ்யுத்பத்த்யாதி³ஸித்³த⁴யே பூர்வதந்த்ராபேக்ஷா, ததா³(அ)பி வக்தவ்யம் – கிம் தத்ரத்யோ ந்யாயோ(அ)பேக்ஷ்யதே கிம் வாக்யார்த²நிர்ணய உதா(அ)க்³நிஹோத்ராதி³கர்ம ? ஆத்³யே கிம் ப்ரத²மபாதோ³க்தவேத³ப்ராமாண்யாபேக்ஷிதஸாத⁴கந்யாயஸ்யா(அ)பேக்ஷயா உத ந்யாயாந்தரஸ்ய ? நா(அ)(அ)த்³ய:; உத்தரதந்த்ரே(அ)பி “ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத்”, “அத ஏவ ச நித்யத்வம்” இத்யாதி³ஸூத்ரேஷு வேதா³ந்தாபேக்ஷிதந்யாயஸ்யோக்தத்வாத் , அஸ்து வா தா³ர்ட்⁴யாய ப்ரத²மபாதா³பேக்ஷா, நைதாவதா த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாநந்தர்யப்ரஸங்க³: । ப்ரத²மபாத³ஸ்ய த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயோ: ஸாதா⁴ரணத்வாத் । ப்ரத²மபாத³க³தவேதா³ந்தப்ராமாண்யவிசாராநந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்தோ²(அ)ஸ்த்விதி சேத்³ , ந; தஸ்யா(அ)ப்யத்⁴யயநவத³புஷ்கலகாரணத்வாத் । த்³விதீயே(அ)பி தந்ந்யாயாந்தரம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³நே(அ)பேக்ஷ்யதே உத கு³ணோபஸம்ஹாரே ? நா(அ)(அ)த்³ய:, உத்பத்த்யாதி³விதி⁴சதுஷ்டயநிர்ணாயகஸ்ய ந்யாயாந்தரஸ்யா(அ)நநுஷ்டே²யபூ⁴தவஸ்துப்ரதிபாத³நே(அ)நுபயோகா³த் । “ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்” இத்யாதி³ஸூத்ரை: ஶ்ருதிலிங்கா³த³ய உபஜீவ்யந்த இதி சேத்³ ; ந; தத்ர லோகஸித்³த⁴ஶ்ருத்யாதீ³நாமேவோபஜீவநாத் । ந த்³விதீய:; ஸகு³ணவித்³யாநாம் மாநஸக்ரியாரூபாணாம் த⁴ர்மாந்த:பாதிதயா கு³ணோபஸம்ஹாரே தத³பேக்ஷாயாமப்யவிரோதா⁴த் । ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் தூபாஸநாநாம் ப்ராஸங்கி³கீ ஸங்க³தி: । த்³விதீயே(அ)பி ந தாவத் பூர்வதந்த்ரவாக்யார்த²நிர்ணயோ ப்³ரஹ்மவிசாரப்ரவ்ருத்தாவுபயுஜ்யதே, க்வா(அ)ப்யந்யவிஷயஜ்ஞாநஸ்யா(அ)ந்யத்ர ப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வாத³ர்ஶநாத் । நாபி ப்³ரஹ்மப்ரமிதௌ தது³பயோக³:, த⁴ர்மஜ்ஞாநஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரமாபகத்வாயோகா³த் । யதி³ த⁴ர்மஜ்ஞாநஸ்ய ப்³ரஹ்மகார்யத்வாத் கார்யேண காரணாநுமாநமித்யுச்யதே, ததா³ ப்ரபஞ்சேநா(அ)பி கார்யேண ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுமாதும் ஶக்யத்வாத் கிம் த⁴ர்மஜ்ஞாநேந । த்ருதீயபக்ஷே(அ)பி ப்³ரஹ்மவிசாரே கத²மக்³நிஹோத்ராதி³கர்மணாமுபயோக³: । கிம் யதா² ஸோபாநபரம்பரயா ப்ராஸாத³மாரோஹதி ததா² ஸந்த்⁴யோபாஸநமாரப்⁴ய பூர்வபூர்வால்பதரகர்மப்ரஹாணேநோத்தரோத்தரமஹத்தரகர்மோபாதா³நாத் ஸஹஸ்ரஸம்வத்ஸரே நிரதிஶயே கர்மண்யவஸ்தி²த: பரிஶேஷாத்³ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே(அ)வதரதீத்யுச்யதே கிம் வா க்ரமேண க்ருத்ஸ்நகர்மப²லாவாப்தௌ ப்³ரஹ்மலோகாந்தகோ³சராணாம் ஸர்வேஷாம் காமாநாமநுப⁴வேந ப்ரவிலயே தத்ர நிவ்ருத்தகாம: பரமாநந்த³காமநயா ப்³ரஹ்மவிசாரே(அ)வதரதீதி ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ப்ரமாணாபா⁴வாத் । த்³விதீயோ ப்³ரஹ்மவிசாரோ மநுஷ்யாதி⁴காரோ ந ஸ்யாத் , ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்த்யநந்தரபா⁴வித்வாத் । அதா²பி ஸகாமஸ்ய ப்³ரஹ்மவிசாராநதி⁴காராத் காம: ப்ரவிலாபநீய ஏவ । தத்ர யதா² வஹ்நிருபஸ்தி²தம் தா³ஹ்யமகி²லம் த³க்³த்⁴வா ப்ரஶாம்யதி ததா² காமோ(அ)பி ஸர்வபோ⁴கே³ந ப்ரவிலீயத இதி சேத்³ , ந; ஹைரண்யக³ர்பா⁴தி³போ⁴கா³நாம் ப்ரதிக்ஷணம் க்ஷீயமாணத்வாத³நாக³தபோ⁴க³விஷயகாமநோபபத்தே: । அக்³நேரபி தா³ஹ்யாந்தரோபஸ்தா²நே புந: ப்ரஜ்வலநத³ர்ஶநாத் । அத ஏவோக்தம் –
“ந ஜாது காம: காமாநாமுபபோ⁴கே³ந ஶாம்யதி ।
ஹவிஷா க்ருஷ்ணவர்த்மேவ பூ⁴ய ஏவா(அ)பி⁴வர்த⁴தே ॥” இதி ।
நநு காமாவாப்த்யா ஸ்வச்ச²ஹ்ருத³ய: புமாந் கார்யாந்தரக்ஷமோ த்³ருஷ்ட இதி சேத் , ஸத்யம் ; தத்ரௌத்ஸுக்யநிவ்ருத்திர்ஹ்ருத³யஸ்வாஸ்த்²யே ஹேதுர்ந காமப்ராப்தி:, அநுபபு⁴க்தவிஷயஸ்யௌத்ஸுக்யரஹிதஸ்ய புருஷஸ்ய சித்தஸ்வாஸ்த்²யத³ர்ஶநாத் । ஔத்ஸுக்யம் ச ந போ⁴கா³தே³காந்ததோ நிவர்த்ததே, கிந்து விஷயதோ³ஷத³ர்ஶநாத் । ந ச போ⁴கா³த் காமோபஶம இத்யேவம்வித⁴ ஆக³மோ(அ)ஸ்தி । யஸ்து மந்யதே வைதி³கஶப்³தா³ ஸர்வே ஸம்ஹத்ய ப்ரபஞ்சவிலயப்ரமிதிபரா:, ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³வாக்யாநாமபி தே³ஹாதிரிக்தாத்மாநமுபஜீவ்ய ப்ரவ்ருத்தாநாம் தே³ஹாத்மத்வப்ரவிலாபகத்வாதி³தி; தம் ப்ரதீதிவிரோத⁴ ஏவ நிராகரிஷ்யதி । தஸ்மாந்ந கேநாபி ப்ரகாரேண பூர்வதந்த்ராபேக்ஷா ஸுலபா⁴ । நநு கர்மத்³வாரா தத³பேக்ஷா ஸ்யாத்³ ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய । ததா² ஹி – நித்யகர்மாண்யநுஷ்டீ²யமாநாநி புருஷே த⁴ர்மாக்²யம் கு³ணமாத³த⁴தி, ஸ ச த⁴ர்ம: பாபாக்²யம் மலமபகர்ஷதி ததோ கு³ணாதா⁴நமலாபகர்ஷணஸம்ஸ்காராப்⁴யாம் ஸம்ஸ்க்ருத: புமாந் ப்³ரஹ்மவிசாரே(அ)தி⁴க்ரியதே । ததா³ஹ கௌ³தம: – யஸ்யைதே(அ)ஷ்டாசத்வாரிம்ஶத்ஸம்ஸ்காரா: ஸ ப்³ரஹ்மண: ஸாயுஜ்யம் ஸாலோக்யம் ச க³ச்ச²தீதி । அத்ரைதச்ச²ப்³தே³ந க³ர்பா⁴தா⁴நாதீ³நி ஸப்தஸோமஸம்ஸ்தா²ந்தாநி கர்மாணி பராம்ருஶ்யந்தே । ந ச வாச்யம் கர்மணாம் ஸம்ஸ்காரகத்வே ஸ்வதந்த்ரப²லதா ந ஸ்யாத்³ , வ்ரீஹிப்ரோக்ஷணாதௌ³ ஸ்வதந்த்ரப²லாபா⁴வாத் ; தத ஆஶ்ரமகர்மாநுஷ்டா²யிநாம் ஸ்வதந்த்ரப²லாபி⁴தா⁴யிநீ ஸர்வ ஏதே புண்யலோகா ப⁴வந்தீதி ஶ்ருதி: பீட்³யேதேதி । ப்ரோக்ஷணாதி³வத் கர்மணாமந்யாங்க³தாநங்கீ³காரேண ஸ்வதந்த்ரப²லதா(அ)விரோதா⁴த் । யதா² த்³ரவ்யார்ஜநஸ்ய ஸ்வதந்த்ரபுருஷார்த²தயா நிர்ணீதஸ்ய க்ரத்வநங்க³ஸ்யா(அ)பி க்ரதூபகாரிதா ததா²(அ)நங்கா³நாமபி கர்மணாம் ப்³ரஹ்மவிசாரோபகாரிதா ஸ்யாத் । அந்யதா² கர்மணாம் ஸம்ஸ்காரத்வஸ்ம்ருத்யநுபபத்தே: । ஏவம் ச கர்மாணி கேவலாந்யப்⁴யுத³யப²லாநி, ஶ்ரவணமநநாதி³ஸஹக்ருதாநி து ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஜநகாநீதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரவிரோத⁴: । ந ச கௌ³தமஸ்ம்ருதௌ ஸாலோக்யலிங்கா³த்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴ப்ராப்திரேவ ஸம்ஸ்காரகர்மணாம் ப²லமிதி வாச்யம் , தத்ர ஸாயுஜ்யஶப்³தே³ந மோக்ஷஸ்யா(அ)பி⁴ஹிதத்வாத் । “ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத் பாபஸ்ய கர்மண:” இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிஷு ஸ்பஷ்டமேவ பாபக்ஷயலக்ஷணஸம்ஸ்காரத்³வாரா ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ கர்மணாம் விநியோகா³த் । யதா² ப்ரோக்ஷணாதீ³நி ஸம்ஸ்காரகர்மாணி த³ர்ஶபூர்ணமாஸஸ்வரூபோத்பத்திஹேதுதயா ஸ்வர்கே³ ஸமுச்சீயந்தே ததா² நித்யநைமித்திககர்மாணி ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுதயா மோக்ஷே ஸமுச்சீயந்தே । நநு தர்ஹி ப்ரோக்ஷணாதி³வதே³வ கு³ணகர்மத்வம் ப்ராப்தம் ததோ ந கதா³சித³பி ஸ்வதந்த்ரப²லத்வஸித்³தி⁴ரிதி சேத்³ , ந; வ்ரீஹிவத³த்ர ஸம்ஸ்க்ரியமாணஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ விதே⁴யகு³ணத்வாபா⁴வேந தத்ப்ராப்தே: । ந ஹி ப்ரமாணதந்த்ரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விதா⁴தும் ஶக்யம் , யேநா(அ)(அ)த்மநோ விதே⁴யகு³ணதா ஸ்யாத் । நந்வேவம் ஸதி ஸம்ஸ்காரகர்மதா நித்யநைமித்திகயோர்ந ஸ்யாத்³ , விஹிதாங்க³த்³ரவ்யஸம்ஸ்காரகர்மண்யேவ தத்ப்ரஸித்³தே⁴ரிதி சேத்³ , மைவம் ; அவிஹிதபோ⁴ஜநாங்க³த³தி⁴ஸம்ஸ்காரே(அ)பி ப்ரஸித்³தே⁴: । நநு யதி³ நித்யகர்மணாம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேதிகர்தவ்யதா, ததா² ஸதி விதி⁴வாக்யநிர்தி³ஷ்டம் கரணத்வம் ந ஸித்⁴யேத் , ப்ரதா⁴நோபஸர்ஜநரூபயோ: கரணேதிகர்தவ்யதயோரேகத்ராஸம்ப⁴வாத் । யதி³ ச நேதிகர்த்தவ்யதா ததா³ த³த்⁴யாதி³ஸம்ஸ்காரவத³ந்யார்த²த்³ரவ்யஸம்ஸ்காரரூபதா ந ஸித்⁴யேதி³தி சேத்³ , நைஷ தோ³ஷ:; உப⁴யதா²(அ)ப்யவிரோதா⁴த் । ந தாவதே³கஸ்ய கரணத்வமிதிகர்தவ்யத்வம் ச ந ஸம்ப⁴வதி, “அக்³நிம் சித்வா ஸௌத்ராமண்யா யஜேத”, “வாஜபேயேநேஷ்ட்வா ப்³ருஹஸ்பதிஸவேந யஜேத” இத்யத்ர ஸௌத்ராமணீப்³ருஹஸ்பதிஸவயோரந்யத்ர கரணதயா ஸ்வதந்த்ரவித்⁴யந்தரவிஹிதயோரப்யக்³நிசயநவாஜபேயேதிகர்தவ்யதாத³ர்ஶநாத் । தத்ர கரணேதிகர்தவ்யவிதி⁴வாக்யப்ரமாணபே⁴தா³த்³யுக்தம் ஸௌத்ராமண்யாதே³ருப⁴யார்த²த்வமிதி சேத் , தர்ஹ்யத்ராபி நித்யவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத் ஸம்ஸ்காரஸ்ம்ருத்யநுமிதஶ்ருதிஸாமர்த்²யாச்சோப⁴யார்த²த்வம் கல்ப்யதாம் । நாப்யநிதிகர்தவ்யஸ்ய ஸம்ஸ்காரரூபத்வாஸித்³தி⁴: । ஆதா⁴நஸ்யாநிதிகர்தவ்யஸ்யைவ ஸம்ஸ்காரத்வாத் ।

நநு கர்மணாம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வே யாவஜ்ஜ்ஞாநோத³யம் தத³நுஷ்டா²நாத்³விவிதி³ஷாஸம்ந்யாஸோ ந ஸித்⁴யேதி³தி சேத³ , ந; சித்தஸ்ய ஶுத்³தி⁴த்³வாரா ப்ரத்யக்‌ப்ரவணதாயாம் ஸம்பந்நாயாம் தத³நுஷ்டா²நோபரமாங்கீ³காராவிரோதா⁴த் । தது³க்தம் – “ப்ரத்யக்‌ப்ரவணதாம் பு³த்³தே⁴: கர்மாண்யுத்பாத்³ய ஶுத்³தி⁴த: । க்ருதார்தா²ந்யஸ்தமாயாந்தி ப்ராவ்ருட³ந்தே க⁴நா இவ ।।” இதி । ததே³வம் ஸம்ஸ்காரபக்ஷே கர்மணாம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநோபயோக³: ஸித்³த⁴: । அத² விவிதி³பாபக்ஷே(அ)பி ஸோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே । “தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந தா³நேந தபஸா(அ)நாஶகேந” இதி ஶ்ரூயதே । தத்ரா(அ)(அ)த்மதத்த்வாபரோக்ஷாநுப⁴வஸ்தாவதி³ஷ்யமாணதயா ஸ்வர்கா³தி³வத்³பா⁴வநாஸாத்⁴யோ(அ)வக³ம்யதே, புருஷார்த²த்வாத் । ந ச ஶாப்³த³ஜ்ஞாநஸ்யேஷ்யமாணத்வம் ஶங்கநீயம் , ஸஞ்ஜாதே ஶாப்³த³ஜ்ஞாநே தத்ர காமநாநுத³யாத் । அஸஞ்ஜாதே து விஷயாநவக³மாதே³வ தத்ர ஸுதராம் காமநா(அ)ஸம்ப⁴வாத் । அபரோக்ஷாநுப⁴வே து ஸம்ப⁴வத்யேவ காமநா । ஶாப்³த³ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ விஷயஸ்ய ஸாமாந்யத: ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । யதா³ து ஶப்³த³ ஏவா(அ)பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய ஜநகஸ்ததா³(அ)பி தஸ்ய சஞ்சலத்வாந்நிஶ்சலம் ஜ்ஞாநம் காமயிதவ்யமேவ । தத்ர யஜ்ஞாதீ³நாமாக்²யாதாபி⁴ஹிதபா⁴வநாகரணதயா(அ)வக³தாநாமிஷ்யமாணேந ஸாத்⁴யேநைவா(அ)ந்வயாத்³யஜ்ஞாதீ³நி ப்³ரஹ்மாநுப⁴வஸாத⁴நதயா(அ)வக³தாநி । ந சேச்சா²மாத்ரேணா(அ)ந்வய:, தஸ்யா அஸாத்⁴யத்வாத் । ததஶ்சா(அ)(அ)த்மாநுப⁴வகாமோ யஜ்ஞாதீ³ந்யநுதிஷ்டே²தி³தி விதி⁴: பரிணம்யதே । ந ச “விவிதி³ஷந்தி” இதி வர்தமாநதாவிரோத⁴:, லேட்பரிக்³ரஹேண வித்⁴யதி⁴க³மாத் । ந ச நித்யஸ்ய யஜ்ஞாதே³ர்ப்³ரஹ்மாநுப⁴வகாமேந கத²ம் ஸம்ப³ந்த⁴ இதி வாச்யம் , ஸ்வர்க³காமஸம்ப³ந்தா⁴து³பபத்தே: । நநு விமதா ஜ்ஞாநஹேதவோ யஜ்ஞாதி³ப்⁴யோ பி⁴ந்நா:, ப்ரகரணாந்தரவிஹிதத்வாத்³, யதா² குண்ட³பாயிநாமயநே மாஸமக்³நிஹோத்ரம் ; குண்ட³பாயிநாமயநம் நாம ஸம்வத்ஸரஸத்ரம் । தத்ர ஹி “மாஸமக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி” இதி விஹிதஸ்ய ப்ரகரணாந்தரவிஹிதாத் ப்ரஸித்³தா⁴க்³நிஹோத்ராத்³பே⁴தோ³ நிர்ணீதஸ்ததா²(அ)த்ராபி । நைதத்³யுக்தம் , வைஷம்யாத் । த்³ருஷ்டாந்தே ந தாவத³க்³நிஹோத்ரஶப்³த³: ப்ரஸித்³தா⁴க்³நிஹோத்ரபராமர்ஶஸமர்த²ஸ்தஸ்யா(அ)லௌகிகாபி⁴தா⁴நஸ்யா(அ)(அ)க்²யாதபரதந்த்ரதயா(அ)(அ)க்²யாதோக்தார்தா²பி⁴தா⁴யித்வாத் । நாப்யாக்²யாதஶப்³த³ஸ்தத்ர ஸமர்த²:, ஸ்வப்ரகரணபடி²தோபஸத்³பி⁴ர்மாஸகு³ணேந ச விஶிஷ்டே கர்மவிஶேஷே ஸதி தம் விஹாய ப்ரகரணாந்தரஸ்ய பராமர்ஶாயோகா³த் । தா³ர்ஷ்டாந்திகே த்வத்⁴யயநயஜ்ஞதா³நதபோநாஶகஶப்³தா³நாம் லௌகிகாபி⁴தா⁴நதயா ஸ்வாதந்த்ர்யாத் ப்ரதே³ஶாந்தரவிஹிதாக்³நிஹோத்ராதி³பராமர்ஶோபபத்தௌ தாந்யேவ கர்மாணி ஸம்யோக³பே⁴தே³ந விதீ⁴யந்த இத்யுபபத்³யதே । நந்வேவமபி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய த்³ருஷ்டப்ரமாணஸாமக்³ரீஜந்யஸ்ய நா(அ)த்³ருஷ்டாபேக்ஷா, ஸதி ப்ரமாகரணே யஜ்ஞாதி³ஜந்யாத்³ருஷ்டாபா⁴வாபராதே⁴ந ஜ்ஞாநாநுத³யாத³ர்ஶநாதி³தி சேத்³ , ந; ஶாஸ்த்ரைகஸமாதி⁴க³ம்யே(அ)ர்தே² கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வஸ்யா(அ)தோ³ஷத்வாத் । யத்த்வாத்ர ஸமுச்சயவாதி³நோ மந்யந்தே – ந கர்மாணி ஜ்ஞாநஸாத⁴நாநி, ப்ரமாணரூபத்வாபா⁴வாத் । கிந்து மோக்ஷஸாத⁴நாநீதி, தத³ஸத் ; “யஜ்ஞேந விவிதி³ஷந்தி” இதி ஶ்ருதஜ்ஞாநகரணத்வவிரோதா⁴த் । யதி³ ஸாக்ஷாத் கரணத்வம் ந ஸம்ப⁴வேத் , ததா³(அ)ந்த:கரணஶுத்³தி⁴த்³வாரா தத்கல்பநீயம் । லோகே “காஷ்டை²: பசதி” இத்யாதௌ³ பரம்பரயா ஸாத⁴நே(அ)பி கரணவிப⁴க்தித³ர்ஶநாத் । வேதே³(அ)பி ஸ்வர்க³ம் ப்ரதி காரணத்வேந ஶ்ருதஸ்ய யாகா³தே³ரபூர்வத்³வாரா காரணத்வகல்பநாத் । ந த்வேவமத்ர வாக்யே மோக்ஷஸாத⁴நதா ப்ரதீயதே, ப்ரத்யுத “ந கர்மணா ந ப்ரஜயா” இத்யாதி³வாக்யாந்தரே கர்மணாம் மோக்ஷஸாத⁴நதா ப்ரதிஷித்⁴யதே । அதஸ்தேஷாம் ஜ்ஞாநஹேதுதைவ । நநு விஶுத்³தி⁴த்³வாரேண ஜ்ஞாநஹேதுத்வே ஸம்ஸ்காரவிவிதி³ஷாபக்ஷயோ: கோ பே⁴த³: ? உச்யதே – ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநாப்⁴யாஸாதி³ஸஹகாரிகாரணஸம்பத்தாவேவ ஸம்ஸ்காரோ விஜ்ஞாநம் ஸாத⁴யதி, தத³பா⁴வே ஸத்யப்⁴யுத³யமேவ । விவிதி³ஷாயாம் து விஜ்ஞாநஸ்ய கர்மப²லத்வாத் ப²லபர்யந்தஸாத⁴நாநி ஸம்பாத்³யா(அ)பி விஜ்ஞாநம் ஜநயதீதி விஶேஷ: । ததே³வம் பக்ஷத்³வயே(அ)பி கர்மத்³வாரா பூர்வதந்த்ரஸ்யா(அ)பேக்ஷிதத்வாத்ததா³நந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த² இதி, நைதத் ஸாரம் , ஜந்மாந்தராநுஷ்டி²தைரபி கர்மபி⁴ரந்த:கரணஶுத்³தௌ⁴ ஜ்ஞாநோத³யஸம்ப⁴வாத் । அத² மதம் – ருணாபாகரணாயேஹ ஜந்மநி கர்மா(அ)நுஷ்டா²தவ்யம் ।
“ருணாநி த்ரீண்யபாக்ருத்ய மநோ மோக்ஷே நிவேஶயேத் ।
அநபாக்ருத்ய மோக்ஷம் து ஸேவமாநோ வஜத்யக⁴: ॥”
இதி ஸ்ம்ருதேரிதி, தத³ஸத் ; “யதி³ வேதரதா² ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ப்ரவ்ரஜேத்” இதி ப்ரத்யக்ஷஶ்ருத்யா பா³தி⁴தத்வாத் । தது³க்தம் –
“ப்ரத்யக்ஷவேத³வசநப்ராமாண்யாபாஶ்ரயாத³த: ।
ஆதௌ³ ஸம்ந்யாஸம்ஸித்³தே⁴ர்ருணாநீதி ஹ்யபஸ்ம்ருதி: ॥” இதி ।
“ஜாயமாநோ வை ப்³ராஹ்மணஸ்த்ரிபி⁴ர்ருணவாந் ஜாயதே” இதி ஶ்ருதிரப்யஸ்தீதி சேத்³, ந; தஸ்யா ஹ்ருத³யாத்³யவதா³நஶேஷார்த²வாத³த்வாத் । ந சா(அ)ஸௌ பூ⁴தார்த²வாத³:, ந்யாயவிரோதா⁴த் । ருணஶப்³தே³நாத்ர கிம் புத்ரயஜ்ஞப்³ரஹ்மசர்யாண்யேவோச்யந்தே கிம் வா தத்³வித⁴ய: ? தத்ர ந தாவஜ்ஜாயமாநஸ்ய புத்ராதி³ஸம்ப³ந்தோ⁴ யுஜ்யதே, யோக்³யாநுபலப்³தி⁴விரோதா⁴த் । நா(அ)பி தத்³விதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴:, விதி⁴ப்ரதிபத்திஸாமர்த்²யவிகலஸ்யா(அ)தி⁴காராபா⁴வாத் । ஸாமர்த்²யஸ்ய சா(அ)தி⁴காரவிஶேஷணத்வாத் । அத² “க்³ருஹஸ்தோ² ஜாயமாநஸ்த்ரிபி⁴ர்ருணவாந் ஜாயதே” இதி வ்யாக்²யாயேத, ஏவமபி “க்³ருஹாத்ப்ரவ்ரஜேத்” இதி விதி⁴விரோத⁴: பூர்வோக்தந்யாயவிரோத⁴ஶ்ச து³ர்வார: । ந ஹி விவாஹதி³நே ஏவ புத்ரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தது³த்பாத³நஸாமர்த்²யம் வோபலப்⁴யதே । ந ச ஜந்மாரப்⁴ய புத்ராத்³யதி⁴காரஸம்பத்தே: ப்ராக்³விரோதி⁴வித்⁴யந்தரஸம்ப³ந்த⁴பரிஹாரார்த²மித³ம் வசநமிதி வக்தும் ஶக்யம் , பூர்வோக்த ஸம்ந்யாஸவிரோதா⁴த் । “தஸ்மாதே³ஷ வா அந்ருணோ ய: புத்ரீ யஜ்வா ப்³ரஹ்மசர்யவாஸீ யத³வதா³நைரேவாவத³யதே தத³வதா³நாநாமவதா³நத்வம்” இத்யேதத³ந்தமித³ம் வசநமபூ⁴தார்த²வாத³மாத்ரம் ।

நநு “ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸமாப்ய க்³ருஹீ ப⁴வேத்” இதி விதி⁴நா விரோதே⁴ கத²ம் ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ஸம்ந்யாஸோ விதீ⁴யதே । மைவம் , ஸம்ந்யாஸகா³ர்ஹஸ்த்²யயோர்விரக்தா(அ)விரக்தவிஷயபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தி²தத்வாத் । யஸ்து ஸம்ந்யாஸஸ்ய கர்மாநதி⁴க்ருதாந்த⁴பங்க்³வாதி³விஷயதயா வ்யவஸ்தா²ம் மந்யதே, ஸ வக்தவ்ய: கிம் விதி⁴பர்யாலோசநயா இத³மவக³ம்யதே உத கல்ப்யதே ? நாத்³ய:, “ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ப்ரவ்ரஜேத்” இதி வசநஸ்ய கர்மாதி⁴க்ருதாநதி⁴க்ருதஸாதா⁴ரண்யேந ப்ரதீதே: । அதி⁴க்ருதாநாம் கா³ர்ஹஸ்த்²யவிதா⁴நாத³நதி⁴க்ருதேஷ்வேவ தத்³வசநம் பர்யவஸ்யதீதி சேத்³ ந, “அத² புநர்வ்ரதீ வா(அ)வ்ரதீ வா ஸ்நாதகோ வா(அ)ஸ்நாதகோ வா உத்ஸந்நாக்³நிரநக்³நிகோ வா யத³ஹரேவ விரஜேத்தத³ஹரேவ ப்ரவ்ரஜேத்” இத்யுத்தரவாக்யே கர்மஸ்வதி⁴க்ருதாநாமநதி⁴க்ருதாநாம் ச முக²த ஏவ ஸம்ந்யாஸதி⁴காரித்வேநோபாதா³நாத் । ந சைவம் ஸந்யாஸஸ்ய ஸர்வாதி⁴காரப்ரஸங்க³:, விரக்தேர்நியாமகத்வாத் । அவிரக்தஸ்ய த்வந்தா⁴தே³ரபி ஸம்ந்யாஸே பாதித்யபர்யவஸாநாத் । “யஸ்து ப்ரவ்ரஜிதோ பூ⁴த்வா” இத்யாதி³நா விஷயஸேவாயா நிஷேதா⁴த் । நா(அ)பி த்³விதீய:, கல்பகாபா⁴வாத் । அத² மந்யஸே – இந்த்³ரியாணி வித்³யமாநாந்யபி ஸம்ந்யாஸிநா நிரோத்³த⁴வ்யாநி, ததோ வரமிந்த்³ரியவிகலஸ்யைவ தத³தி⁴கார இதி, தத்ர கிமங்க³பூ⁴தே ஸம்ந்யாஸே(அ)நுபயோகா³தி³ந்த்³ரியாணாம் நிரோத⁴: கிம் வா(அ)ங்கி³ந்யாத்மஜ்ஞாநே(அ)நுபயோகா³த்³ உத விபரீதப்ரவ்ருத்தீநாமபி ஜநகத்வாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, “த்³ருஷ்டிபூதம் ந்யஸேத்பாத³ம்” “பர்யடேத்கீடவத்³பூ⁴மௌ” இத்யாதி³ஸம்ந்யாஸத⁴ர்மநிர்வாஹாயேந்த்³ரியாணாமுபயுக்தத்வாத் । ந த்³விதீய:; “ஶரீரம் மே விசர்ஷணம் ஜிஹ்வா மே” இத்யாதி³நா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநாய ஶரீரேந்த்³ரியாதி³பாடவஸ்ய ப்ரார்த்²யமாநத்வாத் । த்ருதீயே து விபரீதப்ரவ்ருத்திமாத்ரம் பரித்யாஜ்யம் , நேந்த்³ரியஸ்வரூபம் । கா தர்ஹ்யவிரக்தாநாமந்த⁴பங்க்³வாதீ³நாமாஜ்யாவேக்ஷணவிஷ்ணுக்ரமாத்³யுபேதகர்மஸ்வநதி⁴க்ருதாநாம் க³திரிதி சேத் , புத்ரோத்பாத³நப்³ரஹ்மயஜ்ஞாதி³கர்மாந்தராதி⁴கார இதி ப்³ரூம:; அத ஆத்மஜ்ஞாநப்ரகரணபடி²தே தத³ங்க³பூ⁴தே ஸம்ந்யாஸே ஶரீராதி³பாடவோ(அ)பி தஸ்ய விரக்தஸ்யைவ முக்²யாதி⁴கார: । நநு பூர்வம் ஸம்ஸ்காரவிவிதி³ஷாபக்ஷாவுக்தௌ, தத்ர நித்யகர்மணாமாத்மஜ்ஞாநாங்க³த்வமுக்தமிதா³நீம் தத்த்யாக³ஸ்யா(அ)ங்க³த்வமிதி பூர்வாபரவிரோத⁴ இதி சேத்³, ந; உப⁴யோரப்யங்க³த்வாத் । ந சோப⁴யோர்விருத்³த⁴யோரேகேநா(அ)நுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வ:, காலபே⁴தே³ந தது³பபத்தே: । ஆ சித்தஶுத்³தி⁴ கர்மாண்யநுஷ்டே²யாநி தத உபரி தாநி ஸம்ந்யஸிதவ்யாநி । ஏகப²லத்வம் ச கர்மதத்ஸம்ந்யாஸயோர்த்³வாரபே⁴தா³து³பபத்³யதே । கர்மாணி ஹி சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநம் ப்ரத்யாராது³பகாரகாணி । ஸம்ந்யாஸஸ்த்வநந்யவ்யாபாரதயா ஶ்ரவணாதி³நிஷ்பாத³நத்³வாரேண ஸம்நிபத்யோபகரோதி । யஸ்து பா⁴ஸ்கர: ஸந்த்⁴யாவந்த³நாதி³நித்யகர்மணஸ்தத³ங்க³பூ⁴தோபவீதஸ்ய ச த்யாக³ம் நேச்ச²தி, ஸோ(அ)பரிசிதஶாஸ்த்ரவ்ருத்தாந்தத்வாது³பேக்ஷணீய: । “யஜ்ஞம் யஜ்ஞோபவீதம் ச த்யக்த்வா கூ³ட⁴ஶ்சரேந்முநி:” இதி யஜ்ஞோபவீதாதி³த்யாக³ஸ்ய ஸாக்ஷாத்³விஹிதத்வாத் । ந ச பூர்வோபவீதத்யாகே³(அ)ப்யந்யஸ்வீகார: ஶங்கநீய: ; ஜாபா³லஶ்ருதாவபி “அயஜ்ஞோபவீதீ கத²ம் ப்³ராஹ்மண:” இதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் “இத³மேவா(அ)ஸ்ய தத்³யஜ்ஞோபவீதம் ய ஆத்மா” இத்யேவகாரேண பா³ஹ்யயஜ்ஞோபவீதம் வ்யாவர்த்த்யா(அ)(அ)த்மந ஏவ யஜ்ஞோபவீதத்வஸம்பாத³நாத் । ததே³வமாத்மஜ்ஞாநாதி⁴காரிண: ஸம்ந்யாஸஸ்ய விஹிதத்வாத்தத்³விரோதி⁴ந்யா: ருணத்ரயஶ்ருதேரபூ⁴தார்த²வாத³த்வாத் கர்மத்³வாரா(அ)பி பூர்வதந்த்ராபேக்ஷாயா அஸித்³தௌ⁴ ந த⁴ர்மவிசாராநந்தர்யமப்யத²ஶப்³தா³ர்த²தாமர்ஹதி ।

நநு யதி³ த⁴ர்மப்³ரஹ்மவிசாரயோர்ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வேநா(அ)(அ)நந்தர்யம் ந ஸம்ப⁴வதி, தர்ஹி தயோராநந்தர்யமாத்ரோபலக்ஷிதக்ரமமத²ஶப்³த³: ப்ரதிபாத³யது । “ஹ்ருத³யஸ்யா(அ)க்³ரே(அ)வத்³யத்யத² ஜிஹ்வாயா அத² வக்ஷஸ:” இத்யத்ரா(அ)த²ஶப்³த³ஸ்ய க்ரமப்ரதிபாத³கத்வத³ர்ஶநாதி³தி சேத் , தத்ர வக்தவ்யம் – கிமத²ஶப்³த³: ஸ்வயமேவ க்ரமம் ப்ரதிபாத³யதி ஆஹோஸ்வித் ப்ரமாணாந்தரப்ரதிபந்நக்ரமாபேக்ஷிதந்யாயம் ஸூசயதி ? நா(அ)(அ)த்³ய:; ஸ்வயம் ந்யாயஸூத்ராந்த:பாதித்வாத் । ந த்³விதீய:; க்ரமபோ³த⁴கப்ரமாணாஸம்ப⁴வாத் । க்ரமோ ஹ்யேககர்த்ருகாணாம் ப³ஹூநாம் யுக³பத³நுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வே(அ)பேக்ஷ்யதே । ஏககர்த்ருகத்வம் சா(அ)ங்கா³ங்கி³நோர்வா ப³ஹூநாமங்கா³நாமேகாங்கி³ஸம்ப³ந்தி⁴நாம் பா³(அ)தி⁴காராந்தரப்ரயுக்த்யுபஜீவிநாம் வா ப⁴வதி । ந சா(அ)த்ர தேஷாமந்யதமத்வே ஶ்ருத்யாதி³ ப்ரமாணமஸ்தி । யத்³யபி ஜ்யோதிஷ்டோமாதா³வதி⁴க்ருதஸ்யைவா(அ)ங்கா³வப³த்³தோ⁴பாஸநேஷ்வதி⁴காரஸ்ததா²பி ந ந: காசித்³தா⁴நி:, உபாஸநாநாம் த⁴ர்மவிஶேஷாணாமேவா(அ)ஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே ப்ராஸங்கி³கீ ஸங்க³திரித்யுக்தத்வாத் ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யவிஷயப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யா(அ)தி⁴காரத்வாபா⁴வாத் । நநு யதா²(அ)(அ)க்³நேயாதீ³நாம் ஷண்ணாம் யாகா³நாமங்கா³ங்கி³த்வாதி³பூர்வோக்தத்ரைவித்⁴யாபா⁴வே(அ)பி ப²லைக்யாத் கர்த்ரைக்யம் க்ரமஶ்ச ததா² த⁴ர்மப்³ரஹ்மவிசாரயோ: ஸ்யாதி³தி சேத்³, ந; தயோ: ப²லைக்யே மாநாபா⁴வாத் । “வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ” இதி ஸமுச்சயவிதி⁴ரேவ மாநமிதி சேத்³ , ந; “அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயா(அ)(அ)ம்ருதமஶ்நுதே” இத்யவித்³யாக்²யஸ்ய கர்மணோ வித்³யாயாஶ்ச வாக்யஶேஷே ப²லபே⁴தா³வக³மாத் । “தேநைவ ப்³ரஹ்மவித்புண்யக்ருத்தைஜஸஶ்ச” இதி வசநம் ஸமுச்சயவிதா⁴யகமிதி சேத்³ , மைவம் ; நா(அ)த்ர ஜ்ஞாநகர்மணோரேகஸ்மிந் புருஷே ஸமுச்சயவிதி⁴:, கிந்து ப்³ரஹ்மவித்புண்யக்ருதோருப⁴யோ: புருஷயோர்யோகே³ (மார்கே³) ஸமுச்சயவிதி⁴: அந்வாசயார்தே²ந சகாரேண ப்ரத்யேகம் நிரபேக்ஷமார்கா³ந்வயோபபத்தே:  । ப்³ரஹ்மவிச்ச²ப்³தே³நா(அ)த்ர ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸகோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே, நிர்கு³ணப்³ரஹ்மவித³ உத்தரமார்கே³ண க³மநாபா⁴வாத் । புண்யக்ருச்ச²ப்³தே³ந ச ப்ரதீகோபாஸகோ(அ)பி⁴ப்ரேத:; கேவலகர்மிணாம் தூ⁴மாதி³மார்க³ஶ்ரவணாத் । ததோ ப்³ரஹ்மவித்புண்யக்ருதோராவித்³யுல்லோகமுத்தரமார்கே³ க³மநஸமுச்சயபரம் வசநம் । ந ச “தாந்யாசரத² நியதம் ஸத்யகாமா:” இத்யத்ர ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயவிதி⁴: ஸுஸம்பாத³:, கேவலகர்மணாமேவ ஶ்ரவணாத் । ந ச ஸத்யஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மபர:, “ஏஷ வ: புண்ய: ஸுக்ருதோ ப்³ரஹ்மலோக:” இதி வாக்யஶேஷே ஸத்யலோகாபி⁴தா⁴நாத் । ந ச “ஸத்யேந லப்⁴யஸ்தபஸா ஹ்யேஷ ஆத்மா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந” இத்யயம் ஸமுச்சயவிதி⁴: । நஹ்யத்ர தப:ஶப்³தோ³(அ)க்³நிஹோத்ராதி³கமாசஷ்டே, கிந்து த்⁴யாநம்; “மநஸஶ்சேந்த்³ரியாணாம் சைகாக்³ர்யம் பரமம் தப:” இதி ஸ்ம்ருதே: । தஸ்மாந்ந ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயே மாநமஸ்தி । ப்ரத்யுத “நாஸ்த்யக்ருத: க்ருதேந” “ந கர்மணா ந ப்ரஜயா” இத்யாதி³நா கர்மண: ஸாக்ஷாந்மோக்ஷஸாத⁴நதா நிஷித்⁴யதே । ந ச கேவலகர்மண ஏவ ப்ரதிஷேத⁴ இதி வாச்யம் , ஸமுச்சயவிதா⁴யிப்ரமாணாபா⁴வே ஸர்வகர்மணாம் ப்ரதிஷேதோ⁴பபத்தே:; அந்யதா² ஜ்ஞாநாங்க³தயா ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴நம் நோபபத்³யேத । ஸம்ந்யாஸாஶ்ரமத⁴ர்மை: ஸமுச்சயோ(அ)ஸ்த்விதி சேத்³, ந; தத்³த⁴ர்மாணாம் த்⁴யாநாதீ³நாம் ஜ்ஞாநஸ்வரூபோபகாரித்வாத் ப²லஸமுச்சயாநுபபத்தே: । நித்யகர்மவிதா⁴நாநுபபத்திரேவ ஜ்ஞாநஸஹகாரிதயா நித்யகர்மணாம் மோக்ஷப²லத்வம் கல்பயதீதி சேத்³ , ந; ப்ராபா⁴கரமதே தேஷாம் ப²லநிரபேக்ஷத்வாத் । பா⁴ட்டபக்ஷே விஶ்வஜிந்ந்யாயேந ஸ்வர்க³கல்பநாத் । வேதா³ந்திபக்ஷே ஸம்ஸ்காரவிவிதி³ஷயோருக்தத்வாத் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமேவேதிகர்த்தவ்யதயா கர்மணாம் மோக்ஷஸாத⁴நத்வம் கல்பயதீதி சேத்³, ந; ஶமாதி³ரூபேதிகர்த்தவ்யதாந்தரஸ்ய ஸத்³பா⁴வாத் । “யஜ்ஞேந விவிதி³ஷந்தி” இதி வித்⁴யுத்³தே³ஶே கரணதயா ப்ரஸித்³தா⁴நாம் கர்மணாமிதி கர்த்தவ்யதாயாம் விதி⁴விரோதா⁴ச்ச । கத²ஞ்சித்தேஷாம் மோக்ஷஸாத⁴நத்வகல்பநே(அ)ப்யுதி³தாநுதி³தஹோமவத்³ ஜ்ஞாநகர்மணோர்விகல்ப ஏவ கிம் ந ஸ்யாத் ? ததா² ச ந ஸமுச்சயஸித்³தி⁴: । ந ச ஸமுச்சயவாதி³நா மோக்ஷே கர்மணோ(அ)த்⁴யாஸ: ஸுநிரூப:, ந தாவத்³ ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வம் தத்ஸாத்⁴யம் , தஸ்ய ஸித்³த⁴ஸ்வபா⁴வத்வாத் । நா(அ)ப்யவித்³யாதத்கார்யநிவ்ருத்திஸ்தத்ஸாத்⁴யா, “தரதி ஶோகமாத்மவித்” இத்யாதௌ³ தந்நிவ்ருத்தேர்ஜ்ஞாநஸாத்⁴யத்வஶ்ரவணாத் । கிம் ச ஸமுச்சயவாதி³மதே விஜ்ஞாநஸாத்⁴யமபி ப²லம் ந ப⁴வதி । கிம் கர்மோபாதி⁴நிவ்ருத்திர்ஜ்ஞாநப²லம் , கிம் வா மித்²யாத்⁴யாஸநிவ்ருத்தி:, உத தத்ப்ரவாஹநிவ்ருத்தி:, அத²வா மித்²யாஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரநிவ்ருத்தி:, ஆஹோஸ்வித்³ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரகாஶநம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:; கர்மோபாதீ⁴நாம் ஸத்யவஸ்துதயா ஜ்ஞாநாநிவர்த்யத்வாத் । ந த்³விதீய:; மித்²யாத்⁴யாஸஸ்ய க்ஷணிகத்வாத்ஸ்வயமேவ நிவ்ருத்தே: । ந த்ருதீய:, ப்ரவாஹஸ்ய ப்ரவாஹிநிவ்ருத்திமந்தரேண ப்ருத²கு³ச்சே²தா³பா⁴வாத் । ந சதுர்த²:, ரஜதாதி³ஸம்ஸ்காரஸ்ய ஶுக்த்யாதி³ஜ்ஞாநநிவர்த்த்யத்வாத³ர்ஶநாத் । ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸஸம்ஸ்காராத்³ நிவ்ருத்தௌ ஸம்ஸ்கார ஏவ முக்திஹேது: ஸ்யாத் । ததோ “ஜ்ஞாநாதே³வ கைவல்யம்” இதி ஶாஸ்த்ரம் விருத்⁴யேத । ந பஞ்சம:, ப்³ரஹ்மண: ஸ்வப்ரகாஶத்வாத் । யத்து பா⁴ஸ்கரேண ப்ரலபிதம் ஸமுச்சயஸாமர்த்²யாதே³வ த⁴ர்மாவபோ³தா⁴நந்தரம் ப்³ரஹ்மாவபோ³த⁴ இதி, தத்ஸமுச்சயநிராகரணாதே³வ நிராக்ருதம் । ஸத்யபி வா ஸமுச்சயே தத்கத²ம் ஸித்⁴யேத் , வைபரீத்யப்ரஸங்க³ஸ்ய தவ து³ர்வாரத்வாத் । ததா² ஹி – ஜ்ஞாநவதைவா(அ)நுஷ்டி²தாநி கர்மாணி மோக்ஷம் ஸாத⁴யந்தீதி ப்ரத²மம் ப்³ரஹ்மாவபோ³த⁴முத்பாத்³ய தத்³போ³த⁴வதைவ ப்³ரஹ்மசாரிணா த⁴ர்மவிசாரிணா த⁴ர்மவிசாராதி³ ஸர்வம் கர்தும் யுக்தமிதி விபரீத ஏவ க்ரம: ஸ்யாத் । கர்மாநுஷ்டா²நஸ்ய ப்³ரஹ்மாவபோ³தோ⁴த்தரகாலபா⁴வித்வே(அ)பி த⁴ர்மவிசார: பூர்வமேவ க்ரியதாமிதி சேத்³, ந; ததா² ஸத்யாதா³வேவ முமுக்ஷோராத⁴ர்மவிசாரபரிஸமாப்தேரநுஷ்டீ²யமாநாஶ்ரமகர்மணாமாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³த் । ந தாவத் தேஷாம் போ⁴க³: ப²லம் , புருஷஸ்ய போ⁴கா³த்³விரக்தத்வாத் । நா(அ)பி முக்தி:, ஜ்ஞாநாபா⁴வேந தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் ஸமுச்சயாபா⁴வாத் । அபூர்வாத்³வாரேணோபகாரகத்வே ஜந்மாந்தராநுஷ்டி²தகர்மபி⁴ரேவ தத்ஸித்³தௌ⁴ க்ருதமிஹ ஜந்மநி கர்மாநுஷ்டா²நேந । ந ச த⁴ர்மவிசாராத் பூர்வம் முமுக்ஷுத்வமேவ நா(அ)ஸ்தி, த்³ருஶ்யந்தே ஹி பா³ல்யமாரப்⁴ய முமுக்ஷவ: । ந ச முமுக்ஷ்வமுமுக்ஷுஸாதா⁴ரணத்வாத்³த⁴ர்மவிசார ஏவ ப்ரத²மம் கர்த்தவ்ய இதி வாச்யம் , த்வந்மதே காம்யமாநமோக்ஷஹேதுத்வேந ஸாதா⁴ரணத்வாஸித்³தே⁴: । அத² நித்யாத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயோஜ்யத்வாத்³த⁴ர்மவிசார: ஸாதா⁴ரண:, ததா³பி ந தஸ்ய ப்ராத²ம்யநியம:; காம்யமாநப்³ரஹ்மவிசாராநந்தரமபி நித்யகர்மவிசாரோபபத்தே: । யத்³யத்⁴யயநாநந்தரமேவ கர்மவிசாராநநுஷ்டா²நே ப்ரத்யவாயஸ்ததா³(அ)பி தத்பரிஹாராயைகம் கர்மவாக்யம் ப்³ரஹ்மபோ³தா⁴த் ப்ராக்³விசாரயிதவ்யம் , அந்யத்து பஶ்சாத் । ததா² ஸதி விது³ஷா(அ)நுஷ்டீ²யமாநாநாம் ப்³ரஹ்மசாரித⁴ர்மாணாமபி மோக்ஷஸாத⁴நத்வலாபா⁴த் । அக்³நிஹோத்ராதி³த⁴ர்மாணாமேவ மோக்ஷஸாத⁴நத்வம் ந ப்³ரஹ்மசாரித⁴ர்மாணாமிதி சேத்³, வேதா³நுவசநாதி³ஷு ப்ரத்யேகம் நிரபேக்ஷகரணவிப⁴க்திஶ்ரவணாத்³ ப்³ரஹ்மசாரிணோ(அ)த்⁴யயநஸ்யா(அ)பி மோக்ஷஸாத⁴நத்வோபபத்தே:। அத ஏவ ஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ஸம்ந்யாஸம் வித⁴த்தே । தேந ப்³ரஹ்மசாரித⁴ர்மாணாம் ஸம்ந்யாஸத⁴ர்மாணாம் வா ஜ்ஞாநே ஸமுச்சயோபபத்தௌ த்வந்மதே(அ)க்³நிஹோத்ராதீ³நாமநநுஷ்டா²நமேவ ப்ரஸஜ்யேத । கிம் ச க்ரதுவித⁴ய ஏவ த⁴ர்மவிசாரப்ரயோஜகா:, ந த்வத்⁴யயநவிதி⁴: । அந்யதா² ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்யா(அ)ப்யத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயோஜ்யத்வப்ரஸங்கா³த் । “ஶ்ரோதவ்ய:” இதி வித்⁴யந்தரம் தத்ப்ரயோஜகமஸ்தீதி சேத்³ , ந; த⁴ர்மவிசாரே க்லுப்தப்ரவர்தகபா⁴வேநா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴நைவ ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்யா(அ)பி ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வே “ஶ்ரோதவ்ய:” இதி விதே⁴ரபி ப்ரவர்தகத்வகல்பநே கௌ³ரவாத் । ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய காம்யத்வாந்ந நித்யாத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயோஜ்யதேதி சேத்³, ந; காம்யக்ரதுவிசாரஸ்ய தத்ப்ரயோஜ்யதாங்கீ³காராத் । ந ச வாச்யம் த⁴ர்மவிசாராத³பி ப்³ரஹ்மவிசாரே ஶமத³மோபஸத³நாத்³யங்கா³தி⁴க்யாத்³வித்⁴யந்தரப்ரயோஜ்யதேதி, ஏகஸ்யைவா(அ)த்⁴யயநவிதே⁴ர்ந்யூநாதி⁴காங்கௌ³ த⁴ர்மப்³ரஹ்மவிசாரௌ ப்ரதி ப்ரயோஜகத்வஸம்ப⁴வாத் । ஏக ஏவ ஹி த³ர்ஶபூர்ணமாஸவிதி⁴: புரோடா³ஶஹவிஷ்காவக்³நேயாக்³நீஷோமீயயாகா³வவகா⁴தாத்³யங்க³ஸஹிதம் [தௌ?] தத்³ரஹிதம் சா(அ)(அ)ஜ்யஹவிஷ்கமுபாம்ஶுயாஜம் ப்ரவர்தயதி । நநு விதி⁴ர்ஹி ஸர்வத்ரோபாதே³யஸ்யைவா(அ)நுஷ்டா²பக:, ஶமத³மாத³யஸ்த்வநுபாதே³யா:, ப்³ரஹ்மவிசாராதி⁴காரிவிஶேஷணத்வாத் , ததோ நா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ஸ்தத³நுஷ்டா²பக இதி சேத்³, ந; அத்⁴யயநவித்⁴யதி⁴காரிண உபநீயதஸ்யைவ தத்ப்ரயுக்தே ப்³ரஹ்மவிசாரே(அ)ப்யதி⁴காரிதயா ஶமாதீ³நாமதத்³விஶேஷணத்வாத் । அந்யதா² ஶ்ரவணவிதே⁴ரபி தத³நுஷ்டா²பகதா ந ஸ்யாத் । ததே³வம் பா⁴ஸ்கராதி³ஸமுச்சயவாதி³மதாநாமநேகதா⁴ து³ஷ்டத்வாத்³ த⁴ர்மப்³ரஹ்மவிசாரயோ: ப²லைக்யாயோகா³ந்ந கர்த்ரைக்யமிதி ந தத்ப்ரயுக்தக்ரமார்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: । நந்வேவமபி பூர்வதந்த்ரே த்³வாத³ஶபி⁴ரபி லக்ஷணைர்த⁴ர்ம ஏகோ ஜிஜ்ஞாஸ்யஸ்தத்ர யதா² லக்ஷணாநாம் க்ரமநியமஸ்ததா² பூர்வோத்தரதந்த்ரயோரபி ஜிஜ்ஞாஸ்யைக்யே க்ரமநியமார்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; ப²லவஜ்ஜிஜ்ஞாஸ்யஸ்தா²(அ)பி பி⁴ந்நத்வாத் । யதா² பூர்வதந்த்ரே(அ)நுஷ்டா²நாபேக்ஷோ(அ)ப்⁴யுத³ய: ப²லம் , ததோ²த்தரதந்த்ரே சா(அ)நுஷ்டா²நாநபேக்ஷம் நி:ஶ்ரேயஸமிதி ப²லபே⁴த³: । ததா² பூர்வதந்த்ரே புருஷவ்யாபாரதந்த்ரோ ஜ்ஞாநத³ஶாயாமவித்³யமாநோ த⁴ர்மோ ஜிஜ்ஞாஸ்ய:, உத்தரதந்த்ரே புருஷவ்யாபாராநபேக்ஷம் ஜ்ஞாநகாலே(அ)பி வித்³யமாநம் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸ்யம் , அதோ வேதா³ர்த²த்வாகாரேணைக்யே(அ)பி ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴தோ³ ந வாரயிதும் ஶக்ய: । ப்ரமாணைக்யே ப்ரமேயபே⁴தோ³ ந யுக்த இதி சேத்³ , ந; ப்ரமாணைக்யாஸித்³தே⁴: । ந ஹி த⁴ர்மே ப்³ரஹ்மணி வா வேதோ³ வேதா³காரேணைவ ப்ரமாணம் , கிந்து சோத³நாகாரேண த⁴ர்மம் போ³த⁴யதி வேதா³ந்தவாக்யரூபேண ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் । தத்ர சோத³நேதி ஶப்³த³பா⁴வநாம் குர்வாண: ஶப்³தோ³(அ)பி⁴தீ⁴யதே । ஸா ச சோத³நா அம்ஶத்ரயவிஶிஷ்டாமர்த²பா⁴வநாம் குர்வதீ தத³நவரோதே⁴ புருஷப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் ப்ருஷப்ரேரணார்த²மேவா(அ)ர்த²பா⁴வநாம் ப்ரதிபாத³யதி । வேதா³ந்தவாக்யம் புநர்போ³த⁴யத்யேவ, ந து ப்³ரஹ்மணி தத்³போ³தே⁴ வா புருஷம் ப்ரேரயதி, ப்³ரஹ்மணோ(அ)கார்யஸ்யா(அ)புருஷப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் புருஷப்ரேரணார்த²மேவா(அ)ர்த²பா⁴வநாம் ப்ரதிபாத³யதி । வேதா³ந்தவாக்யம் புநர்போ³த⁴யத்யேவ, ந து ப்³ரஹ்மணி தத்³போ³தே⁴ வா புருஷம் ப்ரேரயதி, ப்³ரஹ்மணோ(அ)கார்யஸ்யா(அ)புருஷதந்த்ரத்வாத்³ போ³த⁴ஸ்ய ச ப்ரமாணப்ரமேயதந்த்ரஸ்ய புருஷேச்சா²ப்ரயத்நாநதீ⁴நத்வாத் । அநிச்ச²தோ(அ)ப்ரயதமாநஸ்யாபி து³ர்க³ந்தா⁴தி³ஜ்ஞாநத³ர்ஶநாத் । ததே³வம் த⁴ர்மப்³ரஹ்மணோஸ்தத்ப்ரமாணயோஶ்சா(அ)த்யந்தவிலக்ஷணத்வாந்நா(அ)த்ர ஜிஜ்ஞாஸ்யைக்யப்ரயுக்தமபி க்ரமமத²ஶப்³தோ³ வக்துமர்ஹதி । தஸ்மாதா³நந்தர்யாபி⁴தா⁴நமுகே²ந புஷ்கலகாரணரூபஸ்ய ஶாஸ்த்ரீயஸ்யா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணஸ்ய ஸூசநாயைவா(அ)த²ஶப்³த³: । தச்சா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணம் சதுர்தா⁴ ஶாஸ்த்ரே ப்ரஸித்³த⁴ம் நித்யா(அ)நித்யவஸ்துவிவேக:, இஹா(அ)முத்ரார்த²ப²லபோ⁴க³விராக³:, ஶமத³மாதி³ஸாத⁴நஸம்பத்³ , முமுக்ஷுத்வம் சேதி । தத்ர “ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய:” இதி விதி⁴ப்ரகரணே “தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயதே” இத்யாதி³நா நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகோ த³ர்ஶித: । ஶ்ரவணவிதி⁴ப்ரகரணே ச “ஆத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வதி” இதீஹாமுத்ரார்த²ப²லபோ⁴க³விராகோ³ த³ர்ஶித: । “ஆத்மந்யேவாத்மாநம் பஶ்யேத்” இதி த³ர்ஶநவிதி⁴ப்ரகரணே “ஶாந்தோ தா³ந்த:” இத்யாதி³நா ஶமாத³யோ த³ர்ஶிதா: । “தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ” இதி விசாரவிதி⁴ப்ரகரணே “வருணம் பிதரமுபஸஸார” இதி கு³ரூபஸத³நம் த³ர்ஶிதம் । ந ச முமுக்ஷுத்வப்ராபகப்ரமாணாபா⁴வ:, ஸர்வத்ர ஹி ப²லஶ்ருதய: காமநோத்பாத³நத்³வாரேண முமுக்ஷோரதி⁴காரப்ரத³ர்ஶநார்தா²:; அந்யதா² ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நாதே³வ ப²லஸித்³தே⁴ஸ்தத்ஸம்கீர்தநவைப²ல்யாத் । யத்³யபி ஶமாத³யோ ஜ்ஞாநவிதி⁴ப்ரகரணே படி²தாஸ்ததா²பி தேஷாம் விசாராதி⁴காரிவிஶேஷணத்வவிருத்³த⁴ம் । ஜ்ஞாநஸ்ய விதா⁴துமஶக்யதயா தத்ஸாத⁴நஸ்ய விசாரஸ்யைவ தத்ர விதே⁴யத்வாத் । ஏவமபி ப்ரதிஶாஸ்த்ரம் விசாரவிதே⁴ர்பி⁴ந்நத்வாத்தத்ர ச தாந்யதி⁴காரிவிஶேஷணாந்யபி வ்யவதிஷ்ட²ந்தே, ந து ஸமுச்சீயந்த இதி சேத்³ , ந; ஸர்வஶாகா²ப்ரத்யயந்யாயேந விசாரவிதே⁴ரேகத்வாத் । நாநாஶாகா²ஸு ஶ்ரூயமாணஸ்ய ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³கர்மண: ஶாகா²பே⁴தே³ந பே⁴தா³வாப்தௌ "ஏகம் வா ஸம்யோக³ரூபசோத³நாக்²யாவிஶேஷாத்” இதி ஸூத்ரேண ஸித்³தா⁴ந்திதம் । தத்ர யதா² ப²லஸம்யோக³ஸ்ய த்³ரவ்யதே³வதாலக்ஷணரூபஸ்ய “யஜேத” இத்யாதி³சோத³நாயா ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³ஸம்ஜ்ஞாயாஶ்ச ஸர்வத்ரா(அ)விஶேஷேண கர்மைக்யம் ததா² விசாரோ(அ)பி ஸர்வத்ரைக ஏவ । ஸ சைகோ விசாரவிதி⁴ரதி⁴காரமீக்ஷமாண: ப்ரகரணஸாமர்த்²யாத் ப²லஸங்கீர்தநவைப²ல்யபரிஹாராச்ச வர்ணிதத⁴ர்மகலாபமதி⁴காரநிமித்தத்வேந ஸ்வீகரோதி । நிரதி⁴காரஸ்ய விதே⁴: ப்ரவ்ருத்திபர்யந்தத்வாயோகா³த் । நந்வேஷு வாக்யேஷு விசாரபதா³பா⁴வாத்³விசாரோ(அ)பி⁴தீ⁴யத இதி கத²மவக³ம்யதே ? உச்யதே – “ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:” “தத்³விஜிஜ்ஞஸஸ்வ” இத்யத்ரா(அ)ந்தர்ணீதோ விசாரோ விதீ⁴யதே, இஷ்யமாணஜ்ஞாநஸ்யேச்சா²யாஶ்ச விதே⁴யத்வாயோகா³த் । “ஶ்ரோதவ்ய:” இத்யத்ர ஸ்வயமேவ விசாரோ விஹித: । “பஶ்யேத்” இத்யத்ர து பூர்வமேவோக்தம் । தஸ்மாத் ஸர்வத்ர மநநநிதி³த்⁴யாஸநாப்⁴யாமங்கா³ப்⁴யாம் ஶ்ரவணம் நாமா(அ)ங்கி³ விதீ⁴யதே இதி ஸித்³த⁴ம் । நநு ஸர்வத்ர ப²லஸாத⁴நவிதௌ⁴ ப²லகாமநைவ புஷ்கலாதி⁴காரநிமித்தமித்யத்ராபி முமுக்ஷத்வமேவா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணம் ஶமத³மாதி³கம் த்வநுஷ்டே²யதயா ப்ரயாஜாதி³வத் ப²லோபகார்ய்யங்க³ம் ப⁴விஷ்யதீதி சேத் , ஸத்யம் ; அங்க³ஸ்யா(அ)ப்யதி⁴காரிவிஶேஷணத்வம் ந விருத்⁴யதே, ஶமாதி³கு³ணகோ பூ⁴த்வா பஶ்யேதி³த்யாதி³லிங்கா³த் । ஶாஸ்த்ரைகக³ம்யஸ்ய யுக்த்யா(அ)பலாபாயோகா³த் । அங்க³பூ⁴தாயா அபி தீ³க்ஷாயா உத்தரக்ரத்வதி⁴காரநிமித்ததாத³ர்ஶநாத் । யத்³யபி முமுக்ஷுத்வே ஸத்யந்யத⁴ர்மாபா⁴வாபராதே⁴ந ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வோ ந த்³ருஷ்டசரஸ்ததா²பி முமுக்ஷுத்வஸ்வரூபோபாதி⁴த்வாத³ந்யேஷாமதி⁴காரநிமித்தத்வமநிவார்யம் । ந ஹி நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகாபா⁴வே ஸதீஹா(அ)ம்ருத்ரார்த²ப²லபோ⁴க³விராக³ உபபத்³யதே । நா(அ)பி தஸ்மிந்நஸதி ஶமாதி³யுக்தத்வேந முமுக்ஷுத்வம் ஸம்ப⁴வதி । அத: பூர்வபூர்வ உத்தரோத்தரஸ்ய ஸ்வரூபோபாதி⁴: ।

நந்வேவம் ஸதி ந கஸ்யா(அ)பி ஸ்வரூபம் ஸித்⁴யேத்³ , மூலகாரணஸ்ய நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகஸ்யா(அ)ஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி நித்யம் நாம கிஞ்சித³ஸ்தி யஸ்யா(அ)நித்யாத்³விவேக: ஸ்யாத் । ந ச ஸர்வாநித்யத்வே மாநாபா⁴வ:, விமதம் ஸர்வமநித்யம் , ஸத்த்வாத்³ , க⁴டாதி³வத் , இதி சேத்³ , மைவம் ; கார்யஜாதஸ்யோத்பத்திவிநாஶாப்⁴யாமேவோபாதா³நஸ்யைகஸ்யா(அ)நாதே³: கூடஸ்த²ஸ்யா(அ)வதி⁴பூ⁴தஸ்ய நித்யத்வஸித்³தே⁴: । ததா² ஹி ந தாவத் கார்யம் நிருபாதா³நமுபபத்³யதே, அநுப⁴வவிரோதா⁴த் । அத உபாதா³நமங்கீ³கார்யம் । உபாதா³நத்வம் ச கார்யாந்தரஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதி । ததா² ஸதி கார்யாநுக³தஸ்யைவோபாதா³நத்வநியமாத் பூர்வபூர்வகார்யாநுவேத⁴ஸ்யோத்தரோத்தரகார்யே(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வாச்சரமே கார்யே(அ)நந்தபூர்வகார்யாணாமநுக³தி: ப்ரஸஜ்யேத । ந சைவமுபலப்⁴யதே அதோ(அ)நாத்³யேவ தது³பாதா³நம் । தஸ்ய சைகஸ்யைவ ஸர்வகார்யோத்பாத³கத்வஸம்ப⁴வே(அ)நேகத்வகல்பநே கௌ³ரவாதே³கத்வமப்⁴யுபேயம் , கூடஸ்த²த்வம் சா(அ)விகாரித்வாத்³ , விகாரித்வே ச கார்யத்வப்ரஸங்கா³த் । தச்ச கூடஸ்த²வஸ்து விநஶ்யதோ விகாரஜாதஸ்யா(அ)வதி⁴: । அந்யதா² நிரவதி⁴கவிநாஶே ஸத்யுபாதா³நாஸம்ப⁴வாத்³வர்தமாநஸ்ருஷ்டிரேவ ந ஸித்⁴யேத் । அத: கூடஸ்த²ம் வஸ்து நித்யமிதி நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகஸித்³தௌ⁴ தத்கார்யோ முமுக்ஷுத்வாந்தோ த⁴ர்மகலாபோ(அ)பி ஸித்⁴யந்நா(அ)தி⁴காரிணம் ப்³ரஹ்மவிசாரே ப்ரவர்தயதி । யஸ்தூக்தஸாத⁴நஸம்பத்³விரஹே(அ)பி தை³வவஶாத் குதூஹலாத்³வா ப³ஹுஶ்ருதத்வபு³த்³த்⁴யா வா தத்ர ப்ரவர்ததே, ஸ ப்ரவ்ருத்தோ(அ)ப்யநந்தர்முக²சேதா ப³ஹிரேவா(அ)பி⁴நிவிஶமாநோ நிர்விசிகித்ஸம் ப்³ரஹ்மாத்மத்வேநா(அ)வக³ந்தும் ந ஶக்நோதி । தஸ்மாத்³வர்ணிதவஸ்துகலாபாநந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த²: । அத்ர பா⁴ஸ்கர: ப்ரலலாப, விசாரகர்த்தவ்யதாம் ப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய கில ஸூத்ரகாரஸ்ய ஶமாத³யோ ந பு³த்³தி⁴ஸமாரூடா⁴: । ந சா(அ)பு³த்³தி⁴ஸமாரூட⁴மர்த²மதி⁴காரிவிஶேஷணதயோபாதா³துமர்ஹதி; த⁴ர்மவிசாரஸ்து பு³த்³த்⁴யாரூடோ⁴(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணதயோபாதீ³யத இதி । நைதத்³யுக்தம் ; ஶமாதீ³நாம் விசாரவிதி⁴ப்ரகரணபடி²ததயா ஸந்நிஹிததராணாமபு³த்³த்⁴யாரோஹாயோகா³த் । ந ச தேஷாமத்ரா(அ)நுபயோக³:; விதி⁴ப்ரயுக்தாதி⁴கார்யநுப³ந்தா⁴ந்த: பாதித்வாத் । த³ர்ஶிதஶ்சா(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் தேஷாம் விசாரோபயோக³: । ந ச ததா² த⁴ர்மவிசார: ஸந்நிஹிததர: । பி⁴ந்நப்ரகரணோபாத்தத⁴ர்மவிஷயத்வாத் । நா(அ)ப்யஸாவத்ரோபயுஜ்யத இதி பூர்வமேவ ஸமர்தி²தம் । தஸ்மாத³ஸ்மாது³க்த ஏவா(அ)த²ஶப்³தா³ர்த² இதி ஸித்³த⁴ம் । அத: ஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²: । நந்வத²ஶப்³த³ ஏவா‌(அ)(அ)நந்தர்யாபி⁴தா⁴நமுகே²ந ஹேதுதயா பூர்வவ்ருத்தமர்த²ம் க³மயதீத்யுக்தம் தேந புநருக்தி: । ந ச வாச்யம் ஹேதுத்வம் நா(அ)த²ஶப்³தே³நா(அ)பி⁴தீ⁴யதே கிந்த்வர்தா²த் ப்ரதீயதே । அத்ர த்வத: ஶப்³தே³நா(அ)பி⁴தீ⁴யதே தேந ந புநருக்திரிதி । அர்தா²த் ப்ரதீதஸ்யா(அ)பி தாத்பர்யவிஷயதயா(அ)த²ஶப்³தா³ர்த²த்வாத்³ “யத்பர: ஶப்³த³: ஸ ஶப்³தா³ர்த²:” இதி ந்யாயாத் । ந சா(அ)த²ஶப்³த³ஸ்யா(அ)(அ)நந்தர்யமாத்ரே விதே⁴யே தாத்பர்யம் ஸம்ப⁴வதி, வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாதா³ர்தி²கே(அ)பி ஹேதுத்வே(அ)த²ஶப்³த³ஸ்ய தாத்பர்யே ஸத்யதா²த:ஶப்³த³யோ: புநருக்திர்து³ஷ்பரிஹரா । நைஷ தோ³ஷ:; அத²ஶப்³தே³ந ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸ்ய விசாரஹேதுத்வே பரிக்³ருஹீதே தஸ்யா(அ)நிர்வாஹாஶங்காயாம் தந்நிராகரணேந ஹேதுத்வநிர்வாஹாயா(அ)த: ஶப்³தோ³பாதா³நாத் । ததா²ஹி ஸ்வர்கா³தீ³நாம் க்ருதகத்வபரிச்சி²ந்நத்வாதி³ஹேதுபி⁴ரநித்யத்வமநுமாய தஸ்மாத³நித்யாந்நித்யம் விவேக்தவ்யம் । ந சா(அ)யம் விவேக: ஸுலப⁴:, உக்தஹேதூநாம் ப்ரத்⁴வம்ஸபரமாண்வாதா³வநைகாந்திகத்வாத் । நித்யத்வம் ச கர்மப²லஸ்ய ஶ்ரூயதே – “அக்ஷய்யம் ஹ வை சாதுர்மாஸ்யயாஜிந: ஸுக்ருதம் ப⁴வதி” இத்யாதௌ³ । அத: கத²ம் புருஷார்தா²த் கர்மப²லாத் விரஜ்யா(அ)புருஷார்தே² ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே புருஷா: ப்ரவர்தேரந் । யத்³யபி ப்³ரஹ்மண்யாநந்தோ³(அ)ஸ்தி ததா²பி நா(அ)ஸௌ ஜீவேநோபபோ⁴க்தும் ஶக்ய:, ஸ்வாஶ்ரயஸுகோ²பலப்³தே⁴ரேவோபபோ⁴க³த்வாத் । ந ச ப்³ரஹ்மத⁴ர்மஸ்ய ஸுக²ஸ்ய ஜீவாஶ்ரயதயோபலப்³தி⁴: ஸம்ப⁴வதி, லோகே(அ)ந்யஸுக²ஸ்யா(அ)ந்யாஶ்ரயத்வாத³ர்ஶநாத் । அத² ஸுகா²பரோக்ஷ்யமாத்ரஸ்யோபபோ⁴க³த்வே வ்யபி⁴சாராபா⁴வாத் ஸ்வாஶ்ரயவிஶேஷணம் வ்யர்த²மிதி மந்யஸே, ஏவமபி ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴தே³ ப்³ரஹ்மாநந்தா³பரோக்ஷ்யமநுபபந்நம் , புருஷாந்தராநந்த³ஸ்யா(அ)(அ)பரோக்ஷ்யாத³ர்ஶநாத் । ஜீவப்³ரஹ்மணோரபே⁴த³ஸ்த்வநுப⁴வவிருத்³த⁴:, அதோ மோக்ஷாந்நிராநந்தா³த்³விரஜ்யா(அ)ல்பது³:க²மிஶ்ரிதே(அ)பி விஷயாநந்தே³ புருஷ: ப்ரவர்ததே, “நஹ்யஜீர்ணப⁴யாதா³ஹாரபரித்யாக³:, கிந்து ப்ரதிவிதா⁴தவ்யம்” இதி ந்யாயாதி³த்யத²ஶப்³த³பரிக்³ருஹீதோ(அ)ர்தோ² ந நிர்வஹதீத்யாஶங்க்யேத; ஸேயமாஶங்கா ந கர்தவ்யா, யஸ்மாத்³வேத³ ஏவ ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தபுருஷார்த²ஜாதஸ்யா(அ)நித்யதாம் த³ர்ஶயதி – “தத்³யதே²ஹ கர்மஜிதோ லோக: க்ஷீயத ஏவமேவாமுத்ர புண்யஜிதோ லோக: க்ஷீயதே” இத்யாதி³: । ந சேயம் ஸாமாந்யஶ்ருதிஶ்சாதுர்மாஸ்யாதி³விஶேஷஶ்ருதிவிஷயாத³ந்யத்ரைவ வ்யவதிஷ்ட²தாமிதி வாச்யம் , தத்ர தாவச்சாதுர்மாஸ்யஶ்ருதி: ஸுக்ருதஸ்யைவா(அ)க்ஷயத்வம் ப்³ரூதே ந தத்ப²லஸ்ய । ந ச ஸுக்ருதாக்ஷயகத²நமுகே²ந தத்ப²லாக்ஷயத்வே வாக்யதாத்பர்யமிதி கல்பயிதும் ஶக்யம் , ப்ரமாணவிரோதா⁴த் । பரிச்சி²ந்நத்வாதி³ஹேதுபி⁴: ப²லாநித்யத்வாநுமாநாத் । ந ச தேஷாமநைகாந்திகத்வம் , பரமாண்வாதா³வபி நித்யத்வாஸம்ப்ரதிபத்தே: । ந சா(அ)க்ஷயே ஸுக்ருதே ஸதி தத்ப²லஸ்ய க்ஷயாநுபபத்தி:, அநுபபோ⁴க³வது³பபத்தே: । ஸத்யேவ ஹி ஸுக்ருதே க்வசித் ப²லம் நோபபு⁴ஜ்யதே, “கதா³சித் ஸுக்ருதம் கர்ம கூடஸ்த²மிவ திஷ்ட²தி” இதி ஸ்ம்ருதே: । ததா² ப²லஸ்ய க்ஷயோ(அ)பி கிம் ந ஸ்யாத் ? நாபி “ஹிரண்யதா³ அம்ருதத்வம் ப⁴ஜந்தே” இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு ப²லநித்யத்வம் ஸுஸம்பாத³ம் । அத்ரா(அ)ப்யநுமாநாநுக்³ருஹீதயா ஸாமாந்யஶ்ருத்யா விரோத⁴ஸ்ய தாத³வஸ்த்²யாத் । தஸ்மாந்நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகபூர்வமநித்யேப்⁴யோ ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தபுருஷார்தே² வைராக்³யமுபபந்நம் । ந ச ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ந புருஷார்த²:; ஆநந்த³ஸாக்ஷாத்காரத்வாத் । ஜீவப்³ரஹ்மணோரபே⁴த³ஸ்ய ப்ரத²மவர்ணகே ப்ரதிபி³ம்ப³த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாதி⁴தத்வாத் ஸம்ப⁴வத்யேவ தத்ஸாக்ஷாத்கார: । ந ச நித்யே ஜீவஸ்வரூபபூ⁴தே ப்³ரஹ்மாநந்தே³ விவதி³தவ்யம் , ஜீவே பரப்ரேமாஸ்பத³த்வஸ்ய கதா³சித³ப்யநபாயாத் । ஸுக²ஸாத⁴நாநாம் தத³பி⁴வ்யக்திமாத்ரோபக்ஷயாத் । அந்யதா² ஸாத⁴நாநாம் ஸுக²ம் ப்ரதி ஜநகத்வமபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வம் சேதி கௌ³ரவாத் । ஏவம் ச ஸகலவிஷயஸுகா²நாம் ப்³ரஹ்மாநந்த³லேஶதயா பரமாநந்த³ரூபே ப்³ரஹ்மணி து³:க²ஸாக³ராத் ஸம்ஸாரே உத்³விக்³நா: ப்ரவர்தந்தே । ததே³வமுக்தஶங்காநிராகரணேநா(அ)த²ஶப்³தா³ர்த²நிர்வாஹாயா(அ)த:ஶப்³த³ இத்யநவத்³யம் । ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேதி பதே³ந “ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸா” இதி ஷஷ்டீ²ஸமாஸோ(அ)வக³ந்தவ்யோ ந து த⁴ர்மாய ஜிஜ்ஞாஸா த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸேதிவச்சதுர்தீ²ஸமாஸ: । தத்ர ஹ்யந்தர்ணீதவிசாரார்த²ப்ராதா⁴ந்யமாஶ்ரித்ய ப்ரயோஜநவிவக்ஷயா த⁴ர்மாயேதி சதுர்தீ²ஸமாஸ ஆஶ்ரித: । ந ஹி விசாரஸ்ய யத்ப்ரயோஜநம் ததே³வ கர்ம, யேந த⁴ர்மஸ்யேதி கர்மணி ஷஷ்டீ² ப்ராப்நுயாத் । அத்ர து ஶப்³தோ³பாத்தம் ஜ்ஞாநேச்சா²ப்ராதா⁴ந்யமாஶ்ரீயதே, இச்சா²யாஶ்ச யதே³வ கர்ம ததே³வ ப்ரயோஜநம் , தேந கர்மணி ஷஷ்டீ² தாத³ர்த்²யே சதுர்தீ² ச ப்ராப்தா । தத்ர ஸ்வரூபஸித்³த⁴ஹேதுதயா ப்ராதா⁴ந்யாத் கர்மணி ஷஷ்டீ²மேவா(அ)(அ)ஶ்ரித்ய ஸமாஸோ த³ர்ஶித: । அத்ர வ்ருத்திகாரா: – ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஜாதிஜீவகமலாஸநஶப்³த³ராஶீநாமபி⁴தே⁴யதாமாஶங்க்யேத்த²ம் நிராகுர்வந்தி । ந க²லு ஜாத்யாதீ³நாமத்ர கர்தவ்யதயா கர்த்ருதயா வா(அ)ந்வய: ஸம்ப⁴வதி । ந தாவத்³ ப்³ராஹ்மணஜாதே: கர்மத்வம் , ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴தயா ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாயோகா³த் । நா(அ)பி கர்த்ருத்வம் , ஜிஜ்ஞாஸாயாஸ்த்ரைவர்ணிகாதி⁴காரத்வாத் । நா(அ)பி ஜீவோ ஜிஜ்ஞாஸ்ய:, அஹம்ப்ரத்யயஸித்³த⁴த்வாத் । யத்³யபி தஸ்ய கர்த்ருத்வமஸ்தி ததா²பி தது³பாதா³நம் வ்யர்த²ம் , அந்யஸ்ய கர்த்ருத்வப்ரஸங்கா³பா⁴வாத் । ந ச ஶப்³த³ராஶேர்வேத³ஸ்யா(அ)சேதநஸ்ய கர்த்ருத்வம் ஸம்ப⁴வதி, நா(அ)பி தஸ்ய கர்மத்வம் , த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸௌத்பத்திகஸூத்ராப்⁴யாம் தஸ்யா(அ)ர்த²வத்த்வப்ரமாணத்வயோர்நிரூபிதத்வாத் । ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்யாபி ந ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வம் தத்பதா³த³பி விரக்தஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸோபதே³ஶாத் । ந ச தஸ்ய கர்த்ருத்வம் , ஜ்ஞாநவைராக்³யயோ: ஸஹஸித்³த⁴த்வாதி³தி । ஸோ(அ)யம் வ்ருத்திகாரப்ரயாஸோ வ்யர்த²:, “ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:” இதி வக்ஷ்யமாணலக்ஷணஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜாத்யாதி³ஶங்காயா அநுத³யாத் ।

நந்வேவமபி ப்³ரஹ்மண இதி நேயம் கர்மணி ஷஷ்டீ² ப⁴விதுமர்ஹதி, ததா²த்வே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமாத்ரஸ்ய விசார்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³தா⁴வப்யந்யஸ்ய தத³ஸித்³தே⁴: । யதா³ து ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யே ஷஷ்டீ² பரிக்³ருஹ்யதே ததா³ ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴நாம் ஸ்வரூபப்ரமாணயுக்திஸாத⁴நப²லாநாம் ஸர்வேஷாம் விசாரப்ரதிஜ்ஞா ஸித்³த்⁴யதி । அத² மதம் – கர்மணி ஷஷ்ட்²யாம் ஸத்யாம் ஜிஜ்ஞாஸாபேக்ஷிதம் ஜிஜ்ஞாஸ்யம் நிர்தி³ஷ்டம் ப⁴வதி நா(அ)ந்யதா², ந ச தத³ந்தரேண ஜிஜ்ஞாஸா ஸுநிரூபேதி, தந்ந; ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யஷஷ்டீ²பக்ஷே(அ)பி ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வலாபா⁴த் । ந ஹி ஸாமாந்யம் விஶேஷபர்யவஸாநமந்தரேண வ்யவஹாரமாலம்ப³தே । தத்ர கோ(அ)ஸௌ விஶேஷ இதி வீக்ஷாயாம் ஸகர்மிகாயாம் ஜிஜ்ஞாஸாக்ரியாயாம் கர்மகாரகஸ்யா(அ)ப்⁴யர்ஹிததயா கர்மத்வம் பர்யவஸ்யதி । தஸ்மாத்ஸர்வஸம்க்³ரஹாய ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யே ஷஷ்டீ² க்³ராஹ்யா ந கர்மணீதி சேத்³, நா(அ)யம் தோ³ஷ:; கர்மணி ஷஷ்ட்²யா ப்ரதா⁴நே ஜிஜ்ஞாஸாகர்மபூ⁴தே ப்³ரஹ்மணி நிர்தி³ஷ்டே தத³பேக்ஷிதாநாம் ப்ரமாணாதீ³நாமர்த²ஸித்³த⁴தயா ப்ருத²க³வக்தவ்யத்வாத் । ந ஹி ராஜா க³ச்ச²தீத்யுக்தே தத³பேக்ஷிதபரிவாரஸ்ய க³மநம் ப்ருத²க்³வக்தவ்யம் ப⁴வதி । ஏவம் சா(அ)ஸ்மத்பக்ஷே முக²த: ப்ரதா⁴நவிசார: ப்ரதிஜ்ஞாயதே(அ)ர்த²தோ(அ)ந்ய: । த்வத்பக்ஷே து வைபரீத்யேந । ததோ(அ)ஸ்மத்பக்ஷ ஏவ ஶ்ரேயாந் । கிம் ச ஸாதி⁴காரஸ்ய விசாரவிதே⁴: ப்ரதிபாத³கே “தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ” இதி ஶ்ருதிவாக்யே ப்³ரஹ்மண: கர்மகாரகத்வநிர்தே³ஶாத் ஸூத்ரஸ்ய ச ததே³கார்த²தயா ஸூத்ரே(அ)பி ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வமேவ க்³ராஹ்யம் , ஜிஜ்ஞாஸாபதே³ந ஜ்ஞாதுமிச்சா² ஜிஜ்ஞாஸேத்யவயவார்த² உபாதே³ய: । ததா² சேச்சா²யா: ப²லவிஷயத்வாந்நிஶ்சலாபரோக்ஷாவக³திப²லபர்யந்ததா ஸூத்ரிதா ப⁴வதி । ந ச வாச்யம் ப்³ரஹ்மண்யவக³தே(அ)நவக³தே வா ந ஜ்ஞாநேச்சா² ப்ரஸஜ்யத இதி, பரோக்ஷத்வேநா(அ)ப்ரதிஷ்டி²தாபரோக்ஷத்வேந வா(அ)வக³தே நிஶ்சலாபரோக்ஷாவக³தயே ததி³ச்சோ²பபதே: । நநு ஜ்ஞாநம் நாம ப்ரமாணப²லம் ஸம்வேத³நமிதி ஸுக³தப்ராபா⁴கரவைஶேஷிகநையாயிகா: । ஸம்விஜ்ஜநகப்ரமாத்ருவ்யாபார இதி வார்திககாரீயா: । ஆத்மசைதந்யமேவைதி க்ஷபணகலௌகாயதிகா: । ஜ்ஞாயதே(அ)நேநேதி கரணவ்யுத்பத்த்யா பு³த்³தி⁴வ்ருத்திர்ஜ்ஞாநம் , பா⁴வவ்யுத்பத்த்யா து ஸம்வேத³நமேவேதி ஸாங்க்²யவேதா³ந்திந: । தத்ர கீத்³ருஶம் ஜ்ஞாநமிஷ்யத இதி சேத்³, உச்யதே – ந தாவத்ஸுக³தாதி³சதுஷ்டயஸ்ய லோகாயதஸ்ய ச பக்ஷ உபபந்ந:, தைர்ஜந்யஸ்யா(அ)பி ப²லபூ⁴தஸம்வேத³நஸ்ய கர்த்ருவ்யாபாரபூர்வகத்வாநப்⁴யுபக³மாத் ; விமதம் கர்த்ருவ்யாபாரபூர்வகம் , ப²லத்வாத்³ , க்³ராமப்ராப்திவதி³த்யநுமாநவிரோதா⁴த் । ஏதேந க்ஷபணகபக்ஷோ(அ)ப்யபாஸ்த: । யத்³யபி தத்பக்ஷே ஸம்வேத³நம் ஸ்வரூபேணா(அ)ஜந்யம் ததா²பி விஷயாவபா⁴ஸித்வோபாதி⁴நா தஜ்ஜந்மாப்⁴யுபேயம் । அந்யதா² ஸர்வதா³ ஸர்வவிஷயாவபா⁴ஸப்ரஸங்கா³த் । நநு ஸர்வக³தஸ்ய நிரவயவஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ ந பரிஸ்பந்த³பரிணாமௌ வ்யாபாரௌ யுக்தௌ । ஸத்யம் , அத ஏவ வார்திககாரீயம் மதமுபேக்ஷணீயம் । அஸ்மந்மதே த்வத்⁴யாஸபரிநிஷ்பந்நாந்த:கரணஸம்பிண்டி³தஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ ஜ்ஞாநாகாரபரிணாமோ யுஜ்யதே । ந ச தாத்³ருகா³த்மந: ஸம்வேத³நாகாரேணைவ பரிணாமோ(அ)ஸ்த்விதி வாச்யம் , ஸம்வேத³நஸ்ய ஸ்வரூபதோ நித்யஸித்³த⁴த்வாத் । ந சைவம் ஸம்வேத³நஸ்யா(அ)ஜந்யஸ்ய ப²லத்வாஸம்ப⁴வ:, தஸ்ய ஜந்மாங்கீ³காராத் । யத்³யப்யந்த: கரணபரிணாமா: ஸர்வே(அ)பி ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாத³பரோக்ஷாஸ்ததா²பி விஷயேண ஸஹா(அ)பரோக்ஷஹேதுரந்த:கரணபரிணாமோ(அ)பரோக்ஷஜ்ஞாநமிதரத்பரோக்ஷமிதி தத்³விவேக: । தத்ரைதாத்³ருஶமந்த:கரணபரிணாமரூபமபரோக்ஷஜ்ஞாநம் ஸூத்ரே(அ)ஸ்மிந்நிஷ்யமாணதயா நிர்தி³ஷ்டம் ।

நந்வேதத்ப்ரத²மஸூத்ரம் யதி³ ஶாஸ்த்ரே(அ)ந்தர்பூ⁴தம் ததா³நீமஸ்ய ஸ்வேநைவா(அ)(அ)ரம்ப⁴ஸித்³தா⁴வாத்மாஶ்ரயதாபத்தி: । அந்யேந சேத³நவஸ்தா² । அதா²(அ)நந்தர்பூ⁴தம் தர்ஹ்யஸ்யா(அ)நாரம்ப⁴ப்ரஸங்க³ இதி சேத்³, நைஷ தோ³ஷ:; ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநாதா³பாதப்ரதிபந்ந: ஶ்ரவணவிதி⁴ரேவ ஸ்வாபேக்ஷிதாநுப³ந்த⁴த்ரயவிசாராய ப்ரத²மஸூத்ரமாரம்ப⁴யதி । ததா² ச வக்ஷ்யமாணக்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ரப்ரயோஜகவிதி⁴நைவ ப்ரயோஜ்யத்வாத³ஸ்ய ஶாஸ்த்ராந்தர்பா⁴வ: । அபௌருஷேயவிதி⁴ப்ரயுக்தத்வாந்நா(அ)நவஸ்தா² । ஶ்ரவணவிதி⁴ர்யதி³ ஸ்வநிர்ணயாய ப்ரத²மஸூத்ரமேவாரம்ப⁴யேத் தர்ஹ்யுத்தரஸூத்ரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்யா(அ)(அ)ரம்ப⁴கம் கிம் ஸ்யாதி³தி ந ஶங்கநீயம் , ப்ரத²மஸூத்ரநிர்ணீதேந தேநைவ விதி⁴நா ததா³ரம்போ⁴பபத்தே: । அத ஏவ தத்³விதி⁴நிர்ணயஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ராதி³த்வம் ஸமந்வயாத்³யத்⁴யாயஸங்க³திஶ்சா(அ)ஸ்ய ஸுலபா⁴, ஶ்ரோதவ்யாதி³வாக்யாநாம் ஸ்வார்தே² ஸமந்வயத்³வாரேண விசார்யமாணவேதா³ந்தவாக்யாநாமபி ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வயநிமித்தத்வாத் । அத்ர ச ஸூத்ரே(அ)நுவாத³பரிஹாராய கர்தவ்யபத³மத்⁴யாஹ்ருத்யேஷ்யமாணஜ்ஞாநஸ்ய ப²லபூ⁴தஸ்ய ஸ்வத ஏவ ஸம்பாத்³யதயா(அ)வக³தஸ்ய விதே⁴யத்வாயோகா³த் । தது³பாயமந்தர்ணீதவிசாரமுபலக்ஷ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ப்ரத்யத்³ருஷ்டஸ்யா(அ)பி ஸாத⁴நத்வாத்³விதி⁴முபபாத்³யேஷ்டஸாத⁴நதாவிதி⁴பக்ஷம் ஸ்வீக்ருத்ய முமுக்ஷுணா ஹ்யாநுப⁴வாய விசார: கர்தவ்ய இதி ஶ்ரௌதோ வாக்யார்த²: கத²நீய: । கதி²தே ச தஸ்மிந் ஸம்ப³ந்த⁴விஷயப்ரயோஜநாந்யர்தா²த³வக³ம்யந்த இதி ஸ்தி²தம் ॥

த்ருதீயவர்ணகே ஸூத்ரபத³வாக்யார்த² ஈரித: ।
அதி⁴கார்யத²ஶப்³தே³ந தத்ர ஸாக்ஷாத்ப்ரஸாதி⁴த: ॥ 1 ॥

ஸூத்ரிதம் த்ரிதயம் த்வேதத்ஸம்ப³ந்தோ⁴ விஷய: ப²லம் ।
சதுர்தே² வர்ணகே ஸர்வம் ததா³க்ஷிப்ய நிரூப்யதே ॥ 2 ॥

ப்ரத²மே வர்ணகே(அ)த்⁴யாஸமாஶ்ரித்யைதத்ப்ரஸாதி⁴தம் ।
அஸ்மிம்ஸ்து வர்ணகே ஸாக்ஷாத்ததே³வாக்ஷிப்ய ஸாத்⁴யதே ॥ 3 ॥

நநு ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் யதி³ மாநாந்தரேஷு ப்ரதிபந்நம் ததா³ நா(அ)ஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷயோ ப⁴விதுமர்ஹதி, அநதி⁴க³தார்த²த்வாபா⁴வாத் । நாபி தத³வக³மோ(அ)ஸ்ய ப்ரயோஜநம் , ஏதச்சா²ஸ்த்ராத்ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴த்வாத் । அதா²(அ)ப்ரதிபந்நம் ததா³(அ)த்யந்தமபு³த்³த்⁴யாரூடே⁴நா(அ)ர்தே²ந கத²மித³ம் ஶாஸ்த்ரம் ஸம்ப³த்⁴யேத । யத்³யபி ப்ரத்யக்ஷாதி³கமத்யந்தாத்³ருஷ்டசரேணா(அ)ப்யர்தே²ந ஸம்ப³த்⁴யமாநம் த்³ருஷ்டம் ததா²பி விசாராத்மகஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ந தத்ஸம்ப⁴வதி । ஸர்வத்ரா(அ)(அ)பாதத: ப்ரதிபந்நஸ்யைவ விசாரஸம்ப³ந்த⁴த³ர்ஶநாதி³தி சேத் , ஏவம் தர்ஹி ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யத்⁴யயநாதா³பாதாப்ரதிபந்நஸ்யாநிர்ணீதஸ்ய விஷயஸ்ய விசாரஶாஸ்த்ரஸம்ப³ந்தே⁴ ஸதி தத³வக³ம: ப²லமிதி ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । நநு விஷயப்ரயோஜநஸம்ப³ந்தா⁴ நா(அ)த்ர ப்ரதிபாத³நீயா வக்ஷ்யமாணஸமந்வயாத்⁴யாயாதி³பி⁴ரேவ தத்ஸித்³தே⁴: । ந ச தத³ப்ரதிபாத³நே ஶ்ரோத்ரூணாமப்ரவ்ருத்தி:, ஶாஸ்த்ரப்ரணேத்ருகௌ³ரவாதே³வ விஷயாதி³ஸத்³பா⁴வநிஶ்சயேந ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் । மைவம் , ஸாமாந்யதோ விஷயாதி³ஸத்த்வநிஶ்சயே(அ)பி ஸ்வாபி⁴ப்ரேதப்ரயோஜநவிஶேஷாநவக³மே ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் । நநு தர்ஹி ப்ரவ்ருத்த்யங்க³தயா ப்ரயோஜநவிஶேஷ ஏவ வக்தவ்யோ ந விஶேஷஸம்ப³ந்தௌ⁴ । அத² விஷயோ(அ)பி ப்ரயோஜநஸாத⁴நதயா ப்ரவ்ருத்த்யங்க³ம் ததா²பி ப்ரயோஜநாவக³மாதே³வ ஸோ(அ)வக³ம்யதே, தத்ஸம்ப³ந்தி⁴ந ஏவ விஷயத்வநியமாத் । லோகே த்³வைதீ⁴பா⁴வாக்²யப்ரயோஜநஸமவாயிந ஏவ காஷ்ட²ஸ்ய ச்சி²தி³க்ரியாவிஷயத்வாத் । விஷயவிஷயிப்ரதீதௌ தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ப்ரதீயத ஏவேதி ந ஸோ(அ)பி ப்ருத²க்³வக்தவ்ய இதி சேத் , மைவம் ; தத்ர கிம் ப்ரயோஜநவிஷயஸம்ப³ந்தா⁴நாம் ஸ்வரூபதோ(அ)த்யந்தபே⁴தா³பா⁴வாத் ப்ருத²க்³வக்தவ்யத்வாபா⁴வ:, கிம் வா(அ)ந்யதராபி⁴தா⁴நேநேதரயோரர்த²ஸித்³த⁴த்வாத்³ , உத ப்ரத்யேகமேவ ஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்ரவ்ருத்திஸமர்த²தயா ஸம்பூ⁴ய ப்ரவ்ருத்த்யங்க³த்வாபா⁴வாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, புருஷார்த²ரூபம் ப்ரயோஜநம் , அநந்யதா²ஸித்³தோ⁴ விஷய:, ஏதத்ப்ரதிபாத்³யத்வம் ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யேவமேஷாம் பி⁴ந்நத்வாத் । தத்ர விஷயத்வமந்யயோக³வ்யாவ்ருத்திரூபமயோக³வ்யாவ்ருத்திரூபஶ்ச ஸம்ப³ந்த⁴ இதி தயோர்விவேக: । ந த்³விதீய:, ஸத்யப்யேகஸ்மிந்நிதராபா⁴வத³ர்ஶநேநா(அ)ர்த²ஸித்³த்⁴யயோகா³த் । த்³ருஶ்யதே ஹி காகத³ந்தாநாம் க்³ரந்தா²ந்தரேணா(அ)ஸித்³த⁴தயா விஷயத்வே ப்ரதிபாத³யிதும் ஶக்யதயா ஸம்ப³ந்தே⁴ ச ஸத்யபி தத்³விசாரணாயாம் ப்ரயோஜநாபா⁴வ: । ததா² பரிபக்வகத³லீப²லத்வகு³த்பாடநாதி³ஷு குடா²ரதா³த்ராதி³நா ஸாத⁴யிதும் ஶக்யதயா ஸம்ப³ந்தே⁴ புருஷைரபேக்ஷ்யதயா ப்ரயோஜநே ஸத்யபி ந குடா²ராதி³வ்யாபாரவிஷயத்வமஸ்தி, அங்கு³ல்யாதி³பி⁴ரேவ தது³த்பாடநஸித்³தே⁴: । ஏவ மேர்வாதே³ரந்யைராநாநீததயா விஷயபூ⁴தஸ்ய ஸப்ரயோஜநஸ்யா(அ)ப்யஸ்மதா³தி³கர்த்ருகாநயநவ்யாபாரேண ந ஸம்ப³ந்த⁴ம் பஶ்யாம:, அயோக்³யத்வாத் । ததே³வம் பரஸ்பரவ்யபி⁴சாரிஷு நா(அ)ஸ்த்யர்த²ஸித்³தி⁴ஶங்கா(அ)பி । ந த்ருதீய:, உக்தத்ரயமேலநமந்தரேண ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வாத் । ந ஹி காகத³ந்தவிசாரே கத³லீப²லாத்³யுத்பாடநாய குடா²ராதௌ³ மேர்வாத்³யாநயநே வா புருஷப்ரவ்ருத்திருபலப்⁴யதே ।

ஸ்யாதே³தத் , ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் வேதா³ந்தாநாமேவ விஷயோ ந விசாரஶாஸ்த்ரஸ்ய, ப்ரமாணப்ரமேயாதி³ஸம்பா⁴வநாஹேதுபூ⁴தந்யாயாநாம் தத்³விஷயத்வாத் । அத்ர ஸித்³தா⁴ந்தாபி⁴ஜ்ஞம்மந்ய: பரிஜஹார – விமதம் விசாரஶாஸ்த்ரம் வேதா³ந்தைரபி⁴ந்நார்த²ம் , ததி³திகர்தவ்யத்வாத்³ , யதா² த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமேகவிஷயம் ததி³திகர்தவ்யம் ப்ரயாஜாதி³ யதா² வா பீ³ஜேந ஸஹைககார்யஜநகம் தத்ஸஹகாரிபூ⁴தம் ஜலபூ⁴ம்யாதி³ । யத்³யபி விசாரஶாஸ்த்ரேண ந்யாயா ஏவ ஸாக்ஷாத்ப்ரதிபாத்³யமாநா உபலப்⁴யந்தே ததா²பி ப்³ரஹ்மண: பரம்பரயா விஷயத்வம் ப⁴விஷ்யதி; யதா² சே²த்துர்ஹஸ்தவ்யாபார: ஸாக்ஷாத் குடா²ரமேவ விஷயீகுர்வாணோ(அ)பி பரம்பரயா காஷ்ட²மபி விஷயீகரோதி தத்³வதி³தி । நா(அ)யம் பண்டி³தம்மந்யஸ்ய பரிஹார: ஸமீசீந:, விசாரஸ்ய வேதா³ந்தேதிகர்தவ்யத்வாஸித்³தே⁴: । யதா² ப்ரயாஜாதே³ரிதிகர்த்தவ்யதாயாமாக³மோ மாநம் யதா² வா ஜலபூ⁴ம்யாதே³: ஸஹகாரித்வமந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ம் ந ததா² விசாரஸ்யேதிகர்தவ்யத்வே கிஞ்சிந்மாநமஸ்தி । ந சேதிகர்தவ்யத்வஶூந்யஸ்ய வேதா³ந்தஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாவக³மம் ப்ரதி கத²ம் கரணதேதி ஶங்கநீயம் , ஶப்³தோ³பலப்³தே⁴: ஶக்திஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரஸ்ய ச ததி³திகர்தவ்யத்வாத் । விசாரோ(அ)பி தோ³ஷநிராகரணேந ப்³ரஹ்மப்ரமிதிஹேதுதயா ஶப்³த³ம் ப்ரதி இதிகர்தவ்யதாம் ப⁴ஜத்விதி சேத்³, ந; வைதி³கஶப்³தே³ தோ³ஷாபா⁴வாத் । ந சைவம் விசாரவையர்த்²யம் , புருஷதோ³ஷநிராஸஹேதுத்வாத் । புருஷதோ³ஷஶ்ச த்³விவித⁴: – ஶப்³த³ஶக்திதாத்பர்யாந்யதா²வதா⁴ரணம் ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோத⁴பு³த்³தி⁴ஶ்ச । தத்ர லௌகிகப்ரயோகே³ஷு க்³ராமே(அ)ஸ்மிந்நயமேக ஏவா(அ)த்³விதீய: ப்ரபு⁴ரித்யாதி³ஷு ஸஜாதீயமாத்ரநிவாரணே ஶக்திதாத்பர்யமவலோக்ய வைதி³கப்ரயோகே³(அ)பி ததை²வா(அ)வதா⁴ரயதி । ததே³வத³ந்யதா²(அ)வதா⁴ரணம் ஸமந்வயவிசாரேண நிரஸிஷ்யதே விரோத⁴பு³த்³தி⁴ஶ்சா(அ)விரோத⁴விசாரேண । ஏவம் ச ப்ரதிப³ந்த⁴நிவாரண ஏவோபக்ஷீணஸ்ய விசாரஸ்ய கத²ம் ப்³ரஹ்ம ப்ரமிதிஹேதுதா ? தஸ்மாத்³ ந விசாரஶாஸ்த்ரவிஷயோ ப்³ரஹ்மேதி ।

அத்ரோச்யதே – ஶப்³தா³தே³வோத்பந்நமபி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்தௌ ஸத்யாமேவ ப்ரதிதிஷ்ட²தி, ந து தத: பூர்வம் । ததா² ச ப்ரதிப³ந்த⁴நிராஸிநோ விசாரஸ்ய ப்³ரஹ்மநிர்ணயஹேதுத்வாத்³ ப்³ரஹ்மவிஷயத்வமுபபத்³யதே । அத்ர கேசிதா³ஹு: – விசாராவக³ம்யதாத்பர்யஸ்யா(அ)ர்த²ப்ரமிதிஹேதுத்வாத்³விசாரோ(அ)ப்யர்த²ப்ரமிதேரேவ ஹேதுர்ந ப்ரதிப³ந்த⁴நிராஸஸ்யேதி । தத³ஸத் , கிம் தாத்பர்யமவிஜ்ஞாதமேவா(அ)ர்த²ப்ரமிதிஹேதுருத விஜ்ஞாதம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸர்வத்ர லௌகிகவாக்யேஷு தாத்பர்யாவக³மப²லகவிசாரவையர்த்²யாபாதாத் । அநவக³தே(அ)பி தாத்பர்யே(அ)ந்யதா²ப்ரதிபத்த்யபா⁴வாத் । த்³விதீயே(அ)பி ந தாவத் தாத்பர்யம் பதா³ர்த²விஷயம் , தஸ்ய வாக்யார்த²ப்ரதீதாவநுபயோகா³த் । வாக்யார்த²விஷயத்வே சா(அ)ந்யோந்யாஶ்ரயத்வம் – விஷயபூ⁴தவாக்யார்த²ஸ்ய விஶேஷணஸ்யா(அ)வக³தௌ “தத்³விஶிஷ்டதாத்பர்யாவக³திஸ்தாத்பர்யாவக³தௌ ச வாக்யார்த²ப்ரமிதிரிதி । அத² மந்யஸே – பதே³ப்⁴ய: பதா³ர்தா²நவக³ம்யா(அ)நந்தரம் நூநமேஷாம் ஸம்ஸர்கோ³(அ)ஸ்தி, ஸஹ ப்ரயுஜ்யமாநத்வாத் , இத்யுத்ப்ரேக்ஷயா வாக்யார்தா²வக³தௌ நோக்ததோ³ஷ இதி । தத³யுக்தம் , தத்ர ந தாவது³த்ப்ரேக்ஷா ஸ்ம்ருதி:; அநவக³தார்த²க³ந்த்ருத்வாத் । நா(அ)பி ஸம்ஶய:, கோடித்³வயாபா⁴வாத் । நா(அ)பி விபர்யய:, பா³தா⁴பா⁴வாத் । பரிஶேஷாச்ச²ப்³த³ஜந்யோ வாக்யார்த²போ³த⁴: ப்ரமாணமித்யேவா(அ)ப்⁴யுபேயம் । ஏவம் ச ஶப்³த³ஸ்ய தாத்பர்யாவக³மமநபேக்ஷ்ய ப்ரமாபகத்வம் பூர்வோக்தபரஸ்பராஶ்ரயத்வம் வா து³ர்வாரம் ।

நநு க³வாதி³பதா³நாம் கோ³த்வாதி³ஸாமாந்யே வ்யுத்பத்திவத்³வாக்யாநாமபி வாக்யார்த²த்வஸாமாந்யே தாத்பர்யம் , ததஶ்ச ஸாமாந்யஸ்ய பூர்வமேவ ஜ்ஞாததயா தாத்பர்யவிஶேஷணத்வஸம்ப⁴வாத் தத்³விஶிஷ்டம் தாத்பர்யமவக³ம்யதே । ததா² ச ந தாத்பர்யேண வாக்யார்த²விஶேஷப்ரமிதௌ பூர்வோக்ததோ³ஷ இதி சேத்³ , ந; வாக்யார்த²விஶேஷதாத்பர்யாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । அத² கோ³த்வவாசிநோ கோ³ஶப்³த³ஸ்ய கோ³வ்யக்தௌ பர்யவஸாநவத் ஸாமாந்யகோ³சரமேவ தாத்பர்யம் விஶேஷே பர்யவஸ்யேத்³ , ஏவமபி ந தாத்பர்யமர்த²ப்ரமிதிஹேது: । விமதோ வாக்யார்தா²வக³ம: ஶப்³த³ஶக்திமாத்ரநிப³ந்த⁴ந:, ஶாப்³த³ஜ்ஞாநத்வாத் , பதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத் । யதி³ ச தாத்பர்யம் வாக்யார்த²ப்ரமிதிஹேது: ஸ்யாத் ததா³ வாக்யார்தோ²(அ)ஶாப்³த³: ஸ்யாத் , தாத்பர்யாமாத்ராத் தத்ப்ரமிதிஸித்³தே⁴: । ஶப்³தா³ந்வயவ்யதிரேகௌ ச ஶப்³த³ஸ்ய பதா³ர்த²ப்ரத³ர்ஶநமுகே²ந தாத்பர்யோபாத்⁴யுபயோகி³தயா(அ)ப்யுபபத்³யேயாதாம் । தஸ்மாத் ஶாப்³த³த்வஸித்³த⁴யே ஶப்³த³ ஏவா(அ)ர்த²ப்ரமிதிஹேது:, தாத்பர்யபோ³த⁴ஸ்து ப்ரதிப³ந்த⁴நிராஸீத்யேவா(அ)ப்⁴யுபேயம் । ஏவம் ச தாத்பர்யஹேதோர்விசாரஸ்யா(அ)பி ப்ரதிப³ந்த⁴நிராஸித்வாது³பசாரேணைவ ப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் ।

நநூபசாரேணா(அ)பி ந ப்³ரஹ்மணோ விசாரவிஷயத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ஆபாதப்ரஸித்³தே⁴ரபி து³ஸ்ஸம்பாத³த்வாத் । ந தாவல்லோகே ப்ரஸித்³த⁴ம் , மாநாந்தராகோ³சரத்வாத் । நா(அ)பி வேதே³ தத்ப்ரஸித்³தி⁴:, தத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யா(அ)நவத்⁴ருதார்த²த்வாத் । “லோகாவத்⁴ருதஸாமர்த்²ய: ஶப்³தோ³ வேதே³(அ)பி போ³த⁴க:” இதி ந்யாயேநா(அ)வ்யுத்பந்நஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய வேதே³(அ)ப்யபோ³த⁴கத்வாத் । மைவம் , வைதி³கப்ரயோகா³ந்யதா²நுபபத்த்யா ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய கஸ்யசித்ஸ்வர்கா³தி³வத் கல்ப்யத்வாத் । ப்ரஸித்³த⁴பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரஸ்ய ஸ்வர்க³ப்³ரஹ்மவாக்யயோ: ஸமாநத்வாத் । ஏவமபி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யா(அ)ர்த²மாத்ரம் ஸித்⁴யதி ந த்வர்த²விஶேஷ இதி சேத்³ , ந; ப்ரஸித்³த⁴பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரேண தத³ந்வயயோக்³யஸ்யைவா(அ)ர்த²விஶேஷஸ்ய கல்ப்யத்வாத் । ந ச தஸ்மிந்விவக்ஷிதே(அ)ர்த²விஶேஷே ஶப்³த³ஸ்ய வ்ருத்த்யஸம்ப⁴வ: । ரூட்⁴யா தத்ராவர்தமாநமபி ஶப்³த³மவயவார்த²வ்யுத்பாத³நேந வர்தயிதும் ஶக்யத்வாத் । ஏதத³ர்த²மேவ ஸர்வத்ர நிக³மநிருக்தவ்யாகரணாநாம் ப்ரவ்ருத்தத்வாத் । ததா² சா(அ)த்ர “ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம” “அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா” இதி ஶ்ருதிஸூத்ரப்ரயோகா³ந்யதா²நுபபத்த்யா பா³த⁴ரஹிதம் சித்³ரூபமந்தஶூந்யம் புருஷார்த²பர்யவஸாயிதயா ஜிஜ்ஞாஸ்யம் வஸ்து ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த² இதி கல்ப்யதே । ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஶ்ச ப்³ருஹ ப்³ருஹி வ்ருத்³தா⁴வித்யஸ்மாத்³தா⁴தோர்நிஷ்பந்நோ மஹத்த்வமாசஷ்டே । தச்ச மஹத்த்வம் ஸம்கோசகப்ரகரணோபபத³யோரபா⁴வாந்நிரதிஶயமேவ ஸம்பத்³யதே । ததோ தே³ஶத: காலதோ வஸ்துதஶ்சா(அ)ந்தஶூந்யமித்யுக்தம் ப⁴வதி । ததா² பா³த்⁴யத்வஜட³த்வாபுருஷார்த²த்வாதி³தோ³ஷராஹித்யமபி மஹத்த்வமேவ । லோகே தோ³ஷரஹிதேஷு கு³ணவத்ஸு புருஷேஷு மஹாபுருஷா இதி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் । ததோ வ்யுத்பத்திவஶாத்³ யதோ²க்தே(அ)ர்தே² ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³ வர்த்ததே । ஜாதிஜீவகமலாஸநாதி³ஷு யதோ²க்தார்தா²பா⁴வே(அ)பி ரூடி⁴வஶாத்³ ப்³ரஹ்மஶப்³த³வ்ருத்திருபபத்³யதே । நநு ப்³ரும்ஹதிதா⁴த்வர்தா²நுக³மநேந கிம் ஸௌத்ரஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யா(அ)ர்தோ² வர்ண்யதே கிம் வா ஶ்ரௌதஸ்ய ? நா(அ)(அ)த்³ய:; பௌருஷேயப்ரயோக³ஸ்ய மூலப்ரமாணாபேக்ஷஸ்ய தத³பா⁴வே நிர்ணயாநுபயோகா³த் । அத² ஶ்ருதிர்மூலப்ரமாணம் ததா²(அ)ப்யுத்தரஸூத்ரே ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³காரணம் ப்³ரஹ்மேதி நிர்ணேஷ்யமாணத்வாத³ஸ்மிந் ஸூத்ரே ப்ரயாஸோ ந கர்தவ்ய: । ந த்³விதீய:; “யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே”, “தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ”, “தத்³ ப்³ரஹ்ம”, “ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம” இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ஸ்வயமேவா(அ)ர்த²நிர்ணயாத் ; நைஷ தோ³ஷ:, ப்ரத²மஸூத்ரப்ரவ்ருத்தித³ஶாயாமநிஷ்பந்நஸ்ய த்³விதீயஸூத்ரஸ்ய தத³ர்த²நிர்ணயஹேதுத்வாஸம்ப⁴வாத் । ஶ்ருதாவபி பதா³ர்த²ஸ்யா(அ)ந்யத: ப்ரஸித்³தி⁴மந்தரேண வாக்யார்த²ப்ரமித்யயோகா³து³ப⁴யத்ரா(அ)பி தா⁴த்வர்தா²நுக³மேநா(அ)ர்த²ஸ்ய வர்ணநீயத்வாத் । தா⁴த்வர்தா²நுக³ம: ஸம்பா⁴வநாமாத்ரபு³த்³தி⁴ஹேதுர்ந நிர்ணாயக இதி சேத்³ , மா பூ⁴ந்நிர்ணய:; ஸம்பா⁴விதஸ்யா(அ)நிர்ணீதஸ்யைவா(அ)ர்த²ஸ்யா(அ)த்ர ஜிஜ்ஞாஸாவிஷயத்வேநா(அ)பேக்ஷிதத்வாத் ।

அத² விவக்ஷிதஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய நிஶ்சிதா ப்ரஸித்³தி⁴ரபேக்ஷ்யேத, தர்ஹி ஸா(அ)பி ஸம்பாத்³யதே । ஆத்மா தாவத்³ “அஹமஸ்மி” இதி ஸர்வலோகப்ரத்யக்ஷ: ப்ரதீயதே, ஸ ஏவ ஹி ப்³ரஹ்ம; “ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம” இதி ஶ்ருதே: । ததஶ்ச ப்ரதிபந்நமுத்³தி³ஶ்ய விசாரஸம்ப⁴வாச்ச²க்யப்ரதிபாத்³யத்வலக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸித்⁴யதி । ததா² சா(அ)த்யந்தாப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத்³விஷயத்வஸித்³தி⁴: । நந்வேவம் தர்ஹி ப்ரத்யக்ஷஸ்யா(அ)பி கோ³சரத்வேநா(அ)ஸாதா⁴ரணத்வாபா⁴வாத்³விஷயத்வம் ந ஸித்⁴யதீதி சேத்³, அஹமித்யாத்மத்வஸாமாந்யாகாரேண ஸர்வப்ரத்யக்ஷஸித்³தா⁴வபி தத்³விஶேஷஸ்ய விப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த்⁴யயோகா³த் । யத்³யப்யாத்மநி வஸ்துதோ நா(அ)ஸ்தி ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வஸ்ததா²பி யதா² ரஜ்ஜுத்³ரவ்யஸ்ய த³ண்ட³ஸர்பதா⁴ராதா³வநுஸ்யூதரூபேண ப்ரதீயமாநத்வமேவ ஸாமாந்யம் ததா²(அ)(அ)த்மநோ(அ)பி ஶரீரேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஶூந்யகர்த்ருபோ⁴க்த்ருஸர்வஜ்ஞப்³ரஹ்மாக்²யபதா³ர்தே²ஷு விப்ரதிபத்திஸ்கந்தே⁴ஷ்வநுஸ்யூதத்வேந ப்ரதீயமாநத்வம் ஸாமாந்யம் ப⁴விஷ்யதி, ப்ரத்யக்ஷஸித்³தே⁴(அ)பி ஶரீராத்³யர்தே² ப்ரயுஜ்யமாநஸ்யா(அ)(அ)த்மவாசிநோ(அ)ஹம் ஶப்³த³ஸ்ய கோ³ஶப்³த³வத³ர்த²விப்ரதிபத்திருபபத்³யதே । கோ³ஶப்³த³ஸ்ய ஹி ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴வ்யக்த்யாக்ருதிக்ரியாகு³ணாத்³யர்தே²ஷு ப்ரயுஜ்யமாநஸ்ய ஜாதிரர்த²த்வேந வைதி³கை: ப்ரதிபந்நா, வ்யக்தி: ஸாங்க்²யாதி³பி⁴:, உப⁴யம் வையாகரணை:, அவயவஸம்ஸ்தா²நாக்²யா(அ)(அ)க்ருதிரார்ஹதாதி³பி⁴:; த்ரிதயமபி நையாயிகை: । அத² கோ³ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோகே³ ஜாத்யாதீ³நாமந்வயவ்யதிரேகநியமாத் தத³ர்த²த்வஶங்கா, தர்ஹ்யஹம்ஶப்³த³ப்ரயோகே³(அ)பி ஶரீராதீ³நாமந்வயவ்யதிரேகநியமாதே³வ தத³ர்த²த்வஶங்கா(அ)ஸ்து । தத்ர விசாரவிரஹிதம் ப்ரத்யக்ஷமேவ ப்ரமாணமாஶ்ரித்ய சேதயமாநோ தே³ஹ ஆத்மேதி ஶாஸ்த்ரஸம்ஸ்காரவர்ஜிதா ஜநா: ப்ரதிபந்நா: । ததா² பூ⁴தசதுஷ்டயமாத்ரதத்த்வவாதி³நோ லௌகாயதிகாஶ்ச “மநுஷ்யோ(அ)ஹம், ஜாநாமி” இதி ஶரீரஸ்யா(அ)ஹம்ப்ரத்யயாலம்ப³நத்வேந ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வேந சா(அ)வக³ம்யமாநத்வாத் ததே³வா(அ)(அ)த்மேதி மந்யந்தே ।

அந்யே புநரேவமாஹு: – ஸத்யபி ஶரீரே சக்ஷுராதி³பி⁴ர்விநா ரூபாதி³ஜ்ஞாநாபா⁴வாதி³ந்த்³ரியாண்யேவ சேதநாநி । ந சேந்த்³ரியாணாம் கரணதயா ஜ்ஞாநாந்வயவ்யதிரேகயோரந்யதா²ஸித்³தி⁴:, கரணத்வகல்பநாது³பாதா³நகல்பநஸ்யா(அ)ப்⁴யர்ஹிதத்வாத் । அத: காணோ(அ)ஹம் மூகோ(அ)ஹமித்யஹம்ப்ரத்யயாலம்ப³நாநி சேதநாநீந்த்³ரியாணி ப்ரத்யேகமாத்மத்வேநா(அ)ப்⁴யுபேயாநி । ஶரீரே த்வஹம்ப்ரத்யயாலம்ப³நத்வம் சேதநத்வம் சா(அ)(அ)த்மபூ⁴தேந்த்³ரியாஶ்ரயத்வாத³ந்யதா²ஸித்³த⁴ம் । நந்வேகஸ்மிந் ஶரீரே ப³ஹூநாமிந்த்³ரியாணாம் சேதநத்வே “ய ஏவா(அ)ஹம் பூர்வம் ரூபமத்³ராக்ஷம் ஸ ஏவேதா³நீம் ஶப்³த³ம் ஶ்ருணோமி” இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ந ஸ்யாத் । ததா² போ⁴க்த்ருத்வம் ச ரூபரஸாதி³ஷு யுக³பதே³வ ஸ்யாந்ந க்ரமேணேதி சேத்³, மைவம் ; ந ஹி சேதநைகத்வம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாக்ரமபோ⁴க³யோர்நிமித்தம் , கிந்த்வேகஶரீராஶ்ரயத்வமேவ । ததோ யதை²கஸ்மிந் கே³ஹே ப³ஹூநாம் புருஷாணாமேகைகஸ்ய விவாஹே(அ)ந்யேஷாமுபஸர்ஜநத்வம் ததா² இந்த்³ரியாத்மநாமப்யேகைகஸ்யோபபோ⁴க³காலே(அ)ந்யேஷாமுபஸர்ஜநத்வமிதி ।

அந்யே து மந்யந்தே – ஸ்வப்நே சக்ஷுராத்³யபா⁴வே(அ)பி கேவலே மநஸி விஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வமஹம்ப்ரத்யயாலம்ப³நத்வம் சோபலப்⁴யதே । ந ச ரூபாதி³ஜ்ஞாநாநாம் சக்ஷுராத்³யாஶ்ரயத்வம் , ததா² ஸதி கேவலே மநஸி ரூபாதி³ஸ்ம்ருத்யநுபபத்தே: । தத: கரணாந்யேவ சக்ஷுராதீ³நி । அஹம்ப்ரத்யயஸ்து தத்ர கர்த்ருத்வோபசாராத் ஸித்⁴யதி । ந சா(அ)நேகாத்மஸ்வேகஶரீராஶ்ரயத்வமாத்ரேண ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா யுஜ்யதே, ஏகப்ராஸாத³மாஶ்ரிதாநாமபி தத்ப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத் சக்ஷுராதி³ கரணம் ஶரீராத்³யாதா⁴ரம் மந ஏவா(அ)(அ)த்மேதி । விஜ்ஞாநவாதி³நஸ்து க்ஷணிகவிஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தவஸ்துந: ஸத்³பா⁴வமநுப⁴வவிருத்³த⁴ம் மந்வாநாஸ்தஸ்யைவ விஜ்ஞாநஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வமாஹு: । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா து ஜ்வாலாயாமிவ ஸந்ததவிஜ்ஞாநோத³யஸாத்³ருஶ்யாது³பபத்³யதே । விஜ்ஞாநாநாம் ஹேதுப²லஸந்தாநமாத்ராதே³வ கர்மஜ்ஞாநப³ந்த⁴மோக்ஷாதி³ஸித்³தி⁴: ।

மாத்⁴யமிகஸ்து ஸுஷுப்தே விஜ்ஞாநஸ்யா(அ)ப்யத³ர்ஶநாச்சூ²ந்யமேவா(அ)(அ)த்மதத்த்வமித்யாஹ யதி³ ஸுஷுப்தே விஜ்ஞாநப்ரவாஹ: ஸ்யாத்ததா³ விஷயாவபா⁴ஸோ(அ)பி ப்ரஸஜ்யேத, நிராலம்ப³நஜ்ஞாநாயோகா³த் । ஜாக³ரணஸ்வாப்நஜ்ஞாநாநாமேவ ஸாலம்ப³நத்வம் , ந ஸௌஷுப்திகஜ்ஞாநாநாமிதி சேத்³ , ந; விஶேஷாபா⁴வாத் । விமதம் ஸாலம்ப³நம் , ப்ரத்யயத்வாத் , ஸம்மதவத் । உத்தி²தஸ்ய ஸௌஷுப்தவிஷயஸ்ம்ருத்யபா⁴வநியமாந்ந தத்ர விஷய இதி சேத், தர்ஹி நியமேநா(அ)ஸ்மர்யமாணத்வாதே³வ தத்ர ஜ்ஞாநமபி மா பூ⁴த் । ந ச ஶூந்யே விவதி³தவ்யம் , யதா² ஸவிகல்பக: ஸ்வவிஷயவிபரீதநிர்விகல்பகஜந்யஸ்ததா² ஸத்ப்ரத்யயோ(அ)பி ஸ்வவிபரீதப்ரத்யயஜந்ய இத்யப்⁴யுபேயத்வாத் । ஏவம் சோத்தா²நே ஸதி ஜாயமாநஸ்யா(அ)ஹமஸ்மீதி ஸத்ப்ரத்யயஸ்ய ஸமநந்தரபூர்வப்ரத்யயலக்ஷணகாரணரஹிதஸ்ய வாஸ்தவத்வாயோகா³ச்சூ²ந்யமேவ தத்த்வமிதி ।

அபரே புந: ஶரீரேந்த்³ரியமநோவிஜ்ஞாநஶூந்யவ்யதிரிக்தம் ஸ்தா²யிநம் ஸம்ஸாரிணம் கர்தாரம் போ⁴க்தாரமாத்மாநமாஹு: । ந ச ஶூந்யோ(அ)ஹம் ப்ரத்யய உபபத்³யதே, வந்த்⁴யாபுத்ராதா³வபி தத்ப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி க்ஷணிகவிஜ்ஞாநே க்ரமபா⁴வீ வ்யவஹாரோ யுஜ்யதே, ஸர்வோ ஹி லோகோ(அ)நுகூலம் வஸ்து ப்ரத²மதோ ஜாநாதி, தத இச்ச²தி, தத: ப்ரயததே, ததஸ்தத்ப்ராப்நோதி, தத: ஸுக²ம் லப⁴தே । யத்³யேதாத்³ருஶமேககர்த்ருகதயா பா⁴ஸமாநம் வ்யவஹாரமேகஸந்தாநவர்த்திநோ ப³ஹவ ஆத்மாந: பரஸ்பரவார்தாநபி⁴ஜ்ஞா அபி நிஷ்பாத³யந்தி, ததா³பி⁴ந்நஸந்தாநவர்திந: கிம் ந நிஷ்பாத³யேயு: । தஸ்மாத் “ய ஏவா(அ)ஹமித³ம் வஸ்த்வஜ்ஞாஸிஷம் ஸ ஏவேதா³நீமிச்சா²மி” இத்யாத்³யபா³தி⁴தப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநிர்வாஹாய ஸ்தா²ய்யாத்மா(அ)(அ)ப்⁴யுபேய: । ந சா(அ)ஸௌ விஜ்ஞாநரூப:, அஹம் விஜ்ஞாநமித்யேகத்வாநுப⁴வாபா⁴வாத் । “மமேத³ம் விஜ்ஞாநம்” இதி ஹி ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)நுபூ⁴யதே । ந சா(அ)யமநுப⁴வோ மமாத்மேதிவதௌ³பசாரிக:, பா³தா⁴பா⁴வாத் । ஏதேந ஶரீரேந்த்³ரியமநஸாமாத்மத்வம் ப்ரயுக்தம் । தத்ரா(அ)பி ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரத்யயஸ்யா(அ)நிவார்யத்வாத் , அஹமுல்லேக²ஸ்ய தத்ரா(அ)த்⁴யாஸிகத்வாத் । ஸ சா(அ)யமாத்மா ஸாதி³:, ஶரீரோத்பத்திஸமநந்தரமேவ ஸுக²து³:க²ப்ராப்திமவலோக்ய தத்³தே⁴துபூ⁴தயோ: புண்யபாபயோ: கர்தா பூர்வமப்யஸ்தீத்யவக³மாத் । ந சா(அ)யமநித்ய:, விநாஶாநிரூபணாத் । ந தாவத் ஸ்வதோ விநாஶ:, நிர்ஹேதுகவிநாஶஸ்யா(அ)திப்ரஸங்கி³ந: ஸுக³தவ்யதிரிக்தைரநங்கீ³காராத் । நா(அ)பி பரத:, நிரவயவஸ்ய விநாஶஹேதுஸம்ஸர்கா³ஸம்ப⁴வாத் । ஸம்ப⁴வே(அ)பி வா ந விநாஶ: ஸித்⁴யேத் । கர்மநிமித்தோ ஹ்யந்யஸம்ஸர்க³:, ஸ ச தத்கர்மப²லோபபோ⁴கா³யா(அ)(அ)த்மநோ(அ)வஸ்தி²திமேவ ஸாத⁴யேத்³, ந விநாஶம் । தஸ்மாத³நாதே³ரவிநாஶிநோ(அ)நந்தஶரீரேஷு யாதாயாதரூப: ஸம்ஸார: ஸித்³த⁴: । நிர்விகாரஸ்ய போ⁴கா³ஸம்ப⁴வாத்³விகாரஸ்ய க்ரியாப²லரூபஸ்யா(அ)ப்⁴யுபக³மே க்ரியாவேஶாத்மகம் கர்த்ருத்வமநிவார்யம் । போ⁴க்த்ருத்வமப்யநுபூ⁴யமாநம் ஶரீராதி³ஷு விஜ்ஞாநபர்யந்தேஷ்வநுபபந்நத்வாது³க்தாத்மந்யேவ பர்யவஸ்யதி । ததா² ஹி – ஶரீரம் தாவத் பஞ்சபூ⁴தஸங்கா⁴தரூபம் , “பஞ்சபூ⁴தாத்மகே தாத ! ஶரீரே பஞ்சதாம் க³தே” இத்யாதி³ஶாஸ்த்ராத் । யத்து நையாயிகோ மந்யதே – பூ⁴லோகவாஸிநாம் ஶரீரம் பார்தி²வமேவ, தத்ர க்லேத³நாத்³யுபலப்³தி⁴ர்வஸ்த்ராதா³விவ பூ⁴தாந்தரோபஷ்டம்பா⁴தி³தி, தத³ஸத் ; ஶோஷாதி³நா ஜலாத்³யபக³மே(அ)பி யதா² வஸ்த்ராதி³ஸ்வரூபஸ்ய நா(அ)பசயஸ்ததா² க்லேத³நபாசநவ்யூஹநாவகாஶாநாமபக³மே(அ)பி ஶரீரஸ்யா(அ)பசயாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் ।

யச்ச வைஶேஷிகைருச்யதே – பஞ்சபூ⁴தாத்மகத்வே ஶரீரஸ்யா(அ)ப்ரத்யக்ஷத்வப்ரஸங்க³:, வாய்வாகாஶயோரப்ரத்யக்ஷதயா ப்ரத்யக்ஷாப்ரத்யக்ஷவ்ருத்தித்வாதி³தி; தத³ப்யயுக்தம் , ததா² ஸதி ஸர்வாவயவிநாமப்ரத்யக்ஷத்வாபாதாத் , ப்ரத்யக்ஷாப்ரத்யக்ஷாவயவவ்ருத்தித்வாத் । ந ஹி ஸூக்ஷ்மா: பரபா⁴க³ஸ்தி²தாஶ்சா(அ)வயவிநோ(அ)வயவா: ப்ரத்யக்ஷீகர்தும் ஶக்யந்தே । தஸ்மாத்³பூ⁴தஸங்கா⁴த: ஶரீரம் । ந ச க³ந்தா⁴தி³மதாம் தத்³ரஹிதாநாம் ச பூ⁴தாநாமேககார்யஜநகத்வம் ந ஸ்யாத் , பரஸ்பரவிரோதா⁴தி³தி வாச்யம் , ததா² ஸதி நீலாதீ³நாமேகாவயவிஜநகத்வஸ்யைகசித்ரரூபாரம்ப⁴கத்வஸ்ய சா(அ)ஸம்ப⁴வப்ரஸங்கா³த் । அநுப⁴வப³லாதே³வ தத்ர ததா² ஸ்வீகாரே ப்ரக்ருதே(அ)பி தந்ந த³ண்ட³வாரிதம் । தத்ர ஶரீரஸ்ய போ⁴க்த்ருதாம் வத³ந்தோ லோகாயதா: ப்ரஷ்டவ்யா: – கிம் வ்யஸ்தாநாம் பூ⁴தாநாம் ப்ரத்யேகம் போ⁴க்த்ருத்வம் உத ஸமஸ்தாநாம் ? ஆத்³யே(அ)பி ந தாவத்³யுக³பத் ஸர்வேஷாம் போ⁴க்த்ருதா, ததா³ ஸ்வார்த²ப்ரவ்ருத்தாநாம் தேஷாமந்யோந்யமங்கா³ங்கி³பா⁴வாநுபபத்தௌ ஸங்கா⁴தாபத்த்யபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । [ந சாந்தரேணாங்கா³ங்கி³பா⁴வம் ஸங்கா⁴தஸ்யோபபத்தி: ।] அந்தரேண ச ஸங்கா⁴தம் போ⁴க்த்ருத்வே தே³ஹாத்³ப³ஹிரப்யேகைகஸ்ய பூ⁴தஸ்ய போ⁴க்த்ருதோபலப்⁴யேத । நா(அ)பி க்ரமேண தேஷாம் போ⁴க்த்ருத்வம் , ஸங்கா⁴தாநுபபத்திதாவத³வஸ்த்²யாத் । ந ச வரவிவாஹாதி³ந்யாயேந கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வேந தது³பபத்தி:, வைஷம்யாத் । யதா² ஏகைகஸ்ய வரஸ்யா(அ)ஸாதா⁴ரணத்வேநைகைகா கந்யா போ⁴க்³யா, ந ததா² சதுர்ணாம் ப்ருதி²வ்யப்தேஜோவாயூநாம் போ⁴க்த்ரூணாம் ரூபரஸக³ந்த⁴ஸ்பர்ஶா போ⁴க்³யா வ்யவஸ்தி²தா: தத்ர கத²ம் க்ரமபோ⁴க³: ? அத² கத²ஞ்சித்³வ்யவதிஷ்டே²ரந் , ததா³(அ)பி யுக³பத் ஸர்வவிஷயஸந்நிதா⁴நே ஸதி க்ரமாநுபபத்தி: । யதை²கஸ்மிந் முஹூர்தே ப்ரத்யேகம் போ⁴க்³யகந்யாவஸ்துநி ஸந்நிஹிதே வரணாம் க்ரமவிவாஹோ கு³ணப்ரதா⁴நதயா ஸங்கா⁴தோ வா நா(அ)ஸ்தி, தத்³வத் । நா(அ)பி ஸமஸ்தாநாம் போ⁴க்த்ருத்வஸம்ப⁴வ:, ப்ரத்யேகமவித்³யமாநஸ்ய சைதந்யஸ்ய ஸங்கா⁴தே(அ)ப்யபா⁴வாத்³போ⁴கா³நுபபத்தே: । அத² மந்யஸே – அக்³நௌ ப்ரக்ஷிப்தேஷு திலேஷ்வேகைகஸ்ய ஜ்வாலாஜநகத்வாபா⁴வே(அ)பி திலஸமூஹஸ்ய யதா² தஜ்ஜநகத்வம் ததா² ஸங்கா⁴தஸ்ய சைதந்யம் ஸ்யாதி³தி, ததா³(அ)பி ஸங்கா⁴தாபத்தௌ ஹேதுர்வக்தவ்ய: । ஆகா³மிபோ⁴கா³தி³தி சேத்³, ந; யதி³ தாவத்³போ⁴க³ஸ்ய கு³ணபா⁴வஸ்ததா³ ப்ரதா⁴நாநாம் பூ⁴தாநாமந்யோந்யம் கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வரஹிதாநாம் கத²ம் ஸங்கா⁴தாபத்தி: ? ப்ராதா⁴ந்யம் து போ⁴க³ஸ்யா(அ)நுபபந்நம் , போ⁴க்த்ருஶேஷத்வாத் । ந ச வாச்யம் ஶோஷிணம் போ⁴க³ம் ப்ரதி ஶேஷபூ⁴தயோ: ஸ்த்ரீபும்ஶரீரயோர்போ⁴க்த்ரோ: ஸங்கா⁴தாபத்திர்த்³ருஷ்டேதி, தத்ரா(அ)பி ஶரீரயோர்போ⁴க்த்ருத்வாஸம்ப்ரதிபத்தே: । ஜ்வாலாம் ப்ரதி திலாநாம் ஸங்கா⁴தாபத்திரிதி யோ(அ)யம் த்³ருஷ்டாந்த:, ஸோ(அ)பி தவா(அ)ஸித்³த⁴:; ஸங்கா⁴தாநிரூபணாத் । ந தாவத் ஸங்கா⁴தோ நாம போ⁴க³போ⁴கி³நோர்வநவதே³கதே³ஶதாமாத்ரம் , ததா² ஸதி தேந ந்யாயேந வ்யாபிநாம் பூ⁴தாநாம் ஸர்வத்ர தத்ஸத்த்வாச்சைதந்யபோ⁴க³யோ: ஸார்வத்ரிகத்வப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி ததா³ரப்³தோ⁴(அ)வயவீ ஸங்கா⁴த:, தஸ்ய பூ⁴தேப்⁴யோ பே⁴தே³ பஞ்சமத்த்வாப்⁴யுபக³மப்ரஸங்கா³த் । அபே⁴தே³ பூ⁴தமாத்ரதயா ஸங்கா⁴தாஸம்ப⁴வாத் । பே⁴தா³பே⁴த³யோஶ்சா(அ)நங்கீ³கரணாத் । அதா²(அ)வயவிந: பாரதந்த்ர்யாந்ந பஞ்சமதத்த்வாபத்தி:, தர்ஹி ஜலாதே³: ப்ருதி²வ்யாதி³தந்த்ரத்வாந்ந தத்த்வசதுஷ்டயமபி ஸித்⁴யேத் ।ந சைகத்³ரவ்யபு³த்³த்⁴யாலம்ப³நயோக்³யதாபத்தி: ஸங்கா⁴த:, வஸ்துதோ(அ)நேகேஷ்வேகத்வபு³த்³தே⁴ர்விப்⁴ரமமாத்ரத்வாத் । ந சைகார்த²க்ரியாயாம் யுக³பத³ந்வய: ஸம்கா⁴த:, ததா³நீம் காஷ்டா²ஶ்ரயேண வஹ்நிநா வாயுஸமுத்³பூ⁴தேந ஜலே தாப்யமாநே ஸதி தத்ர பூ⁴தசதுஷ்டயஸங்கா⁴தாத்³போ⁴க³ப்ரஸங்கா³த் । ந சா(அ)க்³ந்யய: பிண்ட³வத் ஸம்ஶ்லேஷ: ஸங்கா⁴த:, ஶரீரே வாயோஸ்ததா² ஸம்ஶ்லேஷாபா⁴வாத் । வஹ்நிவ்யாப்தே சா(அ)ய:பிண்டே³ ஸந்தாபிதஜலே வாயுஸம்யுக்தே போ⁴க³ப்ரஸங்கா³த் । ந சோக்ததோ³ஷபரிஹாராயைகஸ்யைவ பூ⁴தஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வநியதி: ஶங்கநீயா, ஸர்வஸம்நிதா⁴நே(அ)ஸ்யைவ போ⁴க³ இத்யநிர்த்³தா⁴ரணாத் । யத்து லௌகாயதைகதே³ஶிநாம் மதத்³வயம் –  இந்த்³ரியாணாம் போ⁴க்த்ருத்வம் தே³ஹேந்த்³ரியஸங்கா⁴தஸ்ய ச போ⁴க்த்ருத்வமிதி, தது³க்தந்யாயேந நிராகரணீயம் ।

நநு காநி புநரிந்த்³ரியாணி யேஷாம் போ⁴க்த்ருத்வம் நிராக்ரியதே । தத்ர கோ³லகமாத்ராணீதி ஸுக³தா:, தச்ச²க்தய இதி மீமாம்ஸகா:, தத்³வ்யதிரிக்தாநி த்³ரவ்யாந்தராணீத்யந்யே ஸர்வே வாதி³ந: । ந தாவத்³கோ³லகமாத்ரத்வம் யுக்தம் , கர்ணஶஷ்குல்யாதி³விரஹிணாமபி ஸர்பாதீ³நாம் ஶப்³தா³த்³யுபலப்³தி⁴ஸத்³பா⁴வாத் । வ்ருக்ஷாணாம் ச ஸர்வகோ³லகரஹிதாநாம் விஷயோபலம்ப⁴ஸத்த்வாத் , “தஸ்மாத் பஶ்யந்தி பாத³பா:” இத்யாதி³ஶாஸ்த்ராத் । ந ச வ்ருக்ஷாணாமசேதநத்வம் , ஹிம்ஸாப்ரதிஷேதே⁴ந ப்ராணித்வாவக³மாத் । அத ஏவ ந கோ³லகஶக்தித்வமிந்த்³ரியாணாம் । அத² ஶக்திமத்³த்³ரவ்யாந்தரகல்பநாத் ப்ரதிபந்நஸ்தா²நேஷு ஶக்திமாத்ரகல்பநே லாக⁴வம் மந்யதே, தர்ஹ்யத்யந்தலாக⁴வாதா³த்மந ஏவ க்ரமகாரிஸர்வவிஜ்ஞாநஸாமர்த்²யம் கல்ப்யதாம் , கிமேபி⁴ரிந்த்³ரியை: ? ந ச ஸர்வக³தஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ கோ³லகப்ரதே³ஶேஷ்வேவ ஜ்ஞாநபரிணாமோ(அ)நுபபந்ந:, த்வயா தஸ்யைவ ஶரீரப்ரதே³ஶமாத்ரே ஜ்ஞாநபரிணாமாங்கீ³காராத் । ஏவம் சா(அ)நிந்த்³ரியேஷ்வபி கோ³லகப்ரதே³ஶேஷு ஜ்ஞாநாந்வயவ்யதிரேகௌ ஶரீரத்³ரவ்யாந்யதா²ஸித்³தௌ⁴, ததோ ந மீமாம்ஸகமதமுபபந்நம் । ஸந்து தர்ஹி த்³ரவ்யாந்யதராணீந்த்³ரியாணி, தாநி ச கோ³லகவிஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴ச்சக்ஷுராதி³ஶப்³த³வாச்யாநீதி; தத³ப்யயுக்தம் , தேஷு ப்ரமாணாபா⁴வாத் । விமதா ரூபாத்³யுபலப்³த⁴ய:, கரணபூர்விகா:, கர்த்ருவ்யாபாரத்வாத்³ , சி²தி³க்ரியாவத் , இதி சேத்³ , ந; அநைகாந்திகத்வாத் । கரணப்ரேரணலக்ஷணே கர்த்ருவ்யாபாரே கரணாந்தராபா⁴வாத் , அந்யதா²(அ)நவஸ்தா²நாத் । “ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச” இத்யாக³மக³ம்யாநீந்த்³ரியாணீதி சேத்³, ந; ஆக³மஸம்ஸ்காரவிரஹிணாமபீந்த்³ரியப்ரதிபத்தே: । ந ச மநோவத்ஸாக்ஷிவேத்³யாநீந்த்³ரியாணி, ரூபாதி³ஜ்ஞாநாக்²யம் லிங்க³மநபேக்ஷ்ய ஸாக்ஷிமாத்ரேண சக்ஷுராதீ³நாம் ப்ரதிபத்தேரபா⁴வாத் । தஸ்மாந்ந ஸந்த்யேவேந்த்³ரியாணீதி ।

அத்ரோச்யதே – கோ³லகவ்யதிரிக்தாநீந்த்³ரியாண்யாக³மாதே³வா(அ)வக³ம்யந்தே । ந ஹி தத்ஸம்ஸ்காரஹிதாஸ்தாநி ஜாநந்தி கிந்து கோ³லகாந்யேவ । யத்து தேஷாமிந்த்³ரியாணாமஹங்காரகார்யத்வம் ஸாங்க்²யைருச்யதே தத்ர கிமத்⁴யாத்மா(அ)ஹங்கார: காரணம் கிம் வா க்ருத்ஸ்நகார்யவ்யாபிநீ காசித³ஹங்காராக்²யா ப்ரக்ருதி: ? உப⁴யத்ரா(அ)பி நா(அ)ஸ்தி கிமபி மாநம் । அத² த்³விதீயபக்ஷே நாநாபுராணவசநாநி மாநம் , தந்ந, ஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । “அந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந ஆபோமய: ப்ராணஸ்தேஜோமயீ வாக்” இத்யாதி³ஶ்ருதௌ பூ⁴தவிகாரத்வாவக³மாத் । அத: புராணவசநாநீந்த்³ரியாணாமஹங்காராதீ⁴நதாமாத்ரம் ப்ரதிபாத³யந்தி । யச்ச ஶுஷ்கதார்கிகைர்பௌ⁴திகத்வமிந்த்³ரியாணாமுக்தம் , தத³ப்யயுக்தம் ; தைர்மாநஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । இந்த்³ரியாணி பௌ⁴திகாநி, ஸாவயவத்வாத் ; ஸாவயவத்வம் ச மத்⁴யமபரிமாணத்வாதி³தி சேத்³ , ந; இந்த்³ரியாணாமணுபரிமாணத்வே(அ)பி பா³தா⁴பா⁴வேந ஹேத்வஸித்³தே⁴: । விஷயாவபா⁴ஸஸ்யா(அ)ப்யணுத்வப்ரஸங்கோ³ பா³த⁴ இதி சேத்³ , ந; த்வந்மதே(அ)ணுபரிமாணேநா(அ)பி மநஸா விஸ்த்ருதாத்மாதி³ வஸ்துத³ர்ஶநஸத்³பா⁴வாத் । சக்ஷு: ரூபகு³ணவத்ப்ரக்ருதிகம் , ரூபாதி³ஷு பஞ்சஸு மத்⁴யே ரூபஸ்யைவா(அ)பி⁴வ்யஞ்ஜகத்வாத்³ , யத்³யஸ்ய நியமேநா(அ)பி⁴வ்யஞ்ஜகம் தத் தத்³கு³ணவத்ப்ரக்ருதிகம் , யதா² ரூபாபி⁴வ்யஞ்ஜகோ ரூபப்ரக்ருதிகோ தீ³ப:, ஏவமந்யத்ரா(அ)ப்யூஹநீயமிதி சேத்³, ந; ஶப்³த³ஸ்யைவா(அ)பி⁴வ்யஞ்ஜகே ஶ்ரோத்ரே ஶப்³த³கு³ணவாதா³காஶாநாரப்³தே⁴(அ)நைகாந்திகத்வாத் । கர்ணஶஷ்குல்யவச்சி²ந்நாகாஶமாத்ரஸ்ய த்வயா ஶ்ரோத்ரத்வாப்⁴யுபக³மாத் । விஶேஷவ்யாப்தௌ நா(அ)நைகாந்திகதேதி சேத்³ , ஏவமப்யதிப்ரஸங்கோ³ து³ர்வார: । ரூபாதி³சதுஷ்டயாபி⁴வ்யஞ்ஜகஸ்ய மநஸோ பூ⁴தசதுஷ்டயாரப்⁴யத்வஸ்ய ஸுஸாத⁴கத்வாத் । அபூ⁴தஸ்யா(அ)ப்யாத்மாதே³ர்க்³ராஹகதயா மநோ ந பூ⁴தாரப்⁴யமிதி சேத் , தர்ஹி ஸங்க்²யாபரிமாணாதே³ரபி க்³ராஹகதயா சக்ஷுராதீ³நாம் பூ⁴தாரப்⁴யத்வம் ந ஸ்யாத் । அஸாதா⁴ரணவிஷயாரப்⁴யத்வாங்கீ³காரே ஸதி பௌ⁴திகத்வஸித்³தி⁴ரிதி சேத் , தர்ஹி மநோ(அ)ப்யஸாதா⁴ரணவிஷயேணா(அ)(அ)த்மநா(அ)(அ)ரப்⁴யேத । ஏகத்³ரவ்யஸ்யா(அ)(அ)த்மந: ஸாவயவத்³ரவ்யாநாரம்ப⁴கத்வே(அ)பி நிரவயவம் மநோத்³ரவ்யம் ப்ரத்யாரம்ப⁴கத்வம் கிம் ந ஸ்யாத் । தஸ்மாந்ந ஶுஷ்கதர்காதி³ந்த்³ரியாணாம் பௌ⁴திகத்வரித்³தி⁴:, கிந்த்வாக³மாதே³வ । தாநி புநரிந்த்³ரியாணி ஸர்வக³தாநீதி யோகா³: ப்ரதிபேதி³ரே । தத³பி மாநஹீநம் । ஆத்மேந்த்³ரியமநாம்ஸி ஸர்வக³தாநி ஸர்வத்ர - த்³ருஷ்டகார்யத்வாதா³காஶவத் ; த்³ருஶ்யதே ஹி ஜ்ஞாநம் தத்கார்யம் ஸர்வத்ரேதி சேத்³ , ந; ஸர்வத்ரேத்யநேந க்ருத்ஸ்நஜக³த்³விவக்ஷாயாமஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । யத்ர ஶரீரம் தத்ர ஸர்வத்ரேதி விவக்ஷாயாம் ஶரீரே ஏவா(அ)நைகாந்திகத்வம் , த்³ருஶ்யதே ஹி யத்ர ஶரீரம் தத்ர ஸர்வத்ர ஶரீரகார்யம் । ந ச ஶரீரஸ்ய ஸர்வக³தத்வமஸ்தி । அதே²ந்த்³ரியாணி ஸர்வக³தாநி, பரோபாதி⁴கக³மநத்வாத் , ஆகாஶவத் ; யதா²(அ)(அ)காஶஸ்ய க³மநம் க⁴டாத்³யுபாதி⁴கம் ததே²ந்த்³ரியாணாம் ஶரீரோபாதி⁴கம் க³மநமிதி சேத்³ , ந; ஶரீராவயவேஷ்வநைகாந்திகத்வாத் । ப்ராணோபாதி⁴கம் ஹி தேஷாம் க³மநம் । கிஞ்சேந்த்³ரியாணாம் ஸர்வக³தத்வே யுக³பத் ஸர்வவிஷயோபலப்³தி⁴: ஸ்யாத் । ஶரீர ஏவ வ்ருத்திலாபா⁴ந்நா(அ)யம் தோ³ஷ இதி சேத் , தர்ஹி ப³ஹிரிந்த்³ரியஸத்³பா⁴வகல்பநா ந ப்ரமாணப்ரயோஜநவதீ। தஸ்மாத³ஸர்வக³தாநீந்த்³ரியாணி ।

யத்து தாந்யப்ராப்யகாரீணீதி ஸுக³தா: கல்பயந்தி, தத³யுக்தம் ; தத்ர கிம் சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரயோரேவா(அ)ப்ராப்யகாரித்வம் உதேதரேஷாமபி ? ந தாவதி³தரேஷாம் ; தூ³ரத ஏவ ஸ்பர்ஶரஸக³ந்தோ⁴பலப்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி ப்ரத²ம:, விமதே சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரே ப்ராப்யகாரிணீ, பா³ஹ்யேந்த்³ரியத்வாத்³ , க்⁴ராணாதி³வத், தேஜஸஸ்த்வதிதூ³ரஶீக்⁴ரக³மநத³ர்ஶநாது³ந்மீலநமாத்ரேண சக்ஷுஷோ த்⁴ருவாதி³ப்ராப்திரவிருத்³தா⁴ । ஶப்³த³ஸ்ய ச வீசிஸந்தாநவத் பரம்பரயா ஶ்ரோத்ரஸமவாய: ப்ராப்திரிதி யத்தார்கிகைருச்யதே தத³ஸத் , ததா² ஸதி “இஹ ஶ்ரோத்ரே ஶப்³த³:” இதி ப்ரதீயேத; ப்ரதீயதே து “தத்ர ஶப்³த³:” இதி । தஸ்மாத்³யதா²நுப⁴வம் ஶ்ரோத்ரஸ்யைவ தத்ர க³மநம் கல்பநீயம் । ததே³வம் பௌ⁴திகாநி பரிச்சி²ந்நாநி ப்ராப்யகாரீணீந்த்³ரியாணி ஸந்தீதி ஸித்³த⁴ம் । கிம் தர்ஹி மநோ நாம யஸ்மிந்நா(அ)த்மத்வமபரே லோகாயதைகதே³ஶிநோ மந்யந்தே । நித்யம் நிரவயவமணுபரிமாணம் மந இதி தார்கிகா: । தத்ர ந தாவந்நித்யம் , பரிச்சி²ந்நத்வாத்³, க⁴டவத் । விமதம் நித்யம் , நிரவயவத்³ரவ்யத்வாதா³த்மவத் , இதி சேத்³ , ந; ஹேத்வஸித்³தே⁴: । விமதம் ஸாவயவம் , கரணத்வாத் , சக்ஷுராதி³வத் । அந்யதா² மநஸோ(அ)ந்நமயத்வம் ஶ்ருத்யுக்தம் பா³த்⁴யேத । கத²ம் தர்ஹி மூர்தத்³ரவ்யாநாமபி⁴கா⁴த இதி சேத்³ , ஜீவநத³ஶாயாம் தே³ஹாத்³ப³ஹிர்நிர்க³மநாபா⁴வாதி³தி ப்³ரூம: । மரணத³ஶாயாம் து ஸாவயவத்வேநா(அ)பி⁴மதாநாம் சக்ஷுராதீ³நாமப்யப்ரதிகா⁴தோ வித்³யத ஏவ । அத ஏவ ஸாவயவத்வாத் ஸம்யோக³விபா⁴க³வத்த்வாச்ச க⁴டாதி³வந்நா(அ)ணுபரிமாணத்வம் । ஸர்வக³தத்வே ச யுக³பத் ஸர்வேந்த்³ரியஸம்யோகா³த் ஸர்வஜ்ஞாநப்ரஸங்க³: । மத்⁴யமபரிமாணத்வே து ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: । ததா³(அ)பி ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மேஷு ஹஸ்திபுத்திகாதி³தே³ஹேஷு க்ரமேண ப்ராப்யமாணேஷு கத²ம் தத்தத்³தே³ஹஸமாநத்வேந வ்ருத்திரிதி சேத்³ , அவயவோபசயாபசயாப்⁴யாமிதி ப்³ரூம: । ஶாக்யாஸ்து ஸமநந்தரப்ரத்யய ஏவோத்தரஜ்ஞாநகரணதயா மந இதி ப்ரதிபேதி³ரே, தத³ஸங்க³தம் ; வ்யாப்திமநபேக்ஷ்ய கேவலஸ்ய பூர்வஜ்ஞாநஸ்யோத்தரஜ்ஞாநஜநகத்வாயோகா³த் । லிங்க³ஜ்ஞாநஸ்ய வ்யாப்திஸாபேக்ஷஸ்யைவ லிங்கி³ஜ்ஞாநஜநகத்வத³ர்ஶநாத் । ஶப்³த³ஜ்ஞாநம் வ்யாப்த்யநபேக்ஷமேவா(அ)ர்த²ஜ்ஞாநஜநகமிதி சேத்³ , ந; த்வந்மதே ஶப்³த³ஸ்யா(அ)நுமாநாந்த:பாதிதயா தத்ரா(அ)பி வ்யாப்த்யபேக்ஷத்வாத் । விஶேஷணஜ்ஞாநம் வ்யாப்த்யநபேக்ஷமேவ விஶிஷ்டஜ்ஞாநஜநகமிதி சேத்³, ந; விஶிஷ்டஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ப்ரயோக³ஜந்யத்வாத் । அத² ஸமநந்தராதீதப்ரத்யய உத்தரஜ்ஞாநம் ந ஜநயதி கிந்து தஸ்யா(அ)(அ)காரமாத்ரம் ஸமர்பயதீதி சேத்³ , ந; ஆகாராகாரிணோரபே⁴தா³த் । ஆகாரஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகதயா(அ)ந்யாபேக்ஷாபா⁴வாத் । தஸ்மாத³ந்யதே³வ ஸாவயவம் மந இதி ஸித்³த⁴ம் ।

நநு கஶ்சா(அ)யம் வாஸ்தவ ஆத்மா யோ தே³ஹாதி³ஷு விஜ்ஞாநாந்தேஷு ப்⁴ராந்தைர்வாதி³பி⁴ராரோப்யதே । தத்ர ஸர்வக³தோ(அ)யம் ஜீவ ஆத்மேதி கேசித் , தத³ஸத் ; ஶுஷ்கதார்கிகாணாம் ஸாத⁴காபா⁴வாத் । அத² மதம் – தே³ஹாத்³ப³ஹிரந்தஶ்ச ஸர்வாணி போ⁴க³ஸாத⁴நாந்யாத்மபோ⁴கா³யைவ வ்யாப்ரியந்தே । தத்³வ்யாபாரஶ்சா(அ)த்³ருஷ்டவதா³த்மஸம்யோகா³பேக்ஷஸ்ததோ(அ)ஸௌ ஸர்வக³த இதி । தத்ர கிம் யஸ்மிந்நா(அ)(அ)த்மப்ரதே³ஶே(அ)த்³ருஷ்டம் தத்ப்ரதே³ஶே ஸம்யோகோ³(அ)பேக்ஷ்யதே உதா(அ)த்³ருஷ்டோபலக்ஷிதாத்மஸம்யோக³: ? நா(அ)(அ)த்³ய:, தே³ஹாவச்சி²ந்நாத்மஸமவேதாத்³ருஷ்டஸ்ய ஸ்வர்க³போ⁴க³ஹேதுத்வாத் । ந த்³விதீய:, மோக்ஷே(அ)பி போ⁴க³ப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாதா³க³மாதே³வ ஸர்வக³தத்வஸித்³தி⁴: । ந சா(அ)யமாத்மா ஜட³:, ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாக³மை: ஸ்வப்ரகாஶத்வாவக³மாத் । தத்ர ப்ரத்யக்ஷம் ஸௌஷுப்தமவக³ந்தவ்யம் । அநுமாநாந்யபி ஆத்மா ஸ்வப்ரகாஶ:, ஸ்வஸத்தாயாம் ப்ரகாஶவ்யதிரேகரஹிதத்வாத் , ப்ரதீ³பவத் ஸம்வேத³நவச்ச । ததா² விஷயப்ரகாஶகர்த்ருத்வாத் , ப்ரதீ³பவத் । விஷயப்ரகாஶாஶ்ரயத்வாத் , ஆலோகவத் । அநிந்த்³ரியகோ³சரத்வே ஸத்யபரோக்ஷத்வாத் ஸம்வேத³நவத் । ஆத்மா ஸதி த⁴ர்மிண்யஜந்யப்ரகாஶகு³ண:, ப்ரகாஶகு³ணத்வாத் , ஆதி³த்யவத் । ஆக³மஶ்ச – “அத்ரா(அ)யம் புருஷ: ஸ்வயம்ஜ்யோதி:” இத்யாதி³: । ஸ சா(அ)யமாத்மா ஸர்வஶரீரேஷ்வேக ஏவ , ஸர்வத்ரா(அ)ஹமித்யேகாகாரப்ரத்யயவேத³நீயத்வாத்³ , கோ³த்வவத் । ஶரீராணாம் பி⁴ந்நத்வாதே³வா(அ)தீதஶரீராதா³விவ ந போ⁴கா³நுஸந்தா⁴நப்ரஸங்க³: । நநு தர்ஹ்யஸ்யா(அ)பி மநுஷ்யஶரீரஸ்ய ப்ரதிக்ஷணம் பரிணாமபே⁴தா³த்³பே⁴தே³ ஸத்யத்ரா(அ)ப்யாத்மநோ போ⁴கா³நநுஸந்தா⁴நம் ப்ரஸஜ்யேதேதி சேத்³ , ந; “ததே³வேத³ம் ஶரீரம்” இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ததே³கத்வாவக³மாத் । ந ச ஜ்வாலாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவத்³ ப்⁴ராந்தத்வம் , தத்ர ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶநே ப்ரத்யக்ஷத ஏவ ஜ்வாலாநாம் பே⁴த³த³ர்ஶநாத் ; அத்ர தத³பா⁴வாத் । ததே³வமேக: ஸ்வப்ரகாஶ ஆத்மேதி ஸித்³தா⁴ந்த: । தமேதமாத்மாநமவைதி³கா தே³ஹாதி³பு³த்³த்⁴யந்தபதா³ர்த²ரூபத்வேந ப்ரதிபந்நா: । மீமாம்ஸகாத³யஸ்து தஸ்ய தே³ஹாதி³வ்யதிரேகம் ப்ரதிபத்³யா(அ)பி கர்தாரம் போ⁴க்தாரம் தமிச்ச²ந்தி । ததே³தத்ஸாங்க்²யா ந ஸஹந்தே; ந தாவதா³த்மந: கர்த்ருத்வம் ஸ்வாபா⁴விகம் , ஸர்வக³தஸ்ய நிரவயவஸ்யா(அ)(அ)த்மந: பரிஸ்பந்த³பரிணாமலக்ஷணக்ரியாவேஶாயோகா³த் । ஸ்வாபா⁴விகத்வே சைதந்யவத்க்ரியாவேஶோ ந கதா³சித³பி வ்யபி⁴சரேத் । நா(அ)பி கர்த்ருத்வமாக³ந்துகம் , நிரவயவே கர்த்ருத்வஹேதூபராகா³யோகா³த் । நா(அ)பி பு³த்³தே⁴: கர்த்ருத்வமாத்மந்யாரோபயிதும் ஶக்யம் , அக்²யாதிவாதே³ ப்⁴ராந்த்யபா⁴வாத் । தஸ்மாந்நா(அ)ஸ்தி கர்த்ருத்வம் । ந சைவம் போ⁴க்த்ருத்வமபாகர்தும் ஶக்யம் , ந ஹி ஸுக²து³:கா²ந்வயோ போ⁴க³:, யேந கர்த்ருத்வவத்³வ்யபி⁴சரேத் , கிந்து சித்³ரூபத்வேந த்³ருஶ்யஸாக்ஷித்வம் போ⁴க்த்ருத்வம் । தஸ்மாத்³போ⁴க்தைவா(அ)(அ)த்மேதி ஸாங்க்²யாநாம் பக்ஷ: । வைஶேஷிகயோக³நையாயிகா உக்தாத்³போ⁴க்துர்ஜீவாத³திரிக்த: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்திரீஶ்வரோ(அ)பி கஶ்சித³ஸ்தீத்யநுமிமதே । விமதம் ஜக³த் ஸ்வரூபோபாதா³நாத்³யபி⁴ஜ்ஞகர்த்ருகம் , விவித⁴கார்யத்வாத் , ப்ரஸாதா³தி³வத் । தத்ர கல்பநாலாக⁴வேநைககர்த்ருகத்வோபாதா³நாத் ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தி⁴ரிதி வைஶேஷிகாத³ய: । விமதா ஜ்ஞாநைஶ்வர்யஶக்தய: காஞ்சித்பராம் காஷ்டா²ம் ப்ராதா:, ஸாதிஶயத்வாத் , பரிமாணவத் இதி யோகா³: । விமதம் த⁴ர்மாத⁴ர்மப²லம் கர்மதத்ப²லதத்³போ⁴க்த்ராத்³யபி⁴ஜ்ஞேந தீ³யதே, வ்யவஹிதகர்மப²லத்வாத் , ஸேவாப²லவத் , இதி நையாயிகா: ।

நந்வீக்ஷரபக்ஷோபந்யாஸோ ந யுக்த:, யதோ(அ)த்ர ஜிஜ்ஞாஸ்யே ப்ரத்யகா³த்மரூபே ப்³ரஹ்மணி விப்ரதிபத்திர்த³ர்ஶயிதும் ப்ரக்ராந்தா । நைஷதோ³ஷ:; ப்ரத்யகா³த்மா தஸ்மாதீ³ஶ்வராத³ந்யோ(அ)நந்யோ வேதி ப்ரத்யகா³த்மவிப்ரதிபத்தாவேவ பர்யவஸாநாத் । அத்ர பா⁴ஸ்கர ஆஹ – நேஹ ப்ரத்யகா³த்மா ஜிஜ்ஞாஸ்யதே, யேந தத்³விப்ரதிபத்திருபந்யஸ்யேத; கிந்த்வீஶ்வர ஏவ ப்³ரஹ்மஶப்³தே³நோத்³தி³ஶ்ய விசார்யதே, ஜந்மாதி³ஸூத்ரே ஜக³த்காரணத்வலக்ஷணாபி⁴தா⁴நாத் । தஸ்ய ச லக்ஷணஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மந்யஸம்ப⁴வாத³நுப⁴வவிரோதா⁴தி³தி । தத்ர வக்தவ்யமீஶ்வரோ ஜக³த்காரணாத³ந்யோ(அ)நந்யோ வேதி । அந்யத்வே “ப்ரதா⁴நமேகே பரமாணூநபரே” இத்யாதி³நா த்வச்சா²ஸ்த்ரே ஜக³த்காரணவிப்ரதிபத்திப்ரத³ர்ஶநமஸமஞ்ஜஸம் ஸ்யாத் , ஈஶ்வரவிப்ரதிபத்தேரேவ த்வயா த³ர்ஶநீயத்வாத் । அநந்யத்வே ச த்வதீ³ய: ப்ரதா⁴நபரமாண்வாதி³பக்ஷோபந்யாஸ ஈஶ்வராபி⁴ப்ராய: ஸ்யாத்³ , ந ச தத்³யுக்தம் ; ந ஹி வாதி³ந: ப்ரதா⁴நமீஶ்வர: பரமாணுர்வேஶ்வர இதி விப்ரதிபத்³யந்தே । யத்³யபி ப்ரத்யகா³த்மநி ஜக³த்காரணத்வம் பாமரா நா(அ)நுப⁴வந்தி, தாதா²பி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயகுஶலா அநுப⁴வந்த்யேவ । ஏவம் ச ஶ்ருத்யாதி³ப்ரஸித்³த⁴ஜக³த்காரணத்வலக்ஷணேந விப்ரதிபத்³யமாநப்ரத்யகா³த்மவிஶேஷஸ்வரூபே ப்³ரஹ்மணி போ³த்⁴யமாநே யஜ்ஜக³த்காரணம் தத்³ ப்³ரஹ்மேத்யேதாத்³ருஶீ வசநவ்யக்திர்த்³விதீயஸூத்ரே யுஜ்யதேதராம் । ததா² புருஷாணாம் க்லேஶகரதே³ஹாதி³பு³த்³த்⁴யந்தப³ந்த⁴நிவர்தநேந ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தாநந்த³ப்ரத்யகா³த்மப்³ரஹ்மஸ்வரூபபரிஶேஷ: ப²லிஷ்யதி । த்வத்பக்ஷே து ஜக³த்காரணஸ்ய விப்ரதிபத்³யமாநத்வாத்தத்³விஶேஷ ஏவ ப்³ரஹ்மாநுவாதே³ந போ³த⁴நீய: । ததா² ச யத்³ ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜக³த்காரணமித்யேவம் வசநவ்யக்தி: ஸூத்ரஸ்யா(அ)(அ)பத்³யேத, புருஷாணாம் ச ந கிஞ்சித் ப்ரயோஜநம் தத்³போ³தே⁴ ஸ்யாத் । ந சோபாஸநம் ப்ரயோஜநம் , ஆரோபிதரூபேணா(அ)ப்யுபாஸநஸம்ப⁴வே தத்ப்ரதிபாத³நவையர்த்²யாத் । தஸ்மாத³ஸங்க³தோ(அ)யம் பா⁴ஸ்கரபக்ஷ: । பரமார்த²த³ர்ஶிநஸ்து ய ஈஶ்வர: ஸ ஏவ ப்ரத்யகா³த்மேதி மந்யந்தே । விமதௌ ஜீவேஶ்வரௌ வஸ்துதோ ந பி⁴ந்நௌ, உபாதி⁴பராமர்ஶமந்தரேணா(அ)விபா⁴வ்யமாநபே⁴த³த்வாத்³ , பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³வத் । அந்யதா² ப்³ரஹ்மணி நிரதிஶயப்³ருஹத்யர்தா²ந்வயோ ந ஸித்³த்⁴யேத் । தஸ்ய க்ருத்ஸ்நதே³ஶகாலவ்யாபித்வே(அ)பி ஜீவேப்⁴யோ பி⁴ந்நத்வாத்³வஸ்துத: ஸர்வக³தத்வாபா⁴வாத் ।

நநு ப்³ருஹத்யர்தா²நுக³மாய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மகத்வாங்கீ³காரே து³:கா²த்மகதாயா அப்யங்கீ³கார்யத்வாத³புருஷார்த²தா ஸ்யாத் । ஆநந்த³ரூபத்வமப்யஸ்தீதி புருஷார்த²தேதி சேத்³, மைவம்; ந ஹி த்ருப்திஹேதுரித்யேதாவதா விஷமிஶ்ரிதாந்நம் புருஷைரர்த்²யதே । “ந லிப்யதே லோகது³:கே²ந” இத்யாதி³ஶாஸ்த்ராந்ந து³:கா²த்மகதேதி சேத்³, ந; “ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்” இதி ஸர்வதாதா³த்ம்யஶ்ருத்யா ஸர்வோபாதா³நத்வலக்ஷணயுக்த்யா ச தஸ்ய பா³தி⁴தத்வாத் । அதை²கதே³ஶிமதமாஶ்ரித்ய ஸர்வஜ்ஞஸ்யா(அ)ஜ்ஞாநமித்²யாஜ்ஞாநாபா⁴வாந்நா(அ)நர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ இதி சேத்³, ந; தந்மதே ஸர்வப்ரபஞ்சதாதா³த்ம்யஸ்ய வாஸ்தவஸ்ய ஜநநாயா(அ)வித்³யாத்³யநபேக்ஷணாத் । அத ஏவ தத்த்வஜ்ஞாநே ஸத்யப்யபாயஸ்ய து³:ஸம்பாத³த்வாத் । அதா²(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ த⁴ர்மாத⁴ர்மரஹிதத்வாந்ந து³:கா²தி³ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தத³நுப⁴வோ வா ஸம்ப⁴வதீதி சேத்³ , ந; து³:கா²தி³ஸர்வப்ரபஞ்சோபாதா³நதயா தத்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸர்வஜ்ஞதயா தத³நுப⁴வஸ்ய சா(அ)வாரணீயத்வாத் । அதை²தத்³தோ³ஷபரிஜிஹீர்ஷயா கார்யப்ரபஞ்சாத்³ ப்³ரஹ்மணோ பி⁴ந்நத்வம் வா காரணாகாரணரூபேண ப்³ரஹ்மத்³வயம் வா(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத; ததா³ ப்³ருஹத்யர்தோ² நா(அ)நுக³ச்சே²த் । தஸ்மாத் ஸர்வாத்மகம் ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்மா(அ)புருஷார்த²தயா ந ஜிஜ்ஞாஸ்யமிதி ।

அத்ரோச்யதே – ப⁴வேத³யம் தோ³ஷ: பாரமார்தி²கப்ரபஞ்சவாதே³, மாயாவாதே³ து ந கோ(அ)பி தோ³ஷ:; வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மணோ நிர்லேபத்வாத் । ததே³வம் தே³ஹாதி³நிர்லேபப்³ரஹ்மாந்தா: பதா³ர்தா² யுக்திம் வாக்யம் ச ஸமாஶ்ரயத்³பி⁴ர்வாதி³பி⁴: ப்ரத்யகா³த்மதயா விப்ரதிபத்³யந்தே । தத்ர தத்ர தந்மதஸித்³தா⁴ யுக்தி: பூர்வமேவ த³ர்ஶிதா । வாக்யம் ச “ஸ வா ஏஷ புருஷோ(அ)ந்நரஸமய:”, “ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம”, “ப்ருதி²வீமய ஆபோமயோ வாயுமய ஆகாஶமயஸ்தேஜோமய:” இத்யாதி³கம் ஶரீராத்மவாதே³(அ)வக³ந்தவ்யம் । “தே ஹ வாசமூசுஸ்த்வம் ந உத்³கா³யேதி ததே²தி தேப்⁴யோ வாகு³த³கா³யத்” இத்யாதீ³ந்த்³ரியாத்மவாதே³, “மந உத³கா³யத்” இதி மநஆத்மவாதே³, “கதம ஆத்மேதி யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய:” இத்யாதி³ விஜ்ஞாநாத்மவாதே³, “அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்” இதி ஶூந்யாத்மவாதே³ , “மந்தா போ³த்³தா⁴ கர்தா ஸ்வப்நே ஜீவ: ஸுக²து³:க²போ⁴க்தா” இத்யாதி³ கர்த்ருபோ⁴க்த்ராத்மவாதே³, “தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தீதி ஸத்த்வமநஶ்நந்நந்யோ அபி⁴சாகஶீதி” இத்யாதி³ ஸாக்ஷித்வலக்ஷணகேவலபோ⁴க்த்ராத்மவாதே³, “ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்நாத்மாநமந்தரோ யமயதி” இதி தடஸ்தா²த்மவாதே³, நிர்லேபப்³ரஹ்மாத்மவாதே³ து ஸர்வாணி வேதா³ந்தவாக்யாந்யவக³ந்தவ்யாநி । தத்ர நிர்லேபப்³ரஹ்மாத்மவாதி³நா(அ)பி⁴ஹிதயோர்யுக்திவாக்யயோ: ஸமீசீநத்வமந்யோக்தயோஸ்த்வாபா⁴ஸத்வமித்யேதத்ஸூத்ரகார ஏவ தத்ர தத்ர ஸ்பஷ்டீகரிஷ்யதி । ஏவம் ச ஸத்யேதத்³விசாரஶாஸ்த்ரமஶ்ருத்வா பண்டி³தம்மந்யதயா தே³ஹாதி³தடஸ்தே²ஶ்வராந்தேஷ்வப்யந்யதமம் யம் கஞ்சிதா³த்மாநமவலம்ப³மாநோ முமுக்ஷுர்ந மோக்ஷம் ப்ராப்நுயாத் , தத்த்வஜ்ஞாநலப்⁴யஸ்ய மோக்ஷஸ்ய விபரீதஜ்ஞாநேந ஸம்பாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । ந ச தஸ்ய பாபிஷ்ட²ஸ்ய கதா³சிந்நிஷ்க்ருதிரஸ்தி । அதஸ்தஸ்ய அந்யதா²ப்ரதிபத்திர்ஹி மஹத்தரம் பாபம் ,
“யோ(அ)ந்யதா² ஸந்தமாத்மாநமந்யதா² ப்ரதிபத்³யதே ।
கிம் தேந ந க்ருதம் பாபம் சோரேணா(அ)(அ)த்மாபஹாரிணா ॥”
இதி ந்யாயாத் । அத: ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தா³தி³ரூபஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ(அ)ஸத்கல்பநாமாபாத³யதஸ்தஸ்யா(அ)(அ)த்மகா⁴திந: கஷ்டலோகப்ராப்தி: ஶ்ரூயதே –
“அஸுர்யா நாம தே லோகா அந்தே⁴ந தமஸாவ்ருதா: ।
தாம்ஸ்தே ப்ரேத்யாபி⁴க³ச்ச²ந்தி யே கே சாத்மஹநோ ஜநா: ॥” இதி ।

நநு ப்³ரஹ்மவிசாரேண தத்த்வஜ்ஞாநே நிஷ்பந்நே(அ)பி ந மோக்ஷ உபபத்³யதே, ப்ருதி²வ்யாதி³ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்தேரபா⁴வாத் , நைஷ தோ³ஷ:; ஸர்வஜீவஸாதா⁴ரணேஷு ப்ருதி²வ்யாதி³ஷு ஸத்ஸ்வப்யந்த:கரணாத்⁴யாஸநிவ்ருத்தௌ ப்ரமாத்ருத்வாபா⁴வாதா³த்மசைதந்யஸ்ய ஸ்வதோ விஷயோபராகா³பா⁴வாத்³வா ஏதத்³த³ர்ஶநம் ந ப்ராப்நோதி, நிரிந்த்³ரியஸ்யேவ ரூபாதி³த³ர்ஶநமித்யேக: பக்ஷ: । இதரஸ்து ஸர்வத்³வைதநிவ்ருத்திபக்ஷ: ஸமந்வயஸூத்ரே வக்ஷ்யதே । ததே³வமஹமித்யாத்மத்வஸாமாந்யாகாரேண ஸர்வப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ஸ்யா(அ)த்யந்தாப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத்³விஶேஷதோ வாதி³விப்ரதிபத்திவிஷயஸ்யா(அ)பி நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மரூபேண விஶேஷேண ஶாஸ்த்ராந்தரேஷ்வஸித்³த⁴த்வாச்ச விஷயத்வஸித்³தி⁴: । தஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)நேந ஶாஸ்த்ரேண ப்ரதிபாத³யிதும் ஶக்யதயா ப்ரதிபாத்³யப்ரதிபாத³கபா⁴வலக்ஷண: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ஸித்³த⁴ இத்யுப⁴யஸ்யா(அ)பி ஸித்³தே⁴ ப்ரயோஜநஸ்ய ச மோக்ஷஸ்யா(அ)பி⁴ஹிதத்வாந்நிஷ்ப்ரத்யூஹோ ப்³ரஹ்மவிசார: கர்தவ்ய இத்யஶேஷமதிமங்க³லம் ।

“அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா” இத்யத்ர ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாதுகாமேந ஜ்ஞாநோபாயபூ⁴தமித³ம் விசாரஶாஸ்த்ரம் ஶ்ரோதவ்யமிதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் , ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்ய ஜ்ஞாநேச்சா²லக்ஷணஸ்வார்தா²பரித்யாகே³நா(அ)ந்தர்ணீதவிசாரலக்ஷகத்வாத் । ப்ரதிஜ்ஞாதே ச ப்³ரஹ்மவிசாரே தத³ங்கா³நி லக்ஷணப்ரமாணயுக்திஸாத⁴நப²லாந்யப்யர்தா²த்ப்ரதிஜ்ஞாதாந்யேவேதி லக்ஷணாதி³ப்ரதிபாத³கோ வக்ஷ்யமாண: ஸூத்ரஸந்த³ர்ப⁴: ஸங்க³ச்ச²தேதராம் । அந்யதா² ஜ்ஞாநேச்சா²மபுருஷதந்த்ராம் கர்த்தவ்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாயேச்சா²நுபயுக்தாநி லக்ஷணாதீ³நி ப்ரதிபாத³யத: ஸூத்ரக்ருதோ மஹத³கௌஶலமாபத்³யேத । யத்³யபி ஸாத்⁴யஸித்³தே⁴: ஸாத⁴நாத்³யதீ⁴நத்வாத் ஸாத⁴நாதீ³ந்யேவ ப்ரத²மம் விசார்யாணி, ததா²பி தாநி ப்³ரஹ்மப்ரமாணம் ப்³ரஹ்மயுக்திர்ப்³ரஹ்மஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மப்ரமிதிரிதி ப்³ரஹ்மவிஶிஷ்டத்வேந ப்³ரஹ்மஸ்வரூபநிர்ணயஸாபேக்ஷாண்யுபஸர்ஜநாநி ச । அதோ நிரபேக்ஷம் ப்ரதா⁴நம் ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் ப⁴க³வாந் ஸூத்ரகார: ப்ரத²மம் லக்ஷயதி – “ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:” இதி ।

நந்வஜ்ஞாதே ஸ்வரூபே லக்ஷணம் ஜ்ஞாதே வா ? நா(அ)ஜ்ஞாதே, கிமஸ்ய லக்ஷ்யஸ்ய லக்ஷணமிதி ஜிஜ்ஞாஸாநுத³யாத் । அஸ்யேத³ம் லக்ஷணமிதி லக்ஷ்யலக்ஷணஸம்ப³ந்தா⁴பரிஜ்ஞாநாச்ச । நா(அ)பி ஜ்ஞாதே, வையர்த்²யாத் । கிஞ்ச ஸ்வரூபலக்ஷணமுச்யதே தடஸ்த²லக்ஷணம் வா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஜந்மாதி³காரணத்வஸ்ய ஸப்ரதியோகி³கஸ்ய ஸ்வரூபத்வாயோகா³த் । ஸ்வரூபத்வே ச ஸவிஶேஷத்வப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி த்³விதீய:, ஸ்வரூபலக்ஷணேந விநா தடஸ்த²லக்ஷணமாத்ரேண ஸ்வரூபப்ரதீத்யயோகா³த் । அந்யத்ர ச ஸ்வரூபலக்ஷணஸ்யா(அ)ப்ரஸித்³தே⁴: । அத²ஞ்சித்தத்ப்ரஸித்³தா⁴வப்யஸ்ய தடஸ்த²லக்ஷணஸ்யா(அ)திவ்யாப்தி:, ப்ரதா⁴நாதா³வபி ஜக³த்காரணத்வஸம்ப⁴வாத் । அதோ(அ)நேந ஸூத்ரேண கிம் ப்ரதிபாத்³யத இதி ? அத்ர ப்³ரூம: –
ஜக³ஜ்ஜந்மஸ்தி²தித்⁴வம்ஸா யத: ஸித்⁴யந்தி காரணாத் ।
தத் ஸ்வரூபதடஸ்தா²ப்⁴யாம் லக்ஷணாப்⁴யாம் ப்ரத³ர்ஶ்யதே ॥
அதீ⁴தவேதா³ந்தஸ்ய விதி³தபத³பதா³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யா(அ)(அ)பாததோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் ஜ்ஞாத்வா விஶேஷதோ ஜ்ஞாதுமாகாங்க்ஷத: க்லுப்தலக்ஷ்யலக்ஷணஸம்ப³ந்த⁴த்வேந ஸார்த²கமேவேத³ம் லஷணாபி⁴தா⁴நம் । தத்ர தாவஜ்ஜந்மாதி³காரணத்வம் மாயாவிஶிஷ்டப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபலக்ஷணத்வே(அ)ப்யவிருத்³த⁴ம் । ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மணஸ்து தத் தடஸ்த²லக்ஷணம் । ஸ்வரூபலக்ஷணம் து தஸ்ய “ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம” இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴ம் । ந சோக்தலக்ஷணஸ்யா(அ)திவ்யாப்தி:, ப்ரதா⁴நாதே³ர்ஜக³த்காரணத்வஸ்ய நிராகரிஷ்யமாணத்வாத் । அதிவ்யாப்த்யாதி³தோ³ஷபரிஹாரேண லக்ஷணநிர்ணயாயா(அ)த்ரைவா(அ)ர்தா²த்ஸூத்ரிதே ப்ரமாணயுக்தீ இத்யவக³ந்தவ்யம் । அத்⁴யாயத்³வயே தயோரேவ ப்ரமாநயுக்த்யோ: ஸூத்ரகாரேண ப்ரபஞ்சயிஷ்யமாணத்வாத் । நநு ஜந்மாதீ³த்யஸ்மிந் ப³ஹுவ்ரீஹௌ ஸ்தி²திப்ரலயயோரந்யபதா³ர்த²த்வாத் புல்லிங்க³த்³விவசநேந ப⁴விதவ்யம் ? ந ப⁴விதவ்யம் ,ஜந்மநோ(அ)ப்யந்யபதா³ர்த²த்வேந விவக்ஷிதத்வாத் । ந சைவம் ஸத்யேகஸ்யைவ ஜந்மநோ விஶேஷ்யத்வவிஶேஷணத்வப்ரஸங்க³:, ஜந்மாதி³ த்ரயஸ்ய விஶேஷ்யத்வேந விவக்ஷித்வாத் । அத ஏவ ந புல்லிங்க³ப³ஹுவசநப்ராப்திரபி । யத³த்³யப்யநாதௌ³ ஸம்ஸாரே ந ஜந்மநோ வஸ்துத ஆதி³த்வம், ததா²பி ஜநித்வா ஸ்தி²த்வா ப்ரலீயதே இதி வ்யாவஹாரிகீம் லோகப்ரஸித்³தி⁴முபஜீவ்ய “யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே” இதி ஶ்ருதௌ ஜந்மந ஆதி³த்வநிர்தே³ஶஸ்தமுபஜீவ்யா‍(அ)யம் ஸௌத்ரோ(அ)பி நிர்தே³ஶ உபபந்ந: । அஸ்யேதி ஸூத்ரப்ரதீகேந ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரதீதம் க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த³பி⁴தீ⁴யதே, இத³ம: ஸர்வநாமத்வாத் । அந்யத்ரேவா(அ)த்ர ஸங்கோசகஸ்ய ப்ரகரணாதே³ரபா⁴வாத் । அத ஏவ ஷஷ்டீ²விப⁴க்த்யா ஜந்மாதீ³நாம் ஜாக³தஶ்ச ஸர்வ ஏவேஹ ஸம்ப³ந்தோ⁴ விவக்ஷ்யதே । ந ச ஜக³தா³ஶ்ரிதாநாம் ஜந்மாதீ³நாம் க்³ருஹாஶ்ரிதகாகவல்லக்ஷ்யஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதத்வாத³லக்ஷணத்வமிதி வாச்யம் , ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)பி மாயாவிஶிஷ்டகாரணப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் । யத இத்யநேந ஹி ஸூத்ரபதே³ந காரணமேவ நிர்தி³ஶ்யதே, ந து ஶுத்³த⁴ம் ।

நநு காரணத்வமபி ந லக்ஷ்யாந்தர்க³தம் । காரணத்வம் ஹி நாநாவித⁴கார்யகோ³சரக்ரியாவேஶாத்மத்வம் தத்ப்ரஸவஶக்த்யாத்மகத்வம் வா । ந ச தது³ப⁴யம் ஜிஜ்ஞாஸ்யே விஶுத்³தே⁴ ப்³ரஹ்மண்யந்தர்ப⁴விதுமர்ஹதி, தத: காரணஸம்ப³ந்தி⁴நோ ஜந்மாதே³ரலக்ஷணத்வமிதி சேத்³ , மைவம் ; காகாதி⁴கரணத்வவது³பபத்தே: । காகாதி⁴கரணத்வம் ஹி ந க்³ருஹே(அ)ந்தர்ப⁴வதி । ததா² ச ஸதி காகவிக³மே க்³ருஹைகதே³ஶப⁴ங்க³பு³த்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । அதோ க்³ருஹஸ்யா(அ)தி⁴கரணத்வம் நாமௌபாதி⁴கோ த⁴ர்ம:, ஸ ச பரிஶேஷால்லக்ஷணே ஏவா(அ)ந்தர்ப⁴வதி । தந்நிரூபகஸ்ய காகஸ்ய யதா² லக்ஷணத்வம் ததா² ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி காரணத்வமௌபாதி⁴கோ த⁴ர்மோ லக்ஷணாந்த:பாதீ । தந்நிரூபகஸ்ய ஜந்மாதே³ர்லக்ஷணத்வே கா தவ ஹாநி: ?

நநு லக்ஷணாந்த:பாதித்வேந ப்³ரஹ்மண்யங்கீ³க்ரியமாணம் காரணத்வம் கீத்³ருஶம் ? கிம் நிமித்தத்வமேவ உதோபாதா³நத்வமேவ அதோ²ப⁴யம் ? ந தாவத் ப்ரத²மத்³விதீயௌ, உபாதா³நஸ்ய நிமித்தஸ்ய வா(அ)ந்யஸ்யா(அ)வஶ்யாங்கீ³கர்தவ்யத்வேந ப்³ரஹ்மணி ப்³ருஹத்யர்தா²ந்வயாபா⁴வாத் ஶ்ருத்யுக்தாநந்த்யப⁴ங்க³ப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி த்ருதீய:, ஏகஸ்யோப⁴யகாரணத்வே ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ந ஹ்யத்ரா(அ)நுமாநம் ஸம்ப⁴வதி । ததா² ஹி – பூ⁴தபௌ⁴திகம் ஜக³த் பக்ஷீக்ரியதே பூ⁴தமாத்ரம் வா ? ஆத்³யே பா⁴கே³ பா³த⁴:, பௌ⁴திகேஷ்வபி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நவத்த்வஸாத்⁴யவைபரீத்யத³ர்ஶநாத் । ந த்³விதீய:, க⁴டாதி³ஷ்வேவ கார்யத்வஹேதோரநைகாந்திகத்வாத் । அதோ ந காரணத்வம் லக்ஷணமிதி சேத்³ , மைவம் ; ஸூத்ரக³தயா “யத:” இதி பஞ்சம்யா த்³விவித⁴காரணத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ஜாயமாநவஸ்துப்ரக்ருதௌ ஹேதௌ ச பஞ்சமீவிதா⁴நாத் । ந ச தந்துஷ்வநேகேஷு ப்ரக்ருதித்வத³ர்ஶநாதே³கஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதித்வாஸம்ப⁴வ இதி வாச்யம் , தத்ர கிம் மஹாபூ⁴தப்ரக்ருதித்வம் ந ஸம்ப⁴வதி பௌ⁴திகப்ரக்ருதித்வம் வா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, மஹாபூ⁴தாநி ஸத்தாப்ரக்ருதிகாநி, தத³நுரக்தத்வாத்³ , யோ யத³நுரக்த: ஸ தத்ப்ரக்ருதிக:, யதா² தந்த்வநுரக்தஸ்தந்துப்ரக்ருதிக: பட: । ஸத்தாயாஶ்சைகத்வம் லோகவதே³வா(அ)ஸத ப்ரஸித்³த⁴ம் , தி³க்காலாதி³ஷு த்³ரவ்யத்வஜாத்யநுக³மே(அ)ப்யதத்ப்ரக்ருதிகத்வாத³நைகாந்திகதேதி சேத்³ , ந; வேதா³ந்திபி⁴ர்த்³ரவ்யத்வாதீ³நாமபி ப்ரக்ருதித்வாங்கீ³காராத் । ஸத்தாயா ஏவ ஹ்யௌபாதி⁴கா பே⁴தா³ த்³ரவ்யத்வாத³யோ ந ஸ்வதந்த்ரா: । அதோ ந ப்ருதி²வ்யாதௌ³ ஸத்தாத்³ரவ்யத்வோப⁴யப்ரக்ருதித்வப்ரஸங்க³: । நா(அ)பி த்³விதீய:; பௌ⁴திகேஷ்வபி ஸத்தாநுரக்தேஷு பூ⁴தத்³வாரா பூ⁴தாநுக³தஸத்தாயா ஏவ லாக⁴வந்யாயேந மூலப்ரக்ருதித்வாங்கீ³காராத் । ந ச ப்ரக்ருதேரேவ நிமித்தத்வே மாநாஸம்ப⁴வ:, விமதம் ஜக³த்³ அபி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நகம் , ப்ரேக்ஷாபூர்வஜநிதத்வாத்³ ஆத்மக³தஸுக²து³:க²ராக³த்³வேஷாதி³வத் । அஜ்ஞாநோபாதா³நகதோ³ஷநிமித்தகஶுக்திரஜதவ்யாவ்ருத்தயே ப்ரேக்ஷாபூர்வேத்யுக்தம் । க⁴டாதீ³நாமபி பக்ஷத்வாந்நா(அ)நைகாந்திகதா । குலாலாத்³யாகாரேண ப்³ரஹ்மண ஏவ நிமித்தத்வாத்³ ந பா⁴கே³ பா³தோ⁴(அ)பி । அத்³ருஷ்டாதி³நிமித்தபே⁴த³த³ர்ஶநாத்ஸாத்⁴யவைகல்யமிதி சேத்³ , ந; உபாதா³நாதி⁴ஷ்டா²த்ரோரேவைகத்வாநுமாநாத் । ததா² ச ஸதி ஜக³த்யபி ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்யா(அ)த்³ருஷ்டஸ்ய நிமித்தத்வம் ப்ரஸஜ்யேதேதி சேத்³ , ஏவம் தர்ஹ்யத்³ருஷ்டோபஹிதஸ்யா(அ)த்மந ஏவ ஸுகா²தி³நிமித்தத்வம் த்³ரஷ்டவ்யம் । அத² குதர்கோபஹதமதி: ஸந்நஸ்மிந்நநுமாநே(அ)த்யந்தம் ந ப்ரீயஸே, தர்ஹி ஸ்ருஷ்டிவாக்யப்ரஸித்³த⁴மேகஸ்யோப⁴யகாரணத்வம் லக்ஷணத்வேந நிர்தி³ஶ்யதே । ஸ்ருஷ்டிவாக்யம் ச “ததை³க்ஷத” இதி நிமித்தத்வம் “ப³ஹு ஸ்யாம்” இத்யுபாதா³நத்வம் ச ப்ரதிபாத³யதீதி ஸந்தோஷ்டவ்யம் ।

அத்ர கேசித் ஶ்ருதே: ஸ்வத: ப்ராமாண்யாத்ததா²பூ⁴தைவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சாபத்திரிதி பரிணாமவாத³மவதாரயந்தி । தத்ர ததா²பூ⁴தத்வம் நாம கிம் ஸத்யஶப்³தா³பி⁴தே⁴யத்வம் கிம் வா ஸ்வோபாதா⁴வபா⁴வவ்யாவ்ருத்தத்வம் உத ஸ்வாஶ்ரயோபாதா⁴வபா³த்⁴யத்வம் அத²வா ஸ்வரூபேணா(அ)பா³த்⁴யத்வம் ? நா(அ)த்³ய:, ஸ்வப்நஸ்ருஷ்டே: ஸத்யஶப்³தா³பி⁴தே⁴யதாப்ரஸங்கா³த் । தத்³பு³த்³தே⁴ரபி ஸ்வத: ப்ராமாண்யப்ராப்தேர்து³ர்வாரத்வாத் । அத² தத்ர தோ³ஷாத³ப்ராமாண்யம் ஶ்ருதேஸ்து நைவமிதி மந்யஸே ஏவமபீத³ம் ரஜதம் மித்²யா, பா³த்⁴யத்வாதி³த்யநுமாநப்ரமாணக³ம்யே ரஜதே ஸத்யத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ந த்³விதீய:, மாயாவாதி³பி⁴ரபி ஶ்ருத்யாதி³ப்ரதிபந்நஸ்ருஷ்டே: ஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நே ப்³ரஹ்மண்யபா⁴வவ்யாவ்ருத்தத்வாங்கீ³காராத் । ந த்ருதீய:, கல்பிதாநாம் ப்ரதிபி³ம்ப³ஶ்யாமத்வக⁴டாகாஶபரிச்சி²ந்நத்வாதீ³நாமௌபாதி⁴கத⁴ர்மாணாமபி ஸ்வாஶ்ரயோபாதா⁴வபா³த்⁴யத்வாத் । ந சதுர்த²:, ஸ்ருஷ்டேரபி பரமார்த²ஸத்யத்வாம்ஶேநைவ பா³த்⁴யத்வம் ந ஸ்வரூபேணேத்யங்கீ³காராத் । ஸ்ருஷ்டே: ஸத்யத்வாபா⁴வே ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதேரப்ராமாண்யம் ஸ்யாத்³ இதி சேத்³, ந; ஸ்ருஷ்டிஸ்வரூபமாத்ரப்ரமாணயோ ப்ரவ்ருத்தயா: ஶ்ருதே: ஸ்ருஷ்டிஸ்வரூபஸத்³பா⁴வமாத்ரேண ப்ராமாண்யோபபத்தௌ தத்ஸத்யதாயா அப்ரயோஜகத்வாத் । ந ஹி ரூபப்ரமாபகஸ்ய சக்ஷுஷ: ஶப்³தா³பா⁴வாத³ப்ராமாண்யம் ப⁴வதி, ப்ரமாணத்வாபராத⁴மாத்ரேண ஸத்யதாயாம் தாத்பர்யகல்பநே ஸ்வப்நவிஷயஸ்ருஷ்டிஶ்ருதேரபி ததா²த்வம் ஸ்யாத் । ப்ரயோஜநஶூந்யதா தூப⁴யத்ர ஸமாநா து³:க²தத்ஸாத⁴நாம்ஶே(அ)நர்த²ஹேதுத்வம் ச ஸமம் । ஸ்ருஷ்டிஸத்யதாப்ரதிபாத³நே கர்மகாண்ட³ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்வா ப்ராமாண்யஸித்³தி⁴: ப்ரயோஜநமிதி சேத்³, ந; தத்ப்ராமாண்யஸ்ய ஜக³ந்நித்யத்வவாதி³மீமாம்ஸகமதே(அ)ப்யுபபத்தௌ பரிணாமவாதா³(அ)நவதாராத் । மதாந்தரேஷ்வபி ஸ்ருஷ்டிஶ்ருத்யவக³மாத் ப்ராகே³வ லோகவ்யவஹாராத்தத்ப்ராமாண்யம் ஸித்³த⁴ம் । ததோ நிஷ்ப்ரயோஜநைவ ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதி: ஸ்யாத் । அஸ்மந்மதே து மாநாந்தரா(அ)நவக³தாக²ண்டை³கரஸப்³ரஹ்மாவக³மாய மஹாவாக்யப்ரவ்ருத்தி: । ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதிஸ்து –
“அத்⁴யாரோபாபவாதா³ப்⁴யாம் நிஷ்ப்ரபஞ்சம் ப்ரபஞ்ச்யதே ।
நா(அ)ந்யத்ர காரணாத்கார்யம் ந சேத்தத்ர க்வ தத்³ப⁴வேத் ॥”
இதி ந்யாயேநா(அ)க²ண்டை³கரஸத்வப்ரதிபாத³நாயேதி ந வையர்த்²யம் கிஞ்சித் । நநு யதா² “இத³ம் ரஜதம்” இதி ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரதீதிதோ ரஜதஸ்வரூபமாத்ரகோ³சரத்வே(அ)பி வஸ்துதோ ரஜதாபா⁴ஸகோ³சரத்வேநா(அ)ப்ராமாண்யம் ததா² ஶ்ரௌதஸ்ருஷ்டிஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பீதி சேத்³ , ந; தத்ர யதா² ரஜதாபா⁴ஸாத³ந்யந்முக்²யரஜதம் லோகே ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்³வத³த்ர ஸ்ருஷ்ட்யந்தரஸ்ய முக்²யஸ்யா(அ)பா⁴வாத்தஸ்யா ஏவ முக்²யஸ்ருஷ்டித்வேந தத்³கோ³சரஜ்ஞாநஸ்ய முக்²யரஜதஜ்ஞாநவத் ப்ராமாண்யோபபத்தே: । ந ச பாரமார்தி²கப்³ரஹ்மணோ மித்²யாபூ⁴தப்ரபஞ்சபா⁴வாபத்திவிரோத⁴ இதி வாச்யம் , தே³வத³த்தஸ்ய மாயயா மித்²யாவ்யாக்⁴ராதி³பா⁴வாபத்தித³ர்ஶநாத் । ந ச மித்²யாகார்யே ஸ்ருஷ்டிஶப்³த³ப்ரயோகா³நுபபத்தி:, “மாயா ஹ்யேஷா மயா ஸ்ருஷ்டா” இத்யாதி³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ந ச ஸ்ருஷ்டிமித்²யாத்வே மாநாபா⁴வ:, ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரத்யக்ஷாநுமாநார்தா²பத்தீநாம் ஸத்த்வாத் । “மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத்³”, “மம மாயா து³ரத்யயா” இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ அநிர்வசநீயமாயாத்மகத்வம் ஸ்ருஷ்டேர்த³ர்ஶயத: । க⁴டாத்³யபா⁴வக்³ராஹிப்ரத்யக்ஷமபி ஸ்ருஷ்டேர்மித்²யாத்வம் த³ர்ஶயதி । யதா² “இத³ம் ரஜதம்” இத்யத்ரேத³ந்தோபாதௌ⁴ ப்ரதிபந்நஸ்ய ஸத்யேவ தது³பாதௌ⁴ “நேத³ம் ரஜதம்” இதி பா³த⁴: ததா² “அஸ்தி க⁴ட:” இத்யத்ரா(அ)ஸ்த்யர்தோ²பாதௌ⁴ ப்ரதிபந்நஸ்ய க⁴டஸ்ய தது³பாதா⁴வேவ நா(அ)ஸ்தீதி ப்ரத்யக்ஷேணைவ பா³தோ⁴ த்³ருஶ்யதே । நநு தே³ஶகாலவிஶேஷே தது³பாதி⁴காஸ்த்யர்தே² வா க⁴டஸ்ய நிஷேதோ⁴ நா(அ)ஸ்த்யர்த²மாத்ரே, ததோ தே³ஶாந்தரே காலாந்தரே ச க⁴டஸ்ய ஸத்³பா⁴வ இதி சேத்³ , ந; யதா³ தே³ஶகாலௌ நிஷித்⁴யேதே ததா³ தே³ஶகாலாந்தராபா⁴வே ந கேவலா(அ)ஸ்த்யர்த²ஸ்யைவோபாதி⁴த்வம் வாச்யம் , நிருபாதி⁴கநிஷேதா⁴யோகா³த் । ததஸ்தத்ர க்லுப்தோபாதே⁴ர்க⁴டாதி³நிஷேத⁴ஸம்ப⁴வே ஸத்யந்யோபாதி⁴கல்பநே கௌ³ரவப்ரஸங்க³: । ந சைவமேவா(அ)ஸ்த்யர்த²நிஷேதே⁴(அ)ஸ்த்யர்தா²ந்தராபா⁴வாந்நிஷேத்⁴யஸ்யா(அ)நுபாதி⁴த்வாந்நிருபாதி⁴கநிஷேதோ⁴(அ)ங்கீ³க்ரியதே இதி வாச்யம் , அஸ்த்யர்த²ஸ்யா(அ)நுயாயிநோ நிஷேதா⁴பா⁴வாத் । தஸ்மாத³ஸ்த்யர்தே² ப்³ரஹ்மணி க⁴டாத்³யபா⁴வபோ³த⁴கம் ப்ரத்யக்ஷம் மித்²யாத்வே மாநம் । யஸ்த்வபா⁴வஸ்ய ஷஷ்ட²மாநக³ம்யத்வமாஹ தம் ப்ரத்யேகைகாபா⁴வவிஶிஷ்டவஸ்த்வந்தரப்ரத்யக்ஷம் வா ஷஷ்ட²மாநமேவ வா மித்²யாத்வம் போ³த⁴யது ।

அநுமாநாந்யபி தத்³போ³த⁴காந்யுச்யந்தே – விமதா விகாரா: ஸ்வாநுஸ்யூதைகவஸ்துநி கல்பிதா:, ப்ரத்யேகமேகஸ்வபா⁴வாநுவித்³த⁴த்வாத்³ விப⁴க்தத்வாச்ச, சந்த்³ரஸ்வபா⁴வாநுவித்³த⁴சந்த்³ரகல்பிதஜலசந்த்³ரபே⁴த³வத் । ஶூந்யவாதி³நம் ப்ரதி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நதாபரிஹாராய வஸ்துநீதி பத³ம் । அநேகேஷு விஷயேஷு விஜ்ஞாநாகார: கல்பித இதி வாதி³நம் ப்ரத்யேகேதி । க்ஷணிகைகஜ்ஞாநே ஸர்வம் கல்பிதமிதி வாதி³நம் ப்ரதி ஸ்வாநுஸ்யூதேதி । வநாகாராநுவித்³தே⁴ஷு தத்ரா(அ)கல்பிதேஷு தருஷ்வநைகாந்திகத்வவ்யாவ்ருத்தயே ப்ரத்யேகமிதி । பே⁴த³: கல்பிதோ ஜட³த்வாத் , கார்யத்வாத் , ரஜதவத் ; பே⁴த³த்வாத் சந்த்³ரபே⁴த³வத் ; ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வஸ்தூ²லாதி³வாக்யை: ப்ரதிஷித்⁴யமாநத்வாத் , தே³ஹாத்மபா⁴வவத் ; விரோதி⁴காரணஸ்வபா⁴வா(அ)நுபமர்தே³ந விரோதி⁴கார்யாபத்திலக்ஷணத்வாத்³ , மாயாவிவ்யாக்⁴ரவத் ; ப்ரலயாவஸ்தா²யாம் ஸஹ காலேந ஸ்வோபாதௌ⁴ ஶூந்யத்வாத்³ , தே³ஹாத்மபா⁴வவத் । ப்ரலயகாலே ஏவ ஶூந்யத்வம் ந ஸ்வோபாதா⁴வித்யாஶங்காவ்யுதா³ஸாய ஸஹ காலேநேத்யுக்தம் । அர்தா²பத்திரபி – ப்ரபஞ்சஸ்ய மித்²யாத்வமந்தரேணா(அ)நுபபந்நௌ ஜந்மவிநாஶௌ, அமித்²யாபூ⁴தயோர்ப்³ரஹ்மஶூந்யயோர்ஜந்மவிநாஶாத³ர்ஶநாத் । ந சைவம் ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வாங்கீ³காரே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பி ப்ரபஞ்சஜ்ஞாநவந்மித்²யாத்வமநுமீயதே இதி வாச்யம் , ஸ்வரூபதோ மித்²யாத்வாங்கீ³காராத்³ । விஷயதோ மித்²யாத்வம் து “தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா” இதி வசநவிருத்³த⁴ம் । நந்வஸ்தூ²லாதி³வாக்யை: ஸ்தூ²லாதி³வ்யதிரிக்தரூபமப்யஸ்தீதி ப்ரதிபாத்³யதே, ந து ஸ்தூ²லாதி³ரூபம் நிஷித்⁴யதே, தத: ப்ரதிஷித்⁴யமாநத்வமிதி ஹேதுரஸித்³த⁴ இதி சேத் , ஸ்தூ²லப்ரபஞ்சதாதா³த்ம்யவதி ப்³ரஹ்மண்யந்யரூபவிவக்ஷயா(அ)ப்யேவம் ப்ரதிஷேதா⁴நுபபத்தே: ; ந ஹி ஶுக்லாயாம் க³வி க்ஷீரஸம்பத்திம் விவக்ஷந்ந ஶுக்லா கௌ³ரிதி ப்ரயுங்க்தே, கிம் தர்ஹி க்ஷீரஸம்பந்நா கௌ³ரிதி । தத: ஸ்தூ²லாதி³ப்ரபஞ்சம் நிஷித்⁴யைவ ரூபாந்தரம் ப்ரதிபாத்³யதே இத்யங்கீ³கர்தவ்யம் । தர்காப்ரதிஷ்டா²நாந்ந மித்²யாத்வாநுமாநமிதி சேத்³ , ந; விசாரஶாஸ்த்ராநாரம்ப⁴ப்ரஸங்கா³த் । ந ஹி ஶ்ருத்யர்த²நிர்ணாயகதர்கப்ரத³ர்ஶநாய விசாரஶாஸ்த்ராரம்ப⁴:, கிந்து பரகீயதர்கநிராகரணாயைவ । ப்³ரஹ்ம து ஶ்ருதிமாத்ரஸித்³த⁴மிதி சேத் , தர்ஹி “அஸத்³வா இத³ம்” “ஸதே³வ ஸோம்யேத³ம்” இத்யாதி³ஶ்ருதித்³வயஸாமர்த்²யாத் காரணஸ்ய ஸத³ஸத்த்வே ஸ்யாதாம் । ஸர்வஶக்தித்வாத்³ ப்³ரஹ்மண: ஸர்வமுபபந்நமிதி சேத்³ , ந; ததா² ஸதி கதா³சிச்சூ²ந்யத்வஸ்யா(அ)பி ப்ரஸங்கா³த் । ஸர்வஶக்தித்வம் து ஶ்ருத்யநுஸாரேணைவா(அ)வக³ந்தவ்யம் । ஶ்ருத்யர்த²ஶ்ச தத³நுஸாரிதர்காந்நிஶ்சேதவ்ய: । அதோ(அ)நுமாநமபி ஶ்ருத்யவிரோதி⁴ ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வம் ஸாத⁴யிஷ்யத்யேவ । ந ச “ஸந் க⁴ட:” இத்யாதி³ ஸத்³பு³த்³த்⁴யநுக³மவிரோத⁴:, அநுக³தஸத்தாயா அதி⁴ஷ்டா²நத்வாத்³ க⁴டாதி³விஶேஷாணாமேவ மித்²யாத்வாத் । தஸ்மாத³ஶ்ரௌத: பரிணாமவாத³ இதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஏவம் ச ஸதி விவர்த்தவாதா³பி⁴ப்ராயேணைவ ப்³ரஹ்மண: ஶ்ருதௌ த்³விவித⁴காரணத்வமுக்தம் । தச்ச காரணத்வம் தடஸ்த²லக்ஷணத்வேந யத்³யபி லக்ஷ்யாத்³ ப்³ரஹ்மண: ப்ருத²க்³பூ⁴தம் ததா²பி தஸ்ய மித்²யாத்வாந்ந லக்ஷ்யஸ்யா(அ)த்³விதீயத்வவிரோத⁴: । ந ச ஸத்யஸ்யைவ லக்ஷணத்வம் ந மித்²யாபூ⁴தஸ்யேதி வாச்யம் , அஸாதா⁴ரணஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹி லக்ஷணத்வப்ரயோஜகோ ந லக்ஷணஸத்யத்வம் । ஸத்யாநாமப்யஸம்ப³த்³தா⁴நாம் காகாதீ³நாம் க்³ருஹோபலக்ஷணத்வாத³ர்ஶநாத் । அஸத்யாநாமபி ஸம்ப³த்³தா⁴நாம் ரஜதாதீ³நாம் “யத்³ரஜதமித்யபா⁴த் ஸா ஶக்தி:” இத்யாதௌ³ ஶுக்த்யாதி³லக்ஷகத்வாத் । அஸ்தி சா(அ)த்ர ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மணோர்வாஸ்தவஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)ப்யாத்⁴யாஸிகஸ்தாதா³த்ம்யஸம்ப³ந்த⁴: । அத: ப்ரபஞ்சஜந்மாதி³காரணத்வேந தடஸ்தே²ந ஜிஜ்ஞாஸ்யவிஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் நிர்விக்⁴நமுபலக்ஷ்யதே । ந சோக்தலக்ஷணேந ப்ரதா⁴நாதீ³நி லக்ஷயிதும் ஶக்யந்தே, தேஷாம் ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்தித்வாபா⁴வாத் ; ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்தித்வயோஶ்ச ஸூத்ரஸ்த²யச்ச²ப்³தே³ந விவக்ஷிதத்வாத் । ஸா ச விவக்ஷா ஸூத்ரக³தேத³ம்ஶப்³தா³ர்த²பூ⁴தகார்யப்ரபஞ்சபர்யாலோசநயா லப்⁴யதே । தம் ச ப்ரபஞ்சம் வாதி³ந: ஸ்வப்ரக்தியாநுஸாரேண விப⁴ஜந்தி । ததா²ஹி – த்³ரவ்யகு³ணகர்மஸாமாந்யாநீதி வார்திககாரீயா: । கார்யகாரணயோக³விதி⁴து³:கா²ந்தஶப்³த³வாச்யா ஜக³தீ³ஶ்வரஸமாதி⁴த்ரிபவணஸ்நாநாத்³யநுஷ்டா²நமோக்ஷா: பஞ்சேதி ஶைவா: । த்³ரவ்யகு³ணகர்மஸாமாந்யவிஶேஷஸமவாயா: ஷடி³தி வைஶேஷிகா: । ஜீவாஜீவா(அ)(அ)ஸ்ரவஸம்வரநிர்ஜரப³ந்த⁴மோக்ஷா: ஸப்தேதி க்ஷபணகா: । தத்ர ப³த்³தோ⁴ முக்தோ நித்யஸித்³த⁴ஶ்சேதி த்ரிவிதோ⁴ ஜீவபதா³ர்த²: । புத்³க³லாஸ்திகாயோ த⁴ர்மாஸ்திகாயோ(அ)த⁴ர்மாஸ்திகாய ஆகாஶாஸ்திகாயஶ்சேத்யஜீவபதா³ர்த²ஶ்சதுர்வித⁴: । ஆஸ்ராவயதி புருஷம் ஜ்ஞாநஜநநேந விஷயேஷ்விந்த்³ரியப்ரவ்ருத்திராஸ்ரவ:, ஸ்ரோதஸோ த்³வாரம் ஸம்வ்ருணோதீதி ஶமத³மரூபா ப்ரவ்ருத்தி: ஸம்வர:, நிஶ்ஶேஷேண புண்யாபுண்யே ஸுக²து³:கோ²பபோ⁴கே³ந ஜரயதீதி தப்தஶிலாரோஹணாதி³நிர்ஜர:, அஷ்டவித⁴ம் கர்ம ப³ந்த⁴:, அலோகாகாஶே ஸததோர்த்⁴வக³மநம் மோக்ஷ: । த்³ரவ்யகு³ணகர்மஸாமாந்யவிஶேஷபாரதந்த்ர்யஶக்திநியோகா³ அஷ்டாவிதி சிரந்தநா ப்ராபா⁴கரா:; த்³ரவ்யகு³ணகர்மஸாமாந்யஸமவாயஶக்திஸங்க்²யாஸாத்³ருஶ்யாந்யஷ்டாவித்யாது⁴நிகா: । ப்ரமாணப்ரமேயஸம்ஶயப்ரயோஜநத்³ருஷ்டாந்தஸித்³தா⁴ந்தாவயவதர்கநிர்ணயவாத³ஜல்பவிதண்டா³ஹேத்வாபா⁴ஸச்ச²லஜாதிநிக்³ரஹஸ்தா²நாநி ஷோட³ஶேதி நையாயிகா: । ஏகாத³ஶேந்த்³ரியபஞ்சப்ராணபஞ்சபூ⁴தாஹங்காரமஹத³வ்யக்தபுருஷா: பஞ்சவிம்ஶதிரிதி ஸாங்க்²யா: । வேதா³ந்திநஸ்து “த்ரயம் வா இத³ம் நாமரூபம் கர்ம”, “நாமரூபே வ்யாகரவாணி” இதி ஶ்ருதித்³வயமாஶ்ரித்ய த்ரைவித்⁴யம் த்³வைவித்⁴யம் வா(அ)ங்கீ³குர்வந்தி ।

யுக்தஶ்சா(அ)ந்த்ய: பக்ஷ:, ஸ்ரஷ்டு: ஸ்ருஜ்யகோ³சரநாமரூபயோ: ப்ரத²மம் பு³த்³த்⁴யாரோஹாத் । லோகே க⁴டம் சிகீர்ஷௌ குலாலே தத்³த³ர்ஶநாத் । மூலகாரணமபி நாமரூபாப்⁴யாம் ஸ்வபு³த்³த்⁴யாரூட⁴ம் ஸ்ருஜதி, ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாத் , குலாலவத் । ஏதாவதா ஜக³த்³ பு³த்³தி⁴மச்சேதநகார்யமிதி லப்⁴யதே । ந ச ஜீவகார்யத்வம் ஶங்கநீயம் , கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வவிஶிஷ்டாநாம் நாமரூபாத்மகாநாம் ஸர்வஜீவாநாம் கார்யாந்த:பாதித்வாத் । ந ச ஜக³த்காரணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வே விவதி³தவ்யம் , ஜக³த: ப்ரதிநியததே³ஶகாலநிமித்தக்ரியாப²லாஶ்ரயத்வாத் । ப்ரதிநியததே³ஶோத்பாதா³: க்ருஷ்ணம்ருகா³த³ய:। ப்ரதிநியதகாலோத்பாதா³: கோகிலாத³ய: । ப்ரதிநியதநிமித்தா நவாம்பு³த³நாத³ஸம்ப⁴வா ப³லாகாக³ர்பா⁴த³ய: । ப்ரதிநியதக்ரியா ப்³ராஹ்மணாநாம் யாஜநாத³ய: । ப்ரதிநியதப²லம் ப்³ரஹ்மலோகே ஸுக²ம் நரகே து³:க²மித்யுதா³ஹார்யம் । தாமீத்³ருஶீம் நியதிமஸாங்கர்யேண கத²மஸர்வஜ்ஞ: ஸம்பாத³யேத் । நா(அ)பி ஸர்வஶக்தித்வே விவதி³தவ்யம் , ஜக³தோ மநஸா(அ)ப்யசிந்த்யரசநாரூபத்வாத் । நஹ்யேகஸ்யா அபி ஶரீரரசநாயா விவித⁴நாடீ³ஜாலாதி³ஸந்நிவேஶவிஶிஷ்டாயா ரூபம் மநஸா(அ)பி ஶக்யம் சிந்தயிதும் தூ³ரே ஜக³த்³ரசநாயா: । ததீ³த்³ருஶம் ஜக³த் கத²மஸர்வஶக்திர்விரசயேத் ? ததே³வம் ஸூத்ரக³தயச்ச²ப்³தே³நைவ ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வஶக்தித்வம் ச விவக்ஷிதம் । ஸூத்ரம் சோபலக்ஷணப்ரதிபாத³கமேவம் யோஜநீயம் – அஸ்யோக்தவித⁴ஸ்ய ஜக³தோ ஜந்மாதி³ யத: ஸர்வஜ்ஞாத் ஸர்வஶக்தே: காரணாத்³ ப⁴வதி தத்காரணம் ப்³ரஹ்மேதி ।

நந்வத்ர ஸூத்ரே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபலக்ஷணம் நோக்தம் , ந ச தத³ந்தரேண ஸ்வரூபமவக³ம்யதே ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶத்மத்வமநுக்த்வா “ஶாகா²க்³ரே சந்த்³ர:” இத்யேவோக்தே சந்த்³ரஸ்வரூபாநவக³மாத் । யச்ச²ப்³தே³ந தது³க்தமிதி சேத் , தத் கிம் ஸர்வஶக்தித்வம் உத ஸர்வஜ்ஞத்வம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:; ப்ரதா⁴நாதா³வபி தத்ஸம்ப⁴வாத் । ந த்³விதீய:, ஸர்வோபாதி⁴கஸ்ய தஸ்ய ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாயோகா³த் । ஸர்வஜ்ஞத்வம் ச து³ர்ப⁴ணம் । கிம் ஷட்³பி⁴: ப்ரமாணை: ஸர்வஜ்ஞத்வம் உத ப்ரத்யக்ஷேணைவ ? ஆத்³யே(அ)பி ந தாவத்³ யுக³பத் ஸர்வஜ்ஞத்வம் , ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமயுக³பத் ப்ரவ்ருத்தே: । க்ரமேண ஸர்வஜ்ஞத்வே(அ)பி தத்கிம் ஸர்வாபரோக்ஷ்யம் உத ஸர்வஜ்ஞாநமாத்ரம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, நித்யாநுமேயாநாமாபரோக்ஷ்யாநுபபத்தே: । ந த்³விதீய:; அஸ்மாகமபி ஷட்³பி⁴: ப்ரமாணை: க்ரமேண ஸர்வஜ்ஞத்வப்ரஸங்கா³த் । ப்ரத்யக்ஷேணைவ ஸர்வஜ்ஞத்வமபி கிம் பா³ஹ்யேந உத மாநஸேந அத²வா ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷேண ? நா(அ)(அ)த்³ய:; பா³ஹ்யேந்த்³ரியாணாம் தே³ஶகாலவிப்ரக்ருஷ்டார்தே²ஷு ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் । பரம்பரயா ஸம்ப³ந்தே⁴(அ)ஸ்மாகமபி ஸர்வஜ்ஞத்வப்ரஸங்கா³த் । த்³விதீயே(அ)பி கிம் கேவலேந மநஸா உத யோகா³ப்⁴யாஸஜந்யாதிஶயயுக்தேந அத²வா ஸர்வவிஷயஸம்ஸ்காரயுக்தேந ? நா(அ)(அ)த்³ய:, கேவலமநஸோ ப³ஹிரஸ்வாதந்த்ர்யாத் । ந த்³விதீய:, அதிஶயஸ்ய ஸ்வவிஷய ஏவ ப்ரப⁴வாத் । மார்ஜாராதி³த்³ருஷ்டீநாமபி யோக்³யரூபேஷ்வேவா(அ)திஶயவத்த்வத³ர்ஶநாத் । ந த்ருதீய:, ப்ரத²மத: ஸர்வக்³ரஹணாபா⁴வே தத்ர ஸம்ஸ்காராயோகா³த் । க்ரமேண ஸர்வக்³ரஹணே ஸதி தத்ஸம்ஸ்காரகல்பநே(அ)ப்யதீதாநாக³தவர்தமாநார்தா²நாமநந்தாநாமியத்தாநவதா⁴ரணாத் ஸர்வக்³ரஹணாநுபபத்தி: । ந ச ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷேண ஸர்வஜ்ஞதா, ப்ரதீ³பப்ரபா⁴வத்தஸ்யா(அ)தீதாநாக³தார்த²க்³ராஹித்வாபா⁴வாத் । தஸ்மாந்நா(அ)ஸ்தி ஸர்வஜ்ஞ இதி ।

அத்ரோச்யதே – ஸர்வவிஷயாகாரதா⁴ரிஷு மாயாபரிணாமேஷு ப்ரதிபி³ம்பி³தம் சைதந்யம் ஸர்வாநுப⁴வ இத்யுச்யதே । தஸ்ய ச விஷயைராத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தா⁴த்³வர்தமாநகாலே தாவத் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸித்³த⁴ம் । அதீதவிஷயாணாம் தத³வச்சி²ந்நமாயாவ்ருத்தீநாம் தத³வச்சி²ந்நாநுப⁴வாநாம் ச நிவ்ருத்தௌ தத்ஸம்ஸ்காராத³ஸ்மதா³தி³ஷ்விவா(அ)தீதவிஷயா: ஸ்ம்ருதிரூபா மாயாபரிணாமா ப⁴வந்தி । தத்ப்ரதிபி³ம்பி³தாநுப⁴வேநா(அ)தீதவிஷயஜ்ஞத்வமபி ஸித்⁴யதி । ததா² ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக³பி ஸ்ரக்ஷ்யமாணபதா³ர்தா²வதா⁴ரணஸ்ய குலாலாதி³ஷு த்³ருஷ்டத்வாதா³கா³மிஸர்வவிஷயஜ்ஞாநமபி ஸ்வமாயாபரிணாமவஶாத்³ ப⁴விஷ்யதீதி யுக்தா ஸர்வஜ்ஞதா । ந சா(அ)த்ர மாநாபா⁴வ:; “ய: ஸர்வஜ்ஞ:” இதி ஶ்ருதே: । ந ச ஸ்வரூபலக்ஷணத்வாஸம்ப⁴வ:, லக்ஷணாபி⁴தா⁴நாவஸரே ஸர்வஜ்ஞஶப்³தே³ந ஸர்வப்ரகாஶகத்வோபலக்ஷிதஶுத்³த⁴சைதந்யமாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ததே³வம் ஜந்மஸ்தி²திநாஶாக்²யவிகாரத்ரயகாரணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸூத்ர ஏவ ஸ்வரூபலக்ஷணமபி ஸித்³த⁴ம் । யத்³யபி வ்ருத்³தி⁴பரிணாமாபக்ஷயாஸ்த்ரயோ பா⁴வவிகாரா ஜந்மஸ்தி²திநாஶவ்யதிரேகேண ப்ரஸித்³தா⁴ஸ்ததா²பி வ்ருத்³தி⁴ர்ஜாயதே வ்ருத்³தி⁴ஸ்திஷ்ட²தி வ்ருத்³தி⁴ர்நஶ்யதீத்யேவமேவ வ்ருத்³த்⁴யாத³யோ நிரூப்யந்தே நா(அ)ந்யதா² । ததோ வ்ருத்³த்⁴யாதீ³நாம் ஜந்மாத்³யந்தர்பா⁴வாந்ந ஸூத்ரக³தாதி³ஶப்³தே³ந ப்ருத²க்³ க்³ரஹணம் । ந ச நிருக்தகாரபடி²தஷட்³பா⁴வவிகாரக்³ரஹணே ஸதி நா(அ)ஸ்த்யந்தர்பா⁴வப்ரயாஸ இதி வாச்யம் , ததா³ ஹ்யார்பேயவாக்யஸ்ய ந தாவத³நுமாநாதி³ மூலம் , அஸ்மாகமபி தத்ஸம்ப⁴வேந தத்³வாக்யவையர்த்²யாத் । நா(அ)பி ப்ரத்யக்ஷம் , ப்³ரஹ்மஜந்யமஹாபூ⁴தவிகாராணாம் ஶ்ருதிமந்தரேணா(அ)ப்ரத்யக்ஷத்வாத் । பௌ⁴திகவிகாரா ஏவ முநிநா ப்ரோக்தா இதி சேத் , தர்ஹி தேஷாமிஹ க்³ரஹணே பௌ⁴திககாரணபூ⁴தபஞ்சகமேவ ப்³ரஹ்மத்வேந ஸூத்ரே லக்ஷிதமிதி பு³த்³தி⁴: ஸ்யாத் । அத: ஶ்ருத்யுக்தா ஜந்மாத³யஸ்த்ரய ஏவா(அ)த்ர க்³ராஹ்யா: । ந ஹி ஶ்ருதிர்மூலப்ரமாணமபேக்ஷதே, யேநோக்ததோ³ஷ: ஸ்யாத்³ , அதோ யத்கிஞ்சிஜ்ஜந்மவத்³பூ⁴தபௌ⁴திகம் தஸ்ய ஸர்வஸ்ய மூலகாரணத்வேந ஶ்ருத்யுக்தம் ப்³ரஹ்மைவா(அ)த்ர லக்ஷிதமித்யவக³ம்யதே । நந்வேவமபி ஸூத்ரே ஶ்ருத்யுக்தம் ஜந்மைவ ஸூத்ர்யதாம் தாவதைவோக்தார்த²ஸித்³தே⁴ரிதி சேத்³ , ந; கேவலநிமித்தகாரணத்வஶங்காவ்யுதா³ஸார்த²த்வாத் ஸ்தி²திப்ரலயயோ: । நஹ்யநுபாதா³நே கேவலநிமித்தே ஸ்தி²திப்ரலயௌ ஸம்ப⁴வத: । யத்³யபி ஜந்மஸ்தி²திப்ரலயா நிருக்தகாரேணா(அ)ப்யுக்தாஸ்ததா²பி ந தத்³வசநத்³வாரா ஶ்ருதிமூலத்வம் ஸூத்ரஸ்ய கல்பநீயம் । ஸூத்ராணாம் ஸாக்ஷாச்ச்²ருத்யர்த²நிர்ணயபரத்வாத் । அந்யதா² ருஷிவாக்யாந்யேவ வக்ஷ்யமாணஸூத்ரைருதா³ஹ்ருத்ய நிர்ணீயேரந் । தஸ்மாத் “யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே” இத்யேதச்ச்²ருத்யுக்தாநேவ ஜந்மஸ்தி²திநாஶாந் ஸாக்ஷாத் ஸூத்ரே நிர்தி³ஶ்யதத்காரணம் ப்³ரஹ்மேதி லக்ஷ்யதே ।

நநு கத²ம் ப்³ரஹ்மண: காரணத்வம் , கிம் ப்³ரஹ்ம பூர்வரூபம் பரித்யஜ்ய ரூபாந்தரேண பரிணமதே உதா(அ)பரித்யஜ்ய விவர்ததே ? ஆத்³யே ஸ்ருஷ்டேருபரி ஜ்ஞாநாநந்த³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண உச்சே²த³: ஸ்யாத் । அத² ஜக³த்³ரூபேண பரிணதம் தத்³ ப்³ரஹ்ம புநரபி ப்ரலயாவஸ்தா²யாம் ஜ்ஞாநாநந்த³ப்³ரஹ்மரூபேண பரிணமேத ததா²பி தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: புநர்ஜக³தா³காரபரிணாமஸ்வபா⁴வித்வாத³நிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³: । ந ச ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதி: பரிணாமே ப்ரமாணம் , தஸ்யா: ஸ்ருஷ்டிமாத்ரோபக்ஷீணாயா: பூர்வரூபபரித்யாகா³பரித்யாக³யோஸ்தாடஸ்த்²யாத் । ந ச ஶ்ருத்யந்தரம் பரிணாமே ஸம்ப⁴வதி , “அஜ ஆத்மா மஹாந் த்⁴ருவ:” இதி த்⁴ருவஶப்³தே³ந பரிணாமவிருத்³த⁴கௌடஸ்த்²யாபி⁴தா⁴நாத் । கூடஸ்த²த்வம் ச ப்³ரஹ்மணோ நிரவயவத்வாது³பபந்நம் ।

நநு நிரவயவமபி பரிணமத ஏவ । ததா² ஹி – ஹேமக³தருசகாதி³பரிணாம: பரம்பரயா பரமாணுபர்யவஸாயீ, அவயவவ்ருத்தித்வாத் , ஸம்யோக³வத் । ஸம்யோகோ³ ஹ்யவயவ்யேகதே³ஶஸமவேத: பரம்பரயா நிரவயவபரமாணுஸம்யோக³புர:ஸர: ப்ரஸித்³த⁴ இதி । தத்ர வக்தவ்யம் கோ(அ)யம் பரிணாம இதி । ம்ருத்பிண்ட³ஸ்ய க⁴டரூபாபத்தாவிவ ஸ்வாவயவாநாம் பூர்வஸம்யோகா³த்ஸம்யோகா³ந்தராபத்த்யா ஸம்மூர்சி²தாவயத்வம் பரிணாம:, தக்ராத்³யாதஞ்சநாவயவஸம்யோகே³ந க்ஷீரஸ்ய த³தி⁴பா⁴வவத³வயவாந்தரஸம்யோகே³ந ஸம்மூர்சி²தாவயவத்வம் வா, யூநோ வ்ருத்³த⁴த்வவத³வஸ்தா²ந்தரம் வா, காஷ்ட²ஸ்ய ஸ்தம்பா⁴த்³யாபத்திவத³ந்யதா²பா⁴வோ வா, அணோரண்வந்தரஸம்யோகே³ந த்³வ்யணுகாபத்திவத்³வஸ்த்வந்தரஸம்யோகோ³ வா, உத³கஸ்ய நதீ³பா⁴வவத்பரிஸ்பந்தோ³ வா । பக்வப²லஸ்ய வர்ணாந்தரவத்³ கு³ணாந்தரோத³யோ வா, உபாதா³நாநுரக்தத்³ரவ்யாந்தரோத்பத்திர்வா ? ந தாவத் ப்ரத²மத்³விதீயௌ, நிரவயவஸ்ய தாத்³ருஶபரிணாமாநுபபத்தே: । நா(அ)பி த்ருதீயசதுர்தௌ², ததா² ஸதி ஜக³தா³காரபரிணாமே புநர்ப்³ரஹ்மபா⁴வாநுபபத்தாவநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³: । ந ஹி வ்ருத்³த⁴: கதா³சித³பி யுவா ப⁴வதி । நா(அ)பி ஸ்தம்பா⁴ வ்ருக்ஷரூபேண ப்ரரோஹேயு: । க்வசித்புந:ப்ரரோஹே(அ)பி த்³ருஶ்யத இதி சேத் , தர்ஹி மோக்ஷஸ்யாபி ததா² புந: பரிணாமரூபத்வே ஸத்யநித்யத்வம் து³ர்வாரம் ஸ்யாத் । நா(அ)பி பஞ்சமஷஷ்ட²ஸப்தமா:, பரிணாமலக்ஷணஸ்யா(அ)திவ்யாப்தே: । வஸ்த்வந்தரஸம்யோகி³ந்யாகாஶே பரிஸ்பந்த³மாநே ப்⁴ரமரே லௌஹித்யோத³யவதி ச படே த்³ரவ்யபரிணாமபு³த்³த்⁴யபா⁴வாத் । நா(அ)ப்யஷ்டம:, அவயவிநஸ்ததா² பரிணாமே(அ)ப்யவயவபரிணாமஸ்ய து³ர்ப⁴ணத்வாத் । கிம் ஹேமாவயவாநாம் ருசகரூபேண பரிணாம: கிம் வா ருசகோபயுக்தத்³ரவ்யாந்தரரூபேண உத ருசகோபயுக்தாவஸ்தா²ந்தரரூபேண । ந தாவத்³ த்³விதீயத்ருதீயௌ, ருசகவ்யதிரேகேண தது³பயுக்தத்³ரவ்யாந்தராவஸ்தா²ந்தரயோரத³ர்ஶநாத் । நா(அ)பி ப்ரத²ம:, ருசகஸ்யா(அ)வயவிகார்யத்வாத் । அவயவகார்யத்வே சா(அ)(அ)ரம்ப⁴வாத³ப்ரஸங்கா³த் । ந சா(அ)வயவாநாம் ருசகாநுக³மாநுபபத்தி:, அவயவித்³வாரா தது³பபத்தே: । ந சா(அ)(அ)ஶ்ரயாவயவேஷு விகாரமந்தரேணா(அ)(அ)ஶ்ரிதாவயவிநி விகாராநுபபத்தி:, பரமாணௌ அஸதோரேவ ஜந்மவிநாஶயோர்த்³வ்யணுகே த³ர்ஶநாத் । ஜந்மவிநாஶவ்யதிரிக்தத⁴ர்மஸ்ய ததா²த்வமிதி சேத்³ , ந; கபாலேஷ்வஸத்யா ஏவ க⁴டத்வஜாதேர்க⁴டஸமவேதத்வாத் । வ்யாபகாநாமவயவாநாமவஸ்தா²ந்தரமந்தரேண வ்யாப்யஸ்யா(அ)வயவிநோ(அ)வஸ்தா²ந்தரம் நோபபந்நமிதி சேத்³ , ந; வ்யாபகயோர்ஜாதிகு³ணயோரவஸ்தா²ந்தராபா⁴வே(அ)பி வ்யாப்யத்³ரவ்யே தத்³த³ர்ஶநாத் । அஸ்து வா(அ)வயவாநாம் பரிணாமஸ்ததா²ப்யவயவிபரிணாமப்ரயுக்தத்வாந்நா(அ)(அ)ஸௌ ப்³ரஹ்மபரிணாமஸ்ய த்³ருஷ்டாந்த: । ந ஹி ப்³ரஹ்மாவயவகம் பரிணாமி கிஞ்சித³ஸ்தி, யத்ப்ரயுக்தோ ப்³ரஹ்மபரிணாம: ஸ்யாத் । நிரவயவத்வாத³வயவித்³ருஷ்டாந்தேநா(அ)பி ந ப்³ரஹ்மண: பரிணாமஸித்³தி⁴: ।

யத்து நிரவயவஸம்யோக³வத் பரிணாம இதி, தத்ரா(அ)பி கிம் த்³ருஶ்யமாநாவயவிஸம்யோக³ஸ்ய பரமாணுஸமவேதத்வமுச்யதே உத பரமாணுஸம்யோக³பூர்வகத்வம் கல்ப்யதே ? நா(அ)(அ)த்³ய:, பரமாணுக³தரூபாதி³வத³ப்ரத்யக்ஷத்வப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:, அவயவிந்யேவ க⁴டத்வஜாதிஸமவாயவத் ஸம்யோகோ³பபத்தே: । அவயவாநாம் ஸம்யோகே³(அ)நுக³மஸ்த்வவயவித்³வாரா(அ)ந்யதா²ஸித்³த⁴: । ஸம்யோக³ஸ்யா(அ)வயவிவ்ருத்தித்வே க்ருத்ஸ்நவ்யாபித்வப்ரஸங்கே³நா(அ)வயவேஷ்வேவ வ்ருத்திரிதி சேத் , தர்ஹ்யவயவிநாம் தந்தூநாம் ஸம்யோகா³ஸம்ப⁴வேந படாநாரம்ப⁴ப்ரஸங்க³: । க்ருத்ஸ்நவ்யாபித்வம் து தார்கிகம் ப்ரத்யவயவாவ்ருத்திபரமாணுஸம்யோகோ³தா³ஹரணேந பரிஹர்தவ்யம் । அந்யாந்ப்ரத்யாகாஶவர்தீ ஶப்³த³ உதா³ஹார்ய: । தஸ்மாந்ந ஸம்யோக³த்³ருஷ்டாந்தேந நிரவயவபரிணாமோ(அ)நுமாதும் ஶக்ய: ।

நநு கத²ம் ப்³ரஹ்மணோ நிரவயவத்வம் , யேந பரிணாமோ நிராக்ரியேத ? ஸாவயவத்வஸ்ய து³ர்ப⁴ணத்வாச்ச்²ருதேஶ்சேதி வதா³ம: । ஸாவயவத்வே கிமவயவாவயவிநோருப⁴யோரபி ஸ்வப்ரகாஶத்வம் உதா(அ)ந்யதரஸ்யைவ ? ஆத்³யே தயோரிதரேதராவிஷயத்வாந்ந கேநசித³பி ஸாவயவத்வம் ப்ரதீயாத் । த்³விதீயே க⁴டாத்மநோரிவ தயோர்நாஶம்ஶிபா⁴வஸித்³தி⁴: । ஶ்ருதிஶ்ச “நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம்” இதி க்ரியாவயவஶூந்யதாமாஹ । நியந்த்ருத்வாதி³க்ரியாபி ஶ்ரூயத இதி சேத் , தர்ஹி தத்த்வதோ நிஷ்க்ரியத்வம் மாயயா ஸக்ரியத்வமிதி வ்யவஸ்தா²(அ)ஸ்து; “மாயாபி⁴: புருரூப ஈயதே” இதி விநிக³மஶ்ருதே: । நிர்வ்யாபாரஸ்ய சேதநஸ்ய ஸுஷுப்தே புருஷார்த²த்வாநுப⁴வேந நிஷ்க்ரியத்வஸ்ய தாத்த்விகத்வோபபத்தே: । ந ச ப்³ரஹ்மப்ரவ்ருத்தேர்மாயிகத்வே யுக்த்யபா⁴வ:, ஸ்வப்ரவ்ருத்திவந்நிஷ்ப்ரயோஜநத்வேந மித்²யாத்வோபபத்தே: । ததே³வம் நிரவயவம் ப்³ரஹ்ம ந பரிணமதே, கிந்து விவர்ததே இதி த்³விதீயபக்ஷோ(அ)ங்கீ³கார்ய: । தஸ்மிந்நபி பக்ஷே பூர்வரூபமபரித்யஜதோ ப்³ரஹ்மணோ நிர்விகாரத்வாஜ்ஜக³த்³ரூபேண விகரிஷ்யமாணம் வஸ்த்வந்தரம் கிஞ்சித³ங்கீ³கார்யம் । தத்கிம் மாயா உதா(அ)ந்யத் ? நா(அ)ந்யத் , ப்³ரஹ்மமாயாப்⁴யாம் வ்யதிரிக்தஸ்ய கார்யத்வேந மூலகாரணத்வாயோகா³த் ।

மாயாபக்ஷே(அ)பி கிம் “மாயா ப்ரஜ்ஞா ததா² மேதா⁴” இத்யாபி⁴தா⁴நமநுஸ்ருத்ய மாயாஶப்³தே³ந பஜ்ஞோச்யதே உத பாமரப்ரஸித்³த்⁴யா மந்த்ரௌஷதா⁴தி³: அத²வா ஸ்வகீயபண்டி³தம்மந்யத்வேந ஜடா³த்மிகா காசித்பாரமார்தி²கஶக்தி: கிம் வா “நா(அ)ஸதா³ஸீத்” இத்யாதி³ஶாஸ்த்ராநுஸாரதோ(அ)நிர்வசநீயஶக்தி: ? ஆத்³யே(அ)பி ந தாவத் “ப்ரஜ்ஞா ப்ரதிஷ்டா² ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம” இதி ஶ்ருத்யுக்தப்³ரஹ்மசைதந்யரூபப்ரஜ்ஞாயா மாயாத்வம் ஸம்ப⁴வதி, “பூ⁴யஶ்சாந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்தி:”, “தை³வீ ஹ்யேஷா கு³ணமயீ”, “மாயயா(அ)பஹ்ருதஜ்ஞாநா” இதி ஶாஸ்த்ரேண மாயாயா நிவர்த்யத்வகு³ணமயத்வப்ரஜ்ஞாநாவரணத்வாபி⁴தா⁴நாத் , சைதந்யஸ்ய தத³ஸம்ப⁴வாத் । நா(அ)பி “தீ⁴: ப்ரஜ்ஞா ஶேமுஷீ மதி:” இத்யபி⁴தா⁴நோக்தாயா பு³த்³தி⁴ரூபப்ரஜ்ஞாயா மாயாத்வம் , பு³த்³தே⁴ருபாதா³நத்வாயோகா³த் । ந த்³விதீய:, ந ஹி லோகே மந்த்ரௌஷதா⁴தௌ³ மாயாஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யதே, கிம் தர்ஹி தத்கார்யே க³ந்த⁴ர்வநக³ராதௌ³ பா³தி⁴தே । ந த்ருதீய:, பாரமார்தி²கஶக்தௌ ப்ரமாணாபா⁴வாத் । சதுர்தே²(அ)ப்யநிர்வசநீயா ஸா மாயா கிம் ஜக³த உபாதா³நம் கிம் வா ஜக³து³த்பத்தௌ காரணமிதி விவேக்தவ்யம் ? தத்ர “மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத்” இதி ஶ்ருதேருபாதா³நத்வம் யுக்தம் । ந ச “ப்ரக்ரியதே அநயா” இதி ப்ரக்ருதிஶப்³த³: கரணே வ்யுத்பாத³நீய:, உபாதா³நே ரூட⁴த்வாத் , ரூடே⁴ஶ்ச ப்ராப³ல்யாத் । “இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:” இதி த்ருதீயா ஶ்ருத்யா கரணத்வமிதி சேத்³ , ந; தத்ரா(அ)(அ)த்மநோ ப³ஹுத்வாபத்தாவேவ கரணத்வஶ்ரவணாத் । தாவதா ச ப்ரபஞ்சோபாதா³நத்வே கா ஹாநி: ? “ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:” இதி பஞ்சம்யா ப்ரக்ருதித்வமாத்மந: ஶ்ரூயதே, ததோ ந மாயோபாதா³நமிதி சேத்³ , ந; நிமித்தே(அ)பி பஞ்சமீஸம்ப⁴வாத் । ந ச மாயைவ நிமித்தமஸ்த்விதி வாச்யம் ,ஜாட்³யரூபேண மாயாயா: ப்ரபஞ்சே(அ)நுக³தத்வாத் । ஆத்மா(அ)பி ஸத்தாரூபேண ஸ்பூ²ர்திரூபேண வா(அ)நுக³த இதி சேத்³ , ஏவம் தர்ஹ்யாத்மா மாயா சேத்யுப⁴யம் உபாதா³நமஸ்து । ததா² ச மாயாயாமதிவ்யாப்தேந ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³காரணத்வலக்ஷணேந விஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம ந ஸித்⁴யதி । அத்ரோச்யதே – ஏகஸ்ய கார்யஸ்ய பரஸ்பரநிரபேக்ஷோபாதா³நத்³வயா(அ)ஸம்ப⁴வாந்மாயா ப்³ரஹ்ம ச மிலித்வைகமேவோபாதா³நமிதி வாச்யம் । தத்ர த்ரைவித்⁴யம் ஸம்ப⁴வதி – ரஜ்ஜ்வா ஸம்யுக்தஸூத்ரத்³வயவத் ஸமப்ரதா⁴நபா⁴வேநோப⁴யமபி ஜக³த உபாதா³நம் । தத்ர ஸத்தாஸ்பூ²ர்த்யம்ஶயோர்ப்³ரஹ்மண உபயோக³: । ஜாட்³யவிகாராம்ஶயோஸ்து மாயாயா இதி கேசிதா³ஹு: ।

“தே³வாத்மஶக்திம்” இதி ஶ்ருதிப³லாந்மாயாக்²யா ஶக்திரேவ ஸாக்ஷாது³பாதா³நம் । ஶக்தேஶ்ச நியமேந ஶக்திமத்பாரதந்த்ர்யாத் ஶக்திமதி ப்³ரஹ்மண்யப்யர்தா²த்³ உபாதா³நத்வம் பர்யவஸ்யதீத்யந்யே । ஆரோபிதாயா மாயாயா அதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மஸ்வரூபமந்தரேண வஸ்துத: ஸ்வரூபாந்தராபா⁴வாத்³ மாயாயா ஏவ ஸாக்ஷாது³பாதா³நத்வே(அ)பி தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யுபாதா³நத்வமவர்ஜநீயமித்யபரே । ஆத்³யே பக்ஷே மாயாவிஶிஷ்டப்³ரஹ்மணோ முக்²யோபாதா³நத்வம் த்³விதீயத்ருதீயயோஸ்து மாயாயா ஏவ । பக்ஷத்ரயே(அ)பி விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மண ஔபசாரிகமேவோபாதா³நத்வம் । தத்ர முக்²யோபாதா³நஸ்ய ஜக³த்காரணத்வம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் । ஔபசாரிகோபாதா³நஸ்ய து தத்தடஸ்த²லக்ஷணம் । ததா² ஸதி கிம் ஸ்வரூபலக்ஷணத்வேநா(அ)பி⁴ப்ரேதம் ஜக³த்காரணத்வம் மாயாயாமதிவ்யாப்தம் கிம் வா தடஸ்த²லக்ஷணத்வேந ? நா(அ)(அ)த்³ய:, மாயாயா லக்ஷ்யாந்த: பாதித்வாத் । ந த்³விதீய: , ஜக³த்காரணத்வஸ்ய தடஸ்த²லக்ஷணரூபேண மாயாயாமவ்ருத்தே: । தஸ்மாஜ்ஜக³த்காரணத்வரூபதடஸ்த²லக்ஷணேந ஜ்ஞாநாநந்தா³தி³ரூபஸ்வரூபலக்ஷணேந ச விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸித்³தி⁴: ।

நநு ந தாவத் ப்ருதி²வ்யாத்³யுபாதா³நத்வம் ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் , ப்ருதி²வ்யாதீ³நாமுத்பத்த்யத³ர்ஶநாத் । நா(அ)பி க⁴டாத்³யுபாதா³நத்வம் , க⁴டாதீ³நாம் ப்ருதி²வ்யாதி³கார்யத்வாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; விமதா: ப்ருதி²வ்யப்தேஜோவாயவ: ஜாயந்தே, ப்ருதி²வ்யப்தேஜோவாயுபு³த்³தி⁴கோ³சரத்வாத் , ஸம்ப்ரதிபந்நப்ருதி²வ்யப்தேஜோவாயுபா⁴க³வத் । ஆகாஶகாலதி³கா³த³யோ ஜாயந்தே, விப⁴க்தத்வாத்³, க⁴டாதி³வத் । நநு ப்ரத்யநுமாநமஸ்தி – ப்ருதி²வ்யாத³யோ ந ஜாயந்தே, மஹாபூ⁴தத்வாத் , ஆகாஶவத் । ஆகாஶஶ்ச ந ஜாயதே , நிரவயவத்³ரவ்யத்வாத் , ஆத்மவத் , இதி சேத்³, மைவம்; ஸாமாந்யவிஷயாந்மஹாபூ⁴தத்வஹேதோரபி விஶேஷவிஷயஸ்ய ப்ருதி²வீபு³த்³தி⁴கோ³சரத்வஸ்ய ப³லீயஸ்த்வாத்³ । தது³க்தம் ப⁴ட்டாசார்யை: –
“பா³த⁴: ஸாமாந்யஶஸ்த்ரஸ்ய விஶேஷவிஷயாத்³யதா² ।
அநுமாநாந்தரைரேவமநுமாநஸ்ய பா³த⁴நம் ॥” இதி ।
ஆகாஶஜந்மாபா⁴வாநுமாநே ஶ்ருதிவிரோத⁴: ஸாத⁴நவிகலஶ்ச த்³ருஷ்டாந்த:, நிர்கு³ணாத்மநி கு³ணவத்த்வலக்ஷணஸ்ய த்³ரவ்யத்வஸ்யா(அ)பா⁴வாத் । தஸ்மாத் ஜாயமாநப்ருதி²வ்யாதி³க்ருத்ஸ்நஜக³து³பாதா³நத்வம் ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் ।

நநு வாதி³நோ ஜக³து³பாதா³நே விப்ரதிபத்³யந்தே । ததா²ஹி – விமதா: ஸர்வே விகாரா:, ஸுக²து³:க²மோஹஸாமாந்யப்ரக்ருதிகா:, தத³ந்விதஸ்வபா⁴வத்வாத்³ , யே யத³ந்விதஸ்வபா⁴வாஸ்தே தத்ப்ரக்ருதிகா:, யதா² ம்ருத³ந்விதா ம்ருத்ப்ரக்ருதிகா: ஶராவாத³ய: । ததா² விமதா: ஸர்வவிகாரா அவிப⁴க்தைகப்ரக்ருதிகா:, பரிமிதத்வாத் அநேகத்வாத் விகாரவச்ச, ஶராவாதி³வத் , இதி ஸாங்க்²யா: ப்ரதா⁴நம் ஜக³து³பாதா³நமநுமிமதே । விமதம் கார்யத்³ரவ்யம் ஸ்வபரிமாணாத³ணுதரபரிமாணாரப்³த⁴ம் , கார்யத்³ரவ்யத்வாத் , படவத் இதி பரமாணூம்ஸ்தத்³வாதி³ந: கல்பயந்தி । ஸர்வம் கார்யமபா⁴வபுர:ஸரம் , யோக்³யத்வே ஸத்யநுபலப்⁴யமாநபூர்வாவஸ்த²த்வாத் , வ்யதிரேகே பரபரிகல்பிதாத்மவத் , இதி ஶூந்யம் ஶூந்யவாதி³நோ வத³ந்தி । யோகா³: ஶைவாஶ்ச ஸ்வகீயாக³மஸாமர்த்²யாத்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴ம் பஶுபதிம் சா(அ)(அ)ஹுரிதி । தத³யுக்தம் – ஆந்தராணாம் ஸுகா²தீ³நாம் பா³ஹ்யாநாம் க⁴டாதீ³நாம் ச ப்ரத்யக்ஷதோ பே⁴த³ப்ரதீதௌ ஸுக²து³:க²மோஹஸாமாந்யாந்விதத்வஹேதோரஸித்³த⁴த்வாத் । க⁴டாதி³விகாரா: ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகா:, ஸ்வாபி⁴வ்யஞ்ஜகசித்தோபாதௌ⁴ ஸுகா²த்³யாகாரப்ரதிபா⁴ஸஹேதுத்வாத்³ , யதா² த³ர்பணோபாதௌ⁴ முகா²காரப்ரதிபா⁴ஸஹேதுர்முகா²த்மகோ பி³ம்ப³ இதி ஹேதுஸித்³தி⁴ரிதி சேத்³ , ந; ததா² ஸத்யேகமேவ பதா³ர்த²முபலப⁴மாநஸ்ய யுக³பத்ஸுகா²தி³த்ரிதயோபலம்ப⁴ப்ரஸங்கா³த் । அத்³ருஷ்டவஶாதே³கோபலம்ப⁴ இதி சேத்³ , ந; அத்³ருஷ்டேந வஸ்துஸாமர்த்²யநியமாயோகா³த் । நஹ்யத்³ருஷ்டவஶாத் பாஷாணோ ம்ருது³ர்ப⁴வதி । அத்³ருஷ்டஸ்ய வஸ்துஸாமர்த்²யாநியாமகத்வே(அ)ப்யுபலம்ப⁴நியாமகத்வமஸ்த்யேவேதி சேத்³ , ஏவமபி ஸுகா²தி³ஸாமாந்யாந்விதத்வஹேதுரநைகாந்திக: । ஶுக்லாதி³கு³ணைர்க⁴டத்வாதி³ஸாமாந்யைஶ்சா(அ)(அ)ந்விதாநாம் த்³ரவ்யாணாம் தத்ப்ரக்ருதித்வாத³ர்ஶநாத் । பரிமிதத்வமபி வஸ்துக்ருதம் சேத் , ப்ரதா⁴நபுருஷயோர்நித்யயோரநைகாந்திகதா । தே³ஶகாலக்ருதம் சேத்³, க⁴டஹிமகரகாதி³ஷு ப்ரத்யக்ஷத்³ருஷ்டபி⁴ந்நப்ரக்ருதிகேஷ்வநேகாந்தம் । ஏதேநா(அ)நேகத்வவிகாரத்வஹேதூ வ்யாக்²யாதௌ । கார்யத்³ரவ்யத்வம் ச தீ³ர்க⁴விஸ்தீர்ணது³கூலத்³வயாரப்³தே⁴ ஸங்குசிதே ரஜ்ஜுத்³ரவ்யே(அ)நைகாந்திகம் । அத² து³கூலத்³வயஸம்யோக³மந்தரேண ரஜ்ஜுத்³ரவ்யம் நாமா(அ)ந்யந்நா(அ)ஸ்தி ததா²பி தத்ப்ரத்யநுமாநக்³ரஸ்தம் । விமதம் த்³வ்யணுகம் ஸாவயவாரப்³த⁴ம் , ஸாவயவத்வாத்³ , க⁴டவத் இதி ஹி ப்ரதிப்ரயோக³: । ஶூந்யவாதி³நோ(அ)பி க⁴டஸ்ய பூர்வாவஸ்தா²ரூபா ம்ருத் ப்ரத்யக்ஷோபலப்³தே⁴த்யஸித்³தோ⁴ ஹேது: । யோக³ஶைவாக³மாஸ்து வேத³விரோதா⁴த³ப்ரமாணம் ।

நநு வாதி³நாம் ப்ரமாணாநுபபத்தாவபி ந ப்ரமேயாநுபபத்தி:, ந ஹி சக்ஷுருபத்³ரவமாத்ரேண த்³ருஶ்யரூபாதி³ஹாநிர்த்³ருஷ்டேதி சேத்³ , ந; ப்ரமேயஸ்யா(அ)ப்யந்யதீ³யஸ்ய து³ர்நிரூபத்வாத் । கிம் கேவலம் ப்ரதா⁴நாதி³ ஜக³த்காரணம் உதேஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:; அசேதநஸ்ய ப்ரதிநியதரசநாநுபபத்தே: । த்³விதீயே(அ)பி தஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வே ப்³ரஹ்மவாத³ப்ரஸங்க³: । அநுமாநக³ம்யத்வே குலாலாதி³த்³ருஷ்டாந்தேநைவ பரிச்சி²ந்நஜ்ஞாநஶக்தித்வம் ஸ்யாத் । அத² குலாலாதி³வத³நேகத்வாபா⁴வாதே³கஸ்ய ஸர்வஜக³த்ஸ்ரஷ்டுஸ்தஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்தித்வே அர்தா²த் ப⁴விஷ்யத: । ஏவமபி விமதம் ஜக³ஜ்ஜீவேஶ்வராப்⁴யாமுத்பத்³யதே, கார்யத்வாத்³ , க⁴டாதி³வத், இத்யதிப்ரஸங்கோ³ து³ர்வார: । அத்³ருஷ்டத்³வாரா ஜீவஸ்யா(அ)பி ஜக³த்கர்த்ருத்வாதி³ஷ்டாபத்திரிதி சேத் , தர்ஹி க⁴டாதி³வைலக்ஷண்யாய ப்ருதி²வ்யாதௌ³ கர்த்ருத்ரயம் ப்ரஸஜ்யேத । ஶூந்யஸ்ய து நிருபாக்²யத்வாந்ந ஜக³து³பாதா³நத்வஸம்பா⁴வநா(அ)ப்யஸ்தி, ஜக³த: ஸத³ந்வயாத் । ஸத³ந்வய: ஸம்வ்ருத்திகல்பித இதி சேத்³ , ஏவமபி த்வந்மதே நிரந்வயவிநாஶவத: பூர்வகல்பஸ்ய ஸம்ஸ்கராஸம்ப⁴வேந தத்ஸத்³ருஶோ வர்தமாநகல்ப இதி நியமோ ந ஸ்யாத் । ததஶ்ச கர்மதத்ப²லதத்ப்ரமாணவ்யவஹாரோச்சே²த³: । விஶிஷ்டஸந்நிவேஶயுக்ததே³வாதி³பா⁴வகாமநயா(அ)நுஷ்டி²தகர்மணாம் கல்பாந்தரே ததா²வித⁴வேதா³தி³ரூபாநுத்பத்தே: கர்மோச்சே²த³: । அத்யந்தபுண்யகாரிண ஆகல்பம் ஸ்வர்க³மநுபூ⁴ய கல்பாந்தரே பூர்வஜாதிஸ்மரணபூர்வகம் ஜந்ம ஶ்ருதௌ ப²லத்வேந ஶ்ருதம் தச்ச ப²லம் நிரந்வயவிநாஶே ஸம்ஸ்காராபா⁴வாந்ந ஸம்ப⁴வேத் । ததா² பூர்வவேத³ஸ்ய நிரந்வயவிநாஶே ஸதி த⁴ர்மஸ்ய மாநாந்தராக³ம்யத்வேந தத்³கோ³சரநூதநபத³ரசநாயா: புருஷை: கர்துமஶக்யதயா த⁴ர்மப்ரமாணமப்யுச்சி²த்³யேத । தத³ங்கீ³காரே ச ததை²வ தத³பி⁴மதகர்மதத்ப²லதத்ப்ரமாணாநாமப்யுச்சே²த³: ஸ்யாத் । ஸர்வம் கார்யம் ஸ்வபா⁴வாதே³வோத்பத்³யத இதி பா³ர்ஹஸ்பத்யோ மந்யதே । ஸ ப்ரதிவக்தவ்ய: – கிம் ஸ்வயமேவ ஸ்வஸ்ய நிமித்தமித்யர்த²:, கிம் வா நிர்நிமித்தமுத்பத்³யத இதி ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஆத்மாஶ்ரயத்வாத் । த்³விதீயே க⁴டஸ்ய பா⁴வாபா⁴வௌ யுக³பத்ஸ்யாதாம் , க்ரமகாரிநிமித்தநிரபேக்ஷத்வாத் । அத² மந்யஸே த்வந்மதே(அ)பி தஸ்ய நிமித்தஸ்ய க்ரமகாரித்வம் ஸ்வாபா⁴விகம் சேத்ஸ்வபா⁴வவாத³: । நிமித்தாந்தரஸாபேக்ஷத்வே(அ)நவஸ்தா²பாத: । காலபே⁴தே³ந தஸ்யைவ க்ரமகார்யவஸ்தா²ங்கீ³காரே(அ)பி ஸ காலக்ரம: ஸ்வாபா⁴விகஶ்சேத் ஸ்வபா⁴வவாத³: । நிமித்தாந்தராபேக்ஷஶ்சேத³நவஸ்தே²தி । தத³ஸத் ; கிமநேநா(அ)வஸ்தா²பாத³நேந வஸ்தூநாம் ஸாமர்த்²யஸ்ய நிமித்தாந்தரநிரபேக்ஷத்வமுச்யதே கிம் வா ஸதி வஸ்தூநாம் ஸாமர்த்²யே நிமித்தாந்தராநுஸரணம் வ்யர்த²மிதி ? ஆத்³யோ(அ)ங்கீ³க்ருத ஏவ । த்³விதீயே(அ)பி கிம் நிமித்தாந்தராபேக்ஷத்வம் ந ப்ரதீயத இத்யுச்யதே கிம் வா ப்ரதீதமபி து³ர்நிரூபமிதி ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴த் । க⁴டமாரப⁴மாணஸ்ய கும்ப⁴காரஸ்ய த³ண்ட³சக்ராத்³யபேக்ஷாயா: ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாத் । ந த்³விதீய:, ஸர்வாநிர்வாச்யத்வவாதி³நோ து³ர்நிரூபத்வஸ்யா(அ)லங்காரத்வாத் । பூ⁴தசதுஷ்டயமேவ தத்த்வம் ப்ரத்யக்ஷமேவைகம் ப்ரமாணம் ஸ்வபா⁴வவாத³ ஏவ பாரமார்தி²க இதி மந்யமாநஸ்ய தத்ர ப்ரதிஜ்ஞாதார்தே² ஹேதூபந்யாஸே ஸநிமித்தத்வப்ரஸங்க³: । அநுபந்யாஸே ச ப்ரதிஜ்ஞாதார்த²ஸித்³தி⁴: । ப்ரதீதிமாத்ரஶரணத்வே சா‍(அ)நிர்வசநீயவாதா³பாத: । ததே³வம் வஸ்த்வந்தரஸ்ய காரணத்வஸம்பா⁴வநாநிராகரணே பாரிஶேஷ்யாத³ஸ்மது³க்த: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்திரீஶ்வர ஏவ காரணமித்யேதாத்³ருஶீ யுக்திரபி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபநிர்ணயாயா(அ)நேநைவ ஸூத்ரேண தந்த்ரேணா(அ)(அ)வ்ருத்த்யா வா ஸூத்ரிதேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । அநயா ச யுக்த்யா யதோ²க்தப்³ரஹ்மஸம்பா⁴வநாயாம் பஶ்சாதா³க³மேந தத்ஸாத⁴யிதும் ஶக்யம் । யதா²(அ)ஹு: –
“ஸம்பா⁴வித: ப்ரதிஜ்ஞாயாம் பக்ஷ: ஸாத்⁴யேத ஹேதுநா ।
ந தஸ்ய ஹேதுபி⁴ஸ்த்ராணமுத்பதந்நேவ யோ ஹத: ॥” இதி ।

நந்வநுமாநாதே³வ யதோ²க்தேஶ்வரஸித்³தோ⁴ கிமாப்⁴யாம் யுக்த்யாக³மாப்⁴யாம் । ந ச ஸத்யாக³மே(அ)நுமாநப்ரயாஸவையர்த்²யமிதி வாச்யம் , “யதோ வா” இத்யாத்³யாக³மஸ்யா(அ)நுமாநஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாத³கத்வாத் । அநுமாநம் சைவம் ப்ரயோஜ்யம் – விமதம் ஜக³த்³ உபாதா³நோபகரணாத்³யகி²லாபி⁴ஜ்ஞகர்த்ருகம் , கார்யத்வாத்³ , க்³ருஹவத் , இதி வைஶேஷிகைருச்யத இதி சேத்³ , ந; விமதம் ஜக³த்³ப³ஹுகர்த்ருகமஸர்வஜ்ஞகர்த்ருகம் வேத்யதிப்ரஸங்க³ஸ்யா(அ)பி தத்³வத்ஸுஸாத⁴த்வாத் । ஜ்ஞாநைஶ்வர்யஶக்தய உத்க்ருஷ்யமாணா: க்வசித்பர்யவஸிதா:, உத்க்ருஷ்யமாணத⁴ர்மத்வாத் , பரிமாணவத் , இதி ஸாங்க்²யா யோகா³ஶ்ச வத³ந்தீதி சேத்³ , ந; நிரீஶ்வரவாதி³நாம் தே³வாதி³பி⁴: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத் । ஸர்வவிஷயஜ்ஞாநைஶ்வர்யஶக்திமதி பர்யவஸிதத்வஸாத⁴நே(அ)பி கு³ருத்வராக³த்³வேஷது³:கா²தி³ஷ்வநைகாந்திகதா । புண்யபாபப²லம் கர்ம தத்ப²லாத்³யபி⁴ஜ்ஞேந ப்ரதீ³யதே, கர்மப²லத்வாத் , ஸேவாப²லவத் , இதி நையாயிகா அநுமிமத இதி சேத்³ ,ந; தே³வாதி³பி⁴ரேவ ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத் । அத: ஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴ஹேதுத்வேநா(அ)(அ)க³மோபகாரிணீமஸ்மது³க்தாம் யுக்திமேவா(அ)ஜ்ஞாநாத்³ வைஶேஷிகாத³யோ(அ)நுமாநம் மந்யந்தே । ந ஹி யுக்திரேவா(அ)நுமாநம் । வ்யாப்த்யாபா⁴ஸோ(அ)நுபபத்த்யாபா⁴ஸ உதா³ஹரணமாத்ரத³ர்ஶநம் சேத்யேதத்த்ரயம் ஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴ஜநகத்வேந யுக்திரித்யுச்யதே, அவ்யபி⁴சரிதவ்யாப்திகமர்த²நிஶ்சாயகமநுமாநம் । அதோ வைஶேஷிகாதி³ப்ரயோகா³ணாம் ஸத்யப்யநுமாநதோ³ஷே ஶ்ருதிஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மணி ஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴ஹேதுத்வேநா(அ)ஸ்மது³க்தயுக்தித்வமவிருத்³த⁴ம் । ஏவம் தர்ஹி யுக்திவ்யாஜேந வைஶேஷிகாத்³யபி⁴மதமநுமாநமேவ ஜந்மாதி³ஸூத்ரே ப்³ரஹ்மநிஶ்சாயகத்வேநோபந்யஸ்தமிதி சேத்³ , அநுமாநமாத்ராத்காரணஸத்³பா⁴வமாத்ரஸித்³தா⁴வபி ஸத்யஜ்ஞாநாதி³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஆக³மமந்தரேணா(அ)ஸித்³தே⁴ராக³மக்³ரத²ந ஏவ ஸூத்ரதாத்பர்யாத் । ஆக³மவாக்யாநி ஹி வக்ஷ்யமாணஸூத்ரை: உதா³ஹ்ருத்ய தாத்பர்யதோ நிர்ணீயந்தே, ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ஶப்³தா³நுஸாரிபி⁴ர்ந்யாயைர்ப³ஹ்மணி வேதா³ந்தவாக்யதாத்பர்யநிர்ணயாதீ⁴நத்வாத் । நஹ்யநுமாநாதி³ப்ரமாணாந்தரநிர்ணேத்ரூணாம் வைஶேஷிகாதீ³நாம் ப்³ரஹ்மாவக³திர்த்³ருஶ்யதே । ந சா(அ)பௌருஷேயஸ்ய பௌருஷேயமநுமாநம் மூலமிதி யுக்தம் । ந சைவமநுமாநஸ்யா(அ)த்யந்தாநபேக்ஷா ஸ்யாதி³தி வாச்யம் , ஶ்ருத்யர்த²தா³ர்ட்⁴யாய ஶ்ருத்யவிரோதி⁴ந்யாயஸ்யா(அ)பேக்ஷிதத்வாத் । “பண்டி³தோ மேதா⁴வீ” இத்யாதி³ஶ்ருத்யைவா(அ)(அ)க³மஸ்ய புருஷபு³த்³தி⁴ஸாஹாய்யமங்கீ³க்ரியதே, அந்யதா²(அ)த்⁴யயநாதே³வ ப்³ரஹ்மாவக³தௌ “ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³” இத்யுக்தோ கு³ரூபதே³ஶநியமோ வ்யர்த²: ஸ்யாத் । ஆசார்யோ ஹி ஶ்ருத்யநுஸாரிபி⁴ர்த்³ருஷ்டாந்தை: ஶிஷ்யேப்⁴ய: ப்ரத்யயதா³ர்ட்⁴யமுத்பாத³யதி । தச்ச ப்ரத்யயதா³ர்ட்⁴யம் மநநரூபத்வாத³வக³திஹேது: । ஏததே³வ ஹி மநநம் யதா³சார்யயுக்த்யா ஸ்வயுக்த்யா ச ஶ்ரௌதப்ரத்யயஸ்ய தா³ர்ட்⁴யாபாத³நம் । மநநஸ்ய சா(அ)வக³திஹேதுத்வம் “மந்தவ்ய:” இதி ஶ்ருத்யா ஸித்³த⁴ம் ।

நநு த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் வேத³ஸ்ம்ருதீதிஹாஸபுராணாந்யேவ ப்ரமாணம் நா(அ)நுமாநாதி³ । தத்ரா(அ)பி ஶ்ருதிலிங்க³வாக்யப்ரகரணஸ்தா²நஸமாக்²யா நிர்ணயஹேதவ: । பதா³ந்தநிரபேக்ஷ: ஶப்³த³: ஶ்ருதி: । ஶ்ரௌதஸ்யா(அ)ர்த²ஸ்யா(அ)ர்தா²ந்தரேணா(அ)விநாபா⁴வோ லிங்க³ம் । அந்யோந்யாகாங்க்ஷாஸம்நிதி⁴யோக்³யதாவந்தி பதா³நி வாக்யம் । வாக்யத்³வயஸாமர்த்²யமாரப்⁴யாதீ⁴தவிஷயம் ப்ரகரணம் । க்ரமவர்திநாம் பதா³ர்தா²நாம் க்ரமவர்த்திபி⁴: பதா³ர்தை²ர்யதா²க்ரமம் ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்தா²நம் । ஸம்ஜ்ஞாஸாம்யம் ஸமாக்²யா । தைரேவ ப்³ரஹ்மநிர்ணயோ(அ)ப்யஸ்த்விதி சேத்³ , ந; யுக்த்யநுப⁴வயோரபி ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாமபேக்ஷிதத்வாத் । யுக்த்யபேக்ஷா பூர்வமேவ ப்ரஸாதி⁴தா । அநுப⁴வோ நாம ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரப²லகோ(அ)ந்த:கரணவ்ருத்திபே⁴த³: । ந ச தமந்தரேண ஜ்ஞாநாகாங்க்ஷா நிவர்ததே । ந ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமநுப⁴விதுமயோக்³யமிதி ஶங்கநீயம் , க⁴டாதி³வத்ஸித்³த⁴வஸ்துத்வாத் । விமதம் ப்³ரஹ்மவாக்யமநுப⁴வநிரபேக்ஷப²லபர்யந்தஜ்ஞாநஜநகம் , ப்ரமாணபூ⁴தவேத³வாக்யத்வாத்³ , த⁴ர்மவாக்யவதி³தி சேத்³ , ந; அநுப⁴வாயோக்³யவிஷயத்வோபாதி⁴ஹதத்வாத் । ந ஹ்யநுஷ்டா²நஸாத்⁴யோ த⁴ர்மோ(அ)நுஷ்டா²நாத்பூர்வம் வாக்யபோ³தா⁴வஸரே(அ)நுப⁴விதும் யோக்³ய: । அநுஷ்டா²நம் து விநா(அ)ப்யநுப⁴வம் ஶாப்³த³ஜ்ஞாநமாத்ராதே³வ ஸித்⁴யதீத்யநபேக்ஷித ஏவ த⁴ர்மாநுப⁴வ: ।

நந்வநுப⁴வயோக்³யத்வாநுப⁴வஸாபேக்ஷத்வாப்⁴யாம் விநா ப்³ரஹ்மணோ த⁴ர்மேண ஸஹ வைஷம்யாந்தரம் நா(அ)ஸ்தி ப்ரத்யுத வேத³ப்ரமேயத்வம் ஸமமேவ । ததோ(அ)நுப⁴வக்ருதவைஷம்யமபி மா பூ⁴தி³தி சேத்³ , ந; த⁴ர்மப்³ரஹ்மணோ: கர்தவ்யஸித்³த⁴யோ: புருஷாதீ⁴நத்வாநதீ⁴நத்வாதி³பூ⁴யோவைஷம்யஸம்ப⁴வாத் । லோகே தாவத்³தே³வத³த்தோ(அ)ஶ்வேந க³ச்ச²தி ந ச க³ச்ச²தி பத்³ப்⁴யாம் வா க³ச்ச²தீதி கர்தவ்யஸ்ய க³மநஸ்ய கரணாகரணாந்யதா²கரணேஷு புருஷாதீ⁴நத்வம் த்³ருஶ்யதே । ததா² வேதே³(அ)பி “அதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி நாதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி” இதி கரணாகரணே ஶ்ரூயேதே । “உதி³தே ஜுஹோத்யநுதி³தே ஜுஹோதி” இதி கரணாந்யதா²கரணே । “ஜ்யோதிஷ்டோமேந யஜேத”, “ந கலஞ்ஜம் ப⁴க்ஷயேத்” இதி விதி⁴ப்ரதிஷேதௌ⁴ । “வ்ரீஹிபி⁴ர்யஜேத யவைர்வா” இதீச்சா²விகல்ப: । பட்²யாகா³நாம் ஸமுச்சய: । “ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூ⁴தாநி”, “அக்³நீஷோமீயம் பஶுமாலபே⁴த” இத்யுத்ஸர்கா³பவாதௌ³ । ப்ரக்ருதேரதிதி³ஷ்டாநாம் குஶமயப³ர்ஹிஷாம் விக்ருதாவுபதி³ஷ்டஶரமயப³ர்ஹிர்பி⁴ர்பா³த⁴: । ப்ரக்ருதாநாம் நாரிஷ்டஹோமாநாம் வைக்ருதை: உபஹோமை: ஸமுச்சித்யா(அ)நுஷ்டா²நமப்⁴யுச்சய: । “உதி³தே ஜுஹோத்யநுதி³தே ஜுஹோதி” இதி ஶாகா²பே⁴தே³ந வ்யவஸ்தி²தவிகல்ப: । ந சைவம் ஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி புருஷாதீ⁴நத்வவிதி⁴ப்ரதிஷேதே⁴ச்சா²விகல்பஸமுச்சயோத்ஸர்கா³பவாத³பா³தா⁴ப்⁴யுச்சயவ்யவஸ்தி²தவிகல்பாத³ய: ஸம்ப⁴வேயு: । ஸித்³த⁴வஸ்துந்யபி ஸ்தா²ணுர்வா புருஷோ வேதி விகல்போ(அ)ஸ்தீதி சேத் , ந; புருஷேச்சா²தீ⁴நத்வேநா(அ)வஸ்துதந்த்ரஸ்ய தஸ்யா(அ)ஸம்யக்த்வாத் । “யோஷா வாவ கோ³தமாக்³நி:” இத்யாதௌ³ புருஷேச்சா²தீ⁴நமவஸ்துதந்த்ரமேவ த்⁴யாநமாக³மிகம் ஸம்யகு³பலப்⁴யத இதி சேத்³ , ந; தஸ்ய கர்தவ்யகோ³சரத்வாத் । அதா²(அ)பி ஸித்³த⁴வஸ்துந: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வாத் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய ச ப்ரமாத்ருபுருஷேச்சா²தீ⁴நத்வாத்³த்³வஸ்த்வபி புருஷாதீ⁴நம் ப⁴விஷ்யதீதி சேத் , ந; ஸத்யாமபி புருஷேச்சா²யாமித³ம் ரஜதமித்யத்ர வஸ்த்வபா⁴வே ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴கோ³சரஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய வஸ்த்வேவ ப்ரதா⁴நம் ப்ரயோஜகம் । தத்ரைவம் ஸதி ஸித்³த⁴கோ³சரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி வஸ்துதந்த்ரமேவேதி ந ஜ்ஞாநத்³வாரா(அ)பி ப்³ரஹ்மண: புருஷாதீ⁴நத்வம் । அதோ த⁴ர்மாத³த்யந்தம் விலக்ஷணஸ்ய ஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யுக்தா யுக்த்யநுப⁴வாபேக்ஷா ।

நநு ப்³ரஹ்மண: ஸித்³த⁴வஸ்துத்வேந க⁴டாதி³வந்மாநாந்தரகோ³சரத்வஜ்ஜந்மாதி³ஸூத்ரமநுமாநோபந்யாஸார்த²மேவா(அ)ஸ்த்விதி சேத்³ , மைவம் ; ந தாவத்³ ப்³ரஹ்மவேதா³ந்தாநபி⁴ஜ்ஞப்ரத்யக்ஷக³ம்யம் , ரூபாதி³ஹீநத்வாத் । அநுமாநமபி கிம் யத்கார்யம் தத்ஸகாரணமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்திகம் உத யத்கார்யம் தத்³ ப்³ரஹ்மகாரணகமிதி விஶேஷவ்யாப்திகம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, தாவதா ப்³ரஹ்மாஸித்³தே⁴: । த்³விதீயே(அ)பி ப்³ரஹ்மண இந்த்³ரியவிஷயத்வே(அ)நுமாநவையர்த்²யம் தத³விஷயத்வே வ்யாப்திக்³ரஹாஸித்³தி⁴: ।

நந்வேவம் ஸத்யநுமாநச்சா²யோபஜீவியுக்தீநாமபி ப்³ரஹ்ம கோ³சரோ ந ஸ்யாத் , ஸத்யமேவம் ததா²பி ஶப்³தா³வக³ம்யே ப்³ரஹ்மணி ஸம்பா⁴வநாபு³த்³தி⁴ஹேதவோ யுக்தய: । ததா² ஹி – ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தைருபாதா³நவ்யதிரேகேண கார்யஸ்யா(அ)நிரூபணாத³த்³விதீயதா ஸம்பா⁴வ்யதே । ஸ்ப²டிகலௌஹித்யத்³ருஷ்டாந்தேநா(அ)(அ)த்மநி கர்த்ருத்வாதே³ராரோபிதத்வம் , ப்ரதிபி³ம்ப³த்³ருஷ்டாந்தேந ஜீவப்³ரஹ்மைக்யம் , ரஜ்ஜுஸர்பத்³ருஷ்டாந்தேந ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தப்ரபஞ்சஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யாபா⁴வ:, க⁴டாகாஶத்³ருஷ்டாந்தேநா(அ)ஸங்க³தாத்³வாரேண விஶுத்³தா⁴த்³விதீயப்ரத்யகா³த்மதா , தப்தபரஶுத்³ருஷ்டாந்தேந ஜீவப்³ரஹ்மைக்யஸத்யதா । ததா² ச விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴வாக்யயோ: ப்ரவர்த்தகத்வநிவர்தகத்வாகாங்க்ஷிதஸ்துதிநிந்தா³ர்த²வாத³வத் ஸ்வரூபவாக்யஸ்ய ப²லபர்யந்ததாபேக்ஷிதஸம்பா⁴வநார்த²வாத³தாம் ஶ்ருதியுக்தய: ப்ரதிபத்³யந்தே । அந்யதா² நிரர்த²காஸ்தா: ஸ்யு: । தஸ்மாது³பகாரகயுக்திஸூசநாபூர்வகம் வேதா³ந்தவாக்யப்ரத³ர்ஶநார்த²மேவ ஸூத்ரம் ।

நநு ஸர்வத்ர வேத³வாக்யே ப்³ரஹ்மபத³ஸ்யா(அ)ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்வாந்ந தத்பத³ம் ஸ்வார்த²ம் விஶேஷ்யத்வேந விஶேஷணத்வேந வா வாக்யார்தே² ஸமர்பயிதுமலம் । தத: கிம் தத்³வேதா³ந்தவாக்யம் யத்ஸூத்ரே லிலக்ஷயிஷிதமிதி । உச்யதே – ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தாநந்த³ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மபதா³ர்த²ஸ்யா(அ)ப்ரஸித்³தா⁴வபி ப்³ரஹ்மத்வமாத்ரஸ்ய ப்³ருஹத்யர்த²ரூபஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்தத³நுவாதே³ந ஸத்யாதி³பதா³ர்த²பரஸ்பராந்வயஸாமர்த்²யாத்³விஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்தும் ஶக்யத இதி லக்ஷணரூபேண ப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரதிபாத³நபரம் ஸத்யாதி³வாக்யம் । ந ச ப்ரமாணாந்தரஸித்³த⁴ஸ்ய லக்ஷணத்வாத்ஸத்யாதீ³நாமபி லக்ஷணத்வே தத்³வாக்யஸ்ய ப்ரமாணாந்தரப்ரஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாத³கத்வப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம் , அர்தா²ல்லக்ஷணத்வே(அ)பி மாநாந்தராநவக³தப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வேந ஸாக்ஷாத்ப்ரமாணரூபத்வாத் । வாக்யம் து “யஸ்மாதா³காஶ: ஸம்பூ⁴த: ஸ ஆத்மா” “ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம” இத்யேவம் ஸ்வாத்⁴யாயபாட²க்ரமமுல்லங்க்⁴ய யோஜநீயம் , ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய காரணத்வஸ்யா(அ)நுவாத்³யத்வாத் ; ப்ரஸித்³த⁴மநூத்³யா(அ)ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரதிபாத்³யத இத் ந்யாயாத் । அந்யாந்யப்யுபநிஷத்³வாக்யாந்யேவம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபாகத்வேந யோஜநீயாநி । தத்ரைவம் ஸதி “ப்⁴ருகு³ர்வை வாருணி:” இத்யாரப்⁴ய “தத்³ ப்³ரஹ்ம” இத்யேதத³ந்தம் வாக்யம் ஸூத்ரத்³வயஸ்யோதா³ஹரணம் । தத்ரா(அ)பி “ப்⁴ருகு³:” இத்யாதி³ “தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ” இத்யேதச்ச ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய । தத்ஸூத்ரப்ரதிபாத்³யயோரதி⁴காரநிர்ணயஜ்ஞாநகர்தவ்யதயோஸ்தஸ்மிந்நுதா³ஹரணே(அ)நுக³மாத் । “தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ” இத்யேதத்³விஹாய “யதோ வா” இத்யாதி³ “தத்³ ப்³ரஹ்ம” இத்யந்தம் வாக்யம் த்³விதீயஸூத்ரோதா³ஹரணம் , தயோ: ஸூத்ரவாக்யயோரர்தை²க்யாநுக³மாத் ।

நநு ஜக³த்காரணே நாநாத்வஸ்யா(அ)பி ப்ரதீதிரஸ்தி, யத இதி தஸில்ப்ரத்யயஸ்ய ப³ஹுத்வைகத்வயோ: ஸ்மரணாத் । ததா² ச தத³நுவாதே³ந கத²மத்³விதீயம் ப்³ரஹ்மா(அ)த்ர ப்ரதிபாத³நீயமிதி । உச்யதே – “யேந ஜாதாநி” இதி வாக்யஶேஷாதே³கத்வவிஷய ஏவ தஸில்ப்ரத்யயோ நிர்த்³தா⁴ர்யதே । ஸ ச ப்ரத்யய: காரணைகத்வம் ப்ரமாபயதி । யத்³யபி யத இத்யத்ர ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்ய ஜக³த்காரணமாத்ரஸ்யா(அ)நுமாநதோ(அ)பி ஸித்³தே⁴ரநுவாத்³யத்வம் ததா²பி ப்ரத்யயார்த²ஸ்யைகத்வஸ்ய மாநாந்தராஸித்³தே⁴: ப்ரத்யயஸ்ய ப்ரமாபகத்வமவிருத்³த⁴ம் । நநு கிமேகத்வமத்ர லக்ஷணம் கிம் வா லக்ஷ்யம் உதா(அ)ந்யத் கிஞ்சித் ? ஆத்³யே காரணத்வமேகத்வம் சேதி லக்ஷணத்³வயம் ப்³ரஹ்மணோ வ்யர்த²ம் ஸ்யாத் । த்³விதீயத்ருதீயயோஸ்து வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்க³:, ஏகத்வப்³ரஹ்மாக்²யயோர்த்³வயோ: ப்ரதிபாத்³யத்வாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; ஆத்³யே காரணத்வம் தடஸ்த²லக்ஷணமேகத்வம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் சேத்யுப⁴யோ: ஸார்த²கத்வம் । த்³விதீயே காரணமநூத்³யைகத்வவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம விதீ⁴யத இதி ந வாக்யபே⁴த³: । த்ருதீயே து யத்காரணம் ததே³கமிதி ப்ரத²மம் காரணமநூத்³யைகத்வம் விதா⁴ய பஶ்சாத்³யதே³கம் காரணம் தத்³ ப்³ரஹ்மேதி காரணமேகத்வஸஹிதமநூத்³ய ப்³ரஹ்மத்வம் போ³த்⁴யத இதி வாக்யைகவாக்யத்வாந்ந வாக்யபே⁴த³: । ததா² ச ஸர்வஜக³த்காரணஸ்யைகத்வே ஸ்ருஜ்யகோ³சரஜ்ஞாநஶக்தீ விஹாய ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாஸம்ப⁴வாத்ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்தித்வே அப்யஸ்மிந்நேவ வாக்யே காரணஸ்யா(அ)ர்தா²த்ஸித்³த்⁴யத: ।

நநு “யோ கோ³ஸத்³ருஶ: ஸ க³வயஶப்³த³வாச்ய:” இதிவத்³யதே³வம் காரணம் தத்³ ப்³ரஹ்மஶப்³த³வாச்யமிதி ஸம்ஜ்ஞாஸம்ஜ்ஞிஸம்ப³ந்த⁴பரம் வாக்யம் ப்ரதிபா⁴தி । ததா² ஸதி ப்³ருஹத்யர்த²ரூபவஸ்து ப்ரதிபாத³கம் ந ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; “தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ” இதி ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாய கீத்³ருஶம் ததி³த்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்³ ப்³ருஹத்யர்த²ரூபமிதி ஸ்வரூபப்ரதிபாத³நாத் । ஸம்ஜ்ஞாஸம்ஜ்ஞிஸம்ப³ந்த⁴ஸ்த்வார்தி²கோ ப⁴விஷ்யதி । ஏவம் ச ஸத்யேகம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்திகம் ஸர்வதோ(அ)நவச்சி²ந்நம் ச ஜக³த்காரணம் தச்ச ப்³ரஹ்மஶப்³தா³பி⁴தே⁴யமிதி வாக்யார்த²: ஸம்பத்³யதே ।

நநு நிருபாதி⁴கஸ்வரூபகத²நமந்தரேண ஸோபாதி⁴கதாஸர்வஜ்ஞத்வாத³யோ த⁴ர்மா ந ப்ரதீயந்தே, யதோ யத்ஸுஷிரம் ததா³காஶம் ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதிவத் ஸ்வரூபலக்ஷணமேவ ஶ்ருத்யா கிஞ்சித்³வக்தவ்யம் । ப்³ரஹ்மஶப்³தா³பி⁴தே⁴யமேவ ஸ்வரூபலக்ஷணமிதி சேத்³ , ந; ப்³ருஹத்த்வத⁴ர்மமாத்ராபி⁴தா⁴நாத் । யதா² மஹாந் க⁴ட இத்யுக்தே மஹத்த்வஸ்ய நிருபாதி⁴: க⁴டோ த⁴ர்மிதயா ப்ரதீயதே ததே²ஹா(அ)பி வக்தவ்யம் । ஸச்ச²ப்³தா³பி⁴தே⁴யம் லக்ஷணமிதி சேத்³ , ந; மஹாஸாமாந்யமாத்ராபி⁴தா⁴நாத் । யதா² ஸந்நித்யுக்தே க⁴ட இத்யவாந்தரஸாமாந்யவ்யக்திரபர்யவஸாநத்வேந மஹாஸாமாந்யேநா(அ)பேக்ஷ்யதே ததே²ஹாப்யவாந்தரஸாமாந்யவ்யக்திர்வக்தவ்யா । ஜ்ஞாநமேவ ப்³ருஹத்த்வஸர்வஜ்ஞத்வாதி³த⁴ர்மவத்தயா நிருபாதி⁴ப்³ரஹ்மஸ்வரூபலக்ஷணமிதி சேத்³ , ந; வேதா³ந்திமதே விஜ்ஞாநவத்வஸ்ய ஸுக²து³:க²ராக³த்³வேஷாபேக்ஷயா மஹாஸாமாந்யரூபத்வேந தத்ரா(அ)ப்யவாந்தரஸாமாந்யாதா⁴ரவ்யக்த்யபேக்ஷாயா அநிர்வசநாதி³தி । அத்ரோச்யதே – “ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவ க²லு” இதி ஶ்ருத்யா(அ)(அ)நந்த³ ஏவ நிருபாதி⁴ப்³ரஹ்மரூபமிதி நிர்ணீயதே । ஶ்ருத்யந்தரம் ச “யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²ம்” இதி ஸுக²ஸ்யைவ ப்³ரஹ்மத⁴ர்மத்வமாஹ । ஏவம் தர்ஹி “விஜ்ஞாநமாநந்த³ம்” இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத்³விஜ்ஞாநம் நிருபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்மகு³ண: ஸ்யாதி³தி சேத் , தத்ர வக்தவ்யம் – கிம் விஜ்ஞாநாநந்த³யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் நீலோத்பலவத்³ கு³ணகு³ணிபா⁴வவிவக்ஷயா கிம் வா த்³ரவ்யம் க⁴ட இதிவத்பராபரஸாமாந்யபா⁴வவிவக்ஷயா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, “கேவலோ நிர்கு³ணஶ்ச” இதி ஶ்ருதே: । கு³ணஸ்ய கு³ணிநா பே⁴தா³பே⁴த³யோரநிரூபணாது³பபந்நம் நிர்கு³ணத்வம் ।

அத்ர பே⁴தா³பே⁴த³வாதீ³ ந நிர்கு³ணம் த்³ரவ்யமஸ்தீதி ஜல்பதி । மா பூ⁴ந்நிர்கு³ணம் த்³ரவ்யம் , ப்³ரஹ்ம து ந த்³ரவ்யம் , ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ஸமவாயிகாரணத்வாத்³ த்³ரவ்யமிதி சேத்³ , ந; ஆரம்ப⁴வாதா³நப்⁴யுபக³மாத் । உபாதா³நகாரணத்வாத் த்³ரவ்யமிதி சேத்³ , ந; கு³ணாதீ³நாமபி ஸ்வக³தஜ்ஞேயத்வவாச்யத்வாதி³த⁴ர்மோபாதா³நத்வாத் । கு³ணோ நாம த⁴ர்ம:, ததா² ச ந நிர்த⁴ர்மக: பதா³ர்தோ²(அ)ஸ்தீதி சேத்³ , ந; கஸ்யசித்³த⁴ர்மஸ்யைவ நிர்த⁴ர்மகதாயா அங்கீ³கார்யத்வாத் । அந்யதா²(அ)நவஸ்தா²பத்தே: । தஸ்மாந்ந நிர்கு³ணம் ப்³ரஹ்மேதி வசநம் த³ர்ஶநப்ரத்³வேஷமாத்ரம் । த்³விதீயபக்ஷோ(அ)ங்கீ³க்ருத ஏவ । விஜ்ஞாநம் ஸாமாந்யபரம் தத்³விஶேஷ ஆநந்த³:, ஸ ஏவ ஹி ப்³ரஹ்ம । ந ச ஸர்வஜ்ஞத்வாத்³விதீயத்வாதி³த⁴ர்மை: ஸத்³விதீயத்வம் , ப்ரபஞ்சோபாதி⁴கதயா தேஷாமநிர்வசநீயத்வாத் । விஜ்ஞாநஸாமாந்யமபி து³:க²ராகா³த்³யுபாதி⁴கத்வாத³நிர்வசநீயமேவ । தாத்³ருஶஸாமாந்யாதா⁴ரே விஜ்ஞாநப்ரயுக்தார்த²க்ரியாகாரிண்யாநந்தே³ விஜ்ஞாநவ்யவஹாரோ(அ)ப்யுபபந்ந ஏவ । நநு யதா² கல்பிதரஜதத்வாதா⁴ரபூ⁴தாயாம் ஶுக்தாவமுக்²யோ ரஜதவ்யவஹாரஸ்ததா²(அ)(அ)நந்தே³ விஜ்ஞாநவ்யவஹார: ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; தத்³வத³த்ர பாரமார்தி²கஸாமாந்யாந்தராபா⁴வேந வைஷம்யாத் । ததே³வம் விஜ்ஞாநஸ்வபா⁴வ ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி ஸ்வரூபலக்ஷணஸ்ய ஶ்ரௌதத்வாத³ஶேஷமதிமங்க³லம் ।

த்³விதீயஸூத்ரே ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணத்³வயமபி⁴ஹிதம் । இதா³நீம் ஸூத்ரகாரேண ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வே ஹேதுருச்யதே – “ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத்” இதி । பூர்வஸூத்ர ஏவ ஶ்ருதியுக்திப்⁴யாம் ஸர்வஜ்ஞத்வஸாத⁴நாத்³வ்யர்த²மேததி³தி சேத்³ , மைவம் ;
“ஶப்³தோ³பாதா³நபா⁴வாத்³ த்⁴வநிக³தவிஷயத்³யோதநாஶக்தயோ(அ)ந்த-
ர்ப³ஹ்மண்யேவ ஸ்யுரக்³நேர்விஷயவிஷயிணீ தீ³பஶக்தி: க²லூச்சை: ।
த்³ரஷ்டுஶ்ச ஜ்ஞாநஶக்திர்நநு ந கரணதா கிந்து தீ³பப்ரபா⁴வ-
த்ஸம்யுக்தத்³யோதநைவேத்யபரமிஹ புந: ஸாத்⁴யதே ஸர்வவித்த்வம் ॥”
அயமர்த²: – ஸாதி⁴தமபி புநர்ஹேத்வந்தரேண த்³ருடீ⁴க்ரியதே । ந ச புநருக்திப்ரஸங்க³:, ஜக³த்கர்த்ருத்வஶங்கயா(அ)(அ)க்ஷிப்தே ஸர்வஜ்ஞத்வே ஸமாதீ⁴யமாநத்வாத் । விமதம் ப்³ரஹ்ம வேத³க³தஸர்வவிஷயப்ரகாஶநஶக்த்யாதா⁴ர:, வேதோ³பாதா³நத்வாத்³ , யதா² தீ³பக³தப்ரகாஶநஶக்த்யாதா⁴ரோ தீ³போபாதா³நபூ⁴தோ(அ)க்³நிரிதி ஹி ப்ரயோக³: । யத்³யபி வேதே³ கரணஶக்திரப்யஸ்தி, ததா²பி சேதநத்வாத்³ ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநஶக்திரேவா(அ)நுமேயா । ந ஹி சேதநஸ்ய கர்து: கரணஶக்தி: ஸம்பா⁴வ்யதே । ந சோபாதா³நோபாதே³யயோ: ஸர்வஶக்த்யநுக³த்யா பா⁴வ்யமிதி நியமோ(அ)ஸ்தி, அக்³நிகார்யபூ⁴தாயாம் ப்ரபா⁴யாம் ப்ரகாஶஶக்தேரேவா(அ)நுக³மாத்³ தா³ஹஶக்தேரநநுக³மாத் । ஏவம் வேதோ³பாதா³நே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி போ³த⁴ஶக்திரேவா(அ)நுக³ச்ச²து கோ விரோத⁴ இதி । ந ச வேத³ஸ்ய ஸர்வப்ரகாஶகத்வே விவதி³தவ்யம் , புராணாத்³யநேகவித்³யோபப்³ரும்ஹிதேந வேதே³நா(அ)விஷயீக்ருதஸ்ய வஸ்துந: ஸத்த்வே மாநாபா⁴வாத் । ந ச வேதோ³பாதா³நத்வமஸித்³த⁴ம் , வேத³ஸ்ய நாமரூபப்ரபஞ்சாந்த:பாதித்வாந்நாமரூபப்ரபஞ்சோபாதா³நத்வஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணி ஸர்வோபநிஷத்ஸித்³த⁴த்வாத் । நநு ப்³ரஹ்ம ந வேதோ³பாதா³நம் , வேதோ³க்தாகி²லாபி⁴ஜ்ஞத்வாத் , ருஷ்யாதி³வத் , இதி சேத்³, ந; வேதோ³க்தமாத்ராபி⁴ஜ்ஞத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । ப்³ரஹ்ம து வேதோ³க்தாத³ப்யதி⁴கம் ஜாநாதி । ததா²ஹி – வேத³: ஸ்வவிஷயவிஜ்ஞாநாத³ப்யதி⁴கவிஷயவித்ப்ரணீத:, வாக்யப்ரமாணத்வாத் , பாணிநிப்ரணீதஶாஸ்த்ரவத் । ஸம்பா⁴வ்யதே ஹ்யேதத்ஸாத்⁴யம் , லோகே வாக³விஷயஸ்யாபி க்ஷீரகு³டா³தி³மாது⁴ர்யவிஶேஷஸ்யா(அ)நுப⁴வக³ம்யத்வாத் । ததா² ச வேத³ஸ்ய வ்யவஹார்யஸர்வவஸ்துப்ரகாஶகத்வாத்ஸர்வஜ்ஞத்வம் । வேதோ³பாதா³நம் ப்³ரஹ்ம து வ்யவஹாராதீதம் நிஜஸ்வரூபமபி ஸ்வசைதந்யேநா(அ)பி⁴வ்யநக்தீதி நிரதிஶயஸர்வஜ்ஞம் । அத² வேதோ³(அ)பி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் லக்ஷணயா ப்ரகாஶயேத் ததா²பி வேத³: கிஞ்சிந்முக்²யயைவ வ்ருத்த்யா ப்ரகாஶயதி கிஞ்சில்லக்ஷணயா கிஞ்சித்ஸாமாந்யேந கிஞ்சித்³விஶேஷேண । ப்³ரஹ்ம து ஸர்வம் ஸர்வாத்மநா ப்ரகாஶயதீதி வேதா³த³ப்யதி⁴காபி⁴ஜ்ஞமேவ ।

நநு வேத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ப்ரணயநம் நாமோச்சாரணமாத்ரம் சேது³பாத்⁴யாயவத்³ ப்³ரஹ்மா(அ)ஸர்வஜ்ஞம் ஸ்யாத் । அர்த²ம் பு³த்³த்⁴வா ரசிதவ்யே வ்யாகரணாதி³வத்³வேத³: பருஷேய: ஸ்யாத் । அத² மந்யஸே ப்ரமாணாந்தரேணா(அ)ர்த²முபலப்⁴ய விவக்ஷித்வா ரசிதா வ்யாகரணாத³யோ மாநாந்தரஸாபேக்ஷதயா பௌருஷேயா ப⁴வந்து நாம வேத³ஸ்ய து நித்யஜ்ஞாநஜந்யநித்யேச்சா²வதா ஈஶ்வரேண ரசிதஸ்ய மாநாந்தரநிரபேக்ஷஸ்ய கத²ம் பௌருஷேயத்வமிதி । நைதத்ஸாரம் , தாத்³ருகீ³ஶ்வரே ப்ரமாணாபா⁴வாத் । அநுமாநாநாமீஶ்வராஸாத⁴கத்வஸ்ய பூர்வஸூத்ரே த³ர்ஶிதத்வாத் । ஆக³மஸ்தத்ஸாத⁴க இதி சேத்³ , ந; உக்தேஶ்வரஸித்³தௌ⁴ தத்ப்ரோக்தாக³மப்ராமாண்யஸித்³தி⁴:, தத்ஸித்³தௌ⁴ சோக்தேஶ்வரஸித்³தி⁴ரித்யந்யோந்யாஶ்ரயத்வாத் । வேத³ஸ்யா(அ)நபேக்ஷத்வாதே³வ ப்ராமாண்யம் நேஶ்வரப்ரோக்தத்வாத்³ அதோ நேதரேதராஶ்ரய இதி சேத்³ , ஏவமபீஶ்வரேச்சா² நித்யா ஜ்ஞாநஜந்யா சேதி வ்யாஹதிர்து³ஷ்பரிஹரா । அதா²(அ)ர்த²ம் பு³த்³த்⁴வா ரசித்வே ஸமே(அ)பி வ்யாகரணாதீ³நாம் வக்த்ரபி⁴ப்ராயப்ரயுக்தத்வாத்பௌருஷேயத்வம் வேதா³நாம் த்வத்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்தத்வாத³பௌருஷேயதேதி சேத்³ , ந; விமதா வேதா³ வக்த்ரபி⁴ப்ராயப்ரயுக்தா நா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴ப்ரயுக்தா வா, அர்த²ம் பு³த்³த்⁴வா ரசிதத்வாத்³ , வ்யாகரணாதி³வதி³தி பௌருஷேயதாயா து³ர்வாரத்வாத் । ந ச வேதா³நாம் சைதந்யாக்²யநிர்விகல்பகஜ்ஞாநபூர்வகத்வம் வ்யாகரணாதி³வைஷம்யமிதி வாச்யம் , சைதந்யஸ்யாப்யபி⁴லஷிதஸாத⁴நோபராகே³ ஸவிகல்பகத்வாத் ।

நந்வபௌருஷேயா வேதா³: ப்ரவாஹாவிச்சே²தே³ ஸத்யஸ்மர்யமாநகர்த்ருகத்வாதா³த்மவதி³தி சேத் , கிமத்ர ஸ்மரணாகோ³சரகர்த்ருகத்வம் ஹேது: உதா(அ)ப்ரமீயமாணகர்த்ருகத்வம் ? ஆத்³யோ ஜீர்ணகூபாதா³வநைகாந்திக: । த்³விதீயோ(அ)ஸித்³த⁴:, வேதோ³ விஶிஷ்டப³ஹுஜ்ஞபுருஷப்ரணீத:, ப³ஹ்வர்த²விஷயவாக்யப்ரமாணத்வாத்³ , பா⁴ரதவத் ; “ஸ இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத ருசோ யஜூம்ஷி ஸாமாநி” இத்யநுமாநாக³மாப்⁴யாம் வேதே³ கர்து: ப்ரமீயமாணத்வாத் । ஏவம் தர்ஹி வேத³ஸ்ய பௌருஷேயத்வப்ரஸங்க³ இஷ்ட இதி சேத்³ , ந; ப்ராமாண்யப⁴ங்க³ப்ரஸங்கா³த் । ந தாவந்நித்யேச்சா²தி³மதீ³ஶ்வரரசிதத்வாத் ப்ராமாண்யம் , தூ³ஷிதத்வாத் । நாபி மஹாஜநபரிக்³ரஹாத்³ தே³ஹாத்மபா⁴வசந்த்³ரப்ராதே³ஶமாத்ரத்வாதீ³நாம் மஹாஜநபரிக்³ருஹீதாநாமேவா(அ)ப்ராமாண்யத³ர்ஶநாத் । ஸ்ம்ருதிபுராணபித்ராதி³வாக்யவத³ர்த²ஸ்ய மாநாந்தரஸித்³த⁴தயா ப்ராமாண்யம் ஸ்யாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; கிம் வேதா³ர்த²பூ⁴தௌ த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ப்ரத்யக்ஷேணா(அ)நுபூ⁴தௌ உதா(அ)க³மாந்தரேண । ந சரம:, அநவஸ்தா²நாத் । ப்ரத²மே(அ)பி ந ஹி தாவத³ஸ்மதா³தி³ப்ரத்யக்ஷேண த⁴ர்மாத⁴ர்மாவுபலபா⁴மஹே । நாபி யோகி³ப்ரத்யக்ஷம் தத்³க்³ராஹகம் , தஸ்ய ஸ்வவிஷயரூபாதி³ஷ்வேவா(அ)திஶயகரத்வாத் । ந சா(அ)(அ)த்மஸமவேததயா த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ மாநஸப்ரத்யக்ஷாவிதி வாச்யம் , வேத³ஸ்ருஷ்டிகாலே த⁴ர்மாத⁴ர்மயோர்பா⁴விநோரவர்தமாநத்வாத் । பூர்வகல்பாநுஷ்டி²தௌ த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ ததா³ வர்தேதே ஏவேதி சேத்³, ந; பூர்வவேத³ஸ்ருஷ்டாவபி ததே²த்யநவஸ்தா²யாமந்த⁴பரம்பராப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத்பௌருஷேயத்வே வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யம் து³:ஸம்பாத³ம் । அத ஏவ ஸுக³தா ஆர்ஹதாஶ்சா(அ)ப்ரமாணம் வேத³மாஹுரிதி சேத்³ , ந; தேஷாம் ஸ்வாக³மேஷ்வப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் । அத ஏவ லோகாயத ஆக³மமாத்ரம் நேச்ச²தீதி சேத்³ ,ந; தஸ்ய வாக்யமாத்ராப்ராமாண்யே வாதா³நதி⁴கார:, லௌகிகவாக்யப்ராமாண்யே கிமபராத்³த⁴ம் வேத³வாக்யை: । ததே³வம் பௌருஷேயத்வே வேத³ஸ்யேஷ்டம் ப்ராமாண்யம் ப்ரப⁴ஜ்யேத ? அபௌருஷேயத்வே ப்³ரஹ்மண: உபாத்⁴யாயவத³ஸர்வஜ்ஞத்வம் ப்ரஸஜ்யேதேதி ।

அத்ரோச்யதே – பௌருஷேயத்வம் தாவந்ந ஸஹாமஹே । ததா²ஹி – கிம் ஶப்³தா³ர்த²தத்ஸம்ப³ந்தா⁴நாம் பருஷேயத்வமுத க்ரமாவஸ்தி²தவாக்யாநாம் । ஆத்³யே(அ)பி ந தாவஜ்ஜீவா: கர்தார: । ததா² ஸதி கஶ்சித்ஸாக³ரம் விவக்ஷித்வா மேருஶப்³த³மபி வாசகத்வேந ப்ரயுஞ்ஜீத, ஸ்வதந்த்ரத்வாத் । நாபீஶ்வர: கர்தா, கல்பாதி³ஷு ஶப்³தா³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴வ்யவஹார: பூர்வபூர்வவ்யவஹாரபரம்பராதீ⁴ந:, அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யவ்யவஹாரத்வாத்³ , இதா³நீந்தநவ்யவஹாரவத் , இத்யநாதி³த்வாநுமாநாத் । ந ச டி³த்தா²தி³ஸாங்கேதிகஶப்³தே³ஷ்வநேகாந்த:, தேஷாம் க³வ்யாதி³ஶப்³த³வத³பி⁴தா⁴நாபா⁴ஸத்வாத் । ந த்³விதீய:, ஸ்ருஷ்டிகாலீநம் வேதா³த்⁴யயநம் பூர்வவேதா³த்⁴யயநாநுஸ்ம்ருதிநிப³ந்த⁴நம் , வேதா³த்⁴யயநத்வாத்³ , இதா³நீந்தநவேதா³த்⁴யயநவத் , இத்யநாதி³த்வஸித்³தே⁴: । ந சைவம் ஸர்வேஷ்வபி க்³ரந்தே²ஷ்வித³மநாதி³த்வம் ஸுஸாத⁴மிதி வாச்யம் , தைஸ்தைரேவ க்³ரந்தை²ஸ்தத்கர்த்ரூணாம் ப்ரதிபாத³நாத் ததா³க³மவிரோதா⁴த் । இஹா(அ)பி ஶ்ருத்யைவ வேத³ஸ்ய கர்தா ப்ரதிபாத்³யதே இதி சேத் , கிம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴விஷயயா “இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத ருசோ யஜூம்ஷி” இத்யாதி³ஶ்ருத்யா கிம் வேஶ்வரவிஷயயா “அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நி:ஶ்வஸிதம் , இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, “யோ ப்³ரஹ்மாணம் வித³தா⁴தி” இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ஹிரண்யக³ர்போ⁴த்பத்தே: ப்ராகே³வ வேத³ஸத்³பா⁴வாவக³மாத் । ஸதாமேவ வேதா³நாம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴பு³த்³தௌ⁴ ப்ராத²மிகமாவிர்பா⁴வமபி⁴ப்ரேத்யா(அ)ஸ்ருஜதேதி ஶ்ருதிரப்யுபபந்நா । ந த்³விதீய:; உபாதா³நப்ரகரணபடி²தா ஸா ஶ்ருதி: ஈஶ்வரஸ்ய வேதோ³பாதா³நத்வமேவ ப்³ரூதே ந து வேத³கர்த்ருத்வமபி । ஈஶ்வரோபாதா³நத்வமபௌருஷேயத்வம் ச விருத்³த⁴மிதி சேத்³ , ந; ஏதாத்³ருஶாபௌருஷேயத்வஸ்யா(அ)ங்கீ³க்ருதத்வாத் । பா⁴ரதாதீ³நாம் வ்யாஸாதி³பி⁴ர்மாநாந்தரேணா(அ)ர்த²ம் பு³த்³த்⁴வா ரசிதத்வம் பௌருஷேயத்வம் । ததோ மூலப்ரமாணாபேக்ஷம் தத்ப்ராமாண்யம் । வேதோ³ நார்த²ம் பு³த்³த்⁴வா ரசித:, அஸர்வஜ்ஞவசநத்வாபா⁴வே ஸதி த⁴ர்மாத⁴ர்மப்³ரஹ்மப்ரமாணத்வாத் , பரபரிகல்பிதேஶ்வரபு³த்³தி⁴வத் । ததா² ச ப்³ரஹ்மகார்யஸ்யா(அ)பி வேத³ஸ்ய ஸ்வத:ஸித்³த⁴ப்ராமாண்யே ந காசித்³தா⁴நி: ।

நநு ப்ரமாணத்³ருஷ்டவாதீ³ ஹ்யாப்த:, தத³த்³ருஷ்டஸ்யோத்ப்ரேக்ஷிதஸ்ய ச வக்தா நா(அ)(அ)ப்த: । ததா² ச வேதோ³ ந ப்ரமாணம் , ஆப்தாப்ரணீதவாக்யத்வாத்³ , உந்மத்தவாக்யவத் , இதி சேத்³ , மைவம் ; வேத³: ப்ரமாணம் , அநாப்தாப்ரணீதவாக்யத்வாத் , மந்வாதி³வாக்யவத் , இத்யபி ப்ரயோகா³த் । கத²ம் தர்ஹி நிர்ணய இத்யுச்யதே – ப்ராமாண்யம் ஸ்வத: ஸித்³த⁴மப்ராமாண்யம் து காரணதோ³ஷாதி³தி ஹ்யஸ்மத்ஸித்³தா⁴ந்த: । அத்ரோந்மத்தவாக்யஸ்ய ப்⁴ராந்த்யோத்ப்ரேக்ஷயா வா து³ஷ்டம் ஜ்ஞாநம் மூலம் , இத்யப்ராமாண்யமுசிதம் । மந்வாதி³வாக்யஸ்ய ஸ்வத ஏவ ப்ராமாண்யே ஸத்யாப்தப்ரணீதத்வாக்²யோ கு³ணோ(அ)பி ப்ரதிப³ந்த⁴ககாரணதோ³ஷநிவாரகதயோபயுஜ்யதே । வேத³ஸ்ய து ப்ரதிப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வாத³ந்தரேணைவ கு³ணம் ஸ்வத: ப்ராமாண்யம் ஸித்⁴யதி । நந்வாப்தப்ரயோகா³நபேக்ஷத்வே ஸ்மர்யமாணேநா(அ)பி க⁴டஶப்³தே³ந க⁴ட: ப்ரமீயேத ? ப்ரமீயதாம் நாம, யத்ர-குத்ரசித் புரோவர்திநி து க⁴டரஹிதே ஸ்த²லே ப்ரமாணாந்தரவிரோதா⁴த் ந ப்ரமாஸ்யதே । அத² மதம் கஸ்யசித்கதா³சித³ஸதி ப்ரமாணாந்தரோத³யே தஸ்மிந்நபி ஸ்த²லே க⁴ட: ஸ்மர்யமாணஶப்³தா³த் ப்ரமீயதே, தர்ஹ்யாப்தப்ரயோக³ ஏவ ப்ராமாண்யே ஹேதுரஸ்து । ஸ ச ப்ரயோகோ³ த்³வேதா⁴ நிஷ்பத்³யதே – மந்வாதி³வாக்யாநி மாநாந்தரேணா(அ)ர்த²முபலப்⁴ய ப்ரயுக்தாநி । வேத³வாக்யாநி பூர்வபூர்வப்ரயோகா³நநுஸ்ம்ருத்ய ப்ரயுக்தாநி । உந்மத்தவாக்யாநி புநஸ்தது³ப⁴யாபா⁴வாத³ப்ரமாணாந்யேவ । நந்வேவம் வேதே³ ப்ராமாண்யமந்த⁴பரம்பராக்³ரஸ்தம் ப⁴வேதி³தி சேத்தர்ஹ்யேவம் வ்யவஸ்தா²(அ)ஸ்து । ஸ்மர்யமாநஶப்³தே³ப்⁴யஸ்தாத்பர்யாபா⁴வாந்நா(அ)ர்த²ப்ரமிதி: । வேதே³ புநரத்⁴யயநவிதி⁴தாத்பர்யாதா³ப்தப்ரயோகா³பா⁴வே(அ)பி ப்ரமிதிருத்பத்ஸ்யத இதி । ந சா(அ)த்⁴யயநவிதி⁴வாக்யஸ்ய தாத்பர்யாபா⁴வாத³ப்ராமாண்யம் ஶங்கநீயம் , ஸ்வேநைவ தாத்பர்யஸித்³தே⁴: । ந சைவமாத்மாஶ்ரயோ தோ³ஷ:, ஶப்³த³ஶப்³த³வத்ஸ்வபரநிர்வாஹகேஷ்வவிரோதா⁴த் । அதோ ப்³ரஹ்மவத்³வேத³ஸ்யா(அ)பி பர்யாலோசநாயாமநாதி³த்வம் பர்யவஸ்யதி, ந து காலிதா³ஸாதி³க்³ரந்த²வத்பௌருஷேயத்வம் । ந சா(அ)நாதி³த்வே(அ)பி புராணவாக்யவத³ந்யதா²ஸந்நிவேஶப்ரணயநம் ஶங்கநீயம் , நியதக்ரமவிஶிஷ்டாநாமேவ வர்ணபத³வாக்யப்ரகரணகாண்டா³தீ³நாம் வேத³ஶப்³த³வாச்யாநாம் கல்பாதி³ப்ரலயயோரப்யாவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வமாத்ரபா⁴ஜாம் கூடஸ்த²நித்யத்வாங்கீ³காராத் । தர்ஹி வேதோ³ ந ப்³ரஹ்மோபாதா³ந:, அநாதி³த்வாத் , கூடஸ்த²நித்யத்வாச்ச, ப்³ரஹ்மவதி³தி சேத்³ , ஸ்வதந்த்ரத்வோபாதி⁴ஹதத்வாத் । வேத³ஸ்து ப்³ரஹ்மபரதந்த்ர:, ப்³ரஹ்மண்யாரோபிதத்வாத்³ , யதா² ரஜ்ஜ்வாமாரோபிதோ ரஜ்ஜுதந்த்ர: ஸர்ப: ।

நநு ரஜ்ஜுஸர்பவத்³வேத³ஸ்ய கத²ம் மித்²யாத்வமுச்யதே ? நிர்வக்துமஶக்யத்வாதி³தி ப்³ரூம: । ததா²ஹி – கிம் வர்ணமாத்ரம் வேத³: கிம் வா க்ரமஸஹிதா வர்ணா: ? நா(அ)(அ)த்³ய: அக்ரமவ்யுத்க்ரமோச்சாரிதேஷு வர்ணேஷு வேத³பு³த்³த்⁴யபா⁴வாத் । த்³விதீயே(அ)பி ஸ க்ரம: கிம் வர்ணநிஷ்ட² உச்சாரணநிஷ்டோ² வா உபலப்³தி⁴நிஷ்டோ² வா ? வர்ணநிஷ்ட²த்வே(அ)பி தாவத்க்ரமோ ந தே³ஶக்ருத: ஸம்ப⁴வதி, வர்ணாநாம் ஸர்வக³தத்வாத் । நா(அ)பி காலக்ருத:, நித்யத்வாத் । நா(அ)பி வஸ்துக்ருத:, விரோதா⁴த் । நஹ்யேகதை³வ ராஜா ஜாரேதி ஜகாரஸ்ய பூர்வாபரபா⁴வோ யுக்த: । நா(அ)ப்யுச்சாரணநிஷ்ட²: க்ரமோ வர்ணேஷூபரஜ்யதே, உச்சாரணதத்க்ரமயோ: ஶ்ரோத்ராவிஷயத்வாத் । வேத³ஸ்து வர்ணாத்மா ஶ்ரோத்ரக்³ராஹ்ய: । உபலப்³தி⁴நிஷ்டோ²(அ)பி கிம் வர்ணாநாம் த⁴ர்ம உத வர்ணேஷ்வாரோப்யதே கிம் வா வர்ணாநாமுபலக்ஷணம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:; அந்யநிஷ்ட²ஸ்யா(அ)ந்யத⁴ர்மத்வாநுபபத்தே: । த்³விதீயே(அ)ப்யக்²யாதிவாதி³ந: க்ரமமாத்ரஸ்ய வா வர்ணமாத்ரஸ்ய வா வேத³ஶப்³தா³நர்ஹத்வாத் விஶிஷ்டப்ரத்யயஸ்யாநங்கீ³காராத்³ அவிவேகமாத்ரமேவ வேத³ இதி அர்தா²வபோ³தோ⁴ ந ஸ்யாத் । அந்யதா²க்²யாதௌ புநர்விஶிஷ்டப்ரத்யயஸ்யா(அ)நங்கீ³காராத்³ , (அவிவேகமாத்ரத்வாத்) விஶிஷ்டார்த²ஸ்ய சா(அ)பா⁴வாத் ஜ்ஞாநாதிரிக்தோ வேதோ³ ந ஸ்யாத் । ந த்ருதீய:, க்ரமவிஶிஷ்டவர்ணப்ரத்யயஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாத் । அதோ(அ)நிர்வசநீயோ வேத³: । அநிர்வசநீயஸ்யாபி துச்ச²வ்யாவ்ருத்தத்வாத் தே³ஹாத்மவத³ர்த²க்ரியாஸாமர்த்²யமவிருத்³த⁴ம் । ததே³வம் ப்³ரஹ்மவிவர்ததயா(அ)கார்யஸ்யா(அ)பி வேத³ஸ்யா(அ)நாதி³த்வகூடஸ்த²நித்யத்வாப்⁴யாம் மாநாந்தராத³ர்தோ²பலப்³தி⁴பூர்வகபுருஷேச்சா²தீ⁴நநிஷ்பாத்³யத்வாபா⁴வாந்ந பௌருஷேயத்வதோ³ஷ:, ஸர்வார்த²ப்ரகாஶகவேதோ³பாதா³நஸ்ய ப்³ரஹ்மண: உபாத்⁴யாயவைலக்ஷண்யாத³ஸர்வஜ்ஞத்வதோ³ஷோ(அ)பி ந । ந ச ப்³ரஹ்மண: ஸர்வப்ரகாஶஸ்ய ஸர்வஸம்ஸர்கி³த்வாதே³வ ஸர்வஜ்ஞதாஸித்³தௌ⁴ வேதோ³பாதா³நத்வேந தத்ஸாத⁴நம் வ்யர்த²மிதி வாச்யம் , வாய்வாகாஶரஸக³ந்தா⁴தி³ஸம்ஸர்கி³ண: ஸவித்ருகிரணஸ்ய தத்ப்ரகாஶகத்வாத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் ஸர்வார்த²ப்ரகாஶநஸமர்த²ஸர்வவேதோ³பாதா³நதயைவ ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸாத⁴நீயமிதி ஸூத்ரகாராபி⁴ப்ராய: ।

அத²வா த்³விதீயஸூத்ரே லக்ஷணமபி⁴தா⁴யா(அ)நேந ப்ரமாணம் ப்ரதிஜ்ஞாயதே – ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி³தி, வேத³ப்ரமாணகத்வாதி³த்யர்த²: । அநேகார்த²ஸூசகத்வம் ஸூத்ரஸ்யா(அ)லங்காரோ ந வாக்யதோ³ஷமாவஹதி, விஶ்வதோமுக²மிதி ஸூத்ரலக்ஷணே த³ர்ஶநாத் । ப்³ரஹ்மப்ரமாபகம் ச வேத³வாக்யம் “யதோ வா இமாநி” இத்யாதி³ । யத்³யப்யேதத்பூர்வஸூத்ர ஏவோதா³ஹ்ருதம் ததா²ப்யேதத்ஸூத்ரவையர்த்²யம் நா(அ)ஸ்தி, ஏதத்ஸூத்ரப்ரதிபாத்³யம் ஶாஸ்த்ரைகவேத்³யத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி⁴லக்ஷ்ய பூர்வஸூத்ரஸ்யா(அ)‍(அ)க³மக்³ரத²நே தாத்பர்யாபி⁴தா⁴நாத் । அந்யதா² பூர்வஸூத்ரஸ்ய யுக்த்யுபந்யாஸமாத்ரே தாத்பர்யம் கோ நிவாரயேத் ? யுக்த்யுபந்யாஸமாத்ரத்வே ச ப்ரதிகார்யம் ப்ருத²க்காரணஜந்யதாயா அபி ஸம்ப⁴வாத்ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி ப்³ரஹ்ம ஜக³த்காரணமித்யயமர்தோ² ந ஸித்³த்⁴யேத் । ந ச ப்³ருஹதேர்தா⁴தோரர்தா²நுக³மாத்தத்ஸித்³தி⁴:, ப்³ருஹத்யர்த²வாசிநோ ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யா(அ)பி வேத³ ஏவ ப்ரயோகா³த் । ந ஹி லோகே ஜக³த்காரணே ப்³ரஹ்மஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யதே । அதோ ஜந்மாத்³யஸ்ய யத: ஶாஸ்த்ரைகப்ரமாணம் தத்³ ப்³ரஹ்மேத்யேதாவதி³த³மேகம் ஸூத்ரம் , தாவதா யுக்திமாத்ரஶங்காநிவ்ருத்தே: । ப்ருத²க்கரணம் து ஶாஸ்த்ரோபாதா³நத்வேந ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸுஸம்பாத³மிதி வ்யாக்²யாநாந்தரேண கத²யிதும் । தஸ்மாஜ்ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³நிமித்தோபாதா³நகரணம் ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஶாஸ்த்ரைகக³ம்யமிதி ஸூத்ரத்³வயேந ஸித்³த⁴ம் । தத்ர பி³ம்ப³ஸ்தா²நீயம் ப்³ரஹ்ம மாயாஶக்திமத்காரணம் ஜீவாஶ்ச ப்ரத்யேகமவித்³யாநுப³ந்தா⁴ இதி கேசித் ।

மாயாவித்³யாப்ரதிபி³ம்பி³தம் ஜக³த்காரணம் விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாம்ருதத்வாலம்ப³நம் ஜீவாஶ்சா(அ)வித்³யாநுப³ந்தா⁴ இத்யந்யே । ப்ரத²மே பக்ஷே மாயாவித்³யயோர்பே⁴த³: ப்³ரஹ்மணஶ்ச ந ப்ரதிபி³ம்ப³தா த்³விதீயே து தத்³வைபரீத்யமிதி விஶேஷ: । ப்³ரஹ்மஸித்³தி⁴காராஸ்த்வேவமாஹு: – ஜீவா ஏவ ஸ்வாவித்³யயா ப்ரத்யேகம் ப்ரபஞ்சாகாரேண ப்³ரஹ்மணி விப்⁴ராம்யந்தி, ப்³ரஹ்ம து மாயாவிஶிஷ்டம் பி³ம்ப³ரூபம் ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபம் வா ந ஜக³த்காரணம் । யத்த்வயா த்³ருஷ்டம் தந்மயா த்³ருஷ்டமிதி ஸம்வாத³ஸ்து ப³ஹுபுருஷாவக³தத்³விதீயசந்த்³ரவத்ஸாத்³ருஶ்யாது³பபத்³யதே । ஸ்வரூபேணா(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வமபேக்ஷ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வவ்யபதே³ஶ இதீஷ்டஸித்³தி⁴காரா: ப்ரகாராந்தரேண வர்ணயந்தி । ப்³ரஹ்மைகமேவ ஸ்வாவித்³யயா ஜக³தா³காரேண விவர்ததே ஸ்வப்நாதி³வதி³தி । ஸர்வே(அ)ப்யேதே ஸித்³தா⁴ந்தா:, ப்ரக்ரியாயாம் தத்த்வாவபோ³தா⁴ய கல்பிதத்வாதி³தி ஸர்வம் நிர்மலம் ।

த்ருதீயஸூத்ரே ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தா: ப்ரமாணமிதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் சதுர்த²ஸூத்ரே தத்ப்ராமாண்யமுபபாத்³யதே । நநு ஸூத்ரகாரவசநவிரோதா⁴த்³பூ⁴தவஸ்துப்ரதிபாத³நாயோகா³த்ப்ரயோஜநஶூந்யத்வாத³நதி⁴க³தார்த²த்வாபா⁴வாச்ச ந ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தப்ராமாண்யம் ஸம்ப⁴வதி । ஸூத்ரகாரோ ஹி ஜைமிநி: “ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத்” இதி ஸூத்ரேணா(அ)க்ரியார்தா²நாம் வேதா³ந்தாநாமாநர்த²க்யமேவா(அ)(அ)ஹ । யத்³யப்யாதி³மத்⁴யாவஸாநேஷு வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மைக்யதாத்பர்யத³ர்ஶநாத்³ நா(அ)(அ)நர்த²க்யஸம்ப⁴வஸ்ததா²பி ந ப்ராமாண்யம் க⁴டதே । ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கா வேதா³ந்தா ந ப்ரமாணம் , மாநாந்தரயோக்³யத்வே ஸதி மாநாந்தராநுபலப்⁴யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ போ³த⁴கத்வாத் , யதா² ஸ்பர்ஶயோக்³யஸ்ய ஸ்பர்ஶா(அ)நுபலப்⁴யஸ்ய சித்ரக³தநிம்நோந்நதபா⁴வஸ்ய போ³த⁴கம் சாக்ஷுஷஜ்ஞாநம் । ந ச விஶேஷணாஸித்³தி⁴:, ப்³ரஹ்ம மாநாந்தரயோக்³யம் , பரிநிஷ்டி²தவஸ்துத்வாத்³ , க⁴டாதி³வத் । ந ச ப்³ரஹ்மைகப்ரமாணவேத்³யம் , பரிநிஷ்டி²தத்வாத் , க³ந்தா⁴தி³வதி³தி வாச்யம் , சக்ஷு:ஸ்பர்ஶநக்³ராஹ்யேஷு க⁴டாதி³த்³ரவ்யேஷ்வநைகாந்த்யாத் । ததா²பி ப்ராபா⁴கராபி⁴மதம் கார்யம் ப்ரமாணாந்தரயோக்³யம் , துச்ச²வ்யாவ்ருத்தத்வாத்³ , க⁴டவத் , இத்யாபா⁴ஸஸமாநத்வமிதி சேத்³ , ந; பரிநிஷ்டி²தத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । அநுமேயப⁴விஷ்யத்³வ்ருஷ்ட்யாதௌ³ பரிநிஷ்டி²தத்வாபா⁴வாந்ந ஸாத்⁴யவ்யாப்திரிதி சேத்³ , ஏவமபி ப்ரமாணாந்தரயோக்³யத்வம் ப்ரதி ப்ரதியோக்³யபேக்ஷஸ்ய துச்ச²வ்யாவ்ருத்தத்வஸ்ய ப்ரயோஜகத்வே கௌ³ரவம் தந்நிரபேக்ஷஸ்ய பரிநிஷ்டி²தத்வஸ்ய ப்ரயோஜகத்வே லாக⁴வமிதி நா(அ)ஸ்த்யேவ ஸாம்யம் । ப்³ரஹ்ம ஶப்³தை³கக³ம்யம் , ரூபாதி³பி⁴ர்வ்யாப்திக்³ரஹாதி³பி⁴ஶ்ச ஹீநத்வாத் , பரகீயகார்யவத் , இதி சேத்³ , ந; அநுப⁴வக³ம்யதாயா அபி ப⁴வத்³பி⁴ரங்கீ³காராத் । ஏவம் ச ஸதி ப்ரத²மாநுமாநே ஹேதுக³தம் மாநாந்தராநுபலப்⁴யஸ்யேதி விஶேஷணமஸித்³த⁴மிதி சேத்³ , ந; அநுமாத்ரூணாம் ப்³ரஹ்மாநுப⁴வாஸித்³தௌ⁴ விஶேஷணாஸித்³தே⁴: । அத: ப்ரத²மாநுமாநேந ஸம்வாத³கமூலப்ரமாணரஹிதாநாம் வேதா³ந்தாநாமப்ராமாண்யம் ஸித்³த்⁴யதி । அபௌருஷேயவசஸாம் ந மூலப்ரமாணாபேக்ஷேதி சேத் , ஸத்யம் ; ததா²பி “அஹம் மநுஷ்ய:” இதி ப்ரத்யக்ஷேண பா³தி⁴தத்வாத் “ஆதி³த்யோ யூப:” இதிவத³ப்ராமாண்யமேவ । உக்தப்ரத்யக்ஷஸ்ய தோ³ஷஜந்யத்வேந ஶ்ருத்யபா³த⁴கத்வே(அ)பி ஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஸாத்⁴யேஷ்டப்ராப்த்யநிஷ்டபரிஹாரரூபப்ரயோஜநாஸம்ப⁴வாத் தாத்பர்யரஹிதா வேதா³ந்தா நைவ ப்ராமாண்யம் லப⁴ந்தே ।

அதோ²ச்யேத – ந ப்ரயோஜநம் தாத்பர்யம் வா ப்ராமாண்யப்ரயோஜகம் கிந்த்வநவக³தார்த²போ³த⁴கத்வமிதி । ஏவமபி மாநாந்தராயோக்³யம் கார்யமேவ வேத³: ப்ரமாபயது ந து தத்³யோக்³யம் ஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம । தஸ்மாத³நர்த²கா வேதா³ந்தா: । அத்⁴யயநவிதி⁴பரிக்³ருஹீதாநாமப்ராமாண்யமயுக்தமிதி சேத் , தர்ஹி கர்த்ருரூபஸ்ய ஜீவஸ்ய தே³வதாரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மணஶ்ச ப்ரகாஶகத்வேந க்ரியாவிதி⁴ஶேஷத்வமஸ்து, ததா² ச மந்த்ரார்த²வாதா³தி³வத்ப்ராமாண்யம் ஸேத்ஸ்யதீதி । ப்³ரஹ்மவிதா⁴யகத்வேநைவ ப்ராமாண்யமஸ்த்விதி சேத்³ , ந; க்ரியாவிஷயஸ்ய விதே⁴: பரிநிஷ்டி²தவஸ்துந்யஸம்ப⁴வாத் । நநு ந தாவத்³வேதா³ந்தா ஏகஸ்ய விதே⁴: ஶேஷபூ⁴தா:, “ஸோ(அ)ரோதீ³த்” இத்யாதி³வத்ப்ரகரணபாடா²பா⁴வாத் । நா(அ)பி ஸர்வவிதி⁴ஸமூஹஸ்ய, பி⁴ந்நவஸ்து ப்ரதிபாத³காநாம் ஸர்வவிதீ⁴நாமேகவாக்யத்வாபா⁴வாத் । ந ச த⁴ர்மஸாமாந்யமேகமேவ ஸர்வவிதி⁴பி⁴: ப்ரதிபாத்³யமிதி வாச்யம் , ஸாமாந்யஸ்யா(அ)நுஷ்டா²நாநர்ஹத்வாத் । அதோ²ச்யேத யதா² ஸர்வக்ரதுஸம்ப³ந்தி⁴ந்யா ஜுஹ்வா: ப்ரக்ருதித்³ரவ்யம் ஸமர்பயத்பர்ணமயீவாக்யமநாரப்⁴யாதீ⁴தமபி ஸர்வக்ரதுவாக்யாநாம் ப்ரத்யேகம் ஶேஷபா⁴வம் ப⁴ஜதே ததா² கர்து: ஸமர்பகா வேதா³ந்தா அபீதி । நைதத்ஸாரம் ; நிர்விஶேஷப்ரதா⁴நைர்வேதா³ந்தைராத்மநி ஸ்தூயமாநே ப்ரதிபாத்³யமாநே வா கர்மப்ரவ்ருத்தாவநுபயோகா³த் । ந சோபயோக³: கல்பயிதும் ஶக்ய:, கர்த்ருத்வாதி³ஸர்வவிஶேஷநிராகரணஸ்ய ப்ரவ்ருத்திவிரோதி⁴த்வாத் । தஸ்மாந்ந க்ரியாவிதி⁴ஶேஷா வேதா³ந்தா: ।

ஏவம் தர்ஹி ஸகு³ணோபாஸநாவிதி⁴ஶேஷா ப⁴வந்து, ந சைவம் மந்தவ்யம் ; உபாஸநாவிதி⁴ஶேஷைரபி வேதா³ந்தை: ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கு³ணவிஶிஷ்டம் ஜக³த்காரணம் பரிநிஷ்டி²தம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் ந ஸித்⁴யதி ஸம்வாத³கமூலப்ரமாணாபா⁴வாத் । அத உபாஸ்யா(அ)ஸித்³தௌ⁴ கத²முபாஸநாவிதி⁴: தூ³ரே தச்சே²ஷத்வம் வேதா³ந்தாநாமிதி அநுமாநாத³நிர்தி³ஷ்டவிஶேஷே ஜக³த்காரணே(அ)வக³தே தஸ்யோபாஸநாவிதௌ⁴ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தத்வாத்³யுபாஸ்யகு³ணாரோபேண வேதா³ந்தாநாமந்வயாத் । நநு வேதா³ந்தாநாமுபாஸநாவிதி⁴பரத்வேந தே³வதாகாண்டே³(அ)ந்வயஸ்தாவந்நா(அ)ஸ்தி ப்ரகரணபே⁴தா³த் ; ஸ்வகாண்டே³ து வஸ்துமாத்ரபர்யவஸாயிநி ந கோ(அ)பி விதி⁴: ஶ்ரூயதே । ந ச கல்பயிதும் ஶக்யதே, “பூஷா ப்ரவிஷ்டபா⁴க³:” இத்யாதௌ³ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴வத³த்ர விதி⁴கல்பகஸ்யா(அ)ஶ்ருதத்வாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; அத்⁴யயநவிதி⁴பரிக்³ரஹேண ப்ராமாண்யம் பரிகல்ப்ய தத்ப்ராமாண்யாந்யதா²நுபபத்த்யோபாஸநாவிதே⁴: கல்பயிதும் ஶக்யத்வாத் । ப²லம் ச “ஏதாவத³ரே க²ல்வம்ருதத்வம்” இத்யாத்³யர்த²வாத³க³தம் மோக்ஷரூபமவக³ந்தவ்யம் । தஸ்மாந்ந ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தா: ப்ரமாணம் , கிந்தூபாஸநாயாம் ।

இத்யேவம் பூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே ஸூத்ரகார ஆஹ – “தத்து ஸமந்வயாத்” இதி । து ஶப்³தே³ந பூர்வபக்ஷோ நிஷித்⁴யதே । ததி³தி ஸ்வபக்ஷே ப்ரதிஜ்ஞா – தத்³ ப்³ரஹ்ம வேதா³ந்தை: ப்ரமீயதே இத்யர்த²: । குத: ? வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மணி தாத்பர்யேண ஸம்யக³ந்விதத்வாத் । தாத்பர்யம் ஹி புருஷத⁴ர்ம: , ஸ ச கத²ம் வேதா³ந்தாநாம் ஸ்யாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; ந ஹி விவக்ஷைவ தாத்பர்யம் , ஸத்யாமபி விவக்ஷாயாமப்ரயுக்தே ஶப்³தே³ தாத்பர்யவ்யவஹாராபா⁴வாத் । நா(அ)பி புருஷப்ரயோக³மாதத்ரம், உந்மத்தப்ரயோகே³ தத³பா⁴வாத் । அதஸ்தத³ர்த²ப்ரமிதிஶேஷத்வம் தாத்பர்யம் । தச்ச ஶப்³த³த⁴ர்ம ஏவ । ந ச தஸ்மிந்நபி விவக்ஷைவ தத்ப்ரயோஜிகேதி வாச்யம் , கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாத் । ஸத்யபி தத³ர்த்²யே விவக்ஷாபா⁴வாபராதே⁴ந தாத்பர்யாபா⁴வாத³ர்ஶநாத் । ந ச விவக்ஷாவ்யதிரேகேண தாத்பர்யக³மகாபா⁴வ:, உபக்ரமாதீ³நாம் பா⁴வாத் । ந ச ப்ரமேயஸ்ய கார்யத்வமேவ தாத்பர்யக³மகம் , “ புத்ரஸ்தே ஜாத:” இத்யாதி³ஷ்வஸத்யபி கார்யத்வே தாத்பர்யத³ர்ஶநாத் । தத்ரா(அ)பி தாத்பர்யாதே³வ ப்ரமேயஸ்ய கார்யபர்யவஸாநமநுமீயதாமிதி சேத்³ , ந; கார்யத்வப்ரமிதிதாத்பர்யயோரந்யோந்யாஶ்ரயப்ரஸங்கா³த் । கார்யவிஷயப்ரமிதௌ ஸத்யாம் தத்ப்ரமிதிஜநநஸாமர்த்²யலக்ஷணம் தாத்பர்யம் ஸித்⁴யதி, ஸித்³தே⁴ ச தஸ்மிம்ஸ்தத்ப்ரமிதிஸித்³தி⁴ரிதி । நநு தாத்பர்யாபா⁴வ: ப்ரதீதிப்ரதிப³ந்த⁴க:, “விஷம் பு⁴ங்க்ஷ்வ” இத்யாதௌ³ வாக்யாதே³வ ப்ராப்தாயா விஷயபோ⁴ஜநப்ரமிதேஸ்தாத்பர்யாபா⁴வேந ப்ரதிப³த்⁴யமாநத்வாத்  । தத்ப்ரதிப³ந்த⁴நிவாரகம் ச தாத்பர்யம் । ததா² ச ப்ரத²மதோ வாக்யாதே³வ கார்யப்ரமிதௌ ஸத்யாம் பஶ்சாத்ததை²வ கார்யப்ரமித்யா ப்ரதிப³ந்த⁴நிராஸிதாத்பர்யமப்யஸ்தீத்யவக³ம்யதே । ந புநஸ்தாத்பர்யேண கார்யப்ரமிதிர்பா⁴வ்யதே ததோ நா(அ)ந்யோந்யாஶ்ரய இதி சேத் , ஸத்யம் ; ததா²பி கார்யத்வம் ந தாத்பர்யலிங்க³ம் , “ஜர்திலயவாக்³வா வா ஜுஹுயாத்”, “க³வீது⁴கயவாக்³வா வா” இத்யாதி³ஷு ஸத்யபி கார்யே தாத்பர்யாபா⁴வாத் । “அநாஹுதிர்வை ஜர்திலாஶ்ச க³வீது⁴காஶ்ச” இத்யுத்தரவாக்யேநா(அ)ரண்யதிலாநாம் க³வீது⁴காநாம் ச நிராகரணாத் । தஸ்மாது³பக்ரமாதீ³ந்யேவ தாத்பர்யலிங்கா³நி ,
உபக்ரமோபஸம்ஹாராவப்⁴யாஸோ(அ)பூர்வதா ப²லம் ।
அர்த²வாதோ³பபத்தீ ச லிங்க³ம் தாத்பர்யநிஶ்சயே ॥
இத்யுக்தத்வாத் । ப்ரஸித்³தா⁴நி ஹி ஸர்வேஷ்வபி வேதா³ந்தேஷு ப்³ரஹ்மண உபக்ரமாதீ³நி । ததஸ்தாத்பர்யேண வேதா³ந்தா ப்³ரஹ்மணி ஸமந்விதா: ।

அந்வயஸ்ய ஸம்யக்த்வம் நாமேதரவைலக்ஷண்யேநா(அ)ர்த²ப்ரதிபாத³நம் । இதரத்ர ஹி “கா³மாநய” இத்யாதி³ஶப்³தா³: க்ரியாகாரகஸம்ஸர்க³ம் ப்ரதிபாத³யந்தி । “உத்³பி⁴தா³ யஜேத” இத்யத்ரோத்³பி⁴த்³யாக³ஶப்³த³யோரேகார்த²த்வே(அ)பி நியோகா³காங்க்ஷா வித்³யதே । “நீலமுத்பலம்” இத்யத்ர கு³ணகு³ணிநோர்பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ப்ரதிபாத்³யௌ । ஏகார்த²ப்ரதிபாத³கேஷ்வப்யந்யேஷு ஶப்³தே³ஷு லிங்க³ஸங்க்²யே அவர்ஜநீயே । வேதா³ந்தாஸ்து ந ததா² ஸம்ஸர்க³ம் வா ஸாகாங்க்ஷார்த²ம் வா பே⁴தா³பே⁴தௌ³ வா லிங்க³ஸங்க்²யாவிஶிஷ்டம் வா ப்ரதிபாத³யந்தி, கிந்த்வபி⁴தா⁴வ்ருத்த்யா லக்ஷணயோபாதி⁴த்³வாரா வா(அ)க²ண்டை³கரஸமேவ ஜக³த்காரணஸாமாந்யாநுவாதே³ந ப்ரதிபாத³யந்தி । தத்ர ஜ்ஞாநஶப்³தோ³(அ)நேகவிகாரயுக்தாந்த:கரணவ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யே வ்யுத்பந்ந: । ஆநந்த³ஶப்³த³ஶ்ச ஶுத்³த⁴ஸாத்த்விகாந்த:கரணவ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தாயாமத்யநுகூலதயா ஸ்பு²ரந்த்யாம் கஸ்யாஞ்சித்³வ்யக்தௌ லோகே ப்ரஸித்³த⁴: । தாவேதௌ ஜ்ஞாநாநந்த³ஶப்³தௌ³ வாக்யாந்தரேண நித்யத்வப்ரதிபாத³கேந விரோதா⁴த்³ வ்ருத்த்யம்ஶம் பரித்யஜ்யா(அ)நுகூலதயா ஸ்பு²ரந்தீம் வ்யக்திம் ப்ரதிபாத³யத: । ததா² ச வ்ருத்தித்யாகா³ம்ஶே லக்ஷணா, இதராம்ஶே து முக்²யவ்ருத்தி: । ஏகஸத்யாநந்தஶப்³தா³: ஸ்வக³தபே⁴தா³பா⁴வமித்²யாத்வாபா⁴வஸஜாதீயவிஜாதீயத்³விதீயாபா⁴வாபி⁴தா⁴நத்³வாரேண தத்ர லக்ஷணயா வர்தந்தே । ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்திரித்யாதி³ஶப்³தா³ஶ்சா(அ)நிர்வசநீயப்ரபஞ்சோபாதி⁴தயா தத்ர வர்தந்தே । “அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம”, “தத்த்வமஸி” இத்யாதி³ஶப்³தா³ஶ்ச பா⁴க³த்யாக³லக்ஷணயா ப்³ரஹ்மண்யேவ வர்தந்தே । ததே³வம் ஸர்வே வேதா³ந்தா அக²ண்டை³கரஸப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கா: ।

நநு ஸத்யஜ்ஞாநாதி³ஶப்³தா³நாம் பி⁴ந்நார்த²த்வே கத²மக²ண்டை³கரஸே வ்ருத்தி: ? ஏகார்த²த்வே புநருக்திப்ரஸங்க³:, நைஷ தோ³ஷ:; தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யஸ்யைகத்வே(அ)பி வ்யாவர்த்த்யாநாமஸத்யஜடா³தீ³நாமநிர்வசநீயார்தா²நாமநேகத்வாத் । ந சா(அ)நிர்வசநீயபதா³ர்தே²ந தத³பா⁴வேந வா பரமார்த²பா⁴வரூபாத்³வைதஸ்ய காசித் க்ஷதிரஸ்தி । தஸ்மாத் தத்த்வமஸ்யாதி³மஹாவாக்யாநி “ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:” இத்யாதி³வாக்யவத³க²ண்டை³கரஸம் ப்ரதிபாத³யந்தி । ததா²ஹி – ஏகம் தே³வத³த்தமேகஸ்மிந் தே³ஶே காலே ச த்³வௌ புருஷௌ த்³ருஷ்டவந்தௌ, புநர்தே³ஶகாலாந்தரே தமேவ தாவேவ த³த்³ருஶது: । தயோர்மத்⁴யே “ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:” இதி ப்ரத்யபி⁴ஜாநாத்யேக: । அபரஸ்து பூர்வத்³ருஷ்டாத்³ தே³வத³த்தாத்³பி⁴ந்நம் பஶ்சாத்³ த்³ருஷ்டம் மந்யதே । தம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஹீநமிதரோ போ³த⁴யதி “ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:” இதி । தத்ர போ³த⁴யித்வா ஸ்பஷ்டம் பே⁴தே³ந ப்ரதீயமாநயோஸ்தத்தத்³தே³ஶகாலயோஸ்தத்³விஶிஷ்டயோர்வா தே³வத³த்தயோரைக்யம் ந ப்ரத்யபி⁴ஜாநாதி, விரோதா⁴த் ; கிந்து விஶிஷ்டத்³வயோபலக்ஷித ஏகோ தே³வத³த்த: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாகோ³சர: । தத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் தே³வத³த்தஸ்வரூபபைக்யம் । விஶிஷ்டாபி⁴தா⁴யிப்⁴யாம் “ஸோ(அ)யம்” இதி பதா³ப்⁴யாம் ஸ்வார்தை²கதே³ஶபரித்யாகே³நைகதே³ஶலக்ஷணயா பரஸ்மை ப்ரதிபாத³யதி ।

நநு “ஸோ(அ)யம்” இதி பதா³ர்த²யோர்யத்³தே³வத³த்தைக்யம் ததே³வ வாக்யேநா(அ)பி ப்ரதிபாத்³யதே உதா(அ)ந்யத் ? ஆத்³யே(அ)நுவாத³ப்ரஸங்க³: । ந த்³விதீய:; ஐக்யாந்தரஸ்யா(அ)பா⁴வாதி³தி சேத்³ , ந; ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா அப்யநேந ந்யாயேநா(அ)ப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் । அபி⁴ஜ்ஞாவக³தஸ்யைவைக்யஸ்ய போ³த⁴நே(அ)நுவாத³கத்வம் , ஐக்யாந்தரம் து நா(அ)ஸ்தீத்யத்ராபி ஸுவசத்வாத் । ஏகஸ்ய காலத்³வயஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரமேயமிதி சேத்³ ,ந; தஸ்யா(அ)ப்யபி⁴ஜ்ஞாத்³வயேநைவ ஸித்³த⁴த்வாத் । அத² ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)நதி⁴க³தார்த²க³ந்த்ருத்வாபா⁴வே(அ)பி பே⁴த³ப்⁴ரமவ்யுதா³ஸித்வாத³பி⁴ஜ்ஞாப்⁴யாம் பே⁴த³ப்⁴ரமாவ்யுதா³ஸிநீப்⁴யாம் ப²லதோ விஶேஷஸத்³பா⁴வத் ப்ராமாண்யம் தர்ஹி “ஸோ(அ)யம்” இதி வாக்யஸ்யா(அ)ப்யேவமேவ பதா³ப்⁴யாம் விஶேஷஸத்³பா⁴வாத் ப்ராமாண்யமஸ்து । ஏவம் ச தத்த்வமஸிவாக்யமபி த்வம்பதா³ர்தே² கர்த்ருத்வாத்³யம்ஶம் விரோதி⁴நம் பரித்யஜ்ய ஸாக்ஷிமாத்ரமுபாதா³ய தத்பதா³ர்தே² பரோக்ஷாத்³யம்ஶபரித்யாகே³நா(அ)வஶிஷ்டேந சிந்மாத்ரேணைக்யம் பதா³ர்த²ப்ரதீதிஸமயே ப்ரதிபந்நமபி பே⁴த³ப்⁴ரமவ்யுதா³ஸாய ப்ரதிபாத³யதி । தத³யம் ப்ரயோக³: – தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யம் அக²ண்டா³ர்த²நிஷ்ட²ம் , கார்யகரணவ்யதிரிக்தத்³ரவ்யநிஷ்ட²த்வே ஸதி ஸமாநாதி⁴கரணத்வாத் , ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த இதி வாக்யவத்³ இதி ।

நநு ம்ருத்³க⁴டோ நீலமுத்பலமித்யாதௌ³ பதா³ர்த²யோ: ப்ரத்யேகமஸாதா⁴ரணமைக்யமேகைகபத³ப்ரமேயம் பதா³ர்த²யோரிதரேதரைக்யம் து வாக்யப்ரமேயமித்யநதி⁴க³தார்த²க³ந்த்ருத்வாதே³வ யதா² வாக்யப்ராமாண்யம் ததா²(அ)த்ராப்யஸ்து । ததா² ச பே⁴த³ப்⁴ரமவ்யுதா³ஸமாத்ரவிஶேஷாத் ப்ராமாண்யமித்யேஷா கஷ்டகல்பநா ந ப⁴விஷ்யதீதி சேத்³ , ந; வைஷம்யாத் । தத்ர ஹி கார்யகாரணயோர்த்³ரவ்யகு³ணயோஶ்ச பி⁴ந்நயோரைக்யம் ப்ரதிபாத்³யதே “வ்யவஹாரே பா⁴ட்டநய:” இதி ந்யாயேந பே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யுபக³மாத் । அத்ர த்வக²ண்டை³கரஸம் ப்ரதிபாத்³யத இத்யஸ்தி மஹத்³வைஷம்யம் । அத்ர கேசிதா³ஹு: – “ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்ந” “ஏஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர:” இத்யாதி³ஶாஸ்த்ராஜ்ஜீவப்³ரஹ்மணோரபி பே⁴தா³பே⁴தா³வப்⁴யுபேயௌ । அந்யதா² பதா³ர்த²வாக்யார்த²யோ: ஸாங்கர்யாதி³தி, தே ப்ரஷ்டவ்யா: – தத்ர பே⁴தோ³ ஜ்ஞாநேந நிவர்த்யதே ந வேதி ? ந சேந்மோக்ஷோ ந ஸ்யாத் । நிவர்த்த்யதே சேத் , ததா³(அ)பி பே⁴தா³பே⁴த³விஷயமேவ ஜ்ஞாநம் தந்நிவர்தகம் உதா(அ)பே⁴த³மாத்ரவிஷயம் ஜ்ஞாநாந்தரம் । நா(அ)(அ)த்³ய:, ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வவிஷயநிராஸ்யத்வாயோகா³த் । ந த்³விதீய:, அபே⁴த³ஜ்ஞாநஜநகப்ரமாணாபா⁴வாத் । த்வந்மதே ஶாஸ்த்ரஸ்ய பே⁴தா³பே⁴த³விஷயத்வாத் । ஶாஸ்த்ரஜந்யபே⁴தா³பே⁴த³ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸாத³பே⁴த³ஜ்ஞாநம் ஜாயத இதி சேத்³ , ஏவமபி ஜ்ஞாநநிவர்த்த்யத்வே பே⁴த³ஸ்ய மித்²யாத்வம் ஸ்யாத் । ஜ்ஞாநேநா(அ)ஜ்ஞாநம் நிவர்த்யதே, பே⁴த³ஸ்து கர்மபி⁴ர்விநஶ்யதீதி சேத்³ , ந; “ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி” இத்யேவகாராபி⁴தே⁴யபே⁴த³நிராஸஸ்ய ஜ்ஞாநப்ரயுக்தத்வாவக³மாத் । அத² ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வவத்³பே⁴த³ஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்த்யத்வே(அ)பி ந மித்²யாத்வம் ததா²பி கிம் யேநைவா(அ)(அ)காரேண ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ பே⁴த³ஸ்தேநைவா(அ)பே⁴தோ³(அ)பி உதா(அ)(அ)காராந்தரேண ? ஆத்³யே பே⁴த³நிவ்ருத்தாவபே⁴தோ³(அ)பி நிவர்தேத, தத்ப்ரயோஜகாகாரஸ்யைக்யாத் । த்³விதீயே நிரவயவப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய ஜீவஸ்ய த⁴ர்மபூ⁴தோ பே⁴தோ³ ந தாவத்கர்மணா நிவர்தயிதும் ஶக்யதே । ஜ்ஞாநேந தந்நிவ்ருத்தாவபி யதி³ தேந பே⁴தே³நோபலக்ஷிதோ ஜீவஸ்ததா³ ப்³ரஹ்மைவ ஜீவ: ஸ்யாத் । அத² பே⁴த³விஶிஷ்டஸ்தர்ஹி பே⁴த³நாஶே ஜீவோ(அ)பி நஶ்யேத் । அத² விஶிஷ்டாகாரநாஶே(அ)பி விஶேஷ்யாம்ஶோ ஜீவோ ப்³ரஹ்மைக்யரூபம் மோக்ஷமநுப⁴வேத் , தர்ஹி ஸம்ஸாரத³ஶாயாமபி ப்³ரஹ்மதாதா³த்ம்யாபந்ந: ஸ ஏவ விஶேஷ்யாம்ஶோ ஜீவ இத்யப்⁴யுபேயம் ; ஸம்ஸாரமோக்ஷயோர்வையதி⁴கரண்யாயோகா³த் । ஏதேநைதத³ப்யபாஸ்தம் யத³ம்ருதாநந்தே³நோச்யதே ந யுக³பஜ்ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴தா³பே⁴தௌ³ விரோதா⁴த் , கிந்து பதா³ர்த²த்வத³ஶாயாமதிரேகோ வாக்யார்த²த்வத³ஶாயாம் சா(அ)க²ண்ட³த்வமிதி । “ஏகதை⁴வாநுத்³ரஷ்டவ்யம் நேஹ நாநா(அ)ஸ்தி கிஞ்சந” இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴ஶ்ச । ந ச “ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்” இத்யாதி³ஶ்ருதிர்பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ப்ரதிபாத³யதி, கிந்து ப்⁴ராந்திப்ரஸித்³த⁴ம் பே⁴த³மநூத்³யா(அ)பே⁴த³மேவ போ³த⁴யதி । கத²ம் தர்ஹி பதா³ர்த²வாக்யார்த²யோ: ஸாங்கர்யபரிஹார இதி சேத்³ , உச்யதே – தத்ர ந தாவத் பத³வாச்யஸ்ய வாக்யார்தே²ந ஸாங்கர்யப்ரஸங்கோ³(அ)ஸ்தி । வாச்யஸ்யா(அ)வித்³யாகல்பிதோபாதி⁴விஶிஷ்டத்வாத் । பத³லக்ஷ்யஸ்ய து வாக்யார்த²த்வமிஷ்டமேவ । தஸ்மாந்மஹாவாக்யஸ்யா(அ)க²ண்டா³ர்த²தாயாம் ந கதா³சித³நுபபத்தி: । ததா² “ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம” இத்யாத்³யவாந்தரவாக்யமப்யக²ண்டா³ர்த²நிஷ்ட²ம் , லக்ஷணவாக்யத்வாத் , ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதி வாக்யவத் । தத்ர கஶ்சிச்சந்த்³ரப்ராதிபதி³கார்தா²நபி⁴ஜ்ஞ: கஞ்சித்பப்ரச்ச² அஸ்மிந் ஜ்யோதிர்மண்ட³லே கஶ்சந்த்³ரோ நாமேதி ? ஸோ(அ)பி சந்த்³ரப்ரதிபாதி³கமாத்ரார்த²விவக்ஷயா ப்ரயுங்க்தே ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதி । தத்ர ப்ரகாஶஶப்³த³: ப்ரகாஶத்வஸாமாந்யாபி⁴தா⁴நமுகே²ந லக்ஷணயா வ்யக்திவிஶேஷே வர்ததே । ப்ரக்ருஷ்டஶப்³த³ஶ்ச ப்ரகர்ஷகு³ணாபி⁴தா⁴நமுகே²ந லக்ஷணயா ப்ரகாஶவிஶேஷே வர்ததே । தத்ர கு³ணஸாமாந்யயோஶ்சந்த்³ரபதா³நபி⁴தே⁴யத்வாத்தது³ப⁴யம் வ்யுத³ஸ்ய தத்ஸமவாயிப்ரகாஶவிஶேஷ ஏவ சந்த்³ரபதா³பி⁴தே⁴யதயா ஸமர்ப்யத இதி ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶசந்த்³ரஶப்³தா³நாமேகார்த²தா ஸித்⁴யதி । ந சைவம் பத³த்³வயவையர்த்²யம் , அப்ரகாஶமேகா⁴தி³வ்யாவ்ருத்தௌ ப்ரகாஶபத³ஸ்யா(அ)ல்பப்ரகாஶநக்ஷத்ராதி³வ்யாவ்ருத்தௌ ப்ரகர்ஷபத³ஸ்ய சோபயோகா³த் । ஏவம் ஸத்யஜ்ஞாநாதி³வாக்யே(அ)ப்யக²ண்டா³ர்த²தா யோஜநீயா ।

யத்தூக்தம் ப்³ரஹ்மண: பரிநிஷ்டி²தவஸ்துதயா மாநாந்தரயோக்³யஸ்யா(அ)பி மாநாந்தரேணா(அ)நுபலப்⁴யமாநத்வாத்தத்³போ³த⁴காநாம் வேதா³ந்தாநாம் சித்ரக³தநிம்நோந்நதபா⁴வபோ³த⁴கசக்ஷுர்வத³ப்ராமாண்யமிதி । தத்ர வக்தவ்யம் கிம் ப்ரமாணாந்தரயோக்³யத்வே ஸதி தத³நுத்பத்தௌ விஷயஸ்யா(அ)பா⁴வே நிஶ்சிதே தத்ர ஶப்³த³மித்²யாத்வமாஶங்க்யதே கிம் வா ப்ரமாணாந்தரஸம்பி⁴ந்நார்த²விஷயத்வாத் பௌருஷேயவசோவத்ஸாபேக்ஷம் ப்ராமாண்யமிதி உத ப்ரமாணாந்தரயோக்³யார்த²விஷயதயா தத்ஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாதா³ஶங்கேதி ? நா(அ)(அ)த்³ய:, மாநாந்தராநுத³யமாத்ரேண ததா²த்வே ஸர்வத்ரா(அ)திப்ரஸங்கா³த் । பௌருஷேயவசஸாம் மாநாந்தரஸாபேக்ஷத்வே(அ)பி வேத³வசஸஸ்தத³யோகா³த் । ந த்³விதீய:, மாநாந்தரஸம்பி⁴ந்நார்த²த்வாபா⁴வாத் । விமதம் வேதா³ந்தவாக்யம் மாநாந்தரஸம்பி⁴ந்நார்த²ம் , பூ⁴தார்த²விஷயத்வாத்³ நதீ³தீரப²லஸத்தாவாக்யவதி³தி சேத்³ , ந; பௌருஷேயவசநத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் । அநுபூ⁴தார்த²ஸ்ம்ருதிவதி³தி நித³ர்ஶநே(அ)பி ஸ்வார்த²ப்ரவ்ருத்தஜ்ஞாநாந்தரஜந்யத்வமுபாதி⁴: । ந ஹி வேத³வாக்யம் மாநாந்தரேணா(அ)ர்த²முபலப்⁴ய விரசிதம் யேந ஸாத⁴நவ்யாபகதா ஸ்யாத் । அத² மந்யஸே – வேதா³ந்தவாக்யஸ்ய பூ⁴தார்த²விஷயத்வாந்மாநாந்தரயோக்³யார்த²த்வம் ஸாத⁴யித்வா தேந ச ஸம்பி⁴ந்நார்த²தா ஸாத⁴நீயேதி, தர்ஹி விதி⁴வாக்யாநாமபி துச்ச²வ்யாவ்ருத்தார்த²த்வாந்மாநாந்தரயோக்³யவிஷயதயா ஸம்பி⁴ந்நார்த²தா கேந வார்யதே ? ந ச விதி⁴வாக்யத்வாதே³வ மாநாந்தரயோக்³யார்த²த்வாபா⁴வ:, லௌகிகவிதி⁴வாக்யேஷு மாநாந்தரயோக்³யார்த²த்வத³ர்ஶநாத் । தத்ரா(அ)பி தத³யோக்³யார்த²த்வே கார்யஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணாஸம்ப⁴வாத்³வேதே³(அ)பி தத்ப்ரதிபத்திர்ந ஸ்யாத் । அத² வைதி³ககார்யஸ்ய காலத்ரயாதீதஸ்வபா⁴வத்வாத்³ ந மாநாந்தரயோக்³யதா தர்ஹி ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ரூபாதி³ஹீநஸ்வபா⁴வத்வாதே³வ மாநாந்தரயோக்³யதா ந ப⁴விஷ்யதி । அஸ்தி ப்³ரஹ்மணி மாநாந்தரம் ஸ்வரூபசைதந்யாக்²யமிதி சேத்³ , ந; தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மத்வாத்³ । ஸ்வரூபசைதந்யஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரமாபகத்வே(அ)பி தத்ஸம்பி⁴ந்நார்த²த்வமாத்ரேண ந தத்ஸாபேக்ஷத்வதோ³ஷ: । ஸ்வப்ரகாஶபுருஷாந்தரஸம்வேத³நகோ³சராநுமாநஸ்ய தத்ஸாபேக்ஷத்வதோ³ஷாத³ர்ஶநாத் । நா(அ)பி த்ருதீய:, ஸ்பர்ஶஜ்ஞாநயோக்³யத்³ரவ்யவிஷயஸ்ய சக்ஷுஷோ(அ)நுவாத³கத்வாத³ர்ஶநாத் । ஶப்³த³ ஏவேயமநுவாத³கதேதி சேத் , ததா²பி விதி⁴வாக்யே தாமாஶங்காம் கத²ம் பரிஹரிஷ்யஸி । லௌகிகஸ்ய வித்⁴யர்த²ஸ்ய மாநாந்தரயோக்³யத்வே(அ)பி வைதி³கஸ்ய தத³யோக்³யத்வாதி³தி சேத்³ , பூ⁴தார்தே²(அ)பி தத்ஸமாநம் । ந ச ஶப்³த³ஸ்யைவாநுவாத³கத்வஶங்கேதி நியந்தும் ஶக்யம் , ஶப்³தா³வக³தே(அ)ர்தே² மாநாந்தரமேவா(அ)நுவாத³கமித்யஸ்யா(அ)பி ஸுவசத்வாத் । தஸ்மாத்³பூ⁴தார்த²நிஷ்ட²மபி வைதி³கம் வசோ நிரபேக்ஷம் ப்ரமாணம் ।

நநு ஸர்வத்ரோத்தமவ்ருத்³தோ⁴ மாநாந்தரேணா(அ)ர்த²முபலப்⁴ய தத்ர ஶப்³த³ம் ப்ரயுங்க்தே । மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஶ்ச தஸ்மாச்ச²ப்³தா³த்தமர்த²மவக³த்ய தத்ர ப்ரவர்ததே । தாம் ச ப்ரவ்ருத்திமுபலப்⁴ய பா³லோ வ்யுத்பத்³யதே யதா²வ்யுத்பத்தி ச ஶப்³த³ஸ்ய போ³த⁴கத்வம் । ததோ மாநாந்தரஸம்பி⁴ந்நஸ்யைவா(அ)ர்த²ஸ்ய ஶப்³த³ப்ரமேயதயா கத²ம் வசஸோ நிரபேக்ஷம் ப்ராமாண்யம் ? நைஷ தோ³ஷ:; பா³லோ ஹி ஸ்வயம் மாநாஸம்பி⁴ந்நம் க⁴டாதி³ப்ரமேயமாத்ரம் ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴ரவக³த்ய தத்ர ப்ரவர்தமாந: ஸ்வத்³ருஷ்டாந்தேந மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்யா(அ)பி மாநாந்தராமிஶ்ரிதஶுத்³த⁴ப்ரமேயஜ்ஞாநபூர்விகாம் ப்ரவ்ருத்திமநுமாய தஸ்மிந் ப்ரமேயமாத்ரே ஶப்³த³ஸ்யோத்தமவ்ருத்³த⁴ப்ரயுக்தஸ்ய ஸாமர்த்²யமவக³ச்ச²தி । ந ச வாச்யம் கார்யஸ்ய கேவலஸ்ய ஶப்³த³ஶக்திவிஷயத்வே(அ)பி ஸித்³தா⁴ர்த²ஸ்ய மாநாந்தரஸம்பி⁴ந்நஸ்யைவ தத்³விஷயதேதி । தத்ர தாவத் கார்யவாக்யக³தஸித்³த⁴பதா³நி மாநாந்தராஸம்பி⁴ந்நே(அ)ர்தே² ஶக்திமந்தி கார்யவாக்யக³தத்வாத் , கார்யபத³வத் । ததா² ச தத்³த்³ருஷ்டாந்தேநேதரேஷாமபி ஸித்³த⁴பதா³நாம் தத்ஸாத⁴நீயம் । யத்தூத்தமவ்ருத்³த⁴ஸ்யா(அ)ர்தோ²பலப்³தி⁴ஹேதுபூ⁴தம் மாநாந்தரம் தத்³விவக்ஷோத்பாத³நத்³வாரா ஶப்³த³ப்ரயோகே³ ஹேதுர்ந து ஶப்³த³ப்ரமேயே(அ)ந்தர்ப⁴வதி தச்ச பா³லஸ்ததா³(அ)வக³மிஷ்யதி யதா³ ஸ்வயமுத்தமவ்ருத்³தோ⁴ பூ⁴த்வா ஶப்³த³ப்ரயோக³ம் கரிஷ்யதி ।

அத்ர கேசிச்சோத³யந்தி – வ்யர்தோ²(அ)யம் வ்யுத்பத்திநிரூபணப்ரயாஸ: । ஶப்³த³ஸ்யா(அ)ர்தா²ஸம்ஸ்பர்ஶித்வாத் । நஹ்யங்கு³ல்யக்³ரே ஹஸ்தியூத²ஶதமாஸ்த இத்யாதி³ஶப்³தை³: கஶ்சித³ர்த²: ப்ரமீயதே । யத்ரா(அ)ப்யாப்தவாக்யே ப்ரமீயதே தத்ரா(அ)பி மாநாந்தரநிப³ந்த⁴நா ஸா ப்ரமிதிர்ந ஶப்³த³நிப³ந்த⁴நேதி । ததே³தச்சோத்³யம் ப்ராபா⁴கர: பரிஹரதி । யத்³யபி பௌருஷேயவாக்யைர்நாபி⁴தே⁴யஸம்ஸர்க³: ப்ரமீயதே ததா²ப்யேவமயம் புருஷோ வேதே³தி வக்த்ருஜ்ஞாநவிஶேஷ: ப்ரமீயதே ஏவ । அங்கு³ல்யக்³ராதி³வாக்யேஷ்வப்யவ்யபி⁴சாராத் । ஸ ச ஜ்ஞாநவிஶேஷோ ஜ்ஞேயவிஶேஷம் கல்பயதீதி । ஸோ(அ)யம் பரிஹாரோ(அ)நுபபந்ந:, வையதி⁴கரண்யாத் । ஶப்³த³ஸ்யா(அ)ர்தா²ஸம்ஸ்பர்ஶித்வே சோதி³தே லிங்க³ஸ்ய தத்ஸம்ஸ்பர்ஶித்வம் ப்ரதிபாத்³யத இதி கிம் கேந ஸங்க³ச்சே²த । வக்த்ருஜ்ஞாநத்³வாரா ஶப்³தா³ர்த²ஸம்ஸ்பர்ஶ: ப்ரதிபாத்³யத இதி சேத்³ , ந; வக்த்ருஜ்ஞாநஸ்ய ஶப்³த³ப்ரமேயத்வாயோகா³த் । “கா³மாநய” இத்யாதி³வாக்யேஷு வக்த்ருஜ்ஞாநவாசகபதா³பா⁴வாத் । வாக்யார்த²ஸ்ய பதா³ர்தா²நதிரேகாத் । அதிரேகே(அ)பி கிம் வக்த்ருஜ்ஞாநமாத்ரம் வாக்யார்த² உத ஜ்ஞேயவிஶிஷ்டம் । ஆத்³யே லௌகிகவாக்யாத³ப்ரமிதே ஜ்ஞேயே வ்யவஹாரோ ந ஸ்யாத் । ததோ வ்யுத்பத்த்யபா⁴வாத்³வைதி³கவாக்யஸ்யா(அ)ப்யபோ³த⁴கத்வப்ரஸங்க³: । த்³விதீயே ஜ்ஞேயமேவ வாக்யாத் ப்ரமீயதாம் , வக்த்ருஜ்ஞாநஸ்ய ஶப்³த³ப்ரயோக³லக்ஷணலிங்கா³நுமேயதயா(அ)ந்யதா²ஸித்³தே⁴: । நநு ஜ்ஞேயமப்யந்யதா²ஸித்³த⁴ம் , ஶ்ரோதா ஹி பதே³ப்⁴ய: பதா³ர்தா²நவக³த்ய நூநமேஷாம் ஸம்ஸர்கோ³(அ)ஸ்தீதி ஸஹப்ரயோக³ப³லாது³த்ப்ரேக்ஷத இதி சேத்³ , மைவம் ; உத்ப்ரேக்ஷாயா ஏவா(அ)த்ர வாக்யஜந்யப்ரமிதித்வாத் । ந தாவதி³யமுத்ப்ரேக்ஷா ஸ்ம்ருதிஸம்ஶயவிபர்யாஸேஷ்வந்தர்ப⁴வதி, ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வகோடித்³வயபா³தா⁴நாமபா⁴வாத் । ப்ரமிதித்வே(அ)பி ப்ரத்யக்ஷாதி³காரணாந்தராபா⁴வாத்³ வாக்யஜந்யத்வம் பரிஶிஷ்யதே । ந ச வக்த்ருஜ்ஞாநேநா(அ)நுமிதேந ஜ்ஞேயமந்தரேணா(அ)நுபபத்³யமாநேந பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³: கல்பயிதும் ஶக்ய:, ததா² ஸதி வேதே³ வக்துரபா⁴வாத்ஸம்ஸர்க³ப்ரமித்யஸித்³தே⁴: । தஸ்மாச்சா²ப்³த³மேவ ஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநம் । அங்கு³ல்யக்³ராதி³வாக்யாநாம் த்வநாப்தஸம்ஸர்கா³த³ர்தா²ஸ்பர்ஶித்வம் । அர்த²ஸம்ஸ்பர்ஶிநோ(அ)பி ப்ரத்யக்ஷஸ்ய காரணதோ³ஷே ஸதி ஶுக்த்யாத்³யர்தா²ஸம்ஸ்பர்ஶித்வத³ர்ஶநாத் । ந ஹ்யபௌருஷேயஸ்யா(அ)த்³வைதாக³மஸ்ய கஶ்சித்³தோ³ஷஸம்ஸர்க³: ஸம்ப⁴வதி யேநா(அ)ர்தா²ஸம்ஸ்பர்ஶித்வமாஶங்க்யேத । யதி³ த்³வைதாவபா⁴ஸீநி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நீதி தேந விருத்⁴யேரந் ததா³ தாந்யேவ பா³த்⁴யந்தாம் । “இந்த்³ரோ மாயாபி⁴:” இத்யாதி³நா மாயாக்²யதோ³ஷஜந்யத்வஶ்ரவணாத் । தோ³ஷஜந்யத்வே(அ)பி ஸ்வப்நவத்³வ்யவஹாராவிஸம்வாதே³ ப்ராமாண்யலாபா⁴த் । அத்³வைதாக³மோ(அ)பி ப்ரத்யக்ஷாதி³விஷயஸ்ய த்³வைதஸ்ய தத்த்வாம்ஶமேவ பா³த⁴தே ந வ்யவஹாரஸம்வாதா³ம்ஶம் । ஏவம் ச ஸதி யதா² மாயாகார்யாணாமபி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் ஸ்வஸ்வவிஷயேஷு வ்யாவஹாரிகபதா³ர்தே²ஷு ப்ராமாண்யம் ததை²வா(அ)த்³வைதாக³மஸ்ய மாயாகார்யத்வே(அ)ப்யத்³வைதே ஸ்வவிஷயே ப்ராமாண்யம் கிம் ந ஸ்யாத் ? ந சைவம் ஶுக்திரஜதாதி³ஜ்ஞாநே(அ)திப்ரஸங்க³: ஶங்கநீய:, தத்ரா(அ)பி யாவத்³பா³த⁴ம் ப்ராதிபா⁴ஸிகேஷு ரஜதாதி³ஷு ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வத: ப்ராமாண்யாநிவாரணாத் , அந்யதா² ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தே: । விஶேஷத³ர்ஶநகாலீநபா³த⁴பர்யாலோசநயைவா(அ)ப்ராமாண்யவ்யவஹாராத் । ந சா(அ)த்³வைதஜ்ஞாநஸ்ய கதா³சித்³பா³தோ⁴(அ)ஸ்தி, யேநைதாத்³ருஶமப்ராமாண்யமுச்யேத ।

நநு சித்ரக³தநிம்நோந்நதவிஷயசாக்ஷுஷஜ்ஞாநஸ்ய விஷயக³தஶ்யாமாதி³ரேகா²ஸந்நிவேஶவிஶேஷாக்²யாத்³தோ³ஷாத³ப்ராமாண்யம் யதா² த்³ருஷ்டம் ததா²(அ)த்ராப்யத்³வைதாக்²யாத்³விஷயதோ³ஷாத³ப்ராமாண்யமிதி சேத்³ , ந; தத்ரா(அ)பி ஸ்பர்ஶஜ்ஞாநபா³தா⁴தே³வா(அ)ப்ராமாண்யாத் । அநதி⁴க³தார்த²க³ந்த்ருத்வலக்ஷணஸ்ய ப்ராமாண்யஸ்ய ந ஸம்வாதா³பேக்ஷா ஶங்கிதுமபி ஶக்யா । ந சா(அ)(அ)ம்நாயஸ்ய ஸர்வஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத்³விதி⁴வாக்யாநாமேவ ப்ராமாண்யமிதி வாச்யம் , இதரேதராஶ்ரயத்வாத் । விதி⁴வாக்யாநாமேவ ப்ராமாண்யே ஸித்³தே⁴ ஸர்வஸ்யா(அ)(அ)ம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வஸித்³தி⁴ஸ்தத்ஸித்³தௌ⁴ சேதரஸித்³தி⁴ரிதி । ந ச ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஸாத்⁴யயோரிஷ்டப்ராப்த்யநிஷ்டபரிஹாரயோரபா⁴வாத³புருஷார்தே² ப்³ரஹ்மணி கத²ம் வேதா³ந்தப்ராமாண்யமிதி ஶங்கநீயம் ; லோகோ ஹீஷ்டப்ராப்த்யநிஷ்டபரிஹாராவேவ ஸாக்ஷாத் ப்ரார்த²யதே ந ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ, தயோராயாஸாத்மகத்வாத் । அப்ராப்தக்³ராமாதி³ப்ராப்தாவபரிஹ்ருதரோகா³தி³பரிஹாரே சா(அ)(அ)யாஸமந்தரேணா(அ)பி⁴லஷிதஸித்³த்⁴யபா⁴வாதா³யாஸம் புருஷ: ஸஹேதா(அ)பி, யத்ர து ப்ராப்தமேவ கண்ட²சாமீகராதி³கமஜாநாந: புருஷ: புந: ப்ராப்துமிச்ச²தி பரிஹ்ருதமேவ ச ரஜ்ஜுஸர்பாதி³கம் பரிஜிஹீர்ஷதி தத்ர ஜ்ஞாநமாத்ராத³பீ⁴ஷ்டஸித்³தௌ⁴ குத ஆயாஸம் ஸஹேத । ந ஹி தத்ரா(அ)‍(அ)யாஸோ(அ)பேக்ஷ்யதே, ப்ரத்யுத ஜ்ஞாநே ஸதி பூர்வோ(அ)ப்யாயாஸ: பரிஹ்ரியதே । ஏவம் ச ஸதி நித்யப்ராப்தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ராப்தௌ நித்யநிவ்ருத்தஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய பரிஹாரே ச ஹேதுபூ⁴தம் தத்த்வஜ்ஞாநம் ஜநயதாம் வேதா³ந்தாநாம் குதோ(அ)புருஷார்த²பர்யவஸாயித்வஶங்கா । தஸ்மாத்³வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மணி ப்ராமாண்யம் கேநா(அ)பி வாரயிதும் ந ஶக்யம் । கிஞ்ச, புருஷார்த²ஸ்ய ப்ராமாண்யப்ரயோஜகத்வே நித்யநைமித்திகவாக்யாநாம் ப்ராமாண்யம் கு³ருமதே து³:ஸம்பாத³ம் । ந ஹி தத்ர ப²லமஸ்தி, கிந்த்வநுஷ்டா²நே ப்ரயாஸ ஏவ, அநநுஷ்டா²நே து ப்ரத்யவாய: ஸ்பஷ்ட: । தத உப⁴யதா²(அ)ப்யநர்த²ஹேதூநாம் தேஷாம் கத²ம் ப்ராமாண்யஸித்³தி⁴: । தஸ்மாத்ப்ரத்யக்ஷாதி³வச்ச²ப்³த³ஸ்யா(அ)ப்யநதி⁴க³தாபா³தி⁴தாஸந்தி³க்³தா⁴ர்த²போ³த⁴கத்வமாத்ரம் ப்ராமாண்யநிமித்தம் । தச்ச கார்யப்³ரஹ்மவாக்யயோ: ஸமாநம் । ததா² ச ஸதி பூர்வபக்ஷிணா வேதா³ந்தாநாமப்ராமாண்யஸித்³த⁴யே மஹதா ப்ரயாஸேந யத்³விதி⁴பரத்வகல்பநம் தத³காண்டே³ தாண்ட³விதம் , தஸ்மாத்ஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாம் ப்ராமாண்யமிதி ।

ஶப்³தா³நாம் ஸித்³தா⁴ர்தே² ஶக்திமங்கீ³க்ருத்யா(அ)பி ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தப்ராமாண்யம் ந ஸம்ப⁴வதீதி யே மந்யந்தே தேஷாம் மதம் பூர்வவர்ணகே நிரஸ்தம் । யே புந: கார்யாந்விதஸ்வார்தே² ஏவ ஶப்³த³ஶக்திரிதி மந்யமாநா: கார்யஶேஷதயைவ ப்³ரஹ்ம வேதா³ந்தை: ப்ரமீயதே இதி கத²யந்தி, தேஷாம் மதமஸ்மிந்வர்ணகே நிரஸ்யதே । தே ஹ்யேவமாஹு: – உத்தமவ்ருத்³தே⁴ந கா³மாநயேத்யுக்தே(அ)நந்தரம் மத்⁴யமவ்ருத்³தே⁴ந க்ரியமாணம் க³வாநயநம் வ்யுப்தித்ஸுர்பா³லோ க³வாநயநகார்யமநேந வாக்யேந போ³தி⁴தமித்யவக³த்ய புநரஶ்வமாநய கா³ம் ப³தா⁴நேத்யாதி³ப்ரயோகே³ஷ்வாவாபோத்³தா⁴ராப்⁴யாமேகைகஸ்ய பத³ஸ்ய கார்யாந்விதஸ்வார்தே² ஸாமர்த்²யம் ப்ரதிபத்³யதே । ந சேஷ்டஸாத⁴நே வ்யுத்பத்தி: ஸம்ப⁴வதி, அதீதே இஷ்டஸாத⁴நாதௌ³ மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வாத் । க்ருதியோக்³யே இஷ்டஸாத⁴நே ப்ரவ்ருத்திரஸ்தீதி சேத் , தர்ஹ்யவ்யபி⁴சாராத்கார்யமேவ வ்யுத்பத்திப்ரயோஜகம் ப⁴விஷ்யதி । அவ்யபி⁴சாரித்வமாத்ரேண கார்யஸ்ய ப்ரயோஜகத்வே கார்யக³தலௌகிகத்வஸ்யாப்யவ்யபி⁴சாராத்³ வ்யுத்பத்தௌ ப்ரயோஜகத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ததா² ச வேதே³ நியோக³ப்ரதிபத்திர்ந ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; கார்யம் பரித்யஜ்யா(அ)ந்விதஸ்வார்த²மாத்ரஸ்ய ப்ரயோஜகத்வாங்கீ³காரே கேநா(அ)ந்வித இதி ஸாகாங்க்ஷத்வப்ரஸங்கா³த் । ந ச லௌகிகத்வபரித்யாகே³ பா³தோ⁴(அ)ஸ்தி । நநு ஸித்³த⁴பதா³நாம் கார்யாந்விதஸ்வார்த²ஸம்ப⁴வே(அ)பி கார்யபத³ஸ்ய ந தத்ஸம்ப⁴வ: கார்யாந்தராபா⁴வாதி³தி சேத்³ , ந; தா⁴த்வர்த²ஸ்யா(அ)பி கார்யதயா தத³ந்விதயோகே³ கார்யபத³ஸ்ய வ்யுத்பத்தே: । யத்³யபி லோகே “ப²லிதோ த்³ரும:” இத்யாதி³வாக்யாநி கார்யரஹிதாந்யபி ப்ரயுஜ்யந்தே ததா²பி தத்ர “தம் பஶ்ய” இத்யாதி³கார்யாத்⁴யாஹாரோ(அ)வக³ந்தவ்ய:, கார்யாந்விதே வ்யுத்பந்நஸ்ய பத³ஸ்ய கார்யமந்தரேணா(அ)போ³த⁴கத்வாத் । அத: ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஸாத்⁴யப்ரயோஜநமந்தரேண வாக்யப்ரயோகா³நுபபத்தேர்நியோக³நிஷ்டா² வேதா³ந்தா: । ந ச ரஜ்ஜுஸர்பகண்ட²சாமீகராதா³விவ தத்த்வஜ்ஞாநமாத்ரேண ப்ரயோஜநமுபலபா⁴மஹே । ந சைதச்சா²ஸ்த்ரீயம் , ததா² ஸதி ஶ்ரவணோத்தரகாலீநயோர்மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரவிதி⁴ப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஸர்வஸ்ய வேத³ஸ்ய விதி⁴நிஷ்ட²த்வே ஸத்யேகைவ மீமாம்ஸா ஷோட³ஶலக்ஷணீ ஸ்யாதி³தி ஶங்கநீயம் , க்ரியாவிதி⁴ப்ரதிபத்திவிதி⁴ரூபாப்⁴யாம் தத்³பே⁴த³ஸித்³தே⁴: । யாநி வேதா³ந்தவாக்யாநி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரதிபாத³காநி “ஸதே³வ ஸோம்யேத³ம்” இத்யாதீ³நி தாநி ஸர்வாணி “ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய:” இத்யாதி³விதி⁴ஷு கோ(அ)ஸாவாத்மேத்யாகாங்க்ஷாயாம் தச்சே²ஷதயைவா(அ)(அ)த்மவிஶேஷம் ஸமர்பயந்தி । தஸ்மாத³நந்யஶேஷாத்³விதீயப்ரதிபாத³கத்வம் வேதா³ந்தாநாம் நா(அ)ஸ்தீதி ।

அத்ரோச்யதே – ந தாவந்நியோக³ப்³ரஹ்மணீ உபே⁴ அபி வேதா³ந்தை: ப்ரமாதும் ஶக்யேதே, விருத்³த⁴த்ரிகத்³வயாபத்திப்ரஸங்கா³த் । தச்ச ப்ரத²மஸூத்ரத்³விதீயவர்ணகே விஸ்த்ருதம் । நா(அ)பி நியோக³மாத்ரம் ப்ரமாதும் ஶக்யம் , விதே⁴யாநிரூபணாத் । ந தாவச்சா²ப்³த³ம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விதே⁴யம் , தஸ்யா(அ)(அ)பாதிகஸ்யா(அ)த்⁴யயநாதே³வ நிஷ்பத்தே: । நிர்ணயஶ்ச விசாரஜந்ய: । அந்யதா²(அ)க்³நிஹோத்ராதி³ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பி தத்³வாக்யாத்⁴யயந தத்³விசாராப்⁴யாமஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி ஶப்³தா³வக³தே ப்³ரஹ்மணி ஸ்ம்ருதிஸந்தாநோ விதே⁴ய:, தத்³விதே⁴ரத்³ருஷ்டப²லத்வே ஸ்வர்கா³தி³வந்மோக்ஷஸ்யா(அ)பி கர்மஜந்யத்வேநா(அ)நித்யத்வப்ரஸங்கா³த் । அதா²(அ)ங்க³மர்த³நப்ரவாஹேண ஶரீரே ஸுக²ப்ரவாஹோத்பத்திவத³பீ⁴ஷ்டப்³ரஹ்மவிஷயஸ்ம்ருதிஸந்தாநேநா(அ)பி ஸுக²ஸந்தாநோ த்³ருஷ்டப²லம் ப⁴வேத் , தர்ஹ்யந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் தத்ஸித்³தே⁴ர்விதி⁴வையர்த்²யம் । அஸ்து தர்ஹி ஸ்மர்யமாணஸ்ய ஸாக்ஷாத்கரணம் ஸ்ம்ருதிஸந்தாநவிதே⁴: ப்ரயோஜநமிதி சேத் , ததா³பி கிம் ஸ்ம்ருதிஸந்தாந: ஸ்வயமேவ ஸாக்ஷாத்காரம் ஜநயேத் உதா(அ)த்³ருஷ்டத்³வாரா அத²வா விஜ்ஞாநாந்தரத்³வாரா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ந ஹி ஸ்ம்ருதிரூபஸ்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய ஸந்தாநோ விஷயஸாக்ஷாத்காரம் ஜநயிதுமுத்ஸஹதே । அந்யதா²(அ)நுமாநஜ்ஞாநஸந்தாநோ(அ)ப்யநுமேயஸாக்ஷாத்காரமுத்பாத³யேத் । த்³விதீயே(அ)பி ந தாவத் ஸ்ம்ருதிஸந்தாநஜந்யமத்³ருஷ்டமாத்ரம் ஸாக்ஷாத்கரோத்பாத³நே ப்ரப⁴வதி; ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்ரமாணஜந்யத்வாத் । ப்ரமாணஸ்யா(அ)ப்யத்³ருஷ்டஸஹகாரித்வே ப்ரமாணேநைவ ஸாக்ஷாத்காரோத்பத்தாவத்³ருஷ்டவையர்த்²யம் । ந த்ருதீய:, ஸ்ம்ருதிஸந்தாநஜந்யம் தத்³விஜ்ஞாநாந்தரம் ஸ்வயமேவ ஸாக்ஷாத்காரஜநகம் உதா(அ)த்³ருஷ்டத்³வாரேத்யாதி³ விகல்பதோ³ஷப்ரஸங்கா³த் ।

நநு தர்ஹி ஶப்³தா³வக³தே ப்³ரஹ்மணி த்⁴யாநம் விதீ⁴யதாம் । ந ச ஸ்ம்ருதிஸந்தாந ஏவ த்⁴யாநம் , ஸ்ம்ருதிஸந்தாநஸ்ய வஸ்துகோ³சரத்வாத்³ த்⁴யாநஸ்யா(அ)ரோபிதவிஷயதயா(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் । ந ச ப்ரயோஜநாபா⁴வ:, ப்³ரஹ்மாபரோக்ஷஸ்ய ப்ரயோஜநத்வாத் । த்³ருஶ்யதே ஹி த்⁴யாநாப்⁴யாஸப்ரசயஸாமர்த்²யாந்ம்ருதபுத்ராத்³யாபரோக்ஷ்யம் । ந ச தத்³வதே³வ ப்³ரஹ்மா(அ)(அ)பரோக்ஷ்யஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வப்ரஸங்க³:, ஶப்³த³ப்ரமாணஸம்வாத³ஸத்³பா⁴வாத் । ஸ்வப்நவஸ்துஸாக்ஷாத்காரஸ்யா(அ)பி கஸ்யசிஜ்ஜாக³ரணஜ்ஞாநஸம்வாதே³ ப்ராமாண்யத³ர்ஶநாத் , நைதத்ஸாரம் ; ஸ்வத:ப்ராமாண்யஹாநிப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஸ்வப்நே சக்ஷுராதி³ப்ரவ்ருத்திமந்தரேண வஸ்துஸாக்ஷாத்கார: ஸம்ப⁴வதி । ஜாக³ரணஸம்வாத³ஸ்து ஸாத்³ருஶ்யாது³பபத்³யதே । அத² ஸ்ம்ருதிஸந்தாநத்⁴யாநயோரவிதே⁴யத்வே(அ)பி ஶாப்³த³ஜ்ஞாநாத³ந்யதே³வ ஜ்ஞாநமலௌகிகம் ஶ்ரவணமநநாதி³கரணகம் வேதா³நுவசநாதீ³திகர்தவ்யதாகம் ப்³ரஹ்மாபரோக்ஷ்யப²லகம் மோக்ஷகாம: குர்யாதி³தி விதீ⁴யத இதி சேத்³ , மைவம் ; வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மப்ரமாபகே விதே⁴யஜ்ஞாநே ப்ராமாண்யகல்பநாத்³ ப்³ரஹ்மண்யேவ ஸாக்ஷாத்ப்ராமாண்யகல்பநாயா லகீ⁴யஸ்த்வாத் । ந ச விதி⁴ஸம்ஸ்பர்ஶித்வம் ப்ராமாண்யகாரணம் , கிந்து ப்ரமிதிஜநநம் । அந்யதா² அக்³நிஹோத்ராதி³வாக்யம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸவிதி⁴நிஷ்ட²மபி ஸ்யாத்³ , விதி⁴ஸம்ஸ்பர்ஶாவிஶேஷாத் । ப்ரமிதிஶ்ச ஸத்யஜ்ஞாநாதி³வாக்யேப்⁴யோ ப்³ரஹ்மண்யேவ ஜாயதே, ந விதௌ⁴ । ந ச லௌகிகாத் ப்ராமாண்யாத³ந்யதே³வ வைதி³கம் ப்ராமாண்யம் விதி⁴ஸம்ஸ்ருஷ்டமிதி ஶங்கநீயம் , யதா² ஶப்³தா³ர்தா² ய ஏவ லௌகிகாஸ்த ஏவ வைதி³காஸ்ததா² ப்ராமாண்யஸ்யா(அ)பி லோகவேத³யோரேகத்வாத் । ததே³வம் வேதா³ந்தேஷு ந கிஞ்சித்³விதே⁴யம் நிரூபயிதும் ஶக்யம் ।

நா(அ)பி நியோக³: ஸுநிரூப: । லோகே ஹ்யாசார்ய: ஶிஷ்யம் நியுங்க்தே இத்யாதா³வுத்க்ருஷ்டஸ்ய புருஷஸ்யா(அ)வரபுருஷப்ரேரணாத்மகோ(அ)பி⁴ப்ராயபே⁴தோ³ நியோக³த்வேநா(அ)பி⁴மத: । ந சா(அ)ஸாவபௌருஷேயே வேதே³ ஸம்ப⁴வதி । நநு நியோகோ³ நாம ப்ரவர்தக:, ப்ரவர்த்தகத்வம் கார்யபு³த்³தி⁴க³ம்யே வஸ்துநி ப்ரதிஷ்டி²தமிதி சேத் , கிமித³ம் கார்யம் நாம கிம் க்ருதிஸம்ஸ்ருஷ்டம் கிம் வா க்ருதியோக்³யம் அத²வா க்ருதியோக்³யத்வே ஸதி க்ரியாகாரகப²லவிலக்ஷணம் கிஞ்சித³லௌகிகம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, க்ருதிர்ஹி புருஷப்ரவ்ருத்தி:, கார்யம் ச ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம் । ந ச ப்ரவ்ருத்திஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வம் ஸம்ப⁴வதி । அம்ஶத:, ஆத்மாஶ்ரயத்வாத் । ந த்³விதீய:; து³:க²ஸாத⁴நாநாமபி க்ருதியோக்³யதயா கார்யத்வே ஸதி ப்ரவர்தகத்வப்ரஸங்கா³த் । ந த்ருதீய:, தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாத்³யகோ³சரஸ்ய வ்யுத்பத்த்யயோக்³யஸ்ய ஶப்³த³ப்ரதிபாத்³யத்வாஸம்ப⁴வாத் । ந ச பராபி⁴மதகார்யாநங்கீ³காரே ப்ரவர்தகாபா⁴வ:, க்ருதியோக்³யேஷ்டஸாத⁴நஸ்ய ப்ரவர்தகத்வாத் । க்ருதியோக்³யத்வவிஶேஷணோபாதா³நாந்ந சந்த்³ரோத³யாதௌ³ வ்யபி⁴சார: । யத்³யபி க்ருதியோக்³யஸ்ய ப²லஸ்யா(அ)பி ப்ரவர்தகத்வமஸ்தி, ததா²பி பா³லஸ்ய வ்யுத்பத்திநிமித்ததயா மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தம் க³வாநயநாதி³லக்ஷணமிஷ்டஸாத⁴நமேவ । அதஶ்ச யேயம் மஹதா ப்ரயாஸேந கார்யவ்யுத்பத்தி: ஸாதி⁴தா ஸா நா(அ)ஸ்மாகமநிஷ்டா, இஷ்டஸாத⁴நஸ்யைவ க்ருதியோக்³யஸ்ய கார்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ஏகமேவ ஹி வஸ்துக்ருதிநிரூப்யதயா கார்யமித்யுச்யதே இஷ்டநிரூப்யதயா சேஷ்டஸாத⁴நமிதி । ந ச பராபி⁴மதாலௌகிககார்யே இவேஷ்டஸாத⁴நே(அ)பி க்ருதியோக்³யே(அ)நநுபூ⁴தே ப்ரமாணாபா⁴வ: ஶங்கநீய:, அதீதேஷ்வந்நபாநாதி³ஷ்வந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமிஷ்டஸாத⁴நத்வமவக³த்யா(அ)நாக³தேஷ்வபி தேஷு தத³நுமாநாத் । ந சைவம் பரகீயகார்யமநுமாதும் ஶக்யம் , அலௌகிகத்வவ்யாகா⁴தாத் । தஸ்மாத் க்ருதியோக்³யேஷ்டஸாத⁴நமேவ வித்⁴யர்தோ² ந து நியோக³: । ந சைதாத்³ருஶோ(அ)பி விதி⁴ர்வேதா³ந்தேஷு ஸம்ப⁴வதி । தத்ரா(அ)வித்³யாநிவ்ருத்திலக்ஷணோ மோக்ஷ இஷ்டஸ்தஸ்ய ச ஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யதத்த்வஜ்ஞாநம் । ஸோ(அ)யம் ஸாத்⁴யஸாத⁴நபா⁴வோ லோகஸித்³த⁴: । ஶுக்தித்வஜ்ஞாநேந தத³வித்³யாநிவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । அதஸ்தத்³விதி⁴பரத்வே வேதா³ந்தாநாமநுவாத³கத்வப்ரஸங்க³: । நநு ஸித்³தே⁴ வ்யுத்பத்த்யபா⁴வாத்³ ப்³ரஹ்மபரத்வமபி ந ஸம்ப⁴வதீதி சேத்³ , ந; “ப்ரபி⁴ந்நகமலோத³ரே மதூ⁴நி மது⁴கர: பிப³தி” இத்யாதா³வப்ரஸித்³த⁴மது⁴கரபதா³ர்த²ஸ்ய புருஷஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரேண ஸித்³தா⁴ர்தே²(அ)பி வ்யுத்பத்தித³ர்ஶநாத் । ந ச தத்ர கார்யாத்⁴யாஹார: கல்பநீய:, ப்ரயோஜநப்ரமாணயோரபா⁴வாத் । ந ச வ்யுத்பத்தே: கார்யாவ்யபி⁴சார: ப்ரயோஜநம் , தஸ்யைவா(அ)த்³யாப்யஸம்ப்ரதிபத்தே: । தஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்மண்யேவ வேதா³ந்தப்ராமாண்யம் ।

அத்ர கேசிந்மந்யந்தே – ந க²லு ஜீவப்³ரஹ்மணோரைக்யமஸ்தி, “யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே” இதி ஜ்யோதி:ஶப்³தா³பி⁴தே⁴யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ப்³ரஹ்மாண்டா³த்³ப³ஹிரவஸ்தா²நஶ்ரவணாத் । யதி³ ஸர்வக³த்வஶ்ருதி: குப்யேத, தர்ஹி ஸர்வத்ர வர்தமாநமபி ப்³ரஹ்ம ஜீவைர்வா ப்ரபஞ்சேந வா ந ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யதே , “அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:” இதி ஶ்ருதே: । “அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி” இதி ஶ்ருதிஸ்த்வாரோபிததாதா³த்ம்யரூபேணோபாஸநம் வித³தா⁴தி । தஸ்மாச்சோபாஸநாந்மோக்ஷ: ப²லிஷ்யதி யாகா³தி³வ ஸ்வர்க³: । ந ச வேதா³ந்தாநாமுபாஸநாவிதி⁴பரத்வே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாஸித்³தி⁴:, தே³வதாதி⁴கரணந்யாயேந மாநாந்தரஸித்³தி⁴விரோத⁴யோரபா⁴வே ஸ்வார்தே²(அ)பி ப்ராமாண்யஸம்ப⁴வாத் । ந ச ஜீவாத்³பி⁴ந்நே ப்³ரஹ்மண்யத்³வைதஶ்ருதிவ்யாகோப:, தஸ்யா: ஶ்ருதேர்விகாராதீதப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத் । தஸ்ய சைகத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ந ச நையோகி³கப²லத்வே மோக்ஷஸ்ய ஸ்வர்கா³தி³வத³நித்யதா, “ந ஸ புநராவர்ததே” இதி ஶ்ருத்யா(அ)நுமாநஸ்ய பா³தா⁴தி³தி ।

நைதத்ஸாரம் , ஆத்³யந்தஶூந்யஸ்ய மோக்ஷஸ்யோபாஸநாத்மகக்ரியாஸாத்⁴யத்வாயோகா³த் । “விமுக்தஶ்ச விமுச்யதே”, “ப்³ரஹ்மைவ ஸந் ப்³ரஹ்மாப்யேதி” இத்யாதி³ஶ்ருதிர்மோக்ஷஸ்யா(அ)நாதி³தாமாஹ । “வித்³யயா(அ)ம்ருதமஶ்நுதே”, “ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தோ²(அ)ம்ருதத்வமேதி” இத்யாதி³கா சா(அ)விநாஶிதாம் ப்ரதிபாத³யதி । ததா² தத³நுக்³ராஹகோ ந்யாயோ(அ)ப்யநுஸந்தே⁴ய: । ஸாதி³த்வே ச மோக்ஷஸ்யா(அ)ந்தவத்த்வம் ஸ்யாத் । அந்தவத்த்வே ச புநர்ப³ந்தா⁴ந்மோக்ஷஶப்³த³ஸ்யோபசரிதார்த²த்வப்ரஸங்க³: । ததா² க்ரியாஸாத்⁴யத்வே(அ)ப்⁴யுத³யப²லவச்ச²ரீரேந்த்³ரியாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ உபசயாபசயத்வம் ச கேந வார்யேத । கர்மப²லஸ்ய வைசித்ர்யத³ர்ஶநாச்ச²ரீராதி³ரஹிதோ மோக்ஷோ(அ)பி தத்ப²லம் ப⁴விஷ்யதீதி சேத்³ , ந; ஶரீராதி³ராஹித்யஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் । ததா² ஹி – ந தாவதா³த்மநோ தே³ஹேந ஸம்யோக³ உபபத்³யதே, நிரவயவத்வாத் । நா(அ)பி ஸமவாய:, தே³ஹம் ப்ரதி ஸமவாயிகாரணத்வாபா⁴வாத் ஸாமாந்யாதி³ரூபத்வாபா⁴வாச்ச । ஏவம் தாதா³த்ம்யாதி³நிராகரணமூஹ்யம் । ததோ வாஸ்தவஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே ஸத்யஶரீரத்வம் ஸ்வாபா⁴விகம் ஸஶரீரத்வம் து மித்²யாஜ்ஞாநக்ருதமித்யப்⁴யுபேயம் ।

ந ச மித்²யாஜ்ஞாநம் கர்மபி⁴ர்நிவர்ததே ? நா(அ)ப்யஶரீர ஏவ மோக்ஷ: கர்மபி⁴ரந்யதா² பரிணம்யத இதி வக்தும் ஶக்யம் , கூடஸ்த²ஸ்ய பரிணாமாயோகா³த் । நந்வேவமப்யுபாஸநாஸாத்⁴யத்வமாத்ரேண மோக்ஷஸ்ய கத²முபசயாதி³ப்ராப்திரிதி சேத்³ , உச்யதே – தத்ரோபாஸநஸ்ய ஸ்வரூபத: ஸங்க்²யாத: காலதோ வா பரிமிதிரஸ்தி ந வா? ந சேத் , தர்ஹ்யநிர்தா⁴ரிதவிஶேஷஸ்யோபாஸநஸ்யா(அ)நுஷ்டா²நமஶக்யம் ஸ்யாத் । அஸ்தி சேத் , தர்ஹி ஸா ப்ரத³ர்ஶநீயா ? ந ஹி ஸாங்க³த³ர்ஶபூர்ணமாஸபரிமிதிவதே³தாவதி³த³மித்யுபாஸநாஸ்வரூபபரிமிதி: ப்ரத³ர்ஶயிதும் ஶக்யதே । ந ச ஸங்க்²யாத: பரிமாணமஸ்தி । ஸஹஸ்ரம் லக்ஷம் வா ப்ரத்யயாநாம் மோக்ஷஸாத⁴நமித்யேதாத்³ருஶஸ்ய நியாமகஸ்யா(அ)த³ர்ஶநாத் । நா(அ)பி காலத: பரிமாணமஸ்தி, ஏகம் ஶதம் ஸஹஸ்ரம் வா ஸம்வத்ஸராணாமுபாஸீநஸ்ய மோக்ஷ இதி நியமப்ரமாணாபா⁴வாத் । மரணமேவா(அ)வதி⁴ரிதி சேத் , ததா²பி த³ர்ஶபூர்ணமாஸவதே³காகாரா ஸாத⁴நபரிமிதிர்ந லப்⁴யதே । ஏகேந த³ஶபி⁴: ஶதேந ஸஹஸ்ரேண வா காலேந கஸ்யசிந்மரணாத் புருஷபே⁴தே³ஷூபசயாபசயப்ரஸங்கா³த் । உபாஸ்யாபரோக்ஷ்யமவதி⁴ரிதி சேத் , ததா²பி கஸ்யசித்கேநசித்காலேநா(அ)(அ)பரோக்ஷ்யாத்ஸாத⁴நோபசயாபசயௌ தத³வஸ்தா²வேவ । அதஸ்தத்ப²லே மோக்ஷே(அ)ப்யுபசயாபசயௌ து³ர்வாரௌ । லோகே வேதே³ ச க்ரியாதாரதம்யாத் தத்ப²லே(அ)பி தாரதம்யத³ர்ஶநாத் । ந சோபாஸநைகரூப்யாபா⁴வே(அ)பி ப²லைகரூப்யம் ஶாஸ்த்ராத்³ப⁴விஷ்யதீதி ஶங்கநீயம் , ஶாஸ்த்ரஸ்யா(அ)ந்யதா²(அ)நுபபத்தௌ ந்யாயவிருத்³த⁴கல்பநாயோகா³த் । அதோ “யத்க்ருதகம் தத³நித்யம்” இத்யாதி³ந்யாயாநுஸாரேணா(அ)நித்யத்வாதி³கம் மோக்ஷஸ்ய ப்ராப்நோதி ।

யத்தூக்தமபுநராவ்ருத்திஶ்ருதிபா³தி⁴தோ(அ)யம் ந்யாய இதி, தத³ஸத் । தத்ர கிம் “ப்³ரஹ்ம லோகமபி⁴ஸம்பத்³யதே” “ந ஸ புநராவர்ததே” இத்யேஷா ஶ்ருதிர்பா³தி⁴கா உத “ஏஷைவ தே³வபதோ² ப்³ரஹ்மபத² ஏதேந ப்ரதிபத்³யமாநா இமம் மாநவமாவர்தம் நாவர்தந்த” இத்யேஷா ஶ்ருதி: ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அப்ரஸக்தப்ரதிஷேதா⁴த் । ந ஹி ப்³ரஹ்மலோகாபி⁴ஸம்பத்திஸமயே புநராவ்ருத்தி: ப்ரஸக்தா, அத² ந ஸ புநராவர்திஷ்யத இதி வாக்யார்த²: கல்ப்யேத, தந்ந; “தத்³யதே²ஹ கர்மஜித:” இத்யாதி³ஶ்ருத்யா(அ)நுமாநேந ச விரோதே⁴ ஸதி ஶ்ருதார்த²பரித்யாகே³நா(அ)ஶ்ருதார்த²கல்பநாஸம்ப⁴வாத் । த்³விதீயே த்விமமிதி விஶேஷணம் மாநவாந்தரே புநராவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி । நந்வஸ்மிந் கல்பே(அ)நாவ்ருத்திம் ப்ரதிபாத³யதோ வாக்யஸ்ய கல்பாந்தரே புநராவ்ருத்திப்ரதிபாத³நே(அ)பி தாத்பர்யே வாக்யபே⁴த³ இதி சேத்³ , ந; புநராவ்ருத்தேரார்தி²கத்வாத் । அந்யதா² ஸர்வத்ர ஸவிஶேஷணவாக்யேஷ்வஸ்ய சோத்³யஸ்ய து³ஷ்பரிஹரத்வாத் । நந்வேஷா ஶ்ருதி: கல்பே கல்பே ப்ரவர்தமாநா தத்ர தத்ரா(அ)(அ)வ்ருத்திம் நிஷேத⁴தி ததோ(அ)ர்தா²த³நாவ்ருத்தேராத்யந்திகத்வஸித்³தி⁴ரிதி சேத்³ , ந; ப்ரதிபத்த்ருபே⁴தா³த் । அஸ்மிந் கல்பே ப்ரதிபந்நாநாமாகா³மிகல்பே புநராவ்ருத்திஸ்தத்ர ப்ரதிபந்நாநாம் தத உபரிகல்பே புநராவ்ருத்திரித்யப்⁴யுபேயம் । அந்யதா² விஶேஷணவையர்த்²யாத் ।

நந்வஸ்து தர்ஹ்யநித்ய ஏவ மோக்ஷ:, அநித்யஸ்யா(அ)பி ஸ்வர்கா³தே³: புருஷார்த²த்வத³ர்ஶநாத் । ததா² சோபாஸநக்ரியாஸாத்⁴யோ மோக்ஷோ ப⁴விஷ்யதீதி சேத் , கிம் ந்யாயாநுஸாரேணைவமுச்யதே கிம் வா ஶ்ருத்யநுஸாரேண ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ந்யாயவித்த்வாபி⁴மாநிபி⁴ரேவ ஸாங்க்²யயோக³வைஶேஷிகநையாயிகபௌ³த்³தா⁴தி³பி⁴: ஸர்வை: ஸ்வஸ்வப்ரக்ரியாநுஸாரேணா(அ)நாதி³மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய தத்த்வஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்தௌ மோக்ஷோ ப⁴வதி ஸ ச நித்ய இத்யேவா(அ)ங்கீ³காராத் । ந த்³விதீய:, “ய ஏவம் வேதா³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஸ இத³ம் ஸர்வம் ப⁴வதி”, “தத்³தை⁴தத்பஶ்யந்ந்ருஷிர்வாமதே³வ: ப்ரதிபேதே³” , “த்வம் ஹி ந: பிதா யோ(அ)ஸ்மாகமவித்³யாயா: பரம் பாரம் தாரயஸி”, “பூ⁴யாஶ்சாந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்தி:”, “ய ஏதத்³விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தி” இத்யாத்³யா: ஶ்ருதயோ ப்³ரஹ்மாத்மத்வத³ர்ஶநஸமகாலமேவா(அ)வித்³யாநிவ்ருத்தாவவிநாஶிநம் மோக்ஷம் த³ர்ஶயந்த்யோ ந க்ரியாநுப்ரவேஶஶங்காமபி ஸஹந்தே ।

நநு அஹம் “ப்³ரஹ்மாஸ்மி” இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரம் ந ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வபரம் கிந்து ஜீவவிலக்ஷணே ப்ரமாணாந்தராவிருத்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி ஶாஸ்த்ரப்ரதிபந்நே ஸம்பத³த்⁴யாஸக்ரியாயோக³ஸம்ஸ்காரேஷ்வந்யதமமபரம் ப⁴விஷ்யதி । தத்ர ஸம்பத்³ நாமால்பே வஸ்துந்யாலம்ப³நே மஹத்³வஸ்துத³ர்ஶநம் । யதா²(அ)ல்பே மநஸி வ்ருத்த்யநந்தத்வஸாம்யேநா(அ)நந்தவிஶ்வேதே³வஸம்பாத³நம் க்ருத்வா அநந்தலோகஜய: । “அநந்தம் வை மநோ(அ)நந்தா விஶ்வேதே³வா அநந்தமேவ ஸ தேந லோகம் ஜயதி” இதி ஶ்ருதே: । ததா² ஜீவே சித்³ரூபஸாம்யேந ப்³ரஹ்மரூபஸம்பாத³நம் க்ருத்வா ப்³ரஹ்மப²லமவாப்யதே । அத்⁴யாஸஸ்த்வந்யஸ்மிந்நந்யத்வத்³ருஷ்டி: । யதா² “ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்ம” இதி ஶ்ருதிவஶாத³ப்³ரஹ்மரூப ஆதி³த்யே ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிஸ்ததா²(அ)த்ராப்யப்³ரஹ்மரூபே ஜீவே ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டி: । தத்ரா(அ)(அ)லம்ப³நமவித்³யமாநஸமம் க்ருத்வா ஸம்பாத்³யஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யேந சிந்தநம் ஸம்பத்³ , ஆலம்ப³நஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யேந சிந்தநமத்⁴யாஸ இதி தத்³விவேக: । க்ரியாயோக³ஸ்து யதா² “வாயுர்வாவ ஸம்வர்க³:” இதி ஶ்ருதாவக்³ந்யாதீ³ந் ஸம்வ்ருணோதீதி ஸம்வரணக்ரியாஸம்ப³ந்தா⁴த்³ த்³வயோ: ஸம்வர்க³கு³ணத்வேநோபாஸநம் ததா² ஜீவஸ்ய ஸ்வக³தேந ப்³ருஹத்யர்த²யோகே³ந ப்³ரஹ்மகு³ணதயோபாஸநம் । ஸம்ஸ்காரஶ்ச கர்மாங்க³ஸ்ய வ்ரீஹ்யாஜ்யாதே³: ப்ரோக்ஷணாவேக்ஷணாதி³நா யதா² ப⁴வதி ததா² கர்த்ருதயா கர்மகு³ணபூ⁴தஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா ஸம்ஸ்கார: க்ரியத இதி ।

நைதத்ஸாரம் ; கிம் ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴த³ப்ரதிபா⁴ஸவிரோத⁴ப⁴யாத் ஸம்பதா³தி³பரத்வம் வேதா³ந்தாநாம் கல்ப்யதே ? கிம் வா ஜீவப்³ரஹ்மைக்யே தாத்பர்யாபா⁴வாத்³ ? உத ப²லாநுஸாராத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அபே⁴தே³(அ)பி பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³வத்³பே⁴த³ப்ரதிபா⁴ஸோபபத்தே: । ந த்³விதீய:, “அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி” இத்யுக்தஸ்யைக்யஸ்ய “ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட:” இதி ப்ரவேஶார்த²வாதே³ந “அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே(அ)ந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³” இதி பே⁴த³நிந்த³யா சோபபாதி³தத்வாத் । ஏவம் ஸர்வம்ஶ்ருதிஷ்வப்யைக்யதாத்பர்யலிங்க³ப்ரவேஶாதி³கமவக³ந்தவ்யம் । ந த்ருதீய:, அவித்³யாநிவ்ருத்திப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஶ்ச ப²லம் ஶ்ரூயதே । ந ச ஸம்பதா³தி³பரத்வே தது³பபத்³யதே, ஸம்பதா³தீ³நாமயதா²வஸ்துத்வேநா(அ)ப்ரமாணஜ்ஞாநாநாமவித்³யாநிவர்தகத்வாஸம்ப⁴வாத் । அந்யஸ்யா(அ)(அ)ந்யாத்மத்வவிரோதா⁴ச்ச । தஸ்மாதை³க்யபரம் ஶாஸ்த்ரம் ।

அத்ர கஶ்சிதா³ஹ – ப்³ரஹ்மணோ பி⁴ந்நாபி⁴ந்நௌ ஜீவ: । ததஶ்ச ப்³ரஹ்மணோ நித்யமுக்ததா ஜீவஸ்ய நித்யபு³த்³த⁴தா ச வ்யவஸ்தா²மஶ்நுதே । அத்யந்தாபே⁴தே³ து ப்³ரஹ்மைவ ஸ்வஸம்ஸராய கத²ம் ஜக³து³த்பாத³யேத் । விருத்³தா⁴ ச விஶுத்³த⁴ஸ்யா(அ)ஶுத்³த⁴தாப்ரதிபத்திரிதி । அத்ரோச்யதே – ந தாவத் ஜீவப்³ரஹ்மணோர்ஜாதிவ்யக்திபா⁴வோ கு³ணகு³ணிபா⁴வ: கார்யகாரணபா⁴வோ விஶிஷ்டஸ்வரூபத்வமம்ஶாம்ஶிபா⁴வோ வா வித்³யதே, மாநாபா⁴வாத் । ந ச தத³பா⁴வே க்வசித்³பே⁴தா³பே⁴தௌ³ த்³ருஶ்யேதே, “மமைவாம்ஶோ ஜீவலோகே” இதிஸ்ம்ருதேரம்ஶாம்ஶிதேதி சேத்³ , ந; “நிஷ்கலம்” இதி நிரம்ஶத்வப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । “பாதோ³(அ)ஸ்ய விஶ்வா பூ⁴தாநி” இதி ஶ்ருதிர்நாஶாம்ஶிபா⁴வம் ப்³ரூதே, கிந்து ப்³ரஹ்மாநந்த்யப்ரதிபாத³நாய ஜீவஸ்யா(அ)ல்பதாமாத்ரமாஹ । அந்யதா² ஸாம்ஶஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ க⁴டாதி³வத³வயவாரப்⁴யத்வப்ரஸங்கா³த் । நநு ஸ்வாபா⁴விகீ நிரவயவதா பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴நிமித்தம் ஸாம்ஶத்வமிதி நோக்ததோ³ஷ இதி சேத்³ , ஏவமபி வாஸ்தவபே⁴தோ³ ந ஸித்⁴யேத் । ந ஹி நிரவயவமாகாஶம் க²ட்³க³தா⁴ராதி³பி⁴ர்வஸ்துதோ பே⁴த்தும் ஶக்யம் । அதா²(அ)ந்த:கரணோபாதீ⁴நாம் வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மவிதா³ரணஸாமர்த்²யமஸ்தி தர்ஹி ப்³ரஹ்ம ஸ்வஸ்யா(அ)நர்தா²ய கத²முபாதீ⁴ந் ஸ்ருஜேத் । ந ச ஜீவார்தா² தத்ஸ்ருஷ்டி:, தத்ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக்³ ஜீவவிபா⁴கா³ஸித்³தே⁴: । ந ச கர்மாவித்³யாஸம்ஸ்காரா அந்த:கரணோத்பத்தே: ப்ராக்³வித்³யமாநா அபி ஜீவம் விப⁴ஜந்தே, அந்த:கரணத்³ரவ்யஸ்யைவ ஜீவோபாதி⁴த்வாங்கீ³காராத் । நநு நீலபீதாதி³வத்³பே⁴த³: ஸ்வாபா⁴விகோ த்³ரவ்யத்வாதி³ஜாதிநிப³ந்த⁴நஶ்சா(அ)பே⁴த³ இதி சேத் , தர்ஹி “அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம” இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந ஸ்யாத் , நீலம் பீதமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாபா⁴வாத் । அத² ந நிஷ்பந்நோ பே⁴தோ³ நா(அ)ப்யநாதி³: கிந்தூபாதி⁴நிப³ந்த⁴ந: கேவலம் ப்³ரஹ்மணி ப்ரகாஶதே । ஸ தர்ஹ்யதஸ்மிம்ஸ்ததா³ரோபோ விப்⁴ரம ஏவ ஸ்யாத் । ப்ராமாணிகஸ்ய பே⁴த³ஸ்ய கத²ம் விப்⁴ரமத்வமிதி சேத்³ , ந; ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴தே³ ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமப்ரஸராத் । ஆக³மஸ்து ந பே⁴த³ம் ப்ரதிபாத³யதி ப்ரத்யுத “ஏஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருத” இத்யபே⁴த³ம் ப்ரதிபாத்³ய “நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா” இதி பே⁴த³ம் ப்ரதிஷேத⁴தி । ந ச ஸம்ஸாரித்வாஸம்ஸாரித்வவ்யவஸ்தா²நுபபத்திர்பே⁴தே³ மாநம் , அபே⁴த³ஸ்யா(அ)ப்யங்கீ³க்ருதத்வே(அ)நா(அ)வ்யவஸ்தா²தாத³வஸ்த்²யாத் । ந ஹ்யாகாஶம் க⁴டேநா(அ)வச்சி²த்³ய தத³ந்தர்தூ⁴மாதி³ஸமாவேஶே ஸத்யாகாஶஸ்ய தூ⁴மாதி³ஸம்யோக³: பரிஹர்தும் ஶக்யதே, க⁴டாவச்சி²ந்நபா⁴க³ஸஹிதஸ்யைவா(அ)(அ)காஶத்வாத் । அதா²(அ)பி பே⁴தா³ம்ஶமுபஜீவ்ய வ்யவஸ்தோ²ச்யேத தர்ஹ்யஸ்மந்மதே(அ)பி ப்³ரஹ்மண்யவித்³யாதி³ஸம்ஸர்கா³ஸம்ஸர்கா³ப்⁴யாம் வ்யவஸ்தா² கிம் ந ஸ்யாத் । ஏகஸ்மிந்நேவ வஸ்துநி ஸம்ஸர்க³ஸ்ய பா⁴வாபா⁴வௌ விருத்³தா⁴விதி சேத்³ , ந; பே⁴த³ஸ்ய பா⁴வாபா⁴வயோரேகத்ர த்வயா(அ)ப்⁴யுபக³மாத் । அபே⁴தோ³ நாம ந பே⁴தா³பா⁴வ:, கிந்த்வைக்யாக்²யம் த⁴ர்மாந்தரமிதி சேத் , ததா²பி பே⁴தா³பே⁴தௌ³ விருத்³தா⁴வேவ பரஸ்பரநிவர்தகத்வாத் । “அஹம் மநுஷ்ய:” இதி ப்ரதீதம் தே³ஹாத்மைக்யம் “நா(அ)ஹம் மநுஷ்யோ(அ)பி து ப்³ரஹ்மாஸ்மி” இத்யநேந தே³ஹாத்மபே⁴த³பா⁴நேந நிவர்ததே । ததா² த்³வௌ சந்த்³ராவிதி ப்ரதீதோ பே⁴த³ஶ்சந்த்³ரைக்யஜ்ஞாநேந நிவர்ததே । அதோ விரோத⁴பீ⁴தஸ்த்வம் கத²ம் பே⁴தா³பே⁴தா³வங்கீ³குர்வீதா²: । தத³ங்கீ³காரே வா ப்³ரஹ்மண்யவித்³யாஸம்ஸர்கே³ண தயோர்பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³த்³ருஷ்டாந்தேநோபபாத³யிதும் ஸுஶகயோ: கஸ்தவ ப்ரத்³வேஷ: । ந சாம்ஶபூ⁴தே ஜீவே ஸம்ஸாரிணி ஸத்யம்ஶிநோ ப்³ரஹ்மணஸ்தத³பா⁴வே தவா(அ)ஸ்தி கஶ்சித்³ த்³ருஷ்டாந்த: । ந ஹி வஸ்த்ரைகதே³ஶே தே³ஹைகதே³ஶே வா சண்டா³லஸூதிகாதி³பி⁴ருபஸ்ப்ருஷ்டே க்ருத்ஸ்நௌ வஸ்த்ரதே³ஹாவப்ரக்ஷாலநீயௌ ப⁴வத: । அதோ ந த்வந்மதே ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸம்ஸாரித்வம் ப்ரத்யுத ஸர்வஜீவை: ஸர்வப்ரபஞ்சேந சா(அ)பி⁴ந்நதயா ஸர்வம் தோ³ஷஜாதம் ஸ்வாத்மந்யேவ ப்³ரஹ்ம பஶ்யேத் । ததா² ச தாத்³ருஶப்³ரஹ்மப்ராப்தேரபுருஷார்த²தயா ஶாஸ்த்ராரம்பா⁴தி³கமநுபபந்நம் ஸ்யாத் । ந ஹி ஜ்ஞாநத்⁴யாநாதி³பி⁴: ஸ்வோபாதௌ⁴ கத²ஞ்சித்ப்ரவிலாபிதே(அ)ப்யஶேஷஜீவோபாத⁴ய: ப்ரவிலாபயிதும் ஶக்யந்தே யேந ப்³ரஹ்மணி ஸர்வோ தோ³ஷ: பரிஹ்ரியேத । அஸ்மந்மதே து ப்³ரஹ்மணி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ:, ப்ரதிபி³ம்ப³ஶ்யாமத்வாதீ³நாம் பி³ம்ப³ஸம்ப³ந்தா⁴த³ர்ஶநாத் । தத்த்வஜ்ஞாநேந ஸர்வோபாதி⁴விநிர்மோக்ஷஶ்சோபபத்³யதே । ஸ்வப்நகல்பிதவஸ்தூநாம் ஸர்வேஷாமபி ப்ரபோ³தே⁴ நிவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । ஶுகவாமதே³வாதி³தத்த்வஜ்ஞாநேந ஸர்வோபாதி⁴நிவ்ருத்தாவிதா³நீம் ஸம்ஸாராநுபலப்³தி⁴: ப்ரஸஜ்யேதேதி சேத்³ , ந; த்வத்பக்ஷே(அ)பி ஸமாநத்வாத் । ஏகைகஸ்ய ஜீவஸ்யைகைகஸ்மிந் கல்பே முக்தாவப்யநந்தஜீவாநாமதீதாநந்தகல்பேஷு முக்தௌ கத²ம் ஸம்ஸார உபலப்⁴யேத । அநுப⁴வமவலம்ப்³யேதா³நீந்தநஸம்ஸாரஸமாதா⁴நமுப⁴யோ: ஸமாநம் । உபபத்திஸ்த்வேகாத்மவாதி³பி⁴ரஸ்மாபி⁴ரேவ கத²ஞ்சித்³வக்தும் ஶக்யதே । ததா² ஹி – யஸ்த்வம் மாம் ப்ரதி ப³ந்த⁴மோக்ஷவ்யவஸ்தா²ம் ப்ருச்ச²ஸி ஸ த்வமேக ஏவ ஸர்வகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தஶ்சிதே³கரஸ ஆத்மா த்வத³ந்யே முக்தா முச்யமாநா மோக்ஷ்யமாணாஶ்ச ஸர்வே ஜீவாஸ்த்வத³வித்³யயா ஸ்வப்நே இவ கல்பிதா: । வாமதே³வாதி³முக்திஶ்ருதிஶ்ச த்வத்ப்ரரோசநாய ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ரஶம்ஸார்தா² । ஏவம் ச ஸதி கஸ்ய ப³ந்த⁴மோக்ஷாவித்யேஷ ஸந்தே³ஹஸ்தவ தாவத் ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் மோக்ஷத³ஶாயாம் வா ந ஜாயதே । ஏவம் ப்ரத்யேகம் தத்தத்புருஷத்³ருஷ்ட்யா ஸ ஸ ஏவா(அ)(அ)த்மேதி கு³ருஶாஸ்த்ராப்⁴யாம் போ³தி⁴தே ஸதி ந கஸ்யா(அ)பி ஸந்தே³ஹ உதே³தீதி கிமத்ரா(அ)நுபபந்நம் । அதோ(அ)க²ண்டை³கரஸாத்மவாதே³(அ)நுபபத்த்யபா⁴வாத் தத்தத்பரேண ஶாஸ்த்ரேணா(அ)(அ)த்மதத்த்வே போ³தி⁴தே ஸத்³ய ஏவா(அ)வித்³யாதத்கார்யயோ: ஸ்வப்நவத் ப்ரவிலீநயோ: ஸதோரத்³விதீயே ப்³ரஹ்மணி ஸம்பதா³தி³ரூபேணோபாஸ்திக்ரியாயா: கோ(அ)வஸர: । அத ஏவ ஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வம் நிஷேத⁴தி - “யந்மநஸா ந முநதே யேநாஹுர்மநோ மதம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே” இதி । ந ச வேத்³யத்வவது³பாஸ்யத்வமபி ஸ்யாதி³தி மந்தவ்யம் , "அந்யதே³வ தத்³விதி³தாத³தோ² அவிதி³தாத³தி⁴” இதி ஶ்ருத்யா வேத்³யத்வஸ்யா(அ)பி நிஷேதா⁴த் । அவேத்³யத்வே(அ)ப்யக²ண்டை³கரஸப்³ரஹ்மாகாராந்த:கரணவ்ருத்த்யா சைதந்யாபி⁴வ்யக்தியுக்தயா ஶாஸ்த்ரஜந்யயா வித்³யயா(அ)வித்³யாதத்கர்யநிவ்ருத்தேர்ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரவேத்³யத்வமுபசர்யதே । ஏதாம் வ்ருத்திம் ப்ரதி ஸந்நிதி⁴மாத்ரேணா(அ)க²ண்டை³கரஸத்வலக்ஷணஸ்வாகாரஸமர்பகதயா ஸ்வஸ்வாகாரஸமர்பகக⁴டாதி³வத்³வ்ருத்திவ்யாப்யத்வலக்ஷணம் விஷயத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி⁴ப்ரேத்ய “மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யம்”, “ஏஷோ(அ)ணுராத்மா வேதி³தவ்ய:”, "தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம்" இத்யாத்³யா: ஶ்ருதய: ப்ரவ்ருத்தா: । ஜடே³ஷு க⁴டாதி³ஷ்விவ ப்ரமாணக்ருதஸ்பு²ரணாதிஶயஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶே ப்³ரஹ்மண்யஸம்ப⁴வாத் ப²லவ்யாப்யத்வாபா⁴வலக்ஷணமவிஷயத்வம் ச “யதோ வாசோ நிவர்தந்தே” இத்யாத்³யா: ஶ்ருதய: ப்ரத்யபீபத³ந் । ந சா(அ)த்ரா(அ)த்யந்தம் ப²லாபா⁴வ:, அந்த:கரணவ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தத்வோபாதி⁴நா ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்யைவ ப²லத்வோபசாராத் । க⁴டாதி³ஷ்வப்யஸ்யைவ ப²லத்வவ்யவஹாராத் । தது³க்தம் –
“பராக³ர்த²ப்ரமேயேஷு யா ப²லத்வேந ஸம்மதா ।
ஸம்வித் ஸைவேஹ மேயோ(அ)ர்தோ² வேதா³ந்தோக்திப்ரமாணத: ॥” இதி ।
அதோ ப்³ரஹ்மசைதந்யமுபாந்த்யக்ஷணே(அ)வச்சி²ந்நதயா ப²லாவஸ்த²ம் பூ⁴த்வா சரமக்ஷணே ஸ்வாவச்சே²தி³காம் வ்ருத்திம் நிவர்தயதி । தத உபர்யவச்சே²த³காபா⁴வாத் ப²லாவஸ்த²தாம் பரித்யஜ்ய நிர்விகல்பகசைதந்யமாத்ரம் மோக்ஷத³ஶாயாம் பரிஶிஷ்யதே । ஏவம் ச ஸதி நித்யமுக்தம் ப்³ரஹ்மைவ ஸ்வாவித்³யாதி³ப்ரதிபி³ம்பி³தம் ஸஜ்ஜீவபா⁴வமாபாத்³ய ஸம்ஸரதி ஸ்வவித்³யயா ச விமுச்யத இத்யுக்தம் ப⁴வதி ।

நந்வேவம் ஜீவஸ்யைவ ப்³ரஹ்மத்வே “தத்த்வமஸி” ஆதி³மஹாவாக்யேஷு பத³த்³வயஸ்ய புநருக்தி: ஸ்யாத் , தத்பரிஹாராய பே⁴தா³பே⁴தா³வப்⁴யுபேயாவிதி சேத்³ , ந; ததா² ஸதி வாக்யார்த²ஜ்ஞாநேந ஶரீரேந்த்³ரியாதி³ஸம்ஸாரஸ்ய நிவ்ருத்த்யஸித்³தே⁴: । ததா²ஹி – கிமுபபத்திதஸ்தந்நிவ்ருத்தி: ஸாத்⁴யதே ? உத “பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:” இத்யாத்³யாக³மாத் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, த்வந்மதே தே³ஹாதி³விஶிஷ்டஸ்யைவ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ஸஹ பே⁴தா³பே⁴த³யோர்வாஸ்தவயோர்மஹாவாக்யார்த²தயா தத்³கோ³சரஜ்ஞாநேந தே³ஹாதி³நிவ்ருத்த்யயோகா³த் । ந த்³விதீய:, வர்தமாநாபதே³ஶிந ஆக³மஸ்ய யோக்³யாநுபலப்³தி⁴விரோதே⁴(அ)ர்த²வாத³த்வாத் । அத² மோக்ஷத³ஶாயாம் தே³ஹாதி³நிவ்ருத்தாவாக³மஸ்ய தாத்பர்யம் ததா²பி யதி³ மோக்ஷத³ஶாயாம் ஜீவஸ்ய பே⁴தா³ம்ஶோ ந நிவர்தேத ததா³ தந்நிர்வாஹாய தே³ஹேந்த்³ரியாந்த:கரணாத்³யுபாதி⁴ரப்யப்⁴யுபேய: । ததோ ந ஸம்ஸாராத்³விஶேஷ: । யதி³ ச பே⁴தா³ம்ஶநிவ்ருத்தி:, ததா³பி ந தத்த்வஜ்ஞாநாத்தந்நிவ்ருத்தி:, தஸ்ய ஸ்வவிஷயாநிவர்தகத்வாத் । த்வந்மதே பே⁴த³ஸ்யா(அ)பி தத்த்வஜ்ஞாநவிஷயத்வாத் । நா(அ)பி கர்மபி⁴ஸ்தந்நிவ்ருத்தி:; ஆக³மவிரோதா⁴த் । ஆக³மஸ்ய ஸார்வகாலிகபே⁴தா³பே⁴த³ப்ரதிபாத³கத்வாங்கீ³காராத் । ந ச பே⁴தா³பே⁴த³வாதே³ தத்த்வம்பதா³ர்தௌ² ஸுநிரூபௌ, தத்ர கோ(அ)ஸௌ த்வம்பதா³ர்தோ² ஜீவ: ? கிம் பே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாமம்ஶப்⁴யாமம்ஶீ கிம் வாம்ஶத்³வயஸமுதா³ய உதாம்ஶத்³வயமேவ ? ஆத்³யே(அ)பி யத்³யபே⁴தா³ம்ஶோ ப்³ரஹ்ம ததா³ ப்³ரஹ்மணோ ஜீவாம்ஶத்வம் ஜீவஸ்ய ச ஸாவயவத்வமாபத்³யேத । அதா²(அ)பே⁴தா³ம்ஶோ ந ப்³ரஹ்ம தர்ஹ்யத்யந்தபே⁴த³ ஏவ ஸ்யாத் । ந த்³விதீய: ; ஜீவஸ்யா(அ)வஸ்துத்வப்ரஸங்க³த் । ஸமுதா³யிவ்யதிரிக்தஸமுதா³யாநிரூபணாத் । த்ருதீயே(அ)பி கிமபே⁴தா³ம்ஶ ஏவ ஜீவ: கிம் வா பே⁴தா³ம்ஶ ஏவ உதாம்ஶத்³வயம் ப்ரத்யேகம் அத²வாம்ஶத்³வயம் பரஸ்பரமபி⁴ந்நம் ஆஹோஸ்வித்பரஸ்பரமபி பி⁴ந்நாபி⁴ந்நம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ப்³ரஹ்மண ஏவ ஜீவத்வப்ரஸங்கா³த் । ந த்³விதீய:, அத்யந்தபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் । ததா² ச தத்த்வஜ்ஞாநேந மோக்ஷாதி³வ்யவஹாராஸித்³தி⁴: । ந த்ருதீய:, ஜீவத்³வயப்ரஸங்கா³த் । ந சதுர்த²:, ததா³ ப்³ரஹ்மைவ ஜீவ இதி ப³ந்த⁴மோக்ஷவ்யவஹாராஸித்³தே⁴: । ந பஞ்சம:, பே⁴தா³பே⁴தா³நவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³த் । கஸ்ய சா(அ)யம் ஶாஸ்த்ரோபதே³ஶ: । ந தாவத³பே⁴தா³ம்ஶஸ்யோபதே³ஶ:, ப்³ரஹ்மஸ்வரூபதயா தஸ்யோபதே³ஶாநபேக்ஷத்வாத் । நா(அ)பி பே⁴தா³ம்ஶஸ்யோபதே³ஶ: । “அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி” இதி ப்ரதிபத்த்யயோகா³த் । மோக்ஷாவஸ்தா²யாமபி⁴ந்நதயா யுஜ்யதே ஸா ப்ரதிபத்திரிதி சேத்³ , ந பே⁴தா³ம்ஶஸ்ய புநரபே⁴த³: ஸம்ப⁴வதி, விரோதா⁴த் । அவித்³யாதி³தோ³ஷோ(அ)பி ந தாவத³பே⁴தா³ம்ஶஸ்ய யுக்த:, ப்³ரஹ்மண்யேவ ப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி பே⁴தா³ம்ஶஸ்ய, உபாதி⁴ஜநநாத் ப்ராக்³பே⁴தா³பா⁴வத் । அதோ²பாதி⁴மநபேக்ஷ்ய ஸ்வத ஏவ பி⁴ந்நோம்(அ)ஶோம்(அ)ஶீ வா ஜீவஸ்ததா²பி தத³ம்ஶவிநாஶே ஜீவவிநாஶாத் கஸ்ய மோக்ஷ உபதி³ஶ்யேத, அபே⁴தா³ம்ஶஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நித்யமுக்தத்வாத் । மோக்ஷோ(அ)பி பி⁴ந்நாபி⁴ந்நஶ்சேத் தர்ஹி “ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி” இத்யேவகாரவிரோத⁴: ஸம்ஸாராத³விஶேஷஶ்ச ஸ்யாத் । ந ச ஸ்வர்க³நரகப³ந்த⁴மோக்ஷாதி³வ்யவஸ்தா²ஸித்³த⁴யே பே⁴தா³பே⁴தா³வபேக்ஷிதௌ, பே⁴தே³நைவ கத²ஞ்சித்தத்ஸித்³தே⁴: । ந ச தாவேகத்ர யுக்தௌ । பே⁴த³ஸ்ய த⁴ர்மிப்ரதியோகி³ஸபேக்ஷத்வாத³பி⁴ந்நே சைகஸ்மிந் வஸ்துநி தத³யோகா³த் । ஶாஸ்த்ரம் புநர்நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா இதி பே⁴தோ³பமர்தே³நைஷ த ஆத்மேத்யபே⁴த³மேவ ப்ரதிபாத³யதி, ந து பே⁴தா³பே⁴தௌ³ । அத² ஜீவப்³ரஹ்மணோ: ஸ்வபா⁴வாத்³பே⁴த³: ஸ த்வத்³ரவ்யத்வாதி³ஸாமாந்யமேவ த³ர்ஶயதி । ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மேதி விகாரஸம்ஸ்பர்ஶபரிஹாராயைவம் கல்ப்யத, இதி சேத்³ , ந; விகாராந்தர்வர்தித்வே(அ)ப்யஸங்க³ஸ்வபா⁴வதயா தத்ஸம்ஸ்பர்ஶாபா⁴வாத் । அந்யதா² மத்⁴யமபரிமாணத்வேந ஸாவயவத்வப்ரஸங்கா³த் ।

“ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்” இத்யாதி³ப்ராப்திஶ்ருதிப³லாத்³ ப்³ரஹ்மணோ தூ³ரதே³ஶவர்தித்வமிதி சேத் , கா(அ)ஸௌ ப்ராப்தி: । ந தாவத்³ ப்³ரஹ்மபா⁴வ:, தூ³ஷிதத்வாத் । நா(அ)பி ஜீவப்³ரஹ்மப்⁴யாமாரப்⁴யமாணம் த்³ரவ்யாந்தரம் , மோக்ஷஸ்ய விநாஶித்வப்ரஸங்கா³த் । மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வாத்³ ப்³ரஹ்மண: ஸர்வக³தத்வாங்கீ³காரே ஸாவயவத்வாயோகா³த்³ த்³ரவ்யாந்தராரம்ப⁴கத்வமேவ ந ஸ்யாத் । ஜீவப்³ரஹ்மணோ: ஸம்ப³ந்த⁴: ப்ராப்திரிதி சேத்³ , மைவம் ; ந தாவத் தாதா³த்ம்யம் , அணுமஹதோர்விருத்³த⁴யோஸ்தத³யோகா³த் । நா(அ)பி ஸமவாயாதி³:, பி⁴ந்நத்³ரவ்யயோ: ஸம்யோகா³திரிக்தஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் । ஸம்யோக³ஸ்ய ச விப்ரயோகா³வஸாநதயா புநராவ்ருத்திப்ராப்தே: । ஶாஸ்த்ரப³லாத³புநராவ்ருத்திரிதி சேத் , தர்ஹி “ஸ ஸ்வராட்³ ப⁴வதி” இதி ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யநந்தரம் ஸ்வராட்³பா⁴வப்ராப்திஶ்ரவணாத³நேகேஶ்வரா: ப்ரஸஜ்யேரந் । தஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்மப்ராப்திஶ்ருதிரவித்³யாநிவ்ருத்தௌ ஜீவஸ்ய ஸ்வரூபபூ⁴தப்³ரஹ்மாபி⁴வ்யக்திவிஷயா ।

கத²ம் தர்ஹி “தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி” இதி மூர்த⁴ந்யயா நாட்³யா க³மநம் மோக்ஷாய ஶ்ரூயத இதி சேத்³ , மைவம் ; நா(அ)ம்ருதத்வம் நாம மோக்ஷ:, கிந்தூத்தமலோகே சிரகாலாவஸ்தா²நம் । “அாபூ⁴தஸம்ப்லவம் ஸ்தா²நமம்ருதத்வம் ஹி பா⁴ஷ்யதே” இதி ஸ்ம்ருதே: । அந்யதா² மூர்த⁴ந்யநாட்³யா நிர்க³ச்ச²தாம் ப்ரதீகோபாஸகாநாமபி மோக்ஷப்ரஸங்கா³த் । ந சைததி³ஷ்டம் , தேஷாமாவித்³யுல்லோகமேவ க³மநமித்யேகஸ்மிந்நதி⁴கரணே நிர்ணீதத்வாத் । அதா²(அ)பி “ஸ ஏவ தாந் ப்³ரஹ்ம க³மயதி” இதி ஶ்ருத்யா கஶ்சித³மாநவ: புருஷ: ஸம்முக²மாக³த்ய ப்³ரஹ்மோபாஸகாந் க்³ருஹீத்வா வித்³யுல்லோகாது³பரிதநாந் வருணேந்த்³ரப்ரஜாபதிலோகாநதிக்ரம்ய ப்³ரஹ்ம ப்ராபயதீத்யேவம் க³மநமேவ மோக்ஷாய ப்ரதீயத இதி சேத்³ , ந; தஸ்ய க³மநஸ்ய கார்யப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத் । ந ச ப்³ருஹத்யர்தா²நுக³மாத் பரமேவ ப்³ரஹ்மா(அ)த்ர க்³ராஹ்யமிதி ஶங்கநீயம் , ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய கார்யப்³ரஹ்மணி ரூட⁴த்வாத் । ரூடி⁴ஶ்ச யோக³வ்ருத்தேர்ப³லீயஸீ, ஶீக்⁴ரப்ரதிபத்திஹேதுத்வாத் । பரப்³ரஹ்மண்யபி ரூடி⁴ரஸ்தீதி சேத் , ததா²பி ஶ்ருத்யந்தரே ஸமாநப்ரகரணே “ப்³ரஹ்ம லோகாந் க³மயதி” இதி போ⁴க³பூ⁴மிவிஶேஷவாசிலோகஶப்³த³ஶ்ரவணாத³ந்யாஸ்வபி ஶாகா²ஸு தடாகாஶ்வத்த²ராஜக்³ருஹத்³வாரபாலவேஶ்மஸபா⁴பர்யங்காதீ³நாம் போ⁴க்³யவஸ்தூநாம் ப்ரதீயமாநத்வாத் கார்யப்³ரஹ்மைவேதி நிஶ்சீயதே । கிஞ்சா(அ)ர்சிராதி³மார்கே³ண க³ச்ச²தாம் நிர்கு³ணப்³ரஹ்மப்ராப்திஶ்சேத்தர்ஹி பஞ்சாக்³நிவித்³யாவதாம் க்³ருஹஸ்தா²நாமபி ஸா ஸ்யாத் । ந ச “ஸ ஏதாந் ப்³ரஹ்ம க³மயதி” இத்யேதச்ச²ப்³த³: பஞ்சாக்³நிவித்³வ்யதிரிக்தாந் பரம்ருஶதீதி யுக்தம் வக்தும் , பஞ்சாக்³நிவிதா³மேவ ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரக்ருதத்வாத் தேஷாமநிர்தி³ஷ்டப²லத்வப்ரஸங்கா³த் । கிஞ்ச, ப்³ரஹ்மோபாஸநாநாம் ஸர்வேஷாமபி யத்³யேகரூபம் ப²லம் ததா³ கு³ணோபசயாபசயாப்⁴யாமுபாஸநோபசயாபசயௌ வ்யர்தௌ² ஸ்யாதாம் । ததா² ச கர்மபூ⁴யஸ்த்வாத் ப²லபூ⁴யஸ்த்வமிதி ந்யாயவிரோத⁴: । அதோ²பசயாபசயவத்தத்ப²லம் தர்ஹி ந விகாராஸம்ஸ்பர்ஶிப்³ரஹ்மப்ராப்தி:, தத்ர தத³பா⁴வாத் । கிஞ்ச, வைஶ்வாநரோபாஸநப²லம் த்ரைலோக்யஶரீராபத்திர்யதீ³ஷ்யதே ததா³ விகாராஸம்ஸ்ருஷ்டேர்ப்³ரஹ்மணி கத²ம் தது³பபத்³யேத । அத² நேஷ்யதே, ததா³ “தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி” இதி ஶ்ருதிவிரோத⁴: ஸ்யாத் । கிஞ்ச பித்ராதி³ஸங்கல்பைர்விகாராஸம்ஸ்ருஷ்டே ப்³ரஹ்மண்யுபபோ⁴கோ³ ந ஸ்யாத் சேத் , பித்ராதி³ஸங்கல்பஶ்ருதிவிரோத⁴: ।

ஸ்யாச்சேத்³விகராவர்தி ப்³ரஹ்ம பித்ராதி³யுக்தம் ஸ்யாத்  । கிஞ்ச, விகாராவர்திப்³ரஹ்மப்ராப்தோ(அ)பி “ப்³ரஹ்மைவைதி மநஸைதாந் காமாந் பஶ்யந் ரமதே தேந பித்ருலோகேந ஸம்பந்நோ மஹீயதே” இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ப்³ரஹ்மண ஏவ போ⁴க³: ஸாத⁴நைர்த³ர்ஶித: ஸ்யாத் । ததா² சா(அ)(அ)ப்தகாமதா விருத்⁴யேத । ஸ்வார்த²ப்ரயுக்தா ச ஸ்ருஷ்டி: ஸ்யாத் । அதோ²ச்யேத ந பித்ராதி³ஸங்கல்பைர்ப்³ரஹ்மணி போ⁴கோ³(அ)பி⁴தீ⁴யதே, கிந்து ப்³ரஹ்மாநந்தே³ நிகி²லவிஷயாநந்தா³ந்தர்பா⁴வாதை³ஶ்வர்யவிஶேஷ உபசர்யத இதி, தந்ந; ப³ஹ்வீநாம் ஶ்ருதீநாமுபசாரகல்பநாயோகா³த் । தந்நிர்ணாயகசதுர்தா²த்⁴யாயசதுர்த²பத³வைப²ல்யப்ரஸங்கா³ச்ச । கிஞ்ச, விகாராவர்திப்³ரஹ்மப்ராப்தஸ்ய லிங்க³ஶரீரமஸ்தி சேத் , கலாப்ரலயஶ்ருதிர்பா³த்⁴யேத । நா(அ)ஸ்தி சேத்³ , “மநஸைதாந்” இதி ஶ்ருதிர்பா³த்⁴யேத । கிஞ்ச, தஸ்ய லிங்க³ஶரீரவிலயநிமித்தம் வித்³யைவ சேத் , தர்ஹ்யுத்க்ராந்திகாலே விலய: ஸ்யாத் । லிங்க³ஶரீராரம்ப⁴ககர்மண: க்ஷீணத்வாத் । அமாநவபுருஷகரஸம்ஸ்பர்ஶஶ்சேத் , ததா³பி வித்³யுல்லோகே ஸ்யாத் । உப⁴யதா²(அ)பி ந ப்³ரஹ்மாண்டா³து³பரி லிங்க³ஶரீரவிலய: । கிஞ்சௌபாதி⁴கஜீவபக்ஷே ஜீவஸ்ய ந விகாராவர்திப்³ரஹ்மக³மநம் ஸம்ப⁴வதி । நிரவயவாவச்சே²த³ஸ்ய க⁴டாகஶஸ்யேவோத்³த்⁴ருத்யா(அ)(அ)நயநாயோகா³த் । உத்³த⁴ரணே ச ப்³ரஹ்மஶூந்யோ(அ)யம் ப்ரதே³ஶ: ஸ்யாத் । உபரிஷ்டாச்ச ப்³ரஹ்மோபசய: ப்ராப்நுயாத் । தஸ்மாத் உபாதி⁴க³மநாதா³த்மநி க³மநவிப்⁴ரம: । நநூபாதே⁴ரபி க³மநம் ந ஸம்ப⁴வதி, தது³பாதா³நஸ்ய ப்³ரஹ்மணஶ்சலநஶூந்யத்வாத் । ந ஹி ம்ருதி³ நிஶ்சலாயாம் க⁴டஸ்ய க³மநமஸ்தீதி சேத்³ , ஏவம் தர்ஹி ஸ்வாப்நக³மநவத் மாயாவிஜ்ரும்பி⁴தோ க³மநாதி³ப்ரதிபா⁴ஸ: । ததே³வமாப்திரபி க்ரியாபூர்விகா பரப்³ரஹ்மணி நோபபத்³யத இதி ஸித்³த⁴ம் ।

ஸம்ஸ்க்ருதிபக்ஷே(அ)பி ந தாவத்³ ப்³ரஹ்மணி கு³ணாதா⁴நலக்ஷண: ஸம்ஸ்கார: ஸம்ப⁴வதி, அநாதே⁴யாதிஶயரூபத்வாத் । நா(அ)பி தோ³ஷாபநயநலக்ஷண:, நித்யஶுத்³த⁴ஸ்வபா⁴வே தோ³ஷாபா⁴வாத் । அத² மந்யஸே நிர்மலஸ்வபா⁴வே(அ)பி த³ர்பணே(அ)ந்யஸம்பர்கக்ருதமலஸ்யா(அ)பநயநம் யதா² நிக⁴ர்ஷணக்ரியயா ப⁴வதி, ததா²(அ)(அ)த்மந்யப்யவித்³யாக்ருததோ³ஷஸ்யா(அ)பநயநம் க்ரியயா(அ)ஸ்த்விதி; தத்ர வக்தவ்யம் – கிமாத்மாஶ்ரிதயா க்ரியயா தோ³ஷாபநய: கிம் வா(அ)ந்யாஶ்ரிதயா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஸ்வர்க³க³தே நிரவயவ ஆத்மநி க்ரியாநுபபத்தே: । ந த்³விதீய:, ப்ரத்யகா³த்மநோ(அ)ந்யத்³ரவ்யை: ஸம்யோகா³பா⁴வேந தாத்ததா³ஶ்ரிதக்ரியாம் ப்ரத்யவிஷயத்வாத் । அதா²(அ)(அ)த்மநி பரிஸ்பந்த³பரிணாமயோரபா⁴வே(அ)பி மந்த்ரதே³வதாபி⁴தா⁴நாத்³விஷநிராஸவதீ³ஶ்வராபி⁴தா⁴நாத்³தோ³ஷாபநய: ஸ்யாதி³தி சேத்³, ந; தஸ்ய தோ³ஷஸ்ய பாரமார்தி²கத்வே ஸ்வாஶ்ரயவிகாரமந்தரேணா(அ)பஸாரணாயோகா³த் । ந சா(அ)(அ)த்மநோ விகார: ஸம்ப⁴வதி, “அவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே” இதி ஸ்ம்ருதே: । தோ³ஷஸ்யா(அ)வித்³யாத்மகத்வே வித்³யயைவ நிவ்ருத்தி: ஸ்யாந்ந து க்ரியயா । நநு ஶாஸ்த்ரீயை: ஸ்நாநாசமநாதி³கர்மபி⁴ராத்மநோ கு³ணாதா⁴நலக்ஷண: ஸம்ஸ்கார: ஶ்ரூயத இதி சேத்³ , அந்த:கரணவிஶிஷ்டஸ்யைவா(அ)(அ)த்மநஸ்தச்ச்²ரவணாத் । ந ஹி நிருபாதி⁴கஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ த⁴ர்மாத⁴ர்மாநநுதிஷ்ட²தஸ்தத்ப²லம் ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாந்ந ஸம்ஸ்க்ருதிரப்யாத்மநி ஸம்ப⁴வதி । ததஶ்சோத்பத்த்யாதி³சதுர்வித⁴ப²லஸ்ய மோக்ஷே து³:ஸம்பாத³த்வாத் தத³திரேகேணா(அ)ந்யஸ்ய க்ரியாப²லஸ்யா(அ)பா⁴வாச்ச விஜ்ஞாநஸ்யைவ மோக்ஷோ கோ³சரோ ந க்ரியயா: । நநு ஜ்ஞாநமபி த்⁴யாநவத் மாநஸக்ரியேதி சேத்³ , ந; ப²லத: காரணதஶ்ச ஜ்ஞாநக்ரியயோர்வைலக்ஷண்யாத் । வஸ்துஸ்பு²ரணம் ஹி ஜ்ஞாநப²லம் தச்சா(அ)(அ)த்மஸ்வரூபத்வாத³ஜந்யம் । தஜ்ஜந்மப்ரதிபா⁴ஸஸ்து தத³பி⁴வ்யஞ்ஜகாந்த:கரணவ்ருத்திஜந்மோபாதி⁴க: । ந சைவம் த்⁴யாநக்ரியாப²லமஜந்யம் , க³ருட³தே³வதாதி³த்⁴யாநாத்³விஷநிர்ஹரணவஶ்யாகர்ஷணாதி³ப²லஸ்ய பூர்வமவித்³யமாநஸ்யைவ ஜந்மத³ர்ஶநாத் । காரணம் ச த்⁴யாநக்ரியாயாஶ்சோத³நாஜந்யபுருஷேச்சா²பூர்வக: ப்ரயத்நோ ந விஷயஸத்³பா⁴வ:, அஸத்யபி விஷயே விதி⁴தோ யோஷித³க்³ந்யாதி³த்⁴யாநத³ர்ஶநாத் । ஜ்ஞாநம் து ப்ரமாணப்ரமேயஜந்யம் ந புருஷேச்சா²மநுவர்ததே, அநிச்ச²தோ(அ)பி து³ர்க³ந்தா⁴தி³ஜ்ஞாநத³ர்ஶநாத் । யத்³யப்யநுமாநஶப்³தா³தி³ஷு ஜ்ஞாநஸ்ய ந ப்ரமேயஜந்யத்வநியம:, அதீதாநாக³தவஸ்துஜ்ஞாநேஷு தத³ஸம்ப⁴வாத் , ததா²பி லிங்க³ஶப்³தா³தி³தந்த்ரமேவ தத்ரா(அ)பி ஜ்ஞாநம் , ந புருஷேச்சா²தந்த்ரமிதி க்ரியாதோ விலக்ஷணமேவ ।

நநு ஸம்யோக³விபா⁴க³பரம்பராவ்யதிரேகேண க்ரியைவ நா(அ)ஸ்தி, யதோ வைலக்ஷண்யம் ஜ்ஞாநஸ்யோபபாத்³யேத । ஸர்வத்ர ஸம்யோக³விபா⁴க³பரம்பராவதி ஹி ஶ்யேநாதௌ³ சலதீதி ப்ரத்யயோ ஜாயதே । ந சைவம் ஸ்தா²ணாவபி ஶ்யேநஸம்யோக³விபா⁴க³வதி சலநப்ரத்யய: ப்ரஸஜ்யேதேதி வாச்யம் , ஆகாஶப்ரதே³ஶவிஶேஷஸம்யோக³விபா⁴க³ம் ப்ரத்யேவ தத³ங்கீ³காராத் । ந ஹி ஸ்தா²ணுராகாஶப்ரதே³ஶவிஶேஷை: ஸம்யுஜ்யதே விப⁴ஜ்யதே வா । தஸ்மாத³திப்ரஸங்கா³பா⁴வாந்நா(அ)ஸ்தி ஸம்யோக³விபா⁴க³ப்ரசயாதிரேகிணீ க்ரியேதி சேத்³ , மைவம் ; ப³ஹுலாந்த⁴காராவ்ருதே நப⁴ஸ்யப்ரதீயமாநே தத்ப்ரதே³ஶவிஶேஷஸம்யோக³விபா⁴கா³நாமப்யப்ரதீதௌ க²த்³யோதோ சலதீதி ப்ரத்யயஸத்³பா⁴வாத் । தஸ்மாத் ஸம்யோகா³த்³யதிரிக்தா க்ரியா ப்ரத்யக்ஷஸித்³தா⁴ । ப்ராபா⁴கரஸ்து க்ரியாயா நித்யாநுமேயதாம் மந்வாந இத்த²ம் ப்ரயுங்க்தே – “விமதாவாத்³யஸம்யோக³விபா⁴கௌ³, ஸ்வாஶ்ரயக³தேநா(அ)வ்யவஹிதபூர்வக்ஷணோத்பந்நேநா(அ)திஶயேந ஜந்யௌ, வ்யவஸ்தி²தத்³ரவ்யே காதா³சித்கத்வாத் , ஸம்யோக³விபா⁴க³ஜந்யகார்யவத்” இதி । தத்ர யோ(அ)ஸாவதிஶய: ஸ ஏவ க்ரியா ப⁴விஷ்யதி । ஈஶ்வரேச்ச²யா ஸித்³த⁴ஸாத⁴நதா மா பூ⁴தி³த்யுத்பந்நேநேத்யுக்தம் । ஆத்மமந:ஸம்யோக³ஜந்யாத்³ருஷ்டவ்யவச்சே²தா³யா(அ)வ்யவஹிதபூர்வக்ஷணேதி । த்³ரவ்யேண ஸஹோத்பந்நே ஶௌக்ல்யாதா³வநைகாந்திகத்வவ்யவச்சே²தா³ய வ்யவஸ்தி²தே த்³ரவ்யே இதி । மைவம் ; கிமத்ர ஸயோகி³நோர்த்³வயோரப்யதிஶய: ஸாத்⁴யதே கிம் வா(அ)ந்யதரஸ்மிந்நேவ உதா(அ)விஶேஷிதமதிஶயமாத்ரம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஶ்யேநஸ்தா²ணுஸம்யோகா³தா³வபா⁴வாத் , தஸ்யா(அ)ந்யதரகர்மஜந்யத்வாத் । ந த்³விதீய:, உப⁴யகர்மஜந்யே மல்லமேஷஸம்யோகா³தௌ³ ஸாத்⁴யாஸம்ப⁴வாத் । த்ருதீயே(அ)பி கிமஸௌ க்ரியாக்²யோ(அ)திஶய: ஸ்தி²ராதே³வ த்³ரவ்யாது³த்பத்³யதே உதா(அ)திஶயாந்தராத் ? ஆத்³யே ஸம்யோக³விபா⁴க³யோரேவ தஸ்மாத்³ த்³ரவ்யாது³த்பத்திரஸ்து கிமநேநா(அ)திஶயேந । த்³விதீயே(அ)நவஸ்தா²பாத: ।

அத² மதம் பூ⁴மிபாத³யோ: ஸம்யோக³: பாதா³ஶ்ரிதகர்மணா ஜாயதே । தச்ச கர்ம ந கர்மாந்தரேண ஜாயதே, கிந்து ப்ரயத்நவதா³த்மபாத³ஸம்யோகே³ந, ததோ நா(அ)நவஸ்தே²தி, தர்ஹி ப்ரயத்நவதா³த்மபாத³ஸம்யோக³ஸ்யைவ பூ⁴பாத³ஸம்யோகா³ரம்ப⁴கத்வமித்யபி வக்தும் ஶக்யதயா ந கர்ம ஸித்⁴யேத் , தஸ்மாந்நா(அ)நுமேயா க்ரியா கிந்து ப்ரத்யக்ஷைவ । ந ச க்ஷணிகஸ்ய கர்மண: கத²மிந்த்³ரியஸம்யோக³ஜ்ஞாநலக்ஷணக்ஷணத்³வயாவஸ்தா²நமிதி வாச்யம் , ஶப்³த³வித்³யுதா³தி³வத³விரோதா⁴த் । அதஶ்ச ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴க்ரியாதோ வைலக்ஷண்யம் ஜ்ஞாநஸ்யோபபந்நம் । நந்வந்த:கரணபரிணாமரூபத்வாத்³ ஜ்ஞாநமபி க்ரியைவ । ஸத்யம் , ததா²பி த்⁴யாநவத்புருஷதந்த்ரத்வாபா⁴வாத்³விதி⁴யோக்³யக்ரியாதோ வைலக்ஷண்யமஸ்த்யேவ । யதா² யோஷித்யக்³நித்⁴யாநம் விதி⁴ஜந்யபுருஷேச்சா²வஶாத் கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்தும் ஶக்யம் , ந ததா² ப்ரஸித்³தே⁴(அ)க்³நாவக்³நிஜ்ஞாநம் விதா⁴தும் புருஷேச்ச²யா(அ)நுஷ்டா²தும் வா ஶக்யம் । ஸத்யாமபீச்சா²யாம் மந:ஸஹக்ருதஸ்ய சக்ஷுஷ: ஸ்பர்ஶநேந்த்³ரியஸ்ய வா(அ)க்³நிஸம்யோக³மந்தரேண தஜ்ஜ்ஞாநாநுத³யாத் । ஸதி து தத்ஸம்யோகே³ விநா(அ)பீச்சா²ம் ஜ்ஞாநோத³யாத் । அந்யதா²கரணம் து தூ³ராபாஸ்தம் । ந ஹி புரோவஸ்தி²தோ(அ)க்³நிர்நிபுணதரேணா(அ)பி ஸ்தம்பா⁴த்³யாகாரேணா(அ)வக³ந்தும் ஶக்யதே । கத²ம் தர்ஹி ரஜ்ஜௌ ஸர்பஜ்ஞாநமிதி சேத் , தஸ்ய ஜ்ஞாநாபா⁴ஸத்வாத் । ந ச ஸோ(அ)ப்யாபா⁴ஸ: புருஷதந்த்ர: அநிச்ச²த: கம்பமாநஸ்யா(அ)பி ஜாயமாநத்வாத் । நநு லோகே(அ)முமக்³நிம் பஶ்யேதி கேசநேத்³விஹிதே ஸத்யந்யோ(அ)பி ஸ்வேச்ச²யா தத³பி⁴முகோ² பூ⁴த்வா தம் பஶ்யதி அஸத்யாம் த்விச்சா²யாம் விமுகோ² பூ⁴த்வா சக்ஷுஷீ நிமீல்ய வா ந பஶ்யதி ததா² ஶாஸ்த்ரவஶாதா³ஹவநீயாத்³யக்³நீந் கரணாத்³யுபேதாநவலோகயதி ।

அத: கத²ம் புருஷஸ்ய ஜ்ஞாநவிஷயகரணா(அ)கரணா(அ)ந்யதா²கரணேஷு ஸ்வாதந்த்ர்யாபா⁴வ: । உச்யதே – அாபி⁴முக்²யவைமுக்²யே த³ர்ஶநாத³ர்ஶநயோ: ஸாமக்³ர்யௌ । தத்ர தத்ஸம்பாத³நலக்ஷணக்ரியாயாமேவ புருஷஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யம் ந ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோ: । அத: பஶ்யேத்யுக்தே ஸாமக்³ரீம் ஸம்பாத³யேத்யயமர்த²: ஸம்பத்³யதே । யதி³ ஜ்ஞாநம் புருஷப்ரயத்நஜந்யம் ஸ்யாத் ததா³ தா⁴ராவாஹிகத்³விதீயத்ருதீயாதி³ஜ்ஞாநாநாமுத்பத்திர்ந ஸ்யாத் । ப்ரத²மஜ்ஞாநஸ்யைவ ப்ரயத்நநாந்தரீயகத்வாத் । ந ஹி ப்ரயத்நஜந்யக³மநாதி³க்ரியாயா: பரம்பரா ஸக்ருத்ப்ரயத்நமத்ராது³த்பத்³யமாநா த்³ருஶ்யதே । அத² பா³ணவிமோகசக்ரப்⁴ரமணாதௌ³ ப்ரத²மப்ரயத்நாதே³வ க்ரியாபரம்பரா ஜாயத இத்யுச்யேத, தந்ந; தத்ரோத்தரோத்தரக்ரியாணாம் வேகா³க்²யஸம்ஸ்காரஜந்யத்வாத் । ந ச தா⁴ராவாஹிகஜ்ஞாநேஷு ததா² ஸம்ஸ்காரோ(அ)ஸ்தி । ந ச ப்ரத²மஜ்ஞாநஜந்யஸம்ஸ்காராது³த்தரோத்தரஜ்ஞாநபரம்பரா ஜாயதாமிதி வாச்யம் ; ததா² ஸதி ஸ்ம்ருதித்வப்ரஸங்கா³த் । ஸ்ம்ருதித்வே சேந்த்³ரியஸம்யோகா³த்³யநபேக்ஷத்வப்ரஸங்க³: । தஸ்மாத் த்³விதீயத்ருதீயாதி³ஜ்ஞநாநாம் ப்ரமாணதந்த்ரத்வாத் ப்ரத²மஜ்ஞாநஸ்யா(அ)பி ததா²த்வே வக்தவ்யே ப்ரயத்நாந்வயவ்யதிரேகௌ ப்ரமாணஸாமக்³ரீஸம்பாத³நவிஷயதயோபபத்³யேதே । ஏவம் ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநமபி ஸம்ஸ்காரோத்³போ³தா⁴தீ⁴நம் ந புருஷப்ரயத்நாதீ⁴நம் , ஸத்³ருஶத³ர்ஶநாத³த்³ருஷ்டவஶாத்³வா ஸம்ஸ்காரோத்³போ³தே⁴ ப்ரயத்நமந்தரேணா(அ)ப்யநிஷ்டவிஷயஸ்ம்ருதித³ர்ஶநாத் । யதி³ க்வசித் ஸ்ம்ருதிவிஶேஷே ப்ரயத்நாபேக்ஷா த்³ருஶ்யேத ததா³(அ)பி ப்ரயத்நேந சிந்தாபரபர்யாயசித்தைகாக்³ர்யமேவ ஜாயதே, ந து ஸ்ம்ருதி: । தேந சைகாக்³ர்யேண ஸம்ஸ்கார உத்³போ³த்⁴யதே । தது³க்தம் – “ஸத்³ருஶாத்³ருஷ்டசிந்தாத்³யா: ஸ்ம்ருதிபீ³ஜஸ்ய போ³த⁴கா:” இதி ।

யத்து ஶாஸ்த்ரவஶாதா³ஹவநீயாதீ³நாம் ஶரீராவலோகநம் , தந்நா(அ)ஸ்தி க்வசிதா³ஹவநீயதே³வதாயா மூர்திரிதி யோ(அ)யம் பரோக்ஷ: ப்ரத்யயோ மூர்திவிஶேஷவிஷய: ஸ ந புருஷதந்த்ர:, விநைவ ப்ரயத்நம் மூர்திவிஶேஷவாசிஶப்³தை³ரேவ ஜாயமாநத்வாத் । யச்ச புரோவர்த்யங்கா³ராணாம் தந்மூர்திவிஶேஷாகாரேண பா⁴வநம் தந்ந ஜ்ஞாநம் , அயதா²வஸ்துத்வாத் । ந சா(அ)யதா²வஸ்துத்வே கத²ம் ஶாஸ்த்ரீயத்வமிதி வாச்யம் , ந ஹி ஶாஸ்த்ரமங்கா³ராணாம் ஹஸ்தபாதா³தீ³நவயவாந் ப்ரதிபாத³யதி । ததா² ஸதி ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³த் , கிந்தர்ஹ்யயதா²வஸ்துகோ³சரேணா(அ)பி பா⁴வநேந ப²லவிஶேஷ: ஸாத்⁴ய இதி ப்ரதிபாத³யதி । ந சா(அ)ஸௌ ஸாத்⁴யஸாத⁴நபா⁴வோ மித்²யா ததோ பா⁴வநஸ்யா(அ)யதா²வஸ்துத்வே(அ)பி ந ஶாஸ்த்ரஸ்ய காசித்³தா⁴நி: । பா⁴வநஸ்ய ச புருஷதந்த்ரத்வமஸ்மாபி⁴ரப்⁴யுபேயத ஏவ , தஸ்ய த்⁴யாநக்ரியாரூபத்வாத் । நநு த்⁴யாநமப்யநுப⁴வதந்த்ரமேவ தா⁴ராவாஹிகஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநரூபத்வாதி³தி சேத்³ , ந; அநநுபூ⁴தே ஸ்ம்ருத்யயோகா³த் । ந ஹி யோஷிதா³தே³ரக்³ந்யாதி³ரூபத்வம் கிஞ்சித³நுபூ⁴தம் । நநு “யோஷா வாவ கௌ³தமாக்³நி:” இத்யாக³மாத்தத³நுப⁴வ இதி வாச்யம் , கிமஸ்மாதா³க³மாத் ப்ரமிதிர்ஜாயதே கிம் வா விபர்யயாநுப⁴வ: ? ஆத்³யே யோஷித³க்³நித்வப்ரமிதிபரேணா(அ)நேந வாக்யேந த்⁴யாநவிதி⁴ர்ந ஸித்⁴யேத் । அத² விதி⁴பரமேதத்³வாக்யம் ததா³ ந யோஷித³க்³நித்வம் ப்ரமீயதே । உப⁴யபரத்வே வாக்யபே⁴தோ³ விருத்³த⁴த்ரிகத்³வயாபத்திஶ்ச । யோஷித³க்³நித்வப்ரமிதௌ ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ஶ்ச । ந த்³விதீய:, தோ³ஷரஹிதஸ்யா(அ)(அ)க³மவாக்யஸ்ய விபர்யயாநுப⁴வஹேதுத்வாயோகா³த் । தஸ்மாந்நைதேந வாக்யேந ப்ரஸித்³த⁴யோர்யோஷித³க்³ந்யோஸ்ததா³த்ம்யமநுப⁴விதம் ஶக்யம் , கிம் தர்ஹி யதா² த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி³ரூபாயா: ஶாரீரக்ரியாயா: ஸ்வர்க³ஸாத⁴நத்வம் தத்³வாக்யாத் ப்ரமீயதே ததா²(அ)ஸ்மாத³பிவாக்யாத் கஸ்யாஶ்சிந்மாநஸக்ரியாயா: ப²லவிஶேஷஸாத⁴நத்வம் ப்ரமீயதே தர்ஹி யோஷித³க்³நிபத³த்³வயம் வ்யர்த²ம் ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; க்ரியாபா⁴ஜோ மநஸ ஆகாரவிஶேஷஸமர்பகத்வாத் । யதா² “கோ³கர்ணாகரேண பாணிநா(அ)(அ)சாமேத்” இத்யத்ர கோ³ஶப்³த³: கர்ணஶப்³தோ³ வா(அ)(அ)சமநாங்க³ஸ்ய பாணே: ஸ்வார்த²ஸத்³ருஶாகாரம் கேவலம் ஸமர்பயதோ ந து ப்ரஸித்³த⁴மர்த²ம் ப்ரதிபாத³யத: ததா² யோஷித³க்³நிஶப்³தா³வபி ப்ரஸித்³த⁴ஸ்வார்த²மஸ்ப்ருஶந்தாவேவ தத்ஸத்³ருஶாகாரம் மநஸோ த்⁴யாநாங்க³ஸ்ய கிம் ந ஸமர்பயேதாம் ? ந ச யோஷித³க்³நிதாதா³த்ம்யஸ்யா(அ)த்யந்தமப்ரஸித்³த⁴த்வாத் தத்ஸத்³ருஶாகாரஸமர்பணமயுக்தமிதி வாச்யம் । கிம் ஶப்³த³ஸ்யா(அ)த்யந்தாவித்³யமாநாகாரஸமர்பகத்வாபா⁴வ: கிம் வா மநஸஸ்ததா³காரபா⁴க்த்வாபா⁴வ: ? உப⁴யமபி வக்துமஶக்யம் , யதோ நரஸ்ய விஷாணஸ்ய சா(அ)த்யந்தாவித்³யமாநமேவ ஸம்ப³ந்தா⁴காரம் நரவிஷாணஶப்³த³: ஸமர்பயந்நுபலப்⁴யதே மநஶ்ச தமாகாரம் ப⁴ஜதே । ததஶ்ச ஶ்ருதிஸமர்பிதாகாரவிஶிஷ்டாயா மாநஸாக்ரியாயா: ப்ரவாஹோ த்⁴யாநம் ந து ஸ்ம்ருதிப்ரவாஹ: । நந்வவித்³யமாநவிஷயே த்⁴யாநஸ்ம்ருதிப்ரவாஹயோரஸாங்கர்யே(அ)பி வித்³யமாநவிஷயே சதுர்பு⁴ஜதா⁴ரிவிஷ்ண்வாதௌ³ ஶாஸ்த்ரேணா(அ)நுபூ⁴தே விதீ⁴யமாநம் த்⁴யாநம் ந ஸ்ம்ருதிப்ரவாஹாத்³விஶிஷ்யத இதி சேத்³ , ந; பரோக்ஷத்வேநா(அ)நுபூ⁴தாயா மூர்தேரபரோக்ஷஶாலக்³ராமப்ரதிமாதா³வநுஸந்தா⁴நஸ்ய விஹிதஸ்ய ப்ராக³நுபூ⁴ததாபா⁴வேந ஸ்ம்ருதித்வாயோகா³த் । அபரோக்ஷதயா(அ)நுபூ⁴தேஷ்வபி வஸ்துஷு ஸ்ம்ருதிர்த்⁴யாநாத்³விஶிஷ்யதே । தத்³யதா² – பா³ல்யே படி²த்வா வேத³ம் சிரகாலவ்யவதா⁴நே ஸதி புந: பர்யாலோசயந்நேகைகஸ்மிந் வாக்யே சிரம் சித்தைகாக்³ர்யம் க்ருத்வா தத்தத்³வாக்யம் யதா²படி²தமேவா(அ)வக³ச்ச²தி ஸைஷா ஸ்ம்ருதி: । ந சா(அ)த்ர புருஷ: ஸ்வதந்த்ர:, ப்ரயத்நேந சித்தைகாக்³ர்யே ஸம்பாதி³தே(அ)பி கஸ்மிம்ஶ்சித்³ வாக்யவிஶேஷே ஸ்ம்ருத்யநுத³யாத் । ந ச ஸ்மர்யமாணமபி வாக்யமந்யதா² ஸ்மர்தும் ஶக்யம் , அவேத³வாக்யத்வப்ரஸங்கா³த் । நா(அ)பி ஸ்வேச்சா²வஶாத³ஸ்மர்த்தும் ஶக்யம் ; அநிச்ச²தோ ஶௌசாவஸரே(அ)பி கதா³சித்³வேத³வாக்யஸ்ம்ருதேரநிவார்யத்வாத் । அத: கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்துமஶக்யா யதா²நுபூ⁴தம் வஸ்த்வவிலங்க⁴யந்தீ தத்ஸம்ஸ்காரோத்³போ³த⁴மத்ராதீ⁴நா ஸ்ம்ருதிரித்யுச்யதே । த்⁴யாநம் த்வநுபூ⁴தே(அ)நநுபூ⁴தே வா வஸ்துநி வித்³யமாநாநாமவித்³யமாநாநாம் வா த⁴ர்மாணாம் நிரங்குஶம் கல்பநம் யல்லோகே மநோராஜ்யமிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । ந ச தத்ர புருஷ: பரதந்த்ர:, ஸ்வேச்சா²மநோப்⁴யாம் விநா ஸாத⁴நாந்தரா(அ)நபேக்ஷணாத் । தர்ஹ்யயதா²ஶாஸ்த்ரமபி தே³வதாதி³த்⁴யாநம் ஸ்வேச்சா²நுஸாரேண ப்ரஸஜ்யேதேதி சேத் , ஸத்யம் ; தத்கேந நிவார்யதே । ந ஹி மநோராஜ்யம் ராஜாதி³நா ஶாஸ்த்ரேண வா நிவாரயிதும் ஶக்யதே, பரந்து ஶாஸ்த்ரோக்தத்⁴யாநே ஶாஸ்த்ரீய: ப²லவிஶேஷோ ப⁴வதி நேதரத்ர, அத்³ருஷ்டே ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தே⁴ ஶாஸ்த்ரஸ்ய நியாமகத்வாத் । ந ச ஶாஸ்த்ரமப்யயதா²வஸ்துகோ³சரத்⁴யாநேந கத²ம் ப²லவிஶேஷம் ப்ரதிபாத³யதீதி வாச்யம் , ந ஹி வயம் ஶாஸ்த்ரம் பர்யநுயோக்தும் ப்ரப⁴வாம:, ஶாஸ்த்ரஸ்யா(அ)சிந்த்யமஹிமத்வாத் । அந்யதா² க்வா(அ)(அ)ஹுதிப்ரக்ஷேப: க்வ வா ஸ்வர்க³: காமத்ரோபபத்திமத்³ராக்ஷீ: ? அதா²(அ)பி ஶ்ரத்³தா⁴ஜாட்³யேந யோஷித³க்³ந்யாத்மிகாம் காஞ்சித்³தே³வதாம் பரிகல்ப்ய தத்³த்⁴யாநஸ்ய வஸ்துவிஷயத்வம் ப்³ரூஷே தர்ஹ்யாதி³த்யோ யூபோ யஜமாந: ப்ரஸ்தர இத்யாதா³வபி தத்தத்³ரூபாம் தே³வதாம் ப்ரகல்ப்ய ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யம் ப்ரஸஜ்யேத । ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ஸ்து ப⁴வதோ(அ)பி ஸமாந: । ந சைவமிந்த்³ராதி³தே³வதநாமப்யபலாப:, தத்ப்ரதிபாத³கமந்த்ரார்த²வாதா³நாம் மாநாந்தரவிரோதா⁴பா⁴வாத் । நநு ஸர்வேஷ்வபி வஸ்துஷ்வபி⁴மாநிந்யோ தே³வதா: ஸந்தி “ம்ருத³ப்³ரவீத்”, “ஆபோ(அ)ப்³ருவந்” இத்யாதௌ³ ஸூத்ரகாரேண தத³ங்கீ³காராதி³தி சேத் , தர்ஹ்யத்ரா(அ)ப்யக்³ந்யபி⁴மநிநீ காசித்³தே³வதா யோஷித³பி⁴மாநிநீ சா(அ)பரேதி தே³வதாத்³வயமஸ்து । ந ச தே தே³வதே அத்ர த்⁴யேயே கிந்து யோஷித³க்³நிதாதா³த்ம்யம் । ந ச தாதா³த்ம்யஸ்யாவஸ்தவஸ்யாபி⁴மாநிநீ தே³வதா ஸம்ப⁴வதி, நரவிஷாணாதா³வதிப்ரஸங்கா³த் । ந ச யோஷித³க்³நிநாமிகா காசித்³தே³வதா ஸ்யாதி³தி மந்தவ்யம் , நாமமாத்ரத்வே யோஷித³வயவேஷு யதா²யோக³மக்³ந்யவயவஸம்பாத³நவைப²ல்யாத் । ஸம்பாத்³யதே ஹி ததா² ஶ்ருதௌ “யஷா வாவ கௌ³தமாக்³நிஸ்தஸ்யா உபஸ்த² ஏவ ஸமில்லோமாநி தூ⁴ூமோ யோநிரர்சி:” இத்யாதி³நா । அதை²தத்³த்⁴யாநப²லப்ரதா³தா பரமேஶ்வர ஏதத்³தே³வதா ப⁴விஷ்யதி ததா²பி நாஸாவத்ர த்⁴யேய: । நஹி ஸர்வாந்தர்யாமிணோ ஜக³தீ³ஶ்வரஸ்யா(அ)திஜுகு³ப்ஸிதயோஷித³வயவரூபேண த்⁴யாநமுசிதம் । பரமேஶ்வரஸ்ய ஸர்வாத்மகத்வாத³விரோத⁴ இதி சேத் , தர்ஹி “தம் யதா²யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி” இத்யநயா ந்யாநுக்³ருஹீதயா ஶ்ர்யத்யோபாஸ்யாகாரப்ராப்தே: ப²லத்வாவக³மாது³பாஸகஸ்யா(அ)த்ர ஜுகு³ப்ஸிதயோஷித³வயவத்வப்ராப்தாவக்³நிரூபத்வப்ராப்தௌ வா ஸத்யாமநர்த²ப²லைவ பஞ்சாக்³நிவித்³யா ஸ்யாத் । அத² விஶேஷஶாஸ்த்ரப³லாத³த்ர ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்தி: ப²லம் தர்ஹி தத்³ப³லாதே³வ விநா(அ)ப்யுபாஸ்யதே³வதாமவஸ்துவிஷயேண த்⁴யாநேந ப²லஸித்³தௌ⁴ ஶாஸ்த்ரப⁴க்தம்மந்யேந த்வயா த்⁴யாநஸ்ய வஸ்துவிஷயதாயாம் நா(அ)த்யந்தமபி⁴நிவேஷ்டவ்யம் ।

அதோ²ச்யேத ।
“உபபாபேஷு ஸர்வேஷு பாதகேஷு மஹத்ஸு ச ।
ப்ரவிஶ்ய ரஜநீபாத³ம் ப்³ரஹ்மத்⁴யாநம் ஸமாசரேத் ॥”
இதி ஸ்ம்ருதௌ யதா²வஸ்துவிஷயத்⁴யாநமவக³ம்யதே இதி । தத்ர கிம் த்⁴யாத்ருத்³ருஷ்ட்யா வஸ்துவிஷயத்வம் ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா வா ? ஆத்³யே(அ)பி யதி³ த்⁴யாதா ப்³ரஹ்மாத்மத்வம் ஜாநாதி ததா³ நா(அ)ஸௌ ப்ராயஶ்சித்தே(அ)தி⁴கரோதி, பாதகாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் । அத² ந ஜாநாதி ததா³(அ)ஸாவாத்மாநமந்த:கரணவிஶிஷ்டதயா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் ச பரோக்ஷதயா(அ)வக³ச்ச²ந்நஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி த்⁴யாநம் கத²ம் வஸ்துவிஷயம் மந்யேத । ந த்³விதீய:, த்⁴யாதா ஹ்யந்த:கரணவிஶிஷ்டஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ ப்³ரஹ்மத்வம் த்⁴யாயதி । யத்³யபி தத்ரா(அ)ந்த:கரணாம்ஶம் விஹாய சித³ம்ஶஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் ஶாஸ்த்ரஸம்வாதி³ ததா²(அ)பி ந தாவதா த்⁴யாநஸ்ய வஸ்துவிஷயத்வம் । அந்யதா²(அ)நேந ந்யாயேநாம்ஶத: ஸம்வாதி³நாம் ஶுக்திரஜதாதி³ஜ்ஞாநாநாம் யாத்³ருச்சி²கஸம்வாதி³லிங்கா³பா⁴ஸாதி³ஜந்யஜ்ஞாநாநாம் ச வஸ்துவிஷயத்வேந ப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் ।

நநு விதி³தப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வாநாமபி “ப்³ரஹ்மத்⁴யாநம் கரிஷ்யாம:” இதி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத்³த்⁴யாநஸ்ய வஸ்துவிஷயத்வமிதி சேத்³ , ந; ப்ரப³லபூர்வவாஸநயா ப்ரச்யுதே ப்³ரஹ்மாத்மத்வாநுப⁴வே தஸ்யாமேவா(அ)வஸ்தா²யாமேவம் வ்யவஹாராத் । ந ஹி ப்³ரஹ்மாத்மத்வமநுப⁴வந்த ஏவம் வ்யவஹர்துமர்ஹந்தி । ந ஹி லோகே தே³வத³த்த: ஸ்வஸ்ய மநுஷ்யத்வமநுப⁴வந் மநுஷ்யத்வம் த்⁴யாயாமி த்⁴யாஸ்யாமீதி வா வ்யவஹரதி । நநு “த்⁴யாயதி ப்ரோஷிதநாதா² பதிம்” இத்யத்ர வஸ்துவிஷயே(அ)பி த்⁴யாநவ்யவஹாரோ(அ)ஸ்தீதி சேத்³ , ந; தத்ர த்⁴யாநஶப்³த³ஸ்ய பூர்வாநுபூ⁴தபதிவிஷயஸ்மரணலக்ஷகத்வாத் । யத்³வா விரஹாதுரா மநோராஜ்யம் கரோதீதி முக்²யமேவ த்⁴யாநமஸ்து । தஸ்மாத³வஸ்துவிஷயே த்⁴யாநே புருஷஸ்ய ஸ்வச்ச²ந்த³ப்ரவ்ருத்தௌ க: ப்ரதிப³ந்த⁴: ? நநு ஸக்ருத்ப்ரயத்நமாத்ரேண க⁴டிகாமாத்ரம் த்⁴யாநாநுவ்ருத்திருபலப்⁴யதே, தத்ர ப்ராத²மிகமநோவ்யாபாரம் பரித்யஜ்யேதரேஷாம் மநோவ்யாபாராணாம் ப்ரயத்நநிரபேக்ஷத்வாத்³ தா⁴ராவாஹிகஜ்ஞாநந்யாயேந தந்நிரபேக்ஷத்வே ப்ராத²மிகஸ்யா(அ)பி ப்ராப்தே ஸதி ஸாமக்³ரீஸம்பாத³ந ஏவ ப்ரயத்ந உபக்ஷீயதாம் ததா² ச ஜ்ஞாநாத்³ த்⁴யாநஸ்ய புருஷதந்த்ரத்வக்ருதம் வைஷம்யம் ந ப⁴விஷ்யதீதி சேத் , கிமிதா³நீமேவா(அ)(அ)ரப்⁴யா(அ)ப்⁴யஸ்யதாமபி ஸக்ருத்ப்ரயத்நாத்³ த்⁴யாநாநுவ்ருத்தி: கிம் வா பட்வப்⁴யாஸவதாமேவ ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அநுப⁴வவிரோதா⁴த் । ந த்³விதீய:, ப்ரதிமநோவ்யாபாரம் வித்³யமாநாநாமேவ ப்ருத²க்ப்ரயத்நாநாமப்⁴யாஸபாடவாபி⁴பூ⁴ததயா(அ)நபி⁴மந்யமாநத்வாத் । யதா² பா³லஸ்யைகஹாயநஸ்ய ப்ராத²மிகக³மநாப்⁴யாவஸரே ப்ரதிபாத³விந்யாஸம் ப்ருத²க்ப்ரயத்நோ(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே ந ததா² புந: ஶீக்⁴ரக³மநே தத³பி⁴வ்யக்திரஸ்தி । ந சா(அ)த்ர புந: ப்ருத²க்ப்ரயத்நாபா⁴வ:, விஷமஸ்த²லே வ்யவதா⁴நபதநாதி³நா தத³பி⁴வ்யக்தே: । ஏவம் த்⁴யாநாப்⁴யாஸபாடவோபேதஸ்யா(அ)பி ப்ராத²மிகத்⁴யாநாநுஸாரேண ப்ரயத்நவிஶேஷா அவக³ந்தவ்யா: । அத²வா யதா² வக்ரபா³ணே வேக³ரஹிதே(அ)ப்ய்ருஜூக்ருதே தஸ்மிந்நேவ வேக³ஸ்ததா²(அ)ப்⁴யாஸாத் ப்ராக்³வேக³ஶூந்யே(அ)பி த்⁴யாநாப்⁴யாஸாத்³ருஜூக்ருதே மநஸி வேகா³க்²ய: ஸம்ஸ்கார: கல்ப்யதாம் । அஸ்மிந்நபி பக்ஷே த்⁴யாநஸ்ய ப்ரயத்நதந்த்ரத்வம் நா(அ)பைதி । பா³ண இவ க³மநஸ்யா(அ)ப்யாத்³யக்ரியயா: ப்ரயத்நநாந்தரீயகத்வாத் । ந சைவம் தா⁴ராவாஹிகஜ்ஞாநேஷு ப்ருத²க்ப்ரயத்நா: கல்பயிதும் ஶக்யந்தே । யதா²(அ)நப்⁴யஸ்தவிஷயே த்⁴யாநே ப்ராத²மிகே த்³வயோர்த்³வயோராவ்ருத்த்யோர்மத்⁴யே கிஞ்சித் கிஞ்சித்³வ்யவதா⁴நம் ப்ருத²க்ப்ரயத்நக³மகமஸ்தி ந ததா² ப்ராத²மிகே(அ)பி தா⁴ராவாஹிகஜ்ஞாநே தத³ஸ்தி । ப்ரமாப்ரமேயஸம்ப³ந்த⁴ஜந்யே தஸ்மிந் பா³லவ்ருத்³த⁴யோர்விஶேஷா(அ)த³ர்ஶநாத் । அத² த்³விதீயத்ருதீயாதி³ஜ்ஞாநாகாரபரிணாமபரம்பராநிர்வாஹாய மநஸி வேக³: கத²ஞ்சித் கல்ப்யேத ததா²ப்யஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரயத்நநாந்தரீயகத்வாபா⁴வாந்ந ஜ்ஞாநம் புருஷதந்த்ரம் । ந ஹி ஜ்ஞாநம் ப்ரயத்நாநந்தரமேவ ஜாயதே, கிந்து தேந ப்ரயத்நேந ப்ரமாணாதி³ஸாமக்³ர்யாம் ஸம்பாதி³தாயாம் பஶ்சாது³த்பத்³யதே ததா²(அ)ஜ்ஞாநே நிவ்ருத்திரபி ந ப்ரயத்நாநந்தரபா⁴விநீ, கிம் தர்ஹி ப்ரயத்நேந விரோதி⁴ஸாமக்³ர்யாம் ஸம்பாதி³தாயாம் பஶ்சாந்நிவர்ததே । ஏவம் ச ஸாமக்³ர்யா: ப்ரயத்நதந்த்ரத்வே ஸதி ஜ்ஞாநமேவ புருஷேண கர்துமகர்தும் வா ஶக்யமிதி வதி³நாம் விப்⁴ரம: । அந்யதா²கரணம் து ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)த்யந்தமநாஶங்கநீயமித்யுக்தம் புரஸ்தாத் । ந ச த்⁴யாநமபி ப்ரயத்நஸம்பாதி³தஸாமக்³ரீதந்த்ரம் ந ப்ரயத்நதந்த்ரமிதி வக்தும் ஶக்யம் , ப்ரயத்நாதிரிக்தஸாமக்³ர்யபா⁴வாத் । அதோ த்⁴யாநஸ்யா(அ)ந்யவ்யவதா⁴நமந்தரேண ஸாக்ஷாதே³வ கரணாகரணே ஸுஶகே । அந்யதா²கரணம் து நிரங்குஶம் ஸம்ப⁴வதி । ததே³வமஜந்யப²லம் வஸ்துவிஷயம் ப்ரமாணஜந்யம் ஜ்ஞாநம் ஜந்யப²லம் வஸ்துநிரபேக்ஷம் புருஷேச்சா²ப்ரயத்நமாத்ரஜந்யம் த்⁴யாநமிதி ஜ்ஞாநத்⁴யாநயோர்மாநஸத்வேந ஸமயோரபி ப²லதோ விஷயத: காரணதஶ்ச மஹத்³வைலக்ஷண்யம் ஸித்³த⁴ம் । ஏவம் ச ஸத்யபுருஷதந்த்ரதயா(அ)நுஷ்டா²துமஶக்யம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விதி⁴யோக்³யம் ந ப⁴வதீதி “ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:” இதி தவ்யப்ரத்யயோ(அ)ர்ஹார்தோ²(அ)வக³ந்தவ்ய: । கத²ம் தர்ஹ்யாத்மந்யேவா(அ)(அ)த்மாநம் பஶ்யேதி³தி த³ர்ஶநவிதி⁴ரிதி சேத்³ , த³ர்ஶநஸாத⁴நபூ⁴தாந்தர்முக²த்வாதி³விதி⁴த்வேந வ்யாக்²யேய இதி ப்³ரூம: । வ்யாக்²யாதம் சா(அ)ஸ்மபி⁴ர்விசாரவிதி⁴பரத்வேந ப்ரத²மஸூத்ரத்ருதீயவர்ணகே । ததே³வம் மோக்ஷபர்யாலோசநயா உத்பத்த்யாத்³யயோக்³யப்³ரஹ்மபர்யாலோசநயா ஜ்ஞாநபர்யாலோசநயா ச வித்⁴யஸம்ப⁴வாத³ஹேயாநுபாதே³யாத்மதத்த்வே வேதா³ந்தா: பர்யவஸ்யந்தீத்யப்⁴யுபேயம் ।

நந்வஹம்ப்ரத்யயாவஸேயாத்மந: கர்மாங்க³த்வாத் தத்ர பர்யவஸிதாநாம் வேதா³ந்தாநாமபி கர்மவிதி⁴வாக்யைரேகவாக்யதா ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; அநந்யவேத்³யே க்ரியாகாரகஸம்ஸர்க³ஶூந்ய ஏவா(அ)(அ)த்மநி வேதா³ந்தாநாம் பர்யவஸநாத் । அக்³நிஹோத்ரப²லா வேதா³: ஶீலவ்ருத்தப²லம் ஶ்ருதமிதி ஸ்ம்ருதிகாரை: ஸர்வோ வேதோ³ த⁴ர்மே விநியுக்த இதி சேத்³ , ந; “தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஶம் ப்ருச்சா²மி”, “ஸர்வே வேதா³ யத்பத³மாமநந்தி”, “வேதை³ஶ்ச ஸர்வைரஹமேவ வேத்³ய:” இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவஶாத் பூர்வஸ்ம்ருத்யர்த²ஸ்ய நிர்ணேதவ்யத்வாத் ।

நந்வாம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதா³நர்த²க்யமதத³ர்தா²நாமிதி வத³ந் ஜைமிநிரித்த²ம் மந்யதே – உத்தமவ்ருத்³தோ⁴க்தஶப்³த³ஶ்ரவணாநந்தரம் மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ப்ரவ்ருத்திம் த்³ருஷ்ட்வா தயா தஸ்ய கார்யஜ்ஞாநமநுமாய கார்யாந்வித ஏவா(அ)ர்தே² ஶப்³த³ஸாமர்த்²யம் வ்யுத்பித்ஸுர்ஜாநாதி । ததா² ச ஸித்³த⁴வஸ்துந்யக்³ருஹீதஸாமர்த்²யஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய தத்³போ³த⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத்³வேதா³ந்தாநாமப்யத்³வைதாத்மதத்த்வபோ³த⁴கத்வம் நா(அ)ஸ்தீதி, மைவம் ; கிம் பா⁴ட்டமதமவலம்ப்³யைவமுச்யதே கிம் வா ப்ராபா⁴கரமதமவலம்ப்³ய ? நா(அ)(அ)த்³ய: । அபி⁴ஹிதாந்வயவாதீ³ ஹி பா⁴ட்ட: । ஸ சைவம் வ்யுத்பத்திப்ரக்ரியாம் ரசயதி – உத்தமவ்ருத்³தே⁴ந வாக்யே ப்ரயுக்தே ஶ்ரோதுர்மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யா விஶிஷ்டஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநம் ஶப்³த³கார்யத்வேநா(அ)நுமாய ஶப்³த³ஸமுதா³யஸ்யார்த²ஸமுதா³யே ஸாமர்த்²யம் ப்ரதிபத்³யதே । தத்ர கா³மாநய கா³ம் ப³தா⁴நேத்யாதி³ப்ரயோகே³ஷ்வாவபோத்³தா⁴ராப்⁴யாமாநயநதத்ஸம்ஸர்க³வ்யபி⁴சாரே(அ)பி கோ³மாத்ரஸ்யா(அ)ந்வயாத்³ ப³ந்த⁴நே(அ)பி கோ³ஶப்³த³ஸ்ய கோ³மாத்ரே ஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ரதிபத்³யதே ந த்வாநயநதத்ஸம்ஸர்க³யோர்வ்யபி⁴சரிதயோ: । ஏவம் ஸர்வபதா³நாம் பதா³ர்த²ஸ்வரூபமாத்ரேஷு ஸாமர்த்²யப்ரதிபத்தே: ஸம்ஸர்க³போ³த⁴: கிம்நிப³ந்த⁴ந இதி வீக்ஷாயாமநந்யதா²ஸித்³தா⁴ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஶப்³தா³வக³தபதா³ர்த²நிப³ந்த⁴ந இதி கல்ப்யதே । தத: பதே³ப்⁴ய: பத³ர்தா²: பதா³ர்தே²ப்⁴ய: ஸம்ஸர்க³ இத்யபி⁴ஹிதாந்வய இதி । ஏவம் ச ஸத்யேதந்மதாநுஸாரேண ஶப்³த³ஸ்ய ந கார்யாந்விதஸ்வார்தே² ஸாமர்த்²யம் கிந்து ஸ்வார்த²மாத்ரே । தத: ஸூத்ரக³தாநர்த²க்யபதே³நா(அ)க்ரியார்தா²நாம் ஶப்³தா³நாம் நா(அ)பி⁴தே⁴யாபா⁴வோ வர்ணயிதும் ஶக்ய: । அத² ப்ரயோஜநாபா⁴வோ வர்ண்யேத, தந்ந ; ஸோ(அ)ரோதீ³தி³த்யாதி³வாக்யாநாம் ததா²த்வே(அ)பி நிரதிஶயாநந்த³ரூபப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³காநாம் வேதா³ந்தாநாம் நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாயோகா³த் ।

நந்வஸ்து தர்ஹி த்³விதீய: பக்ஷ:, அந்விதாபி⁴தா⁴நவாதி³நா ப்ரபா⁴கரேண பா⁴ட்டவத்³விரலபதா³ர்த²வ்யுத்பத்த்யநங்கீ³காராத் । ஸ ஹ்யேவம் வ்யுத்பத்திப்ரக்ரியாம் ரசயதி – ஶுக்லாம் கா³மாநய த³ண்டே³நேதி ஶப்³த³ஸ்ய ஶ்ரவணாநந்தரம் ஶ்ரோதுர்க³வாநயநே ப்ரவ்ருத்திம்பலப்⁴ய க³வாநயகர்த்தவ்யதா(அ)நேந ஶ்ரோத்ரா ஶப்³தா³த்ப்ரதிபந்நேதி பூ⁴தார்த²ஸம்ஸ்ருஷ்டே கார்யே ஶப்³த³ஸமுதா³யஸ்ய ஸாமர்த்²யம் பா³ல: ப்ரதிபத்³யதே । புநஶ்ச கா³ம் ப³தா⁴நா(அ)ஶ்வமாநயேத்யாதி³ப்ரயோகா³ந்தரேஷு கோ³ஶப்³த³ஸ்யா(அ)ந்வயே கார்யஸம்ஸ்ருஷ்டக³வாக்ருதேரந்வயாத்தது³த்³தா⁴ரே ச கார்யஸம்ஸ்ருஷ்டக³வாக்ருதேரேவோத்³தா⁴ராத் கார்யஸம்ஸ்ருஷ்டாயாம் க³வி பத³ஸாமர்த்²யம் கல்ப்யதே । ஆநயநதத்ஸம்ஸர்க³வ்யபி⁴சாரே(அ)பி கார்யஸம்ஸர்கா³வ்யபி⁴சாராத் । ஏவம் ச ஸதி யதா²(அ)பி⁴ஹிதாந்வயவாதே³ பதா³நாம் ப்ரத²மாவக³தஸம்ஸர்க³பு³த்³தி⁴ஹேதுத்வஸ்யா(அ)பவாதோ³ வாக்யவாக்யார்த²யோர்மத்⁴யே பதா³ர்த²தச்ச²க்திவ்யவதா⁴நகௌ³ரவம் சேதி தோ³ஷத்³வயமஸ்தி ந ததா²(அ)ந்விதாபி⁴தா⁴நவாதே³ தத³ஸ்தி ப்ரத்யுத பதா³நாமேவ ஸம்ஸர்க³ப்ரதிபாத³நே லாக⁴வமிதி । நைதத்ஸாரம் , ந ஹி ப்ரயோக³பே⁴தே³ஷு கார்யஸம்ஸர்க³ ஏவ க³வாக்ருதேர்நியமேந ப்ரதீயதே, கிந்து கு³ணத்³ரவ்யக்ரியாகாரகஸம்ஸர்க³ஶ்ச । ததா² ஹி – ஶுக்லாம் கா³மாநயேத்யத்ர கு³ணஸ்ய ஜாதியுக்தேந த்³ரவ்யேண ஸம்ப³ந்த⁴: த்³ரவ்யஸ்ய ச விப⁴க்த்யர்தே²ந காரகேண புநஶ்ச விப⁴க்த்யர்த²விஶிஷ்டஸ்ய த்³ரவ்யஸ்ய க்ரியயா க்ரியாயாஶ்ச நியோக³கார்யேணேதி வ்யவஹித: கார்யஸம்ப³ந்த⁴: । ததா² ச ஸத்யவ்யவஹிதஸம்ப³ந்தோ⁴பாதா³நஸித்³த⁴யே(அ)ந்யாந்விதஸ்வார்த²மாத்ரே ஶப்³த³ஸாமர்த்²யமப்⁴யுபேயம் , லாக⁴வத் । அந்யதா²(அ)நுவாத³ப்ரஸங்கா³த் । கார்யாந்விதஸ்வார்தே²ஷு ப்ரமாணாந்தரக்³ருஹீதேஷு ஶப்³த³ஸாமர்த்²யம் ப்ரதிபத்³ய பஶ்சாத்³ வாக்யப்ரமணாத³பி தாவந்மாத்ரப்ரதிபத்தௌ கத²மநுவாதோ³ ந ப⁴வேத் । ந ச கார்யேண ஸர்வபதா³ர்தா²நாமவ்யவஹித: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி யேந தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டே ஸாமர்த்²யம் ஸ்யாத் । அஸ்தி கார்யஸ்ய ஸர்வபத³ர்தை²: ஸம்ப³ந்த⁴: ஶேஷஶேஷிலக்ஷண இதி சேத் , தத்ர கார்யஸ்ய ஶேஷிதா நாம கிம் ஸ்வாமிதா கிம் வா(அ)வயவிதா உத ஸாத்⁴யதா அத²வா பரமஸாத்⁴யதா ? நா(அ)(அ)த்³ய:, அசேதநஸ்ய ஸ்வாமித்வாயோகா³த் । ந த்³விதீய:, இதரபதா³ர்தா²நாம் கார்யம் ப்ரத்யவயவத்வாபா⁴வாத் , ந த்ருதீய:, க்ரியாயா ஏவ ஸர்வத்ர காரகஸாத்⁴யத்வாத் । ந சதுர்த²:, ஸ்வர்கா³தே³ரேவ பரமஸாத்⁴யத்வாத் । அத: ஸர்வாநுக³தைகப்ரயோஜகலாபா⁴யா(அ)ந்யாந்விதே ஸாமர்த்²யமப்⁴யுபேயம் । யதி³ கார்யாந்விதே ஸாமர்த்²யம் ஸ்யாத் ததா³ கார்யபத³ஸ்ய தந்ந ஸித்³த்⁴யேத் , கார்யாந்தராபா⁴வாத் । அஸ்தி தா⁴த்வர்த²லக்ஷணம் கார்யாந்தரமிதி சேத்³ , ந; தா⁴த்வர்த²ஸ்ய ப்ரத²மத: கார்யத்வாபா⁴வாத் । நியோக³கார்யஸ்ய ஸாத்⁴யத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் தா⁴த்வர்தே² விஷயத்வேநா(அ)ந்விதே பஶ்சாத் கரணபூ⁴தஸ்ய ச தஸ்ய தா⁴த்வர்த²ஸ்யா(அ)நுஷ்டே²யதயா கர்யத்வம் ந து நியோகா³ந்வயகாலே । ந சைகஸ்மிந் கார்யபதே³ வ்யபி⁴சாரப⁴யேந ப³ஹூநாம் பதா³நாமவ்யபி⁴சரிதகார்யாந்விதார்த²த்வஹாநமயுக்தமிதி வாச்யம் , ததா² ஸத்யர்த²க³தப்ரமாணாந்தரக்³ராஹ்யத்வஸ்யா(அ)ப்யவ்யபி⁴சாரிதயா ஶப்³த³ஸாமர்த்²யவிஷயத்வப்ரஸங்கா³த் । அதோ²ச்யேத – அநந்யதா²ஸித்³தா⁴ந்வயவ்யதிரேகப³லாத் ஸர்வத்ர ஶப்³த³வாச்யத்வம் கல்பநீயம் , ப்ரமாணாந்தரக்³ராஹ்யத்வஸ்யா(அ)வ்யபி⁴சாரித்வம் து ப்ரயோக³நிமித்ததயா(அ)ந்யதா²ஸித்³த⁴ம் ; ஶப்³த³ப்ரயோகோ³ ஹி ப்ரமாணாந்தரக்³ருஹீத ஏவா(அ)ர்தே² ஸம்ப⁴வதி நா(அ)ந்யதா² । தஸ்மாந்நோக்தப்ரஸங்க³ இதி । தர்ஹி கார்யஸ்யா(அ)வ்யபி⁴சாரித்வமப்யந்யதா²ஸித்³த⁴ம் । மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநேந ஹி பா³லஸ்ய வ்யுத்பத்திர்ப⁴வதி । ந ச கார்யஜ்ஞாநேந விநா மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்தி:, அத: ப்ரவ்ருத்திரூபலிங்க³த³ர்ஶநஹேதுகார்யாவ்யபி⁴சாரஸ்யா(அ)ந்யதா²ஸித்³தே⁴ர்ந கார்யஸ்ய ஸர்வபத³ஸாமர்த்²யவிஷயத்வம் । ஏவம் ச ஸதி தே³வத³த்தோ பு⁴க்த்வா நிர்க³த இத்யேவமாதி³பி⁴: கார்யஶூந்யைரபி வாக்யைர்லோகே ப்ரதீயமாநா(அ)ர்த²ப்ரமிதிருபபத்³யதே । ந ச கார்யரஹிதஸ்த²லே கத²ம் வ்யுத்பத்திரிதி வாச்யம் , நிக⁴ண்டுவ்யாகரணோபதே³ஶைரபி வ்யுத்பத்திஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத் கார்யமநபேக்ஷ்யா(அ)ந்யாந்விதஸ்வார்த²ம் பதா³ந்யபி⁴த³த⁴தி ।

நந்வந்விதாபி⁴தா⁴நாங்கீ³காரே கோ³ஶப்³த³ ஆநயநப³ந்த⁴நாத்³யநேகப்ரதியோகி³காந்வயவத்ஸ்வார்த²மபி⁴த³த்⁴யாத்³ ஆநயஶப்³த³ஶ்ச க³வாஶ்வாத்³யநேகப்ரதியோகி³காந்வயவத்ஸ்வார்த²ம் । ததா² ச கா³மாநயேதி வாக்யஸ்யா(அ)ர்தோ² வ்யவஸ்தி²தோ ந ஸ்யாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; கோ³ஶப்³தா³ர்தா²ந்வயப்ரதியோகி³விஶேஷமாநயஶப்³தோ³ நியச்ச²தி ததா²(அ)(அ)நயஶப்³தா³ர்தா²ந்வயப்ரதியோகி³விஶேஷம் கோ³பத³மிதி பத³த்³வயப³லாத்³வாக்யார்த²வ்யவஸ்தா²ஸித்³தே⁴: । நந்வேவமபி கோ³பத³ஸ்யா(அ)(அ)நயநஸம்ஸ்ருஷ்டகோ³த்வமர்த²: । ஆநயபத³ஸ்யா(அ)பி கோ³த்வஸம்ஸ்ருஷ்டமாநயநமித்யர்தா²தி⁴க்யாபா⁴வாத் பத³த்³வயஸ்ய பர்யாயதா ஸ்யாதி³தி சேத்³ , மைவம் ; ந ஹி கா³மிதி பத³மாத்ராதா³நயநாந்விதத்வம் கோ³: ப்ரதீயதே ஆநயேதி வா பத³மாத்ராதா³நயநஸ்ய க³வாந்விதத்வம் கிந்து பத³த்³வயேந பரஸ்பராந்விதத்வம் ப்ரதீயதே, அதோ நோக்ததோ³ஷ: ।

நநு கோ³ஶப்³தோ³ச்சாரணே க்ருதே க³வாக்ருதிரேவ கிமிதி ப்ரதீயதே ந ஸாமர்த்²யவிஷயீபூ⁴தம் ஸர்வமிதி । அவ்யபி⁴சாராத்ஸம்ஸ்காரபூ⁴யஸ்த்வாத்³க³வாக்ருதேரிதரேஷாம் வ்யபி⁴சாராதி³தி ப்³ரூம: । நநு கோ³ஶப்³தே³நா(அ)(அ)நயஶப்³தே³ந ச பூர்வாபரீபா⁴வாத³ர்த²பே⁴த³ இதி வாச்யம் , ஆஹிதாக்³ந்யக்³ந்யாஹிதஶப்³த³யோரப்யர்த²பே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் । நநு கோ³ஶப்³தே³ந கோ³த்வே(அ)பி⁴ஹிதே தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டமாநயநமிதரேணா(அ)பி⁴தீ⁴யதே ததா²(அ)(அ)நயஶப்³தே³நா(அ)(அ)நயநே(அ)பி⁴ஹிதே தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டம் கோ³த்வம் கோ³ஶப்³தே³நா(அ)பி⁴தீ⁴யத இத்யந்யோந்யாஶ்ரயத்வமிதி சேத்³ , நைஷ தோ³ஷ:; தத்தத்பத³ஶ்ரவணத³ஶாயாம் ஸ ஸோ(அ)ர்த²: ப்ரதீயதே அந்த்யபதோ³ச்சாரணாநந்தரம் ச யுக³பத்ஸர்வபதா³நி ஸ்மர்யமாணாநி ஸம்பூ⁴ய ஸ்வார்த²ந் பூர்வமபி⁴ஹிதாநேவா(அ)ந்யோந்யஸம்ஸ்ருஷ்டதயா ப்ரதிபாத³யந்தி । ததா² ச குத இதரேதராஶ்ரயதா । தது³க்தம் ஶாலிகநாதே²ந –
“பத³ஜாதம் ஶ்ருதம் ஸர்வம் ஸ்மாரிதாநந்விதார்த²கம் ।
ந்யாயஸம்பாதி³தவ்யக்தி பஶ்சாத்³வாக்யார்த²போ³த⁴கம் ॥” இதி ॥
ந சைவமபி⁴ஹிதாந்வயவாதா³ர்தா²த³விஶேஷப்ரஸங்க³:, அபி⁴ஹிதாந்வயவாதே³ ஹி பதா³நி பதா³ர்தா²நபி⁴தா⁴யோபக்ஷீயந்தே பதா³ர்தே²ப்⁴யோ வாக்யார்த²ப்ரதிபத்தி: । அந்விதாபி⁴தா⁴நவாதே³ து பதா³நாமேவ வாக்யார்த²ப்ரதிபாத³கத்வமிதி விஶேஷ: । தஸ்மாத³ந்விதாபி⁴தா⁴நவாதே³ தோ³ஷாபா⁴வாத் ப²லிதோ த்³ரும இத்யாதி³கார்யஶூந்யவாக்யப்ரயோகா³ணாம் ச லோகே பூ⁴யஸாமுபலம்பா⁴த்³வேதே³(அ)பி “வஷட்கர்து: ப்ரத²மப⁴க்ஷ:” , “தஸ்மாத்பூபா ப்ரபிஷ்டபா⁴க³:” இத்யாதி³கார்யரஹிதவாக்யாநாமுபலம்பா⁴த³ந்யாந்விதஸ்வார்த²மாத்ரே ஶப்³த³ஸாமர்த்²யம் ஸித்³த⁴ம் । யத்³யபி தேஷு வேத³வாக்க்யேஷு கர்தவ்ய இதி பத³மத்⁴யாஹ்ரியதே ததா²(அ)பி ந வாக்யார்த²ப்ரதிபத்திஸித்³த⁴யே தத³த்⁴யாஹார:, அந்தரேணா(அ)ப்யத்⁴யாஹாரம் தத்ப்ரதிபத்தே: । கிந்து அபூர்வார்த²த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴வக³மாதீ⁴நஸ்தத³த்⁴யாஹார: । யத்து வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாராநுஸாரிணா ஸூத்ரகாரேணைவ கார்யாந்விதஸ்வார்தே² ஶப்³த³ஸாமர்த்²யம் த³ர்ஶிதம் – “தத்³ பூ⁴தாநாம் க்ரியார்தே²ந ஸமாம்நாய:” இதி, தத்ர த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸோபக்ரமாத் ப்ரக்ருதோபயோகி³தயா க்ரியார்த²தேத்யுக்தம் ,ந து ஸித்³தா⁴ர்தே² ஸாமர்த்²யாபா⁴வாபி⁴ப்ராயேண, யதோ பா⁴ஷ்யகாரேணைவ கு³ணகு³ண்யாதீ³நாம் விஶேஷணவிஶேஷ்யாதி³பா⁴வேந ஸமந்வயோ த³ர்ஶித: । யதி³ ஜைமிநீயஸூத்ரம் ஸித்³தா⁴ர்தே² ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாபா⁴வபரம் கல்ப்யேத ததா³நீமக²ண்டை³கரஸே ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தஸமந்வயப்ரதிபாத³காநி பா³த³ராயணஸூத்ராணி விருத்⁴யேரந் ।

நநு “ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்” இத்யாதி³வேதா³ந்தேஷு ப்ராதிபதி³கார்தா²நாமேகரஸப்³ரஹ்மபரதயா(அ)ந்வயே(அ)பி ப்ரத²மாவிப⁴க்த்யர்த²ஸ்ய காரகதயா(அ)ந்வயே ஸதி கத²மக²ண்டை³கரஸத்வஸித்³தி⁴ரிதி சேத்³ , ந; பாணிநிநா ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரே ப்ரத²மாவிப⁴க்தே: ஸ்மரணாத் । தத்ர லிங்க³ஸங்க்²யாத³யஸ்த்வர்தா²த் ப்ரதீயமாநா அபி “ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ” இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴த³நிர்வசநீயா ப⁴விஷ்யந்தி । நநு ப்ரத²மாந்தப்ரயோகே³ஷ்வஸ்திக்ரியாத்⁴யாஹாரம் காத்யாயந: ஸஸ்மார, ததா² ச ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மா(அ)ஸ்தீத்யத்⁴யாஹாரே(அ)க²ண்ட³த்வம் ப⁴ஜ்யேதேதி சேத்³ , மைவம் , “ஏதே த்³ருமா: ப²லிதா:”, “அயம் புருஷோ ராஜகீய:” இத்யாதி³ப்ரயோகே³ஷு ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரபர்யவஸாயிஷ்வஸ்திக்ரியாத்⁴யாஹாரஸ்யோபயோகா³பா⁴வாத்³யதா² நா(அ)த்⁴யாஹாரஸ்ததா²(அ)க²ண்டா³ர்த²பர்யவஸாயிஷு வேதா³ந்தேஷ்வப்யவக³ந்தவ்யம் । கிஞ்ச, க்ரியாயாமத்யந்தப⁴க்தேநா(அ)பி “ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:” இத்யாதி³வாக்யேஷு பூ⁴தார்தே² ஸமந்வயோ வக்தவ்ய:, க்ரியாயாஶ்சா(அ)த்ரா(அ)ஸம்ப⁴வாத் , ஹநநாபா⁴வஸ்ய ப்ராப்தக்ரியாநிவ்ருத்திலக்ஷணத்வாத் । ந ச நிவ்ருத்தே: க்ரியாத்வம் , ஔதா³ஸீந்யரூபத்வாத் ।

அத்ர ப்ராபா⁴கர ஆஹ ந தாவத் ப்ரதிஷேத⁴வாசி நஞ்பத³ம் ப்³ராஹ்மணேந ஸம்ப³த்⁴யதே, ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸ்ய ப்ரதிஷேதா⁴யோகா³த் । நா(அ)பி தா⁴த்வர்தே²ந ஹநநேந । ஹந்த்ருமநஸி ப்ரவ்ருத்ததயா ஹநநஸ்யா(அ)பா⁴வாஸம்ப⁴வாத் । நா(அ)பி தவ்யப்ரத்யயார்தே²ந ப²லப்ரார்த²நயா ப்ரவ்ருத்திஹேதுநா கார்யபு³த்³த்⁴யா வா । த்ரிவித⁴ஸ்யா(அ)பி ப்ரத்யயார்த²ஸ்யா(அ)த்ர ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ரதிஷேதா⁴நர்ஹத்வாத் । அதோ யதா² “நேக்ஷேதோத்³யந்தமாதி³த்யம்” இத்யத்ரேக்ஷணவிரோத்⁴யநீக்ஷணஸங்கல்பக்ரியா விதீ⁴யதே ததா²(அ)த்ரா(அ)பி ராக³ப்ராப்தஹநநவிரோத்⁴யஹநநஸங்கல்பக்ரியா விதீ⁴யத இதி । ததே³தத³ஸாரம் , நஞ்பத³ஸ்யா(அ)பா⁴வே முக்²யத்வாத் । ந ச பா⁴வாந்தரமேவா(அ)பா⁴வ:, ததா² ஸத்யபா⁴வஸ்ய ப்ரதியோகி³நிரபேக்ஷத்வப்ரஸங்கா³த் । நநு தத³ந்யதத்³விரோதி⁴நாவபி நஞ்பத³ஸ்யா(அ)ர்தௌ² । தது³க்தம் –
“நாமதா⁴த்வர்த²யோகீ³ து நைவ நஞ் ப்ரதிஷேத⁴க: ।
வத³த்யப்³ராஹ்மணாத⁴ர்மாவந்யமாத்ரவிரோதி⁴நௌ ॥” இதி ।
மைவம் , தத்ர நஞ்பத³ஸ்ய லாக்ஷணிகத்வாத் । அந்யதா²(அ)நேகார்த²த்வஸ்யா(அ)ந்யாய்யஸ்ய ப்ரஸங்கா³த் । நேக்ஷேதேத்யத்ர து ப்ரஜாபதிவ்ரதப்ரகரணத்வாத் தத³நுஸாரேண லாக்ஷணிகோ(அ)பி வித்⁴யர்தோ²(அ)நுஷ்டே²யவ்ரதலாபா⁴ய ஸ்வீக்ருத: । ந சா(அ)த்ர ததா² முக்²யமபா⁴வம் பரித்யஜ்ய லாக்ஷணிகார்த²ஸ்வீகாரே கிஞ்சித் காரணமஸ்தி । ந ச ஹநநாபா⁴வ ஏவா(அ)நுஷ்டே²ய இதி வாச்யம் , அநாதே³: ப்ராக³பா⁴வஸ்ய தத³யோகா³த் । அந்யதா² விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴விபா⁴க³வ்யவஹாரோ லௌகிகோ ந ஸித்³த்⁴யேத் । நநு நஞ்பதா³ர்த²ஸ்ய தா⁴த்வர்தே²நா(அ)ந்வயே ஸதி ஹி ஹநநப்ராக³பா⁴வோ(அ)த்ரா(அ)ர்தோ² ப⁴வதி । ந ச தத³ந்வய: ஸுலப⁴:, ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்யோபஸர்ஜநத்வாத் । அத: ப்ரதா⁴நேந ப்ரத்யயார்தே²ந நஞர்த²ஸ்யா(அ)ந்வயோ வாச்ய இதி சேத்³ , ஏவமபி நஞ்பத³ஸ்ய நா(அ)த்ர ப்ரதிஷேத⁴பரத்வமபைதி । தவ்யப்ரத்யயோ ஹி விதி⁴ம் ப்³ரூதே । விதி⁴ர்நாமேஷ்டஸாத⁴நம் । ததஶ்ச ஹநநஸ்ய யதி³ஷ்டஸாத⁴நத்வம் பாமரத்³ருஷ்டிஸித்³த⁴ம் புருஷஸ்ய ப்ரவர்தகம் ததே³வ தவ்யப்ரத்யயேநா(அ)நூத்³ய ப்ரதிஷித்⁴யதே – ப்³ராஹ்மணஹநநமிஷ்டஸாத⁴நம் ந ப⁴வதீதி । ந ச ப்ரத்யக்ஷமிஷ்டஸாத⁴நத்வமிதி வாச்யம் , அத்³ருஷ்டாவிரோதி⁴த்³ருஷ்டப்ரயோஜநஸ்யேஷ்டஶப்³தா³ர்த²த்வாத் । ஹநநஸ்ய சா(அ)த்³ருஷ்டவிரோதி⁴த்வாத் । நந்விஹ வா(அ)முத்ர வா(அ)நர்த²ஹீந: புருஷார்த²: ப்ரபஞ்சமத்⁴யே நா(அ)ஸ்தி, அதஶ்சா(அ)த்³ருஷ்டவிரோதி⁴நோ(அ)பீஷ்டத்வமஸ்த்விதி சேத் , ஸத்யமேதத்ஸர்வத்ரா(அ)ர்தோ²(அ)நர்த²ஸம்யுக்த இதி, ததா²ப்யர்தா²தி⁴க: புருஷார்தோ²(அ)நர்தா²தி⁴கோ(அ)புருஷார்தை²தி தத்³விபா⁴க³: । ததா² சா(அ)நர்தா²தி⁴க்யாத³புருஷார்த²பூ⁴தம் ப்³ராஹ்மணஹநநம் முக²த: ப்ரதிஷித்⁴யதே । ஹநநப்ரவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தராகா³த்³யுத்³போ³த⁴நிமித்தப்ரத்⁴வம்ஸோ(அ)நுஷ்டே²ய இதி த்வர்தா²த் ப்ரதீயதே । ந சா(அ)ர்தி²கோ(அ)ர்தோ² விதா⁴தும் ஶக்ய:, அஶாப்³த³த்வாத் । யஶ்சா(அ)ர்தா²த³ர்தோ² ந ஸ சோத³நார்த² இதி ந்யாயாத் । அதோ ஹநநமிஷ்டம் ந ப⁴வதி, கிந்த்வநிஷ்டமித்யேதாவதி ஶாஸ்த்ரேண போ³தி⁴தே ஸதி ஹநநராக³நிமித்தபூ⁴த இஷ்டத்வப்⁴ரமோ நிரோத்³த⁴வ்ய இத்யந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமேவா(அ)வக³ம்யதே । நந்வேவமப்யத்ர தவ்யப்ரத்யயேநா(அ)பூர்வாபி⁴தா⁴நாத³நுஷ்டா²நபரமேவைதத்³வாக்யமிதி சேத்³ , ந; மாநாந்தராக³ம்யே(அ)பூர்வே ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹாபா⁴வாத் । ஆக³மாதே³வா(அ)பூர்வமவக³ம்ய தத்ர ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணே ப³கப³ந்த⁴ப்ரயாஸ: ஸ்யாத் । க்ஷணிகஸ்ய யாக³ஸ்ய ஶ்ருதஸ்வர்க³ஸாத⁴நத்வாநுபபத்த்யா தத³வக³திரிதி சேத் , தர்ஹ்யபூர்வமஶப்³தா³ர்த²: ஸ்யாத் ; “அநந்யலப்⁴ய: ஶப்³தா³ர்த²:” இதி நியமாத் । அந்யதா² ஶரீரேந்த்³ரியவிஷயஸம்ப³ந்த⁴மந்தரேண ஸ்வர்கா³ஸித்³த்⁴யா ஶரீராதீ³நாமபி ப்ரத்யயார்த²த்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ததே³வம் கார்யாந்விதஸ்வார்த² ஏவ ஶப்³த³ஸாமர்த்²யமித்யபி⁴நிவிஶமாநேநா(அ)பி வாக்யாநாம் பூ⁴தார்த²ஸமந்வயஸ்யா(அ)ப்⁴யுபேயத்வே கிமபராத்³த⁴ம் வேதா³ந்தை: ? ந ச வேதா³ந்தைரவக³தே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி விதி⁴மந்தரேண ப²லாபா⁴வ இதி ஶங்கநீயம் , தத்த்வாவக³மேநா(அ)வித்³யாயாம் நிவர்திதாயாம் தத்க்ருதஶரீராதி³ஸம்ப³ந்த⁴நிவ்ருத்தே: ப²லத்வாத் ।

கர்மக்ருத: ஶரீரஸம்ப³ந்தோ⁴ நா(அ)வித்³யாக்ருத இதி சேத் , கிமாத்மந: கர்ம ஸ்வாபா⁴விகம் கிம் வா ஶரீரக்ருதம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, சைதந்யஸ்ய க்ரியாரஹிதத்வாத் । ந த்³விதீய:, கர்மஶரீரயோரந்யோந்யாஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த் । கர்மஶரீரவ்யக்தீநாம் ப்ரவாஹாங்கீ³காராந்நா(அ)ந்யோந்யாஶ்ரய இதி சேத் , தர்ஹ்யந்த⁴பரம்பரா ப்ரஸஜ்யேத । பீ³ஜாங்குராதி³வத³விரோத⁴ இதி சேத்³ , ஏவமபி புத்ராதி³ஸம்ப³ந்த⁴வத் ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய கர்மமாத்ரநிமித்தத்வே புத்ராதா³விவ ஶரீரே(அ)ப்யஹமபி⁴மாநஸ்ய கௌ³ணத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ந ச தத்³யுக்தம் , ஸிம்ஹதே³வத³த்தயோரிவ ஶரீராத்மநோ: ப்ரஸித்³த⁴பே⁴தா³பா⁴வாத் । அந்யதா² புத்ராதி³ஶரீரேணேவ ஸ்வஶரீரேணா(அ)பி ப்ரமாத்ருத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாந்ந கர்மநிமித்த: ஶரீராதி³ஸம்ப³ந்த⁴:, கிந்த்வவித்³யாக்ருத: । ஸ ச தத்த்வஜ்ஞாநநிவர்த்ய: । அத ஏவ ஶ்ருதிஸ்தத்த்வத³ர்ஶிநோ யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வம் வ்யாவர்தயதி – “ஸ சக்ஷுரசக்ஷுரிவ ஸகர்ணோ(அ)கர்ண இவ” இத்யாதி³கா । தர்ஹி தத்த்வஜ்ஞாநே ஸதி ஸத்³ய: ஶரீரபாத: ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; “தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே(அ)த² ஸம்பத்ஸ்யே” இதி ஶ்ருத்யா ப்ராரப்³த⁴கர்மஶேஷஸமாப்திபர்யந்தமவஸ்தா²நாவக³மாத் । “க்ஷீயந்தே சா(அ)ஸ்ய கர்மாணி” இதி ஶ்ருதிஸ்த்வநாரப்³த⁴கர்மவிஷயா, “அபவாத³விஷயம் பரித்யஜ்ய ஸாமாந்யம் ப்ரவர்ததே” இதி ந்யாயாத் । யத்³யபி தத்த்வஜ்ஞாநமஶேஷகர்மோபாதா³நபூ⁴தாமவித்³யாம் நிவர்தயதி, ததா²பி ப்ராரப்³த⁴கர்மணோ ந நிவர்தகம் , ஸ்வயம் தத்ப²லத்வாத் । தது³க்தமாசார்யை: –
“ஆரப்³த⁴ஸ்ய ப²லே ஹ்யேதே போ⁴கோ³ ஜ்ஞாநம் ச கர்மண: ।
அவிரோத⁴ஸ்தயோர்யுக்தோ வைத⁴ர்ம்யம் சேதரஸ்ய து ॥” இதி ॥
ந சைவம் ஜீவந்முக்தஸ்யா(அ)(அ)த்மைக்யாநுப⁴வத்³வைதத³ர்ஶநயோர்விருத்³த⁴யோ: ஸாஹித்யம் ப்ரஸஜ்யேதேதி மந்தவ்யம் , ந ஹி வயம் தயோர்யௌக³பத்³யம் ப்³ரூம:, கிந்து பர்யாயேணோத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வௌ । ந ச ஶரீரபாதாத் பூர்வமபரோக்ஷம் தத்த்வஜ்ஞாநமேவ நா(அ)ஸ்தி, வ்யாஸாதீ³நாம் ஸஶரீராணாமேவ தத்த்வத³ர்ஶநஸ்ய புரணேஷ்வவக³மாத் । நநு தத்த்வத³ர்ஶிநோ(அ)பி யதா² கதா³சித்³ த்³வைதத³ர்ஶநம் ததா² ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³கர்மாநுஷ்டா²நமபி ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; அநுஷ்டா²நஸ்ய ப்ரதிநியததே³ஶகாலாதி⁴காரகர்த்ருப்ரதிபத்த்யதீ⁴நத்வாத் । தத்த்வத³ர்ஶிநஸ்த்வாரப்³த⁴கர்மநிமித்ததோ³ஷோத்³ப⁴வஸ்ய தே³ஶகாலநியமாபா⁴வேந ப்ராரப்³தா⁴நுஷ்டா²நஸமாப்திபர்யந்தமவஸ்தா²நாயோகா³த் । யதா²ஸம்ப⁴வமநுஷ்டா²நமிதி சேத்³ , ந; புந: புநஸ்தத்த்வத³ர்ஶநேநா(அ)நுஷ்டி²தகர்மணாம் பா³தே⁴ ஸத்யநுஷ்டா²நப்ரயோஜநாபா⁴வாத் । ப்ரத்யஹமுபசீயமாநது³ரிதநிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநமிதி சேத்³ , ந; ஜ்ஞாநிந ஆகா³மிது³ரிதாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வாத் । ஸம்ப⁴வே வா தை³நந்தி³நதத்த்வத³ர்ஶநேநைவ தந்நிவ்ருத்தே:,
“அபி சேத³ஸி பாபேப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: பாபக்ருத்தம: ।
ஸர்வம் ஜ்ஞாநப்லவேநைவ வ்ருஜிநம் ஸந்தரிஷ்யஸி ॥” இதி ஸ்ம்ருதே: ।
தத்த்வத³ர்ஶிந: ஶாஸ்த்ரநியமாபா⁴வே யதே²ஷ்டாசரணம் ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந; ஆசரணஸ்ய ஹிதஹிதப்ராப்திபரிஹாரப்ரார்த²நாநிமித்தத்வாத் । ஜீவந்முக்தஸ்ய து ஸ்வாத்மந்யேவ நிரதிஶயாநந்த³மஶேஷாநர்த²நிவ்ருத்திம் ச ஸாக்ஷாத³நுப⁴வத: ஸாத்⁴யபுருஷார்த²ப்ரார்த²நாபா⁴வாதா³சரணமேவ நா(அ)ஸ்தி குதோ யதே²ஷ்டாசரணப்ரஸங்க³: ? பி⁴க்ஷாடநாதி³ப்ரவ்ருத்திஸ்த்வாரப்³த⁴கர்மதோ³ஷமூலா । ந ச தத்³வத்புண்யபாபே அப்யாரப்³த⁴கர்மணா ப்ரவர்தேயாதாமிதி வாச்யம் , ஆரப்³த⁴கர்மண: ப²லமாத்ரஹேதுத்வாத் । புண்யபாபயோ: புநர்நிமித்தமவித்³யாராகா³தி³, தச்ச தத்த்வஜ்ஞாநேந நிவர்திதம் । ந ச மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோ: ப்ரதிப³ந்தீ³ க்³ரஹ்யா, தயோரபி ஶ்ரவணவது³பாயத்வேந தத்த்வத³ர்ஶநாத் ப்ராகே³வா(அ)நுஷ்டே²யத்வாத் ।

நநு பே⁴தா³பே⁴த³யோருப⁴யோரபி வாஸ்தவத்வாந்நா(அ)த்³வைதத³ர்ஶநேந த்³வைதத³ர்ஶநம் பா³த்⁴யதே, யேந கர்மப்ரவ்ருத்திர்ந ஸம்ப⁴வேத் । ந ச பூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தாதி³நியமஸ்ய பே⁴தா³பே⁴த³வாதி³நா வக்துமஶக்யத்வாத் ஸர்வஸாங்கர்யமிதி ஶங்கநீயம் , அத்³வைதவாதே³(அ)பி ஸமாநத்வாத் । மைவம் , அத்³வைதவாதே³ மாயாகல்பிதஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய யதா²த³ர்ஶநமேவ பே⁴தே³ந வ்யவஸ்தி²தத்வத் । ப்³ரஹ்மண ஏவா(அ)த்³விதீயத்வாத் । த்வந்மதே து ஸாங்கர்யம் து³ஷ்பரிஹரம் । ந ச வ்யவஹாரஸாங்கர்யே(அ)ப்யது³ஷ்டோ மோக்ஷ இதி வாச்யம் , தத்த்வத³ர்ஶநேந ப்ரபஞ்சாநிவ்ருத்தௌ தே³ஹாத்மபா⁴வஸுக²து³:கா²தே³ரப்யபா³தா⁴த³நிர்மோக்ஷப்ரஸங்கா³த் । ஸம்ஸாரத³ஶாயாமேவ பே⁴தா³பே⁴தௌ³ தே³ஹாத்மபா⁴வாதி³ஶ்சேதி சேத் , ததா²பி பே⁴தா³பே⁴த³யோ: பரஸ்பரவிரோத⁴: கத²ம் பரிஹ்ரியேத । ப்ராமாணிகத்வாத³விரோத⁴ இதி சேத்³ , ந; கிம் “க²ண்டோ³ கௌ³:” இதி ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநமேகமேவ தத்ர ப்ரமாணம் கிம் வா “முண்டோ³ கௌ³:” இத்யநேந ஸஹிதம் அத²வா “ஸ ஏவா(அ)யம் கௌ³:” இதி த்ருதீயஜ்ஞாநஸஹிதம் ? நா(அ)(அ)த்³ய: ; க²ண்டோ³ கௌ³ரித்யஸ்மிந் ப்ரத்யயே பி⁴ந்நோ(அ)பி⁴ந்நஶ்சேதி ப்ரதிபா⁴ஸாபா⁴வாத் । பே⁴தா³பே⁴த³ஶப்³தோ³ல்லேகா²பா⁴வே(அ)பி தத்ப்ரதீதிரஸ்த்யேவேதி சேத்³ , ந; பரஸ்பரோபமர்த³ரூபயோஸ்தயோ: ஸஹப்ரதிபா⁴ஸாயோகா³த் । அத² ஜாதிவ்யக்த்யோர்பே⁴த³ஸ்தாவத³ப்⁴யுபேயத ஏவ இதரேதராத்மத்வாத³பே⁴தோ³(அ)ப்யப்³யுபேயத இதி சேத்³ , ந; பி⁴ந்நயோரிதரேதராத்மத்வே ஸம்ப்ரதிபந்நத்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாத் । ந த்³விதீய:, க²ட்³கோ³ கௌ³ர்முண்டோ³ கௌ³ரித்யநயோர்ஜ்ஞாநயோ: ஸம்பூ⁴ய ப்ரமாத்வாபா⁴வாத் । அதா²(அ)பி ப்ரத²மஜ்ஞாநேந யஸ்மிந் கோ³த்வே க²ண்டா³த்மகத்வம் க்³ருஹீதம் தஸ்மிந்நேவ கோ³த்வே த்³விதீயஜ்ஞாநேந க²ண்ட³த்வம் நிராக்ருத்ய முண்ட³த்வே க்³ருஹீதே(அ)ர்தா²த்³பே⁴தா³பே⁴த³ஸித்³தி⁴ரிதி சேத்³ , ந; “ஸ ஏவா(அ)யம் கௌ³:” இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாமந்தரேணைகஸ்ய கோ³த்வஸ்யோப⁴யஸம்ப³ந்தா⁴ஸித்³தே⁴: । ந த்ருதீய:, ப்ரத்யயத்³வயஸ்யைகஸ்மிந்நர்தே² ப்ராமண்யாயோகா³த் । ந ச ப்ரத்யயத்ரயாந்யதா²நுபபத்தி: ப்ரமாணம் , ஹ்ரஸ்வோ(அ)காரோ தீ³ர்கோ⁴(அ)கார: ஸ ஏவா(அ)யமகார இதி ப்ரத்யயத்ரயஸ்ய பே⁴தா³பே⁴தா³வந்தரேணௌபாதி⁴கஹ்ரஸ்வதீ³ர்க⁴த்வோபஜீவநேநாப்யபபத்தே: । நந்வேவம் பே⁴தா³பே⁴த³யோரஸம்ப⁴வே(அ)ப்யாத்மநி தௌ ஸ்யாதாமிதி சேத்³ , ந; தத்ர பே⁴தா³ஸித்³தே⁴: । விவாத³கோ³சராபந்நா: ஸ்தா²வரஜங்க³மஶரீரவ்யக்தய: ப்ரதிவாதி³ஶரீரவ்யக்த்யாத்மநைவா(அ)(அ)த்மவத்ய:, ஶரீரவ்யக்தித்வாத் , ப்ரதிவாதி³ஶரீரவ்யக்திவதி³த்யேகத்வாநுமாநாத்  । அதா²(அ)(அ)த்மாநோ பி⁴ந்நா: யுக³பஜ்ஜநநமரணாதி³விருத்³த⁴த⁴ர்மாஶ்ரயத்வாத³க்³ந்யுத³காதி³வதி³தி சேத்³ , ந; ஜநநாதீ³நாம் ஶரீராஶ்ரயத்வேந ஹேத்வஸித்³தே⁴: । ந சா(அ)(அ)த்மைகத்வே ஸுக²து³:கா²தி³ஸாங்கர்யப்ரஸங்க³:, ப்ரதிபி³ம்பே³ஷு ஸத்யப்யேகத்வே வர்ணஸாங்கர்யாத³ர்ஶநாத் । அந்யோந்யவ்ருத்தாந்தாநநுஸந்தா⁴நமபி ஶரீரபே⁴தா³தே³வோபபத்³யதே, ஏகஸ்யா(அ)(அ)ப்யாத்மநோ(அ)தீதஶரீராதி³ஷ்வநுஸந்தா⁴நாத³ர்ஶநாத் । ந ச ஜீவாநாமந்யோந்யபே⁴தா³பா⁴வே(அ)பி ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴த³: ஸ்யாதி³தி மந்தவ்யம் , ந தாவத³த்ர ப்ரத்யக்ஷம் க்ரமதே, ஜீவப்³ரஹ்மணோரதீந்த்³ரியத்வாத் । நா(அ)பி விருத்³த⁴த⁴ர்மாஶ்ரயத்வஹேதுநா அக்³ந்யுத³காதி³வதி³தி சேத்³ , ந; ஜநநாதீ³நாம் ஶரீராஶ்ரயே ஹேத்வஸித்³தே⁴: । நா(அ)பி நியந்த்ருநியந்தவ்யாதி³ ஶ்ரௌதலிங்க³ம் பே⁴தே³ மாநம் , “நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோதா” இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ஸ்தஸ்ய பா³தா⁴த் । நா(அ)பி “த்³வா ஸுபர்ணா” இதி ஶ்ருத்யா பே⁴த³ஸித்³தி⁴:,”ஸ யஶ்சாயம் புருஷே யஶ்சாஸாவாதி³த்யே ஸ ஏக:” இத்யாத்³யேகத்வப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । ப்⁴ராந்திஸித்³த⁴த்³வைதாநுவாதே³நா(அ)பி த்³வித்வஶ்ருத்யுபபத்தே: । தஸ்மாந்ந பே⁴தா³பே⁴தா³வித்யத்³வைதத³ர்ஶநேந த்³வைதத³ர்ஶநஸ்ய பா³த⁴: ஸித்³த⁴: । ததஶ்ச ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரமாத்ரேண ப²லஸித்³தே⁴ர்ந வேதா³ந்தேஷு விதி⁴க³ந்தோ⁴(அ)பி ஶங்கநீய: । யதி³ ஸ்யாத்தர்ஹ்யேகைவ ஷோட³ஶலக்ஷணீ த⁴ர்மமீமாம்ஸா ப்ரஸஜ்யேத । ததா² ச “அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா” இதி ப்ருத²கா³ரம்போ⁴ நோபபத்³யேத । ஶரீரேத்³ரியஸத்⁴யா விதி⁴பே⁴தா³: பூர்வமீமாம்ஸாயாம் நிரூபிதா:, இஹ து மாநஸஸாத்⁴யோ விதி⁴ர்நிரூபித இதி ப்ருத²கா³ரம்ப⁴ இதி சேத் ? தர்ஹி “அதா²(அ)த: பரிஶிஷ்டத⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா” இத்யேவா(அ)(அ)ரப்⁴யேத, ந த்வேவமாரப்⁴யதே । தஸ்மாத்³த⁴ர்மப்³ரஹ்மபே⁴தா³தே³வா(அ)நயோர்மீமாம்ஸயோர்பே⁴த³: । ததே³வம் விதி⁴ஶங்காயா அப்யபா⁴வாந்நிர்விக்⁴நோ ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தஸமந்வய இத்யஶேஷமதிமங்க³லம் ।